Consuetûdo, pen. prod. consuetúdinis, f. g. Plautus. Custome: vsage: company or samiliar conuersation: fashion or maner.Consuetudo & institutum.Cic.Disciplina consoetudóque.Cic.Consuetudine & exercitatione adiuuari.Cic.Ad Græcorum consuetudinem disputare.Cic.To dispute after the fashion and maner of the Greekes.Contra morem consuetudinémque ciuilem facere.Cic.To doe contrary to the vse and custome of the citie.Si præter consuctudinem extiterit quod oritur.Cic.Otherwise then the custome: otherwise then is wont.Pro mea consuetudine.Cic.As I haue bene accustomed.Si corpus supra consuetudinem incaluit. Celsus. If the body be hotter then it is wont to be.Secundum consuetudinem præcedentium temporum.Plin. iun.According to the custome and maner of.Consuetudine vitæ sermonisque interpretari virtutem. Ci. Victus alicuius consuetudo.Cic.The maner of ones siuing.Consuetudo peccandi.Cic.Consuetudine aliquid facere.Cic.To doe by custome.
Lewis and Short: Latin dictionary
consŭētūdo, ĭnis, f. [consuesco]. I.A being accustomed, custom, habit, use, usage. A. In gen. (very freq. in all periods, esp. in prose): exercitatio ex quā consuetudo gignitur, Cic. de Or. 2, 87, 358: dicunt ... consuetudine quasi alteram naturam effici, id. Fin. 5, 25, 74: ad parentium consuetudinem moremque deducimur, id. Off. 1, 32, 118; id. Mil. 1, 1; id. Clu. 38, 96: majorum, id. Div. in Caecil. 21, 67; cf. id. ib. 2, 5: Siculorum ceterorumque Graecorum, id. Verr. 2, 2, 52, 129; id. de Or. 2, 3, 13; Caes. B. G. 1, 45; cf. id. ib. 1, 43: eorum dierum, id. ib. 2, 17: non est meae consuetudinis rationem reddere, etc., Cic. Rab. Perd. 1, 1: con suetudo mea fert, id. Caecin. 29, 85: consuetudinem tenere, etc., id. Phil. 1, 11, 27: haec ad nostram consuetudinem sunt levia, Nep. Epam. 2, 3: contra morem consuetudinemque civilem aliquid facere, Cic. Off. 1, 41, 148: quod apud Germanos ea consuetudo esset, ut, etc., Caes. B. G. 1, 50; cf. with ut, id. ib. 4, 5: cottidianae vitae, Ter. Heaut. 2, 3, 42: virtutem ex consuetudine vitae sermonisque nostri interpretemur, Cic. Lael. 6, 21; cf.: vitae meae, id. Rab. Perd. 1, 2; and sermonis, id. Fat. 11, 24; Quint. 1, 6, 45: communis sensūs, Cic. de Or. 1, 3, 12: jam in proverbii consuetudinem venit, id. Off. 2, 15, 55: victūs, id. Att. 12, 26, 2; Caes. B. G. 1, 31: otii, Quint. 1, 3, 11 al.: peccandi, Cic. Verr. 2, 3, 76, 176; Quint. 7, 2, 44: splendidior loquendi, Cic. Brut. 20, 78: loquendi, Quint. 1, 6, 43; 11, 1, 12: dicendi, Cic. Mur. 13, 29; Quint. 2, 4, 16: docendi, id. 2, 5, 2: vivendi, id. 1, 6, 45: immanis ac barbara hominum immolandorum, Cic. Font. 10, 21; cf.: classium certis diebus audiendarum, Quint. 10, 5, 21 al.: indocta, Cic. Or. 48, 161: mala, Hor. S. 1, 3, 36: assidua, Quint. 1, 1, 13: longa, id. 2, 5, 2: vetus, id. 1, 6, 43: communis, id. 11, 1, 12; 12, 2, 19: vulgaris, id. 2, 13, 11; Cic. de Or. 1, 58, 248: bene facere jam ex consuetudine in naturam vortit, Sall. J. 85, 9: omnia quae in consuetudine probantur,
, Plin. 10, 3, 4, 15.—(b). With prepp., ex consuetudine, pro consuetudine, and absol. consuetudine, according to or from custom, by or from habit, in a usual or customary manner, etc.: Germani celeriter ex consuetudine suā phalange factā impetus gladiorum exceperunt, Caes. B. G. 1, 52; so with ex, Sall. J. 71, 4; 85, 9; Quint. 2, 5, 1; Suet. Ner. 42 al.: pro meā consuetudine,
according to my custom
, Cic. Arch. 12, 32: consuetudine suā Caesar sex legiones expeditas ducebat, Caes. B. G. 2, 19; 2, 32: consuetudine animus rursus te huc inducet, Plaut. Merc. 5, 4, 41: huc cum se consuetudine reclinaverunt, Caes. B. G. 6, 27 fin.; so id. ib. 7, 24, 2; Sall. J. 31, 25 al.—Less freq.: praeter consuetudinem, contrary to experience, unexpectedly (opp. praeter naturam), Cic. Div. 2, 28, 60: plures praeter consuetudinem armatos apparere,
contrary to custom
, Nep. Hann. 12, 4; cf.: contra consuetudinem, Cic. Off. 1, 41, 148: supra consuetudinem, Cels. 2, 2.—B. Esp. 1.Customary right, usage as a common law: (jus) constat ex his partibus: naturā, lege, consuetudine, judicato ... consuetudine jus est id, quod sine lege aeque ac si legitimum sit, usitatum est, Auct. Her. 2, 13, 19; Cic. Inv. 2, 54, 162: consuetudine jus esse putatur id, quod voluntate omnium sine lege vetustas comprobavit, id. ib. 2, 22, 67; Varr. ap. Serv. ad Verg. A. 7, 601; Cic. Caecin. 8, 23; id. Div. in Caecil. 2, 5; Dig. 1, 3, 32.—2. In gram. (instead of consuetudo loquendi; cf. supra), a usage or idiom of language, Varr. L. L. in 8th and 9th books on almost every page; Cic. Or. 47, 157; Quint. 1, 6, 3; 1, 6, 16; 2, 5, 2.—Hence, 3. In Col. for language in gen.: consuetudini Latinae oeconomicum Xenophontis tradere, Col. 12, praef. 7: nostra (opp. Graeca), id. 6, 17, 7.—II.Social intercourse, companionship, familiarity, conversation (freq. and class; in an honorable sense most freq. in Cic.). A. In gen.: (Deiotarus) cum hominibus nostris consuetudines, amicitias, res rationesque jungebat, Cic. Deiot. 9, 27; so in plur.: victūs cum multis, id. Mil. 8, 21; and in sing.: victūs, id. Or. 10, 33: domesticus usus et consuetudo est alicui cum aliquo, id. Rosc. Am. 6, 15; cf. id. Fam. 13, 23, 1: consuetudine conjuncti inter nos sumus, id. Att. 1, 16, 11: consuetudine ac familiaritate, id. Quint. 3, 12; so with familiaritas, id. Fam. 10, 3, 1: dare se in consuetudinem, id. Pis. 28, 68: insinuare in alicujus consuetudinem, id. Fam. 4, 13, 6; cf.: immergere se in consuetudinem alicujus, id. Clu. 13, 36: epistularum,
epistolary correspondence
, id. Fam. 4, 13, 1: nutrimentorum,
community
, Suet. Calig. 9.— B. In partic., intercourse in love, in an honorable, and more freq. in a dishonorable sense, a love affair, an amour, love intrique, illicit intercourse, Ter. And. 3, 3, 28; id. Hec. 3, 3, 44; Suet. Tib. 7; id. Ner. 35; Ter. And. 1, 1, 83; 1, 5, 44; 2, 6, 8; Liv. 39, 9, 6 and 7; Quint. 5, 11, 34; Suet. Tit. 10 al.— So also freq.: consuetudo stupri, Sall. C. 23, 3; Suet. Calig. 24; id. Oth. 2; Curt. 4, 10, 31.