Huygens, Christiaan, Christiani Hugenii opera varia; Bd. 2: Opera geometrica. Opera astronomica. Varia de optica., 1724

Bibliographic information

Author: Huygens, Christiaan
Title: Christiani Hugenii opera varia; Bd. 2: Opera geometrica. Opera astronomica. Varia de optica.
Year: 1724
City: Lugduni Batavorum
Publisher: Janssonios Vander
Number of Pages: S. 316-776, Taf. XXXVI-LVI
Series Volume: 2
Number of Volumes: 2
Series title: Christiani Hugenii opera varia

Permanent URL

Document ID: MPIWG:14FSZVD0
Permanent URL: http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/MPIWG:14FSZVD0

Copyright information

Copyright: Max Planck Institute for the History of Science (unless stated otherwise)
License: CC-BY-SA (unless stated otherwise)
Table of contents
1. Page: 0
2. CHRISTIANI HUGENII AZULICHEM, Dum viveret Zelhemi Toparchæ, OPERA VARIA. Volumen Secundum. Page: 5
3. Lugduni Batavorum, Apud JANSSONIOS VANDER A@, Bibliopolas. MDCCXXIV. Page: 5
4. MAX-PLANCK-INSTITUT FOR WISSENSCHAFTSGESCHICHTE Bibliothek Page: 6
5. CHRISTIANI HUGENII OPERA GEOMETRICA. Tomus Secundus. Page: 7
6. Tomi ſecundi contenta. Page: 8
7. CHRISTIANI HUGENII, Const. F. THEOREMATA DE QUADRATURA HYPERBOLES, ELLIPSIS ET CIRCULI, EX DATO PORTIONUM GRAVITATIS CENTRO. Quibus ſubjuncta eſt Ε’ξέ{τα}{σι}ς Cyclometriæ Cl. Viri Gregorii à S. Vincentio, editæ Anno CIɔ Iɔcxlvii. Page: 9
8. AD LECTOREM. Page: 11
9. CHRISTIANI HUGENII, Const. F. THEOREMATA DE QUADRATURA HYPERBOLES, ELLIPSIS, ET CIRCULI, EX DATO PORTIONUM GRAVITATIS CENTRO Theorema I. Page: 15
10. Theorema II. Page: 16
11. Theorema III. Page: 17
12. Theorema IV. Page: 18
13. Lemma. Page: 19
14. Theorema V. Page: 20
15. Theorema VI. Page: 23
16. Theorema VII. Page: 24
17. Theorema VIII. Page: 29
18. ἘΞἘΤΑΣΙΣ CYCLOMETRIÆ CLARISSIMI VIRI, GREGORII à S. VINCENTIO, S. J. Editæ Anno D. cIↄ Iↄc XLVII. Page: 34
19. FINIS. Page: 49
20. CHRISTIANI HUGENII, Const. F. AD C. V. FRAN. XAVERIUM AINSCOM. S.I. EPISTOLA, Qua diluuntur ea quibus Ε’ξε{τα}{σι}ς Cyclometriæ Gregorii à Sto. Vincentio impugnata fuit. Page: 53
21. CHRISTIANI HUGENII, Const. F. AD C. V. FRAN. XAVERIUM AINSCOM. S. I. EPISTOLA. Cl. Viro D°. XAVERIO AINSCOM CHRISTIANUS HUGENIUS S. D. Page: 55
22. CHRISTIANI HUGENII, Const. F. DE CIRCULI MAGNITUDINE INVENTA. ACCEDUNT EJUSDEM Problematum quorundam illuſtrium Conſtructiones. Page: 63
23. PRÆFATIO. Page: 65
24. CHRISTIANI HUGENII, Const. f. DE CIRCULI MAGNITUDINE INVENTA. Theorema I. Propositio I. Page: 69
25. Theor. II. Prop. II. Page: 70
26. Theor. III. Prop. III. Page: 70
27. Theor. IV. Prop. IV. Page: 72
28. Theor. V. Prop. V. Page: 73
29. Theor. VI. Prop. VI. Page: 73
30. Theor. VII. Prop. VII. Page: 74
31. Theor. VIII. Prop. VIII. Page: 76
32. Theor. IX. Prop. IX. Page: 77
33. Problema I. Prop. X. Peripheriæ ad diametrum rationem invenire quamlibet veræ propinquam. Page: 78
34. Problema II. Prop. XI. Page: 83
35. Aliter. Page: 84
36. Aliter. Page: 84
37. Problbma III. Prop. XII. Dato arcui cuicunque rectam æqualem ſumere. Page: 85
38. Theor. X. Prop. XIII. Page: 86
39. Lemma. Page: 87
40. Theor. XI. Prop. XIV. Page: 87
41. Theor. XII. Prop. XV. Page: 91
42. Theor. XIII. Prop. XVI. Page: 95
43. Theorema XIV. Propos. XVII. Page: 96
44. Theor. XV. Propos. XVIII. Page: 98
45. Theor. XVI. Propos. XIX. Page: 100
46. Problema IV. Propos. XX. Page: 102
47. Christiani Hugenii C. F. ILLVSTRIVM QVORVNDAM PROBLEMATVM CONSTRVCTIONES. Probl. I. Datam ſphæram plano ſecare, ut portiones inter ſe rationem habeant datam. Page: 109
48. LEMMA. Page: 111
49. Probl. II. Cubum invenire dati cubi duplum. Page: 112
50. Probl. III. Datis duabus rectis duas medias propor-tionales invenire. Page: 114
51. ALITER. Page: 115
52. ALITER. Page: 116
53. Probl. IV. Page: 117
54. Probl. V. Page: 118
55. Probl. VI. Page: 118
56. Probl. VII. Page: 123
57. Utrumque præcedentium Aliter. Page: 125
58. Probl. VIII. In Conchoide linea invenire confinia flexus contrarii. Page: 127
59. FINIS. Page: 128
60. DE CIRCULI ET HYPERBOLÆ QUADRATURA CONTROVERSIA. Page: 132
61. VERA CIRCULI ET HYPERBOLÆ QUADRATURA AUTHORE JACOBO GREGORIO. LECTORI GEOMETRÆ SALUTEM. Page: 134
62. DEFINITIONES. Page: 139
63. PETITIONES. Page: 141
64. VERA CIRCULI ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. Page: 142
65. PROP. I. THEOREMA. Dico trapezium B A P I eſſe medium propor-tionale inter trapezium B A P F, & triangulum B A P. Page: 142
66. PROP. II. THEOREMA. Dico trapezia A B F P, A B I P ſimul, eſſe ad du- plum trapezii A B I P, ſicut trapezium A B F P ad polygonum A B D L P. Page: 143
67. PROP. III. THEOREMA. Dico triangulum B A P, & trapezium A B I P ſimul, eſſe ad trapezium A B I P, ut duplum trapezii A B I P ad polygonum A B D L P. Page: 144
68. PROP. IV. THEOREMA. Dico polygonum A B E I O P eſſe medium pro- portionale inter polygonum A B D L P & trapezium A B I P. Page: 144
69. PROP. V. THEOREMA. Page: 145
70. SCHOLIUM. Page: 146
71. PROP. VI. THEOREMATA. Page: 147
72. SCHOLIUM. Page: 148
73. PROP. VII. PROBLEMA. Oportet prædictæ ſeriei terminationem invenire. Page: 150
74. PROP. VIII. PROBLEMA. Page: 152
75. PROP. IX. PROBLEMA. Page: 153
76. PROP. X. PROBLEMA. Page: 154
77. CONSECTARIUM. Page: 155
78. PROP. XI. THEOREMA. Page: 156
79. SCHOLIUM. Page: 159
80. PROP. XII. THEOREMA. Page: 161
81. PROP. XIII. THEOREMA. Page: 161
82. PROP. XIV. THEOREMA. Page: 162
83. PROP. XV. THEOREMA. Page: 162
84. PROP. XVI. THEOREMA. Page: 163
85. PROP. XVII. THEOREMA. Page: 164
86. PROP. XVIII. THEOREMA. Page: 164
87. PROP. XIX. THEOREMA. Page: 165
88. CONSECTARIUM. Page: 165
89. PROP. XX. THEOREMA. Page: 165
90. PROP. XXI. THEOREMA. Page: 166
91. PROP. XXII. THEOREMA. Page: 167
92. SCHOLIUM. Page: 168
93. PROP. XXIII. THEOREMA. Page: 168
94. PROP. XXIV. THEOREMA. Page: 169
95. PROP. XXV. THEOREMA. Page: 170
96. PROP. XXVI. THEOREMA. Page: 171
97. PROP. XXVII. THEOREMA. Page: 172
98. PROP. XXVIII. THEOREMA. Page: 173
99. PROP. XXIX. PROBLEMA. Dato circulo æquale invenire quadratum. Page: 173
100. PROP. XXX. PROBLEMA. Ex dato ſinu invenire arcum. Page: 175
101. PROP. XXXI. PROBLEMA. Ex dato arcu invenire ſinum. Page: 175
102. PROP. XXXII. PROBLEMA. Invenire quadratum æquale ſpatio hyperbolico con-tento à curva hyperbolica, uno aſymptoto & dua-bus rectis alteri aſymptoto parallelis; quod ſpatium æquale eſt ſectori hyperbolico cujus baſis eſt eadem curva. Page: 176
103. PROP. XXXIII. PROBLEMA. Propoſiti cujuscunque numeri logorithmum invenire. Page: 182
104. SCHOLIUM. Page: 183
105. PROP. XXXIV. PROBLEMA. Ex dato logorithmo invenire ejus numerum. Page: 189
106. Tom. II. Mmm Page: 189
107. PROP. XXXV. PROBLEMA. Rectâ per datum punctum in diametro ductâ, ſemicirculum in ratione data dividere. Page: 190
108. SCHOLIUM. Page: 190
109. FINIS. Page: 192
110. II. HUGENII OBSERVATIONES IN LIBRUM JACOBI GREGORII, DE VERA CIRCULI ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. Page: 193
111. III. DOMINI GREGORII RESPONSUM AD ANIMADVERSIONES DOMINI HUGENII, IN EJUS LIBRUM, DE VERA CIRCULI ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. Page: 196
112. PROP. X. PROBLEMA. Page: 197
113. Tom. II. Nnn Page: 197
114. CONSECTARIUM. Page: 198
115. IV. EXCERPTA EX LITERIS Dni. HUGENII DE RESPONSO, QUOD Dnus. GREGORIUS DEDIT AD EXAMEN LIBRI, CUI TITULUS EST, VERA CIRCULI ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. Page: 202
116. V. EXCERPTA EX EPISTOLA D. JACOBI GREGORII, CONTINENTE QUASDAM EJUS CONSIDERATIO-NES, SUPER EPISTOLA D. HUGENII, IMPRESSA IN VINDICATIONEM EXAMINIS SUI LIBRI, DE VERA CIRCULI ET HY-PERBOLÆ QUADRATURA. Page: 206
117. FINIS. Page: 212
118. CHRISTIANI HUGENII GEOMETRICA VARIA. Tom. II. Ppp Page: 213
119. I. CONSTRUCTIO LOCI AD HYPERBOLAM PER ASYMPTOTOS. Page: 215
120. DEMONSTRATIO. Page: 217
121. II. DEMONSTRATIO REGULÆ DE MAXIMIS ET MINIMIS. Page: 220
122. Tom. II. Qqq Page: 224
123. III. REGULA Ad inveniendas Tangentes linearum curvarum. Page: 231
124. Tom. II. Rrr Page: 232
125. IV. CHRISTIANI HUGENII EPISTOLA DE CURVIS QUIBUSDAM PECULIARIBUS. Page: 243
126. V. PROBLEMA AB ERUDITIS SOLVENDUM: A JOHANNE BERNOULLIO IN ACTIS LIPSIENSIBUS ANNI MDCXCIII. PROPOSITUM. Page: 251
127. Tom. II. Ttt Page: 251
128. VI. C. H. Z. DE PROBLEMATE BERNOULLIANO IN ACTIS LIPSIENSIBUS PROPOSITO. Page: 252
129. VII. C. H. Z. CONSTRUCTIO UNIVERSALIS PROBLEMATIS A CLARISSIMO VIRO JOH. BERNOULLIO PROPOSITI. Page: 254
130. FINIS. Page: 256
131. CHRISTIANI HUGENII OPERA ASTRONOMICA. Tomus Tertius. Page: 260
132. Tomi tertii contenta. Page: 261
133. CHRISTIANI HUGENII DE SATURNILUNA OBSERVATIO NOVA. Tom. III. Ttt Page: 262
134. CHRISTIANI HUGENII DE SATURNI LUNA OBSERVATIO NOVA. Page: 264
135. Tom. III. Vvv. Page: 264
136. CHRISTIANI HUGENII ZULICHEMII, CONST. F. SYSTEMA SATURNIUM, SIVE DE CAUSIS MIRANDORUM SATURNI PHÆNOMENON; ET COMITE EJUS PLANETA NOVO. Page: 268
137. SERENISSIMO PRINCIPI LEOPOLDO AB HETRURIA Chriſtianus Hugenius S.D. Page: 270
138. Tom. III. Xxx Page: 272
139. NICOLAUS HEINSIUS, D. F. AD AUCTOREM SYSTEMATIS. Page: 273
140. CHRISTIANI HUGENII Zulichemii, Cθnst. F. SYSTEMA SATURNIUM. Page: 276
141. Tabul@ motus æqualis Lunæ Saturniæ in orbita ſua reſpectu fixarum. Page: 299
142. In Menſibus anni @uli@-ni ineuntibus. Page: 299
143. FINIS. Page: 348
144. Eustachii De Divinis Septempedani BREVIS ANNOTATIO IN SYSTEMA SATURNIUM CHRISTIANI HUGENII. A D SERENISSIMUM PRINCIPEM LEOPOLDUM Magni Ducis HETRVRIÆ Fratrem. Page: 350
145. Eustachii De Divinis Septempedani BREVIS ANNOTATIO IN SYSTEMA SATURNIUM CRISTIANI HUGENII. SERENISSIME PRINCEPS Page: 352
146. FINIS. Page: 371
147. Christiani Hugenii Zulichemii BREVIS ASSERTIO SYSTEMATIS SATURNII S U I, Ad Serenissimum Principem LEOPOLDUM AB HETRURIA. Page: 372
148. Christiani Hugenii Zulichemii BREVIS ASSERTIO SYSTEMATIS SATURNII S U I, Ad Serenissimum Principem LEOPOLDUM AB HETRURIA. SERENISSIME PRINCEPS, Page: 374
149. CHRISTIANI HUGENII DE SATURNI ANNULO OBSERVATIONES. Page: 394
150. CHRISTIANI HUGENII DE SATURNI ANNULO OBSERVATIONES. I. Obſervationes in Saturnum Pariſiis habitæ in Bi-bliotheca Regia. Page: 396
151. II. Excerpta ex literis D. Hugenii, Academiæ regiæ ſcien-tiarum ſocii, ad auctorem Diarii Eruditorum de figura Planetæ Saturni. Page: 397
152. FINIS. Page: 399
153. CHRISTIANI HUGENII ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΟΣ, SIVE De Terris Cœleſtibus, earumque ornatu, CONJECTURÆ AD CONTANTINUM HUGENIUM, Fratrem: CULIELMO III. MAGNÆ BRITANNIÆ REGI, A SECRETIS. Page: 400
154. Horat. Epiſt. 6. lib. 1. Page: 401
155. BENEVOLO LECTORI SALUTEM. Page: 402
156. CHRISTIANI HUGENII COSMOTHEOROS, SIVE De Terris Cœleſtibus, earumque ornatu, Conjecturæ. AD CONSTANTINUM HUGENIUM, Fratrem. LIBER I. Page: 404
157. CHRISTIANI HUGENII COSMOTHEOROS, SIVE De Terris Cœleſtibus, earumque ornatu, Conjecturæ. AD CONSTANTINUM HUGENIUM, Fratrem. LIBER II. Page: 450
158. FINIS. Page: 486
159. CHRISTIANI HUGENII OPERA MISCELLANEA. Tomus Quartus. Page: 487
160. Tomi quarti contenta. Page: 488
161. DE RATIOCINIIS IN LUDO ALEÆ AUCTORE CHRISTIANO HUGENIO. Page: 489
162. CHRISTIANUS HUGENIUS Clariſſimo Viro, D. Francisco Schotenio S. D. Page: 491
163. DE RATIOCINIIS IN LUDO ALEÆ. Page: 493
164. Propositio I. Si a vel b expectem, quorum utrumvis æquè facilè mihi obtingere poſſit, expectatio mea dicenda eſt valere {a + b/2}. Page: 494
165. Propositio II. Si a, b, vel c expectem, quorum unumquodque pari facilitate mihi obtingere poſſit, expectatio mea æſtimanda eſt {a + b + c/3}. Page: 495
166. Propositio III. Si numerus caſuum, quibus mihi eveniet a, ſit p, nu-merus autem caſuum quibus mihi eveniet b ſit q, ſumendo omnes caſus æquè in proclivi eſſe: expectatio mea valebit {pa + pq/p + q}. Page: 496
167. Propositio IV. Ut igitur ad primò propoſitam quæſtionem veniamus, nimirum, de facienda diſtributione inter diverſos colluſores, quando eorum ſortes inæquales ſunt, opus eſt ut a facilioribus incipiamus. Page: 497
168. Propositio V. Panamus unum mihi deficere ludum & colluſori meo tres luſus. Oportet hîc facere diſtributionem. Page: 498
169. Propositio VI. Ponamus mihi deficere duos luſus & colluſori meo tres luſus. Page: 499
170. Propositio VII. Ponamus mihi deficere duos luſus & colluſori me@ quatuor. Page: 499
171. Propositio VIII. Nunc verò ponamus tres eſſe colluſores, quorum pri-mo ut & ſecundo unus luſus deficiat, ſed tertio duo luſus. Page: 500
172. Propositio IX. Page: 501
173. Tabula pro 3 colluſoribus. Page: 502
174. Propositio X. Invenire, quot vicibus ſuſcipere quis poſſit, ut unâ teſſerâ 6 puncta jaciat. Page: 504
175. Propositio XI. Invenire, quot vicibus ſuſcipere quis poſſit, ut dua-bus teſſeris 12 puncta jaciat. Page: 505
176. Propositio XII. Invenire quot teſſeris ſuſcipere quis poſſit, ut primâ vice duos ſenarios jaciat. Page: 506
177. Propositio XIII. Page: 507
178. Propositio XIV. Page: 508
179. Coronidis loco ſubjungantur ſequentia Problemata. Problema I. Page: 509
180. Problema II. Page: 509
181. Problema III. Page: 509
182. Problema IV. Page: 510
183. Problema V. Page: 510
184. FINIS. Page: 510
185. CHRISTIANI HUGENII NOVUS CYCLUS HARMONICUS. Page: 511
186. CHRISTIANI HUGENII NOVUS CYCLUS HARMONICUS. Litteræ D. Hugenii de Cyclo Harmonico. Page: 513
187. Tabulæ Explicatio. Page: 519
188. FINIS. Page: 520
189. CHRISTIANI HUGENII VARIA DE OPTICA. Page: 521
190. CHRISTIANI HUGENII VARIA DE OPTICA. I. Excerpta ex literis Dni Hugenii, Academiæ Regiæ Scientiarum Socii, ad Autorem Diarii Eruditoruns de Catoptrico conſpicillo Dni Newtoni. Page: 523
191. II. CONSTRUCTIO PROBLEMATIS OPTICI. Propoſitio 39 Libri v. Alhazeni, & 22 lib. VI. Vitellionis. Page: 525
192. III. ALITER. Dato Speculo Cavo aut Convexo, itemque Oculo & Puncto Rei viſæ, invenire Punctum Reflexionis. Page: 526
193. IV. COMPENDIUM. Page: 527
194. V. ALIA SOLUTIO. Page: 527
195. VI. Excerpta ex litteris Dni. Hugenii Acad. Reg. ſcient. Socii, ad auctorem Diarii Paris. de novo Mi-croſcopio ex Hollandia allato. Page: 530
196. FINIS. Page: 531
197. CHRISTIANI HUGENII EXPERIMENTA PHYSICA. Page: 533
198. CHRISTIANI HUGENII EXPERIMENTA PHYSICA. Excerpta ex literis Dni Hugenii, Academiæ regiæ ſcien-tiarum Socii, ad Auctorem Diarii Eruditorum, de Phænomenis aquæ aëre purgatæ. Page: 535
199. EXPERIMENTUMI. Aqua, ſublatâ aëris preſſione, hæret in tubo. Page: 536
200. EXPERIMENTUM II. Notabile quid in deſcenſu aquæ aëre purgatæ. Page: 537
201. EXPERIMENTUM III. Adhibito ſpiritu vini loco aquæ. Page: 538
202. EXPERIMENTUM IV. Aër, ex Spiritu vini aut aqua exhauſtus, hæc corpora iterum intrat. Page: 539
203. EXPERIMENTUM V. Laminæ metallicæ arcte inter ſe cohærent in vacuo licet nihil inter has detur. Page: 541
204. EXPERIMENTUM VI. Effectus Siphonis in vacuo. Page: 542
205. FINIS. Page: 542
206. INDEX RERUM Quatuor Tomis contentarum. TOMUS PRIMUS OPERA MECHANICA. Page: 546
207. TOMUS SECUNDUS. OPERA GEOMETRICA. Page: 550
208. TOMUS TERTIUS. OPERA ASTRONOMICA. Page: 554
209. TOMUS QUARTUS OPERA MISCELLANEA. Page: 557
210. FINIS. Page: 559
211. CATALOGUS QUORUNDAM LIBRORUM, Qui apud Janssonios Van der Aa, Bibliopolas Lugduni Batavorum, venales proſtant. Page: 560
212. AVIS AU RELIEUR. Page: 563
213. BERIGT AAN DEN BOEKBINDER. Page: 563
1
[Empty page]
2
[Empty page]
3
[Empty page]
4
[Empty page]
5
CHRISTIANI HUGENII
AZULICHEM,
Dum viveret Zelhemi Toparchæ,
OPERA VARIA.
Volumen Secundum.
1[Figure 1]
Lugduni Batavorum,
Apud
JANSSONIOS VANDER A@,
Bibliopolas
. MDCCXXIV.
11[Handwritten note 1]
622[Handwritten note 2]
MAX-PLANCK-INSTITUT
FOR
WISSENSCHAFTSGESCHICHTE
Bibliothek
7
CHRISTIANI HUGENII
OPERA

GEOMETRICA
.
Tomus Secundus.
8
Tomi ſecundi contenta.
11
Theoremata de quadratura Hyperboles, Ellipsis et
Circuli, ex dato portionum gravitatis centro. Quibus ſub-
juncta
eſt E’ξετα{σι}ς Cyclometriæ Cl. Viri Gregorii à S. Vin-
centio
, editæ Anno CIƆIƆCXLVII. # 309.
Epistola ad C. V. Franc. Xaverium Ainscom. S. I. qua
diluuntur
ea quibus Ἐξέτα{σι}ς Cyclometriæ Gregor ii à S. Vin-
centio
impugnata fuit. # 341.
De Circuli magnitudine inventa. Accedunt ejuſdem Pro-
blematum
quorundam illuſtrium Conſtructiones. # 351.
De Circuli et Hyperbolæ quadratura controver-
sia
. # 405.
Geometrica varia. # 483.
9
CHRISTIANI HUGENII,
Const. F.
THEOREMATA

DE

QUADRATURA
HYPERBOLES, ELLIPSIS
ET CIRCULI,
EX
DATO
PORTIONUM GRAVITATIS CENTRO.
Quibus ſubjuncta eſt
Ε’ξέ{τα}{σι}ς Cyclometriæ Cl. Viri Gregorii à S. Vincentio,
editæ
Anno C Iɔcxlvii.
10
[Empty page]
11 2[Figure 2]
AD LECTOREM.
DE Conicis Sectionibus & Cir-
culo
novi quid adferimus,
Amice
Lector, ſi tamen ita vo-
cari
queat, quod æternâ le-
ge
definitum conſtitutum que,
quale
nunc eſt, perpetuò fuit.
Sic quod recens effoditur, no-
vum
quis aurum dicat.
Sic ſtellas in cœlo novas,
quæ
ſuperioribus ſæculis incognitæ, noſtrorum
artificio
deteguntur.
Neque verò his Geometri-
cum
Theorema ullum vetuſtate cedit, ſed nos
novitatem
ſingulis tribuimus, prout quæque ſe-
ſe
nobis offerunt fiuntque manifeſta.
Itaque &
inſcripti
trigoni Parabola ante Archimedem ſeſ-
quitertia
fuiſſe dicenda eſt;
neque illa minùs
immutabili
veritate reliquarum Sectionum Cir-
culique
portionibus ſemper inerant, quæ nunc
circa
eas prodimus, licet antehac nemini, de
quo
quidem ad nos pervenerit, comperta fuiſſe
conſtet
vel determinata.
Damus autem non iſti,
quam
retulimus, Archimedeæ ſimilem determi-
nationem
, neque vel ipſa rerum natura, poſt
tot
ſubtiliſſimorum hominum deluſos conatus,
ſpem
reliquiſſe videtur tale quid unquam de fi-
guris
, quas tractandas ſumpſimus, expectandi:

Verùm
id præſtitiſſe profitemur, quod in
12PRÆFATIO. quoque in ſcriptione expreſſum eſt, & paulò quid
amplius
, ſi Lectoris æqui judicium prævenire per-
mittitur
.
Namque ex datis gravitatum centris
Hyperbolas
, Ellipſes &
Circulos ad quadrata
redigere
non finis eſt horum Theorematum, ſed
conſequentia
duntaxat;
eoque nomine potiſſi-
mum
placere debent, quòd aliquatenus certam
trium
Portionum ad inſcripta triangula rationem
dcmonſtrant
.
Eam in Hyperbola primum mihi
deprehendere
contigit, viâ deſtinatâ planè, ſed
impeditâ
difficilique;
quâ deinde breviorem ex-
quirens
, in hanc incidi quæ ad Ellipſin &
Cir-
culum
quoque pertineret, commodumque ob-
venit
conſtans illa in cognatis figuris mirabiliſ-
que
convenientia.
Quæ quidem univerſim in o-
mnibus
hiſce quo minus locum habeat, ſola fa-
cit
Propoſitionum noviſſima, ſupernumeraria illa
quaſi
, atque ultra propoſitum adſcita, cujuſque
hoc
ſolum mihi tribui par eſt, quod ex præce-
dentibus
ipſam non ineleganti ratione compro-
bari
poſſe oſtendi.
Dudum enim hîc nos præ-
venit
, egregiumque Theorema ante annos un-
deviginti
demonſtratum dedit acutiſſimus Geo-
metra
I.
Della Faille, felix, meâ quidem ſenten-
tiâ
, quod ante alios perſpexerit, quomodo à ſe-
ctorum
gravitatis centro Quadratura depende-
ret
:
cumque illum in Circulo præcipuam laudem
promeruiſſe
agnoſcam, non æquè gaviſus ſum de-
tectâ
in reliquis hujus ſegmentis ſimili
13PRÆFATIO. ne, quàm cum eandem in Hyperboles portioni-
bus
obſervaſſem, illudque inveniſſem de quo
tantus
Vir non potuit non &
ipſe cogitaſſe. Ra-
ros
alioqui ſemper hæc figura, ſi cum Circulo
conferatur
, ſui contemplatores nacta eſt;
ejuſ-
que
rei vel effectum vel indicium habemus, quod
cum
varia ſint inſpecta quibus datis Quadratu-
ram
quoque Circuli dari neceſſe ſit;
cujuſmodi
ſunt
exacta perimetri longitudo, Helicis Archi-
medeæ
contingens, Quadratricis Dinoſtrati ter-
minus
, vel tangens quoque ejuſdem Quadratri-
cis
ad terminum alterum, (ſicut aliquando me
demonſtraſſe
memini) &
alia nonnulla quæ recen-
tioribus
debentur;
nihil interea à quoquam de-
finitum
extet, quo vel ſub ulla conditione Hy-
perbole
cum ſpatio rectis comprehenſo lineis
comparari
poſſit.
Noſtrâ ſanè ætate, pauciſque
abhinc
annis Vir Clariſſ.
D. Gregorius à S. Vin-
centio
, de quo mihi deinceps dicendum reſtat,
exquiſitâ
prorſus novâque methodo utramque
Quadraturam
aggreſſus eſt, &
credidit eâdem
ſe
propemodum demonſtratione abſolviſſe.
At
ego
cum ampliſſima quæ de hiſce volumina emi-
ſit
, perſcriptis jam Theorematis meis, diligentius
evolverem
, (certus, ſi quod intenderat obtineret,
ſaltem
gravitatis me centra exhibiturum,) in-
tellexi
tandem, majori ſubtilitate quàm ſucceſ-
ſu
rem arduam tentatam fuiſſe, ratione quoque
repertâ
quâ id clariſſime oſtendi poſſe confido.
14PRÆFATIO. Et quando inter tot eximios hoc ævo Geome-
tras
nondum licuit animadvertere qui ſibi hanc
provinciam
delegerit, ac proinde fieri poſſet
ut
longa porro dubitatio maneret circa demon-
ſtrationes
, quas certiſſimas eſſe oportet;
arbi-
tratus
ſum me facturum quod &
in publicum
utile
eſſet &
à propoſiti argumenti ratione non
alienum
, ſi ſimul hîc prodire ſinerem, quæ no-
vam
in re obſcura lucem allatura videbantur.
Nulla autem temeritate ad elevandam Viri gra-
vis
&
eruditi auctoritatem acceſſi, ſed cauſæ
bonitate
adductus, putavi quæ compereram li-
berè
citraque offenſam proponi poſſe.
Majori
quoque
fiduciâ, poſteaquam is ſeſe ipſum per
literas
, quarum aliquod inter nos commercium
eſt
, auctorem hortatoremque candidè præbuit,
ut
ſiqua commentatus eſſem, ea cum univerſis
communicarem
.
Ingenuitatem hanc inſignem
lubenti
gratoque uti meretur animo accepi, &

ſpero
modeſtâ reprehenſione ſatis me decla-
raſſe
, quanti æſtimem Doctiſſ.
Viro haberi ami-
cus
.
Cujus invicem ſumma, quâ me uſque ad-
huc
excepit, humanitas facit ne, quid aliud ex-
ſpectem
, niſi ut vel moderatè &
ſine ulla acer-
bitate
ad mea reſpondeat, ſi quid iis reponen-
dum
eſſe duxerit, vel rationibus evidentiſſimis
perſuaſus
, æquè lubens noſtra quam alterius
poſthac
opera veriora ſentiat &
amplectatur.
15 3[Figure 3]
CHRISTIANI HUGENII,
Const. F.
THEOREMATA
DE
QUADRATURA
HYPERBOLES, ELLIPSIS,
ET
CIRCULI,
EX
DATO
PORTIONUM GRAVITATIS CENTRO
Theorema I.
POrtioni hyperboles, vel ellipſis vel
circuli
portioni, dimidiâ ellipſi di-
midiove
circulo non majori, circum-
ſcribi
poteſt figura ex parallelo-
grammis
æqualem latitudinem ha-
bentibus
, quæ portionem excedat ſpatio quod minus
ſit
quovis dato.
DAta ſit portio A B C, cujus diameter B D.
11TAB. XXXIV.
Fig
. 1.
Super baſin A C conſtituatur parallelogrammum
A
E, latera duo habens diametro B D parallela
&
æqualia, quo fiet ut latus reliquum portionem
in
vertice contingat.
Hoc parallelogrammo con-
tinuè
in duo æqualia ſecto, relinquetur tandem pars
16316THEOR. DE QUADRAT. minor erit dato ſpatio; ſit ea parallelogrammum B F, & di-
vidatur
baſis A C in partes æquales ipſi D F, punctis
G
, H, K &
c. atque inde ducantur ad ſectionem rectæ
G
L, H M, K N &
c. diametro B D parallelæ, & perfi-
ciantur
parallelogramma D O, G P, H Q, K R &
c. Di-
co
figuram ex omnibus iſtis parallelogrammis compoſitam
(quæ impoſterum ordinatè circumſcripta vocabitur) ſupera-
re
portionem A B C minori quàm datum ſit ſpatio.
Jungantur enim A N, N M, M L, L B, B S, & c.
eritque hac ratione inſcripta quoque portioni figura quædam
rectilinea
;
majorque erit exceſſus figuræ circumſcriptæ quæ
ex
parallelogrammis compoſita eſt, ſuper inſcriptam, quàm
ſupra
portionem A B C.
Exceſſus autem circumſcriptæ ſuper
inſcriptam
ex triangulis conſtat, quorum quæ ſunt ab una
diametri
parte, ut A R N, N Q M, M P L, L O B,
æquantur
dimidio parallelogrammi O D vel B F, quia ſin-
gulorum
baſes baſi D F æquales ſunt, &
omnium ſimul al-
titudo
, parallelogrammi B F altitudini.
Eâdem ratione trian-
gula
qu&
ſunt ab altera diametri parte, æquantur dimidio
parallelogrammi
B F:
Ergo omnia ſimul triangula ſive di-
ctus
exceſſus æqualis eſt parallelogrammo B F, eóque mi-
nor
ſpatio dato.
Sed eodem exceſſu adhuc minor erat ex-
ceſſus
figuræ circumſcriptæ ſupra portionem A B C:
igitur
hic
exceſſus dato ſpatio multo minor eſt.
Et apparet fieri
poſſe
quod proponebatur.
Theorema II.
DAtâ portione hyperboles, vel ellipſis vel circuli
portione
, dimidiâ ellipſi dimidiove circulo non
majore
, &
dato triangulo qui baſin habeat baſi por-
tionis
æqualem;
poteſt utrique figura circumſcribi ex
parallelogrammis
quorum ſit omnium eadem latitu-
do
, ita ut uterque ſimulexceſſus quo figuræ circum-
ſcriptæ
portionem &
triangulum ſuperant, ſit minor
ſpatio
quovis dato.
17317HYPERB. ELLIPS. ET CIRC.
Data ſit portio A B C & triangulus D E F, baſibus A C,
11TAB. XXXIV
Fig
, 2.
D F æqualibus;
& portionis diameter ſit B G, in trian-
gulo
verò ducta à vertice in mediam baſin linea E H.
Sint
autem
utræque B G, E H vel ad baſes rectæ vel æqualiter
inclinatæ
;
& quam rationem habet B G ad E H, in eandem
dividatur
ſpatium datum, ſintque partes K &
L. Circumſcri-
batur
jam ſicut antea portioni A B C figura ordinatè, quæ
portionem
ſuperet exceſſu minore quàm ſit ſpatium K.
Et
triangulo
D E F circumſcribatur figura quæ totidem paral-
lelogrammis
conſtet, quot ſunt in figura portioni A B C cir-
cumſcripta
.
Quoniam igitur baſes portionis & trianguli æquales ſunt,
apparet
quidem omnium parallelogrammorum eandem fore
latitudinem
.
Hinc quum parallelogrammum B M ſit ad E R
ut
B G ad E H, id eſt ut K ad L, ſitque B M minus quam
K
, erit quoque E R minus quam L .
Verùm omnia 22Ex conſit.3314. 5.
Elem
.
gula quibus conſtat exceſſus figuræ circumſcriptæ ſupra trian-
gulum
D E F, æqualia ſunt parallelogrammo E R, ergo
minor
eſt idem exceſſus ſpatio L.
Sed & exceſſus quo figu-
ra
circumſcripta portionem A B C ſuperat, minor eſt ſpa-
tio
K.
Ergo utergue ſimul exceſſus minor erit ſpatio K L
dato
.
Et conſtat fieri poſſe quod proponebatur.
Theorema III.
SI portioni hyperboles, vel ellipſis vel circuli por-
tioni
, dimidiâ ellipſi dimidiove circulo non majori,
circumſcribatur
figur a or dinatè;
ejus figuræ centrum
gravitatis
erit in portionis diametro.
Sit portio quælibet iſtarum A B C, diameter ejus B D;
44TAB. XXXVI.
Fig
. 3.
&
circumſcribatur ei ut ſupra figura ordinatè. Oſtenden-
dum
eſt ejus figuræ centrum gravitatis fore in B D diametro.
Ducantur lineæ H K, N R, P S, conjungentes ſuprema
latera
parallelogrammorum quæ à diametro portionis æqua-
liter
utrinque diſtant.
18318THEOR. DE QUADRAT.
Quoniam igitur F H, L K ſunt diametro B D parallelæ,
ſuntque
D F, D L æquales, oportet lineam H K, quæ duas
F
H, L K conjungit, à diametro B D bifariam ſecari;
qua-
re
eadem H K parallela erit baſi A C , &
E H K G 115. lib. 2.
con
.
linea.
Itaque E C parallelogrammum eſt; cujus oppoſita la-
tera
quum bifariam dividat diameter B D, erit in ea paral-
lelogrammi
centrum gravitatis .
Eâdem ratione 229. lib. 1.
Arch
. de
Æquipond
.
gramma erunt H M, N O, P Q, &
ſingulorum centra gra-
vitatis
in linea B D.
Ergo & figuræ ex omnibus dictis pa-
rallelogrammis
compoſitæ centrum gravitatis in eadem B D
reperiri
neceſſe eſt.
Iſta autem figura eadem eſt quæ portio-
ni
ordinatè fuerat circumſcripta.
Ergo figuræ portioni ordi-
natè
circumſcriptæ centrum gravitatis conſtat eſſe in B D por-
tionis
diametro.
Quod erat oſtendendum.
Theorema IV.
POrtionis hyperboles, ellipſis & circuli, centrum
gravitatis
eſt in portionis diametro.
Eſto portio hyperboles, vel ellipſis vel circuli dimidiâ pri-
33TAB. XXXIV.
Fig
. 4.
mum figurâ non major, A B C;
diameter ejus B D. O-
ſtendendum
eſt, in B D reperiri portionis A B C gravitatis
centrum
.
Si enim fieri poteſt, ſit extra diametrum in E, & ducatur
E
H diametro B D parallela.
Dividendo itaque D C conti-
nuè
bifariam, relinquetur tandem linea minor quam D H;
ſit ea D F, & circumſcribatur portioni figura ordinatè ex
parallelogrammis
quorum baſes æquales ſint lineæ D F, &

jungantur
B A, B C.
Figuræ itaque portioni circumſcri-
ptæ
centrum gravitatis eſt in B D portionis diametro.
Sit hoc
K
, &
jungatur E K, producaturque, & occurrat ei A L
parallela
B D.
Quia autem portio major eſt triangulo A B C,
&
exceſſus quo figura circumſcripta portionem ſuperat, mi-
nor
parallelogrammo B F, uti ſupra demonſtratum fuit ;
44Theor. 1. erit major ratio portionis A B C ad dictum exceſſum, quàm
trianguli
A B C ad B F parallelogrammum, id eſt
19319HYPERB. ELLIPS. ET CIRC. A D ad D F; multoque major quam A D ad D H, vel
quàm
L K ad K E.
Sit itaque M K ad K E ſicut portio
A
B C ad exceſſum quo ipſa ſuperatur à figura ordinatè cir-
cumſcripta
.
Itaque cum K ſit centrum grav. figuræ portio-
ni
circumſcriptæ, &
E centrum grav. ipſius portionis; erit
M
centrum gravitatis omnium ſpatiorum quæ eundem exceſ-
ſum
conſtituunt .
Quod eſſe non poteſt; Nam ſi per 118. lib. 1.
Arch
. de
Æquipond
.
linea ducatur diametro B D parallela, erunt ab una parte
omnia
quæ diximus ſpatia.
Manifeſtum eſt igitur, portio-
nis
A B C centrum grav.
eſſe in B D portionis diametro.
Eſto nunc A B C portio ellipſis vel circuli, dimidiâ fi-
22TAB. XXXIV.
Fig
. 5.
gurá major.
Abſolvatur figura, & producatur B D uſque
dum
ſectioni occurrat in E;
erit igitur portionis A E C dia-
meter
E D, &
B D E diameter totius figuræ. Et quoniam
in
B D E diametro eſt figuræ totius centrum gravitatis, (hoc
enim
ex prædemonſtratis conſtabit, ſi in duo æqualia tota
figura
dividatur diametro quæ ipſi A C ſit parallela,) &
in
eadem
centr.
gravitatis A E C portionis minoris, ſicut mo-
oſtenſum fuit;
erit quoque centr. gravitatis portionis re-
liquæ
A B C in B D E ;
quod erat oſtendendum.
338. lib. 1.
Archim
. dc
Æqu@pond
.
Lemma.
Eſto linea E B, cui ad utrumque terminum adjiciantur æ-
44TAB. XXXIV.
Fig
. 6.
quales duæ E S, B P, &
inſuper alia P D. Dico id quo
rectangulum
E D B excedit E P B, æquari rectangulo S D P.
Eſt enim rectangulum E D B æquale iſtis duobus, rectangulo
E
D P &
rectangulo ſub E D, P B: quorum ultimum ſuperat
rectangulum
E P B rectangulo D P B.
Igitur exceſſus rectan-
guli
E D B ſupra rectangulum E P B æqualis eſt duobus iſtis,
rectangulo
E D P, &
D P B. Sed rectangulum E D P addito
rectangulo
D P B, id eſt rectangulo ſub E S, D P, æquale
fit
rectangulo S D P.
Manifeſtum eſt igitur, exceſſum re-
ctanguli
E D B ſupra E P B, æquari rectangulo S D P.
Eſto rurſus linea E B, cui ad utrumque terminum 55TAB. XXXIV.
Fig
. 7.
67
66Idem hoc aliter demonſtratum reperi apud Pappum, lib. 7. Prop. 24.77Vide eundem, lib. 7. Prop. 57.
20320THEOR. DE QUADRAT. rantur duæ æquales E S, B P, & inſuper alia P D. Dico
iterum
, id quo rectangulum E D B excedit E P B, æquari
rectangulo
S D P.
Rectangulum enim E D B æquale eſt iſtis
duobus
, rectangulo E D P, &
rectangulo ſub E D, P B;
horum autem E D P rurſus æquale eſt duobus, rectangulo ni-
mirum
S D P, &
ei quod continetur ſub E S, D P, ſive
rectangulo
D P B.
Igitur rectangulum E D B iſtis tribus æ-
quale
eſt rectangulis, S D P, D P B, &
rectangulo ſub
E
D, P B;
horum vero duo poſtrema æquantur rectangu-
lo
E P B;
ergo rectangulum E D B æquale eſt duobus, re-
ctangulo
nimirum S D P &
E P B, unde apparet exceſ-
ſum
rectanguli E D B ſupra rectangulum E P B æquari re-
ctangulo
S D P.
Theorema V.
DAtâ portione hyperboles, vel ellipſis vel cir-
culi
portione, dimidiâ figurâ non majore;
ſi ad
diametrum
conſtituatur triangulus hujuſmodi, qui
verticem
habeat in centro figuræ, &
baſin portio-
nis
baſi æqualem &
parallelam; eam verò quæ de-
inceps
à vertice ad mediam baſin pertingit tantam,
ut
poſſit ipſa rectangulum comprehenſum lineis, quæ
inter
portionis baſin &
terminos diametri figuræ in-
terjiciuntur
.
Erit magnitudinis, quæ ex portione &
præſcripto
triangulo componitur, centrum gravita-
tis
punctum idem quod eſt trianguli vertex, cen-
trum
nimirum figuræ.
Data ſit portio hyberboles, vel ellipſis vel circuli portio
11TAB. XXXV.
Fig
. 1. 2. 3.
dimidiâ figurâ non major, A B C.
Diameter ejus ſit B D,
&
figuræ diameter B E, in cujus medio centrum figuræ F.
Et ſumatur F G quæ poſſit rectangulum B D E, ductâque
K
G H æquali &
parallelâ baſi A C, quæque ad G
21321HYPERB. ELLIPS. ET CIRC. riam dividatur, jungantur K F, F H. Demonſtrandum eſt, quòd magnitudinis compoſitæ ex portione A B C & trian-
gulo
K F H, centrum gravitatis eſt punctum F.
Si non eſt in F, ſit ſi fieri poteſt primùm ab ea parte pun-
cti
F quæ eſt verſus A B C portionem, atque eſto pun-
ctum
L;
conſtat autem futurum in recta B D G, quum in
hac
ſint utraque centra gravitatis portionis &
trianguli K F H.
Jungantur A B, B C, & quam rationem habet G F ad F L,
eam
habeat magnitudo compoſita ex triangulis A B C, K F H
ad
ſpatium quoddam M;
& circumſcribantur portioni & tri-
angulo
K F H figuræ ordinatè, ex parallelogrammis quo-
rum
omnium ſit eadem latitudo, ita ut duo ſimul exceſſus
quibus
iſtæ figuræ ſuperant portionem A B C &
triangu-
lum
K F H, minores ſint ſpatio M .
Igitur duorum 11Theor. 2. h. triangulorum A B C, K F H ad dictos duos exceſſus ſive
reſidua
major erit ratio quàm ad M, id eſt quàm G F ad
F
L;
ac proinde longè major ratio portionis A B C unà cum
K
F H triangulo ad eadem reſidua quam G F ad F L.
Sit
itaque
N F ad F L, ſicut portio A B C ſimul cum trian-
gulo
K F H ad duo reſidua, &
cadet terminus N ultra tri-
anguli
baſin K H.
Jam per F ducatur O Ξ parallela baſi
A
C vel K H;
& duorum quorumcunque parallelogram-
morum
, quæ in portione &
in triangulo K F H æqualiter
à
diametro diſtabunt, ut ſunt R Q, Σ T, ſint centra gra-
vitatis
V &
X; per quæ ducatur recta Z Λ Δ Ω, ſecans li-
neam
Ο Ξ in Y;
& ducatur R P baſi A C parallela, abſciſ-
ſæque
ad verticem lineæ P B ſumatur æqualis, ex altero
diametri
figuræ termino, E S.
Quoniam igitur ad diametrum figuræ ordinatim ſunt ap-
plicatæ
C D &
R P, erit ut rectangulum B D E ad rectan-
gulum
B P E, ita quadratum C D ad R P quadratum ;
2221. lib. 1.
Con
.
verùm ut C D ad R P, hoc eſt, ut H G ad Ψ G, ita eſt H F
ad
Σ F, &
ita Z Y ad Λ Y igitur ut C D quadratum ad
quadratum
R P, id eſt ut rectangulum B D E ad B P E,
3
33Notatu dignum quod K F, F H in hyperbole ſunt aſymptoti.
22322THEOR. DE QUADRAT. ita eſt quadratum Z Y ad Λ Y quadratum. Quare & per con-
verſionem
rationis, ſicut rectangulum B D E ad differenti-
am
rectangulorum B D E, B P E, ita quadratum Z Y ad
differentiam
quadratorum Z Y, Λ Y.
Eſt autem differentia
rectangulorum
B D E, B P E, æqualis rectangulo S D P,
ſicut
lemmate præmiſſo demonſtratum eſt;
differentia verò
quadratorum
Z Y, Λ Y, æqualis quadrato Z Λ &
duobus
rectangulis
Z Λ Y , ſive quod idem eſt, rectangulis Z Λ 114. lib. 2.
Elem
.
Z Λ Y bis ſumptis, hoc eſt, duplo rectangulo ſub Z Λ,
X
Y.
Itaque ſicut eſt rectangulum B D E ad rectangulum
S
D P, ita quadratum Z Y ad duplum rectangulum ſub
X
Y, Z Λ.
quare cum rectangulum B D E quadrato F G
æquale
ſit , ideoque &
quadrato Z Y, erit quoque 22Ex conſtr. gulum S D P æquale duplo rectangulo ſub X Y, Z Λ . 3314. 5. E-
lem
.
Quia verò F punctum dividit B E per medium, ſuntque
æquales
B P, E S, etiam F P, F S æquales erunt, unde
additi
utrique F D, erit S D æqualis toti P F D id eſt
Δ
Y Ω:
ſed Δ Y Ω dupla eſt lineæ V Y, quia bis continet
utramque
Y Δ, Δ V in hyperbole, in ellipſi verò &
circulo
bis
utramque V Ω &
Ω Y; ergo & S D dupla V Y, ideo-
que
rectangulum S D P æquale duplo rectangulo ſub Y V,
Ω
Δ.
Sed idem rectangulum S D P æquale oſtenſum fuit
duplo
rectangulo ſub X Y, Z Λ;
ergo æquale eſt rectangu-
lum
ſub Y V, Ω Δ, rectangulo ſub X Y, Z Λ.
Eſt itaque
Y
V ad Y X, ut Λ Z ad Ω Δ ;
verùm ut Λ Z ad Ω Δ, 4416. l. 6. 6.
Elem
.
eſt parallelogrammum Σ T ad R Q;
itaque & Y V eſt ad
Y
Χ ut parallelogrammum Σ T ad R Q parallelogr.
Sunt
autem
puncta X &
V centra gravitatis dictorum parallelo-
grammorum
;
ergo magnitudinis ex utroque parallelogram-
mo
compoſitæ centrum gravitatis eſt punctum Y .
557. lib. 1.
A@chim
. de
Æquip
.
ratione oſtendi poteſt de reliquis omnibus parallelogrammis,
quod
duorum quorumlibet oppoſitorum centrum gravitatis
eſt
in linea O Ξ.
Ergo totius magnitudinis quæ ex duabus
ſiguris
utrimque ordinatè circumſoriptis componitur, centr.
gravitatis in eadem O Ξ reper@ri neceſſe eſt. Sed ejuſdem com-
poſitæ
magnitudinis centrum gravit.
eſt quoque in
23323HYPERB. ELLIPS. ET CIRC. B D G, quoniam in ea ſunt centra gravitatis utriusque fi-
guræ
circumſcriptæ ;
igitur magnitudinis ex dictis 11Theor. 3. h. compoſitæ centrum grav. eſt ipſum punctum F. Poſitum au-
tem
fuit L punctum centrum gravitatis ejus magnitudinis quæ
ex
portione A B C &
K F H triangulo componitur; igi-
tur
magnitudinis reliquæ, compoſitæ ex duobus reſiduis,
quæ
in figuris circumſcriptis remanent, erit centr.
grav. in
producta
L F, ubi ea ſic terminatur, ut pars adjecta habeat
ad
F L eandem rationem quam portio A B C ſimul cum
K
F H triangulo ad dicta duo reſidua :
is autem 228. lib. 1.
Archine
. d e
Æquipond
nus eſt N;
itaque N punctum eſt centrum gravitatis duo-
rum
reſiduorum.
Quod fieri nequit; Nam ſi per N ducatur
recta
baſi K H parallela, erunt ab una parte ſpatia omnia è
quibus
utrumque reſiduum conſtat.
Non eſt igitur L pun-
ctum
centrum gravitatis magnitudinis ex portione A B C &

K
F H triangulo compoſitæ.
Sed neque erit ab altera parte
puncti
F.
Namque hoc ſi dicatur, planè ſimili demonſtratio-
ne
devenietur ut duorum reſiduorum quæ demptâ portio-
ne
A B C &
K F H triangulo, in circumſcriptis figuris ſu-
pererunt
, centrum gravitatis ſit ultra portionem A B C;
quod eſt æquè abſurdum. Reliquum eſt igitur ut ſit ipſum pun-
ctum
F;
quod erat oſtendendum.
Theorema VI.
OMnis hyperboles portio ad triangulum inſcri-
ptum
, eandem cum ipſa baſin habentem ean-
demque
altitudinem, hanc habet rationem;
quam
ſubſeſquialtera
duarum, lateris tranſverſi &
dia-
metri
portionis, ad eam quæ ex centro ſectionis
ducitur
ad portionis centrum gravitatis.
Eſto hyperboles portio, & inſcriptus ei, qualem diximus,
33TAB. XXXIV.
Fig
. 8.
triangulus A B C;
diameter autem portionis ſit B D, &
latus
tranſverſum ſive diameter ſectionis B E, in cujus me-
dio
centrum ſectionis F.
Et ponatur centrum gravitatis
24324THEOR. DE QUADRAT. portione punctum L. Dico portionem ad inſcriptum trian-
gulum
A B C eam habere rationem, quam duæ tertiæ to-
tius
E D ad F L.
Conſtituatur enim ad diametrum, ut in præcedentibus,
triangulus
K F H;
ſcilicet ut quadratum F G æquetur re-
ctangulo
E D B, &
ut baſis K H ſit baſi A C æqualis &
parallela
:
ejuſque trianguli ſit centrum gravitatis M, ſum-
ptâ
nimirum F M æquali duabus tertiis lineæ F G .
1114. lib. 1.
Arch
. de
Æquip
.
Eſt itaque triangulus K F H ad A B C triangulum, ut
F
G ad B D:
verùm ut F G ad B D, ita eſt E D ad F G,
quia
quadratum F G æquale eſt rectangulo E D B;
& ut
E
D ad F G, ita ſunt duæ tertiæ E D ad duas tertias F G,
id
eſt F M;
ergo triangulus K F H ad triangulum A B C,
ut
duæ tertiæ E D ad F M.
Eſt autem portio hyperboles
ad
triangulum K F H, ut F M ad F L , quoniam 227. lib. 1.
Archim
. de
Æquipond
.
librium portionis &
trianguli K F H eſt in puncto F , & centra gravitatis ſingulorum puncta L & M; ex æquali igi-
33Thcor. 5. h. tur in proportione perturbata, erit portio ad triangulum
A
B C, ut duæ tertiæ lineæ E D ad F L :
quod erat 4423. lib. 5.
Elem
.
monſtrandum.
Theorema VII.
OMnis ellipſis vel circuli portio ad triangulum
inſcriptum
, eandem cum ipſa baſin habentem
eandemque
altitudinem, hanc habet rationem;
quam
ſubſeſquialtera
diametri portionis reliquæ, ad eam
quæ
ex figuræ centro ducitur ad centrum gravitatis
in
portione.
Eſto ellipſis vel circuli portio primùm dimidiâ figurâ non
55TAB. XXXV.
Fig
. 4. 5.
major, &
inſcriptus ei triangulus A B C, eandem cum
portione
baſin habens, eandemque altitudinem;
diameter au-
tem
portionis ſit B D, quæ producatur, &
manifeſtum eſt
quod
tranſibit per centrum figuræ;
ſit hoc F, & diameter
portionis
reliquæ D E.
Et ponatur centrum gravitatis in
25
[Empty page]
264[Figure 4]Pag. 324.
TAB
. XXXIV.
Fig
. 1.
O B E P L S Q M R N A K H G D F C
5[Figure 5]Fig. 3.B Q P S O N R M E H K G A F D L C6[Figure 6]Fig. 2.B E A G M C D H R F K L7[Figure 7]Fig. 4.B M L K E A D F H C8[Figure 8]Fig. 5.B B A D C A D C E E9[Figure 9]Fig. 8.K G H M E F B L A D C10[Figure 10]Fig. 6.S E B P D11[Figure 11]Fig. 7.E S D P B
27
[Empty page]
28325HYPERB. ELLIPS. ET CIRC. tione A B C punctum L. Dico igitur portionem ad inſcri-
ptum
ſibi triangulum A B C eam habere rationem quam duæ
tertiæ
E D ad F L.
Conſtituatur enim ut ſupra triangulus
K
F H, cujus nimirum baſis K H ſit baſi A C æqualis &

parallela
, &
F G quæ à vertice ad mediam baſin pertingit
poſſit
rectangulum B D E:
& centrum gravitatis trianguli
K
F H ſit M punctum, ſumptâ ſcilicet F M æquali duabus
1114. lib. 1.
Arch
. de
Æquip
.
tertiis lineæ F G .
Triangulus igitur K F H eſt ad triangulum A B C, ut
F
G ad B D;
ut autem F G ad B D, ſic eſt E D ad F G,
quia
quadratum F G æquale eſt B D E rectangulo;
& ut
E
D ad F G, ſic ſunt duæ tertiæ E D ad duas tertias F G,
id
eſt, ad F M.
Ergo triangulus K F H ad triangulum A B C,
ſicut
duæ tertiæ E D ad F M.
Portio autem A B C eſt ad
triangulum
K F H, ut F M ad F L , quoniam 227. lib. 1.
Archim
. de
Æquipond
.
brium eorum eſt in F , &
centra gravitatis ſingulorum 33Theor. 5. h. cta L & M; Ergo ex æquali in proportione perturbata,
erit
portio A B C ad A B C triangulum, ſicut duæ tertiæ
E
D ad F L .
4423. lib. 5.
Elem
.
Sit nunc portio A B C dimidiâ figurâ major. Dico eam
55TAB. XXXVI.
Fig
. 1. 2.
rurſus ad inſcriptum triangulum eam habere rationem, quam
duæ
tertiæ E D ad F L.
Ponatur enim portionis reliquæ A E C centrum gravitatis
H
punctum, &
jungantur A E, E C. Igitur per ea quæ jam
oſtendimus
, erit portio A E C ad A E C triangulum, ut
duæ
tertiæ B D ad F H;
verùm ut triangulus A E C ad
triangulum
A B C, ſic eſt E D ad B D, ſive duæ tertiæ
E
D ad duas tertias B D;
ex æquali igitur in proportione
perturbata
, erit ſicut portio A E C ad triangulum A B C,
ita
duæ tertiæ E D ad F H .
Sed ut portio A B C 6623. lib. 5.
Elem
.
A E C portionem, ita eſt F H ad F L , quoniam 778. lib. 1.
Arch
. de
Æquipond
.
figuræ centrum gravitatis eſt F, centraque dictarum portio-
num
L &
H; Ergo iterum ex æquali in proportione per-
turbata
, erit portio A B C ad A B C triangulum, ut duæ
tertiæ
E D ad F L.
Omnis igitur Ellipſis vel circuli portio
&
c. Quod erat demonſtrandum.
29326THEOR. DE QUADRAT.
Theorema VIII.
IN ſemicirculo & quolibet circuli ſectore, habet
arcus
ad duas tertias rectæ ſibi ſubtenſæ hanc ra-
tionem
, quam ſemidiameter ad eam, quæ ex centro
ducitur
ad ſectoris centrum gravitatis.
Eſto primùm ſemicirculus A B C, deſcriptus centro D,
11TAB. XXXVI.
Fig
. 3.
ſectuſque bifariam rectâ B D, in qua centrum gravitatis
ſemicirculi
ſit E .
Dico arcum A B C eſſe ad duas 22Theor. 4. h. A C, ſicut B D ad D E. Jungantur enim A B, B C. Igi-
tur
, ut ſemicirculus ad triangulum A B C, ſic ſunt duæ ter-
tiæ
B D ad D E , eſt enim B D æqualis diametro 33Theor. 7. h. nis reliquæ.
Verùm etiam ut ſemicirculus, id eſt, ut trian-
gulus
habens baſin æqualem arcui A B C &
altitudinem B D,
ad
A B C triangulum, ita eſt arcus A B C ad A C re-
ctam
;
ergo ut arcus A B C ad A C, ita ſunt duæ tertiæ
B
D ad D E, &
permutando, ut arcus A B C ad duas tertias
B
D, ita A C ad D E, ſive ita {2/3} A C ad {2/3} D E, unde rur-
ſus
permutando, ut arcus A B C ad {2/3} A C, ita {2/3} B D ad {2/3}
D
E, ſive ita, B D ad D E.
44TAB. XXXVI.
Fig
. 4.
Sit deinde ſector D A B C, ſemicirculo minor, bifariam
ſectus
rectâ D B, in qua ſectoris centrum gravitatis ponatur
E
punctum, &
ducatur ſubtenſa A C. Dico rurſus, arcum
A
B C ad duas tertias rectæ A C eam habere rationem,
quam
B D ad D E.
Jungantur enim A B, B C, & totius
circuli
ſit diameter K D B, quæ producatur in Q, ut fiat
Q
F, ad B F, ſicut portio A C B ad A B C triangulum,
&
jungantur A Q, Q C; erit jam triangulus A Q C portio-
ni
A C B æqualis.
Ponantur deinde centra gravitatis, G tri-
anguli
A C D, &
H portionis A C B; & ſicut D Q ad
Q
F, ita ſit H D ad D R.
Quia igitur ſicut portio A C B ſive triangulus A Q C ad
triangulum
A B C, id eſt, ut Q F ad B F, ita {2/3} K F ad
D
H , erit rectangulum ſub Q F, D H, æquale 55Theor. 7. h.
30
[Empty page]
3112[Figure 12]Pag. 326.
TAB
. XXXV.
Fig
. 1.
N H T Z Ψ G K X S Σ Α E Ξ Y F O L B Δ R P V C Q Ω D M
13[Figure 13]Fig. 5.B L A C D F M G K E H14[Figure 14]Fig. 4.B L A C D F M G K H E15[Figure 15]Fig. 2.B Δ P R V C Q Ω D A L F O Y Ξ Α Σ X S G K Ψ Z T H E N M16[Figure 16]Fig. 3.B Δ P R V A D Ω Q C L F O Y Ξ Α Σ X S G K E Ψ Z T H E N M
32
[Empty page]
33327HYPERB. ELLIPS. ET CIRC. tertiis rectanguli K F B , id eſt, duabus tertiis 1116. lib. 6.
Elem
.
A F;
ſed idem rectangulum ſub Q F, D H, æquale eſt re-
ctangulo
Q D R, quia ut Q D ad Q F, ita fecimus eſſe
D
H ad D R;
ergo rectangulum Q D R æquale duabus ter-
tiis
quadrati A F, ideoque ut Q D ad A F ita {2/3} A F ad D R
:
ſed ut Q D ad A F, ſic quoque eſt rectangulum ſub Q 2216. lib. 6.
Elem
.
A F, cui æquale quadrilaterum D A Q C, id eſt, ſector
D
A B C ad A F quadratum;
ergo & ſector D A B C ad
quadratum
A F, ut {2/3} A F ad D R.
Porro quoniam E cen-
trum
gravitatis eſt totius ſectoris, &
H centrum grav. por-
tionis
A C B, G vero trianguli A C D, conſtat eſſe, ſicut
triangulus
A C D ad A C B portionem ſive ad triangulum
A
Q C, id eſt, ut D F ad F Q, ita H E ad E G ;
338. lib. 1.
Arch
. de
Æquipond
.
convertendo &
per compoſitionem rationis erit ut D Q ad
D
F, ita G H, ad H E.
Sed quia fecimus ut D Q ad Q F,
ita
H D ad D R, erit quoque per converſionem rationis,
ut
D Q ad D F, ita H D ad H R;
ergo H D ad H R ut
G
H ad H E;
quare & reliqua G D ad reliquam E R, ut
4419. lib. 5.
Elem
.
H D ad H R , hoc eſt, ut D Q ad D F.
Sicut autem D Q ad D F, ita eſt quadrilaterum D A Q C, cui æqualis ſector
D
A B C ad A C D triangulum;
igitur ſector D A B C
ad
A C D triangulum ut G D ad E R:
Eſt autem A C D
triangulus
ad D F quadratum, ut A F ad D F, ſive ut {2/3} A F
ad
{2/3} D F id eſt D G.
Igitur ex æquali in proportione perturbata,
ſicut
ſector D A B C ad quadratum D F, ita {2/3} A F ad E R
, &
convertendo, quadratum D F ad ſectorem D A B 5523. lib. 5.
Elem
.
ut E R ad {2/3} A F.
Fuit autem ante oſtenſum, quadratum
A
F eſſe ad ſectorem D A B C, ut D R ad {2/3} A F;
igitur
duo
ſimul quadrata, D F &
A F, ſive unum quadratum
D
A ad ſectorem D A B C ut duæ ſimul E R &
R D, id
eſt
ut tota E D ad {2/3} A F .
Eſt verò etiam quadratum D 6624 lib. 5.
Elem
.
ad D A B C ſectorem, ſicut linea D A ad arcum A B, quia
nimirum
ſector D A B C æqualis eſt rectangulo, baſin ha-
benti
æqualem arcui A B &
altitudinem D A; ergo ſicut
D
A ad arcum A B, ita E D ad {2/3} A F;
& permutando,
arcus
A B ad {2/3} A F, ſive arcus A B C ad {2/3} A C, ut D A
vel
B D ad D E.
34328THEOR. DE QUADRAT. HYPERB. &c.
Eſto jam denique ſector D A B C ſemicirculo major, &
11TAB. XXXVI.
Fig
. 5.
ponantur ea quæ priùs, &
perficiatur circulus B A F C,
&
totius diameter ſit B D F, in qua erit quoque centrum
grav
.
ſectoris reliqui D A F C , quot ſit G.
228. lib. 1.
Arch
. de
Æquip
.
Quia igitur circuli totius centrum gravitatis eſt D, & duorum
ſectorum
centra grav.
E & G, erit ſicut ſector D A B C, ad ſecto-
rem
D A F C, id eſt, ſicut arcus A B C ad arcum A F C, ita
G
D ad D E :
verum ut arcus A F C ad {2/3} A C, ita eſt D 338. lib. 1.
Arch
. de
Æquip
.
ad D G, ſicuti modò oſtenſum eſt;
ergo ex æquali in pro-
portione
perturbata, ſicut arcus A B C ad {2/3} A C, ita erit
D
F vel B D ad D E .
Conſtat itaque quod in 4423. lib. 5.
Elem
.
lo &
quolibet circuli ſectore & c. quod erat demonſtrandum.
ἘΞἘΤΑΣΙΣ
CYCLOMETRIÆ

CLARISSIMI
VIRI,
GREGORII
à S. VINCENTIO, S. J.
Editæ Anno D. cIↄ Iↄc XLVII.
ANte quinquennium circiter Vir eruditiſſimus &
Geometriâ
celeberrimus, Gregorius à S.
Vin-
centio
, quatuor modos propoſuit quadrandi Cir-
culum
, unum vero eorum etiam Quadraturæ Hy-
perboles
applicavit:
quem cæteris potiorem ab
ipſo
exiſtimari ex multis indiciis colligere licet.
Unum eſt
hoc
ipſum quod duas diverſarum figurarum quadraturas per
eundem
hunc demonſtravit;
alterum quod evidentior multò
ſit
hic modus quam reliqui tres, ideoque minus errori obno-
xius
videri debuerit;
nonnullum etiam quod primo eum lo-
co
produxit;
Et denique hoc maximum eſt, quod in iis quæ
@d
lectorem in principio totius operis præfatur, ubi ſuæ
35
[Empty page]
3617[Figure 17]Pag. 328.
Fig
. 2.
B L F A D C H E
18[Figure 18]Fig. 1.B L F A D C H E19[Figure 19]Fig. 3.B E A D C20[Figure 20]Fig. 4.Q B H A F C E G R D K21[Figure 21]Fig. 5.B E D A C G F
37
[Empty page]
38329ΕΞΕΤΑΣΙΣ CYCLOM. GR. à S. VINC. ventionis hiſtoriam & progreſſum paucis expoſuit, nullius
modi
præter hunc unum meminerit.
Potuit autem & aliam
rationem
habuiſſe tres poſteriores quadraturas illic ſilentio
prætereundi
, eam videlicet, quod quatuor omnes ſciret ex
iiſdem
principiis deductas &
demonſtratas eſſe. Sed mihi vel
alterutra
harum conſiderationum ſufficere viſa eſt, ut per-
ſuaderet
unam pro omnibus fore diſcuſſionem quæ quadra-
turam
primariam infirmatura eſſet, reliquarum agmen du-
centem
.
Si enim erratum in ea oſtenderimus quæ minus
obſcuritatis
habet, non video quâ ratione melior ſuc-
ceſſus
expectandus ſit in tribus ſequentibus, quæ maximâ
caligine
involvuntur, quaſque Auctor ipſe vel uni illi poſt-
habere
videtur.
Principia quæ communia eſſe omnibus qua-
draturis
dixi, ea ſunt nova inventa de Proportionalitatibus
Geometricis
ſive de Proportionum proportionibus, &
de
Ductibus
plani in planum.
Quæ quidem prorſus non impu-
gnabo
, nam &
ſolida corpora quæcunque in Geometria con-
ſiderare
licere exiſtimo, &
alia omnia adhiberi poſſe, quæ
modò
ullo auxilio fore credimus ad inveſtigationem veri.
U-
num
tamen prætermittere nequeo quin dicam, Clar.
Virum
non
ſatis feliciter quædam inventa in materia Proportiona-
litatum
ad Quadraturam applicaſſe, atque hinc, meâ opi-
nione
, ipſi extitiſſe erroris cauſam.
Primùm omnium id in
propoſ
.
39. lib. 10. Oper. Geom. obſervaveram. Poſitis enim numeris fortuitò aſſumptis, 2, 3, 4, 5; deinde horum
quadratis
4, 9, 16, 25;
& quadratorum, quadratis, 16,
81
, 256, 625;
videbam duodecim hiſce eandem demonſtra-
tionem
convenire, quæ in dicta prop.
39. ſcripta eſt de to-
tidem
parallelepipedis.
Et quum tamen concluſio nullam ido-
neam
admitteret interpretationem, non dubitabam quin æ-
què
ipſius ac mea argumentatio, quam iiſdem verbis forma-
veram
, aliquid abſurdi contineret.
Poſterior autem demon-
ſtrationis
pars rectè ſe habebat, ideoque arguebat peccatum
1
11In hac Propoſ. 39. etiam Carteſius paralogiſmum oſtendit Epiſt. ad
Schotenium
.
39330ΕΞΕΤΑΣΙΣ CYCLOM. in priori. Sed veritus ne intricata & prolixa hinc nobis diſ-
putatio
oriretur, ad alias inventiones me converti, &
tan-
dem
ea ſeſe obtulerunt, quæ paucis hic perſcribere conſtitui.
Nulla per hæc propoſitionum Cl. Viri in controverſiam vo-
cabitur
;
ſed contrà multis earum probatis, atque in uſum
meum
converſis, rem deducam, ut ſi quidem non impoſ-
ſibile
dicet quadraturam ſuam ad exitum perducere, &
per
eam
reapſe invenire rectilineum circulo æquale, oſtendam
qui
id facillimè impoſterum aſſequatur.
Deinde veſtigia i-
pſius
inſiſtens demonſtrabo, quibus hactenus nobis præceſſit,
iis
nequaquam ad optatum finem perveniri poſſe, ſed eſſe
ſubſiſtendum
ad concluſiones perquam abſurdas.
Atque ut
ad
rem veniamus.
Eſto circulus cujus centrum F, diameter C D. Et diviſo
11TAB. XXXVII.
Fig
. 1.
radio F C bifariam in G, ducantur ipſi ad angulos rectos
F
E, G H.
Dico, datâ ratione ſegmenti C H G ad G H E F
ſegmentum
, dari quoque rationem circuli ad inſcriptum ſibi
hexagonum
regulare.
Jungantur enim F H, H C, & mani-
feſtum
eſt triangulum F H C fore æquilaterum;
item qua-
drantis
arcum C E triplum fore arcus H E.
Si ergo data ſit
ratio
ſegmenti C H G ad G H E F ſegmentum, componen-
do
quoque, data erit ratio quadrantis F E C ad ſegmentum
G
H E F.
Sed data quoque eſt ratio ſectoris F H E ad qua-
drantem
F E C, ergo datur quoque ratio ſegmenti G H E F
ad
ſectorem F H E;
ac proinde dabitur quoque ratio ſe-
gmenti
G H E F ad triangulum F H G;
quare & ratio ſe-
ctoris
F H E ad triangulum F H G data erit.
Sed huic ra-
tioni
eadem eſt ratio ſectoris F H C ad triangulum F C H,
(quoniam hæc utriuſque præcedentium dupla ſunt;)
eadem-
que
eſt circuli ratio ad hexagonum regulare ſibi inſcriptum.
Ergo & hanc datam eſſe apparet: quod erat demonſtran-
dum
.
22TAB. XXXVII.
Fig
. 1. 2.
Sunto nunc lineæ A B, C D, E F, ſingulæ æquales dia-
metro
circuli C D:
& ſuper unaquaque harum conſtruantur
bina
quadrata.
Deinde verticibus A & B deſcribantur ſemi-
parabolæ
A V G, B T H, quarum baſes ſint
40331GREGORII à S. VINCENTIO. latera B G, A H. In duobus ſequentibus quadratis duean-
tur
diagonii C I, D K.
Sed in poſtremis rurſus ſemipara-
bolæ
deſcribantur E Σ L, F Π M, quarum vertices E &

F
, axes vero ſint quadratorum latera E Ψ, F Ω, &
baſes
Ψ
L, Ω M.
Porro diviſis bifariam ſingulis lineis quæ ab
initio
poſitæ fuerunt, in N, O, P, &
medietatibus rurſus
bifariam
in Q, R, S, ducantur per diviſionum puncta, qua-
dratorum
lateribus parallelæ, T V, X Y;
Ζ Γ, Δ Θ,
Π
Σ, Λ Ξ.
Oſtendit itaque Cl. V. in demonſtr. prop. 52. lib. 10.
Oper. Geom. & veriſſimum eſt, in circulo ſuperiori ſe-
gmentum
C H G ad ſegmentum G H E F, eandem habere
rationem
quam habet hîc ſolidum quod fit ex ductu plani
A
Y Q in planum A H X Q, ad ſolidum ortum ex ductu
plani
Q Y V N in planum Q X T N;
ſicut enim ille in
ſuo
ſchemate ſumit æquales lineas h i, k l, ita nobis æqua-
les
ſunt ſumptæ in circulo, C G, G F, &
hiſce pares A Q,
Q
N.
Atque ut ipſa demonſtrandi methodus quoque noſcatur,
ea
hujuſmodi eſt.
In prop. 51. lib. 10. oſtenditur, ſolidum
quod
fit ex ductu ſemiparabolæ A B G in ſemipar.
A B H,
æquari
ſemicylindro, baſin habenti ſemicirculum C E D &

altitudinem
C D.
Deinde in Corollario ejuſdem prop. idem
quoque
ſingulis partibus quod totis ſolidis convenire doce-
tur
.
Nimirum id ſolidum quod fit ex ductu plani Q Y V N
in
planum Q X T N, æquatur quoque parti dicti ſemicy-
lindri
quæ inſiſtit ſegmento G H E F;
Itemque ſolidum ex
ductu
plani A Y Q in pl.
A H X Q, æquatur ejuſdem ſemicy-
lindri
parti quæ inſiſtit ſegmento C H G.
Quorum hoc vel
ex
eo conſtat, quod alioqui duo iſta ſolida ſimul ſumpta,
hoc
eſt, ſolidum ex ductu plani A V N in pl.
A H T N,
æquale
non eſſet dimidio ejus quem diximus, ſemicylin-
dri
;
& conſequenter falſum quoque eſſet quod in confeſ-
ſo
eſt, nimirum ſolidum ex ductu ſemiparab.
A B G in ſe-
miparab
.
A B H æquari toti ſemicylindro. Apparet igitur,
quoniam
dictæ ſemicylindri partes eandem inter ſe
41332ΕΞΕΤΑΣΙΣ CYCLOM. habent quam baſes quibus inſiſtunt, certum eſſe quod dixi-
mus
, ſegmentum circuli C H G ad G H E F, eſſe ut ſoli-
dum
ex ductu plani A Y Q in pl.
A H X Q ad ſolidum ex
ductu
plani Q Y V N in pl.
Q X T N.
Hæc ita enucleatè ſcribere volui, ne cui ignaro fortaſſe na-
turæ
demonſtrationum quibus Cl.
V. utitur, ſcrupulus re-
ſtare
poſſet, quod ubi ille in d.
prop. 52, lib. 10, duo cir-
culi
ſegmenta conſiderat, quale ferè eſt G H E F, ego pro
altero
eorum ſumpſerim ſegmentum C H G:
Quodque in
linea
A B ab ipſo termino A æquales partes capiam A Q,
Q
N.
Ipſum autem Cl. Virum hæc remorari non poſſunt,
neque
hîc, neque in ſequentibus;
quia cum in d. prop. 52.
& 44, lib. 10. præcipit in linea a b æquales inter ſe ſumi
h
i, k l, ſcit hoc nullam limitationem admittere;
ſicut &
in
ſchemate communi prop.
39, lib. 10, ubivis in linea a b
ſumitur
i k, quæ dividitur in duas æquales i m, m k.
Idem
contingit
in prop.
ſequenti 40.
Revertor autem ad propoſitum, & conſtat nunc quidem,
ſi
detur Ratio ſolidi quod fit ex ductu plani A Y Q in pl.
A H X Q, ad ſolidum ex ductu plani Q Y V N in pl.
Q
X T N, eo ipſo dari quoque rationem ſegmenti C H G
ad
ſegmentum G H E F, ac proinde continuò tunc inveni-
ri
poſſe quam rationem circulus habeat ad inſcriptum hexa-
gonum
regulare.
Vocemus autem brevitatis gratia, id quod fieri diximus
ex
ductu plani A Y Q in planum A H X Q, ſolidum H Y.
Item quod ſit ex ductu plani Q Y V N in planum Q X T N,
ſolidum
X V.
Similiter quod oritur ex ductu plani C Θ R
in
planum C K Δ R, vocemus ſolidum K Θ;
eâdemque
brevitate
dicamus ſolida Δ Γ, Μ Ξ, Λ Σ, quibus quæ de-
notentur
jam ſatis intelligitur.
His ſic conſtitutis, ſciendum eſt, omnem ſpem & fundamen-
tum
perficiendæ Quadraturæ Cl.
Viro in eo poſitum eſſe,
quod
exiſtimet rationem ſolidi H Y ad ſolidum X V (quam
unicam
tantum deſiderari jam admonui) facile inveniri poſ-
ſe
, ſi cognitæ ſint duæ rationes , nimirum ratio
42333GREGORII à S. VINCENTIO. Μ Ξ ad ſol. Λ Σ, & ratio ſolidi Κ Θ ad ſol. Δ Γ. Sic enim
tunc
argumentabitur;
Nota eſt ratio ſolidi Μ Ξ ad ſol. Λ Σ,
item
ratio ſolidi Κ Θ ad ſol.
Δ Γ, ergo notum quoque quo-
ties
illa ratio hanc contineat;
Quoties autem illa hanc con-
tinet
toties hæc ipſa, ſcilicet ratio ſolidi Κ Θ ad ſol.
Δ Γ,
continet
rationem ſolidi H Y ad X V;
ergo & hæc ratio
nota
erit.
Quomodo hæc intelligenda ſint paulò inferiùs me-
lius
patebit, ubi eandem argumentationem repetemus.
Inter-
ea
certo ſcio, nihil horum quæ dixi mihi à Cl.
V. nega-
tum
iri, modò conſideret in linea A B, ſumptas eſſe æqua-
les
inter ſe partes A Q, Q N, &
hiſce pares C R, R O;
E S, S P.
Si igitur indicavero ipſi quæ ſit ratio ſolidi Μ Ξ ad ſol.
Λ Σ, item quæ ſit ratio ſolidi Κ Θ ad ſol. Δ Γ, & ne tum
quidem
dicere poſſit quam rationem habeat ſolidum H Y
ad
ſol.
X V, fateatur ſane ſe fruſtra utramque Quadraturam
tentaſſe
, tam Circuli quam Hyperboles.
Circuli; quoniam
tunc
videbit nequaquam procedere Propoſitionem 44.
lib.
10
.
Oper. Geom. quæ vana & inanis erit, niſi ex notis ra-
tionibus
ſolidi Μ Ξ ad ſol.
Λ Σ, & ſolidi Κ Θ ad ſol. Δ Γ,
innoteſcat
ratio ſolidi H Y ad ſol.
X V. Hyperboles ve-
ro
;
quoniam prop. 146. ejusd. lib. 10. cui hæc quadratura
innititur
, eadem eſt cum dicta prop.
44. & iiſdem verbis
Hyperbolæ
applicatur.
Sin vero datis iſtis duabus rationibus invenire poſthac po-
tuerit
rationem ſolidi H Y ad ſol.
X V, tum ſe credat Cir-
culum
reverâ quadraviſſe.
Nota enim ſic erit ratio ſegmenti
C
H G in circulo ad ſegmentum G H E F, &
reliqua facile
perficientur
.
Dicam autem nunc ipſas Rationes. Et primam quidem,
hoc
eſt rationem ſolidi Μ Ξ ad ſol.
Λ Σ, ajo eſſe eandem
quæ
numeri 53 ad 203.
Alteram vero, rationem ſolidi Κ Θ
ad
ſol.
Δ Γ, eam quæ 5 ad 11. atque horum utrumque in-
frà
ſum demonſtraturus.
Priùs autem quod ab initio promiſi etiam oſtendam, hiſce
Rationibus
cognitis, tamen rationem ſol.
H Y ad ſol. X
43334ΕΞΕΤΑΣΙΣ CYCLOM. per ea quidem quæ nos adhuc docuit V. Cl. inveniri non
poſſe
.
Etenim inventurus ex datis rationibus, ſol. Μ Ξ ad
ſol
.
Λ Σ, & ſolidi Κ Θ ad ſol. Δ Γ, rationem tertiam ſo-
lidi
H Y ad ſol.
X V, in hunc modum rationcinabitur, ut
videre
eſt ex demonſtratione prop.
44. ſuprà citatæ, cui hunc
caſum
convenire liquidò conſtat.
Dicet enim, Notæ ſunt
prima
&
ſecunda ratio, (iſtæ enim ſunt 53 ad 203, & 5 ad
11
,) ergo notum quoque quoties prima ſecundam contineat.
Sed quoties prima continet ſecundam, toties ſecunda continet
tertiam
, (hoc aſſerit prop.
40. lib. 10. oper. Geom.) Ergo
notum
quoque quoties ſecunda tertiam contineat.
Quare cum
nota
ſit ſecunda, etiam tertia nota erit, ea nimirum quam
habet
ſolidum H Y ad ſol.
X V.
Conſequenter hoc nunc definiendum ei incumbet, Quo-
ties
Ratio harum prima ſecundam contineat;
hoc eſt, quo-
ties
ratio 53 ad 203, contineat rationem 5 ad 11.
Sed enim
quo
ſenſu verbum continere hîc explicaturus eſt?
Num eo,
ut
idem ſignificet quod alibi continere per multiplicationem?
utque ratio 53 ad 203 rationem 5 ad 11. multiplicare dica-
tur
vel bis (hoc eſt ut illa hujus ſit duplicata, ita enim con-
tinere
intelligendum videtur in propoſitione 40.
lib. 10,
modo
citata) vel ter, vel quater, vel ſæpiùs etiam.
Et hoc
quidem
eſſe non poteſt;
nam ratio 53 ad 203, rationis 5
ad
11, neque duplicata eſt neque triplicata vel ulterius mul-
tiplex
, quum demum ratio 53 ad 256 {13/25} ſit duplicata rationis
5
ad 11.
An igitur verbum Continere in eum ſenſum trahet, quem
habet
in propoſitione 125.
lib. 8. Oper. Geom. ? Vix qui-
dem
illud ſuſpicari poſſum;
ſed etiamſi vellet rurſus inde
abſurdum
conſequetur.
Nam ſecundum interpretationem iſtam;
quoties ratio 53 ad 203 continet rationem 5 ad 11, toties
hæc
ipſa continebit rationem 5075 ad 6413;
hoc autem pa-
tebit
horum numerorum inter ſe rationis examinanti ſecun-
dùm
regulam dictæ propoſitionis 125.
Eſſet igitur ratio ſoli-
di
H Y ad ſol.
X V, hoc eſt, ratio ſegmenti circuli ab ini-
tio
propoſiti C H G, ad ſegmentum G H E F, eadem
44335GREGORII à S. VINCENTIO. 5075 ad 6413. Quare qualium partium ſegmentum C H G
eſſet
5075, talium ſegmentum G H E F eſſet 6413;
& pro-
inde
quadrans F C E 11488;
& ſector F H E (qui qua-
drantis
tertia pars eſt) 3829 {1/3}:
& triangulum G H F 2583 {@/3}.
Sicut autem ſector F H E ad triang. G H F, ita eſt ſector
F
H C ad triangul.
F C H, & ita circulus C D ad in-
ſcriptum
ſibi hexagonum regulare.
Ergo quoque qualium par-
tium
circulus C D eſſet 3829 {1/3} talium hexagonum inſcri-
ptum
foret 2583 {2/3}.
Qualium autem hexagonum inſcriptum eſt
2583
{2/3}, talium hexagonum regulare circumſcriptum eſt 3444 {8/9};

quoniam
hoc inſcripti eſt ſeſquitertium:
Ergo qualium
partium
circulus C D eſſet 3829 {1/3}, talium hexagonum cir-
cumſcriptum
eſſet 3444 {8/9}, atque ita eſſet ipſo circulo mi-
nus
, quod eſt abſurdum.
Manifeſtum igitur fecimus, ex duabus interpretationibus
verbi
Continere, neutram caſui noſtro accommodari poſſe.
Aliam autem præter illas nullam in ſuo opere attulit; non
docuit
igitur modum determinandi, quoties ratio ſol.
Μ Ξ
ad
ſol.
Λ Σ contineat rationem ſol. Κ Θ ad ſolid. Δ Γ, ac
proinde
nec determinari poterit quoties hæc ratio contineat
rationem
ſolidi H Y ad ſolid.
X V. Quare liquet, hanc
rationem
, ne duabus quidem prioribus iſtis datis, per in-
venta
Clariſſ.
Viri cognoſci poſſe: ideoque fruſtra ipſum
ſperaſſe
hoc modo perficere Circuli quadraturam.
Reſtat nunc tantùm ut manifeſta faciam quæ in præce-
dentibus
poſita fuere, dixi enim me demonſtraturm, quod
ſolidum
Μ Ξ eſſet ad ſolid.
Λ Σ, ut 53 ad 203: item quod
ſolidum
Κ Θ rationem haberet ad ſolidum Δ Γ, quam 5 ad
11
.
Quoniam autem ad horum primi demonſtrationem neceſſa-
rium
eſt, ut notum habeamus, quæ ſit Ratio ungulæ Paraboli-
ad Cylindrum ſuum, qui baſi inſiſtit eidem, &
eandem
habet
altitudinem;
idcirco hanc Rationem declarantes, Tra-
ctatum
Clariſſ.
Viri, quem de eadem Ungula, Parte 5. lib.
9. propoſuit, uno egregrio Theoremate auctiorem reddemus,
quod
miror ipſum non inveniſſe, quum ex iis quæ
45336ΕΞΕΤΑΣΙΣ CYCLOM. oſtenderat facili negotio deducatur, ut jam ſtatim appa-
rebit
.
11TAB. XXXVII.
Fig
. 3.
Repetitâ enim quatenus hîc neceſſe erit figurâ ipſius, quæ
eſt
in propoſitione 99.
lib. 9. Eſto Cylindrus Parabolicus,
baſes
oppoſitas habens parabolas A B D, V C E;
à quo ſit
abſciſſa
Ungula A B C D, eâdem baſi &
altitudine. Dico
Cylindrum
ad hanc Ungulam habere rationem duplam ſeſ-
quialteram
, ſive quam 5 ad 2.
Tranſcriptis enim reliquis ex figura eadem, eſt F B dia-
meter
parabolæ A B D:
& lineæ rectæ A B, B D. Ductâ
porrò
B C rectâ in ſuperficie cylindri, ſumptâque ejus quar-
parte C Q, abſcinditur plano P Q N ungula P Q C N
&
junguntur C A, C D. Denique toti cylindro adjuncta eſt
pyramis
A D γ C æqualis parti B X D E C, quæ à cylin-
dro
abſciſſa eſt plano B D E C.
Et hactenus quidem ſuffi-
ciet
nobis conſtructionem Cl.
V. repetiiſſe. Demonſtravit
autem
hæc duo quæ ſequuntur, ſicut videre eſt in dicta prop.
99. lib. 9. Nimirum quod ungula A B C D eſt ad ungulam
P
Q C N, ſicut 32 ad 1.
Item quod hæc ungula P Q C N
eſt
ad pyramidem totam A γ D B C, (quæ compoſita eſt
ex
duabus pyramidibus A D B C &
A D γ C) ut 1 ad
30
.
Erit igitur ex æquo ungula A B C D ad pyramidem
A
γ D B C ut 32 ad 30, hoc eſt, ut 16 ad 15.
Porrò cùm
parabolæ
A B D octava pars ſit ſegmentum B D X, erit
quoque
ſegmentum ſolidum B X D E C vel huic æqualis
pyramis
A D γ C, octava pars cylindri totius parabolici
A
V C E D B:
ſed pyramis altera A D B C æquatur dua-
bus
octavis ſive uni quartæ ejuſdem parabolici cylindri;
(eſt
enim
ipſa tertia pars ſui priſmatis, quod æquale eſt tribus
quartis
cylindri iſtius, ut ex quadratura parabolæ conſtat)
ergo
tota pyramis A γ D B C tribus octavis æquatur cylin-
dri
parab.
A V C E D B. Cylindrus igitur parabolicus
A
V C E D B erit ad pyramidem A γ D B C, ut 8 ad 3,
hoc
eſt, ut 40 ad 15;
ſed oſtenſum eſt eandem pyramidem
A
γ D B C eſſe ad ungulam A B C D ut 15 ad 16.
46337GREGORII à S. VINCENTIO. ex æquo erit cylindrus parabolicus A V C E D B ad ungu-
lam
A B C D ut 40 ad 16, hoc eſt, ut 5 ad 2;
quod fuit
demonſtrandum
.
Quæ hîc dixi à Cl. Viro oſtenſa fuiſſe, veriſſima ſunt,
ac
proinde non eſt quod de veritate hujus Theorematis du-
bitemus
:
Cujus aliam quoque demonſtr. adferre poſſem, lon-
ge
ab iſta diverſam, niſi ad ſequentia properarem.
Repetitâ igitur parte ultimâ ſchematis, quod ſuprà de-
11TAB. XXXVII.
Fig
. 2.
ſcripſimus, ſit oſtendendum, quod ſolidum Μ Ξ, id eſt,
quod
oritur ex ductu plani E Ξ S in planum E M Λ S ad
ſolidum
Λ Σ, id eſt, quod oritur ex ductu plani S Ξ Σ P
in
planum S Λ Π P, eam habet rationem quam 53 ad 203.
Deſcribatur ſuper E F parabola E Π F, axem habens P Π,
quam
conſtat eſſe quartam partem ipſius E F ſive M E.
Erit
igitur
parabola E Π F eadem quam V.
Cl. in prop. 41. &
42
.
lib. 10. notat literis A R B. Ait autem in dicta prop.
42
.
& veriſſimum eſt, ſolidum quod producitur ex ductu
plani
E Σ L F in planum F Π M E æquari ſolido quod fit
ex
parabola E Π F ducta in ſe ipſam:
ſicut illud quoque
quod
ſubjungit in Coroll.
1. nimirum quod ſolidum ex pla-
no
S Ξ Σ P in planum S Λ Π P, æquatur ſolido ex ductu
plani
S Φ Π P in ſe ipſum;
unde ſimiliter ſolidum ex pla-
no
E Ξ S in planum E M Λ S æquabitur ſolido ex plano
E
Φ S in ſe ipſum ducto.
Oportet itaque oſtendere ſolidum ortum ex plano E Φ S
ad
ſolidum ex plano S Φ Π P, utroque in ſe ipſum ducto,
eſſe
ut 53 ad 203.
Eſto ungula parabolica A E F Π, cujus baſis parabola
22TAB. XXXVII.
Fig
. 4.
E Π F repetita ſit ex figura præcedenti, eodemque modo
ut
iſtic diviſa lineis Π P, Φ S.
Sit autem altitudo ungulæ
A
Π dupla diametri baſis Π P.
Erit igitur hæc ea ungula,
quam
intelligit in prop.
dicta 42. lib. 10. ejuſdemque coroll.
2. fieri ex ductu parabolæ E Π F in ſe ipſam. Eâdem nimi-
rum
conſideratione uſus quæ eſt in Scholio propoſ.
19. lib.
9
.
Nam alioqui ex ejuſmodi ductu potius dicendum eſſet ge-
minas
ungulas produci, ſingulas altitudine æquales
47338ΕΞΕΤΑΣΙΣ CYCLOM. tro Π P. Ducto deinde plano per A Π P, & alio huic pa-
rallelo
D Φ S ſecundum lineam Φ S, erit jam pars ungulæ
hiſce
duobus planis terminata, æqualis ſolido quod fit ex du-
ctu
plani S Φ Π P in ſe ipſum;
& pars ungulæ E D S Φ, æ-
qualis
ei ſolido quod fit ex ductu plani E Φ S in ſe ipſum.
Quare nunc demonſtrandum erit duntaxat, partem E D S Φ
eſſe
ad partem Φ A P ut 53 ad 203, Sit Φ N parallela E P,
&
N C parallela Π A. Ergo quoniam ex proprietate Para-
boles
, P N eſt {3/4} Π P, erit quoque P C {3/4} A P.
Verùm &
S
D æquatur {3/4} A P, quum ſit huic parallela , ſitque 1111. 16.
Elem
.
rabola E A F:
Itaque junctâ C D, ea parallela & æqualis
erit
lineis P S, N Φ.
Ducatur ſecundùm D C planum
D
B C parallelum baſi E Π F, fietque ſemiparabola B D C
æqualis
&
ſimilis ſemiparabolæ Π Φ N; & erit Φ B N di-
midius
cylindrus parabolicus:
D A C B verò dimidiata un-
gula
.
Hæc autem æquatur ſicut antea oſtendimus, duabus
quintis
cylindri dimidiati, baſin habentis D B C &
altitudi-
nem
B A.
Ergo quum ſemicylindrus Φ B N habeat altitu-
dinem
B Π triplam ipſius B A, erit ungula dimid.
D A C B
ad
ſemicyl.
Φ B N, ut 2 ad 15, hoc eſt, ut 8 ad 60.
Junctâ porro Φ Π, conſtat ſemiparabolam Π Φ N ad trian-
gulum
Π Φ N eſſe ut 4 ad@ 3;
ſed triangulus Π Φ N eſt ad
rectangulum
Φ P ut 1 ad 6, (eſt enim baſis Π N tertia pars
ipſius
N P) hoc eſt, ut 3 ad 18.
Ergo ex æquo erit ſemi-
parab
.
Π Φ N ad rectang. Φ P ut 4 ad 18. Itaque & ſemi-
cylindrus
Φ B N eſt ad parallelepipedum ejuſdem altitudinis
ſuper
baſi Φ P, ut 4 ad 18.
Dictiautem parallelepipedi di-
midium
eſt priſma D N S;
ergo ſemicylindrus Φ B N eſt ad
priſma
D N S, ut 4 ad 9, hoc eſt, ut 60 ut 135.
Qua-
lium
igitur partium dimidiata ungula D A C B erat 8, ta-
lium
ſemicylindrus parab.
Φ B N erat 60, (ut ſuprà oſten-
ſum
eſt) taliumque priſma D N S erit 135.
Ac proinde ſo-
lidum
A Π S D, quod ex iſtis tribus componitur, erit 203.
Eſt autem ungula dimidiata A D C B ad dimidiatam un-
gulam
E A P Π, ut 1 ad 32, ſicut Cl.
Vir. demonſtravit in
prop
.
95. lib. 9. Ergo qualium partium ungula dimid.
48339GREGORII à S. VINCENTIO. A D C B eſt 8, talium erit dimid. ungula E A P Π 256,
quoniam
ut 1 ad 32, ita eſt 8 ad 256.
Diximus autem par-
tem
ſol.
A Π S D eſſe talium 203. Igitur dim. ungula
E
A P Π eſt ad partem A Π S D ut 256 ad 203;
& divi-
dendo
pars reliqua E D S Φ ad partem A Π S D, ut 53 ad
203
;
quod erat demonſtr. Oſtendimus igitur illud quoque
ſolidum
, quod ſuprà diximus fieri ex ductu plani E Ξ S in
planum
E M Λ S, eam habere rationem ad ſolidum ortum ex
ductu
plani S Ξ Σ P in planum S Λ Π P, quam 53 ad 203.
Tandem ad alterum eorum quæ demonſtrare promiſimus
11TAB. XXXVII.
Fig
. 2.
accedamus, repetitâque parte mediâ ſchematis triplicis
quod
ſuprà deſcriptum fuit, oſtendendum ſit;
ſolidum or-
tum
ex ductu plani C Θ R in planum C K Δ R, ad ſoli-
dum
ex ductu plani R Θ Γ O in planum R Δ Z O eam ha-
22Fig. 5. bere rationem, quam 5 ad 11.
Supra latus C D trianguli
C
D I, erigatur ad perpendiculum triangulum C K D, &

jungatur
K I.
Erit jam pyramis C D I K illud ſolidum quod
intelligitur
fieri ex ductu trianguli C D I in triangulum C D K.
Etenim ſectâ pyramide plano A Z O Γ ſecundum O Γ,
quod
rectum ſit ad baſin C D I, erit ſectio quadratum, id
eſt
, rectangul.
quod fit ex lineis Γ O, O Z; eademque ſe-
ctio
dividet pyramidem bifariam.
Secta item plano E Δ R Θ
priori
parallelo, ſecundùm lineam R Θ, exiſtet inde re-
ctangulum
E R, quale continetur lineis Θ R, R Δ.
Opor-
tet
itaque oſtendere, quòd ſolidum K C R E Δ eſt ad ſo-
lidum
Δ Λ Ο Θ Δ, ut 5 ad 11.
Ducatur ſecundùm E Δ planum Δ E B parallelum baſi
C
D I;
abſcindet illud pyramidem B E Δ K ſimilem toti
pyramidi
C I D K, quæque proinde erit ad hanc in tripli-
cata
ratione laterum homologorum B Δ ad C D.
Sed B Δ,
cum
ſit æqualis ipſi C R, quarta pars eſt lateris C D.
Ita-
que
qualium partium pyramis B E Δ K eſt unius, talium
pyramis
C I D K erit 64:
& dimidium hujus, hoc eſt, ſo-
lidum
K A O C erit 32.
Qualium autem pyramis B E Δ K
eſt
unius talium quoque priſma B E R eſt 9;
quoniam ba-
ſin
habent communem B E Δ, &
priſmatis altitudo B C
49340ΕΞΕΤΑΣΙΣ CYCLOM. GR. à S. VINC. pla eſt ad altitudinem pyramidis B K. Ergo ſolidum K C R E Δ
quod
ex hiſce duobus componitur, erit partium 10, qua-
lium
ſolidum K A O C eſt 32.
Apparet igitur hoc eſſe ad
illud
ut 16 ad 5;
ideoque dividendo & convertendo ſoli-
dum
K C R E Δ eſſe ad ſolidum Δ Α Ο Θ Δ, ut 5 ad 11:
quod erat oſtendendum.
FINIS.
22[Figure 22]
50
[Empty page]
5123[Figure 23]Pag. 340.
TAB
. XXXVII.
Fig
. 1.
C G H F E D
H
A X Q Y T N V B G
24[Figure 24]Fig. 3.γ A F D X B P N V E Q C25[Figure 25]Fig. 2.K C Δ R Θ Z O Γ D I26[Figure 26]Fig. 4.A B D C Π Φ N E S P F27[Figure 27]Fig. 2.M E Ψ Λ Φ S Ξ Π Ρ Σ Ω F L28[Figure 28]Fig. 5.K B Δ E Z A C R O D Θ Γ I
52
[Empty page]
53
CHRISTIANI HUGENII,
Const. F.
AD
C
. V. FRAN. XAVERIUM
AINSCOM
. S.I.
EPISTOLA,
Qua diluuntur ea quibus Ε’ξε{τα}{σι}ς Cyclometriæ
Gregorii
à Sto. Vincentio impugnata fuit.
54
[Empty page]
55 29[Figure 29]
CHRISTIANI HUGENII,
Const. F.
AD
C
. V. FRAN. XAVERIUM
AINSCOM
. S. I.
EPISTOLA.
Cl. Viro . XAVERIO AINSCOM
CHRISTIANUS
HUGENIUS S. D.
LIber ille quem non ita pridem tuo no-
mine
huc miſit Apelles veſter Segerus,
tam
mihi acceptus fuit, Vir Clariſſ.
quam ſolent eſſe ea quorum diutina ex-
pectatio
deſiderium auget.
Jam diu enim
intellexeram
te Quadraturæ Vincentia-
patrocinium ſuſcepiſſe, noviſſiméque
&
Lovanio & Româ ſignificatum fuerat
opus
illud jam penè à te ad umbilicum
perductum
, in quo pars etiam quædam noſtræ Exetaſi dica-
ta
eſſet.
Itaque cum avide totum commentarium tuum evol-
vi
, tum accuratius reliquis illa expendi quæ propius ad me
pertinebant
.
De quibus quid viſum fuerit breviter tibi perſcri-
bere
conſtitui.
Equidem miratus ſum, cum me non ultimum
inter
eos recenſeas qui cæteris ſolidius in examinanda Qua-
dratura
veſtra verſati ſint, poſtea tamen adeo nihili animad-
verſiones
omnes meas, omniáque argumenta prædicare, ut
quod
convellere nituntur, id ne attingant quidem.
Nempe
ego
totâ viâ, totoque, quod ajunt, cœlo erravi, quemque
refutare
volui, ejus mentem minime ſum aſſecutus.
Verun-
tamen
Viri Doctiſſimi funditus evertiſſe me commenta veſtra
pronunciavere
, quorum judiciis, etſi vos fortaſſe non ſtatis,
apud
intelligentes tamen multo pluris futura reor quam
56344CHRIST. HUGENII AD XAVERIUM rum qui vobis de reperta Quadratura gratulantur. E ſocie-
tate
veſtra Vir eximius A.
Tacquetus, accurate ſibi lectam
eſſe
m@ltumque prohari Exetaſin noſtram reſcripſit, &
recte
me
urgere autorem Quadraturæ, ut exhibeat, quoties ratio
prima
contineat ſecundam &
ſecunda tertiam, idque niſipræ-
ſtet
, tertiam incognitam explicaturum nunquam, ac proinde
non
daturum quadraturam, quæ à notitia tertiæ illius ratio-
nis
dependet.
Alter item apud vos eſt Clariſſimus Gutſcho-
vius
, quem paſſim profiteri ſcio magnos P.
Gregorii cona-
tus
noſtrâ operâ penitus concidiſſe.
Neque aliter ſentit Vir
undiquaque
Doctiſſimus &
in Academia Oxonienſi Mathe-
matum
Profeſſor J.
Walliſius, idque publice teſtatum fecit
in
edito nuper ſubtiliſſimo opere de Infinitorum Arithmeti-
ca
.
Poſſemque & alios complures referre quorum pro me fa-
cit
calculus, ni perſuaſum haberem in re Geometrica ratio-
nibus
magis quam autoritate agendum.
Neque enim dubito
quin
dicturus ſis, eodem mecum errore ductos qui mihi ap-
plaudunt
, ipſos quoque nihilo rectius penetraſſe ſenſa au-
toris
tui.
Quare id agam potius, ut procul à me ſimul atque
illis
hanc, ſive inſcitiæ, ſive oſcitantiæ culpam amoliar.
Prius
autem
ad alia quoque nonnulla quæ mihi objicis reſponden-
dum
opinor.
Variis allatis conjecturis veriſimile reddere co-
natus
eram, ex quatuor quadraturis eam à vobis præferri quæ
prima
ponitur.
Hoc ita refutas, ut, quod ego præcipuum
argumentum
dixeram, diſſimules prætereáſque.
Verum per
me
licet ut quo loco vobis viſum erit primam quadraturam
habeatis
.
Ego me abunde præſtitiſſe arbitrabor ſi hancabſur-
dam
eſſe evincam:
cuique hoc planum fecero, eum non pu-
to
reliquarum trium confutationem expetiturum, imo, ſi
offeratur
, ne lecturum quidem.
Etenim quod iiſdem omnes
principiis
innitantur, Proportionalitatum nimirum doctrinæ
atque
ei quæ eſt de ductibus plani in planum, tam certum eſt,
ut
negari nulla ratione poſſit.
Negas tu tamen hoc, crebro-
que
inculcas, in prima hac quadratura, proportionalitatum
conſideratione
, non uti autorem tuum.
Sed miror qua fron-
te
;
cum non ignores utique propoſitionem 12. 39. & 40.
libri 10. ex 8va. ejuſdem libri demonſtrari, hanc vero per 114.
57345EPISTOLA. lib. 8. qui totus eſt de Proportionalitatibus.
Porro ſuperfluam me ais operam ſumpſiſſe, cum priores
duas
corporum rationes numero exhibui, ex quibus tertia
vobis
definienda erat;
illas enim autor operis Geometrici, ſi
credimus
, multo antè quàm ego edidiſſem, imo quàm ipſe
editus
eſſem, perſpectas habuit aliiſque demonſtravit.
Quæ-
ſo
curnon explicuit igitur, noſque ea levavit moleſtia?
Nam
certum
erat plurimum ad abſolvendam quadraturam, ſi mo-
do
abſolvi poſſet, eorum notitiam conferre debere, planéque
eſſe
neceſſariam.
Sed vobis cuncta perinde nota dici video
quæ
cognoſci poſſe aliquâ ſaltem ratione imaginamini, at-
que
ea quæ liquido comperta fuerint.
Itaque ad propoſ. 43.
lib. 10. me remittis, in qua utramque rationem notam fieri
aſſeris
.
Illa vero non magis ipſas expedit quam propoſitio
poſtrema
ejuſdem libri, rationem quæ ſit inter circulum &

quadratum
diametri.
Prorsus huic ſimile eſt quod de Para-
bolica
ungula reſpondes.
Videlicet jam à triginta annis ex-
ploratum
habuiſſe autorem tuum, quænam ſit illius ad cy-
lindrum
ſuum proportio.
Equidem ex iis quæ jam tradide-
rat
, erui illam poſſe faſſus ſum;
ipſum vero adhuc cujuſmo-
di
foret neſciviſſe, ſatis evidens argumentum videbatur,
quod
eam non expromeret.
Neque enim credibile, cujus theo-
rematis
gratia duodeviginti propoſitiones elucubraſſet, id
tanquam
ſuperfluum non eſſe adſcripturum, ſi tam nullo ne-
gotio
inveniri poſſe ſperaret.
Parum intererat utrum propo-
ſitione
illud dignatus fuiſſet, (quod noluiſſe eum dicis) an
corollario
tantum.
Sed nec in corollario ratio illa uſpiam ex-
preſſa
eſt.
Nam in eo quod adducis, hoc ſolum legitur,
methodum
traditam eſſe qua ratio ungulæ ad cylindrum quo
continetur
, inveſtigari queat, eamque notam fore, ſi quo-
rundam
inter ſe corporum rationes inventæ fuerint.
Atqui &
horum
corporum rationes, &
ex iis quæ ſit inter ungulam
cylindrumque
ſuum analogia, lectoribus diſquirenda relin-
quuntur
:
idque ipſe non neſcis. Quare non ſatis ingenue hic
me
diſſimulationis arguis, ubi ipſe contra quam ſentias, ſcri-
bere
videaris.
Jam vero de palmari errore quem mihi impingis
58346CHRIST. HUGENII AD XAVERIUM mus. Is circa verbum continere commiſſus eſt, ex quo non
recte
percepto factum eſt ſcilicet, ut, cum Quadraturam ve-
ſtram
oppugnare me crederem, nihil minus egerim, omnes-
que
item, qui me labefeciſſe eam judicarunt, cæcutierint.
Ego ſignificationem duplicem ejus verbi quam in opere Ge-
ometrico
inveneram, adduxi, tuam, quæ &
P. Sarraſæ eſt,
interpretationem
, quoniam adhuc ignorabam, præterii.
Igi-
tur
hic palmaris eſt error meus, quod nec P.
Sarraſæ librum,
nec
tuum Corollarium tum temporis videram.
Sed nec for-
taſſe
ſi ſciviſſem explicationem veſtram, propterea memo-
randam
duxiſſem, cum parum adeo ad rem faciat, ſitque
monſtroſa
plane atque abſona, uti ex adjecto ſpecimine li-
quebit
:
quantum vero ea promoveritis deinde exponam.
Propoſitio
40.
lib. 10. eſt hujuſmodi. Iiſdempoſitis, dicora-
tionem
ſolidiex R S in X Y ad ſolidum ex T V in Z &
, to-
ties
continere rationem ſolidiex I K in N O ad ſolidum ex L M
in
P Q, quoties hæc ipſa ratio continet rationem ſolidi ex A B
in
E F ad ſolidum ex C D in G H.
Quam propoſitionem jux-
ta
mentem, ut ais, autoris, (variatâ tantùm phraſi ſcilicet)
ſic
nobis enarras.
Iiſdem poſitis, dico rationem ſolidi ex R S
in
X Y ad ſolidum ex T V in Z &
, conſtitui ex iis rationibus
quæ
toties multiplicatæ ſunt illarum rationum ex quibus con-
ſtituitur
ratio ſolidi ex I K in N O ad ſolidum ex L M in
P
Q, quoties ipſæ rationes multiplicatæ ſunt earum ex qui-
bus
conſtituitur ratio ſolidi ex A B in E F ad ſolidum ex C D
in
G H.
Pulchra vero explanatio! quam quia ego pervidere non
valui
, ſenſum convenientem ratiociniis veſtris non percepi.
At cui hoc in mentem veniret, Mathematicum longe aliud
ſcribere
quam intelligi poſtulet?
quiſve magis adhuc intri-
catum
ſenſum theorematibus jam nunc nimium obſcuris af-
fingere
vellet?
Omnes profecto qui vobis controverſiam mo-
verunt
, haud aliter atque ego, verbum continere accepiſſe
noſti
, neque ulli hoc incidiſſe, ut cum de ratione inter duas
magnitudines
legeret, id ad partiales referret, ex quibus to-
tales
conſtituerentur.
Ecce vero ut præter eos quorum ani-
madverſiones
ad manus veſtras pervenere, eadem plane
59347EPISTOLA. nobis, circa has propoſitiones & ſignificationem verbi continere,
opinio
fuit Incomparabili Carteſio, quem ſi minus inſignem
Geometram
quam Algebriſtam fuiſſe arbitraris, parum ex ve-
ro
judicas.
Ejus ad amicum epiſtolæ copia mihi facta eſt, cum
jam
diu exetaſis noſtra prodiiſſet, quâ quoniam non tantum id
quod
dixi comprobatur, ſed &
tota inſuper ad opus Geometri-
cum
P.
à Sto. Vincentio pertinet, integram hic adſcribere vi-
ſum
eſt.
Gallicè ſic habet.
Monsieur.
J’Aygardé vos livres un peulong temps, pource que je deſirois
en
vous les renvoyant, vous rendre compte de la Quadrature
du
cercle pretendue, &
j’ avois bien de la peine à me reſoudre de
feuilleter
tout le gros volume qui en traite.
En fin j’ en ay veu
quelque
choſe &
aſſez ce me ſemble pour pouvoir dire qu’ilne conti-
ent
rien de bon qui ne ſoit facile, &
qu’on ne puſt eſcrire tout en
une
ou deux pages.
Lereſte n’ eſt qu’un paralogiſme touchant la
Quadrature
du cercle, enveloppé en quantité de propoſitions qui
ne
ſervent qu’ à embroüiller la matiere, &
ſont tresſimples &
facilles
pour la pluspart, bien que la façon dont il les traite, les
face
paroiſtre un peu obſcures.
Pour trouver ſon paralogiſme, j’ai
commencé
par la 1134e page, ou il dit:
Nota autem eſt propor-
tio
ſegmenti L M N K ad ſegmentum E G H F, ce qui eſt faux,
&
la preuve qu’il en donne eſt fondée ſur la 39e propoſition en la
page
1121.
du meſme livre, ou ily a une erreur tresmanifeſte,
qui
conſiſte en ce qu’il veut appliquer à pluſieurs quantitez conjo-
intes
ce qu’il a prouvé auparavant des meſmes quantitez divisées.
Carpar exemple, ayant les 4. ordres de proportionelles
11
2
, # 4, # 8, # 2, # 8, # 32.
###### &
2
, # 6, # 18, # 2, # 10, # 50.
bien qu’il ſoit vray que 8.
eſt à 32. en raiſon duoblée de ce que 4.
eſt à 8. Et que 18. eſt auſſi à 50. en raiſon doublée de ce que 6.
eſt
à 10.
il n’ eſt pas vray pour cela que 8 + 18. c’ eſt à dire 26. ſo-
it
à 32 + 50.
c’ eſt à dire 82. en raiſon double de celle qui eſt entre
4
+ 6.
c’ eſt à dire 10, & 8 + 10, c’ eſt à dire 18. Tous ſesraiſon-
nements
ne ſont fondez que ſur cettefaute, &
ce qu’il eſcrit
60348CHRIST. HUGENII AD XAVERIUM Proportionalitatibus & de Ductibus, ne ſert qu’ à l’embaraſſer,
&
ne me ſemble d’ aucun uſage, pour ce que fruſtra fit per plur a
quod
poteſt fieri per pauciora.
Quorum latinè hæc eſt ſententia.
Libros tuos retinui diutius, quod remittere eos nolebam quin
ſimul
opinionem meam tibi exponerem de nova iſta quam vendi-
tant
circuli Quadratura;
vix autem à me ipſo impetr are poteram,
ut
ingentia quibus tractatur volumina evolverem.
Tandem ta-
men
nonnulla in iis delibavi, è quibus ſatis tutò mihi pronunciare
poſſe
videor, nihil ibi boni inveniri, quod non captu facile ſit;
unâque aut alter â paginâ explicari potuerit. Cætera merum pa-
ralogiſmum
de quadratura circuli continent, multis propoſitio-
nibus
implicitum, quæque hoc tantum efficiunt, ut omnia eva-
dant
intricatior a.
Pler æque vero ſimpliciſſimæ ſunt & facili ratio-
ne
conſtant, licet tractandi methodus obſcuriores reddiderit.
Pa-
ralogiſmum
quærere inſtitui, initio facto ad paginam 1134.
ubi
hoc
ait:
Nota autem eſt proportio ſegmenti L M N K ad ſegmen-
tum
E G H F;
quod falſum eſt, pendet enim hujus demonſtratio
à
propoſitione 39, pag.
1121. ejuſdem libri, ubi manifeſtus er-
ror
occurrit, dum pluribus quantitatibus conjunctim applicatur,
quod
de ſingulis ſeorſim fuerat oſtenſum.
Etenim ex. gr. poſitis
quatuor
proportionalium ordinibus
11
2
, 4, 8, # 2, 8, 32,
## &
2
, 6, 18, # 2, 10, 50,
licet verum ſit rationem 8.
ad 32. duplicatam eſſe ejus quæ 4. ad
8
.
itemque rationem 18. ad 50. duplicatam eſse ejus quæ 6. ad 10.
non tamen idcirco verum eſt 8 + 18. hoc eſt, 26. eſſe ad 32 + 50.
hoc
eſt ad 82.
inratione duplicata ejus quæ 4 + 6. hoc eſt, 10. ad
8
+ 10.
hoc eſt, 18. Unicum ei fundamentum hæc vitioſa argu-
mentatio
;
quæque de Proportionalitatibus ſcribit & de Ducti-
bus
, tantum majoribus ipſum diſſicultatibus involvunt, neque
alicujus
uſus videntur, ſiquidem fruſtra fit per plura quod poteſt
fieri
per pauciora.
Vides, Vir Egregie, neque Carteſium, veſtrum illud Hoc
eſt
juxta mentem autoris, agniturum fuiſſe, ſed potius, quod
res
eſt, dicturum, deſperatâ causâ hoc vobis effugium quæſi-
tum
, ut quadratura veſtra ad inſtar Protei cujuſdem aliâ
61349EPISTOLA. aliâ aſſumptâ formâ quantum libet arctè ſeſe conſtringentibus e-
laberetur
.
Verum age, inſpiciamus jam quo rem deducas, poſt-
eaquam
verbi continere novam ſignificationem elicuiſti, eâque
vetera
theoremata tam ſcitè interpolaſti.
In Corollario propo-
ſitionis
40.
lib. 10. quò tam ſæpe provocas, id unum egiſſe vi-
deris
, unas ex aliis difficultates nectendo, ut ſi quis argumen-
tationis
tuæ tenorem conſectari cupiat, is defeſſus abſiſtat pri-
uſquam
ad finem pervenerit.
Ego ad eum uſque locum te ſecu-
tus
ſum, ubi ſpatia Y &
Z aſſumi jubes: Inde non ulterius pro-
cedendum
putavi.
Adeo enim manifeſto vitio atque ἀγεωμετρησίἀ
ibi
laborat conſtructio tua, ut tibimet ipſi exploratum id eſſe du-
bitare
nequeam:
ſed quoniam alia evadendi ratio non occurre-
bat
, ſperaſti, credo, in tanta obſcuritate nemini illud facile
animadverſum
iri.
Dein, inquis, aſſumantur duo plana Hyper-
bolica
Y &
Z, rectis alteri aſymptotorum parallelis incluſa. Nullâ
aliâ
præcautione aſſumuntur quam quod rectis alteri aſympto-
torum
parallelis includi ea neceſſe ſit.
De magnitudine utriuſ-
que
aut ratione quam inter ſe ſervare debeant nihil præcipis.
I-
gitur
quamlibet magnum aut parvum unum quodque eorum
abſcindi
poterit.
Mox tamen rationem ſpatii Y ad Z cum aliis
rationibus
comparare inſtituis, quas prius ſecundum certam de-
terminationem
aſſumpſiſti, tibique hoc demonſtrandum propo-
nis
, Rationem totalem planorum X ad T tam eſſe multiplicem ra-
tionis
totalis planorum Y ad Z, quàm ratio totalis ſolidorum G H
ad
I K multiplicata eſt rationis totalis ſolidi L M ad N O.
Quid-
nam
, quæſo, abſurdius, quam de quantitate ejus rationis ali-
quid
enunciare, quæ prorſus in certa ſit ac vaga?
Equidem ex
hoc
ſolo ſatis liquere puto, quam fruſtra primæ Quadraturæ
ſuppetias
ferre tentaveris, cum in eo quod præcipuè tibi ex-
plicandum
erat, tam inſigniter delinquas.
In tribus reliquis an
meliore
fortunâ uſus ſis, ſi me inquirere oporteat, talentum
non
meream.
Id tamen ſcito perpetuum adverſus vos argumen-
tum
fore, quod rationem peripheriæ ad diametrum quam ſin-
gulis
quadraturis datam eſſe profitemini, ipſi tamen exhibere
non
poteſtis;
non autor ipſe Quadraturæ, non tot ejus diſci-
puli
, qui tot jam annis in id incumbunt, ut paucioribus Ilium
expugnatum
ſit.
Datam eſſe rationem, Euclides definivit,
62350CHR. HUGENII AD XAVER. EPIST. poſſumus æqualem invenire. Quis autem ad veſtram illam hoc
pertinere
credet, quæ irrito labore toto decennio quæſita eſt?
Nam quod ſufficere exiſtimatis ſi modo viam commonſtraveri-
tis
quâ emensâ ad quæſitum perveniatur, obſtacula vero, at-
que
innumeras difficultates quibus præſepta eſt, non remove-
tis
, videte cui perſuadere poſſitis, eâratione tetragoniſmi ne-
gotium
à vobis confectum eſſe.
Illud ſanè vos conſequi apparet,
ut
, dum ultra non proceditis, minus expoſiti ſitis ad promi-
ſcuos
omnium inſultus, difficilius etiam à peritioribus oppu-
gnemini
, paratioremque habeatis receptum.
Facile enim acrius
inſtantes
proportionum &
proportionalitatum veſtrarum tene-
bris
involvere poteſtis, atque eſſicere ut tandem veluti nox præ-
lium
dirimat.
Hoc ipſum ne mihi eveniret, cum exetaſin Qua-
draturæ
conſcriberem, metuebam, atque ut caverem operam
dedi
;
id unum conatus, ut, quatenus fieri poſſet, autorem ad
abſurdum
compellerem, nimirum ut vel nolle ſe vel non poſſe
Quadraturam
ſuam abſolvere fateretur.
Eo fine ignota prius at-
que
informia corpora dimenſus ſum, exhibitiſque prioribus
duabus
ſolidorum proportionibus, petii ut inde tertiam elice-
ret
, utpote quam cognitis illis notam dixiſſet.
Ad quas angu-
ſtias
redactum non aliâ ratione defendis, quam expoſtulando
mecum
quod autori tuo modum præſcribere præſumam qua-
drandi
circulum, ac jubendo denique ut meminerim quid &
cui
ſcribam
.
Ego verò quomodo quadratus fiat circulus, nec di-
dici
, nec præſcribo;
ſed hoc urgeo; ut quem ille modum ſe
inveniſſe
contendit, eum reapſe utilem &
efficacem eſſe demon-
ſtret
.
Atque ita, quid ſcripſerim & in quem finem, me non
neſciviſſe
, ſatis jam tibi conſtare arbitror.
Cui vero ſcripſerim,
ne
hoc quidem puto me oblitum fuiſſe.
Vides autem quam hac
in
parte longe diverſum ſonent Carteſii literæ atque Elogia ve-
ſtra
:
quorum utris potius ſubſcribendum ſit aliorum judicio de-
cerni
malim quam meum interponere.
Hoc tamen autorem
Quadraturæ
ſcire velim, tanto majori eruditionis &
candoris
opinione
apud me futurum, quanto maturius ab errore ſuo reſi-
piſcet
.
Vale.
Dat. Hagæ Com. 2. Oct.
1656.
63
CHRISTIANI HUGENII,
Const. F.
DE
CIRCULI

MAGNITUDINE

INVENTA
.
ACCEDUNT EJUSDEM
Problematum quorundam illuſtrium
Conſtructiones
.
64
[Empty page]
65 30[Figure 30]
PRÆFATIO.
CIrca antiquum Tetragoniſmiproble-
ma
, quo vel apud Mathematum ig-
naros
nihil eſt celebrius, recens ope-
pretium nos feciſſe rati, &
quæ-
dam
hactenus compertis meliora ut
putamus
conſecuti, Geometris ea de-
monſtrata
impertiri volumus.
Nam-
que
&
ſtudiis eorum profutura arbitramur, & no-
vitate
ipſâ ad rerum abditarum inveſtigationem
incitamento
futura, reputantibus in eo quoque ar-
gumento
, ubi omnes pridem ſummâ contentione ver-
ſati
ſint, aliqua ſuperfuiſſe haud indigna diligen-
tiæ
præmia.
Plurimi quidem antehac inventæ Qua-
draturæ
gloriam ſibi aſſerere conati ſunt, varia-
que
ſubinde commenta protulere, falſis vera mi-
ſcentes
.
Verum à peritioribus omnia veleverſa fuiſ-
ſe
vel contempta ſcimus, neque aliud adhuc rece-
ptum
, quo omnis circuli dimenſio niteretur, præ-
ter
unum illud, majorem eſſe eum inſcripto ſibi
polygono
, circumſcripto minorem.
Nos autem pro-
piorem
determinationem nunc exhibemus oſtendi-
muſque
, quod duobus ſumptis polygonis propor-
tione
mediis inter inſcriptum circumſcriptum-
que
ipſis ſimile, minoris eorum perimeter cir-
cumferentia
circuli major exiſtit, reliquum
66PRÆFATIO. ro polygonum eâdem proportione circuli are-
am
exuperat.
Et hoc quidem ut inter ea quæ de-
monſtraturi
ſumus &
difficillimum & contempla-
tione
præcipue dignum videatur, alia tamen ſunt
non
accuratiora modò, ſed quæ &
uſu magis pro-
bentur
;
quæ ſane hic in anteceſſum non recenſebi-
mus
, quippe in ſequentibus rectius percipienda.
Bre-
viter
tamen quid ſtudiis Geometriæ conferant ex-
poſuiſſe
proderit, cum non minimam habeant utili-
tatis
commendationem.
Cum igitur duplicem propo-
ſiti
tractationem inſtituerimus, primum eatraden-
do
quorum demonſtratio conſuetis Geometriæ ele-
mentis
contenta eſt, deinde centrorum gravitatis
quoque
conſiderationem adhibendo:
in prioribus
quidem
illud explicatum reperietur, quomodo non
tantum
circumferentiæ toti, ſed &
arcui cuilibet
dato
recta linea æqualis invenienda ſit;
expeditâ
ratione
ad Mechanicas conſtructiones, quæque vel
ſubtiliſſimas
earum minime fruſtretur.
Quomodo
item
numeros exercentibus peripheriæ ad diametrum
ratio
, quam Archimedes ex polygonis laterum 96
eruit
, per dodecagona ſola comprobari queat.
Ex
polygonis
autem laterum 10800, cum iis qui vete-
rem
inſiſtunt viam vix hi peripheriæ termini exi-
ſtant
62831852 &
62831855, ad diametrum par-
tium
20000000, noſtrâ Methodo iſti prodiiſſe cer-
nentur
, 6283185307179584, 6283185307179589;
ſemperque duplicem obtineri verorum characterum
numerum
, quacunque laterum multitudine
67PRÆFATIO. gona adhibeantur. Quod quidem certâ ratione con-
tingere
perſpeximus ſicuti &
Quadratum cujuſque
numeri
bis totidem quot latus characteribus ple-
rumque
conſtituitur.
At majora etiam compendia
centrorum
gravitatis proprietas ſubminiſtrat, &

propius
quodammodo ad perfectionem inſuperabilis
problematis
per hæc acceſſiſſe videmur.
Certe ad
Archimedeos
peripheriæ limites conſtituendos, ſo-
lo
nunc inſcripti trigoni cognito latere indigemus.
E ſexagintangulo autem inter hoſce eam contineri
probamus
31415926538 &
31415926533, poſitâ
diametro
partium 10000000000, cum ſolitâ me-
thodo
vix iſti producantur 3145, 3140.
Adeo ut
triplus
jam &
ultra ſit verarum hîc notarum nume-
rus
, ſicut per præcedentia duplus;
& perpetuo qui-
dem
ſucceſſu, haud aliter quam in majoribus nu-
meris
cubum ſui lateris triplum eſſe animadverti-
tur
.
Ergo poſthac ſi qui falsò circumferentiæ ma-
gnitudinem
definient, pernumeroſapolygona non re-
futabuntur
, ſed calculo brevi miniméque intrica-
to
, quemque erroris inſimulare, quod hactenus fe-
ſoliti ſunt, haud facile poſſint.
Ad hæc ſi quid
in
ſubienſarum Canone, quem emendatum haberi
quantum
referat omnes ſciunt, in eo contexendo ſi
quid
erit admiſſum aut aliunde perverſum irrepſe-
rit
, non dif@icile erit horum ope reſtituere, cum
aliâ
nunc ratione ex inſcriptis in circulo longitu-
dinem
arcuum quibus ſubtenduntur invenire lice-
at
.
Quinimo & omni Canonum auxilio
68PRÆFATIO. oſtendimus, quo pacto ex lateribus triangulorum
datis
angulos eorum inveſtigare queant, ut nun-
quam
duorum ſecundorum ſcrupulorum ſit à vero
diſſenſus
, ſæpe ne unius quidem tertii.
Et hæc qui-
dem
non levia commoda viſum iri confidimus.
Com-
perimus
autem &
Renatum Carteſium, cujus viri
inventis
cum Philoſophia univerſa tum Matheſis
plurimùm
illuſtrata eſt, nonnulla quæ huc ſpectent
ſcriptis
mandaſſe.
Ea vero defuncto ipſo in commen-
tariis
reperta feruntur, neque adhuc reſcire potui-
mus
quâ induſtriâ aut eventu hiſce manum admo-
verit
.
Willebrordi autem Snellii geometræ eruditi
Cyclometricus
extat, multo labore conſcriptus, qui-
que
omnis in his eſt.
Atque ille non exiguam lau-
dem
promeritus videretur, ſi præcipua duo theore-
mata
, quibus omne id opus velut fundamentis ſu-
perſtructum
eſt, demonſtrare potuiſſet.
Sed quas
ibi
pro demonſtrationibus haberi poſtulat, propoſi-
tum
minime comprobant:
ipſa vero theoremata, ſic-
ut
in utroque evidenti ratione nos oſtendimus,
præclaram
continent veritatem.
Et ea quidem ſe-
quentibus
meritò inſerenda putavimus, quod cau-
ſæ
eorum à noſtris pendeant inventis.
69 31[Figure 31]
CHRISTIANI HUGENII,
Const. f.
DE
CIRCULI MAGNITUDINE
INVENTA
.
Theorema I. Propositio I.
SI Circuli portioni, ſemicirculo minori, trian-
gulum
maximum inſcribatur, &
portioni-
bus
reliquis triangula ſimiliter inſcribantur,
erit
triangulum primo deſcriptum duorum ſimul
quæ
in portionibus reliquis deſcripta ſunt minus
quam
quadruplum.
Eſto circuli portio A B C, ſemicirculo minor, cujus diameter
11TAB. XXXVI@
Fig
. 1.
B D;
maximum autem inſcriptum ſit triangulum A B C,
hoc
eſt, quod baſin &
altitudinem habeat cum portione eandem.
Et reliquis duabus portionibus inſcribantur triangula item ma-
xima
A E B, B F C.
Dico triangulum A B C minus eſſe quam
quadruplum
triangulorum A E B, B F C ſimul ſumpto-
rum
.
Jungatur enim E F, quæ ſecet diametrum portionis
in
puncto G.
Quoniam igitur arcus A B bifariam dividitur
in
E puncto, erit utraque harum E A, E B, major dimi-
diâ
A B.
Quamobrem quadratum A B minus erit quam qua-
druplum
quadrati E B vel E A.
Sicut autem quadratum A B
ad
quadr.
E B, ita eſt D B ad B G longitudine; quia qua-
dratum
quidem A B æquale eſt rectangulo quod à D B &

circuli
totius diametro continetur, quadratum vero E B æ-
quale
rectangulo ſub eadem diametro &
recta B G. Minor
igitur
eſt B D quam quadrupla B G.
Sed & A C minor
eſt
quam dupla E F, quoniam hæc ipſi A B æquatur.
Er-
go
patet triangulum A B C minus eſſe quam octuplum
70358CHRISTIANI HUGENII anguli E B F. Huic autem triangulo æquantur ſingula A E B,
B
F C.
Ergo utriuſque ſimul triangulum A B C minus erit
quam
quadruplum.
Quod erat oſtendendum.
Theor. II. Prop. II.
Si fuerit circuli portio, ſemicirculo minor, & ſu-
per
eadem baſi triangulum, cujus latera portio-
nem
contingant;
ducatur autem quæ contingat por-
tionem
in vertice:
Hæc à triangulo dicto triangu-
lum
abſcindet majus dimidio maximi trianguli in-
tra
portionem deſcripti.
Eſto circuli portio ſemicirculo minor A B C, cujus vertex
11TAB. XXXVIII.
Fig
. 2.
B.
Et contingant portionem ad terminos baſis rectæ A E,
C
E, quæ conveniant in E:
convenient enim quia portio ſe-
micirculo
minor eſt.
Porro ducatur F G, quæ contingati-
pſam
in vertice B;
& jungantur A B, B C. Oſtendendum eſt
itaque
, triangulum F E G majus eſſe dimidio trianguli
A
B C.
Conſtat triangula A E C, F E G, item A F B,
B
G C æquicruria eſſe, dividique F G ad B bifariam.
Utra-
que
autem ſimul F E, E G, major eſt quam F G;
ergo
E
F major quam F B, vel quam F A.
Tota igitur A E minor
quam
dupla F E.
Quare triangulum F E G majus erit quarta
parte
trianguli A E C.
Sicut autem F A ad A E, ita eſt al-
titudo
trianguli A B C ad altitudinem trianguli A E C, &

baſis
utrique eadem A C.
Ergo, quum F A ſit minor quam
ſubdupla
totius A E, erit triangulum A B C minus dimi-
dio
triangulo A E C.
Hujus vero quarta parte majus erat
triangulum
F E G.
Ergo triangulum F E G majus dimidio
trianguli
A B C.
Quod oſtendendum fuit.
Theor. III. Prop. III.
OMnis circuli portio, ſemicirculo minor, ad ma-
ximum
triangulum inſcriptum majorem ratio-
nem
habet quam ſeſquitertiam.
71359DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA.
Eſto Circuli portio, ſemicirculo minor, cui maximum ſit in-
11TAB. XXXVIII.
Fig
. 3.
ſcriptum triangulum A B C.
Dico portionem ad dictum tri-
angulum
majorem rationem habere quam quatuor ad tria.
In-
ſcribantur
enim &
reliquis portionibus duabus maxima triangu-
la
A D B, B E C.
Itaque minus eſt triangulum A B C quam illo
rum
ſimul quadruplum :
ac proinde ſpatium aliquod 22per. 1. huj. poteſt triangulo A B C, quod una cum ipſo minus etiam ſit
quam
quadruplum dictorum ſimul triangulorum A D B, B E C.
Eſto itaque ratione adjectum triangulum A F C, ut to-
tum
ſpatium A B C F minus ſit quam quadruplum triangu-
lorum
A D B, B E C.
Et porro in reſiduis portionibus ma-
xima
triangula inſcribi intelligantur;
itemque in reſiduis ſem-
per
, donec portiones quibus poſtremùm inſcribentur ſimul
minores
ſint triangulo A C F, hoc enim fieri poteſt.
Ita-
que
&
triangula poſtremùm inſcripta ſimul triangulo A C F
minora
erunt.
Quia autem ſpatii A B C F quarta parte ma-
jora
ſunt duo ſimul triangula A D B, B E C.
Rurſuſque
quarta
horum parte majora triangula quatuor, quæ portio-
nibus
reliquis inſcribuntur.
Et horum quartâ majora ſimili-
ter
, quæ deinceps:
atque ita continue, ſi plura fuerint de-
ſcripta
.
Erit propterea ſpatium ex quadrilatero A B C F &
cæteris
inſcriptis triangulis, &
triente eorum, quæ poſtremò
inſcripta
erunt, compoſitum, majus quam ſeſquitertium i-
pſius
quadrilateri A B C F.
Hoc enim ab Archimede demon-
ſtratum
eſt, quod ſi fuerint ſpatia quotcunque in ratione qua-
drupla
, ea omnia ſimul cum triente minimi ad maximum ra-
tionem
habebunt ſeſquitertiam.
Dividendo itaque, triangula
omnia
intra portiones A D B, B E C deſcripta cum trien-
te
poſtremo diſcriptorum majora erunt tertia parte ſpatii
A
B C F.
Sed triens dictus minor eſt triente trianguli A C F.
Igitur
dempto illinc triente poſtremò inſcriptorum;
à ſpatio
autem
A B C F ablato triangulo A F C, erunt triangula
omnia
intra portiones A D B, B E C deſcripta, majora
triente
trianguli A B C .
Quare componendo, tota 3333. 5. Elem. rectilinea portioni A B C inſcripta major quam ſeſquitertia
trianguli
A B C, multoque magis portio ipſa.
Quod erat
demonſtrandum
.
72360CHRISTIANI HUGENII
Theor. IV. Prop. IV.
Omnis circuli portio, ſemicirculo minor, minor
eſt
duabus tertiis trianguli eandem cum ipſa
baſin
babentis, &
latera portionem contingentia.
Eſto circuli portio, ſemicirculo minor, A B C, & contin-
11TAB. XXXVIII.
Fig
. 4.
gant ipſam ad terminos baſis rectæ A D, C D, quæ con-
veniant
in puncto D.
Dico Portionem A B C minorem eſſe
duabus
tertiis trianguli A D C.
Ducatur enim E F quæ por-
tionem
contingat in vertice B, &
inſcribatur ipſi triangu-
lum
maximum A B C.
Quum igitur triangulum E D F ma-
jus
ſit dimidio trianguli A B C , manifeſtum eſt ab 22per. 2. huj. partem abſcindi poſſe, ita ut reliquum tamen majus ſit di-
midio
dicti A B C trianguli.
Sit igitur hoc pacto abſciſſum
triangulum
E D G.
Et ducantur porro rectæ H I, K L,
quæ
portiones reliquas A M B, B N C in verticibus ſuis
contingant
, ipſiſque portionibus triangula maxima inſcri-
bantur
.
Idemque prorſus circa reliquas portiones fieri intel-
ligatur
, donec tandem portiones reſiduæ ſimul minores ſint
quam
duplum trianguli E D G.
Erit igitur inſcripta portio-
ni
figura quædam rectilinea, atque alia circumſcripta.
Et
quoniam
triangulum E G F majus eſt dimidio trianguli
A
B C;
& rurſus triangula H E I, K F L, majora quam
dimidia
triangulorum A M B, B N C;
idque eadem ſem-
per
ratione in reliquis locum habet, ut triangula ſuper por-
tionum
verticibus conſtituta, eorum quæ intra portiones i-
pſas
deſcripta ſunt, majora ſint quam ſubdupla:
apparet tri-
angula
omnia extra portionem poſita etiam abſque triangu-
lo
E G D majora ſimul eſſe quam dimidia triangulorum o-
mnium
intra portionem deſcriptorum.
Atqui ſegmentorum in
portione
reliquorum triangulum quoque E G D majus eſt
quam
ſubduplum.
Ergo triangulum E D F ſimul cum reli-
quis
triangulis, quæ ſunt extra portionem, majus erit dimi-
dio
portionis totius A B C.
Quare multo magis ſpatium
73361DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA. rectis A D, D C & arcu A B C comprehenſum majus erit
portionis
A B C dimidio.
Ac proinde triangulum A D C
majus
quam portionis A B C ſeſquialterum.
Quod erat de-
monſtrandum
.
Theor. V. Prop. V.
OMnis circulus major eſt pylogono æqualium
laterum
ſibi inſcripto &
triente exceſſus quo
id
polygonum ſuperat aliud inſcriptum ſubduplo la-
terum
numero.
Eſto circulus centro C; ſitque ipſi inſcriptum polygonum
11TAB. XXXVIII.
Fig
. 5.
æqualium laterum, quorum unum ſit A B.
Atque alterum
item
polygonum ſit inſcriptum, cujus bina latera A D, D B,
ſubtendat
A B.
Hoc igitur priore polygono majus eſt. Sit
autem
exceſſus trienti æquale H ſpatium.
Dico circulum ma-
jorem
eſſe polygono A D B una cum ſpatio H.
Ducantur
enim
ex centro rectæ C A, C B.
Quoniam igitur portio
circuli
A D B major eſt quam ſeſquitertia trianguli A D B ſibi
inſcripti
;
erunt portiones A D, D B, ſimul majores 22per. 3. huj. ente trianguli A D B. Quamobrem & ſector C A B major
erit
utriſque ſimul quadrilatero C A D B &
triente trian-
guli
A D B.
Sicut autem ſector C A B ad circulum totum,
ita
eſt quadrilaterum C D B A ad polygonum A D B, &

ita
quoque triens trianguli A D B ad trientem exceſſus po-
lygoni
A D B ſupra polygonum A B.
Ergo manifeſtum eſt
circulum
quoque totum majorem fore polygono A D B una
cum
triente exceſſus quo polygonum A D B ſuperat poly-
gonum
A B, hoc eſt, unà cum ſpatio H.
Quod erat demon-
ſtrandum
.
Theor. VI. Prop. VI.
Omnis circulus minor eſt duabus tertiis polygo-
ni
æqualium laterum ſibi circumſcripti &
tri-
ente
polygoni ſimilis inſcripti.
74362CHRISTIANI HUGENII
Eſto circulus cujus centrum A, & inſcribatur ipſi polygo-
11TAB. XXXVIII.
Fig
. 6.
num lateribus æqualibus, quorum unum ſit B C;
& ali-
ud
ſimile circumſcribatur F E G, cujus latera circulum con-
tingant
ad occurſum angulorum polygoni prioris.
Dico cir-
culum
minorem eſſe duabus tertiis polygoni F E G ſimul
cum
triente polygoni B C.
Ducantur namque ex centro re-
ctæ
A B, A C.
Igitur quoniam ſuper baſi portionis B D C
conſiſtit
triangulum B E C, cujus latera portionem contin-
gunt
, erit ipſa minor duabus tertiis trianguli B E C .
22per. 4. huj. taque ſi triangulo A B C addantur duæ tertiæ trianguli B E C,
hoc
eſt, duæ tertiæ exceſſus quadrilateri A B E C ſupra tri-
angulum
A B C, ex utriſque compoſitum ſpatium majus
erit
ſectore circuli A B C.
Idem eſt autem, ſive triangulo
A
B C addantur duæ tertiæ exceſſus dicti, ſive addantur duæ
tertiæ
quadrilateri A B E C, contraque auferantur duæ ter-
tiæ
trianguli A B C:
hinc autem fiunt duæ tertiæ quadri-
lateri
A B E C cum triente trianguli A B C.
Ergo apparet
ſectorem
A B C minorem eſſe duabus tertiis quadrilateri
A
B E C &
triente trianguli A B C. Quare ſumptis omni-
bus
quoties ſector A B C circulo continetur, totus quoque
circulus
minor erit duabus tertiis polygoni circumſcripti
F
E G &
triente inſcripti B C. Quod erat oſtendendum.
Theor. VII. Prop. VII.
OMnis circuli circumferentia major eſt perime-
tro
polygoni æqualium laterum ſibi inſcripti,
&
triente exceſſus quo perimeter eadem ſuperat pe-
rimetrum
alterius polygoni inſcripti ſubduplo late-
terum
numero.
Eſto circulus A B, centro O, cui inſcribatur polygonum
33TAB. XXXVIII.
Fig
. 7.
æquilaterum A C D, atque alterum duplo laterum nume-
ro
A E C B D F.
Sitque recta G I æqualis perimetro po-
lygoni
A E C B D F, G H vero æqualis perimetro
75363DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA. goni A C D. Exceſſus igitur perimetrorum eſt H I; cujus
triens
I K adjiciatur ipſi G I.
Dico totâ G K majorem eſſe
circuli
A B circumferentiam.
Inſcribatur enim circulo tertium
polygonum
æquilaterum A L E M C, quod ſit duplo nu-
mero
laterum polygoni A E C B D F.
Et ſuper lineis G H,
H
I, I K, triangula conſtituantur quorum communis vertex
N
, altitudo autem æqualis ſemidiametro circuli A B.
Igi-
tur
quoniam G H baſis æqualis eſt perimetro polygoni
A
C D, erit triangulum G N H æquale polygono, cui bis
totidem
ſunt latera, hoc eſt, polygono A E C B D F.
Hoc
enim
patet, ductis ex centro rectis O A &
O E, quarum
hæc
ſecet A C in P.
Nam triangulum quidem A E O æ-
quale
eſt triangulo baſin habenti A P &
altitudinem radii
O
E.
Quanta autem pars eſt triangulum A E O polygo-
ni
A E C B D F, eadem eſt recta A P perimetri A C D.
Itaque polygonum A E C B D F æquabitur triangulo cu-
jus
baſis æqualis perimetro A C D, altitudo autem radio
E
O:
hoc eſt, triangulo G N H. Eâdem ratione, quo-
niam
baſis G I eſt æqualis polygoni A E C B D F
perimetro
, &
altitudo trianguli G N I æqualis radio circu-
li
, erit triangulum G N I æquale polygono A L E M C.

Itaque
triangulum H N I æquale exceſſui polygoni
A
L E M C ſupra polygonum A E C B D F.
Trianguli
autem
H N I ſubtriplum eſt ex conſtr triangulum I N K.

Ergo
hoc æquale erit dicti exceſſus trienti.
Quare totum tri-
angulum
G N K minus erit circulo A B .
Altitudo 11per 5. huj. trianguli æqualis eſt circuli ſemidiametro. Ergo evidens eſt
rectam
G K totâ circuli circumferentiâ minorem eſſe.
Quod
erat
oſtendendum.
Hinc manifeſtum eſt, ſi à feſquitertio laterum polygoni
circulo
inſcripti auferatur triens laterum polygoni alterius
inſcripti
ſubduplo laterum numero, reliquum circumferen-
tiâ
minus eſſe.
Idem enim eſt, ſive perimetro majori adda-
tur
{1/3} exceſſus quo ipſa ſuperat perimetrum minorem, ſive
addatur
{1/3} perimetri majoris contraque auferatur {1/3} perimetri
minoris
.
Hinc autem fit ſeſquitertium majoris perimetri
76364CHRISTIANI HUGENII nus triente minoris. Quare ſi à ſexdecim inſcripti dodecago-
ni
lateribus duo latera inſcripti hexagoni, hoc eſt, diameter
circuli
deducatur, reliqua circuli circumferentiâ minor erit,
aut
ſi ab octo dodecagoni lateribus radius deducatur, reliqua
minor
erit circumferentiæ ſemiſſe.
Hoc autem ad conſtructio-
nem
mechanicam utile eſt, quoniam exigua eſt differentia,
ſicut
poſtea oſtendetur.
Manifeſtum etiam, in omni arcu qui ſemicircumferen-
tiâ
minor ſit, ſi ad ſubtenſam addatur triens exceſſus quo
ſubtenſa
ſinum ſuperat, compoſitam arcu minorem eſſe.
Theor. VIII. Prop. VIII.
CIrculo dato, ſi ad diametriterminum contingens
ducatur
, ducatur autem &
ab oppoſito diametri
termino
quæ circumferentiam ſecet occurratque tan-
genti
ductæ:
erunt interceptæ tangentis duæ tertiæ
cum
triente ejus quæ ab interſectionis puncto dia-
metro
ad angulos rectos incidet, ſimul arcu abſciſ-
ſo
adjacente majores.
Eſto circulus centro A, diametro B C; & ducatur ex C
11TAB. XXXVIII.
Fig
. 8.
recta quæ circulum contingat C D:
huic autem occurrat
ducta
ab altero diametri termino recta B D, quæ circumfe-
rentiam
ſecet in E:
ſitque E F diametro B C ad angulos re-
ctos
.
Dico tangentis interceptæ C D duas tertias ſimul cum
triente
ipſius E F, arcu E C majores eſſe.
Jungantur enim
A
E, E C;
& ducatur tangens circulum in E puncto, quæ
tangenti
C D occurrat in G.
Erit igitur G E ipſi G C æqua-
lis
, itemque D G;
nam ſi centro G circumferentia deſcriba-
tur
quæ tranſeat per puncta C, E, eadem tranſibit quoque
per
D punctum, quoniam angulus C E D rectus eſt.
Oſten-
ſum
autem fuit ſuprà, duas tertias quadrilateri A E G C una
cum
triente trianguli A E C ſimul majores eſſe ſectore A E C .
22per 6. huj. Eſtque quadrilaterum A E G C æquale triangulo baſin
77365DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA. benti duplam C G, hoc eſt, C D, & altitudinem C A: tri-
angulum
vero A E C æquale triangulo baſin ipſi E F æqua-
lem
habenti &
altitudinem dictam A C. Itaque apparet duas
tertias
quadrilateri A E G C ſimul cum triente trianguli A E C
æquari
triangulo qui baſin habeat compoſitam ex duabus ter-
tiis
C D &
triente E F, altitudinem vero radii A C. Qua-
re
ejuſmodi quoque triangulum majus erit ſectore A E C.
Unde liquet baſin ipſius, hoc eſt, compoſitam ex duabus
tertiis
ipſius C D &
triente ipſius E F, majorem eſſe arcu
C
E.
Quod erat demonſtrandum.
Theor. IX. Prop. IX.
OMnis circuli circumferentia minor eſt duabus
tertiis
perimetri polygoni æqualium laterum ſibi
inſcripti
&
triente perimetri polygoni ſimilis circum-
ſcripti
.
Eſto Circulus cujus A centrum; & inſcribatur ei polygo-
11TAB. XXXIX.
Fig
. 1.
num æquilaterum, cujus latus C D:
ſimileque aliud cir-
cumſcribatur
lateribus ad priora parallelis, quorum unum ſit
E
F.
Dico circuli totius circumferentiam minorem eſſe dua-
bus
tertiis ambitus polygoni C D &
triente ambitus polygo-
ni
E F.
Ducatur namque diameter circuli B G, quæ ſimul
inſcripti
polygoni latus C D medium dividat in H, &
cir-
cumſcripti
latus E F in G, (conſtat autem G fore punctum
contactus
lateris E F,) Et ponatur H L æqualis ipſi H G,
&
jungantur A C, B C & producantur, occurrátque B C
lateri
E F in K, producta autem A C incidet in E angu-
lum
polygoni circumſcripti.
Quoniam igitur H L æqualis
H
G, erit B L dupla ipſius A H:
Ideoque ut G A ad A H,
ita
G B ad B L.
Major autem eſt ratio H B ad B L, quam
G
B ad B H;
quoniam hætres ſeſe æqualiter excedunt G B,
H
B, L B.
Itaque major erit ratio G B ad B L, hoc eſt,
G
A ad A H, quam duplicata rationis G B ad B H.
Sicut
autem
G A ad A H, ita eſt E G ad C H;
& ſicut G
78366CHRISTIANI HUGENII ad B H, ita K G ad C H. Ergo major erit ratio E G ad
C
H, quam duplicata ejus, quam habet K G ad C H.
Qua-
re
major ratio E G ad K G, quam K G ad C H.
Ideoque
duæ
ſimul E G, C H omnino majores duplâ K G.
Et ſumptis
omnium
trientibus, erunt trientes utriuſque E G &
C H ſi-
mul
majores duabus tertiis K G.
Quamobrem addito utrim-
que
ipſius C H triente, erit triens E G cum duabus tertiis
C
H, major duabus tertiis K G cum triente C H.
Hiſce
vero
minor etiam eſt arcus C G .
Igitur duæ tertiæ C 11per praced. ſimul cum triente ipſius E G majores omnino ſunt eodem ar-
cu
C G.
Unde ſumptis omnibus toties quoties arcus C G
circumferentiâ
totâ continetur, erunt quoque duæ tertiæ pe-
rimetri
polygoni C D, cum triente perimetri polygoni E F,
majores
circuli totius circumferentiâ.
Quod fuerat oſtenden-
dum
.
Omnis igitur circumferentiæ arcus quadrante minor, mi-
nor
eſt ſinus ſui beſſe &
tangentis triente.
Problema I. Prop. X.
Peripheriæ ad diametrum rationem invenire
quamlibet
veræ propinquam.
MInorem eſſe peripheriæ ad diametrum rationem quam tri-
plam
ſeſquiſeptimam:
majorem vero quam 3 {10/71}, Archi-
medes
oſtendit inſcripto circumſcriptoque 96 laterum po-
lygono
.
Idem verò hic per dodecagona demonſtrabimus.
Quia enim latus inſcripti circulo dodecagoni majus eſt par-
tibus
5176 {3/8}, qualium radius continet 10000:
duodecim la-
tera
proinde, hoc eſt, perimeter inſcripti dodecagoni major
erit
quam 62116 {1/2}:
perimeter autem hexagoni inſcripti eſt
radii
ſextupla, ideoque partium 60000.
Igitur dodecagoni
perimeter
perimetrum hexagoni excedit amplius quam par-
tibus
2116 {1/2}.
Quare triens exceſſus major erit quam 705 {1/2}. Igi-
tur
dodecagoni perimeter unà cum triente exceſſus, quo pe-
rimetrum
hexagoni ſuperat, major erit aggregato
79
[Empty page]
8032[Figure 32]Pag. 366.
TAB
.XXXVIII.
Fig
. 1.
B E F G A D C
33[Figure 33]Fig. 2.E F G B A C34[Figure 34]Fig. 3.B E D C A F35[Figure 35]Fig. 4.D G E F I B K M N H L A C36[Figure 36]Fig. 5.H
D
A B C
37[Figure 37]Fig. 6.E D C B F G A38[Figure 38]Fig. 8.D E G B A F C39[Figure 39]Fig. 7.N G H I K
E
L M A P C O F B D
81
[Empty page]
82367DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA. 62116 {1/2} & 705 {1/2}, hoc eſt, partibus 62822. Atque hiſce pro-
inde
omnino major erit circuli peripheria .
Eſt autem 11per 7. huj. jor ratio 62822 ad 20000, longitudinem diametri, quam 3{10/71}
ad
1.
Ergo omnino etiam peripheriæ ad diametrum ratio ma-
jor
erit.
Rurſus quoniam latus dodecagoni inſcripti minus eſt par-
tibus
5176 {2/5}.
Erunt octo latera, hoc eſt, {2/3} perimetri minora
quam
41411 {1/5}.
Item quia latus dodecagoni circumſcripti mi-
nus
eſt quam 5359, erunt quatuor latera, hoc eſt, triens
perimetri
minor quam 21436.
Quamobrem {2/3} perimetri dode-
cagoni
inſcripti cum triente perimetri circumſcripti minores
erunt
quam 62847 {1/5}.
Sed iſtis ſimul minor etiam eſt circuli
circumferentia
.
Ergo hæc ad diametrum omnino minorem 22per 9. huj. bebit rationem, quam 62847 {1/5} ad 20000; & multo minorem
proinde
, quam 62857 {1/7} ad 20000, hoc eſt, quam triplam ſeſ-
quiſeptimam
.
Demonſtrati itaque ſunt termini Rationis pe-
ripheriæ
ad diametrum, quos Archimedes ſtatuit.
Eoſdem
verò
poſtmodum ſolius inſcripti trigoni æquilateri latere in-
dagato
comprobabimus.
Porrò ut propinquior inveniatur ra-
tio
plurium laterum polygona conſideranda ſunt.
Intelliga-
tur
igitur circumſcriptum circulo polygonum aliudque inſcri-
ptum
laterum 60.
Et præter hæc ſubduplo numero laterum
inſcriptum
, nempe trigintangulum.
Et invenitur quidem latus inſcripti ſexagintanguli majus
partibus
10467191, qualium radius 100000000 &
latus tri-
gintanguli
minus quam 20905693:
cujus dimidium 10452846 {1/2}
eſt
ſinus arcus æquantis {1/60} circumferentiæ.
Subtenſa autem
erat
10467191.
Ergo differentia 14344 {1/2} minor verâ: & triens
differentiæ
4781 {1/2}, qui additus ad ſubtenſam 10467191 facit
10471972
{1/2}.
Quibus itaque major eſt arcus {1/60} circumferentiæ.
Ductis autem 10471972 {1/2} ſexagies fiunt 628318250. Hiſce
igitur
partibus omnino major eſt circumferentia tota.
Rurſus quoniam latus inſcripti 60 anguli minus eſt quam
10467192
, erunt duæ tertiæ ipſius minores quam 6978128.
Circumſcripti autem 60 anguli latus cum ſit minus quam
10481556
, erit triens ipſius minor quam 3493852.
83368CHRISTIANI HUGENII additis ad 6978128, fiunt 10471980. Hæigitur omnino ex-
cedunt
{1/60} circumferentiæ, &
ſexagecuplum ipſarum, hoc
eſt
628318800 majus erit circumferentiâ totâ.
Quod ſi verò
polygona
adhibeamus laterum 10800, quorum inſcripti qui-
dem
latus, calculo Ludolphi Colonienſis, Arithmetici nobi-
lis
, inventum eſt partium 58177640912684919 non unâ am-
plius
, ſubtenditurque duobus ſcrup.
primis; circumſcripti
autem
latus 58177643374063182 non unâ minus.
Prætereaque
latus
polygoni ſubduplo laterum numero inſcripti, quod eſt
116355276902613523
non unâ minus.
Hinc peripheriæ lon-
gitudo
invenitur major quam partium 6283185307179584;
minor autem quam 6283185307179589, qualium radius
1000000000000000
.
Solitâ autem methodo ex additis inſcri-
pti
circumſcriptique polygoni iſtius lateribus, invenietur
tantum
majorem eſſe peripheriam partibus 62831852, &
mi-
norem
62831855.
Patet igitur notarum verarum amplius quam
duplum
numerum eſſe à nobis inventum.
Hoc autem & in
præcedentibus
ita ſe habet, ſemperque evenire neceſſe eſt quot-
cunque
laterum polygonis utamur.
At per ea, quæ poſtea
trademus
, triplum numerum notarum facile obtineri appare-
bit
.
Problema II. Prop. XI.
Rectam ſumere peripheriæ dati circuli æqualem.
Oſtenſum eſt ſuperius, quod octo inſcripti dodecagoni la-
tera
dempto circuli radio minora ſunt peripheriâ dimidiâ.
In conſtructione autem ut plurimum defectus animadverti ne-
quit
.
Nam ſi quatermilleſima diametri pars accedat longitu-
dini
ſic inventæ, jam dimidiam peripheriam excedet.
Quod
ſic
fiet manifeſtum.
Quarum partium radius eſt 10000, earum
latus
dodecagoni inſcripti circulo eſt amplius quam 5176 {3/8}.

Unde
latera octo majora quam 41411.
& dempto radio 10000,
erit
reliqua major quam 31411.
cui ſi addantur partes 5,
hoc
eſt, {1/4000} diametri, fient jam 31416;
quibus minorem eſſe
circumferentiam
dimidiam liquet ex præcedentibus.
Latus
84369DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA. tem dodecagoni inſcripti facile invenitur, quia radius pe-
ripheriæ
ſextantem ſubtendit.
Eſtque hæc ratio accuratior
quam
ſi triplâ ſeſquiſeptimâ utamur.
Nam ſecundum eam
excedetur
{1/2} peripheriæ longitudo amplius quam {1/100} diame-
tri
.
Aliter.
Eſto datus circulus cujus B C diameter. Dividatur ſemi-
11TAB. XXXIX.
Fig
. 2.
circumferentia B C bifariam in D.
reliqua vero trifariam
in
E &
F. Et jungantur D E, D F, quæ ſecent diametrum
in
G &
H. Erit trianguli G D H latus alterum una cum
baſi
G H quadrante B D exiguo majus, neque enim exce-
det
{1/5000} diametri B C.
Sciendum eſt enim fieri D G vel D H
duobus
inſcripti dodecagoni lateribus æquales.
G H autem
lateri
dodecagoni circumſcripti.
Unde quidem junctas D G
&
G H majores eſſe conſtat quadrante B D. Nam quia per
8
.
huj. octo latera dodecagoni circulo inſcripti cum quatuor
lateribus
circumſcripti majora ſunt peripheriâ totâ, ideo ſum-
ptâ
omnium quartâ parte erunt quoque duo latera inſcripti
cum
latere uno circumſcripti majora peripheriæ quadrante.
Porro quoniam latus inſcripti dodecagoni minus eſt quam
partium
51764 qualium B C 200000:
erunt latera duo, hoc
eſt
, G D, minor quam 103528.
Circumſcripti autem dode-
cagoni
latus minus eſt partibus 53590, ipſa nimirum G H.

Itaque
junctæ una D G, G H efficiunt minus quam 157118.

At
quadrantem B D conſtat ex præcedentibus majorem
eſſe
quam 157079.
Ergo differentia minor eſt quam partium
39
, cum 40 demum efficiant {1/3000} diametri B C.
Aliter.
Tribus ſemidiametris addatur {1/10} lateris inſcripti quadrati;
compoſita ſemicircumferentiæ æquabitur tam propè, ut
non
{1/18000} diametri brevior ſit.
Latus quadrati eſt majus quam
partium
141421 qualium radius 100000, unde quod dictum eſt
facile
demonſtratur.
85370CHRISTIANI HUGENII
Vel potius ſex ſe midiameſtris addatur {1/5} dicti lateris qua-
drati
inſcripti ut habeatur recta æqualis peripheriæ toti.
Problbma III. Prop. XII.
Dato arcui cuicunque rectam æqualem
ſumere
.
Eſto datus circumferentiæ arcus C D, primum quadrante mi-
11TAB. XXXIX.
Fig
. 3.
nor, cui rectam æqualem ſumere oporteat.
Dividatur ar-
cus
C D bifariam in E, ſitque ſubtenſæ C D æqualis recta F G.
Duabus vero C E, E D, quæ ſubtendunt arcus dimidios,
æqualis
F H.
Et ipſi F H jungatur H I triens exceſſus G H.
Erit
tota F I arcui C D æqualis ferè:
adeo ut unâ ſui particulâ,
qualium
1200 continet, aucta, major futura ſit, etiamſi arcus
C
D quadranti æqualis detur.
In minoribus autem arcubus
minor
erit differentia.
Nam ſi fuerit datus non major peri-
pheriæ
ſextante, linea inventa minus quam {1/6000} ſui parte à ve-
ra
arcus longitudine deficiet.
Et minores quidem eſſe arcu-
bus
rectas eo modo inventas conſtat ex Theoremate 7.
huj.
De
quantitate autem differentiæ eſt oſtendendum.
Primum itaque ponendo arcum C D quadranti peripheriæ
æqualem
, erit C D recta, hoc eſt, F G, latus quadrati
circulo
inſcripti, &
minor proinde quam partium 141422,
qualium
radius circuli 100000.
C E autem vel E D latus in-
ſcripti
octogoni, ideoque major quam 76536.
Eſt autem du-
plæ
E D æqualis F H.
Ergo hæc major quam 153072. Qua-
re
exceſſus G H major quam 11650:
Et hujus triens H I
major
quam 3883.
Ideoque tota F I major quam 156955.
Arcus autem C D cum quadranti æqualis ponitur, minor eſt
quam
157080.
Itaque minus ab hoc diſcrepat recta F I quam
partibus
125, qualium ipſa eſt 156955.
Quæ utique minus
efficiunt
quam {1/1200} ipſius F I.
Si vero ſextans peripheriæ ſit arcus C D, erit recta C D,
hoc
eſt, F G, latus hexagoni inſcripti, ideoque partium
10000
, &
C E vel E D latus dodecagoni, ac proinde
86371DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA. jor quam 5176 {3/8}. cujus dupla F H major quam 10352 {3/4}. unde
G
H major quam 352 {3/4};
& H I major quam 117 {7/12}. Tota igi-
tur
F I major quam 10470 {1/3}.
Arcus autem C D, ſextans pe-
ripheriæ
, minor eſt quam 10472.
Ergo deficiunt lineæ F I
partium
earundem pauciores quam 1 {2/3}.
Quæ non æquant {1/6000}
F
I.
Porro cum arcus quadrante major datus erit, dividen-
dus
eſt in partes æquales 4 vel 6 vel plures, prout accura-
tiori
dimenſione uti voluerimus;
ſed numero pares: Earum-
que
partium ſubtenſis ſimul ſumptis adjungendus eſt triens
exceſſus
quo ipſæ ſuperant aggregatum earum quæ arcubus
duplis
ſubtenduntur.
Ita namque componetur longitudo ar-
cus
totius.
Vel hac etiam ratione eadem habebitur, ſi arcus
reliqui
ad ſemicircumferentiam longitudo inveniatur aut ſu-
pra
eandem exceſſus, aut reliqui ad circumferentiam totam,
ſi
dodrante major fuerit datus;
eaque longitudo adjungatur
vel
auferatur à dimidiæ vel totius circumferentiæ longitudi-
ne
, quam antea invenire docuimus.
Theor. X. Prop. XIII.
LAtus Polygoni æquilateri circulo inſcripti, pro-
portione
medium eſt inter latus polygoni ſimi-
lis
circumſcripti, &
dimidium latus polygoni in-
ſcriptiſub
duplo laterum numero.
IN circulo cujus centrum A, radius A B, ſit latus inſcri-
11TAB. XXXIX.
Fig
. 4.
pti polygoni æquilateri B C;
& latus circumſcripti ſimilis
polygoni
D E ipſi B C parallelum.
Ergo producta A B trans-
ibit
per D, &
A C per E. Et ſi ducatur C F ipſi A B ad
angulos
rectos, ea erit dimidium latus polygoni inſcripti ſub-
duplo
numero laterum.
Itaque oſtendendum eſt, B C me-
diam
eſſe proportione inter E D &
C F. Ducatur A G, quæ
dividat
E D bifariam, itaque erit ipſa quoque circuli ſemi-
diameter
&
æqualis A B. Et quoniam eſt ut E D ad C B,
ſic
D A ad A B, hoc eſt, D A ad A G;
ſicut autem D
87372CHRISTIANI HUGENII ad A G, ita B C ad C F, propter triangulos ſimiles D A G,
B
C F.
Erit proinde ut E D ad C B, ita quoque C B ad C F.
Quod erat demonſtrandum.
Lemma.
Eſto linea B C diviſa æqualiter in R; & inæqualiter in F,
11TAB. XXXIX.
Fig
. 5.
ſitque ſegmentum majus F C;
& fiat B O æqualis utrique
ſimul
B C, C F;
B M vero utrique B C, C R. Dico ma-
jorem
eſſe rationem R B ad B F, quam triplicatam ejus,
quam
habet O B ad B M.
Sumatur enim ipſi O M æqualis
utraque
harum M L, L P.
Quoniam igitur M O ipſi R F
æqualis
eſt, (nam hoc ex conſtructione intelligitur) erit P O
tripla
ipſius F R.
Sed & B M tripla eſt B R. Ergo ut B R
ad
B M, ita F R ad P O.
Et permutando ut B R ad F R,
ſic
B M ad P O.
Major autem eſt B O quam B M. Ergo
major
erit ratio B O ad O P, quam B R ad R F:
& per
converſionem
rationis minor O B ad B P, quam R B ad
B
F.
Porro quoniam æquales ſunt O M, M L, major erit
ratio
B O ad O M, quam B M ad M L:
& per converſio-
nem
rationis minor O B ad B M, quam M B ad B L.
Eo-
dem
modo minor adhuc oſtendetur ratio M B ad B L, quam
L
B ad B P.
Itaque omnino ratio triplicata ejus quam ha-
bet
O B ad B M minor erit quam compoſita ex rationibus
O
B ad B M, B M ad B L, &
B L ad B P, hoc eſt,
quam
ratio O B ad B P.
Major autem erat R B ad B F,
quam
O B ad B P.
Ergo omnino major erit ratio R B ad
B
F, quam triplicata rationis O B ad B M.
Quod erat pro-
poſitum
.
Theor. XI. Prop. XIV.
OMnis circuli circumferentia minor eſt minore
duarum
mediarum proportionalium inter peri-
metros
polygonorum ſimilium, quorum alterum or-
dinate
circulo inſcriptum ſit, alterum
88373DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA. ptum. Et circulus minor eſt polygono iſtis ſimili cu-
jus
ambitus majori mediarum æquetur.
Eſto circulus B D, cujus centrum A. Et inſcribatur ei po-
11TAB. XXXIX.
Fig
. 6.
lygonum æquilaterum B C D L, ſimileque circumſcri-
batur
lateribus parallelis H K M N.
Sitque perimetro po-
lygoni
H K M N æqualis recta T, perimetro autem B C D L
æqualis
Z.
Et inter Z & T duæ ſint mediæ proportionales
X
&
V, quarum X minor. Dico circumferentiam circuli
B
D minorem eſſe rectâ X.
Et ſi fiat polygonum in quo Y,
cujus
perimeter æquetur rectæ V, ſimile autem ſit polygono
B
C D L aut H K M N;
Dico circulum B N minorem
haberi
polygono Y.
Ducatur enim diameter circuli P E,
quæ
dividat bifariam latera parallela B C, H K, inſcripti
circumſcriptique
polygoni in R &
E; erit autem E punctum
contactus
lateris H K, &
B C ſecabitur in R ad angulos
rectos
.
Ducatur etiam ex centro recta A C K, quæ utriuſ-
que
polygoni angulos C &
K bifariam ſecet, nam hoc ab
eadem
recta fieri conſtat;
& jungatur C E. Ipſi autem C E
ponatur
æqualis C F;
ſitque duabus his C R, C F tertia
proportionalis
C G.
Ergo qualis polygoni inſcripti latus eſt
C
E ſive C F, talis circumſcripti latus erit C G .
22per 13. huj. duæ tertiæ C F cum triente C G ſimul majores erunt arcu
E
C .
Sit autem duabus tertiis C F cum triente C G 33per 9. huj. lis recta S. Ergo & hæc major erit arcu E C.
Et quoniam ſe habet C R ad C F, ut C F ad C G;
erit quoque dupla C R una cum C F ad triplam C R,
hoc
eſt, utraque ſimul B C, C F ad utramque B C, C R,
ut
dupla C F una cum C G ad triplam C F:
vel ſumptis
horum
trientibus, ut {2/3} C F una cum {1/3} C G ad C F, hoc
eſt
, ut S ad C F.
Quare etiam triplicata ratio ejus quam ha-
bet
utraque ſimul B C, C F ad utramque B C, C R ea-
dem
erit triplicatæ rationi S ad C F.
Major autem eſt ratio
R
B ad B F quam triplicata ejus, quam habet utraque ſi-
mul
B C, C F ad utramque B C, C R .
Ergo major 44per lemm@
præ
.
dem ratio R B ad B F quam triplicata ejus quam habet S
89374CHRISTIANI HUGENII C F, hoc eſt, quam cubi S ad cubum C F. Sicut autem
R
B ad B F, ita eſt cubus R B ad id quod fit ex quadra-
to
R B in B F.
Ergo major quoque ratio cubi R B ad qua-
dratum
R B in B F, quam cubi S ad cubum C F.
Qua-
drato
autem R B in B F minus eſt rectangulum ſub R B,
B
G, in F C;
quod ſic oſtenditur. Quia enim proportiona-
les
ſunt R C, C F, C G, Erit id quo major mediam exce-
dit
, hoc eſt F G, major quam quo media minimam, hoc
eſt
, quam F R.
Major autem eſt F C quam F B. Ergo o-
mnino
major erit ratio C F ad F R, quam B F ad F G.
Et
per
converſionem rationis, minor ratio F C ad C R, quam
F
B ad B G.
Et permutando minor F C ad F B, quam
C
R ſeu R B ad B G:
hoc eſt, (ſumptâ communi altitu-
dine
B R) quam quadrati R B ad rectangulum R B G.
Un-
de
quod fit ex rectangulo R B G in F C minus erit quam
quod
ex quadrato R B in F B, uti dictum fuit.
Quum ita-
que
major oſtenſa fuerit ratio cubi R B ad quadratum R B
in
B F, quam cubi S ad cubum C F;
omnino quoque major
erit
ratio cubi R B ad ſolidum ſub rectangulo R B G in
F
C, quam cubi S ad cubum C F.
Et permutando major
ratio
cubi R B ad cubum S, quam rectanguli R B G in
F
C ad cubum C F;
hoc eſt, quam rectanguli R B G ad
quadratum
C F.
Eſt autem quadrato C F æquale rectan-
gulum
G C R, hoc eſt rectangulum ſub G C, R B, quia
proportionales
ſunt C R, C F, C G.
Itaque major erit ra-
tio
cubi R B ad cubum S, quam rectanguli R B G ad re-
ctangulum
ſub G C, R B, hoc eſt, quam B G ad G C.
Sicut autem B G ad G C, ita R C ad E K. Quia enim
eſt
C R ad C G, ut quadratum C R ad quadratum C F ſeu
quadratum
C E:
ut autem quadratum C R ad quadratum
C
E, ita eſt P R ad P E diametrum:
Erit idcirco C R ad
C
G, ut P R ad P E.
Unde dupla C R, hoc eſt, C B ad
C
G, ut dupla P R ad P E, hoc eſt, ut P R ad P A.
Et
dividendo
, B G ad G C, ut R A ad A P, ſeu A E, hoc
eſt
, ut R C ad E K, quod dicebamus.
Itaque major quo-
que
ratio cubi R B ad cubum S, hoc eſt, ratio
90375DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA. R B ad S, quam R C ad E K. Eſt autem S major oſtenſa
arcu
E C.
Ergo omnino major erit ratio triplicata R B ſeu
R
C ad æqualem arcui E C, quam R C ad E K.
Sicut au-
tem
R C ad arcum E C, ita eſt perimeter polygoni B C D L,
hoc
eſt, linea Z ad circumferentiam circuli B D;
Et ſicut
R
C ad E K, ita perimeter polygoni B C D L ad perime-
trum
polygoni H K M N, hoc eſt, ita Z ad T.
Ergo ma-
jor
quoque triplicata ratio Z ad circumferentiam totam B D,
quam
Z ad T.
Ratio autem triplicata Z ad X eadem eſt
rationi
Z ad T.
Itaque major eſt ratio ipſius Z ad dictam
circumferentiam
, quam Z ad X.
Ac proinde circumferentia
minor
quam recta X.
Quod erat demonſtrandum.
Sciendum eſt autem ipſam X minorem eſſe duabus tertiis
Z
&
triente T: hoc eſt, duabus tertiis perimetri polygoni
inſcripti
&
triente circumſcripti, quibus alioqui minorem eſſe
circuli
circumferentiam conſtat ex præcedentibus.
Nam {2/3} Z
cum
{1/3} T æquantur minori duarum mediarum ſecundum Ari-
thmeticam
proportionem, quæ major eſt minore mediarum
ſecundum
proportionem Geometricam.
Jam vero & de polygono Y demonſtrabimus, ipſum videlicet
circulo
B D majus eſſe.
Quia enim polygonum Y habet ad po-
lygonum
ſimile H K M N rationem duplicatam ejus quam peri-
meter
ad perimetrum:
perimeter autem polygoni Y æquatur
rectæ
V, &
perim. H K M N ipſi T. habebit proinde polygon. Y
ad
polyg.
H K M N rationem duplicatam ejus quam V ad
T
, hoc eſt, eam quam X ad T.
Sicut autem polygonum
H
K M N ad circulum B D, ita eſt perimeter ipſius poly-
goni
, hoc eſt, linea T ad circuli B D circumferentiam;
quo-
niam
polygonum æquale eſt triangulo baſin habenti perime-
tro
ſuæ æqualem &
altitudinem radii A E, circulus autem
æqualis
ejuſdem altitudinis triangulo cujus baſis circumferen-
tiæ
æquetur.
Ex æquali igitur, erit polygonum Y ad circu-
lum
B D ſicut X ad circumferentiam B D.
Eſt autem X
major
oſtenſa quam B D circumferentia.
Ergo & polygo-
num
Y majus erit circulo B D.
Quod erat demonſtran-
dum
.
91376CHRISTIANI HUGENII
Ex his manifeſtus eſt Orontii Finei error, qui circumfe-
rentiæ
quadrantem æqualem minori duarum proportione me-
diarum
inter inſcripti &
circumſcripti quadrati latera prodi-
dit
, circulum vero æqualem quadrato quod fieret à majori.
Theor. XII. Prop. XV.
SI inter productam circuli diametrum & circum-
ferentiam
recta aptetur radio æqualis, &
pro-
ducta
circulum ſecet, occurr atque tangenti circulum
ad
alterum diametri terminum:
Intercipiet eapar-
tem
tangentis arcu adjacente abſciſſo majorem.
Eſto deſcriptus circulus centro C, cujus diameter A B.
11TAB. XXXIX.
Fig
. 7.
Hæc autem producatur verſus A, interque ipſam &
cir-
cumferentiam
ponatur E D recta radio A C æqualis.
Quæ
producta
ſecet circumferentiam in F, occurratque tangenti
in
G, ei nimirum quæ circulum contingit ad diametri ter-
minum
B.
Dico tangentem B G majorem eſſe arcu B F.
Ducatur enim per centrum recta H L parallela E G, quæ
circumferentiæ
occurrat in punctis H, M:
tangenti vero B G
in
L Et jungatur D H, quæ diametrum ſecet in K.
Simi-
les
itaque ſunt trianguli E D K, C H K, quoniam angu-
los
ad K æquales habent, &
angulum E æqualem angulo
C
.
Sed & latus E D æquale eſt lateri H C, ſuntque hæc
latera
æqualibus angulis ſubtenſa.
Ergo æquale etiam latus
D
K lateri K H.
Itaque C A ſecat bifariam ipſam D H,
itemque
arcum D A H.
Arcus igitur D H ſive huic æqua-
lis
F M duplus eſt ad arcum A H.
Ipſi autem A H æqua-
lis
eſt arcus M B.
Igitur arcus F B triplus erit ad arcum
A
H.
Porro quoniam H K ſinus eſt arcus H A, ejuſdem-
que
tangenti æquatur L B, erunt duæ tertiæ H K &
triens
L
B ſimul majores arcu A H .
Quare ſumptis omnium 22per 9. huj. plis erit dupla H K, hoc eſt, H D ſive G L una cum L B
major
arcu A H triplo, hoceſt, arcu F B.
Apparet igitur
totam
G B arcu F B majorem eſſe.
92
[Empty page]
9340[Figure 40]Pag. 376.
TAB
. XXXIX
Fig
. 1.
E K C B A L H G D F
41[Figure 41]Fig. 2.D B G H C E F42[Figure 42]Fig. 4.E C G A F B D43[Figure 43]Fig. 3.E C D F G H I44[Figure 44]Fig. 5.B F R C P L M O45[Figure 45]Fig. 6.Y S H E K B C G F R A L D N P M Z X V T46[Figure 46]Fig. 7.G F D M L E A K C B H
94
[Empty page]
95377DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA.
Hoc Theorema alterum eſt ex iis quibus Cyclometria
Willebrordi
Snellii tota innititur, quæque demonſtraſſe ipſe
videri
voluit, argumentatione uſus quæ meram quæſiti pe-
titionem
continet.
Sed & alterum ſubjungemus, quod utile
eſt
imprimis &
contemplatione digniſſimum.
Theor. XIII. Prop. XVI.
SI diametro circuli ſemidiameter in directum adji-
ciatur
, &
ab adjectæ termino recta ducatur quæ
circulum
ſecet, occurr atque tangenti circulum ad ter-
minum
diametri oppoſitum:
Intercipiet eapartem tan-
gentis
arcu adjacente abſciſſo minorem.
Eſto circulus, cujus diameter A B; quæ producatur, &
11TAB. XL.
Fig
. 1.
ſit A C ſemidiametro æqualis.
Et ducatur recta C L,
quæ
circumferentiam ſecundò ſecet in E;
occurratque tan-
genti
in L, ei nimirum quæ circulum contingit in termino
diametri
B.
Dico interceptam B L arcu B E minorem eſſe.
Jungantur enim A E, E B, poſitâque A H ipſi A E æqua-
li
ducatur H E &
producatur, occurratque tangenti in K.
Denique
ſit E G diametro A B ad angulos rectos, E D ve-
ro
tangenti B L.
Quoniam igitur iſoſceles eſt triangulus
H
A E, erunt anguli inter ſe æquales H &
H E A. Quia
autem
angulus A E B rectus eſt, etiam recto æquales erunt
duo
ſimul H E A, K E B.
Verùm duo quoque iſti H &
H
K B uni recto æquantur, quoniam in triangulo H K B
rectus
eſt angulus B.
Ergo demptis utrimque æqualibus,
hinc
nimirum angulo H, inde angulo H E A, relinquen-
tur
inter ſe æquales anguli K E B, H K B.
Triangulus
igitur
iſoſceles eſt K B E, ejuſque latera æqualia E B, B K.

Eſt
autem B D æqualis E G.
Ergo D K differentia eſt quâ
B
E excedit E G.
Porro quoniam eſt A G ad A E, ut A E
ad
A B, erunt duæ ſimul A G, A B majores duplâ A E .
2225.5. Elem. Ideoque A E, hoc eſt, A H minor quam dimidia
96378CHRISTIANI HUGENII ſimul A G, A B; hoc eſt, minor quam C A cum dimidia
A
G.
Quare ablatâ utrimque C A, erit C H minor dimi-
diâ
A G.
C A vero dimidiâ A G major eſt. Ergo ſi adda-
tur
A C ad A G, erit tota C G major quam tripla ipſius
C
H.
Quia autem ut H G ad G E, ita eſt E D ad D K;
ut autem G E ad G C, ita L D ad D E: Erit ex æquo in
proportione
turbata ut H G ad G C, ita L D ad D K.
Et
per
converſionem rationis &
dividendo, ut G C ad C H,
ita
D K ad K L.
Ergo etiam D K major quam tripla K L.
Erat
autem D K exceſſus ipſius E B ſupra E G.
Ergo K L
minor
eſt triente dicti exceſſus.
K B autem æqualis eſt ipſi
E
B ſubtenſæ.
Ergo K B unà cum K L, hoc eſt, tota
L
B omnino minor erit arcu B E .
Quod erat 11per 7. huj.dum.
Perpenſo autem Theoremate præcedenti, liquet non poſſe
ſumi
punctum aliud in producta B A diametro, quod minus
à
circulo diſtet quam punctum C, eandemque ſervet proprie-
tatem
, ut nimirum ductâ C L fiat tangens intercepta B L
ſemper
minor arcu abſciſſo B E.
Porro uſus hujus Theorematis multiplex eſt, cum in inve-
niendis
triangulorum angulis quorum cognita ſint latera, id-
que
citra tabularum opem, tum ut latera ex angulis datis
inveniantur
, vel cuilibet peripheriæ arcui ſubtenſa aſſigne-
tur
.
Quæ omnia à Snellio in Cyclometricis diligenter pertra-
ctata
ſunt.
Theorema XIV. Propos. XVII.
POrtionis circuli centrum gravitatis diametrum
portionis
ita dividit, ut pars quæ ad verticem
reliquâ
major ſit, minor autem quam ejuſdem ſeſ-
quialtera
.
Eſto circuli portio A B C, (ponatur autem ſemicirculo
22TAB. XL.
Fig
. 2.
minor, quoniam cæteræ ad propoſitum non faciunt) &
dia-
meter
portionis ſit B D, quæ bifariam ſecetur in E.
97379DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA. oſtendendum eſt primò centrum gravitatis portionis A B di-
ſtare
à vertice B ultra punctum E;
nam, quod in diametro
ſitum
ſit, alibi oſtendimus.
Ducatur per E recta baſi paral-
lela
, quæ utrimque circumferentiæ occurrat in punctis F &

G
.
Per quæ ducantur K I, H L baſi A C ad angulos re-
ctos
, atque cum ea, quæ portionem in vertice contingit,
conſtituant
rectangulum K L.
Quoniam igitur portio ſemi-
circulo
minor eſt, conſtat rectanguli dicti dimidium F L con-
tineri
intra ſegmentum A F G C, atque inſuper ſpatia quæ-
dam
A F I, L G C.
Alterum vero rectanguli K L ſemiſſem
K
G complecti ſegmentum F B G unà cum ſpatiis F B K,
B
G H.
Quæ ſpatia quum ſint tota ſupra rectam F G, et-
iam
centrum commune gravitatis eorum ſupra eandem ſitum
erit
.
Eſt autem E punctum in ipſa F G centrum grav. to-
tius
rectanguli K L.
Igitur ſpatii reliqui B F I L G B cen-
trum
grav.
erit infra rectam F G. Sed & ſpatiorum A F I,
L
G C commune gravitatis centrum eſt infra eandem F G.
Ergo magnitudinis ex ſpatiis hiſce & dicto ſpatio B F I L G B
compoſitæ
, quæ eſt portio ipſa A B C, centrum gravitatis
infra
lineam F G reperiri neceſſe eſt, ideoque infra E pun-
ctum
.
Eadem verò diameter B D ſecetur nunc in S, ita ut B S
11TAB. XL.
Fig
. 3.
ſit ſeſquialtera reliquæ S D.
Dico centrum grav. portionis
A
B C minus diſtare à vertice B quam punctum S.
Sit enim
B
D P totius circuli diameter.
& ducatur per S recta baſi
parallela
quæ circumferentiæ occurrat in F &
G. Et parabo-
le
intelligatur cujus vertex B, axis B D, rectum vero latus
æquale
S P.
Et occurat baſi portionis in H & K. Quoniam
igitur
quadratum F S æquale eſt rectangulo B S P, hoc eſt,
ei
quod ſub B S &
latere recto parabolæ continetur, tranſibit
ea
per F punctum, itemque per G.
Partes autem lineæ pa-
rabolicæ
B F, B G intra circumferentiam cadent, ſed reli-
quæ
F H, G K erunt exteriores.
Hoc enim oſtenditur du-
ctâ
inter B &
S ordinatim applicatâ N L, quæ circumfe-
rentiæ
occurrat in N, parabolæ autem in M.
Nam quia qua-
dratum
N L æquale eſt rectangulo B L P, quadratum
98380CHRISTIANI HUGENII M L rectangulo contento lineis B L, S P: rectangulum au-
tem
B L P majus eo quod ſub B L, S P continetur:
erit
quadratum
N L majus quadrato M L, &
N L linea major
quam
M L.
Idem autem continget ubicunque inter B & S
aliqua
ordinatim applicabitur.
Igitur partem circumferentiæ
B
F totam extra parabolam ferri neceſſe eſt, eâdemque ra-
tione
partem B G.
Rurſus quia rectangulum B D P æquale
eſt
quadrato D A;
rectangulum verò ſub B D, S P conten-
tum
quadrato D H;
erit H D major quam A D potentiâ,
ideoque
&
longitudine. Idemque eveniet ubicunque inter
S
, D, ordinatim aliqua applicabitur.
Quare partes circum-
ferentiæ
F A, itemque G C intra parabolam cadent.
Fiunt
igitur
ſpatia quædam F N B M, &
B Q G, itemque alia
H
F A, G C K.
Quorum hæc cum tota ſint infra lineam
F
G, etiam centrum commune gravitatis eorum infra eandem
erit
.
At parabolicæ portionis H B K centrum grav eſt in
ipſa
F G, nimirum S punctum .
Ergo partis 118. lib. 2.
Archim
. de
Æquipond
.
A F M B Q G C centrum grav.
erit ſupra rectam F G.
Sed ſupra hanc ſitum quoque apparet centrum grav. ſpatio-
rum
F M B N, B Q G, quum tota ſint ſupra ipſam
F
G.
Ergo & ſpatii ex hiſce duobus & A F M B Q G C
compoſiti
, hoc eſt, portionis circuli A B C centrum grav.

ſupra
lineam F G reperietur:
quumque ſit in B D diametro,
minus
aberit à vertice B quam punctum S.
Quod erat oſten-
dendum
.
Theor. XV. Propos. XVIII.
CIrculi portio ſemicirculo minor ad inſcriptum
triangulum
maximum majorem rationem habet
quam
ſeſquitertiam, minorem vero quam diameter
portionis
reliquæ tripla ſeſquitertia ad circuli diame-
trum
cum tripla ea, quæ à centro circuli pertingit
ad
portionis baſin.
99381DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA.
SIt portio ſemicirculo minor, cui inſcriptum triangulum
11TAB. XL.
Fig
. 4.
maximum A B C.
Diameter autem portionis ſit B D; &
diameter
circuli à quo portio reſecta eſt, B F, centrum E.
Oſtendendum eſt primo, portionis A B C ad triangulum in-
ſcriptum
majorem eſſe rationem quam ſeſquitertiam.
Eſto
portionis
A B C centrum grav.
punctum G, & ſecetur D F
in
H, ut ſit H D dupla reliquæ H F.
Quoniam igitur F B eſt dupla E B; D B autem minor
quam
dupla G B.
Erit major ratio F B ad B D, quam E B
ad
B G.
Et per converſionem rationis, minor B F ad F D,
quam
B E ad E G.
Et permutando minor B F ad B E,
(quæ proportio dupla eſt) quam F D ad E G.
Igitur F D
major
eſt quam dupla E G.
Ipſius autem F D duas tertias
continet
H D.
Ergo H D major eſt quam ſeſquitertia E G.
Sicut autem H D ad E G, ita eſt portio A B C ad inſcri-
ptum
ſibi triangulum:
hoc enim antehac demonſtravimus in
Theorematis
de Hyperboles Ellipſis &
Circuli quadratura . 22Vide ſupra
p
. 324.
Itaque major eſt ratio portionis ad inſcriptum triangulum
A
B C quam ſeſquitertia.
Quod autem ad triangulum A B C portio minorem ha-
beat
rationem quam tripla ſeſquitertia ipſius D F ad diame-
trum
circuli B F unà cum tripla E D, id nunc oſtendemus.
Secetur diameter portionis in R, ut B R ſit ſeſquialtera re-
liquæ
R D.
Ergo cadit R punctum inter G & D 33per præced. niam poſitum fuit G centrum gravitatis in portione A B C.
Quumque portionis ad inſcriptum triangulum eadem ſit ra-
tio
, quæ H D ad E G, ut modo dictum fuit;
minor au-
tem
ſit ratio H D ad E G, quam H D ad E R:
Erit
propterea
minor quoque portionis ad inſcriptum triangulum
ratio
quam H D ad E R, ſive quam H D quinquies ſum-
pta
ad quintuplam E R.
Atqui H D, (cum ſit æqualis
duabus
tertiis D F) quinquies ſumpta æquabitur decem ter-
tiis
, hoc eſt, triplæ ſeſquitertiæ D F.
E R verò quæ con-
tinet
E D &
duas quintas ipſius D B, ſi quinquies ſuma-
tur
, æquabitur duplæ B D &
quintuplæ E D; hoc eſt,
duplæ
totius E B atque inſuper triplæ E D.
Igitur
100382CHRISTIANI HUGENII ret portionem A B C ad inſcriptum triangulum minorem ha-
bere
rationem quam triplam ſeſquitertiam D F ad duplam
E
B, hoc eſt, diametrum B F, unà cum tripla E D.
Quod
erat
demonſtrandum.
Theor. XVI. Propos. XIX.
ARcus quilibet ſemicirumferentiâ minor, ma-
jor
eſt ſuâ ſubtenſâ ſimul &
triente differen-
tiæ
quâ ſubtenſa ſinum excedit.
Idem verò minor
quam
ſubtenſa ſimul cum ea quæ ad dictum trien-
tem
ſeſe habeat, ut quadrupla ſubtenſa juncta ſi-
nui
ad ſubtenſam duplam cum ſinu triplo.
Eſto circulus cujus D centrum, diameter F B. Et ſit ar-
11TAB. XL.
Fig
. 5.
cus B A ſemicircumferentiâ minor, cui ſubtenſa ducatur
B
A, ſinus autem A M:
quæ nimirum diametro F B ſit ad
angulos
rectos.
Porro ipſi A M ſit æqualis recta G H, &
G
I æqualis ſubtenſæ A B.
Exceſſus igitur eſt H I; cujus
triens
I K ipſi G I adjiciatur.
Oſtendendum eſt primo, ar-
cum
A B totâ G K majorem eſſe.
Hoc autem ex Theore-
mate
7.
eſt manifeſtum. At cum ipſi G I additur IO quæ
ad
I K trientem ipſius H I rationem habeat, quam quadru-
pla
G I una cum G H ad duplam G I cum tripla G H.
Dico totam G O arcu A B majorem eſſe. Conſtituantur enim
ſuper
lineis G H, H I, IO, triangula quorum communis
vertex
ſit L, altitudo autem æqualis radio D B.
Et junga-
tur
D A, ducaturque diameter circuli C E quæ rectam
A
B bifariam dividat in N, arcum vero A B in E.
Et jun-
gantur
A E, E B.
Quoniam igitur O I eſt ad I K ut quadrupla G I unà
cum
G H ad duplam G I cum tripla G H;
ſumptis conſequen-
tium
triplis erit O I ad I H (hæc enim tripla eſt I K,) ut
quadrupla
G I unà cum G H ad ſexcuplam G I cum non-
cupla
G H.
Et componendo, O H ad H I, ut
101383DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA. utriuſque I G, G H ad ſexcuplam I G cum noncupla G H:
vel ſumptis horum trientibus ut decem tertiæ duarum ſimul
G
I, G H ad duplam G I cum tripla G H.
Eſt autem ea-
dem
ratio linearum G I ad G H, hoc eſt, B A ad A M,
quæ
B D ad D N, propter ſimiles triangulos B A M,
B
D N.
Ergo etiam O H ad H I, ut {10/3} utriuſque ſimul
B
D, D N ad duplam B D cum tripla D N;
hoc eſt, ut
{10/3} N C ad diametrum E C cum tripla D N.
Hac autem ra-
tione
minor eſt ratio portionis A E B ad A E B triangulum .
11per præced. Ergo dictæ portionis ad dictum triang. minor quoque ratio
quam
O H ad H I, hoc eſt, quam trianguli O H L ad
triangulum
I H L.
Triangulum autem I H L æquale eſt tri-
angulo
A E B.
Quod ſic oſtenditur. Triangulum enim
G
H L æquale eſt triangulo D A B, quoniam baſes &
alti-
tudines
reciprocè æquales habent.
Similique ratione quo-
niam
G I æqualis eſt rectæ A B, erit triangulum G I L æ-
quale
duobus ſimul triangulis D A E, D B E, hoc eſt,
quadrilatero
D A E B.
Itaque triangulum H I L triangulo
A
E B æquari neceſſe eſt, quod dicebamus.
Habebit itaque
portio
A E B ad triangulum ſibi inſcriptum A E B mino-
rem
quoque rationem quam triangulum O H L ad idem tri-
angulum
A E B.
Quamobrem triangulum O H L portione
A
E B majus erit.
Et totum proinde triangulum O G L
majus
ſectore D A E B.
Altitudo autem trianguli G L O
æqualis
eſt radio D B.
Ergo baſis G O major erit arcu A B.
Quod erat oſtendendum.
Ex his autem manifeſtum eſt de tota quoque circumferen-
tia
pronunciari poſſe, quod, Si circulo inſcribantur polygona
duo
æquilatera, quorum alterum alterius ſit duplo laterum nu-
mero
, &
differentiæ perimetrorum triens perimetro polygoni
majoris
adjungatur, compoſita ex his circuli circumferentiâ mi-
nor
erit.
Eidem vero majori perimetro ſi linea addatur quæ
ad
dictum differentiæ trientem ſeſe habeat, ſicut quadrupla
perimetri
majoris juncta perimetro minori, ad duplam ma-
joris
cum tripla minoris, compoſita circumferentiam circuli ex-
cedet
.
102384CHRISTIANI HUGENII
Problema IV. Propos. XX.
CIrcumferentiæ ad diametrum rationem inve-
ſtigare
;
& ex datis inſcriptis in dato circulo
invenire
longitudinem arcuum quibus illæ ſubtendun-
tur
.
Eſto circulus centro D, cujus diameter C B, & ſit arcus
11TAB. XL.
Fig
. 6.
B A ſextans circumferentiæ, cui ſubtenſa ducatur A B,
itemque
ſinus A M.
Poſitâ igitur D B ſemidiametro par-
tium
100000, totidem quoque erit ſubtenſa B A.
A M ve-
partium 86603 non unâ minus, hoc eſt, ſi una pars ſi-
ve
unitas auferatur ab 86603 fiet minor debito.
quippe ſe-
miſſis
lateris trianguli æquilateri circulo inſcripti.
Hinc exceſſus A B ſupra A M fit 13397 vero minor.
Cujus triens 4465 {2/3} additus ipſi A B 100000, fiunt partes
104465
{2/3} minores arcu A B.
Et hic primus eſt minor termi-
nus
, quo poſtea alium vero propiorem inveniemus.
Prius
autem
major quoque terminus ſecundum Theorema præce-
dens
inquirendus eſt.
Tres nimirum ſunt numeri quibus quartum proportiona-
lem
invenire oportet.
Primus eſt partium duplæ A B & tri-
plæ
A M qui erit 459807, vero minor, (nam hoc quoque
obſervandum
ut minor ſit, idemque in cæteris prout dicetur)
ſecundus
quadruplæ A B &
ſimplæ A M qui 486603 vero
maj
.
Et tertius triens exceſſus A B ſupra A M, 4466 vero
major
.
Itaque quartus proportionalis erit 4727 vero maj.
quo addito ad A B 100000 fit 104727, major numero par-
tium
, quas continet arcus A B, peripheriæ ſextans.
22per præced. igitur invenimus longitudinem arcus A B ſecundum mino-
rem
majoremque terminum, quorum hic quidem longe pro-
pior
vero eſt, cum vero proximus ſit 104719.
Sed ex utroque iſtorum alius minor terminus habebi-
tur
priore accuratior ſi@ utamur præcepto ſequenti, quod
à
diligentiori centrorum gravitatis inſpectione dependet.
103385DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA.
Inventorum terminorum differentia ſeſquitertia jungatur du-
plæ
ſubtenſæ &
ſinui triplo, & quam rationem habet ex his
compoſita
ad triplam ſeſquitertiam ſeu {10/3} utriuſque ſimul, ſi-
nus
, ſubtenſæque, eandem habeat ſubtenſæ ſupra ſinum exceſ-
ſus
ad aliam quandam;
Hæc ad ſinum addita rectam conſtituet
arcu
minorem.
Minor terminus erat 104465 {2/3}. Major 104727. differentia
horum
eſt 261 {1/3}.
Eſtque rurſus tribus numeris inveniendus
quartus
proportionalis.
Primus eſt partium duplæ A B &
triplæ
A M &
ſeſquitertiæ terminorum differentiæ, 460158
vero
major.
Secundus {10/3} utriuſque ſimul A B, A M, 622008
vero
minor.
Tertius denique exceſſus A B ſupra A M, 13397
vero
min.
Quibus quartus proportionalis eſt 18109 vero min.
Hic igitur additus numero partium A M 86602 {1/2} vero min.
fiunt
104711 {1/2} minores arcu A B.
Quare ſexcuplum earum,
628269
minus erit circumferentiâ totâ.
At quoniam 104727
majores
inventæ ſunt arcu A B, earum ſexcuplum 628362
circumferentiâ
majus erit.
Itaque circumferentiæ ad diame-
trum
ratio minor eſt quam 628362, major autem quam 628269
ad
200000.
Sive minor quam 314181, major autem quam
314135
ad 100000.
Unde conſtat minorem utique eſſe quam
triplam
ſeſquiſeptimam, &
majorem quam 3 {10/@}. Quin etiam
Longomontani
error per hæc refutatur, qui ſcripſit peri-
pheriam
majorem eſſe partibus 314185 qualium rad.

100000
.
Eſto nunc arcus A B {1/@} circumferentiæ, & erit A M, ſe-
miſſis
lateris quadrati circulo inſcripti, partium 7071068,
non
unâ minus, qualium radius D B 10000000.
A B vero
latus
octanguli partium 7653668 non unâ majus.
Quibus da-
tis
ad ſimilitudinem præcedentium invenietur primus minor
terminus
longitudinis arcus A B 7847868.
Deinde major
terminus
7854066.
Et ex utroque rurſus terminus minor ac-
curatior
7853885.
Unde conſtat peripheriæ ad diametrum
rationem
minorem haberi quam 31416 {1/3}, majorem autem quam
31415
ad 10000.
Et quum terminus major 7854066 à vera arcus A B
104386CHRISTIANI HUGENII gitudine minus diſtet quam partibus 85; (Eſt enim arcus
A
B, per ea quæ ſupra oſtendimus, major quam 7853981)
partes
autem 85 efficiant minus quam duos ſcrupulos ſecun-
dos
, hoc eſt, quam {2/1296600} circumferentiæ, nam tota earun-
dem
plures habet quam 60000000:
Hinc manifeſtum eſt, ſi
trianguli
rectanguli angulos quæramus ex datis lateribus, eo
modo
quo majorem iſtum terminum paulò antè, nunquam
duobus
ſcrupulis ſecundis aberraturos;
etiamſi æqualia inter
ſe
fuerint latera circa angulum rectum, veluti hic erant in
triangulo
D A M.
Si vero ea ſit ratio lateris D M ad M A, ut angulus A D M
non
excedat {1/4} recti;
non unius tertii ſcrupuli error erit. Po-
ſito
enim arcu A B {1/16} circumferentiæ, erit A M ſemiſſis la-
teris
octanguli æquilateri circulo inſcripti partium 382683433,
non
unâ minus.
A B vero latus ſexdecanguli 390180644
non
unâ amplius, qualium radius D B 1000000000.
Unde
primus
minor terminus longitudinis arcus A B invenitur par-
tium
392679714.
Terminus autem major 392699148. Et ex
his
minor rurſus 392699010.
Conſtat autem ex ſupra demon-
ſtratis
arcum A B {1/16} peripheriæ, majorem eſſe quam
392699081
, quas terminus major ſuperat partibus 67.

autem
minus efficiunt uno ſcrupulo tertio, hoc eſt, {1/77760000} to-
tius
circumferentiæ, quoniam ea major eſt utique quam
6000000000
.
Porro ex noviſſimis terminis inventis orietur ratio circum-
ferentiæ
ad diametrum minor quam 3141593 {1/5}, major autem
quam
3141592 ad 1000000.
Quod ſi {1/60} circumferentiæ ponatur arcus A B, ſeu par-
tium
6 qualium tota 360:
Erit A M ſemiſſis lateris trigin-
tanguli
inſcripti partium 10452846326766, non unâ minus,
qualium
radius 100000000000000.
Et A B latus ſexagintan-
guli
inſcripti 10467191248588 non unâ amplius.
Invenietur-
que
ex his arcus A B ſecundum primum minorem terminum
10471972889195
.
Secundum majorem 10471975512584.
Et ex his minor alter terminus 10471975511302. Unde
efficitur
peripheriæ ad diametrum ratio minor
105
[Empty page]
10638647[Figure 47]Pag. 386.
TAB
. XL.
Fig
. 2.
K B H F G E A I D L C
48[Figure 48]Fig. 1.L K E D H C A G B49[Figure 49]Fig. 3.B Q N L M F G S H K A D C P50[Figure 50]Fig. 4.B G R A C D E H F51[Figure 51]Fig. 6.A C D M B52[Figure 52]Fig. 5.A E N F B L D M C G H I K O
107
[Empty page]
108387DE CIRCULI MAGNIT. INVENTA. 31415926538, major autem quam 31415926533 ad
10000000000
.
Quos terminos ſi ex additis inſcriptorum & circumſcripto-
rum
polygonorum lateribus inquirendum eſſet ferè ad late-
rum
quadringenta millia deveniendum.
Nam ex ſexagintan-
gulo
inſcripto circumſcriptoque hoc tantum probatur, mi-
norem
eſſe rationem peripheriæ ad diametrum quam 3145 ad
1000
, majorem autem quam 3140.
Adeo ut triplum & am-
plius
verarum notarum numerum noſtro ratiocinio produ-
ctum
appareat.
Idem vero in ulterioribus polygonis ſi quis
experiatur
ſemper evenire cernet:
non ignota nobis ratione,
ſed
quæ longiori explicatione indigeret.
Porro autem quomodo, datis quibuſcunque aliis inſcriptis,
arcuum
quibus ſubtenduntur longitudo per hæc inveniri que-
at
ſatis puto manifeſtum.
Si enim quadrati inſcripti latere
majores
ſunt, longitudo arcus ad ſemicircumferentiam reli-
qui
inquirenda eſt, cujus tum quoque ſubtenſa datur.
Sci-
endum
autem &
dimidiorum arcuum ſubtenſas inveniri cum
totius
arcus ſubtenſa data eſt.
Atque hâc ratione ſi biſectioni-
bus
uti placebit, poterimus ad omnem ſubtenſam, arcus i-
pſius
longitudinem quamlibet veræ propinquam non difficul-
ter
cognoſcere.
Utile hoc ad ſinuum tabulas examinandas.
Imo ad componendas quoque: quia cognitâ arcus alicujus
ſubtenſâ
, etiam ejus qui paulò major minorve ſit ſatis accu-
ratè
definiri poteſt.
53[Figure 53]
109 54[Figure 54]
Christiani Hugenii C. F.
ILLVSTRIVM QVORVNDAM
PROBLEMATVM CONSTRVCTIONES.
Probl. I.
Datam ſphæram plano ſecare, ut portiones
inter
ſe rationem habeant datam.
HOc Archimedes problema reſolvit lib. 2. de
Sphæra
&
Cylind. Compoſitionem autem pro-
miſſam
non videtur explicuiſſe, niſi ipſius eſt il-
la
quam Eutocius in vetuſto quodam libro reper-
tam
commentariis ſuis inferuit.
Ea vero parabo-
les
&
hyperboles interſectione perficitur, uti & illa cujus
Dionyſidorus
autor eſt, quæ tamen à priori differt.
Præter
has
tertiam quoque adfert Eutocius è Dioclis de Pyriis li-
bro
, quæ hyperboles &
ellipſis deſcriptionem requirit. No-
ſtra
autem quam hic conſcribemus anguli triſectionem poſtu-
lat
;
Et hæc conſtruendi ratio in ſolidis problematibus quo-
dammodo
ſimpliciſſima videtur, atque ad uſum maxime ac-
commodata
.
Eſto igitur data ſphæra cujus centrum M, diameter C A.
11TAB. XLI.
Fig
. 1.
Et data ſit proportio lineæ S ad T majoris ad minorem.
Intelligatur ſecari ſphæra plano ſecundum A C diametrum,
ſitque
maximus in ea circulus C B A D.
Et producatur
utrimque
diameter C A, &
ponatur ſemidiametro æqua-
lis
utraque harum C H, A E.
Et dividatur tota H E in
Q
, ut ſit E Q ad Q H ſicut S ad T.
Ipſi autem M Q æqua-
lis
ponatur ad circumferentiam recta A R.
Et ei quæ ter-
tiam
partem ſubtendit arcus A R, æqualis ſumatur M N.
110389CHR.HUGENII ILL.QUOR.PROB.CONSTR. Et per N punctum ducatur planum K L quod diametro
C
A ſit ad angulos rectos.
Dico hoc ſphæram ſic ſecare, ut
portio
cujus A vertex eſt ad eam cujus vertex C rationem ha-
beat
quam S ad T.
Secetur enim ſphæra per centrum M plano B D ipſi K L
parallelo
, &
jungantur K M, M L; & intelligatur conus
baſin
habens circulum factum ſectione K L, verticem vero
M
.
Et ſicut quadratum C M ad quadratum M N, ita ſit
M
N ad N O longitudine.
Erit igitur per converſionem ra-
tionis
ut quadratum C M ſive quadr.
K M ad quadratum
K
N (eſt enim quadr.
K N exceſſus quadrati K M ſupra
quadr
.
M N) ita linea N M ad M O. Sicut autem quadr.
K M, hoc eſt, quadr. B M ad quadr. K N, ita eſt circu-
lus
circa diametrum B D ad eum qui circa diametrum K L.

Ergo
quoque ille circulus ad hunc ſeſe habebit ut N M ad
M
O.
Ac proinde conus K M L æqualis erit cono cujus
baſis
circulus circa diametrum B D, altitudo M O .
1115. 12. E.
lem
.
autem conus ad hemiſphæram B C D, hoc eſt, ad conum
qui
baſin habeat eundem circulum circa B D diametrum,
&
altitudinem M H , eam habet rationem quam M O 2232. 1. Ar-
chim
. de
Sphær
. &
Cylin
.
M H.
Itaque & conus K M L erit ad hemiſphæram B C D
ſicut
M O ad M H.
Et invertendo.
Porro autem quoniam hemiſphæra B C D eſt ad ſectorem
ſolidum
M K C L ſicut ſuperficies illius ſphærica ad ſphæ-
ricam
hujus ſuperficiem , hoc eſt, ut M C ad C N .
3342. 1. Ar-
chim
. de
Sphær
. &
Cyl
.
Erit per converſionem rationis hemiſphæra B C D ad par
tem
ſui quæ remanet dempto ſectore M K C L, ſicut C M
443. 2. Ar-
chim
. de
Sphær
.
& Cyl.
ad M N:
vel ſumptis horum duplis ut H M ad O Q. Quod
enim
O Q dupla ſit ipſius M N poſtea oſtendemus.
Fuit
autem
oſtenſum, quod hemiſphæra B C D ad conum K M L
ſicut
H M ad M O.
Ergo jam hemiſphæra B C D ad to-
tam
portionem inter plana B D, K L contentam erit ut H M
ad
utramque ſimul Q O, O M , hoc eſt, ad M Q.
5524. 5 Ele@. re & per converſionem rationis, erit hemiſphæra B C D ad
portionem
K C L, ut M H ad H Q.
Et ſumptis antece-
dentium
duplis, ſphæra tota ad portionem K C L ut E
111390CHRISTIANI HUGENII ad H Q. Et dividendo, portio K A L ad portionem
K
C L ut E Q ad Q H, hoc eſt ut S ad T.
Quod erat fa-
ciendum
.
Quod autem dictum fuit O Q duplam eſſe ipſius
M
N, ſic fiet manifeſtum.
Quia enim ut quadratum C M
ad
quadr.
M N, ita eſt M N ad N O longitudine: Eſt au-
tem
Q M æqualis ſubtenſæ arcus A R cujus trienti ſubten-
ditur
M N.
Erunt propterea duæ ſimul Q M & N O æqua-
les
triplæ M N, uti ſequenti lemmate demonſtratur.
Quam-
obrem
ablata communi O N, erit ſola Q M æqualis du-
plæ
N M &
ipſi M O. Sed eadem Q M æqualis eſt dua-
bus
ſimul his Q O, O M, ergo apparet duplam M N æqua-
ri
ipſi O Q.
LEMMA.
SI Circumferentiæ arcus in tria æqualia ſecetur, tres ſimul
11TAB. XLI.
Fig
. 2.
rectæ quæ æqualibus partibus ſubtenduntur, æquantur ſub-
tenſæ
arcus totius &
ei quæ ad ſubtenſam trientis ſeſe habe-
at
, ſicut hujus quadratum ad quadratum ſemidiametri.
Ar-
cus
ſectoris A B C in tria æqualia diviſus ſit punctis D, E.
Et ſubtendantur partibus rectæ B D, D E, E C; & toti
arcui
linea B C.
Porro jungantur D A, E A, atque inter-
ſecent
ſubtenſam B C in punctis G &
H. Sitque H F pa-
rallela
G D.
Quoniam igitur circumferentia B D E dupla eſt circum-
ferentiæ
E C, angulus autem huic inſiſtens E A C ad cen-
trum
conſtitutus, qui vero illi inſiſtit angulus B C E ad
circumferentiam
.
Erit propterea angulus B C E, hoc eſt,
angulus
H C E in triangulo H C E æqualis angulo C A E
in
triangulo C A E.
Sed angulus ad E utrique eſt commu-
nis
;
itaque ſimiles inter ſe ſunt dicti trianguli: Eritque ut
A
E ad E C ita E C ad E H.
Ratio igitur A E ad E H
hoc
eſt D E ad E F, duplicata eſt rationis A E ad E C,
ac
proinde cadem quæ quadrati A E ad quadr.
E C ſeu
quadr
.
E D. Erit igitur invertendo F E ad E D ſicut
quadr
.
E D ad quadr. E A. Quamobrem oſtendendum
eſt
, tres ſimul B D, D E, E C æquari ſubtenſæ B
112391ILLUST.QUORUND.PROB.CONSTRUCT. atque ipſi E F. quod ſane manifeſtum eſt; nam C E eſt æ-
qualis
C H;
B D æqualis B G; D E vero utriſque ſimul
G
H, &
F E. Ergo conſtat propoſitum.
Sumpſimus autem arcum B C ſemicircumferentiâ mino-
rem
quoniam in conſtructione problematis ejuſmodi ſemper
invenitur
.
Nam lemma ad quoſvis arcus pertinet, eſtque
in
ſemicircumferentiâ majoribus demonſtratio parum diverſa.
Probl. II.
Cubum invenire dati cubi duplum.
AD hoc imperfectam primò conſtructionem proponemus
ad
mechanicen utilem;
deinde accuratam ſubjiciemus,
quæ
tamen non niſi ſæpius tentando perficiatur.
Etenim ſoli-
da
problemata omnia vel hoc exigunt vel ſectionum conica-
rum
deſcriptionem.
Sit itaque datus cubus cujus latus A B, oporteatque in-
11TAB. XLI.
Fig
. 3.
venire latus cubi dupli.
Radio B A ſemicirculus deſcribatur A F C. Sitque arcus
A
F ſemicircumferentiæ triens, C D vero quadrans;
& du-
cantur
C F, A D, quarum interſectio ad E punctum.
Erit
A
E latus cubi quæſiti;
exiguo tamen excedens, quodque
minus
ſit {1/2000} ſui parte, ut facile numeris explorari poteſt.
Fit enim A E ſecans anguli p. 37. ſcr. 30. quæ proinde ma-
jor
eſt partibus 12600 qualium A F vel A B 10000.
Minor
autem
quam 12605.
Itaque cum cubus ex 12600 ſit major
quam
duplus ejus qui ex A B 10000, erit &
cubus A E
major
duplo cubo ex A B.
Rurſus quia A E major eſt par-
tibus
12600 erit {1/2000} A E major part.
6. Tota vero A E mi-
nor
eſt quam 12605.
Ergo auferendo ab A E partem bis-
milleſimam
ſui ipſius reliqua minor erit partibus 12599, tot
enim
ſuperſunt cum ex 12605 deducuntur 6.
Atqui cubus
ex
12599 minor eſt duplo cubo ex 10000.
Ergo omnino
quoque
A E diminuta parte ſui biſmilleſima cubum mino-
rem
producet quam ſit duplus cubus à latere A B.
Porro ad perfectam conſtructionem, C F quidem uti
113392CHRISTIANI HUGENII us ducenda eſt: A D vero ſic, ut ſubtenſa C D æqualis ſit
abſciſſæ
E F.
Etenim his poſitis dico cubum A E ejus qui
ex
A B duplum exiſtere.
Producatur enim C A, & ſit ipſi A E æqualis A G.
Propter triangulos ſimiles igitur eſt E C ad C D, hoc eſt,
E
F ut E A ad A F, hoc eſt, ut G A ad A B.
Et com-
ponendo
C F ad F E ut G B ad B A ſive A F.
Et permu-
tando
C F ad G B ut E F ad F A.
Quare ut C F qua-
dratum
ad quadr.
G B, ita quadr. E F ad quadr. F A.
Et
componendo ut quadr.
C F & G B ad quadr. G B, ita
quadr
.
E F & F A ſimul, hoc eſt, quadr. E A ad quadr.
A
F.
Quadr. autem C F & G B ſimul æquantur rectangu-
lo
G C A cum quadr.
A G, quod ſic oſtenditur. Quadra-
tum
enim G B æquale eſt rectangulo C G A &
quadrato
A
B ſeu A F .
Quare addito utrimque quadrato F 116.2. Elem. erunt quadrata G B, F C ſimul æqualia rectangulo C G A
&
quadrato A C. Rectangulum autem C G A cum quadra-
to
A C æquatur rectangulo G C A cum quadrato G A.
Ita-
que
&
quadrata C F, G B ſimul æqualia ſunt rectangulo
G
C A cum quadrato A G, ſicut diximus.
Sicut igitur re-
ctangulum
G C A cum quadrato A G ad quadr.
G B, ita
eſt
quadr.
E A ad quadr. A F, hoc eſt, ita quadratum
G
A ad quadr.
A B. Et permutando, ut rectangulum
G
C A cum quadrato G A ad quadratum G A ita quadr.
G B ad quadr. A B. Dividendo igitur, erit ut rectang.
G
C A ad quadr.
G A, ita quadr. G B dempto quadrato
A
B, hoc eſt, rectangulum C G A ad quadr.
A B. Et per-
mutando
rurſus, ut rectang.
G C A ad rectang. C G A,
hoc
eſt, ut C A ad A G ita quadratum G A ad quadr.

A
B.
Quamobrem quod fit ex quadrato G A in ipſam
G
A, hoc eſt, cubus G A æquabitur ei quod fit ex quadra-
to
A B in A C, hoc eſt, duplo cubo ex A B.
Quod erat
demonſtrandum
.
114393ILLUST. QUORUND. PROB. CONSTRUCT.
Probl. III.
Datis duabus rectis duas medias propor-
tionales
invenire.
VEterum Geometrarum ad hoc Problema conſtructiones
complures
retulit Eutocius ad lib.
2. Archimedis de
Sphæra
&
Cylindro, at non omnes inventione diverſas, uti
recte
quoque ipſe animadvertit.
Heronis enim inventionem
ſecuti
videntur Apollonius &
Philo Byzantius: quanquam
Heronem
Apollonio ætate poſteriorem nonnulli exiſtiment.
Dioclis modum Pappus & Sporus. Nicomedea autem con-
ſtructio
præ cæteris ſubtilis ibidem extat, quam Fr.
Viëta
paulò
aliter concinnatam ſuo Geometriæ ſupplemento inſe-
ruit
.
R. Carteſii egregia eſt & nova per paraboles & cir-
cumferentiæ
interſectionem, cujus demonſtratio legitur in
libris
Harmonicôn M.
Merſenni. Noſtræ autem ſequen-
tes
.
Sit datarum linearum major A C, quæ bifariam ſecetur
11TAB. XLI.
Fig
. 4.
in E.
Minor autem ſit A B, quæ ſic conſtituatur ut trian-
gulus
E A B habeat crura æqualia A E, E B.
Et perficia-
tur
parallelogrammum C A B D.
Et producantur A C,
A
B.
Porro applicetur regula ad punctum D, & moveatur
quousque
poſitionem habeat G F, abſcindens nimirum E F
æqualem
rectæ E G;
(Hoc autem vel ſæpius tentando aſſe-
quemur
, vel deſcriptâ hyperbole, uti poſtea oſtendetur)
Dico
inter A C, A B medias duas inventas eſſe B G,
C
F.
Sit enim E K ipſi A B ad angulos rectos. Quia igitur
B
E æqualis E A, dividetur A B in K bifariam:
adjecta au-
tem
eſt linea B G.
Ergo rectangulum A G B cum quadrato
ex
K B, æquabitur quadrato K G.
Et addito utrimque qua-
drato
K E, erit rectangulum A G B unà cum quadratis
B
K, K E, hoc eſt unà cum quadrato B E, æquale qua-
drato
E G.
Similiter quia A C bifariam dividitur in E, &
115394CHRISTIANI HUGENII jecta eſt linea C F, erit rectangulum A F C cum quadrato
E
C æquale quadrato E F.
Quadratum autem E F æquale
eſt
quadrato E G.
Erit igitur rectangulum A F C cum qua-
drato
C E, æquale rectangulo A G B cum quadrato B E.
Atqui quadratum C E ſeu E A æquale eſt quadrato E B.
Ergo
&
reliquum rectangulum A F C æquale rectangulo
A
G B.
Quare ſicut F A ad A G ita B G ad C F. Ut au-
tem
F A ad A G ita eſt D B ad B G, &
ita quoque F C ad
C
D.
Igitur ut D B, hoc eſt, A C ad B G ita B G ad
F
C, &
F C ad C D, hoc eſt, A B. Quod erat dem.
Quod
autem dictum eſt, etiam deſcriptâ hyperbole inveni-
ri
quomodo linea F D G ducenda ſit, hinc conſtabit:
Fa-
ctum
enim ſit, ut E F, E G ſint æquales, &
ſumatur G N
æqualis
D F.
Itaque punctum N eſt ad hyperbolem quæ
deſcribetur
per D punctum circa aſymptotos F A, A G .
118. 2. Conic. Sed idem punctum N eſt quoque ad circuli circumferentiam
cujus
centrum E radius E D:
(Hoc enim facile intelligitur
quia
triangulus F E G eſt æquicruris, &
N G æqualis D F)
Itaque
datum eſt punctum N ad interſectionem hyperboles
&
circumferentiæ dictæ. Sed & D datum eſt. Datur igitur
poſitione
linea F G ducenda per puncta N, D.
Et compo-
ſitio
manifeſta eſt.
ALITER.
CIrca diametrum A C majori datarum linearum æqualem
22TAB. XLI.
Fig
. 5.
circulus deſcribatur &
ponatur A B minori datarum æqua-
lis
, &
perficiatur parallelogrammum A D: productâque A B,
ducatur
ex centro E recta E H G ratione ut H D, H G
ſint
inter ſe æquales.
Secet autem circumferentiam in L.
Dico duabus A C, A B duas medias inventas eſſe B G,
G
L.
Producatur enim G E uſque ad circumferentiam in K, &
jungatur
A K, eique parrallela ducatur B O.
Similes ita-
que
ſunt trianguli A E K, B H O;
& quia A E æqualis
E
K, etiam B H, H O æquales erunt.
Sed & H G, H D
inter
ſe æquales ſunt.
Igitur tota O G æqualis B D,
116395ILLUST. QUORUND. PROB. CONSTRUCT. eſt, diametro A C vel L K; & ablatâ communi L O, re-
linquentur
æquales L G, O K.
Eſt autem rectangulum
K
G L æquale rectangulo A G B.
Ergo ut K G ad G A
ita
B G ad G L.
Sed ut K G ad G A ita eſt O G ad G B
&
ita reliqua O K, hoc eſt, L G ad B A. Ergo ut O G,
hoc
eſt, A C ad G B ita B G ad G L &
G L ad A B.
Quod erat demonſtr. Hujus autem conſtructionis inventio
eandem
cum præcedenti originem habet.
ALITER.
SInt datæ A B & Q quibus duas medias proportionales in-
11TAB. XLI.
Fig
. 6.
venire opus ſit;
A B autem quam Q major.
Dimidiæ Q ſumatur æqualis A F, & productâ A B u-
trimque
, ſit ipſi æqualis B R.
Erigatur autem ad A B perpen-
dicularis
F C, &
ipſi R A æqualis ponatur R C: & junga-
tur
B C, &
huic parallela ducatur A E. Denique applica-
regulâ ad punctum C, moveatur ea quouſque poſitionem
habeat
C D, faciens C E æqualem A D.
Dico inter A B &
Q
duas medias eſſe C E, E D.
Jungatur enim C A. Igitur quia æquales ſunt R A, R C
&
angulus C F A rectus, erit R A ad A C ut A C ad du-
plam
A F, hoc eſt, Q:
ac proinde quadratum A C æqua-
le
rectangulo ſub R A &
Q. Quadratum autem A C cum
quadrato
A D &
duplo rectangulo D A F, hoc eſt, ſub
D
A &
Q contento, æquatur quadrato D C. Igitur 2212. 2. E-
lem
.
dratum D C æquabitur quadrato D A unà cum rectangulis
ſub
D A, Q, &
ſub R A, Q, hoc eſt, unà cum rectan-
gulo
ſub D R &
Q. Quadratum autem D B æquale rectan-
gulo
R D A &
quadrato A B . Igitur ut 336.2. Elem. D B ad quadratum D C, hoc eſt, ut quadr. A B ad quadr.
A D, (eſt enim ut D B ad D C ſic A B ad E C ſive A D)
ita
erit rectangulum R D A cum quadrato A B ad rectan-
gulum
ſub R D, Q, cum quadrato A D.
Quamobrem &
rectangulum
R D A ad rectangulum ſub R D, Q, ſicut quadr.

A
B ad quadr.
A D . Eſt autem ut quadratum A B 4419. 5. E-
lem
.
quadr.
A D, ita A B ad E D longitudine: nam ut B A ad A
117396CHRISTIANI HUGENII ſic C E, hoc eſt, ipſa A D ad E D. Ergo rectangulum
R
D A ad rectangulum ſub R D, Q, hoc eſt, A D ad Q
ſicut
A B ad E D.
Et permutando & invertendo, B A ad
A
D ut E D ad Q.
Atqui ut B A ad A D, hoc eſt, C E
ita
C E ad E D.
Ergo ut A B ad C E ita C E ad E D, &
E
D ad Q.
Itaque inter A B & Q mediæ proportionales
ſunt
C E, E D.
Quod erat oſtendendum.
Probl. IV.
QUadrato dato & uno latere producto, aptare
ſub
angulo exteriori rectam magnitudine da-
tam
quæ ad angulum oppoſitum pertineat.
Eſto quadratum B A cujus productum ſit latus F A. Data
11TAB. XLI.
Fig
. 7.
verò linea K.
Et oporteat ducere rectam B D C, ita ut
pars
intercepta D C ſit datæ K æqualis.
Quadratis ex K & E B ſit æquale quadratum E G; &
ſuper
B G diametro deſcribatur ſemicirculus B C G ſecans
rectam
F A productam in C, &
ducatur B D C. Dico D C
æqualem
eſſe ipſi K.
Jungantur enim C G, G D; ſitque
C
H ipſi B G ad angulos rectos.
Quia igitur ſimiles ſunt trianguli B E D, C H G, & la-
tera
B E, C H circa angulos rectos inter ſe æqualia, erit
&
latus D B æquale lateri G C, & D E ipſi G H. Sunt
autem
quadrata D C, C G, hoc eſt, quadrata D C, C H,
&
H G æqualia quadrato D G , hoc eſt, quadratis G 2247.1. Elem. E D. Ergo dempto hinc quadrato E D, inde vero quadrato
H
G;
erunt duo quadrata D C & C H æqualia quadrato
E
G, hoc eſt, quadratis ex K &
E B . Quadratum 33Ex con-
ſtruct
.
E B æquale eſt quadrato C H.
Ergo & reliquum quadra-
tum
D C æquabitur K quadrato;
& recta D C ipſi K. Quod
erat
oſtendendum.
Demonſtratio hæc ab ea diverſa eſt quæ apud Pappum A-
lex
.
legitur lib 7. prop. 72. Conſtructio verò non differt. Cæ-
terum
eandem ad caſum quoque ſequentem pertinere inveni-
mus
.
118397ILLUST. QUORUND. PROB. CONSTRUCT.
Probl. V.
DAto quadrato, & duobus contiguis lateribus
productis
, aptare ſub angulo interiori rectam
magnitudine
datam quæ per angulum oppoſitum
tranſeat
.
Oportet autem non minorem eſſe datam
quam
ſit quadrati diameter dupla.
Datum ſit quadratum A B, productaque latera A F, A E.
11TAB. XLI.
Fig
. 8.
Data verò linea K, non minor duplâ A B diametro. Et
oporteat
per angulum B ponere rectam D C ipſi K æqua-
lem
.
Si K æqualis fuerit duplæ A B, conſtructio manifeſta eſt;
tunc enim per B ducenda eſt quæ ſit ipſi A B ad angulos re-
ctos
, eaque propoſitum efficiet.
Cum verò major erit K quam
dupla
A B, conſtructio iiſdem verbis præcipitur atque in Pro-
blemate
præcedenti:
& demonſtratio quoque eſt eadem.
Quod autem circumferentia B C G ſecabit productam A F
hinc
manifeſtum eſt.
Etenim quia K major eſt duplâ diame-
tro
A B, erit K quadratum majus octo quadratis E B.
Itaque
quadratum
E G majus quam quadrata novem ex E B;
ac pro-
inde
E G major quam tripla E B.
Dimidia igitur B G, hoc
eſt
, radius deſcripti ſemicirculi major quam E B vel B F;
unde neceſſe eſt rectam A C ſecari à circumferentia B C G.
Probl. VI.
RHombo dato, & uno latere producto, aptare
ſub
angulo exteriori lineam magnitudine da-
tam
quæ ad oppoſitum angulum pertineat.
Sit datus rhombus A B, cujus productum latus F A. Data
22TAB. XLII.
Fig
. 1.
autem linea K.
Et oporteat ducere rectam B D C, ita ut
pars
intercepta D C ſit ipſi K æqualis.
Ducatur diameter A B, & latus B E producatur; & qua-
dratis
ex K &
A B ſit æquale quadratum A G. Et ſuper B
119398CHRISTIANI HUGENII circumferentiæ portio deſcribatur quæ capiat angulum ipſi
B
F A æqualem.
Secabit ea productum latus F A, ut mo-
do
oſtendetur.
Itaque ad interſectionis punctum C ducatur
B
C.
Dico hujus partem interceptam D C lineæ datæ K æ-
qualem
eſſe.
Quod autem circumferentia deſcripta latus F A
productum
ſecabit, ſic primùm oſtenditur.
Ducatur A N
ita
ut ſit angulus B A N angulo B F A vel B E A æqualis.
Itaque triangulus B A N triangulo B E A ſimilis eſt, ac
proinde
iſoſceles quoque.
Quare ſi ſuper B N circumferen-
tia
deſcribatur quæ capiat angulum B F A, ea continget
latus
F A in A puncto.
Sed B G major eſt quam B N:
nam
quadratum A G majus eſt quadrato A N vel A B, cum
ſit
æquale quadratis ex K &
A B. Quare A G cadet extra
triangulum
iſoſcelem B A N.
Itaque manifeſtum eſt cir-
cumferentiam
ſuper B G deſcriptam capientemque angulum
ipſi
B F A vel B A N æqualem ſecare lineam F A C.
Eſto
alterum
interſectionis punctum M &
jungantur B M, G C,
&
cadat in B E ex A perpendicularis A L.
Quia igitur quadratum A G æquale eſt quadratis ex K &
A
B:
atque idem quadratum A G æquale quadratis A B &
B
G minus duplo rectangulo G B L, hoc eſt, minus rectan-
gulo
G B N;
erit K quadratum æquale quadrato B G mi-
nùs
rectangulo G B N, hoc eſt, rectangulo B G N.
Eſt
autem
ut rectangulum B G N ad rectang.
B E, G N, ita
B
G ad B E.
Ergo ut B G ad B E ita quoque quadratum
K
ad rectangulum G N, B E, hoc eſt, rectangulum G B E
minùs
rectangulo N B E.
Eſt autem rectangulo G B E æ-
quale
rectang.
C B D, quoniam G B ad B C ut D B ad B E
propter
triangulos ſimiles G B C, D B E;
habent enim an-
gulum
ad B communem, &
angulus B C G ipſi B E D eſt
æqualis
.
Item rectangulo N B E æquale eſt quadratum A B
quia
propter triangulos ſimiles eſt N B ad B A ut A B ad
B
E.
Ergo erit G B ad B E ut quadratum K ad rectangu-
lum
C B D minùs quadrato A B.
Eſt autem rectangulo
C
B D minùs quadr.
A B æquale rectangulum D A, A C;
quod ſic oſtenditur. Etenim quia quadrilaterum C G B
120
[Empty page]
12155[Figure 55]Pag. 398.
TAB
. XLI.
Fig
. 1.
S T B R K H Q C N O M A E L D
56[Figure 56]Fig. 2.D E F B G H C A57[Figure 57]Fig. 3.F D E G A B C58[Figure 58]Fig. 4.G N B H D K A E C F59[Figure 59]Fig. 8K A F c C E B h H G D d60[Figure 60]Fig. 6.C E D A F B R Q61[Figure 61]Fig. 5.G L B H D O A E C K62[Figure 62]Fig. 7.K F A C D B E H G
122
[Empty page]
123399ILLUST. QUORUND. PROB. CONSTRUCT. eſt in circulo, ſunt anguli C G B & B M C ſimul duobus
rectis
æquales.
Sed & anguli E D B, A D B. Quorum E D B
æqualis
angulo C G B propter ſimilitudinem triangulorum
G
B C, D B E.
Ergo & angulus B M C æqualis erit an-
gulo
A D B.
Trianguli igitur A B M, A B D angulos M
&
D inter ſe æquales habent. Verum & angulos ad A, &
latus
A B commune.
Itaque dicti trianguli ſimiles ſunt &
æquales
.
Quare A M æqualis A D, & M B æqualis B D,
&
angulus M B A æqualis A B D. In triangulo igitur M B C
angulus
B in duo æqualia dividitur à recta B A, ideoque
rectang
.
M B C minus quadrato B A æquatur rectangulo
M
A C.
Sed rectangulo C B M æquale eſt rectangulum
C
B D;
& rectangulo M A C æquale rectang. D A C. Igi-
tur
rectang.
C B D minus quadrato B A æquale rectangulo
C
A D, uti dictum fuit.
Eſt itaque G B ad B E ut quadr.
K ad rectangulum D A C. Sicut autem G B ad B E ita eſt
rectang
.
G B E, hoc eſt, rectang. C B D ad quadratum B E.
Ergo
ut quadratum K ad rectang.
D A C ita rectang. C B D
ad
quadratum B E.
Ratio autem rectanguli C B D ad quadr.
B
E compoſita eſt ex ratione D B ad B E, hoc eſt, D C
ad
C A, &
ex ratione C B ad B E ſive B F, hoc eſt, C D
ad
D A.
Ergo & quadr. K ad rectang. D A C eam habet
rationem
quæ componitur ex ratione D C ad C A &
D C
ad
D A.
hoc eſt, eam quam quadratum D C ad rectang.
D
A C.
Quamobrem quadr. K. quadrato D C æquale eſt:
Et
D C ipſi K longitudine.
Quod erat demonſtrandum.
Probl. VII.
RHombo dato & duobus contiguis lateribus pro-
ductis
, aptare ſub angulo interiorirectam ma-
gnitudine
datam quæ per oppoſitum angulum tranſ-
eat
.
Oportet autem datam non minorem eſſe quam
duplam
diametri quæ reliquos duos rhombi angulos
conjungit
.
124400CHRISTIANI HUGENII
Sit datus rhombus A B cujus producantur latera A F, A E;
11TAB. XLII.
Fig
. 2.
data autem ſit recta K cui æqualem ponere oporteat C D,
per
angulum B tranſeuntem.
Ducatur diameter A B, eique
ad
angulos rectos linea S B R, quæ quidem æqualis erit
duplæ
diametro F E.
Igitur K non minor debet eſſe quam
S
R.
Si vero æqualis, factum eſt quod proponebatur. Sed
ponatur
K major data eſſe quam S R.
Erit jam in ſchemate
hoc
prout propoſitum eſt conſtructio eadem, quæ in Pro-
blemate
præcedenti.
Demonſtratio autem nonnihil diverſa.
Etenim hoc primò aliter oſtenditur quod circumferentia ſu-
per
B G deſcripta ſecat productam A F.
Sit A L ad E B
perpendicularis
&
ducatur S T ut ſit angulus B S T æqua-
lis
angulo E A F vel B F S.
Eſt itaque triangulus B S T
triangulo
B F S ſimilis;
(nam & angulos ad B æquales ha-
bent
:)
ac proinde æquicruris etiam triangulus B S T. Ap-
paret
igitur lineam A S æquari ipſi L B cum dimidia B T.

Quare
dupla A S æquabitur duplæ L B &
toti B T. Sed
dupla
A S eſt quadrupla A F vel E B.
Ergo quadrupla E B
æqualis
duplæ L B &
B T. Sumptâque communî altitudi-
ne
B T, erit rectangulum ſub quadrupla E B &
B T con-
tentum
, æquale duplo rectangulo L B T &
quadrato B T.
Et
addito utrimque quadrato B L, erit rectangulum E B T
quater
cum quadrato L B æquale rectangulo L B T bis cum
quadratis
B T, B L, hoc eſt quadrato L T.
Quia vero
propter
triangulos ſimiles eſt T B ad B S ut B S ad B F
ſive
B E, æquale erit rectang.
E B T quadrato B S; &
quater
ſumptum quadrato R S.
Itaque quadr. S R cum qua-
drato
L B æquale quadrato L T.
Quadratum vero K (quod
majus
eſt quam R S quadr.)
unà cum eodem quadrato L B
æquale
eſt quadrato L G, uti ex conſtructione manifeſtum
eſt
, quia ſcilicet quadr.
A G æquale poſitum fuit quadratis
ex
K &
A B. Itaque majus eſt quadr. L G quam L T, &
L
G major quam L T, &
B G quam B T. Quamobrem
circumferentia
ſuper B G deſcripta capax anguli E A F ſe-
cabit
rectam A S;
nam ſimilis circumferentia, ſi ſuper B T
deſcribatur
, ea continget ipſam in S puncto, quoniam
125401ILLUST. QUORUND. PROB. CONSTRUCT. gulus B S T ipſi E A F æqualis eſt trianguluſque B S T æ-
quicruris
.
Porrò quod C D ipſi K æqualis eſt, ſic demonſtrabitur.
Quia quadratum A G æquale eſt quadratis ex K & A B:
idemque
quadratum A G æquale quadratis A B, B G cum
duplo
rectangulo G B L.
Erit propterea quadratum K æ-
quale
quadrato B G cum duplo rectangulo G B L.
Sicut
autem
B G ad B E ita eſt quadratum B G cum duplo re-
ctangulo
G B L ad rectangulum G B E cum duplo rectan-
ctulo
E B L;
ſingula enim ad ſingula eam habent rationem.
Ergo
&
quadratum K ad rectangulum G B E cum duplo re-
ctangulo
E B L ut B G ad B E.
Eſt autem rectangulo G B E
æquale
rectangulum C B D, quoniam C B ad B G ut E B
ad
B D, propter triangulos ſimiles C B G, E B D;
habent
enim
angulos ad B æquales &
angulum B C G angulo B E D.
Item
duplo rectangulo E B L æquale eſt quadratum A B,
quia
propter triangulos ſimiles ut S A, hoc eſt, dupla B E
ad
A B ita A B ad B L.
Igitur ut B G ad B E ita erit
quadratum
K ad rectangulum C B D cum quadrato A B.

Sed
hiſce duobus æquale eſt rectangulum C A D;
quoniam
in
triangulo C A D angulus A bifariam dividitur à linea A B.

Ergo
ut B G ad B E ita eſt quadr.
K ad rectangulum C A D.
Atque
hinc porrò eodem modo ut in caſu præcedenti con-
cludemus
lineam D C ipſi K æqualem eſſe, repetendo iſta:

Sicut
autem G B ad B E, &
c.
Utrumque præcedentium Aliter.
SIt datus rhombus A D B C cujus productum latus
11TAB. XLII.
Fig
. 3.
D B.
Et data ſit linea G. Oportet ducere rectam A N F,
ut
pars intercepta N F ſit datæ G æqualis.
Ducatur diameter A B, & quadratis ex G & A B ſit æ-
quale
quadratum A H, &
ducatur H E ipſi B A parallela.
Et A E ipſi G ponatur æqualis, eademque producatur ad
F
.
Dico N F ipſi G æqualem eſſe.
Quod autem ad H E poni poteſt A E ipſi G
126402CHRISTIANI HUGENII hinc manifeſtum eſt. Etenim quadratum A H majus eſt
quadratis
A X &
X H, quum ſit angulus A X H obtuſus.
Sed idem quadratum A H æquale ponitur quadratis A B ſeu
H
X &
G. Itaque quadratum G ſeu A E majus eſt quadrato
A
X.
Unde apparet interſectionem E accidere inter puncta
H
&
X.
Producatur B D & ponatur ipſi æqualis D R. & ſit R K
parallela
D A vel B C, eique occurrant productæ F A,
B
A, H E, in punctis M, Q, K:
& jungatur R A, &
producatur
ad P.
Quoniam igitur D R æqualis eſt D B, & R Q K paral-
lela
D A, erit &
M A æqualis A N, & Q A æqualis A B;
angulus autem B A R rectus, quum ſit in ſemicirculo,
nam
tres æquales ſunt D B, D A, D R.
Parallelæ au-
tem
ſunt B Q, H E K, ergo &
anguli ad P recti, & erit
H
P æqualis P K.
Eſt itaque quadratum A H æquale qua-
drato
A E unà cum rectangulo H E K .
Sed idem 1112.2 Elem. tum A H æquale eſt etiam quadratis ex G ſeu A E, & ex
A
B.
Itaque quadr. A B æquale erit rectangulo K E H.
Ac propterea K E ad A B ut A B ad E H. Verum ut K E
ad
A B ſeu Q A ita eſt E M ad M A:
& ut A B ad E H
ita
A F ad F E.
Igitur E M ad M A ut A F ad F E: Et
proinde
E A ad A M ut E A ad E F.
Æqualis eſt igi-
tur
E F ipſi A M;
quare & ipſi A N. Ideoque & F N
ipſi
A E, hoc eſt, datæ G.
Quod erat demonſtrandum.
Sit denuo datus rhomdus A D B C, cujus producta la-
22TAB. XLII.
Fig
. 4.
tera B D, B C;
& data ſit linea G. Oportet ducere re-
ctam
N F tranſeuntem per angulum A, quæque æqualis ſit
ipſi
G.
Ducatur diameter B A, eique ad angulos rectos R A L.
Si igitur G minor detur quam R L, problema conſtrui ne-
quit
, uti ſupra quoque dictum fuit.
Si vero æqualis, jam fa-
ctum
eſt quod quærebatur.
Sit igitur G major quam R L.
Erit
in ſchemate adjecto, ſicut propoſitum eſt, conſtru-
ctio
&
demonſtratio eadem quæ in caſu præcedenti.
127403ILLUST. QUORUND. PROB. CONSTRUCT.
Illud autem hic aliter eſt oſtendendum, quod ad lineam
H
E poni poteſt A E ipſi G æqualis.
Sit R S æqualis R B,
&
jungatur A S. Quoniam igitur in triangulo B A S à ver-
tice
ad mediam baſin ducta eſt A R, erunt quadrata B R
&
R A ſimul ſumpta, hoc eſt, quadratum B A cum duplo
11per 122.
lib
.7. Pappi.
quadrato A R, ſubdupla quadratorum B A, A S .
Itaque quadratum A B duplum cum quadruplo quadrato A R, hoc
eſt
, cum quadrato R L, æquabitur quadratis B A, A S.
Quare ablato utrimque quadrato B A, erit quadratum A S
æquale
quadratis B A &
R L, ac proinde minus quam quadr.
A
H;
nam hoc æquale eſt quadratis A B & G. Eſt igitur
A
S minor quam A H.
Sed major eſt quam A R. Ergo pun-
ctum
S cadit inter R &
H; angulus enim A R H obtuſus
eſt
.
Major itaque eſt R H quam R S vel R B. Et quum
propter
triangulos ſimiles ſit R H ad H P ut R B ad B A,
erit
quoque H P major quam B A;
& quadratum H P ma-
jus
quadrato A B.
At quadratum H P cum quadrato P A
æquatur
quadrato A H, hoc eſt, quadratis B A &
G. Er-
go
cum quadratum H P ſit majus quadrato A B, erit invi-
cem
quadr.
P A minus quam quadr. G. Patet igitur quod
ſi
centro A circumferentia deſcribatur radio A E ipſi G æ-
quali
, ea lineam H E ſecabit.
Probl. VIII.
In Conchoide linea invenire confinia
flexus
contrarii.
Conchoidem intelligimus quam Nicomedes excogitavit;
22TAB. XLII.
Fig
. 5.
quâ &
angulum diviſit trifariam, & duas medias invenit
proportionales
:
Eſto ea C Q D, polus G, regula autem
A
B cujus ope deſcripta eſt;
quam ſecet G Q ad angulos
rectos
.
Hæc igitur lineæ proprietas eſt, ut ductâ ad ipſam
rectâ
qualibet ex G puncto, pars hujus inter conchoidem &

rectam
A B intercepta ſit ipſi A Q æqualis.
Quum autem appareat partem quandam Conchoidis ut in
ſchemate
ſubjecto C Q D verſus polum G cavam eſſe,
128404CHR. HUG. ILL. QUOR. PROB. CONSTR. verò reliquam in infinitum licet utrimque productam in diver-
ſum
curvari;
quæſitum eſt qua ratione puncta ea determinari
poſſent
ubi contraria flexio initium capit.
Et nos quidem ad
hoc
ſequentem invenimus conſtructionem.
Sit duabus A G, A Q tertia proportionalis A E, ſumenda
verſus
G.
Et ponatur G F æqualis G E. Porro ſit G R ipſi G Q
ad
angulos rectos, &
æqualis duplæ G A. Et deſcribatur pa-
rabole
R O, cujus vertex ſit R axis R G, latus rectum ipſi A G
æquale
.
Centro autem F radio F R circumferentia deſcriba-
tur
, quæ parabolen ſecet in O;
& ducatur O C parallela A B
occurratque
conchoidi in punctis C, D.
Hæc erunt puncta
quæſita
in confinio flexionis contrariæ.
Iſta autem Univerſalis eſt conſtructio. At quando quadra-
11TAB. XLII.
Fig
. 6.
tum ex A Q non majus eſt quam duplum quadrati A G, ar-
cus
triſectione propoſitum quoque efficiemus.
Et diversè qui-
dem
prout A Q major vel minor erit quam A G.
Etenim ſi
minor
, deſcribenda eſt circumferentia centro A radio A G,
in
eaque ponenda G K æqualis duplæ G E, inventæ ut priùs.
Et rectæ G H quæ ſubtendit trientem circumferentiæ K H G
æqualis
ſumenda G M, &
per M ducenda ut ante D C ipſi
22TAB. XLII.
Fig
. 7.
A B parallela.
Cum verò A Q major eſt quam A G, cæte-
ris
ad eundem modum compoſitis, hæc tantum differentia
erit
quod arcum K P, qui unà cum arcu G K ſemicircum-
ferentiam
explet, in tria æqualia dividere oportet, &
partium
unam
conſtituere P H, &
ſubtenſæ G H æqualem ſumere G M.
Porro planum eſt Problema cum A G æqualis A Q. Tunc
enim
G M fit æqualis lateri trigoni ordinati in circulo in-
ſcripti
.
Item cum quadratum A Q duplum eſt quadrati A G:
fit enim G M dupla ipſius G A.
Sed & aliis caſibus innumeris planum erit, quorum ii qui-
dem
facilè diſcerni poterunt, qui ad anguli triſectionem re-
ducuntur
.
FINIS.
129
[Empty page]
13063[Figure 63]Pag. 404.
TAB
. XLII.
Fig
. 1.
K F M A C D B L E N G
64[Figure 64]Fig. 3.G R D B H F E N A X C M P Q K65[Figure 65]Fig. 2.K A F c S C L E B T G D R d66[Figure 66]Fig. 4.K e G P E m B D f R F S H M C A N L Q n67[Figure 67]Fig. 5.B C R E G A F M Q D O68[Figure 68]Fig. 6.B C H G E A M Q P K D69[Figure 69]Fig. 7.B C E G A M P Q K H D
131
[Empty page]
132
DE
CIRCULI

ET
HYPERBOLÆ
QUADRATURA

CONTROVERSIA
.
133
[Empty page]
134 70[Figure 70]
VERA
CIRCULI
ET HYPERBOLÆ
QUADRATURA

AUTHORE

JACOBO
GREGORIO.
LECTORI GEOMETRÆ
SALUTEM
.
MEcum aliquando cogitabam, ami-
ce
Lector, num Analytica cum
ſuis
quinque operationibus eſſet
ſufficiens
, &
generalis methodus
inveſtigandi
omnes quantitatum
proportiones
, ut in initio ſuæ Ge-
ometriæ
affirmare videtur Car-
teſius
;
ſi enim ita eſſet, poſſibile foret ejus ope to-
ties
decantatam circuli quadraturam exhibere:
cumque hæc mente revolverem, facile percepi ex
hactenus
repertis circuli proprietatibus nullam poſſe
analyſin
inſtitui tali ſtructuræ inſervientem:
dein-
de
mihi alias quærenti incidit in mentem hujus ſe-
cunda
, prima enim in circulo vulgo eſt cognita:

ex
hiſce percepi ſeriem polygonorum convergentem,
cujus
terminatio eſt circuli ſector;
ubi ſtatim
135PRÆFATIO aliquod analyſios veſtigium. deinde ſerierum con- vergentium naturis non ſolum in facilioribus qui- busdam caſibus, ſed etiam in genere & prædictis circuli proprietatibus ad ellipſim & hyperbolam nullo negotio reductis, infallibilis mihi videbatur omnium ſectionum conicarum quadratu- ra: dum autem me illuc converti ut polygonorum ſeriem convergentem terminarem, inſuperabilem difficultatem in ejus terminatione invenienda poſt omnes artis & aleæ conatus deprehendi: Sed ani- mo revolvens analyſios oſſicium eſſe ſicut algebræ communis, non ſolum problemata reſolvere, ſed etiam eorum impoſſibilitatem (ſi opus ſit) demon- ſtrare; cumque in primo difficultatem indicibilem expertus eſſem, ad ſecundum me converti, quod certe ſupra votum ſucceſſit; non enim ſolius circuli (quam mihi ab initio propoſueram) ſed omnium ſe- ctionum conicarum veram & legitimam in ſua pro- portionum ſpecie quadraturam, & integram pro- portionis ſpeciem ante incognitam orbi Geometrico patefacio, quam etiam proportionem ſaltem in re- latione ad dimenſionem ſectionum conicarum ad commenſurabilem veræ quam proximam reduco, praxi facili, demonſtrabili, & extractione radicis ſurde ſolidæ (ni fallor) multo breviore; in omni enim proportione incommenſurabili ad tales approxi- mationes recurrunt Mathematici: ut autem melius concipiamus hujus proportionis naturam, loquamur de proportione quatenus ortum habet à
136AD LECTOREM. operationibus analyticis, ſeu arithmeticæ vulgaris, proportio enim nobis notior eſt in numeris ſeu in quantitate diſcreta, quam in continua, neque ve- reor poſt Carteſium has operationes in geometriam adducere. Primo itaque ſciendum eſt nos ſemper nobis proponere quantitates commenſurabiles, ſeu quæ inter ſe ſunt ut numerus ad numerum; pro- portionem enim incommenſur abilem niſi relativè ad commenſurabilem nullo modo percipimus, habet enim in ſe neſcio quid infiniti, mentem noſtram obtun- dens & ſimplicem perceptionem impediens: deinde ex illis quinque operationibus arithmeticis, duæ ſunt tantum ſimplices, additio & ſubſtractio; mul- tiplicatio enim eſt compoſita ex additione, & divi- ſio ex ſubſtractione; & extractio radicum, quæ in genere nihil aliud eſt quam inventio proportionis commenſurabilis, quæ quam proximè accedit ad proportionem analyticam incommenſur abilem, com- ponitur ex præcedentibus quatuor; & noſtra ſexta operatio quæ in genere nihil aliud eſt quam inven- tio proportionis commenſurahilis, quam proximè accedentis ad noſtram proportionem non analyticam, componitur ex prioribus quinque. Advertendum quoque eſt ſicut numeri fracti nunquam procedunt ex integrorum additione, ſubductione, multiplica- tione, ſed tantum ex diviſione; & numeri incom- menſurabiles nunquam procedunt ex commenſura- bilium additione, ſubductione, multiplicatione, diviſione, ſed tantum ex radicum extractione;
137PRÆFATIO ita numeros, vel quantitates non analyticas nun- quam provenire ex analyticarum additione, ſub- ductione, multiplicatione, diviſione, radicum ex- tractione, ſed ex ſexta hac operatione; ita ut hæc noſtra inventio addat arithmeticæ aliam operatio- nem, & geometriæ aliam rationis ſpeciem, idem enim eſt (ſicut in hoc tractatulo demonſtro) ratio- nem circuli ad diametri quadratum in analytica ſeu illa rationis ſpecie hactenus cognita exhibere, ac rationem inter quadrati latus & ejuſdem diame- trum in commenſur abilibus: verum certè eſt me hanc demonſtrationem integram ad phraſem geo- metricam non reduxiſſe, nam ut hoc perficiatur, opus eſt non parvo volumine de quantitatum analy- ticarum mutuo inter ſe relatione & incommenſura- bilitate in genere, quod miror nullum unquam ſcripſiſſe, cum in his tam latè pateant inventio- num campi; nam ex his petenda eſt demonſtratio, quod meſolabium non poſſit perfici ope regulæ & circi- ni, item quod non ſemper & quando æquationes affectæ poſſunt reduci ad puras, item quod neceſſaria ſit ad minimum talis generis curva ad mechanicam talium æquationum reſolutionem, cum talibus innumeris, quæ à præſtantioribus geometris impoſ- ſibilia eſſe deprehenduntur ex analyſi, & à rudio- ribus quotidie & fruſtra quæruntur. Scripſit Eu- clides decimum ſuum librum ſolummodo (niſi in pau- cis quibuſdam propoſitionibus generalibus) de incom- @nenſurabilitate facta ab extractione radicis quadra-
138AD LECTOREM. ; neque quantum ſcio ab ullo alio tractata eſt hæc materia, etiamſi geometriæ ſpeculativæ non ſo- lum utiliſſima ſit, ſed etiam maxime admirabilis; in ipſo enim limine admiranda occurrunt theorema- ta; e. g. Si fuerit progreſſio geometrica cujus unus terminus fuerit propoſitæ quantitati commenſurabi- lis longitudine vel poteſtate quacunque, & alius quilibet, binomium, trinomium, & c. quodcunque, impoſsibile eſt duos totius progreſſionis terminos in infinitum continuatæ eſſe inter ſe commenſurabiles longitudine vel poteſtate quacunque: alia multa poſſem afferre, ſed pro commodiore fortaſſis tempo- re hæc reſervo, ſatis exiſtimans pro præſenti hæc analyticè demonſtraſſe; etſi enim analyſis aſſenſum adeo violenter non cogat ac geometria, nunquam ta- men reſpuit nec reſpuere poteſt geometria, quodpro- bavit ſemel analyſis geometrica. Ex hac inventione deduco quoque novam ſectionem angularium & lo- gorithmorum doctrinam, facilem quidem, in praxi expeditiſsimam & geometrica demonſtratione muni- tam; hactenus enim logorithmorum conſtructio pro- lixiſſima, conjectura potius quam ſcientia videba- tur, & diviſio anguli in partes æquales ultra quin- que numero primo numeratas in praxim vix ad- mitti poterat. hæc omnia ſumma (qua poſſum) bre- vitate & perſpicuitate demonſtro; neque ſcrupulo- ſus ſum in citationibus, utpote peregrinus, & li- bris ad tale opus deſtitutus, te enim ſuppono in geometricis non mediocriter verſatum, alioquin
139PRÆFATIO AD LECTOREM. lum hinc fructum colliges.
DEFINITIONES.
1 Si in circulo, ellipſe vel hyperbola ducantur è centro
in
ejus perimetrum duæ rectæ, appellamus planum
ab
illis rectis &
perimetri ſegmento comprehenſum,
ſectorem
.
2 Si perimetri ſegmentum inter illas rectas comprehenſum à
rectis
quotcumque ſubtendatur, ita ut triangula rectili-
nea
(quorum communis vertex eſt ſectionis centrum &

baſes
rectæ ſubtendentes) ſint æqualia;
vocamus rectili-
neum
illud ab iſtis triangulis conflatum, polygonum re-
gulare
inſcriptum, ſi ſectio conica fuerit circulus vel el-
lipſis
;
quod ſi fuerit hyperbola, vocamus illud rectili-
neum
polygonum regulare circumſcriptum.
3 Si perimetri ſegmentum inter illas rectas comprehenſum à
rectis
quotcunque tangatur &
à tactibus ad ſectionis cen-
trum
ducantur rectæ;
ſi inquam omnia trapezia, a tan-
gentibus
proximis &
rectis ad centrum comprehenſa, fue-
rint
æqualia;
appello rectilineum ab illis conflatum, poly-
gonum
regulare circumſcriptum, ſi ſectio conica ſit elli-
pſis
vel circulus, &
polygonum regulare inſcriptum ſi
fuerit
hyperbola.
4 Si omnes anguli (excepto illo ad ſectionis centrum) po-
lygoni
regularis à ſubtendentibus comprehenſi
140413DEFINITIONES. omnibus contactum punctis polygoni regularis à tangen-
tibus
comprehenſi, appello hæc polygona complicata.
5 Quantitatem dicimus à quantitatibus eſſe compoſitam;
cum à quantitatum additione, ſubductione, multiplica-
tione
, diviſione, radicum extractione, vel quacunque alia
imaginabili
operatione, fit alia quantitas.
6 Quando quantitas componitur ex quantitatum additione,
ſubductione
, multiplicatione, diviſione, radicum extra-
ctione
;
dicimus illam componi analyticè.
7 Quando quantitates à quantitatibus inter ſe commenſura-
bilibus
analyticè componi poſſunt, dicimus illas eſſe inter
ſe
analyticas.
8 Si à quantitatibus quotcunque A, B, C, D, E, com-
ponatur
quantitas X, &
à quantitatibus F, G, C, D, E,
componatur
quantitas Z, eâdem omnino methodo &
iis-
dem
omnino operationibus quibus antè componebatur X,
poſitis
quantitatibus F, G, loco quantitatum A, B, ſi
inquam
hoc fiat.
dicimus quantitatem X eodem modo
componi
à quantitatibus A, B, quo Z componitur à
quantitatibus
F, G.
9 Sint duæ quantitates A, B, à quibus compo-
11
A
# B
C
# D
E
# F
G
# H
nantur duæ aliæ quantitates C, D, quarum
differentia
ſit minor differentia quantitatum
A
, B, &
eodem modo quo C, componitur à
quantitatibus
A, B, componatur E à quantita-
tibus
C, D;
& eodem modo quo D componitur à quan-
titatibus
A, B, componatur F, à quantitatibus C, D;
&
141414DEFINITIONES. eodem modo quo E componitur à quantitatibus C, D,
vel
C à quantitaiibus A, B, componatur G à quantita-
tibus
E, F;
& eodem modo quo F componitur à quan-
titatibus
C, D, vel D à quantitatibus A, B, componatur
H
à quantitatibus E, F;
atque ita continuetur ſeries:
appello hanc ſeriem, ſeriem convergentem.
10 Ejus termini juxta ſe poſiti nempe A, B, vel C, D, vel
E
, F, vel G, H, dicuntur termini convergentes.
PETITIONES.
1 Petimus quantitates, à quantitatibus datis inter ſe ana-
lyticis
analyticè compoſitas, eſſe inter ſe &
cum
quantitatibus
datis analyticas.
2 Item quantitates, quæ à quantitatibus datis inter ſe ana-
lyticis
non poſſunt analyticè componi, non eſſe cum quan-
titatibus
datis analyticas.
Præcedentes petitiones quibusdam fortaſſis obſcuræ videbun-
tur
, ſed tamen ex analyſeos elementis ſunt ſatis mani-
feſtæ
.
142415
VERA
CIRCULI
ET HYPERBOLÆ
QUADRATURA
.
Sit circuli, ellipſeos vel hyperbolæ ſegmentum B I P
11TAB. XLIII.
Fig
. 1. 2. 3.
cujus centrum A:
compleatur triangulum A B P, &
ſegmentum
in punctis, B, P, tangentes ducantur re-
ctæ
B F, P F, ſe invicem ſecantes in puncto F;
pro-
ducatur
(ſi opus ſit) recta A F ſegmentum interſecans in
puncto
I &
rectam B P in puncto Q; deinde jungantur re-
ctæ
B I, P I.
PROP. I. THEOREMA.
Dico trapezium B A P I eſſe medium propor-
tionale
inter trapezium B A P F, &
triangulum
B A P.
Quoniam recta A Q ducitur per F concurſum duarum re-
ctarum
F B, F P, ſegmentum in punctis B, P, tan-
gentium
;
igitur recta A Q rectam B P contactuum
puncta
jungentem bifariam ſecabit in puncto Q;
& proinde
triangulum
A B Q eſt æquale triangulo A Q P, &
trian-
gnlum
F B Q triangulo F Q P;
& igitur triangulum A B F
æquale
eſt triangulo A P F;
eſt ergo triangulum A B F di-
midium
trapezii A B F P:
eodem modo probatur triangu-
lum
A B I eſſe dimidium trapezii A B I P;
& triangulum
A
B Q eſt dimidium trianguli A B P:
cumque triangula
A
B F, A B I, A B Q, eandem habeant altitudinem, in-
ter
ſe ſunt ut baſes, ſed eorum baſes nempe A F, A I, A Q,
ſunt
continuè proportionales;
& igitur ipſa quoque triangu-
la
ſunt continuè proportionalia;
& proinde eorum dupla ni-
mirum
trapezia A B F P, A B I P, &
triangulum A B P
ſunt
continuè proportionalia in ratione A F ad A I, quod
demonſtrare
oportuit.
143416VERA CIRCULI
Ducatur recta D L ſegmentum tangens in puncto I, &
rectis
B F, F P, occurrens in punctis D, L, ita ut com-
pleatur
polygonum A B D L P.
PROP. II. THEOREMA.
Dico trapezia A B F P, A B I P ſimul, eſſe ad du-
plum trapezii A B I P, ſicut trapezium A B F P ad polygonum A B D L P.
11TAB. XLIII.
Fig
. 1. 2. 3.
Quoniam recta A F, ducta per contactum rectæ D L cum
ſegmento
, ducitur etiam per concurſum duarum recta-
rum
F B, F P, rectam D L terminantium &
ſegmen-
tum
in duobus punctis tangentium;
igitur recta D L bifa-
riam
ſecatur in puncto I;
& proinde triangulum F D I æ-
quale
eſt triangulo F I L, at triangulum A B F æquale eſt
triangulo
A P F;
& igitur trapezium A B D I æquale eſt
trapezio
A P L I;
trapezium ergo A P L I dimidium eſt
polygoni
A B D L P.
ducatur recta A L: manifeſtum eſt
ex
præcedentis demonſtratione triangulum A I L eſſe æqua-
le
triangulo A L P;
ſed ut triangulum A L F ad triangu-
lum
A L I ita F A ad A I, &
ut F A ad A I ita trapezium
A
B F P ad trapezium A B I P;
& igitur ut trapezium
A
B F P ad trapezium A B I P;
ita triangulum A L F ad
triangulum
A L I;
& componendo, ut trapezia A B F P,
A
B I P ſimul, ad trapezium A B I P, ita triangulum A F L
&
triangulum A I L ſimul, hoc eſt triangulum A F P, ad
triangulum
A I L:
& conſequentes duplicando, ut trape-
zia
A B F P, A B I P ſimul, ad duplum trapezii A B I P,
ita
triangulum A F P, ad trapezium A I L P:
at triangu-
lum
A F P eſt dimidium trapezii A B F P, &
trapezium
A
I L P eſt dimidium polygoni A B D L P;
& igitur ut
trapezia
A B F P, A B I P ſimul, ad duplum trapezii
A
B I P, ita trapezium A B F P ad polygonum A B D L P,
quod
demonſtrare oportuit.
144417ET HYPERBOLÆ QUADRATURA.
PROP. III. THEOREMA.
Dico triangulum B A P, & trapezium A B I P ſimul,
eſſe ad trapezium A B I P, ut duplum trapezii A B I P ad polygonum A B D L P.
11TAB. XLIII.
Fig
. 1. 2. 3.
In antecedente demonſtratum eſt trapezia A B F P, A B I P
ſimul
, eſſe ad duplum trapezii A B I P, ſicut trapezium
A
B F P ad polygonum A B D L P:
& permutando tra-
pezia
A B F P, A B I P ſimul, ſunt ad trapezium A B F P,
ut
duplum trapezii A B I P ad polygonum A B D L P.
&
quoniam
trapezium A B F P, trapezium A B I P &
trian-
gulum
A B P, ſunt continuè proportionalia;
erit trape-
zium
A B I P ad trapezium A B F P, ut triangulum A B P
ad
trapezium A B I P;
& componendo, ut trapezia A B I P,
A
B F P ſimul, ad trapezium A B F P, ita triangulum
A
B P &
trapezium A B I P ſimul, ad trapezium A B I P:
erat autem, ut trapezia A B I P, A B F P, ſimul, ad tra-
pezium
A B F P, ita duplum trapezii A B I P ad polygo-
num
A B D L P;
& igitur ut triangulum A B P & trape-
zium
A B I P ſimul, ad trapezium A B I P, ita duplum
trapezii
A B I P ad polygonum A B D L P, quod demon-
ſtrare
oportuit.
Producantur (ſi opus ſit) rectæ A D, A L, ſegmentum
ſecantes
in punctis E &
O, & rectas B I, I P, in H & M:
deinde jungantur rectæ B E, E I, I O, O P, ut complea-
tur
polygonum A B E I O P.
PROP. IV. THEOREMA.
Dico polygonum A B E I O P eſſe medium pro-
portionale inter polygonum A B D L & trapezium A B I P.
22TAB. XLIII.
Fig
. 1. 2. 3.
Ex hujus prima manifeſtum eſt trapezium A I L P, tra-
pezium
A I O P &
triangulum A I P eſſe
145418VERA CIRCULI proportionalia, & ex prædictis ſatis facile colligi poteſt
trapezium
A I L P eſſe dimidium polygoni A B D L P &

trapezium
A I O P eſſe dimidium polygoni A B E I O P
&
triangulum A I P eſſe dimidium trapezii A B I P: &
proinde
terminos duplicando, polygonum A B D L P, po-
lygonum
A B E I O P &
trapezium A B I P ſunt continuè
proportionalia
, quod demonſtrare oportuit.
Ducantur rectæ C G, K N, ſegmentum tangentes in
punctis
E, O, &
rectis D L, D B, L P, occurrentes in
punctis
C, G, K, N, ut compleatur polygonum
A
B C G K N P.
PROP. V. THEOREMA.
Dico trapezium A B I P & polygonum A B E I O P
11TAB. XLIII.
Fig
. 1. 2. 3.
ſimul, eße ad polygonum A B E I O P, ut
duplum
polygoni A B E I O P ad poly-
gonum
A B C G K N P.
Ex hujus tertia manifeſtum eſt triangulum A B I & tra-
pezium
A B E I ſimul, eſſe ad trapezium A B E I,
ut
duplum trapezii A B E Iad polygonum A B C G I:
&
ex
prædictis facile concludi poteſt triangulum A B I eſſe di-
midium
trapezii A B I P, &
trapezium A B E I eſſe dimi-
dium
polygoni A B E I O P, &
polygonum A B C G I
eſſe
dimidium polygoni A B C G K N P;
& proinde termi-
nos
duplicando, trapezium A B I P &
polygonum A B E I O P
ſimul
, erunt ad polygonum A B E I O P ut duplum polygo-
ni
A B E I O P ad polygonum A B C G K N P, quod
demonſtrandum
erat.
Hinc facile colligi poteſt polygonum A B C G K N P
eſſe
medium harmonicum inter polygona A B E I O P,
A
B D L P, quod hic admonuiſſe ſufficiat, in ſequentibus
enim
demonſtrabitur.
146419ET HYPERBOLÆ QUADRATURA.
SCHOLIUM.
Duæ præcedentes propoſitiones eodem modo demon-
ſtrari
poſſunt de duobus quibuſcunque polygonis
complicatis
loco polygonorum complicatorum ABIP,
A
B D L P;
polygonum enim à tangentibus comprehenſum
tot
continet æqualia trapezia, quot continet polygonum à
ſubtendentibus
comprehenſum æqualia triangula:
atque hinc
evidens
eſt has polygonorum analogias ita ſe habere in infi-
nitum
, ducendo nimirum rectas AN, AK, AG, AC, per
puncta
R, T, S, V, &
adhuc alia & alia polygona intra &
extra
ſemper ſcribendo:
notandum nos appellare hanc poly-
gonorum
inſcriptionem &
circumſcriptionem, inſcriptionem
&
circumſcriptionem ſubduplam, ex prædictis patet (ſi po-
natur
triangulum A B P = a, &
trapezium A B F P = b) tra-
pezium
A B I P eſſe vqab &
polygonum A B D L P {2ab/a + vqab}:
eodem modo poſito trapezio A B I P = c, & polygono
A
B D L P = d, erit polygonum A B E I O P = vqcd &
po-
lygonum
A B C G K N P = {2cd/c + vqcd,}, ita ut evidens ſit hanc
polygonorum
ſeriem eſſe convergentem;
atque in infinitum
illam
continuando, manifeſtum eſt tandem exhiberi quanti-
tatem
ſectori circulari, elliptico vel hyperbolico A B E I O P
æqualem
;
differentia enim polygonorum complicatorum in
ſeriei
continuatione ſemper diminuitur, ita ut omni exhibita
quantitate
fieri poſſit minor, ut in ſequentis theorematis
Scholio
demonſtrabimus:
ſi igitur prædicta polygonorum ſe-
ries
terminari poſſet, hoc eſt, ſi inveniretur ultimum illud
polygonum
inſcriptum (ſi ita loqui liceat) æquale ultimo
illi
polygono circumſcripto, daretur infallibiliter circuli &

hyperbolæ
quadratura:
ſed quoniam difficile eſt, & in geo-
metria
omnino fortaſſe inauditum tales ſeries terminare;
præ-
mittendæ
ſunt quædam propoſitiones è quibus inveniri poſ-
ſint
hujuſmodi aliquot ſerierum terminationes, &
tandem
147420VERA CIRCULI fieri poſſit) generalis methodus inveniendi omnium ſerierum
convergentium
terminationes.
PROP. VI. THEOREMATA.
Dico differentiam inter triangulum A B P & trape-
11TAB. XLIII.
Fig
. 1. 2. 3.
zium A B F P majorem eſſe duplo differentiæ inter
trapezium
A B I P &
polygonum A B D L P.
Sit triangulum A B P, A; trapezium A B F P, B; tra-
pezium
A B I P, C, &
polygonum A B D L P, D: quo-
niam
A eſt ad C ut C ad B, igitur ut differentia inter A
&
C ad A, ita differentia inter C & B ad C; & permutan-
do
, ut differentia inter A &
C ad differentiam inter C & B
ita
A ad C;
& componendo, ut differentia inter A & C &
differentia
inter C &
B ſimul, hoc eſt differentia inter A &
B
, ad differentiam inter C &
B, ita A + C ad C; ſed ut
A
+ C ad C ita 2 C ad D, &
ideo differentia inter A &
B
eſt ad differentiam inter C &
B ut 2 C ad D. quoniam
A
+ C eſt ad C ut 2 C ad D, erit permutando ut A + C
ad
2 C ita C ad D;
& dividendo, ut differentia inter A &
C
ad 2 C ita differentia inter C &
D ad D; & permutan-
do
, differentia inter A &
C eſt ad differentiam inter C & D
ut
2 C ad D;
ſed demonſtratum eſt differentiam inter A &
B
eſſe ad differentiam inter C &
B ut 2 C ad D; & proin-
de
differentia inter A &
B eſt ad differentiam inter C & B,
ut
differentia inter A &
C ad differentiam inter C & D; ſed
differentia
inter A &
B eſt major differentia inter C & B,
&
ideo differentia inter A & C eſt major differentia inter C
&
D: & prædictam analogiam permutando, differentia in-
ter
A &
B eſt ad differentiam inter A & C, ut differentia
inter
C &
B ad differentiam inter C & D; at differentia in-
ter
A &
B eſt major differentia inter A & C, & ideo diffe-
rentia
inter C &
B eſt major differentia inter C & D; atque
differentia
inter A &
B æqualis eſt differentiis, inter A & C,
inter
C &
B; cumque earum utravis ſit major differentia
148421ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. ter C & D, manifeſtum eſt differentiam inter A & B majo-
rem
eſſe duplo differentiæ inter C &
D, hoc eſt differen-
tiam
inter triangulum A B P &
trapezium A B F P majo-
rem
eſſe duplo differentiæ inter trapezium A B I P, &
po-
lygonum
A B D L P, quod demonſtrare oportuit.
SCHOLIUM.
Eodem prorſus modo demonſtratur differentiam inter tra-
pezium
A B I P &
polygonum A B D L P majorem
eſſe
duplo differentiæ inter polygonum A B E I O P &
poly-
gonum
A B C G K N P.
denique eodem modo demonſtra-
ri
poteſt hic differentiarum exceſſus in ſubdupla noſtra poly-
gonorum
complicatorum deſcriptione in infinitum;
differen-
tia
enim priorum nempe inſcripti &
circumſcripti major ſem-
per
erit duplo differentiæ immediatè ſequentium nimirum in-
ſcripti
quoque &
circumſcripti, & proinde aufertur majus
quam
dimidium a priorum differentia ut fiat differentia im-
mediatè
ſequentium;
& igitur continuando ſubduplam po-
lygonorum
deſcriptionem, inveniri poſſunt duo polygona
complicata
, quorum differentia ſit minor qualibet exhibita
quantitate
, ut in præcedentis Scholio aſſumpſimus.
Sint duæ quantitates indefinitæ a minor b major, ſintque
datæ
duæ rationes majoris inæqualitatis c ad d, &
c ad e; de-
inde
ſit ut c ad d ita b - a ad {bd - ad/c} cui addatur quantitas a ut
fiat
{ca + bd - ad/c}, quæ quantitas ponatur immediate ſub a:
fiatque
ut
c ad e ita b - a ad {be - ae/c}, quæ quantitas ſubſtrahatur ex b &

relictum
nempe {bc - be + ae/c} ponatur ſub b. continuetur de-
inde
ſeries convergens cujus pri-
11
# d
c
# e # a # b
## {ca + bd - ad/c} # {bc - be + ae/ c}
mi termini convergentes ſunt a, b,
&
ſecundi termini convergentes
{ca + bd - ad/c}, {bc - be + ae/c}.
manifeſtum eſt terminum {ca + bd - ad/c}
149422VERA CIRCULI eſſe termino a, quoniam termino a additur {bd - ad/c} ut fiat termi-
nus
{ca + bd - ad/c}:
manifeſtum quoque eſt terminum {ca + bd - ad/c} mi-
norem
eſſe termino b, quoniam differentia inter a &
b eſt ad
differentiam
inter a &
{ca + bd - ad/c} in ratione majoris inæqualita-
tis
:
evidens quoque eſt terminum {bc - be + ae/c} minorem eſſe ter-
mino
b.
quoniam ex b ſubſtrahitur {be - ae/c} ut fiat {bc - be + ae/c}; ma-
nifeſtum
etiam eſt terminum {bc - be + ae/c} majorem eſſe termino a,
quoniam
differentia inter a &
b eſt ad differentiam inter
{bc - be + ae/c} &
b in ratione majoris inæqualitatis: evidens igitur
eſt
differentiam inter terminos convergentes a &
b majorem
eſſe
differentiâ inter terminos convergentes {ca + bd - ad/c} &
{bc - be + ae/c}.
fed quoniam termini convergentes a & b ponuntur indefiniti,
poſſunt
a &
b ſumi loco quorumlibet terminorum convergen-
tium
totius hujus ſeriei;
& poſitis a & b pro terminis hujus
ſeriei
convergentibus quibuſcunque, ſequitur neceſſario ex
ſeriei
compoſitione {ca + bd - ad.
/c}, {bc - be + ae/c} eſſe terminos conver-
gentes
immediatè ſequentes:
cumque differentia terminorum
a &
b major ſit differentia terminorum {ca + bd - ad/c} & {bc - be + ae/c},
evidens
eſt differentiam terminorum convergentium priorum
ſemper
eſſe majorem differentia terminorum convergentium
immediatè
ſequentium;
& igitur quò magis continuatur hæc
ſeries
convergens minor fit differentia terminorum con-
vergentium
:
& quoniam hæc differentiarum diminutio ſem-
per
fit proportionaliter nempe in ratione b-a ad {bc - be + ae - ca - bd + ad;
/c}
igitur
poſſunt inveniri hujus ſeriei termini convergentes quo-
rum
differentia ſit omni exhibita quantitate minor;
& igitur
imaginando
hanc ſeriem in infinitum continuari, poſſumus
imaginari
ultimos terminos convergentes eſſe
150423ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. quos terminos æquales appellamus ſeriei terminatio-
nem
.
PROP. VII. PROBLEMA.
Oportet prædictæ ſeriei terminationem
invenire
.
Ut huic problemati ſatisfiat, oportet primò invenire
quantitatem
quæ eodem modo componitur ex termi-
nis
convergentibus a, b, quo ex terminis convergentibus
{ca + bd - ad/c}, {bc - bc + ae/c}, hoc autem facile fit hoc modo:
inveniatur
quantitas
quæ multiplicata in a &
addita b multiplicata in
quantitatem
data m, eandem quantitatem facit ac ſi multi-
plicaretur
in {ca + bd - ad/c} &
adderetur {bc - be + ae/c} multiplicata etiam
in
eandem quantitatem data\m m.
ſit quantitas illa z, & pro-
inde
za + bm æquatur {zca + zbd - zad + mbe - mbe + mae/c}, &
æquatione
reducta
invenitur {z = mac - mbe/ad - bd};
quæ quantitas ſive multiplica-
ta
in a &
addita m, ſive multiplicata in {ca + bd - ad/c} & addita
{mbe - mbe + mae/c} efficit eandem in utroque caſu quantitatem nempe
{maae - mbae + mbad - mbbd/cd - bd}:
& proinde prædicta quantitas eodem mo-
do
componitur ex terminis convergentibus a, b, quo compo-
nitur
ex terminis convergentibus {ca + bd - ad/c}, {bc - be + ae/c}.
atque a
&
b quoniam ſunt quantitates indefinitæ poſſunt eſſe quili-
bet
totius ſeriei termini convergentes, modò termini con-
vergentes
immediatè ſequentes ſint {ca + bd - ad/c} &
{bc - be + ae/c}, &
proinde
quantitas {maae - mbae + mbad - mbbd/cd - bd} eodem modo componi-
tur
ex quibuslibet totius ſeriei terminis convergentibus quo
componitur
ex terminis convergentibus a, b;
& igitur
151424VERA CIRCULI dicta quantitas eodem etiam modo componitur ex ul-
timis
ejus terminis convergentibus, qui æquales ſunt:
ſit ultimus ille terminus x qui multiplicatus in {mae-mbe/ad-bd} &
in
m efficit xm &
{xmae - xmbe/ad - bd}, quorum factorum ſumma nempe
{xmae - xmbe + xmad - xmbd/ad - bd} æquatur {maae - mbae + mbad - mbbd/ad - bd} &
æquatio-
ne
reducta invenitur x ſeu ſeriei terminatio {aae - bae + bad - bbd/ae - be + ad - bd},
quam
invenire oportuit.
Ne minus exercitatis obſcurum videatur hoc problema,
illud
in numeris illuſtrabimus:
ſit c 7, d 2, e 3, a 28, b 42, erunt ſe-
cundi
termini convergentes 32, 36, tertii 33 {1/7}, 34 {2/7}, &
ejus ter-
minatio
33 {3/5}.
Neminem moveat, quod (etiamſi a ſit minor quam b)
{ca + bd - ad/c} poſſit eſſe major quam {bc - be + ae/c}, analyticè enim major
à
minore poteſt ſubſtrahi, cnjus tamen exemplum non grava-
bimus
exhibere, ſit c 7, d 5, e 4, a 28, b 42; erunt ſecundi termini
convergentes
38, 34, &
tertii 35 {1/7}, 36 {2/7}, ejuſque terminatio
35
{7/9}.
Animadvertendum eſt hujus problematis ſolutionem eo-
dem
modo ſe habere, etiamſi loco a ponatur cyphra ſeu me-
rum
nihil, Ex.
Gr; ſit c 8, d 3, e 4, a 0, b 24; erunt ſecundi ter-
mini
convergentes 9, 12, &
tertii 10 {1/8}, 10 {1/2}, & ſeriei termina-
tio
10 {2/7},
Harum etiam ſerierum terminationes poſſunt inveniri ex
Gregorii
à S.
Vincentio lib. de progreſſ. geometrica, etiamſi
methodo
longe ab hac diverſa.
152425ET HYPERBOLÆ QUADRATURA.
PROP. VIII. PROBLEMA.
Sint duæ quantitates datæ A, B, & ratio quæli-
libet
data C ad D:
oportet invenire aliam
quantitatem
, ut ratio ejus ad A ſit multipli-
cata
rationis B ad A in ratione C ad D.
Sit primò ratio C ad D commen-
11
EDC
# AFBG
ſurabilis, ſitque inter C &
D com-
munis
menſura E;
& quoties E continetur in D toties ſit
ratio
F ad A ſubmultiplicata rationis B ad A;
& quoties E
continetur
in C toties ſit ratio G ad A multiplicata rationis
F
ad A:
dico G eſſe quantitatem illam quæſitam. ratio G ad
A
eſt multiplicata rationis F ad A in ratione C ad E, &
ra-
tio
F ad A eſt multiplicata rationis B ad A in ratione E ad D;
&
igitur
ex æqualitate, ratio G ad A eſt multiplicata rationis
B
ad A in ratione C ad D, quod demonſtrare oportuit.
Quod ſi ratio C ad D ſit incommenſurabilis, geometricam
hujus
problematis praxim eſſe impoſſibilem mihi perſuadeo;
approximatione tamen fieri poteſt, aſſumendo rationem com-
menſurabilem
ejus loco, quæ quàm proximè ad illam acce-
dat
.
Sit ſeries convergens, cujus primi
22
## G # H # A # B
# N # I # K # C # D
M
## R # S # E # F
# O # T # V # X # Y
### L ## Z
termini convergentes ſint A, B, ſe-
cundi
C, D, tertii E, F;
ſintque
ſecundi
termini ita facti à primis, ut
ratio
B majoris ad A minorem ſit
multiplicata
rationis C ad A in ra-
tione
data mojoris inæqualitatis M ad N, &
ut ratio B ad
A
ſit multiplicata rationis D ad A in ratione data majoris
inæqualitatis
M ad O:
ſintque tertii termini eodem modo
facti
ex ſecundis quo ſecundi facti ſunt ex primis;
atque ita
continuetur
ſeries.
153426VERA CIRCULI
PROP. IX. PROBLEMA.
Oportet prædictæ ſeriei terminationem invenire.
Ponatur G cyphra ſeu nihil hoc eſt exponens rationis æ-
qualitatis
, ſeu rationis A ad A;
ſitque H ad libitum ex-
ponens
rationis B ad A:
ſit ut M ad N ita differentia inter
G
&
H, hoc eſt ipſa H vel exponens rationis B ad A ad ex-
ceſſum
quo I ſuperat G hoc eſt ipſam I, ſed ut M ad N
ita
ratio B ad A eſt multiplicata rationis C ad A;
& igitur
Exceſſus
quo I ſuperat G hoc eſt ipſa I eſt exponens ratio-
nis
C ad A.
ſit ut M ad O ita differentia inter G & H hoc
eſt
H ad exceſſum quo K ſuperat G hoc eſt ipſam K, ſed
ut
M ad O ita ratio B ad A eſt multiplicata rationis D ad
A
, cumque H ſit exponens rationis B ad A, erit K expo-
nens
rationis D ad A:
ſi igitur I ſit exponens rationis C ad
A
&
K exponens rationis D ad A; erit exceſſus quo K ſu-
perat
I exponens rationis D ad C.
deinde ſit ut M ad N
ita
exceſſus quo K ſuperat I ſeu exponens rationis D ad C
ad
exceſſum quo R ſuperat I, ſed ut M ad N ita ex ſeriei
compoſitione
ratio D ad C eſt multiplicata rationis E ad
C
, atque exceſſus quo K ſuperat I eſt exponens rationis
D
ad C;
& proinde exceſſus quo R ſuperat I eſt exponens
rationis
E ad C, atque I eſt exponens rationis C ad A, &
pro-
inde
R eſt exponens rationis E ad A.
deinde ſit ut M ad
O
ita exceſſus quo K ſuperat I ad exceſſum quo S ſuperat
I
, ſed ut M ad O ita ex ſeriei compoſitione ratio D ad
C
eſt multiplicata rationis F ad C, cumque exceſſus quo
K
ſuperat I ſit exponens rationis D ad C;
erit exceſſus quo
S
ſuperat I exponens rationis F ad C, atque I eſt expo-
nens
rationis C ad A, &
proinde S eſt exponens rationis F
ad
A:
cum igitur R ſit exponens E ad A & S exponens ra-
tionis
F ad A;
erit exceſſus quo S ſuperat R exponens ra-
tionis
F ad E:
& utramque ſeriem continuando, demonſtra-
tur
ut antè T eſſe exponentem rationis X ad A, &
V
154427ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. exponentem rationis Y ad A; denique ſemper demonſtrabi-
tur
terminos convergentes ſeriei exponentium eſſe exponen-
tes
rationum, terminorum convergentium ſeriei propoſitæ
ad
primam ſeriei quantitatem A, modò utriuſque ſeriei ter-
mini
convergentes ſint in eodem ab initio ordine:
& proin-
de
terminatio ſeriei exponentium per hujus 7 inventa, quæ
Ex
:
Gr: ſit L, erit exponens rationis, terminationis ſeriei
propoſitæ
ad primum terminum A:
inveniatur igitur ratio
Z
ad A quæ ſit multiplicata rationis datæ B ad A in ratio-
ne
data L ad H;
eritque Z terminatio quæſita, quam in-
venire
oportuit.
Ad hoc problema in numeris illuſtrandum ſit M 4, N 2,
O
I, A 6, B 10;
erunt ſecundi termini convergentes v960,
V992160, tertii termini convergentes V9997776000, V9999100776960000000.
&
ſeriei terminatio Vc360.
Aliud exemplum, ſit M 6, N 2, O 3, A 5, B 10;
erunt ſecundi termini convergentes Vc250, Vq50, tertii termini
convergentes
Vqcc488281250000000, Vqqc7812500000, &
ſeriei terminatio
Vſ12500. hactenus terminavimus omnes ſeries convergentes quæ
fieri
poſſunt vel à ſola proportione arithmetica vel a ſola pro-
portione
geometrica, nunc vero methodum aggredimur, cu-
jus
ope omnium ſerierum convergentium terminationes (ſi
modò
ſint in rerum natura) inveniri poſſunt.
PROP. X. PROBLEMA.
Ex data quantitate, eodem modo compoſita à duo-
bus
terminis convergentibus cujuſcunque ſeriei
convergentis
, quo componitur ex terminis con-
vergentibus
ejuſdem ſeriei immediatè ſe-
quentibus
;
ſeriei propoſitæ terminationem
invenire
.
Sit ſeries convergens, cujus duo termini convergentes
quicunque
ſint a, b, &
termini convergentes
155428VERA CIRCULI ſequentes Vqab, {aa. /Vqab} ſumma terminorum convergentium a + b
multiplicata
in terminum convergentem primum a efficit
aa
+ ab:
& ſumma terminorum convergentium immediate ſe-
quentium
nempe Vqab + {aa/Vqab} multiplicata in primum terminum
convergentem
Vqab efficit etiam aa + ab;
ex his invenienda ſit ſe-
riei
propoſitæ terminatio.
manifeſtum eſt quantitatem aa + ab
eodem
modo fieri à terminis convergentibus a, b, quo à termi-
nis
convergentibus immediatè ſequentibus Vqab, {aa/Vqab:
} & quo-
niam
quantitates a, b, indefinitæ ponuntur pro quibuslibet to-
tius
ſeriei terminis convergentibus, evidens eſt ſummam quo-
rumcunque
terminorum convergentium propoſitæ ſeriei mul-
tiplicatam
in primum terminum convergentem efficere quan-
titatem
æqualem illi, quæ fit à ſumma terminorum conver-
gentium
immediatè ſequentium multiplicata etiam in primum
ſuum
terminum convergentem;
cumque duo termini conver-
gentes
duos terminos convergentes ſemper immediatè ſe-
quuntur
, manifeſtum eſt ſummam duorum quorumlibet ter-
minorum
convergentium multiplicatam in primum ſemper
efficere
eandem quantitatem nempe aa + ab, atque ultimi ter-
mini
convergentes ſunt æquales, &
proinde ſit ultimus ille
terminus
ſeu ſeriei terminatio z, quæ ſibi addita &
in ſum-
mam
multiplicata efficit 2 zz, quæ quantitas debet eſſe æqua-
lis
quantitati aa + ab, &
æquatione reſoluta dabitur z ſeu ſeriei
terminatio
{Vq aa + ab,/2} quam invenire oportuit.
Et proinde ad inveniendam cujuscunque ſeriei convergen-
tis
terminationem;
opus eſt ſolummodo invenire quantitatem
eodem
modo compoſitam ex terminis convergentibus primis,
quo
componitur eadem quantitas ex terminis convergentibus
ſecundis
.
CONSECTARIUM.
Quoniam non refert in problemate ſive termini conver-
gentes
a, b, ſint primi, ſecundi, vel tertii &
c; manifeſtum
156429ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. omnes ſeriei convergentis terminationem eodem modo eſſe
compoſitam
ex terminis convergentibus primis quo ex termi-
nis
convergentibus ſecundis, tertiis, vel quartis, &
c.
PROP. XI. THEOREMA.
Dico ſectorem circuli, ellipſeos vel hyperbolæ A B I P
11TAB. XLIII.
Fig
. 1. 2. 3.
non eſſe compoſitum analyticè à triangulo
A
B P &
trapezio A B F P.
Ponatur triangulum A B P a & trapezium A B F P b: ma-
nifeſtum
eſt ex prædictis trapezium A B I P eſſe Vqab &

polygonum
A B D L P {2 ab/a + Vqab}, item ſectorem A B I P eſſe
hujus
ſeriei convergentis terminationem.
ut ex ſeriei termi-
nis
auferantur ſigna radicis &
fractionis, pro a & b primis
ſeriei
terminis convergentibus, hoc eſt pro triangulo A B P
&
trapezio A B F P ponantur a3 + a2 b & ab2 + b3; erunt-
que
ſecundi ſeriei termini convergentes, hoc eſt trapezium
A
B I P &
polygonum A B D L P, ba2 + b2 a & 2 b 2 a, di-
co
ſeriei convergentis (cujus primi termini convergentes ſunt
a
3 + a2b, ab2 + b3 &
ſecundi ſunt ba2 + b2 a, 2 b2 a) termina-
tionem
non eſſe compoſitam analyticè a terminis a3 + a2 b,
ab
2 + b3:
ſi enim componatur prædicta terminatio analyticè a
terminis
convergentibus a3 + a2b, ab2 + b3;
componetur etiam
eadem
terminatio analyticè &
eodem omnino modo à termi-
nis
convergentibus ba2 + b2a, 2b2a;
& proinde eadem quan-
titas
, nempe prædicta terminatio, eodem modo componitur
analyticè
ex terminis a3 + a2b, ab2 + b3, quo componitur ex
terminis
ba2 + b2a, 2b2a,
22
a
3 + a2b # ab2 + b3.
ba
2 + b2 a # 2b2a
ſed nulla quantitas poteſt
eodem
modo analyticè com-
poni
ex terminis a3 + a2b,
ab
2 + b3, quo componitur
ex
terminis ba2 + b2a, 2b2a, quod ſic demonſtro.
ſi analy-
ticè
componeretur quantitas ex terminis a3 + a2b, ab2 + b3
157430VERA CIRCULI eodem modo, quo analyticè componitur eadem quantitas ex
terminis
ba2 + b2a, 2b2a;
addendo, ſubtrahendo, multi-
plicando
&
dividendo terminos a3 + a2b, ab2 + b3 & radices
ex
factis extrahendo, eadem fieret quantitas ac ſi eodem mo-
do
adderentur, ſubducerentur, multiplicarentur &
divide-
rentur
termini ba2 + b2a, 2b2a, &
radices eædem ex factis
extraherentur
, ſed poſterius fieri non poteſt, ergo nec prius;
minorem ſic probo, ſi eadem fieret quantitas ex additione,
ſubductione
, multiplicatione, diviſione &
radicum extractio-
ne
terminorum a3 + a2b, ab2 + b3, quæ fieret ex eadem ad-
ditione
, ſubductione, multiplicatione, diviſione &
radicum
extractione
terminorum ba2 + b2a, 2b2a;
tunc addendo æ-
quales
quantitates terminis a3 + a2b, ba2 + b2a, vel ab illis
ſive
ipſorum factis æquales quantitates ſubducendo, vel il-
los
ſive ipſorum factos æqualibus quantitatibus multiplican-
do
vel dividendo, vel denique illos ſive ipſorum factos eo-
dem
modo in ſe multiplicando, vel ex iisdem easdem radi-
ces
extrahendo, hasce analyticas operationes aliquo modo
mutando
, reiterando vel utrumque vel neutrum faciendo,
fieri
poſſent duo ultima producta, nempe unum à termino
ab
2 + b3 &
alterum à termino 2b2 a; ita ut ultimum produ-
ctum
ex termino a3 + a2 b cum ultimo producto ex termino
ab
2 + b3 additum, ſubductum, multiplicatum, diviſum, &

ex
facto radice aliqua extracta (haſce analyticas operationes
aliquo
modo mutando, reiterando vel utrumque vel neu-
trum
faciendo) eandem efficiat quantitatem quam efficit ul-
timum
productum ex termino ba2 + b2a cum ultimo produ-
cto
ex termino 2b2a eodem omnino modo additum, ſubdu-
ctum
, multiplicatum, diviſum, &
ex facto eadem etiam ra-
dice
extracta, haſce analyticas operationes eodem omnino
modo
mutando, reiterando vel utrumque vel neutrum fa-
ciendo
;
ſed poſterius eſt abſurdum ergò & prius: ſequela
majoris
patet ex octava definitione hujus, minorem ſic pro-
bo
, in termino a3 + a2 b reperitur poteſtas ipſius a nempe
a
3, quæ eſt altior ulla poteſtate ejusdem a in termino
ba
2 + b2 a;
& proinde terminos a3 + a2 b, ba2 + b2a,
158431ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. æqualibus quantitatibus addendo, ſubtrahendo, multiplican-
do
, dividendo, &
c: ſicut ſuperius dictum eſt, ſemper ma-
net
poteſtas ipſius a in ultimo producto ex termino a3 + a2 b
altior
poteſtate ulla ipſius a in ultimo producto termini
ba
2 + b2 a, quoniam illos cum æqualibus quantitatibus ad-
dendo
, ſubſtrahendo, &
c, ſemper manent in factis eædem
poteſtates
, &
illos in ſe eodem modo multiplicando ſemper
magis
elevatur altior poteſtas in termino a3 + a2 b quam ele-
vatur
depreſſior poteſtas in termino ba2 + b2 a, &
ex illis
eaſdem
radices extrahendo, ubi a fuerat elevatior in poteſta-
te
erit etiam elevatior in radice:
& quoniam eadem reperitur
altiſſima
poteſtas ipſius a in termino ab2 + b3 quæ reperitur
in
termino 2b2 a, demonſtratur ut antè altiſſimam poteſta-
tem
ipſius a in ultimo producto ex termino ab2 + b3 eandem
eſſe
cum altiſſima poteſtate ipſius a in ultimo producto ex
termino
2b2 a:
in ultimo igitur producto termini a3 + a2 b
reperitur
altior poteſtas ipſius a quam in ultimo producto
termini
ba2 + b2a, &
in ultimo producto termini ab2 + b3
altiſſima
poteſtas ipſius a eadem eſt cum altiſſima poteſtate
ipſius
a in ultimo producto termini 2b2 a;
& igitur ultima
producta
ex terminis a3 + a2b, ab2 + b3, eodem modo inter
ſe
addita, ſubducta, multiplicata, diviſa, &
c. ſemper effi-
cient
quantitatem, in qua reperitur altior poteſtas ipſius a
quam
ulla quæ reperiri poteſt in quantitate facta ex eadem
prorſus
additione, ſubductione, multiplicatione, diviſione,
&
c, productorum à terminis ba2 + b2 a, 2b2 a; quoniam al-
tior
poteſtas cum altera poteſtate ſemper altiorem facit po-
teſtatem
quam depreſſior poteſtas cum eadem altera poteſta-
te
;
& igitur iſtæ duæ quantitates non poſſunt eſſe indefini-
æquales, cum reperiatur altior poteſtas ipſius a in una
quam
in altera:
atque hinc evidens eſt quod ſector circuli,
ellipſeos
vel hyperbolæ A B I P non poſſit componi analy-
ticè
à triangulo A B P &
trapezio A B F P, quod demon-
ſtrandum
erat.
Ut autem evidentius fiat propoſitum, aliam demonſtratio-
nem
treviorem faciliorem &
ex alio medio petitam hic
159432VERA CIRCULI jungo: quantitas non poteſt componi analyticè ex terminis
a
3 + a2 b, ab2 + b3, eodem modo quo componitur eadem
quantitas
ex terminis ba2 + b2 a, 2b2 a;
quoniam adden-
do
, ſubſtrahendo, multiplicando, dividendo duo binomia
a
3 + a2 b, ab2 + b3 &
radices ex ultimo facto extrahendo,
plura
fiunt nomina in ultimo producto, quam ſi eodem mo-
do
adderentur, ſubducerentur, multiplicarentur, divideren-
tur
, binomium ba2 + b2a &
ſimplex quantitas 2b2 a, & eæ-
dem
quoque radices ex facto extraherentur;
& ſi plura ſint
nomina
in uno producto quam in altero, impoſſibile eſt ut
ſint
indefinitè æqualia, quod eſt propoſitum, reliqua enim
ex
priore demonſtratione haberi poſſunt.
SCHOLIUM.
Obſcurum fortaſſis videbitur hoc theorema ob multas in-
uſitatas
in geometria voces quas hic adhibere oportet,
&
ob multa ſuppoſita lemmata, quæ demonſtrare pigebat,
quoniam
cuivis analyſtæ vel prima lectione ſunt obvia, ex
natura
enim operationum analyticarum omnino dependent.
Locus hic requirit ut aliquid dicam de proportione inter
triangulum
A B P &
ſectorem A B I P; quod ut fiat, adver-
tendum
eſt veriſſimum philoſophorum axioma, nempe omnem
noſtram
cognitionem à ſenſu ortum habere:
inter proportio-
nes
enim, ſola commenſurabilis ſenſu attingitur &
perfectè
ab
humana mente intelligitur;
incommenſurabilis enim à ma-
thematicis
ſolummodo adhuc contemplatur, quatenus com-
menſurabilis
cujusdam rationis eſt ſubduplicata, ſubtriplica-
ta
, &
c. vel ex talium additione, ſubductione, & c. genita:
hoc eſt, quantitas quæ quantitati propoſitæ eſt incommen-
ſurabilis
ex eo ſolummodo ab humana mente contemplatur,
quod
ex aliquot quantitatum cognitarum &
propoſitæ quan-
titati
commenſurabilium additione, ſubductione, multiplica-
tione
, diviſione &
radicum extractione componi poſſit: at
ex
hactenus demonſtratis manifeſtum eſt ſectorem A B I P
non
poſſe componi ex additione, ſubductione,
160433ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. tione, diviſione, & radicum extractione trianguli A B P &
trapezii
A B F P:
triangulum autem A B P & trapezium
A
B F P ſupponimus eſſe quantitates inter ſe analyticas;
&
proinde
ſector A B I P illis analytica eſſe non poteſt, hoc
eſt
ex quantitatum ipſis A B P, A B F P analyticarum addi-
tione
, ſubductione, multiplicatione, diviſione &
radicum
extractione
componi non poteſt;
& proinde ex hoc capite
nulla
poteſt exhiberi ratio inter triangulum A B P &
ſecto-
rem
A B I P, cum evidens ſit illam non eſſe analyticam.
ſed
dicet
fortè aliquis rationem inter triangulum A B P &
ſecto-
rem
A B I P omnifariam variari poſſe;
& proinde poſſe eſſe
inter
ſe in ratione qualibet data ſive analytica ſive etiam com-
menſurabili
:
reſpondeo hoc eſſe veriſſimum, ſed in hoc ca-
ſu
ratio inter triangulum A B P &
trapezium A B F P non
erit
analytica;
& proinde ex dato circulo ellipſe vel hyper-
bola
nunquam dabitur in analyticis triangulum A B P, quod
ex
prædictis clariſſimè patet.
etiamſi ex prædicto capite non
poſſimus
comprehendere rationem inter triangulum A B P &

ſectorem
A B I P, poſſumus tamen ejus aliquam habere cogni-
tionem
, ex eo quod ſector A B I P ſit terminatio ſeriei con-
vergentis
datæ;
& ex hac conſideratione poſſibile eſt inve-
nire
quantitatem datæ commenſurabilem cujus differentia à
ſectore
A B I P minor fuerit quacunque quantitate propoſi-
ta
, ad hoc enim ſemper recurrendum eſt, cum de quantita-
tibus
quibuscunque incommenſurabilibus tractant practici,
&
in hac noſtra approximatione praxis non erit operoſior
quam
in multis aliis etiam quantitatum analyticarum appro-
ximationibus
, immo multo brevior, facilior &
paratior erit
illis
Vietæ ſectionibus angularibus, quæ tamen ſummæ ma-
theſeos
utilitati in praxem reducuntur.
non video ergo qua-
re
circuli quadratura diutius æſtimetur ignorari:
cum enim
demonſtratum
ſit rationem circuli ad diametri quadratum
non
eſſe analyticam, vanum certè erit &
ineptum illam ſicut
talem
impoſterum quærere:
at rejectis quantitatibus analyti-
cis
, vix credo ullam poſſe eſſe notiorem hisce noſtrarum ſe-
rierum
convergentium terminationibus, ſicut ex ſequentibus
pleniſſimè
apparebit.
161434VERA CIRCULI
PROP. XII. THEOREMA.
Sit trapezium A B I P, A; polygonum
11TAB. XLIII.
Fig
. 1. 2. 3.
22
A
# C # D # B
A B E I O P, C;
polygonum A B C G
K
N P, D;
& polygonum A B D L P, B. di-
co
D eſſe medium harmonicum inter C &
B. ex hujus 4,
A
:
C: : C: B, & componendo A + C: C: : C + B: B, ſed ex
hujus
5, A + C:
C: : 2 C: D; & ideo C + B: B: : 2 C: D, &
permutando
B + C:
2 C: : B: D, & dividendo, differentia in-
ter
B &
C eſt ad 2 C, ut differentia inter B & D ad D, & per-
mutando
differentia inter B &
C eſt ad differentiam inter
B
&
D ut 2 C ad D, hoc eſt, ut C + B ad B, & dividendo,
differentia
inter D &
C eſt ad differentiam inter B & D ut
C
ad B;
& proinde D eſt medium harmonicum inter C & B,
quod
demonſtrare oportuit.
Hæc propoſitio eodem modo locum habet in omnibus po-
lygonis
complicatis, ut patet ex ſcholio 5 hujus.
PROP. XIII. THEOREMA.
Inter duas quantitates A, B, ſit media a-
33
A
## B
C
# D # E
rithmetica C, media geometrica D &
me-
dia
harmonica E.
dico C, D, E, eſſe con-
tinuè
proportionales.
quoniam A, E, B,
ſunt
in ratione harmonica;
erit differentia inter A & E ad
differentiam
inter E &
B ut A ad B; & componendo erit
differentia
inter A &
B ad differentiam inter E & B, ut
A
+ B ad B;
deinde permutando & componendo 2 A: A + B: :
E
:
B, ſed 2A eſt duplum ipſius A & A + B duplum ipſius C;
& ideo A: C: : E: B; & proinde CE = AB, & AB = DD, ideo-
que
CE = DD;
& igitur C: D: : D: E, quod demonſtrare o-
portuit
.
162435ET HYPERBOLÆ QUADRATURA.
PROP. XIV. THEOREMA.
Sint duo polygona complicata A, B, nem-
11
A
# B
C
# D
E
# F
pe A intra circuli vel ellipſeos ſectorem &

B
extra:
continuetur ſeries convergens horum
polygonorum
complicatorum ſecundum no-
ſtram
methodum ſubduplam deſcriptorum, ita
ut
polygona intra circulum ſint A, C, E, &
c, & extra cir-
culum
B, D, F, &
c; dico A + E minorem eſſe quam 2 C:
ex prædictis manifeſtæ ſunt ſequentes analogiæ; prima quo-
niam
A, C, B, ſunt continue pro-
22
C
- A:B - C::A:C
B
- C:D - C::A + C:A
portionales;
& ſecunda quoniam
C
, D, B, ſunt harmonice pro-
portionales
:
& proinde exceſſus
C
ſupra A, hoc eſt C A, eſt ad exceſſum D ſupra C ſeu
D
- C in ratione compoſita ex proportione A ad C &
ex
proportione
A + C ad A, hoc eſt in ratione A + C ad C;
at A + C eſt major quam C, & ideo exceſſus C ſupra A eſt
major
quam exceſſus D ſupra C, eſt autem D major quam
E
, &
proinde exceſſus C ſupra A multò major eſt quam
exceſſus
E ſupra C;
eſt igitur A + E minor quam 2 C;
quod
demonſtrare oportuit.
PROP. XV. THEOREMA.
Iiſdem poſitis: dico exceſſum C ſupra A minorem eſſe qua-
druplo
exceſſus E ſupra C.
ex prædictis manifeſtæ ſunt
ſequentes
tres analogiæ, prima quoniam A, C, B, ſunt con-
tinuè
proportionales;
ſecunda, quoniam C, D, B, ſunt har-
monicè
proportionales;
& tertia, quoniam C, E, D, ſunt con-
tinuè
proportionales;
& ideo
33
C
- A:B - C::A:C
B
- C:D - C::A + C:A
D
- C:E - C::E + C:C
exceſſus C ſupra A (hoc eſt)
C
- A eſt ad exceſſum E ſu-
pra
C ſeu E - C, ut A C + E C
+ AE + CC ad CC;
at B
163436VERA CIRCULI jor eſt quam E, & ideo A B ſeu C C major eſt quam A E,
&
igitur AE + CC minor eſt quam 2 CC: atque AC + E C
eſt
ad 2 CC ut A + E ad 2 C, ſed A + E minor eſt quam
2
C;
& ideo A C + E C minor eſt quam 2 CC; proinde
A
C + E C + A E + CC minor eſt quam 4 CC;
& igitur
C
- A minor eſt quadruplo ipſius E - C, quod demon-
ſtrare
oportuit.
PROP. XVI. THEOREMA.
SInt duo Polygona complicata A, B;
11
A
# B
C
# D
E
# F
nempe A extra hyperbolæ ſecto-
rem
&
B intra: Continuetur ſeries con-
vergens
horum polygonorum complica-
torum
ſecundum noſtram methodum
ſubduplam
deſcriptorum, ita ut polygona extra hyperbolem
ſint
A, C, E, &
c. & intra hyperbolem B, D, F & c; Dico A
+ E majorem eſſe quam 2 C.
ex prædictis manifeſtæ ſunt ſe-
quentes
duæ Analogiæ, prima quoniam A, C, B, ſunt con-
tinue
proportionales;
& ſecunda, quoniam C, D, B, ſunt
harmonicè
proportionales;
&
22
A
- C:C - B::A:C
C
- B:C - D::A + C:A
proinde exceſſus A ſupra C,
hoc
eſt A - C, eſt ad ex ceſſum
C
ſupra D ſeu C - D;
In ratione
compoſita
ex proportione A ad C &
ex proportione A + C
ad
A hoc eſt in ratione A + C ad C, at A + C eſt ma-
jor
quam C &
ideo exceſſus A ſupra C eſt major exceſſu C
ſupra
D, eſt autem E major quam D;
& proinde exceſſus A
ſupra
C multo major eſt exceſſu C ſupra E;
manifeſtum eſt
igitur
A + E majorem eſſe quam 2 C, quod demonſtrare
oportuit
.
164437ET HYPERBOLÆ QUADRATURA.
PROP. XVII. THEOREMA.
IIsdem poſitis: dico exceſſum A ſupra C majorem eſſe
quadruplo
exceſſus C ſupra E.
ex prædictis manifeſtæ
ſunt
ſequentes tres analogiæ;
prima, quoniam A, C, B, ſunt
continuè
proportionales;
ſecunda, quoniam C, D, B, ſunt
harmonicè
proportionales;
& tertia, quoniam C, E, D, ſunt
continuè
proportionales;
& ideo exceſſus A ſupra C, hoc eſt
A
- C, eſt ad exceſſum C ſupra E, hoc eſt C - E in ratio-
ne
compoſita ex proportionibus
11
A
- C:C: - B::A:C
C
- B:C - D::A + :CA
C
- D:C - E::E + C:C
A ad C, A + C ad A &
E + C ad C;
& ideo A - C eſt ad C - E,
ut
A C + E C + A E + CC ad
CC
;
at B minor eſt quam E,
&
ideo AB, ſeu CC minor eſt quam A E; & igitur AE +
CC
major eſt quam 2 CC.
atque A C + E C eſt ad 2 CC ut
A
+ E ad 2 C;
ſed A + E major eſt quam duo C, & ideo
A
C + E C major eſt quam 2 CC;
& proinde A C + E C + A E
+ C C major eſt quam 4 CC;
& igitur A - C major eſt qua-
druplo
ipſius C - E, quod demonſtrare oportuit.
PROP. XVIII. THEOREMA.
SInt duæ quantitates inæquales; A
22
# E
A
# C # B
# D
minor, B major, C media geome-
trica
, D media arithmetica.
dico D
majorem
eſſe quam C, quoniam B, C,
A
, ſunt continuè proportionales;
erit divi-
dendo
, permutando, &
componendo; ut exceſſus B ſupra A
ad
exceſſum C ſupra A, ita A + C ad A, atque A + C major eſt
duplo
ipſius A;
& proinde exceſſus B ſupra A major eſt duplo
exceſſus
C ſupra;
ſed exceſſus B ſupra A duplus eſt exceſſus
D
ſupra A, &
ideo exceſſus D ſupra A major eſt exceſſu
165438VERA CIRCULI ſupra A; eſt igitur D major quam C, quod demonſtrare
oportuit
.
PROP. XIX. THEOREMA.
IIsdem poſitis; ſit inter A & B media harmonica E. dico
C
majorem eſſe quam E.
ex hujus 13, D eſt ad C ut C ad
E
, ſed D major eſt quam C;
& ideo C major eſt quam E,
quod
demonſtrare oportuit.
CONSECTARIUM.
Ex duabus præcedentibus manifeſtum eſt D majorem eſſe
quam
E, hoc eſt mediam arithmeticam inter duas quantita-
tes
inæquales majorem eſſe media harmonica inter eaſdem.
PROP. XX. THEOREMA.
SInt duo polygona complicata
11
A
B # A
C
D # C
E
F # G
K
L # H
Z
# X
A, B, nempe A intra circuli
vel
ellipſeos ſectorem, B extra.
continuetur ſeries convergens ho-
rum
polygonorum complicato-
rum
ſecundum methodum no-
ſtram
ſubduplam deſcriptorum;

ita
ut polygona intra circulum ſint A, C, E, K, &
c, & ex-
tra
circulum B, D, F, L, &
c; ſitque ſeriei convergentis ter-
minatio
ſeu circuli vel ellipſeos ſector Z.
dico Z majorem
eſſe
quam C una cum triente exceſſus C ſupra A.
ſit exceſſus
G
ſupra C quarta pars exceſſus C ſupra A, &
exceſſus H
ſupra
G quarta pars exceſſus G ſupra C;
continueturque
hæc
ſeries in infinitum, ut ejus terminatio ſit X.
Exceſſus
C
ſupra A minor eſt quadruplo exceſſus E ſupra C;
& ideo
exceſſus
E ſupra C major eſt exceſſu G ſupra C, eſt ergo
E
major quam G.
deinde exceſſus E ſupra C minor eſt qua-
druplo
exceſſus K ſupra E, &
ideo exceſſus G ſupra C mul-
to
minor eſt quadruplo exceſſus K ſupra E, eſt igitur
166439ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. ceſſus K ſupra E major exceſſus H ſupra G; cumque E ma-
jor
ſit quam G, manifeſtum eſt K majorem eſſe quam H:
eodem prorſus modo demonſtratur in omni ſerierum A, C,
E
;
A, C, G, continuatione, terminum quemcunque ſeriei
A
, C, E, majorem eſſe quam idem numero terminus ſeriei
A
, C, G;
& ideo terminatio ſeriei A, C, E, nempe Z ma-
jor
erit terminatione ſeriei A, C, G, nempe X, at ex Archi-
medis
quadratura parabloæ conſtat X æqualem eſſe ipſi C
una
cum triente exceſſus C ſupra A, &
proinde Z eadem
major
eſt, quod demonſtrare oportuit.
PROP. XXI. THEOREMA.
IIsdem poſitis quæ ſupra; dico Z
11
A
B # A B
C
D # G H
E
F # M N
K
L # O P
Z
# X
ſeu ſectorem circuli vel ellipſeos
minorem
eſſe quam major duarum
mediarum
continuè proportionalium
arithmeticè
inter A &
B. inter A &
B
ſit media Arithmetica G, &
inter
G
&
B ſit media Arithmetica H; item
inter
G &
H ſit media Arithmetica M, & inter M & H ſed me-
dia
Arithmetica N;
continueturque hæc ſeries convergens A B,
G
H, M N, O P, in infinitum, ut fiat ejus terminatio X.
ſatis
pater
ex prædictis G majorem eſſe quam C, atque H media
Arithmetica
inter G &
B major eſt media harmonica inter eas-
dem
G, B;
media autem harmonica inter G & B major eſt quam
D
media harmonica inter C &
B, quoniam G major eſt quam
C
;
& ideo media Arithmetica inter G & B, hoc eſt H, major
eſt
quam D media harmonica inter C &
B. eodem modo M
media
arithmetica inter G &
H major eſt media geometrica
inter
easdem G &
H: & quoniam G eſt major quam C, &
H
quam D;
media geometrica inter G & H major eſt quam
E
media geometrica inter C &
D; & proinde M major
eſt
quam E.
deinde N media arithmetica inter M & H ma-
jor
eſt media harmonica inter eaſdem, &
quoniam H major
eſt
quam D &
M quam E, media harmonica inter M & H
major
eſt quam F media harmonica inter E &
D; & ideo
167440VERA CIRCULI eadem F major eſt. eadem modo utramque ſeriem in infini-
tum
continuando, ſemper demonſtratur terminum quemlibet
ſeriei
A B, C D, minorem eſſe quam idem numero terminus
ſeriei
.
A B, G H; & igitur terminatio ſeriei A B, C D, nem-
pe
Z minor erit terminatione ſeriei A B, G H, nempe X;
atque ex hujus 7, terminatio ſeriei A B, G H, ſeu X æqua-
lis
eſt majori duarum mediarum arithmeticè continuè propor-
tionalium
inter A &
B, & ideo Z eadem minor eſt, quod
demonſtrandum
erat.
PROP. XXII. THEOREMA.
IIsdem poſitis quæ ſupra; dico Z
11
A
B # A B
C
D # G H
E
F # M N
K
L # O P
Z
# X
ſeu ſectorem circuli vel ellipſeos
minorem
eſſe quam major duarum
mediarum
geometricè continuè pro-
portionalium
inter A &
B. inter A
&
B ſit media geometrica G, & inter
G
&
B ſit media geometrica H; Item
inter
G &
H media Geometrica M, & inter M & H media Geo-
metrica
N;
continuetúrque hæc ſeries convergens A B, G H,
M
N, O P, &
c, in infinitum, ut fiat ejus terminatio X. ſatis
patet
ex prædictis C &
G eſſe inter ſe æquales, item H majorem
eſſe
quam D;
atque ob hanc rationem M media Geometrica in-
ter
G &
H major eſt quam E media geometrica inter G & D.
deinde N media Geometrica inter M & H major eſt media har-
monica
inter easdem;
& quoniam M major eſt quam E & H
major
quam D, erit media harmonica inter M &
H major quam
F
media harmonica inter E &
D; & ideo N media Geometrica
inter
M &
H major erit quam F. eadem methodo utramque
ſeriem
in infinitum continuando ſemper demonſtratur termi-
num
quemlibet ſeriei A B, C D, minorem eſſe quam idem
numero
terminus ſeriei A B, G H;
& igitur terminatio ſeriei
A
B, C D, nempe Z minor erit terminatione ſeriei A B,
G
H, nempè X;
atque ex hujus 9 terminatio ſeriei A B,
G
H, ſeu X, æqualis eſt majori duarum mediarum Geometri-
continuè proportionalium inter A &
B; & ideo Z eadem
minor
eſt, quod demonſtrare oportuit.
168441ET HYPERBOLÆ QUADRATURA.
SCHOLIUM.
NOn opus eſt ut hic demonſtrem majorem duarum me-
diarum
arithmeticè continuè proportionalium inter duas
inæquales
quantitates majorem eſſe quam major duarum me-
diarum
Geometricè continuè proportionalium inter eaſdem,
&
igitur hujus propoſitionis approximationem præcedentis
eſſe
exactiorem, quod etſi fiat;
præcedente tamen ob facilita-
tem
potius utimur.
PROP. XXIII. THEOREMA.
Sint duo polygona complicata
11
A
B # A
C
D # C
E
F # G
K
L # H
Z
# X
A, B, nempè A extra hyperbolæ
ſectorem
, B intra.
continuetur ſe-
ries
convergens horum polygono-
rum
complicatorum ſecundum me-
thodum
noſtram ſubduplam de-
ſcriptorum
, ita ut polygona extra
hyperbolam
ſint A, C, E, K, &
c, & intra hyperbolam B,
D
, F, L, &
c; Sitque ſeriei convergentis terminatio ſeu hy-
perbolæ
ſector Z.
dico Z majorem eſſe quam C dempto tri-
ente
exceſſus A ſupra C.
ſit exceſſus C ſupra G quarta pars
exceſſus
A ſupra C, &
exceſſus G ſupra H quarta pars ex-
ceſſus
C ſupra G, continueturque hæc ſeries in infinitum ut
ejus
terminatio ſit X.
exceſſus A ſupra C major eſt quadru-
plo
exceſſus C ſupra E, &
ideo exceſſus C ſupra E minor
eſt
exceſſus C ſupra G, eſt ergo E major quam G.
Deinde
exceſſus
C ſupra E major eſt quadruplo exceſſus E ſupra K,
&
ideo exceſſus C ſupra G multò major eſt quadruplo ex-
ceſſu
E ſupra K, &
igitur exceſſus G ſupra H major eſt
exceſſu
E ſupra K;
cumque E major ſit quam G, ma-
nifeſtum
eſt K etiam majorem eſſe quam H:
eodem pror-
ſus
modo demonſtratur in omni ſerierum A, C, E, K;
A,
C
, G, H, continuatione, terminum quemcumque ſeriei A,
C
, E, majorem eſſe quam idem numero terminus ſeriei
169442VERA CIRCULI C, G; & ideo terminatio ſeriei A, C, E, nempe Z, major
erit
terminatione ſeriei A, C, G, nempè X;
at ex Archime-
dis
quadratura parabolæ conſtat X æqualem eſſe ipſi C dem-
pto
triente exceſſus A ſupra C, &
proinde Z eadem major
eſt
, quod demonſtrare oportuit.
PROP. XXIV. THEOREMA.
IIsdem poſitis; dico Z ſeu ſe-
11
A
B # A B
C
D # G H
E
F # M N
K
L # O P
Z
# X
ctorem hyperbolæ minorem eſ-
ſe
quam minor duarum mediarum
arithmeticè
continuè proportio-
nalium
inter A &
B. Inter A &
B
ſit media arithmetica G, &
in-
ter
G &
B ſit media Arithmetica
H
, Item inter G &
H ſit media Arithmetica M, & inter M
&
H ſit media Arithmetica N: continueturque hæc ſeries con-
vergens
A B, G H, M N, O P, in infinitum, ut fiat ejus termi-
natio
X.
ſatis patet ex prædictis G majorem eſſe quam C;
atque H media arithmetica inter G & B major eſt media har-
monica
inter easdem G &
B; media autem harmonica inter
G
&
B; major eſt media harmonica inter C & B, nempe D, quo-
niam
G major eſt quam C;
& ideo media Arithmetica inter G
&
B nempe H major eſt quam D media harmonica inter C & B
eodem
modo M media Arithmetica inter G &
H major eſt me-
dia
geometrica inter eaſdem G &
H; & quoniam G eſt ma-
jor
quam C &
H quam D, media geometrica inter G & H
major
eſt quam E media geometrica inter C &
D; & proin-
de
M major eſt quam E.
Deinde N media Arithmetica in-
ter
M &
H major eſt media harmonica inter easdem; & quo-
niam
H major eſt quam D &
M quam E, media harmonica
inter
M &
H major eſt quam F media harmonica inter E &
D
;
& ideo N eadem F major eſt. eodem modo utramque
ſeriem
in infinitum continuando, ſemper demonſtratur ter-
minum
quemlibet ſeriei A B, C D, minorem eſſe quam idem
numero
terminum ſeriei A B, G H;
& igitur terminatio ſe-
riei
A B, C D, nempe Z, minor erit terminatione ſeriei A
170443ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. G H, nempe X; atque ex hujus 7 terminatio ſeriei A B,
G
H, nempe X, æqualis eſt minori duarum mediarum arith-
meticè
continuè proportionalium inter A &
B, & ideo Z ea-
dem
minor eſt, quod demonſtrare oportuit.
PROP. XXV. THEOREMA.
Iisdem poſitis; dico Z ſeu ſectorem
11
A
B # A B
C
D # G H
E
F # M N
K
L # O P
Z
# X
hyperbolæ minorem eſſe quam mi-
nor
duarum mediarum geometricè con-
tinuè
proportionalium inter A &
B.
Inter A & B ſit media geometrica G,
&
inter G & B media geometrica H;
Item
inter G &
H media geometrica M, & inter M & H media
geometriea
N;
continueturque hæc ſeries convergens AB, GH,
MN
, OP, &
c. in infinitum ut fiat ejus terminatio X. ſatis patet
ex
prædictis C &
G eſſe inter ſe æquales, & H majorem eſſe
quam
D;
atque ob hanc rationem M media geometrica inter G
&
H major eſt quam E media geometrica inter C & D. Deinde
N
media geometrica inter M &
H major eſt media harmonica
inter
eaſdem;
& quoniam M major eſt quam E & H quam D, erit
media
harmonica inter M &
H major quam F media harmo-
nica
inter E &
D; proinde N media geometrica inter M & H
major
eritquam F.
eadem methodo utramque ſeriem in in-
finitum
continuando, ſemper demonſtratur terminum quem-
libet
ſeriei A B, C D, minorem eſſe quam idem numero ter-
minus
ſeriei A B, G H;
& igitur terminatio ſeriei A B, C D,
nempe
Z minor erit quam terminatio ſeriei A B, G H, nem-
pe
X;
atque ex hujus 9 terminatio ſeriei A B, G H, ſeu X, æqua-
lis
eſt minori duarum mediarum geometricè continuè propor-
tionalium
inter A &
B; & ideo Z eadem minor eſt, quod
demonſtrare
oportuit.
Ex dictis manifeſtum eſt hanc approximationem exactio-
rem
eſſe illa, in antecedenti propoſitione, demonſtrata, et-
iamſi
hæc ſit paulò laborioſior.
ſed non diſſimulandum
eſt
duas poſſe eſſe ſeries æquales terminationes habentes,
171444VERA CIRCULI ut ſemper quilibet terminus unius ſeriei ſit major quam idem
numero
terminus alterius ſeriei;
ſed in talibus ſeriebus quò
longius
producuntur, minor eſt eorundem numero termi-
norum
differentia:
ſed è contra noſtræ ſeries quò longius
producuntur
, magis differunt iidem numero termini, ſicut
facillimè
demonſtrari poteſt.
Experientia obſervo differentiam inter ſecundam duarum
mediarum
arithmetice proportionalium &
ſecundam duarum
mediarum
geometricè proportionalium ſemper eſſe multò
majorem
differentia inter ſecundam duarum mediarum geo-
metricè
proportionalium &
ſectorem circuli, ellipſeos vel
hyperbolæ
;
quod notatu dignum exiſtimo, hinc enim col-
ligitur
ſectorem differre vix ultra unitatem à ſecunda duarum
mediarum
arithmeticè continuè proportionalium, quando
medium
arithmeticum non excedit medium geometricum ul-
tra
unitatem, quod ſummopere notandum, nam ex hoc evi-
dens
eſt approximationem audacter eſſe adhibendam, quan-
do
ita continuatur ſeries ut medietas prima notarum ſit
eadem
in utroque termino convergente, quod experientia
etiam
evincit;
nunquam enim in hoc caſu differt ſector
unitate
à ſecunda duarum mediarum arithmeticè continuè
proportionalium
.
Eſt etiam alia approximatio omnium breviſſima & maximè
admiranda
, etiamſi mihi non contingat illam demonſtratio-
ne
geometrica munire;
nempe ſi primus notarum triens in
utroque
termino convergente ſit eadem, ſector circuli, el-
lipſeos
vel hyperbolæ ſemper differt infra unitatem à maxi-
mo
quatuor arithmeticè continuè proportionalium inter ter-
minos
noſtræ approximationis.
PROP. XXVI. THEOREMA.
Sit hyperbola quæcunque C F N cujus centrum A, aſym-
11TAB. XLIII.
fig
. 4.
ptota A B, A O;
ſitque ejus ſector A F G L cum triangulo
circum
ſcripto A F L:
aſymptotorum uni A B parallellæ du-
cantur
rectæ F D, I M;
& compleantur
172445ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. F D M K, P L M D. dico triangulum A F L eſſe medium arith-
meticum
inter parallelogramma F D M K, P L M D.
Grego-
rius
à S.
Vincentio in Lib. de Hyperbola demonſtrat triangu-
lum
A F L eſſe æquale trapezio D F L M, ſed manifeſtum eſt
trapezium
D F L M eſſe medium arithmeticum inter paral-
lelogramma
F D M K, P L M D;
& ideo patet propo-
ſitum
.
PROP. XXVII. THEOREMA.
Iisdem poſitis: ducatur A I rectam F L bifariam dividens in
11TAB.
XLVIII
.
fig
. 4.
I &
hyperbolam interſecans in puncto G, fiatque trape-
zium
ſectori circumſcriptum A F G L, quod dico eſſe me-
dium
geometricum inter parallellogramma F D M K, P L M D.
ex demonſtratis Gregorii à S. Vincentio evidens eſt trape-
zium
A F G L æquale eſſe rectilineo D F G L M.
& quoniam
A
G I recta ſecat rectam F L bifariam in I, ex ejuſdem Gre-
gorii
à S.
Vincentio Lib. de hyperbola, manifeſtum eſt rectas
L
M, G H, FD, eſſe continuè proportionales in eadem ratione
cum
tribus continuè proportionalibus A D, A H, A M.
aſym-
ptoto
A O per punctum G ducatur parallela recta R G S
rectis
F D, M K, occurrens in punctis R, S.
quoniam rectæ
F
D, G H, L M, ſunt continuè proportionales, erit dividen-
do
&
permutando F R ad S L ut G H ad L M: & quoniam
rectæ
M A, H A, D A, ſunt continuè proportionales, erit
etiam
dividendo &
permutando M H ad H D hoc eſt S G ad
G
R ut H A ad D A, vel ut G H ad L M;
& proinde F R
eſt
ad S L ut S G ad G R, cumque anguli F R G, G S L, ſint
æquales
ob parallelas F R, S L, erunt triangula F R G, G L S,
æqualia
;
& proinde parallelogrammum R D M S æquale eſt
rectilineo
D F G L M ſeu trapezio A F G L;
ſed parallelo-
grammum
R D M S eſt medium geometricum inter parale-
logramma
P D M L, F D M K, quoniam eandem habentia alti-
tudinem
eorum baſes nempe L M, S M, K M, ſunt continuè
proportionales
;
& ideo trapezium A F G L eſt medium
173446VERA CIRCULI metricum inter parallelogramma P D M L, F D M K, quod de-
monſtrare
oportuit.
PROP. XXVIII. THEOREMA.
Iisdem poſitis ducantur rectæ F E, L E, hyperbolam tan-
11TAB. XLIII.
fig
. 4.
gentes in punctis F, L, ut compleatur trapezium A F E L,
quod
dico eſſe medium harmonicum inter parallelogramma
P
D M L, F D M K.
triangulum A F L, trapezium A F G L,
&
medium harmonicum inter parallelogramma P D M L,
F
D M K, ſunt continuè proportionalia, quoniam triangu-
lum
A F L eſt medium arithmeticum &
trapezium A F G L
medium
geometricum inter eadem parallelogramma, ut pa-
tet
ex hujus 13;
ſed triangulum A F L, trapezium A F G L,
&
trapezium A F E L ſunt continuè proportionalia ex hujus
1
;
& proinde trapezium A F E L eſt medium harmonicum
inter
parallelogramma P D M L, F D M K, quod demon-
ftrare
oportuit.
PROP. XXIX. PROBLEMA.
Dato
circulo æquale invenire quadratum.
Sit quadratum circulo circumſcriptum 4000000000000000;
erit ergo eidem inſcriptum 2000000000000000, inter quæ
quadrata
ſit medium geometricum 2828427124746190
octagonum
nempe intra circulum:
deinde inter octago-
num
intra circulum &
quadratum extra ſit medium har-
monicum
, quod levi labore invenitur dividendoduplum
quadrati
octagoni intra circulum ſeu duplum rectanguli à
quadratis
intra &
extra circulum per ſummam quadrati &
octagoni
intra;
eritque inventum medium harmonicum, octa-
gonum
circumſcriptum, nempe 3313708498984760.
conti-
nuetur
hæc ſeries convergens polygonorum complicatorum
donec
prima medietas notarum ſit eadem in utroque
174447ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. convergente, nimirum uſque ad polygona laterum 16384;
inſcriptum enim eſt 3141592576586860 & circumſcriptum
3141592692091258
;
non conſideratur nota ultima, quoniam
in
diviſionibus &
radicum extractionibus ſemper à vera quan-
titate
paululum aberramus, quod ultimam notam imperfectam
plerumque
reddit.
adhibeatur deinde approximatio in hujus
20
&
21 demonſtrata, & invenientur termini intra quos eſt vera
circuli
menſura, poſito diametri quadrato 4000000000000000,
3141592653589789
minor circulo &
3141592653589792 eo-
dem
major, &
proinde non latet circuli menſura, quam
invenire
oportuit.
polygonorum ſeriem hic appono.
11
# Intra circulum # extra circulum
4
# 2000000000000000 # 4000000000000000
8
# 2828427124746190 # 3313708498984760
16
# 3061467458920718 # 3182597878074527
32
# 3121445152258051 # 3151724907429255
64
# 3136548490545938 # 3144118385245904
128
# 3140331156954752 # 3142223629942456
256
# 3141277250932772 # 3141750369168965
512
# 3141513801144299 # 3141632080703181
1024
# 3141572940367090 # 3141602510256808
2048
# 3141587725277158 # 3141595117749588
4096
# 3141591421543029 # 3141593269613390
8192
# 3141592345578073 # 3141592807595664
16384
# 3141592576586860 # 3141592692091258
### Circulus intra ſequentes terminos conſiſtit
# 3141592653589789 # 3141592653589792
@odem omnino modo reperitur rectilineum æquale cuicun-
que
ſectori circulari vel elliptico ex cognito triangulo inſcri-
pr
o &
trapezio circumſcripto.
175448VERA CIRCULI.
PROP. XXX. PROBLEMA.
Ex dato ſinu invenire arcum.
Sit arcus circuli A E deſcriptus ex centro B. hujus arcus da-
11TAB. XLIII.
fig
. 5.
tur radius nempe A B &
ſinus nempe A D: oportet in-
venire
quam proportionem habetipſe arcusad integram circuli
circunferentiam
.
ſit arcus chorda A E & ejus ſemiſſis tan-
gens
A C vel C E.
ex quadrato radii A B auferatur quadra-
tum
ſinus A D &
relinquetur quadratum ſinus complementi
B
D, datur igitur B D;
& ideo datur area trianguli rectanguli
A
B D;
datur quoque area trianguli A B E nempe rectangu-
lum
ſinus dati A D in ſemiſſem radii B E.
deinde fiat ut ſumma
triangulorum
A B D, A B E, ad triangulum A B E ita duplum
trianguli
A B E ad trapezium A B E C, ut conſtat ex hujus
5
.
& ex dato triangulo inſcripto A B E & trapezio circum-
ſcripto
A B E C, inveniatur per præcedentem ſector ipſe
A
B E, qui ad circulum integrum datum quæſitam habet pro-
portionem
arcus A E ad totam circumferentiam, quam inve-
nire
oportuit.
PROP. XXXI. PROBLEMA.
Ex dato arcu invenire ſinum.
Ex dato arcu manifeſtum eſt dari ſectoris aream; hoc igitur
22TAB. XLIII.
fig
. 5.
ſectore dato conſideretur ex quot notis arithmeticis con-
ſtet
ſinus totus:
deinde ſumatur ſectoris dati talis pars ali-
quota
nempe ſector A B E, ut trianguli inſcripti A B E &

trapezii
circumſcripti A B E C toties multiplicia, quoties ſe-
ctor
datus multiplex eſt ſectoris A B E, concordent in totno-
tis
arithmeticis quot continet radix quadrata ſinus totius;
hoc
enim
facile fieri poteſt ex ſpeculatione tabellæ hujus 29:
non
enim
requiritur in hoc praxis præciſa, nam nihil refertetiam-
ſi
in magnis radiis diſcrepantia ſit notarum aliquot.
176449ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. cogniti A B E, cujus arcus A E etiam innoteſcit, datur radius
B
A:
ſit ejus ſinus A D, z; & proinde è dato ſinu & radio, da-
bitur
ut in antecedente triangulum ſectori inſcriptum A B E &

eidem
trapezium circumſcriptum A B E C;
atque ipſe ſector
datus
, eſt ſecunda duarum mediarum arithmeticè continuè
proportionalium
inter triangulum ſibi inſcriptum &
trapezium
circumſcriptum
;
& proinde datur æquatio inter duplum tra-
pezii
A B E C unà cum triangulo A B E &
triplum ſectoris
cogniti
A B E, cujus reſolutio manifeſtat valorem quantita-
tis
ignotæ z, hoc eſt ſinum A D:
at dato arcu A E & ejus
ſinu
, dantur etiam ex vulgata ſectionum angularium doctri-
na
ſinus omnium multiplicium ejuſdem arcus A E;
& proin-
de
non latet ſinus arcus in initio propoſiti, cum ſit ad arcum
A
E in data ratione multiplici, quem invenire oportuit.
PROP. XXXII. PROBLEMA.
Invenire quadratum æquale ſpatio hyperbolico con-
tento
à curva hyperbolica, uno aſymptoto & dua-
bus
rectis alteri aſymptoto parallelis; quod
ſpatium
æquale eſt ſectori hyperbolico
cujus
baſis eſt eadem curva.
Sit hyperpola D I L, cujus aſymptota A O, A K, ſibioc-
11TAB. XLIV.
fig
. 1.
currunt in angulo recto O A K.
proponitur hujus hyper-
bolæ
ſpatium I L M K, contentum à curva hyperbolica I L,
aſymptoto
K M &
duabus rectis I K, L M, alteri aſymptoto
A
O parallelis.
oportet è datis recti I K 10 000000000000,
L
M 10000000000000, A M 1000000000000, &
proinde
recta
quoque K M 9000000000000, invenire menſuram ſpa-
tii
I L M K.
Producantur rectæ I K, O L, & ducatur recta
I
P, ut compleantur rectangula L N K M, Q I K M;
manife-
ſtum
eſt rectangulum L N K M eſſe 9000000000000000000-
0000000
&
Q I K M 9000000000000000000000000 &
177450VERA CIRCULI. pezium L I K M eſſe medium arithmeticum inter prædicta re-
ctangula
, hoc eſt 49500000000000000000000000.
invenia-
tur
inter rectangula L N K M, Q I K M, medium geometri-
cum
28460498941515413987990042 quod erit pentagonum
ſpatio
hyperbolico L I K M regulariter circumſcriptum.
Sit-
que
ut trapezium LIKM unà cum dicto pentagono circumſcri-
pto
ad dictum pentagonum, ita duplum dicti pentagoni ad
hexagonum
ſpatio hyperbolico L I K M regulariter inſcriptum,
nempe
20779754131836628160009835;
quod hexagonum
erit
polygonum complicatum cum prædicto pentagono;
quæ
duo
rectilinea efficiant primos ſeriei terminos convergentes:
inter quæ ſit medium geometricum cujus quadrati duplum di-
vidatur
per idem medium geometricum unà cum majori ter-
mino
ſeu pentagono circumſcripto;
eruntque medium geo-
metricum
&
quotus, ſecundi terminiconvergentes: atque ita
continuetur
ſeries hæc convergens polygonorum complica-
torum
, donec medietas prima notarum eadem ſit in utroque
termino
convergente, nempe ad terminum vigeſimum;
po-
lygonum
enim circumſcriptum eſt 23025850929958961534-
173864
, &
inſcriptum 23025850929931203593181124: ad-
hibeatur
deinde approximatio in hujus 23 &
24 demonſtra-
ta
, &
invenientur termini intra quos conſiſtit vera ſpatii
hyperbolici
L I K M menſura, nempe 230258509299404562-
40178681
, minor ſpatio, &
23025850929940456240178704
eodem
major, &
ideo non latet ſpatii menſura, quam in-
venire
oportuit:
totam polygonorum ſeriem hic appono unà
cum
numero rectarum curvam hyperbolicam ſubtendentium
in
unoquoque polygono circumſcripto.
178
[Empty page]
17971[Figure 71]Pag. 450.
TAB
.XLIII.
Fig
. 4.
B A F R P C D E G H I K S L M N O
72[Figure 72]Fig. 1.F G I K D L E S T O C N H M V R B Q P A73[Figure 73]Fig. 2.F G I K D L E S T O C N V R B Q P A74[Figure 74]Fig. 5.A C B D E75[Figure 75]Fig. 3.A F G I K D L S T E O C N H M V R B Q P
180
[Empty page]
181451ET HYPERBOLÆ QUADRATURA.11
## Extra hyperbolam # Intra hyperbolam
2
# 28460498941515413987990042 # 20779754131836628160009835
4
# 24318761696971474416609403 # 22410399968461612921314879
8
# 23345088913234727934949897 # 22868197570682058351436953
16
# 23105412906351426185065096 # 22986193244865462241217428
32
# 23045725982658962868047234 # 23015921117139340153267671
64
# 23030818728479610745741910 # 23023367512879647736902891
128
# 23027092819292183214705676 # 23025230015404383009313933
256
# 23026161398510805910921810 # 23025695697539046352276636
512
# 23025928546847571901068394 # 23025812121604634087915779
1024
# 23025870334152518169052273 # 23025841227841783762272302
2048
# 23025855780992551911165543 # 23025848504414868310197241
4096
# 23025852142703422669729927 # 23025850323559001769499206
8192
# 23025851233131194254554390 # 23025850778345089029496888
16384
# 23025851005738140519209367 # 23025850892041614212944994
32768
# 23025850948889877295901163 # 23025850920465745719335070
65536
# 23025850934677811503232115 # 23025850927571778609090592
131072
# 23025850931124795055887228 # 23025850929348286832351848
262144
# 23025850930236540944102405 # 23025850929792413888218560
524288
# 23025850930014477416159412 # 23025850929903445652188450
1048576
# 23025850929958961534173864 # 23025850929931203593181124
# ## hyperbolæ ſector intra ſequentes terminos conſiſtit
## 23025850929940456240178681 # 23025850929940456240178704
182452VERA CIRCULI
Poteſtigitur abſque periculo erroris ſumi ſequens numerus
pro
hyperbolæ ſectore, cujus numeri multiplices uſque ad
decem
, diviſionis facilitandæ gratia in compoſitione logorith-
morum
, hic ſubjicimus;
in magnis namque diviſionibus præ-
ſtat
uti repetita diviſoris multiplicium ſubſtractione quam or-
dinaria
diviſione, ut conſtat expertis arithmeticis.
Manifeſtum eſt hoc
11
1
# 23025850929940456240178700
2
# 46051701859880912480357400
3
# 69077552789821368720536100
4
# 92103403719761824960714800
5
# 115129254649702281200893500
6
# 138155105579642737441072200
7
# 161180956509583193681250900
8
# 184206807439523649921429600
9
# 207232658369464106161608300
10
# 230258509299404562401787000
problema eodem
ferè
modo poſſe reſol-
vi
, etiamſi aſymptota
A
O, A K, non ſint
conſtiruta
ad angulum
rectum
:
nos autem ita
fuppoſuimus
, ut faci-
lior
&
paratior eſſet
problematis
uſus in doctrina logorithmica, quam primò
invenit
nobiliſſimus noſter Neperus, &
quam nos (ni fal-
lor
) ad ſummum perfectionis faſtigium nunc elevamus.
PROP. XXXIII. PROBLEMA.
Propoſiti cujuscunque numeri logorithmum invenire.
Eiſdem poſitis quæ in antecedente, manifeſtum eſt, poſita
22TAB. XLIV.
fig
. 1.
I K unitate, M L eſſe decem:
poſita ergo I K unitate ſit
G
H aſymptoto quoque A O parallela numerus propoſitus
cujus
deſideratur logorithmus@ manifeſtum eſt ex data rectà
G
H dari K F, &
ex præcedenti dari etiam ſpatium hyper-
bolicum
G I K H, quod ſpatium hyperbolicum dico eſſe lo-
gorithmum
numeri propoſiti G H, poſito ſpatio hyperbo-
lico
L I K M logorithmo numeri denarii:
eſt enim (ex Gre-
gorio
à S.
Vincentio) ſpatium G H K I in eadem ratione ad
ſpatium
L M K I, in qua ratio G H ad I K eſt multiplicata
rationis
L M ad I K;
ſed ratio G H ad I K eſt
183453ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. rationis L M ad I K in eadem ratione qua numerus G H eſt
multiplicatus
numeri L M, quoniam idem eſt conſequens in
utraque
ratione;
& proinde ſpatium G I K H eſt in eadem
ratione
ad ſpatium L I K M, in qua numerus G H eſt mul-
tiplicatus
numeri L M;
& ideo (quoniam ex hypotheſi ſpa-
tium
L I K M eſt logorithmus numeri L M ſeu denarii) erit
ſpatium
G I K H logorithmus numeri propoſiti G H, quo-
niam
hæc eſt logorithmorum eſſentialis proprietas, ut ſint
inter
ſe in eadem directa ratione, in qua eorum numeri ſunt
unus
alterius multiplicati:
at ponitur communiter logo@ith-
mus
numeri denarii ad arbitrium unitas cum numero quodam
cyphrarum
:
ſi igitur fiat, ut ſpatium L I K M ad ſpatium
G
I K H, ita arbitrarius denarii logorithmus ad alium nume-
rum
;
erit inventus ille numerus, logorithmus numeri propo-
ſiti
G H, quem invenire oportuit.
SCHOLIUM.
PRaxis prædicti problematis prolixa eſt & laborioſa; & pro-
inde
, ut abbrevietur labor noſter in compoſitione tabulæ
logorithmorum
;
ſciendum eſt nos ſolummodo laborare in
inventione
logorithmorum, numerorum primorum;
nume-
rorum
enim compoſitorum logorithmi ex primorum additio-
ne
&
ſubductione nullo negotio invenientur. ſed ut nu-
merorum
primorum logorithmi facilius inveniantur, ordine
progrediendum
eſt à prioribus ad poſteriores, nempe à 10
cujus
logorithmus eſt arbitrarius ad 2 numerum omnium pri-
mum
, &
à 10 & 2 ad 3, item à 10, 2 & 3 ad 7, item à 10,
2
, 3 &
7 ad 11, & ſic deinceps. deinde inveniendi ſunt duo
numeri
compoſiti parum inter ſe differentes, quorum unus
compoſitus
eſt ex numeris logorithmos cognitos habentibus,
&
ideo logorithmum datum habens, alter autem numerus
compoſitus
eſt ex ſolo numero primo (cujus quæritur logo-
rithmus
) vel ex illo unà cum aliis numeris logorithmos co-
gnitos
habentibus.
deinde applicentur hi numeri
184454VERA CIRCULI (qui exempli gratia ſint G H, E F) in hyperbola aſymptoto
O
A paralleli;
& inveniatur ſpatium hyperbolicum EGHF
per
hujus 32, quod breviter, fit quoniam G H, E F, parum
inter
ſe differunt.
ex ſuppoſitione, unius numeri, exempli
gratia
G H, datur logorithmus, &
proinde datur ejus logo-
rithmi
ratio ad logorithmum denarii arbitrarium, quæ ea-
dem
eſt (ex hactenus demonſtratis) cum ratione ſpatii hyper-
bolici
G I K H ad ſpatium hyperbolicum L I K M, datur au-
tem
ex hujus 32 ſpatium L I K M;
& ideo innoteſcit quoque
ſpatium
I K H G, cumque detur ſpatium E G H F, innote-
ſcit
quoque E I K F;
& proinde datur logorithmus numeri
compoſiti
E F;
cumque ex ſuppoſitione dentur logorithmi
omnium
numerorum numerum E F componentium, exce-
pto
numero illo primo cujus logorithmus deſideratur, dabi-
tur
quoque illius numeri primi logorithmus, quem invenire
oportuit
.
Exempli gratia, propoſitum ſit invenire logorith-
mum
numeri binarii, ſuppoſito arbitrario numeri denariilo-
gorithmo
, unitate cum 25 cyphris.
duo numeri compoſiti
parum
inter ſe differentes ſunt 1000 &
1024; numeri 1000
datur
logorithmus, nempe triplum ſpatii 23025850929940-
456240178700
in antecedente inventi, poſito ſcilicet illo
ſpatio
numeri denarii logorithmo arbitrario;
numeri 1024
ignoratur
logorithmus, eſt enim compoſitus ex ſolo numero
primo
2, nempe ejus decies multiplicatus eſt.
applicentur hi
numeri
compoſiti in hyperbola, ut dictum eſt;
ſitque G H
1000
, E F 1024:
ſed quoniam I K unitas eſt 1000000000000,
erit
G H 1000000000000000 &
E F 1024000000000000,
&
per hujus 32 inveniatur ſpatium E G H F 237165266173-
160421183067
(ſeriem convergentem hic appono,
185455ET HYPERBOLÆ QUADRATURA.11
# Extra hyperbolam # Intra hyperbolam
2
# 237170824512628449899917 # 237162487062045867846886
4
# 237166655750699903737556 # 237164571388054419219371
8
# 237165613567087322970403 # 237165092476425954356426
16
# 237165353021613523599438 # 237165222748948181485250
32
# 237165287885271907848389 # 237165255317105572320456
64
# 237165271601188181041012 # 237165263459146597159038
# ## hyperbolæ ſector intra ſequentes terminos conſiſtit
# 237165266173160272103220 # 237165266173160458453029
Sit inter hos terminos maximus quatuor continuè arithmeticè
proportionalium
237165266173160421183067;
qui proinde erit
verus
hyperbolæ ſector in notarum numero propoſito, quoniam pri-
mus
triens notarum idem eſt in utroque termino convergente.
186456VERA CIRCULI ut lectori compendium patefiat) ſeu logorithmus numeri 1{24/1000}
poſito
logorithmo denarii arbitrario 23025850929940456-
240178700
;
deinde eodem ſuppoſito logorithmo arbitrario
denarii
, addatur logorithmus numeri 1000, ſeu triplus logo-
rithmi
denarii, logorithmo numeri 1{24/1000}, eritque ſumma
logorithmus
numeri 1024, cujus pars decima erit logorithmus
numeri
binarii, pro eodem logorithmo denarii arbitrario,
nempe
6931471805599452914171917:
fiatque ut logorith-
mus
numerii denarii 23025850929940456240178700 ad lo-
gorithmum
numeri binarii correſpondentem 69314718055-
99452914171917
, ita logorithmus numeri denarii arbitrarius
propoſitus
nempe 100000000000000000000000000 ad lo-
gorithmum
numeri binarii quæſitum 3010299956639811952-
405804
, quem invenire oportuit:
eodem modo invenitur lo-
gorithmus
ternarii 4771212547196624373502993, &
c.
Ut in promptu habeantur numeri illi compoſiti parum in-
ter
ſe differentes pro unoquoque numero primo, hic tabel-
lam
exhibeo pro numeris primis uſque ad 100, &
unam re-
gulam
pro numeris primis inter 100 &
1000 & alteram pro
numeris
primis ſupra 1000;
quæ omnia ita excogitata ſunt,
ut
verus cujuscunque numeri primi logorithmus inveniri
poſſit
correſpondens logorithmo arbitrario denarii 100000-
00000000000000000000
ex una ſola multiplicatione, dua-
bus
diviſionibus &
una radicis quadratæ extractione, ultra
inconſiderabiles
aliquot operatiunculas.
11
2
# 1000(3)10
" # 1024(10)2
3
# 32805 factus ex 5 & 6561(8)3
" # 32768(15) 2
7
# 2400 factus ex 3 & 32(5)2 & 25(2)5
" # 2401(4)7
11
# 9800 factus ex 2, 49(2)7 & 100(2)10
" # 9801 factus ex 121(2)11 & 81(4)3
187457ET HYPERBOLÆ QUADRATURA.11
13
# 123200 factus ex 7, 11, 25(2)5, 64(6)2
" # 123201 factus ex 169(2)13 & 729(6)3
17
# 2600 factus ex 13, 8(3)2 & 25(2)5
" # 2601 factus ex 9(2)3 & 289(2)17
19
# 28899 factus ex 169(2)13, 9(2)3 & 19
" # 28900 factus ex 100(2)10 & 289(2)17
23
# 25920 factus ex 10, 32(5)2 & 81(4)3
" # 25921 factus ex 49(2)7 & 529(2)23
29
# 613088 factus ex 17, 23, 32(5)2, & 49(2)7
" # 613089 factus ex 729(6)3 & 841(2)29
31
# 116280 factus ex 10, 17, 19, 4(2)2, & 9(2)3
" # 116281 factus ex 121(2)11 & 961(2)31
37
# 165648 factus ex 3, 7, 17, 29, & 16(4)2
" # 165649 factus ex 121(2)11 & 1369(2)37
41
# 1413720 factus ex 7, 10, 11, 17, 4(2)2 & 27(3)3
" # 1413721 factus ex 1681(2)41 & 841(2)29
43
# 978120 factus ex 10, 11, 13, 19, 4(2)2, 9(2)3
" # 978121 factus ex 529(2)23 & 1849(2)43
47
# 664848 factus ex 7, 13, 32(5)2 & 729(6)3
" # 664849 factus ex 961(2)31 & 2209(2)47
53
# 3059000 factus ex 7, 19, 23, 8,(3)2, & 125(3)5
" # 3059001 factus ex, 9(2)3, 121,(2)11 & 2809(2)53
57
# 5851560 factus ex 3, 5, 13, 31, & 121(2)11
" # 5851561 factus ex 1681(2)41 & 3481(2)59
61
# 3575880 factus ex 5, 7, 11, 43, 8(3)2 & 27(3)3
" # 3575881 factus ex 961(2)31 & 3721(2)61
67
# 1620528 factus ex 3, 13, 16(4)2 & 49(2)7
" # 1620529 factus ex 361(2)19 & 4489(2)67
188458VERA CIRCULI11
71
# 2016399 factus ex 3, 11, 29, 43 & 49(2)7
" # 2016400 factus ex 16(4)2, 25(2)5 & 5041(2)71
73
# 5116644 factus ex 4(2)2, 9(2)3, 169(2)13, & 841(2)29
" # 5116645 factus ex 7, 17, 19, 31, 73
79
# 5997600 factus ex 17, 32(5)2, 9(2)3, 25(2)5 & 49(2)7
" # 5997601 factus ex 961(2)31 & 6241(2)79
83
# 1164240 factus ex 5, 11, 49(2)7, 16(4)2, 27(3)3
" # 1164241 factus ex 169(2)13 & 6889(2)83
89
# 2859480 factus ex 5, 47, 8(3)2, 169(2)13 & 9(2)3
" # 2859481 factus ex 361(2)19 & 7921(2)89
97
# 1138488 factus ex 3, 13, 41, 89, & 8(3)2
" # 1138489 factus ex 121(2)11 & 9409(2)97
Pro numeris primis inter 100 & 1000 ſit hæc regula: ante
numerum
primum cujus logorithmus quæritur, ſumantur im-
mediatè
duo numeri proximi, &
poſt eum numerus imme-
diatè
ſequens, qui tres numeri cum illo primo ſunt quatuor
numeri
in ſuo naturali ordine ſe invicem ſequentes;
deinde
multiplicetur
primus numerus in cubum tertii &
quartus in
cubum
ſecundi, eritque factorum differentia æqualis ſummæ
primi
&
quarti vel ſecundi & tertii, ut facile demonſtrari po-
teſt
;
iſtique numeri facti habent ad minimum ſex notas pri-
mas
omnino eaſdem, &
proinde parum inter ſe differunt; at-
que
omnium horum quatuor numerorum (excepto tertii) lo-
gorithmi
cognoſcuntur ex ipſa progrediendi methodo, &

ideo
ad noſtram abbreviationem ſunt idonei.
in numeris ul-
tra
1000 non opus eſt tanto apparatu, quoniam rectangulum
numerorum
, inter quos immediatè comprehenditur numerus
primus
cujus quæritur logorithmus, unitate ſolummodo defi-
cit
à quadrato numeri primi;
eorumque ideo primæ ſex no-
ad minimum ſunt eædem;
atque primi & tertii dantur lo-
gorithmi
, &
ideo ad noſtrum inſtitutum ſunt idonei.
189459ET HYTERBOLÆ QUADRATURA.
PROP. XXXIV. PROBLEMA.
Ex dato logorithmo invenire ejus
numerum
.
Ex demonſtratis manifeſtum eſt hoc problema idem eſſe
11TAB. XLIV.
fig
. 1.
ac ſi quis proponeret;
ex dato ſpatio hyperbolico, &
una
recta uni aſymptotorum parallela illud comprehenden-
te
, alteram invenire idem ſpatium comprehendentem, &

eidem
aſymptoto parallelam.
Conſideretur ex quot notis
arithmeticis
conſtet logorithmus denarii arbitrarius;
& ſuma-
tur
logorithmi vel ſpatii dati talis pars aliquota nempe ſpa-
tium
L I K M, ut pentagoni ſpatio L I K M regulariter cir-
cumſcripti
, &
hexagoni eidem regulariter inſcripti toties
multiplicia
, quoties ſpatium datum multiplex eſt ſpatii
L
I K M, concordent in tot notis arithmeticis, quot conti-
net
radix quadrata logorithmi arbitrarii;
hoc enim facile fie-
ri
poteſt ex inſpectione tabellæ 32 hujus:
datur ergo ſpatii
L
I K M menſura &
recta I K unitas ex ſuppoſitione. Sit
L
M, z;
ſicut in hujus 32 datur pentagonum ſpatio L I K M
regulariter
circumſcriptum &
hexagonum eidem regulariter
inſcriptum
, inter quæ ſpatium datum L I K M eſt ſecunda
duarum
mediarum arithmeticè continuè proportionalium;
& ideo duplum haxagoni una cum pentagono æquatur triplo
ſpatii
, cujus æquationis reſolutio manifeſtat ignotam z ſeu
numerum
L M, cujus toties multiplicatus, quoties ſpatium
L
I K M eſt ſubmultiplex ſpatii vel logorithmi dati, eſt nu-
merus
quæſitus, quem invenire oportuit.
Hoc problema idem eſt cum hujus 8, ſed aliter genera-
lius
&
methodo plerumque minus operoſa hic reſolu-
tum
.
Tom. II. Mmm
190460VERA CIRCULI
PROP. XXXV. PROBLEMA.
Rectâ per datum punctum in diametro ductâ,
ſemicirculum
in ratione data dividere.
Sit ſemicirculus A D G, cujus diameter A G, centrum E,
11TAB. XLIV.
fig
. 2.
punctum in diametro datum B.
ſupponatur factum quod
jubetur
;
ſitque recta B D ſemicirculum dividens in ratione
data
:
quoniam datur ſemicirculi menſura & ratio in qua
dividitur
, igitur datur ejus portio nempe D B G.
Sit recta
B
D, z:
ex datis rectis B D, B E, E D, innoteſcunt tri-
angula
D E B, D E F, D E G:
deinde ſit ut D E F una cum
D
E G ad D E G ità duplum D E G ad trapezium circum-
ſcriptum
D E G H:
& poſitis primis terminis convergenti-
bus
D E G, D E G H continuetur ſeries convergens poly-
gonorum
complicatorum, ſecundum circuli proprietates ſæ-
pius
repetitas, donec conveniens fuerit approximationem ad-
hibere
ita ut exhibeatur ſector D E G, qui una cum trian-
gulo
D B E æquatur portioni D B G cognitæ, cujus æquatio-
nis
reſolutio manifeſtat ignotam quantitatem z ſeu rectam
B
D:
reliqua patent.
Idem problema eodem omnino modo reſolvitur in ellipſe,
hyperbola
vel earum ſectore dato.
SCHOLIUM.
Si quis prædictorum problematum mechanicam deſideret
praxim
;
non difficile erit calculum, approximationem,
&
æquationis reſolutionem ſecundum vulgatas Geome-
triæ
practicæ regulas quodammodo imitari, multa talia
problemata
poſſem hic reſolvere ope analyſios &
noſtræ ſe-
ricrum
convergentium doctrinæ, quæ antea impoſſibilia æſti-
mabantur
:
ſed dicet fortè aliquis has reſolutiones non eſſe geo-
metricas
;
reſpondeo, ſi per geometricum intelligatur
191461ET HYPERBOLÆ QUADRATURA. ope ſolius regulæ & circini peracta, hanc in his non ſolum
eſſe
impoſſibilem ſed etiam in omnibus problematis quæ ad
æquationem
quadraticam reduci non poſſunt, ſicut facile
demonſtrari
poſſet;
& ſi per geometricum intelligatur redu-
ctio
problematis ad æquationem analyticam, omnia hæc
problemata
ſunt geometrice impoſſibilia, cum ex hic demon-
ſtratis
, manifeſtum ſit talem reductionem fieri non poſſe:
ſi verò per geometricum intelligatur methodus omnium poſ-
ſibilium
ſimpliciſſima;
invenietur fortaſſe poſt maturam con-
ſiderationem
omnia prædicta problemata eſſe geometriciſſi-
reſoluta, diligenter animadvertendum totam ſerierum
convergentium
doctrinam poſſe etiam nullo negotio applicari
ſeriebus
ſimplicibus.
Sit enim ſeries A, B, C, D, E, & c,
talis
naturæ ut tertius terminus C eodem modo
11
A

B

C

D

E

Z

componatur ex primo &
ſecundo A, B, quo
quartus
D componitur ex ſecundo &
tertio B, C,
&
quintus E ex tertio & quarto C, D, & ſic dein-
ceps
in infinitum;
ſitque differentia anteceden-
tium
A, B, major ſemper differentia immediatè
ſequentium
B, C;
ſupponamus hanc ſeriem ita in infinitum
continuari
donec duorum terminorum immediate ſe invicem
ſequentium
nulla ſit differentia, ſitque unus ex illis terminis
z
, quem ſeriei terminationem appellamus:
dico z eodem
modo
componi ex A &
B quo ex B & C vel C & D; de-
monſtratio
vix differt ab hujus 10 &
ejus conſectario: hac
ratione
ſi ponatur triangulum, ſectori circulari vel elliptico
inſcriptum
, vel ſectori hyperbolico circumſcriptum a, &

trapezium
, ſectori circulari vel elliptico regulariter in-
ſcriptum
vel hyperbolico regulariter circumſcriptum b;
erit hexagonum ſectori circulari vel elliptico regulari-
ter
inſcriptum vel hyperbolico regulariter circumſcri-
ptum
Vq {2 b3/a + b;
} & proinde ſector circuli, ellipſeos vel hyperbo-
eodem modo componitur ex a &
b quo ex b & Vq {2 b3/a + b; }
atque
hinc etiam demonſtrari poteſt, quod ratio inter ſecto-
rem
&
ejus triangulum datum non ſit analytica,
192462VERA CIRC. ET HYPERB. QUADR. tenorem hujus 11: poſſem quoque adhuc alia methodo par-
ticulari
demonſtrare arcum circularem non habere rationem
analyticam
ad ſuam chordam datam:
ſed plura non addo,
geometras
interim pro ſcientiæ incremento admonens, me
reperiſſe
in quibusdam figuris (quas Carteſius ſecundi gene-
ris
appellat) tres focos, ſeu tria puncta, à quibus ductarum
in
quodlibet curvæ punctum rectarum ſumma vel differen-
tia
ſemper eſt eadem:
unde mihi veriſimile videtur ſicut omnis
curvæ
primi generis duos habent focos vel reales vel imagi-
narios
, ita omnes ſecundi generis habere tres, omnes ter-
tii
quatuor, &
ſic in infinitum: quæ certè ſpeculatio ſcru-
tatu
digniſſima eſt, eſſet enim admiranda figurarum geome-
tricarum
proprietas, &
mechanicæ omnium æquationum pra-
xi
utiliſſima.
FINIS.
76[Figure 76]
193463 77[Figure 77]
II.
HUGENII

OBSERVATIONES

IN
LIBRUM
JACOBI
GREGORII,
DE
VERA CIRCULI ET HYPERBOLÆ
QUADRATURA
.
Dnus Hugenius rogatus à Societate quæ Pariſiis ſuos
habebat
conventus (1668) in Bibliotheca Regia, ut
vellet
hunc librum examinare, ſocietati retu-
lit
ſe multos errores obſervaſſe in demonſtratio-
ne
, qua Auctor contendit impoſſibilitatem quadra-
turæ
Circuli &
Hyperboles probare.
I. in 11a. Propoſitione, in qua auctor contendit Circuli
quadraturam
analytice impoſſibilem demonſtrare, hæc ha-
bentur
Si terminatio magnitudinum propoſitarum analyti-
ce
componatur a primis terminis a3 + a2b &
ab2 + b3, com-
ponetur
etiam analyticê &
eodem omnino modo a ſecundis
terminis
ba2 + bba &
2 b2 a. ſed licet id verum ſit quando
terminatio
inventa eſt per Methodum, quam indicat, non
poteſt
generalis inde deduci concluſio.
niſi ponamus, non
poſſe
inveniri, niſi per ejus Methodum, terminationem ſeriei
Magnitudinum
, quas appellat convergentes, vel ſi aliâ me-
thodo
inveniatur illam etiam per ſuam methodum inveniri
poſſe
quod non demonſtravit.
II. Autor immediate poſt addit; nullam quantitatem
194464HUGENII OBSERVATIONES eodem modo analytice componi e terminis a3 + aab, abb
+ b3 quo componitur e terminis aab + bba, 2 bba.
Hæc ni-
hilominus
invenitur per eandem methodum quam indi-
cat
in 7.
Propoſitione. Methodus autem hæc eſt. Pri-
mo
quærenda eſt quantitas perquam ſi multiplices a3 + aab,
&
producto addas productum abb + b3 multiplicati per da-
tam
quantitatem m, ſumma æqualis ſit ſummæ duorum alio-
rum
productorum, unius aab + bba multiplicati per eandem
quantitatem
quæſitam, alterius 2 bba multiplicati per datam
quantitatem
m.
Ponamus igitur quantitatem illam æqualem
z
, erit a3z + aabz + abbm + b3m = aabz + bbaz + 2 bbam;
& z = {bbm/aa + ab}: Et certum eſt, ſive multiplicetur {bbm/aa + ab} per a3 + aab
&
addatur abb + b3 multiplicatum per m, ſive eadem illa
quantitas
multiplicetur per aab + bba &
addatur 2 bbam,
ſemper
prodire eandem quantitatem 2 abbm + b3m, &
conſe-
quenter
ultimam hanc quantitatem componi eodem modo e
primis
&
ſecundis terminis progreſſionis convergentis pro-
poſitæ
, quod Autor fieri poſſe negavit.
III°. Datâ autem hac quantitate 2 abbm + bbbm, ſi hac
utamur
ad quærendam terminationem progreſſionis propo-
ſitæ
, juxta methodum ab auctore indicatam in 7 propoſi-
tione
, &
in 10, reperietur = {3 aab3 + ab4 + 2 a3 bb/bb + ab + aa}; & poſito a = 1
&
b = 2, illa terminatio, quæ deſignat in eo caſu ſectorem
circuli
continentem {1/3} totius circuli, erit = {48/7};
& primus ter-
minus
progreſſionis a3 + aab, qui deſignat {1/3} trianguli æquila-
teri
inſcripti in eodem Circulo, erit æqualis 3;
ita ut propor-
tio
circuli ad triangulum æquilaterum inſcriptum ſit ut {48/7} ad
3@
id eſt 16 ad 7.
a vero nihilominus omnes has proportiones ab-
errare
facile patet.
IV°. Si examinemus, cur terminatio aliquando occurrat ve-
ra
per methodum Autoris, ut in 7 Propoſitione, interdum
verò
non;
reperiemus id ex eo oriri quod problema 10
195465IN LIB JAC. GREG. Propoſitionis non bene ſit ſolutum; Non enim ſufficit, ut
inveniatur
terminatio progreſſionis convergentis, inveniſſe
quantitatem
compoſitam eodem modo e primis &
ſecundis
terminis
;
nam talis ſolutio tantum locum habet quando
quantitas
illa detegitur, non inveſtigatâ quantitate quæ di-
citur
z in 7 Propoſitione;
vel quum eadem quantitas non
componitur
ex ulla quantitate quæ datur in terminis progreſ-
ſionis
, ut in 7a.
Propoſitione, ubi z = {me/d}; nam Autor ſu-
mendo
z = {mae - mbe/ad - bd} non videtur obſervaſſe, diviſionem poſ-
ſe
fieri per a-b.
In exemplo propoſitionis 10, non quæritur quantitas z,
ſed
z appellatur ipſa terminatio;
& in tranſitu notandum eſt
exemplum
illud allatum eſſe citra propoſitum nam progreſ-
ſio
, cujus primi termini ſunt a, b, &
ſecundi & Vab,
{aa/Vab} non eſt progreſſio conyergens, neque habet terminatio-
nem
, quamvis autor illam inveniat.
Quod attinet ad methodum, quam Autor propoſuit ad ap-
propinquandum
per numeros ad dimenſionem Circuli;
@us
Hugenius
dixit ſibi videri ſe quid magis accuratum dediſſe
in
libro cui titulus eſt de Circuli magnitudine, edito 1654.
Addidit illa, quæ Gregorius habet de dimenſione Hy-
perbolæ
&
ratione quam habet cum Logarithmis, bona
quidem
eſſe ſed minime nova membris ſocietatis, cum poſ-
ſint
recordari, ſe ipſis idem jam propoſuiſſe, regulamque ad in-
veniendos
logarithmos, jamdudum actis eorum inſertam eſſe.

Se
etiam non credere illud novum videri regiæ ſocietati An-
glicanæ
, cum qua jam ante plures annos communicavit me-
thodum
ad invenienda pondera aëris in diverſis altitudini-
bus
ſupra terram, quæ fundamentum in hac ipsâ Hyperbolæ
dimenſione
habet.
Hæc autem eſt methodus, quam Dus Hugenius propoſuit
ad
inveniendum per logarithmos dimenſionem Spatii Hy-
perbolici
contenti inter Curvam &
unam ex Aſymptotis &
duas
lineas paralelas ad alteram Aſymptoton, data ratione
196466HUGENII OBSERVATIONES inter ſe habent duæ lineæ. Si logarithmus differentiæ lo-
garithmorum
horum numerorum ſemper addatur ad 0,
36221
, 56868, ſumma erit logarithmus numeri partium,
quas
continet Spatium Hyperbolicum, illarum quarum
1
.
0000000000 convinet parallelogr ammum Hyperbolæ, id
eſt
illud, quod eſt contentum a duabus lineis ductis ex uno
Hyperbolæ
puncto, &
quarum quævis parallela eſt uni ex
Aſymptotis
;
Exempli gratia ſi parallelæ, quæ includunt ſpa-
tium
Hyperbolicum ſint inter ſe ut 36 ad 5 operatio hoc pa-
cto
fiet.
11
1
, 5563025008 # Logarithmns 36.
0
, 6989700043 # Logar. 5.
0
, 8573324965. # Differentia.
9
, 9331492856 # Logar. Differentiæ.
0
, 36221 56868 # Logar. qui ſemper additur.
10
, 2953649724; # Logar. cujus numerus facit contentum \\ in Spatio Hyperbolico, quod hic eſt 1.9740810180.
78[Figure 78]
III.
DOMINI
GREGORII RESPONSUM
AD

ANIMADVERSIONES

DOMINI
HUGENII,
IN
EJUS LIBRUM, DE VERA CIRCULI
ET
HYPERBOLÆ QUADRATURA.
AD ea quæ dicit D. Hugenius contra meam Circ.
& Hyperb. Quadraturam, ingenuè fateor (cum
illa
ſcriberem) me non animadvertiſſe exemplum
in
prop.
10. non eſſe ſeriem convergentem
197467JAC. GREG. RESPONS. perientiam enim feci ſolummodo de primis & ſecundis ter-
minis
, non conſiderando tertios cum primis coincidere, nam
ratiociniis
inſiſtebam, de exemplis parum ſolicitus.
Ut au-
tem
appareat in hoc nihil contineri contra noſtram Doctri-
nam
, agedum hoc loco 10:
prop. totidem verbis, ſed cum
legitimo
exemplo repetamus.
PROP. X. PROBLEMA.
Ex data quantitate eodem modo compoſita à duobus
terminis
convergentibus cujuſcunque ſeriei convergen-
tis
, quo componitur ex terminis convergentibus ejuſ-
dem
ſeriei immediate ſequentibus;
ſeriei propoſitæ
terminationem
invenire.
Sit ſeries convergens, cujus duo termini convergentes qui-
cunque
ſint a, b, &
termini convergentes immediatè ſe-
quentes
{2 a b/a + b}, {a + b/2}, termini priores inter ſe multiplicati effi-
ciunt
eandem a b, item ſequentes inter ſe multiplicati effi-
ciunt
eandem a b;
ex his invenienda ſit propoſitæ ſeriei ter-
minatio
.
Manifeſtum eſt, quantitatem a b eodem modo
fieri
à terminis convergentibus a, b, quo à terminis conver-
gentibus
immediatè ſequentibus {2 a b/a + b}, {a + b/z}:
& quoniam quan-
titates
a, b, indefinitè ponuntur pro quibuslibet totius ſe-
riei
terminis convergentibus, evidens eſt, duos quoſcunque
terminos
convergentes propoſitæ ſeriei inter ſe multiplica-
tos
idem efficere productum, quod faciunt termini imme-
diatè
ſequentes etiam inter ſe multiplicati;
cumque duo ter-
mini
convergentes duos terminos convergentes ſemper im-
mediatè
ſequantur, manifeſtum eſt, duos quoſcunque ter-
minos
convergentes inter ſe multiplicatos idem ſemper effi-
cere
productum, nempe a b;
atque ultimi termini conver-
gentes
ſunt æquales, &
Tom. II. Nnn
proinde ſit ultimus ille terminus, ſeu
ſeriei
terminatio Z, quæ in ſe ipſam multiplicata facit
198468JAC. GREG. RESPONSUMZ2 = a b; eſt igitur Z. ſeu ſeriei terminatio r2 a b, quam invenire oportuit: & proinde ad inveniendam cujuſcunque ſeriei convergentis terminationem opus eſt ſolummodo inve- nire quantitatem eodem modo compoſitam ex terminis con- vergentibus primis, quo componitur eadem quantitas ex ter- minis convergentibus ſecundis.
CONSECTARIUM.
Quoniam non refert in Problemate, ſive termini con-
vergentes
, a, b, ſint primi, ſecundi vel tertii,
&
c. manifeſtum eſt, omnis ſeriei convergentis ter-
minationem
eodem modo eſſe compoſitam ex termi-
nis
convergentibus primis, quo ex ſecundis, ter-
tiis
, &
c.
Si quis aliud Exemplum deſideret, ſint primi termini a, b,
ſecundi
r7 a5 b2, r2 a b, quantitas eodem modo compo-
ſita
&
c. eſt a7 b4 & ſeriei terminatio r11 a7 b4: videat Huge-
nius
, duo exempla legitima hic adducta inquiſitionem Septi-
non admittere;
ope tamen prop. decimæ (ſuppoſita ter-
tia
illa quantitate) facilè reſolvuntur, neque ullo modo con-
ſectarium
reſpuunt, quod ſolummodo eſſe momenti ſatis
ſit
indicaſſe;
plura autem exempla deſideranti millena affe-
ram
.
Ad primam Hugenii objectionem quod ſpectat, miror
eum
non conſiderâſſe præcedens conſectarium, ubi illa,
quæ
deſiderat, evidenter deduco ex prop.
10. At agnoſcit
hoc
verum eſſe in illis ſeriebus, quæ ope noſtræ methodi
terminantur
:
velim certè ut aſſignet mihi Nobiliſſimus Vir
ſeriem
aliquam convergentem cum ſua terminatione, quæ
conſectarium
noſtrum reſpuat;
vel ſi eam aſſignare non poſ-
ſit
, ſolidam dubitandi rationem tantum deſidero.
Ut au-
tem
funditus evertatur hæc objectio, ſequentem exhibeo de-
monſtrationem
Geometricam.
199469AD ANIM. HUGENII.
Sit A. Polygonum regulare ſectori inſcriptum. B eidem
ſimile
circumſcriptum;
continetur ſeries convergens poly-
gonorum
&
c. ut ſit ejus terminatio ſeu circuli ſector Z: ſit
X
eodem modo compoſita à terminis C, D, quo Z à ter-
minis
A, B;
dico Z & X eſſe indefinitè æquales; ſi non ſint
indefinitè
æquales, ſit inter illas indefinita differentia a, &

continuetur
ſeries convergens in terminos convergentes I, K,
ita
ut eorum differentia ſit minor quam a;
hoc
11
A
# B
C
# D
E
# F
G
# H a
I
# K
L
# M
# Z
# X
enim abſque dubio concipi poteſt, etiamſi hic
omnes
quantitates ſint indefinitæ, quoniam
definitis
quantitatibus A, B, definitur etiam a,
ſed
adhuc reſtat K-1 quantitas indeterminata
in
infinitum decreſcens.
Manifeſtum eſt, ſe-
ctorem
Z eſſe indefinitè minorem quam K, &

majorem
quam I:
item quoniam Zeodem mo-
do
componitur ex quantitatibus A, B, quo X.
è quantita-
tibus
C, D, &
Z indefinitè minor eſt quam K & major
quam
I, patet ex Proprietatibus ſerierum convergentium,
X
etiam eſſe indefinitè majorem quàm I, &
minorem quàm
K
(eſt enim revera indefinitè major quàm L &
minor quam
M
) &
proinde ſunt quatuor quantitates indefinitæ, quarum
maxima
&
minima ſunt I, K, intermediæ autem Z & X,
&
ideo differentia extremarum K-I major eſt quàm a diffe-
rentia
mediarum, quod eſt abſurdum, ponitur enim minor:
quantitates ergò Z & X non ſunt indefinitè inæquales, &
ideo
ſunt indefinitè æquales, quod demonſtrandum erat.

Manifeſtum
eſt hanc demonſtrationem eodem modo appli-
cabilem
eſſe omni ſeriei convergenti.
In objectionibus 2, 3, & 4, contra ſuas ipſius imaginatio-
nes
argumentatur Hugenius:
Ego enim ſatis dilucidè affir-
mo
in Scholio propoſit.
5. & in fine prop. 9. Septimam & no-
nam
propoſitionem eſſe Particularem, unamquamque ſuo ca-
ſui
;
item in Prop. decima (quàm ergo pro generali ſubſti-
tuo
) evidenter ſuppono, &
non quæro, illam quantitatem
eo
modo compoſitam ex primis, quo ex ſecundis terminis
convergentibus
;
ſatis enim ſcio, talem methodum
200470JAC. GREG. RESP. lem eſſe impoſſibilem. Sed omnium maxime admiror, Cla-
riſſimum
Virum non animadvertiſſe in 8.
definitione, Quan-
titates
C, D, E, compoſitionem ingredientes, ſemper eſſe
eaſdem
, nempe definitas &
invariabiles, ipſos autem termi-
nos
A, B, eſſe indefinitos &
variabiles, nimirum in F,
G
, &
infinitos alios: at quis eſt qui non videt Hugenii
{b2 m/a2 + ba} non minus eſſe indefinitam, quam ſunt ipſi termini?
Deinde in Proœmio noſtræ Geometriæ Partis univerſalis,
ſic
dico.
Alii objiciunt contra prop. 11. ita: ſi addatur
a
3 termino a3 + a2b &
temino ba2 + b2a, enervetur vis u-
triuſque
demonſtrationis.
Reſpondeo, a3 eſſe quantitatem
indefinitam
, &
alias quantitates indefinitas præter ipſos
terminos
convergentes compoſitionem non poſſe ingredi, quod
analyſtam
latere non poteſt:
Eodem modo reſpondeo Huge-
nio
{bbm/a2 + ab} eſſe quantitatem indefinitam, &
ideo compoſitio-
nem
non poſſe ingredi:
Si autem mihi objiciat, in ſeptima
me
credidiſſe, {mae - mbe/ad - bd} fuiſſe quantitatem indefinitam;
Re-
ſpondeo
, etiamſi diviſio per a-b à me ſatis inconſideratè ne-
glecta
ſit, apertè tamen conſtat, me hoc cognoviſſe, ex di-
verſitate
methodorum, quibus utor in ſeptima &
decima,
quippe
iſta particulari, in qua quantitatem illam quæro, &

hac
generali, in qua illam ſuppono;
nulla enim alia ratio
hujus
diverſitatis excogitari poteſt;
quod etiam ex ipſis ſepti-
ma
&
decima eſt manifeſtum, cum appellem ſemper termi-
nos
convergentes quantitates indefinitas, hoc ipſo ſatis ſi-
gnificans
, nullas alias quantitates indefinitas calculo in-
eſſe
.
Semper credidi in rebus ſcientificis verba ita candidè eſſe
explicanda
(ſi modo poſſibile ſit) ut diſcurſus nullum inclu-
dat
abſurdum;
at Hugenius fatis percipit, diſcurſum nihil
continere
abſurdi, modò nulla quantitas indefinita præter i-
pſos
terminos compoſitionem ingrediatur;
judicat tamen abſ-
que
omni ratione, me contrarium exiſtimaſſe;
libenter enim
optarem
Hugenium aſſignaſſe locum, ubi aſſero, illam
201471AD ANIMADV. HUGENII. quiſitionem Septimæ eſſe univerſalem. Dico igitur & de-
claro
me intelligere, nullam quantitatem indefinitam præter
ipſos
terminos convergentes compoſitionem poſſe ingredi.
Atque ita corruunt tres ultimæ Hugenii ſive diverſæ obje-
ctiones
, ſive ejuſdem portiones;
neſcio enim, quare in tot
partes
dividatur.
Præcedentibus perceptis, evidentiſſimum eſt, Circuli, El-
lipſeos
, vel Hyperbolæ ſectorem eſſe terminationem ſeriei
convergentis
, cujus primi termini a3 + a2 b, ab2 + b3, &

ſecundi
ba2 + b2a, 2b2a &
proinde Sectorem eodem 11Schol. 5.22Conſ. 10. do componi ex primis terminis quo ex ſecundis ; atque evidens eſt, nullam dari quantitatem eodem modo ana-
lyticè
compoſitam ex primis terminis quo ex ſecundis, quo-
niam
primos eodem modo analyticè tractando quo ſe-
cundos
, ſemper reſtat altior poteſtas ipſius a in primorum
producto
, quam in producto ſecundorum;
de hoc (ſi non cre-
datur
) fiat experientia, &
conſtabit non ſolum aſſertionis veri-
tas
, ſed etiam ejuſdem demonſtratio;
quando autem altior eſt
ejuſdem
poteſtas in una quantitate quàm in altera, nulla datur
indefinita
æquatio, de qua hic tantum loquimur, hoc eſt,
ut
(poſitis a, b, ad libitum,) æqualitas ſemper rite proce-
dat
.
Atque hæc eſt ſumma non ſolum propoſitionis unde-
cimæ
ſed etiam totius noſtræ Circ.
& Hyp. Quadraturæ,
ab
Hugenio adhuc intactæ.
Gratias tamen ago nobiliſſimo
viro
, quod meas qualeſcunque lucubrationes examinare di-
gnatus
eſt, hinc enim mihi data eſt occaſio illas fuſius ex-
plicandi
&
confirmandi. Num Hugeniana methodus cir-
culum
menſurandi mea ſit præciſior, experientiæ relinquo
judicandum
;
quod autem noſtra, Hyperbolam quadrandi,
illi
etiam innotuerat, de hoc nihil habeo quod dicam, niſi
quod
mihi gratuler, inventa mea ipſo Hugenio non æſtima-
@i
indigna.
202472HUGENII EXCEPSIO 79[Figure 79]
IV.
EXCERPTA
EX LITERIS
D
ni. HUGENII
DE
RESPONSO, QUOD
D
nus. GREGORIUS
DEDIT
AD EXAMEN LIBRI, CUI TITULUS EST,
VERA
CIRCULI ET HYPERBOLÆ QUADRATURA.
In circuli quadraturam inquirentes Geometræ, va-
ria
&
quidem pulcherrima detexere, ideo ne u-
tili
exercitio deſtituantur adverſus Gregorium de-
fendere
conſtitui, quadraturam hanc detegi poſ-
ſe
;
neque huc uſque reſponſionem hanc diſtuliſſem, niſi oc-
caſione
controverſiæ noſtræ examen ſuſcepiſſem exactiſſimum
de
proxima Circuli &
Hyperboles Quadratura: in quo me
interpellarunt
ſæpe alia impedimenta.
Dico nunc primo; Quod ſpectat impoſſibilitatem analy-
ticam
quadraturæ illarum figurarum, tantum abeſſe etiam poſt
ſupplementum
demonſtrationum, quod Dnus Gregorius dedit,
impoſſibilitatem
hanc bene probatam eſſe, ut adhuc dum in-
certum
maneat, num Circulus &
quadratum diametri ejus ſint
incommenſurabilia
, id eſt an non horum ratio per numeros
poſſit
exprimi;
quod etiam applicari poteſt portioni deter-
minatæ
Hyperboles &
figuræ huic inſcriptæ. Quod ut demon-
ſtremus
ſufficit obſervaſſe;
quod XI ejus Propoſitio & ſup-
plementum
nil probent quando in ejus ſerie convergen-
te
determinantur quantitates a &
b per numeros ra-
tionales
vel ſurdos;
quoniam tunc terminatio et-
iam
poterit eſſe numerus quidam ſimilis;
& con-
trarium
per illam propoſitionem demonſtrari non
203473AD RESP. JAC. GREG. terit, quoniam tunc ignotum erit, quomodo terminatio com-
poſita
ſit ex primis &
ſecundis terminis. E. G. Si a ſit 1 & b, 2
quomodo
probabitur per XI ejus Propoſitionem, termina-
tionem
non eſſe {7/3}.
Ut ergo concludatur, rationem Circu-
li
ad quadratum diametri ejus non eſſe analyticam, demon-
ftrari
non ſolum debet, quod ſector Circuli non ſit ana-
lyticus
indefinite ad figuram ſuam inſcriptam, licet illa de-
monſtratio
non careat ſuâ pulchritudine, ſed quod illud etiam
verum
ſit in omni caſu definito.
Dico præterea, ſi quantitates a & b maneant indetermi-
natæ
, terminationem forte reduci ad æquationem ex iis, qua-
rum
radices dari nequeunt;
& contrarium probari per XI e-
jus
Propoſitionem, neque per Supplementum, non poterit, ni-
hilominus
ſi illa terminatio reducta ſit ad quandam æquatio-
nem
ejus naturæ, crederem Quadraturam Geometricè eſſe in-
ventam
per interſectionem quarundam linearum curvarum,
quæ
in Geometriâ admittuntur.
Non inhærebo in aliis objectionibus, quas propoſui; Di-
cam
tantum, has, ſicuti locum amplius non habent poſt cor-
rectionem
Dn.
Gregorii, ita antea firmo fundamento nixas
fuiſſe
;
quoniam omiſſa diviſione neceſſariâ per a@ b in tot
locis
propoſitionis VII.
poterat præſumi illum non noviſſe
talem
diviſionem eſſe poſſibilem, &
conſequenter illum
credidiſſe
, in compoſitione de qua agitur indefinitas ad-
mitti
debere quantitates.
Tranſeo igitur ad comparationem noſtrarum methodorum
pro
dimenſione Circuli proxima:
Certum eſt, primas ejus
approximationes
quarum fundamentum ſunt ipſius propo-
fitiones
XX, &
XXI. eaſdem eſſe cum iis, quas dedi in tra-
ctatu
de Circuli magnitudine;
ubi demonſtravi eadem illa
Theoremata
, ſcil.
ſi Polygonum in Circulo inſcriptum ſit
a
;
& Polygonum ſimul circumſcriptum ſit d: contentum
Circuli
minus eſſe quam {1/3}a + {2/3} d , ſed majus quam {4/3} 11Vide ſupræ
pag
. 361.
pr
. VI.
{1/3} a , poſito c pro Polygono inſcripto quod duplo 22Vide ibid.
prop
. V.
habeat laterum numerum quam a vel d.
Quidquid hic
204474HUGENII EXCEPTIO& in ſequentibus dicam de Circulo debet intelligi pariter de
ſectore
Circuli.
Præter hanc approximationem D. Gregorius aliam pro-
ponit
in fine ſuæ XXV Propoſitionis, quam admirandam di-
cit
, cujus demonſtrationem ſe ignorare fatetur;
hæc eſt, in-
ter
duos terminos, ſtatim memoratos {1/3} a + {2/3} d &
{4/3} c - {1/3} a,
inventis
quatuor mediis quantitatibus in proportione Arith-
metica
, aſſerit maximam harum quantitatum adeo Circuli
magnitudini
vicinam eſſe, ut, ſi in numeris, qui deſignant
Polygona
ſimilia a &
d, prima notarum triens ſit eadem,
error
ad unitatem non pertingat.
Sed invenio hanc approximationem in Circulo veram non
eſſe
licet in Hyperbola locum habeat, &
, dum in hac utimur
maxima
quatuor mediarum Arithmeticarum proportiona-
lium
, minimam pro approximatione Circuli adhibendam
eſſe
.
Ita minima quatuor mediarum proportionalium inter
terminos
dictos primæ approximationis erit {16 c + 2 d - 3 a/15}, uti
facile
eſt videre per Calculum;
& probare poſſum non ſo-
lum
experientiâ, ſed &
per demonſtrationem quantitatem
hanc
, poſitis numeris quorum prima notarum triens eadem
eſt
, ex primentibus polygonis a &
d, a vera Circuli ma-
gnitudine
non aberrare niſi in duabus ultimis notis, &
ple-
rumque
in omnibus notis &
ulterius cum vera magnitudi-
ne
conincidere, quam tamen ſemper ſuperat, cum e contra-
rio
maxima quatuor Mediarum, qua utitur Dus Gregorius in
Hyperbola
deficiat.
Inveni præterea, approximationem hanc pro Circulo non
æque
accuratam eſſe, ac eſt illa quam dedi in Tractatu deCircu-
li
magnitudine, juxta quam, quando a, c &
d deſignant eadem
Polygona
, ac ſupra, terminus excedens contentum Circuli
eſt
a + {10cc - 10aa /6c + 9a} Neque demonſtratio difficilis eſt, 11vide ſupra
p
. 383. in
ſ
ine.
ſi neges illum terminum eſſe minorem ideoque magis
205475AD RESP. JAC. GREG. ctum quam præcedentem {16c + 2d - 3a/15}, ſequetur, cubum c - a non
fore
majorem nihilo, &
c non majorem quam a contra hypo-
theſin
, uti facile videre eſt per calculum analyticum, obſervan-
do
quod d ſit = {cc/a}.
Poſſunt etiam a & c ſumi pro circumferentiis Polygono-
rum
inſcriptorum, quorum unum ſubduplum laterum ha-
bet
numerum;
Et tum terminus a + {10cc - 10aa/6c + 9a} eſt longitu-
do
circumferentiæ Circuli, aut arcus ſectoris parum admo-
dum
excedens, ut ſi notarum triens in a &
c ſit eadem, er-
ror
dari non poterit niſi in ultima nota, &
ſæpius nequi-
dem
in quatuor vel quinque notis ſequentibus ultra illas quæ
dantur
in numeris a vel c.
Sed & ut illi, qui contem plationes has negligunt, tamen
quid
commodi ex noſtra controverſia capiant, addam hic
Geometricam
conſtructionem ex ultimâ approximatione
deductam
qua invenitur longitudo arcus Circuli dati adeo
acurata
quam ad uſum deſideratur.
Sit arcus Circuli, qui non excedat ſemicircumferentiam
11TAB. XLIV.
fig
. 3.
A B C, cujus ſubtenſa ſit A C;
dividat hanc ut & arcum in duas
partes
æquales linea B D.
Ducta ſubtenſa A B ſumantur ejus {2/3} & ponantur ab A ad E
in
producta lineâ C D;
tum diminuta D E decimâ parte E F,
ducatur
F B, &
tandem ipſi perpendicularis B G. Erit linea
A
G æqualis arcui A B, vel dupla linea æqualis arcui A B C,
quæ
tam parum excedet, ut tunc etiam, quum arcus erit æ-
qualis
ſemicircumferentiæ Circuli exceſſus non ſit {1/1400}.
lon-
gitudinis
;
ſed ſi tantum ſit {1/3} circumferentiæ, differentia non erit
{1/13000}, ſi autem arcus tantum ſit pars quarta circumferentiæ er-
ror
non erit {1/90000} longitudinis.
Poſſem hic addere approximationem & conſtructionem
omnino
ſimilem pro quadratura Hyperboles, paulo magis
accedentem
ad veram quam media Arithmetica Dni.
206476JAC. GREG. CONSID. rii, de qua ſuperius dixi, ſed vererer, ne nimium hoc ſcriptum
producerem
, &
certus ſum præterea, poſt illa, quæ Dus. Mer-
cator
nuper feliciter invenit de illa quadratura, &
correctionem
D
ni.
Walliſii, inventa noſtra hac de re parum eſſe conſi-
deranda
.
80[Figure 80]
V.
EXCERPTA EX EPISTOLA
D
. JACOBI GREGORII,
CONTINENTE
QUASDAM EJUS CONSIDERATIO-
NES
, SUPER EPISTOLA
D. HUGENII,
IMPRESSA
IN VINDICATIONEM EXAMINIS
SUI
LIBRI, DE VERA CIRCULI ET HY-
PERBOLÆ
QUADRATURA.
Ex duobus argumentis, quibus conatur Nob. D.
Hugenius doctrinam meam evertere, primo qui-
dem
, reſponſionis fundamentum dedi in Proœm.

ad
Geometr.
partem univer ſalem; alterum au-
tem
provenit ſolummodo à Prop.
11. non re-
cte
, opinor, ab Hugenio intellecta, quam tandem admit-
tit
poſt correctiones (ut inquit) à me factas.
Ut autem,
ſimul
cum reſolutione Objectionum, omnem evertam du-
bitandi
rationem, ex admiſſa Prop.
11. in forma proba-
re
conabor Syllogiſtica, Nullam eſſe rationem analyticam
inter
Circulum &
Diametri Quadratum: Præter Modum
quippe
&
figuram nil deeſt in hactenus à me
207477SUPER HUGEN. EXCEPT. quin id integrè demonſtretur; quæ interim forma rarò à
Geometris
exigitur.
Dico itaque;
Si daretur ratio Analytica (ſeu ratio notis Analyticis ex-
primenda
) inter Circulum &
Diametri Quadratum, tunc Cir-
culus
analyticè componeretur ex Quadratis, inſcripto &
cir-
cumſcripto
.
Sed poſterius eſt abſurdum E. Sequela Majoris
ſic
probatur;
Quantitas quæſita & determinata invenitur ex quantitati-
bus
quibuſcunque eam determinantibus, in ea ratione, ſeu
relatione
, quam habet quantitas determinata ad dictas quan-
titates
determinantes.
Sed Quadratum inſcriptum & cir-
cumſcriptum
Circulum determinat, idemque ex illis Circu-
lus
daretur in ea relatione, quam habet ad Diametri Quadra-
tum
vel ejus ſemiſſem, h.
e. ſi eſſet ratio analytica inter Cir-
culum
&
diametri Quadratum; Ex dictis quantitatibus de-
terminantibus
analyticè componeretur Circulus.
Ex dictis
enim
quantitatibus omnia analyticè componi poſſunt, quæ
ad
ea rationem habent analyticam.
Secundi Syllogiſmi Minor eſt evidentiſſima. Major autem
eſt
axioma ab omnibus Geometris tacitè admiſſum.
Minor Syllogiſmi prioris ſic probatur.
Eodem modo componitur Circulus ex Quadrato inſcripto
&
circumſcripto, quo componitur Quadrans Circuli ex
Triangulo
inſcripto &
Trapezio vel potius Quadrato cir-
cumſcripto
.
Sed ex 11. Prop. Quadrans Circuli ſeu ſector
non
poteſt componi analyticè ex Triangulo inſcripto &
Qua-
drilatero
circumſcripto.
E.
Major eſt evidens. At poterit fortaſſe diſtingui Minor,
dicendo
;
Prop. 11. veram eſſe in Methodo indefinita; ſed
poſſe
eſſe falſam in methodis Particularibus.
At inſto. Omnis
methodus
indefinita in methodos ſeu caſus Particulares eſt re-
ſolubilis
.
Sed hæc methodus indefinita, nempe quod ſe-
ctor
ſit terminatio datæ ſerie convergentis, in nullam parti-
culararem
reſolvi poteſt.
Nulla igitur datur hic methodus
particul@ris
.
Major patet, quia quantitates æquales in ſe mu-
tuò
ſunt reſolubiles.
Minorem ita probo; Si hæc
208478JAC. GREG. CONSID. indefinita reſolvetur in aliquam particularem, reſolutio fie-
ret
vel ab Analyſi ſpecioſa vel numeroſa.
Sed neutrum dici
poteſt
.
E. Major patet ex ſufficienti enumeratione. Minor
ſic
probatur:
Non ab Analyſi ſpecioſa, quoniam hæc Me-
thodus
indefinita ad eam eſt irreducibilis, ut patet ex Prop.
11. Non à Numeroſa, quæ hic eſt interminabilis, proinde-
que
invariabilis.
In hanc ultimam diſtinctionem reſolvitur 1. objectio Hu-
genii
.
Velim enim Nobiliſſ. Virum conſiderare, omnem
plenam
Problematis ſolutionem eſſe indefinitam.
Nam Me-
thodi
particulares, cum ſint infinitæ, exhiberi omnes ne-
queunt
;
neque dirigi poſſunt à tenore Problematis quippe
illis
omnibus communi:
Ideoque requiritur Methodus Ge-
neralis
ſeu Indefinita, Particularium directrix.
Agnoſco u-
tique
Methodos Particulares caſu ſæpe inveniri abſque ope
Generalis
;
attamen fatendum eſt Geometris, nullam eſſe,
nec
poſſe fieri Mothodum Particularem, in quam reſolubi-
lis
non ſit Methodus indefinita.
Si igitur Methodus Indefi-
nita
omni reſolutioni ſit impervia (ut in Prop.
11. eſt de-
monſtratum
) eodem modo omnes Particulares reſolutionem
@tiam
reſpuent;
proindeque tam Definita, quam Indefinita
nullam
compoſitionem agnoſcit.
Talis enim Compoſitio,
qualis
Reſolutio.
Etiamſi prædicta, meo quidem judicio, adundè ſufficiant,
ne
tamen ullus relinquatur cavillationi locus, 11mam noſtram
Prop
.
etiam in Definitis hic demonſtrabimus. Sit ergò B
Polygonum
intra Circuli ſectorem, 2 B Polygonum circum-
ſcriptum
&
priori ſimile; ſufficit enim Polygonorum propor-
tionem
definire, ut Theorema definitè demonſtretur.
Con-
tinuetur
ſeries convergens ut ſit ejus teminatio
11
B
# 2 B
C
# D
E
# F
G
# H
## Z
a
# x
feu Circuli Sector Z.
Dico, Z non poſſe com-
poni
analyticè ex Polygonis definitis B, 2 B.
Si
fieri
poteſt, componatur Z Analytice ex Poly-
gonis
Definitis B, 2 B.
ſintque duæ quantitates
Indefinitæ
a &
x, è quibus componatur m
209479SUPER HUGENII EXCEPT. dem modo, quo Z. componitur à quantitatibus
11
Vax
{2ax/a + Vax}
m

n

B, 2 B;
Item eodem modo componatur n ex
quantitatibus
Vax, {2ax/a + Vax}:
quantitates m, n, non
ſunt
indefinite æquales ex prop.
11 Si igitur in-
ter
m &
n fingatur æquatio; a manente quantitate indefinita,
æquatio
inter m &
n tot habebit radices ſeu quantitates, in
quas
reſolvitur x, quot quantitatum, inter ſe diverſas ra-
tiones
habentium, binarii ſunt in rerum natura, quæ vices
quantitatum
a, x, ſubire poſſunt, h.
e. quæ eandem quan-
titatem
Analyticè ex ſe ipſis componit eodem modo, quo
eandem
quantitas componitur ex ipſarum media Geometri-
ca
Vax, &
ex media Harmonica inter dictam mediam
Geometricam
&
x, nempe {2ax/a + Vax,} ita ut compoſitio ſit eo-
dem
modo quo Z componitur ex B &
2B. atque ex Conſe-
ctario
Prop.
10. omnes quantitatum binarii, rationes quoque
diverſas
inter ſe habentium, B 2 B, C D, E F, G H, &
c.
in infinitum, poſſunt ſupplere vices quantitatum a, x, quo-
niam
Z eodem modo componitur ex B 2 B, quo ex C D, E F,
vel
G H, &
c. & proinde æquatio inter m & n radices habet
numero
infinitas.
Sed omnis æquatio habet ad ſummum tot
radices
, quot habet dimenſiones;
& proinde æquatio inter
m
&
n dimenſiones habet numero infinitas, quod eſt abſur-
dum
;
ideoque Z ſeu Circuli Sector non poteſt analyticè
componi
ex Polygonis definitis B, 2B.
quod demonſtran-
dum
erat.
Hinc manifeſtum eſt, Terminationem cujuſlibet
ſeriei
convergentis, ſi non poſſit componi ex terminis con-
vergentibus
indefinitè, nec poſſe componi definitè;
adeo-
que
evaneſcit ſimul cum noſtra diſtinctione Objectio Huge-
nii
prima.
Idem in Objectione ſua ſecunda non videtur advertiſſe,
me
non ſolum in Prop.
11. ſed etiam in toto meo Tracta-
tulo
intelligere per Extractionem radicum, Reſolutionem
omnium
poteſtatum ſive purarum ſive affectarum;
omnium
quippe
eadem eſt ratio, neque ulla imaginabilis eſt in de-
monſtratione
diverſitas, ſive Sector ſupponatur Radix
210480JAC. GREG. CONSID. cujus poteſtatis puræ, ſive affectæ ad puram irreducibilis.
Nam ſi Sector eodem modo fiat cx primis terminis conver-
gentibus
, quo ex ſecundis (ut in Conſect.
Prop. 10. eſt de-
monſtratum
) etiam omnes ejus poteſtates ſive puræ, ſive
quocunque
modo affectæ eodem modo componitur è pri-
mis
, quo è ſecundis terminis convergentibus, quæ (in A-
nalyticis
exhibitæ) erunt æquales quantitates eodem modo
Analyticè
compoſitæ ex primis, quo ex ſecundis terminis
convergentibus
;
quod eſt abſurdum, nempe contra Prop.
11
.
admiſlam. Senſus igitur integer Prop. 11. eſt Hoc Pro-
blema
(E datis duobus polygonis complicatis, invenire Se-
ctorem
ſive Circularem ſive Hyperbolicum ab illis determi-
natum
) non poteſt reduci ad ullam æquationem Analyticam.
In comparatione Hugeniana inter noſtras methodos, a-
gnoſco
, meas approximationes prop.
20. & 21. eaſdem eſſe
cum
Hugenianis, ſed methodo mihi peculiari demonſtratas.
At meam approximationem in fine prop. 25. non percipere
videtur
Hugenius;
aliam interim ſibi fingit: hanc primò
meam
non eſſe probat, deinde tamen eam cum ſua compa-
rat
, victoriaque potitur.
Sed lentè hic feſtinandum.
Sit a Polygonum, Circulo vel ſectori inſcriptum, c Po-
lygonum
inſcriptum duplo plura habens latera, d autem ſit
Polygonum
circumſcriptum ſimile ipſi c.
Ex 20. prop. Sector
eſt
major quam {4c - a;
/3} & ex 21. Sector eſt minor quam
{2d + c/3}, inter quos terminos ſit maximus quatuor continuè
proportionalium
{8d + 8c-a/15}, nempe noſtra approximatio@
quam
rigidiſſimis Hugenii cenſuris ſubjicio.
Hallucinatur au-
tem
Hugenius, quod Polygona a &
d ſimilia ſumeret, cum
debeant
eſſe c &
d, quæ duplò plura habent latera. Ne
autem
dicat, factam eſſe à me correctionem, conſideret
hanc
approximationem non ſolum verbis prop.
25. ſed &
praxi
prop.
30. eſſe conſonam, ubi approximationem prop.
21. ex ultimis ſimilibus Polygonis conſtruo: ridiculum enim
eſſet
, illam è penultimis minus præciſam dare, cum
211481SUPER HUGENII EXCEPT. opera detur magis præciſa ex ultimis. At miror, cum Hu-
genius
incidiſſet in meam Hyperbolæ approximationem, quod
eam
non potuerit Circulo applicare;
Nam in Hyperbola abſ-
que
dubio 24 prop.
approximationem ex ultimis ſimilibus
polygonis
conſtruxit:
Omnis enim ad Circulum approxi-
matio
ex polygonis deducta, Hyperbolæ eſt etiam applica-
bilis
, &
vice verſa. Sed hoc non videtur animadvertiſſe Hu-
genius
;
alioqui in fine fuarum Animadverſionum non pro-
mitteret
talem Hyperbolicam approximationem, de cujus
applicatione
ad Circulum nihil dicit.
Quæ autem illic affir-
mat
(ſi de ſemet loquitur in plurali) tranſeant;
ſi verò etiam
de
me adeo fidenter ſibi perſuadeat, falli ipſum putem, cum
hæc
eadem quadratura, de qua loquitur, antequam ab eo
videretur
, ad laboris dimidium à me ſit reducta.
Ne autem Hugenii praxis geometrica minus peritis videa-
tur
noſtram ſuperaſſe, ex noſtra approximatione, ab Hu-
genio
rejecta, ſequentem praxin exhibebo.
In fig. Hugeniana ſit A C = A, A B C = B, ſitque
11TAB. XLIV.
fig
. 3.
A + B:
B : : 2B: C; eritque {8C + 8B - A/15} major, quam
arcus
A B C;
differentia autem, in ſemi-circumferen-
tia
minor erit quàm ipſius {1/3500}, in triente minor quam
ipſius
{1/40000}, &
in quadrante minor quam ipſius {1/300000}. Sed quo-
niam
præcedens approximatio major eſt quàm arcus, aliam
addamus
eodem minorem.
Sit A: B: :B: D; {12 C + 4 B - D/15}
minor
erit quam arcus A B C;
differentia autem in ſemi-cir-
cumferentia
minor erit quam ipſius {1/1000}, &
in quadrante
minor
quam ipſius {1/60000}, inter has approximationes ſit maxi-
ma
, penultima ſex continuè Arithmeticè proportionalium,
quæ
minor erit quàm arcus, differentia autem in ſemi-cir-
cumferentia
minor erit quam ejuſdem {1/23000}, &
in
212482J. GREG. CONS. SUPER HUG. EXCEPT. minor quam ejuſdem {1/3000000}. Sed hæc levia mihi videntur,
cum
poſſim Approximationes exhibere, quæ ab ipſa
ſemi-circumferentia
differant minori intervallo, quam quæ-
libet
ejus pars aſſignata, neque nobis amplius apparent hæc
mirabilia
, cum demonſtratio ſolida innoteſcat.
Ad reliqua
ab
Hugenio publicata, cum à meo inſtituto ſint aliena, nihil
dico
, niſi quod ipſa Hugenii dicta (non obſtante exactiſſi-
ma
ſua, ut ait, materiæ hujus examinatione) à meæ Ap-
pendiculæ
factis ni fallor, longè ſuperentur.
Vale. Decemb.
15. 1668.
Figura Hugenii hæc eſt, quam ipſe hoc ſenſu, licet Gal-
licè
, ſic explicat.
Sit Arcus Circuli, qui non excedat ſemicir-
cumferentiam
, A B C, cujus ſubtenſa ſit A C, &
dividan-
tur
ambo in partes æquales per lineam B D.
Ducta ſubtenſa
A
B, capias inde {2/3}, eaſque jungas inde ab A ad E in linea
C
A protracta.
Dein, reſecta lineæ D E parte decima E F,
ducas
F B, &
tandem B G, ipſi perpendicularem: & habe-
bis
lineam A G æqualem Arcui A B C, cujus exceſſus tantil-
lus
erit, ut etiam tunc, quando hic arcus æqualis erit ſemi-
circumferentiæ
Circuli, futura non ſit differentia {1/3400} ſuæ
longitudinis
;
at quando non eſt niſi tertiæ partis circumfe-
ferentiæ
, differentia non erit {1/13000};
& ſi non ſit niſi quar-
partis, non differet niſi {1/90000}, ſuæ longitudinis.
FINIS.
213
CHRISTIANI HUGENII
GEOMETRICA

VARIA
.
Tom. II. Ppp
214
[Empty page]
215485 81[Figure 81]
I.
CONSTRUCTIO
LOCI
AD
HYPERBOLAM
PER
ASYMPTOTOS.
In æquatione loci ad hyperbolam, ſi neutra indeter-
11TAB. XLIV.
fig
. 4. 5. 6. 7.
minatarum linearum in ſeipſam ducta inveniatur,
velut
ſi ſit xy = bb;
vel xy = cx. bb; (literis x & y
lineas
indeterminatas A B, B C ſignificantibus,
quæ
in dato angulo ſibi mutuò ſint applicatæ, quarumque al-
tera
, ut A B, poſitione data intelligitur, &
in ea datum pun-
ctum
A) conſtructio per aſymptotorum inventionem facilè
abſolvitur
, ut oſtenſum eſt à Fl.
de Beaune in Notis ad Geo-
metriam
Carteſii.
Cum verò habetur x x vel y y in æquatio-
ne
, vel utrumque nihilominus ad aſymptotos rem deduci
poſſe
, &
quidem brevius quàm ad diametri laterumque re-
cti
&
transverſi inventionem, oſtendemus hoc modo.
Sit æquatio ejuſmodi reducta, y = l. {nx/z} √mm. ox + {ppxx; /gg}
ſemper
enim ad hos terminos reduci poteſt, nempe ut y al-
tera
linearum indeterminatarum, quæ applicata eſt ad poſi-
tionem
datam, ſola ab una parte æquationis habeatur, ab alte-
ra
verò non plures termini quàm hîc inveniantur;
nam ſæ-
pe
pauciores etiam eſſe poſſunt, cum ſoli neceſſarii ſint
+ {ppxx/gg} cum alterutro horum mm vel ox.
Quum angulus A B C datus ſit, ducatur per A punctum
linea
X Y quæ ſit rectæ B C parallela, &
in ea accipiatur AI
æqualis
l, idque ad partes B C, ſi habeatur + l in æquatio-
ne
, in contrarias verò ſi habeatur l, &
agatur I K
216486CHRIST. HUGENII rallela A B. Si verò non habeatur omnino l, recta I K in
A
B incidere intelligenda eſt.
Deinde ſicut z ad n, quæ ratio data, ita ſit I K ad libi-
tum
ſumpta, ad K L;
quæ ipſi A I parallela ducendaeſt, ſu-
mendaque
hoc pacto, ut puncta K L ſita ſint quo ordinc
A
I, ſi habeatur + {nx/z}, at contrà ſi habeatur - {nx/z}, &
du-
catur
recta per IL;
ſi verò deſit {nx/z}, eadem eſt I L & I K.
Porro ut p ad g, ita ſit {1/2}o ad ſingulas IX, I Y ſumendas
in
recta A I;
atque ita quoque I X ad I V ſumendam in I K
ad
partes A B ſi habeatur - o x, aut in contrarias ſi habea-
tur
+ ox;
& ſit V M parallela A I, occurratque rectæ I L
in
M:
erit jam M centrum hyperbolæ quæſitæ aſymptoti
vero
, rectæ per M X, M Y ductæ.
Si vero non habeatur o x in æquatione, erit I centrum hy-
perbolæ
;
ſumptisque I X, I Y ad libitum ſed inter ſe æqua-
libus
, inventiſque inde punctis V &
M, ut ante, ducentur
aſymptoti
per I parallelæ ipſis M X, M Y.
Jam porro ſi habeatur + mm, puncta S & R, per quæ
hyperbola
vel oppoſitæ ſectiones tranſire debent, invenien-
tur
ſumendo in recta A I à puncto I, ſingulas I S, I R æqua-
les
m:
unde jam hyperbola data erit ac deſcribi poterit, in
qua
B C erit ordinatim applicata ad diametrum, ſi {{1/2}og/z} ma-
jor
quam m;
ſin verò {{1/2}og/p} minor quam m, erit B C paralle-
la
diametro hyperbolæ ad quam eſt C punctum, ut hic caſu
ſecundo
.
Quod ſi forte punctum S incidat in X, locus
puncti
C, erunt ipſæ aſymptoti.
Si verò non habeatur mm,
erit
ipſum I punctum in hyperbola quæſita.
At ſi habeatur mm, accommodanda eſt intra angu-
lum
X M I recta G N parallela I X, quæque poſſit quadrata
@b
I X &
I S, vel tantum ipſi I S æqualis, ſi non
217487GEOMET. VARIA. o x; eritque punctum N in hyperbola quæſita, quæ proin-
de
rurſus data erit.
Sumpta enim in caſu primo A B = x ad arbitrium, eique
11fig. 4. applicata B C = y in angulo dato, quæ ad hyperbolam in-
ventam
terminetur, oſtendendum ſit quod
y = l - {nx/z} + √mm - ox + {ppxx. /gg}
DEMONSTRATIO.
Occurrat B C utrinque ſi opus ſit producta, aſymptotis
in
O &
Q. Ex conſtructione eſt I X vel I Y = {{1/2}og/p},
I
V = {{1/2}ogg/pp}, Ratio verò data I K ad K L, eadem nempe
quæ
z ad n.
Sed & angulus I K L datus eſt. Ergo & ra-
tio
I K ad I L, quæ ſit ea quæ z ad a.
Ergo quia ut I K
ad
I L ita I V ad I M, erit I M = {{1/2}aogg/zpp}.
Ut autem I M ad
IX
, hoc eſt ut {{1/2}aogg/zpp} ad {{1/2}go/p}, ſive ut ag ad pz, ita M L,
ſive
M I minus I L, hoc eſt, {{1/2}aogg}zpp - {ax/z} ad L O vel L Q;
quæ itaque erit {{1/2}og/p} - {px/g}. Porro quia B K = l, & L K = {nx/z},
erit
B L = l - {nx/z}, quà ablatâ à B C=y, fit L C = y - l + {nx/z}.

Propter
hyperbolam verò erit rectangulum Q C O æquale
rectangulo
Y S X.
Sed rectangulum Q C O æquale eſt
quadrato
L O minus quadrato L C, hoc eſt quadrato ab
{{1/2}go/p} - {px/g} minus quadrato ab y - l + {nx/z}:
quorum
218488CHRIST. HUGENII torum differentia eſt {{1/4}ggoo/pp} - ox + {ppxx/gg} - yy + 2 ly - ll
+ {2nxy/z} + {2lnx/z} - {nnxx/zz}.
Ergo hæc æquatur rectangulo
Y
S X, hoc eſt quadrato I X minus quadrato I S, hoc eſt
{{1/4}ggoo/pp} - mm;
quia I X = {{1/2}go/p} & I S = m. In qua æqua-
tione
deleto utrinque {{1/4}ggoo/pp}, invenietur y = l - {nx/z} +
√mm
- ox + {ppxx/gg} , ut oportebat.
In Secundo calu rectangulum Q C O æquatur quadrato
11fig. 5. L C minus quadrato L O;
& rectangulum Y S X quadrato
I
S minus quadrato I X.
Unde rurſus valor Y idem qui ca-
ſu
primo invenietur.
Sit tertius caſus quo habeatur - mm, ſitque æquatio y = l
-
{nx/z} + √- mm + ox + {ppxx/gg} , producta GN occurrat al-
teri
aſymptoto in D.
Hîc jam eadem ratione qua prius, ap-
parebit
L O vel LQ eſſe {{1/2}go/p} + {px/g}, &
L C = y + {nx/z} - l.
Et propter hyperbolam erit rectangulum Q C O = rectan-
gulo
D N G ſeu quadrato N G, hoc eſt {{1/4}ggoo/pp} + mm, quia
X
I = {{1/2}go/p}, &
I S = m, quorum quadratis æquale fecimus
quadratum
G N.
Rectangulum autem Q C O æquatur qua-
drato
L O minus quadrato L C, hoceſt {{1/4}ggoo/pp} + ox + {ppxx/gg}
-
yy - {2nxy/z} {nnxx/zz} + 2 ly + {2nlx/z} - ll.
Ergo hoc
æquale
{{1/4}ggoo/pp} + mm.
In qua æquatione deleto rurſus
219489GEOMET. VARIA. que {{1/4}ggoo/pp}, invenitur y = l - {nx/z} + √- mm + ox + {ppxx/gg}
Eademque
eſt demonſtrandi ratio in caſu quarto, &
aliis
11fig. 7. quibusvis, habita ratione ſignorum + &
-.
Cum non habetur {nx/z} in æquatione, puncta M & V unum
ſunt
, tunc vero ſi p = g, hoc eſt ſi habeatur + xx pro
{ppxx/gg}, erunt ſemper aſymptoti ſibi mutuò ad angulos rectos,
quia
ut p ad g, ita fecimus {1/2}o ad I X &
ad I Y, & ita IX
ad
I V;
fiunt enim jam æquales I X, I Y, I V, & ſingulæ =
{1/2}o, unde punctum V eſt in ſemicirculo ſuper X Y &
proin-
de
angulus X V Y rectus.
Item quia I M = {{1/2}aogg/zpp}, patet
quod
ſi ag = zp, hoc eſt ſi g ad p ut z ad a, tunc erit
I
M = {{1/2}og/p}, ac proinde æqualis ipſi IX &
IY quæ etiam erant
{{1/2}og/p}.
Adeoque hoc caſu erunt aſymptoti ſibi mutuo ad angu-
los
rectos;
cum rurſus punctum M ſit futurum in circumfe-
rentia
circuli deſcripti ſuper X Y centro I.
220490CHRIST. HUGENII 82[Figure 82]
II.
DEMONSTRATIO

REGULÆ

DE

MAXIMIS
ET MINIMIS.
Ad inveſtiganda Maxima & Minima in Geometricis quæ-
ſtionibus
, regulam certam primus, quod ſciam, Fer-
matius
adhibuit:
cujus originem ab ipſo non traditam cum
exquirerem
, inveni ſimul quo pacto ea ipſa regula ad mira-
bilem
brevitatem perduci poſſet, utque inde eadem illa exiſte-
ret
quam poſtea vir ampliſſimus Joh.
Huddenius dederat, tan-
quam
partem regulæ ſuæ generalioris atque elegantiſſimæ,
quæ
ab alio prorſus principio pendet.
Hæc à Fr. Schote-
nio
edita eſt unà cum Carteſianis de Geometria libris.
Fer-
matianæ
autem regulæ examen quod inſtitui eſt hujuſ-
modi
.
Quoties Maximum aut Minimum in problemate aliquo de-
11TAB. XLV.
fig
. 1.
terminandum proponitur, certum eſt utrinque æqualitatis
caſum
exiſtere:
ut ſi data ſit poſitione recta E D & puncta A,
B
, oporteatque invenire in E D punctum C, unde ductis C A,
C
B, quadrata earum ſimul ſumpta, ſint minima quæ eſſe poſ-
ſint
;
neceſſe eſt ab utraque parte puncti C, eſſe puncta G &
F
, à quibus ducendo rectas G A, G B;
F A, F B oriatur ſum-
ma
quadratorum G A, G B æqualis ſummæ quadratorum F A,
F
B, &
utraque ſumma major quadratis C A, C B ſimul
ſumptis
.
Ut igitur inveniam punctum C, unde ductis C A, C B
fiat
ſumma quadratorum ab ipſis omnium minima;
ductis A E,
B
D perpendicularibus in E D, quarum A E dicatur a;
B D,
b
;
intervallum verò E, D, c: fingo primùm G F,
221
[Empty page]
22283[Figure 83]TAB. XLIV.
Fig
. 2.
D H A B E F G
84[Figure 84]Fig. 1.E G N L O I Q P D K M H F A85[Figure 85]Fig. 3.B E F A D G C86[Figure 86]I. Casus
Fig
. 4.
Y Q R C A B M L I K V C O S X
87[Figure 87]II. Casus
Fig
. 5.
R C Y Q A B I L M K V O X S C
88[Figure 88]III. Casus
Fig
. 6.
Q C D Y K L I N M S V B X C A G O
89[Figure 89]Fig. 7.
IV
. Casus
Q D C A B S L N X M I V Y K C G O
223
[Empty page]
224491GEOMET. VARIA. duarum E G, E F æqualem datælineæ quæ vocetur e; & quæ-
ro
quanta futura ſit E G, quam appello x, ut quadrata G A,
G
B ſimul ſumpta æquentur quadratis F A, F B.
Itaque quia A E = a, & E G = x, erit quadratum A G =
aa
+ xx.
Et quia G D = c - x, & D B = b, erit quadra-
tum
G B = bb + cc - 2cx + xx, unde quadrata A G,
G
B ſimul ſumpta fient = aa + bb + cc - 2cx + 2xx,
qui
dicantur termini priores;
idque ſimiliter in quovis alio pro-
blemate
intelligendum, ubi maximum aut minimum inquiri-
tur
.
Rurfus autem quia E F = x + e, ſi ubique in ſumma
quadratorum
inventa ſubſtituam x + e pro x, &
quadratum ab
x
+ e pro xx, adque ita deinceps ſi altior poteſtas ipſius x repc-
riatur
, certum eſt exorituram ſummam quadratorum F A, F B;
quæ quidem erit aa + bb + cc - 2cx - 2ce + 2xx + 4ex + 2ee,
æquanda
ſummæ quadratorum A G, G B;
dicantur autem hi ter-
mini
poſteriores.
Itaque erit aa + bb + cc - 2cx + 2xx = aa + bb + cc - 2cx
-
2ce + 2xx + 4ex + 2ee.
Ex qua æquatione prodibit valor E G
ſive
x, quando G F ſive e certæ magnitudinis lineam
refert
.
Ponendo autem e infinitè parvam, apparebit ex eadem æ-
quatione
quanta futura ſit E G, cum ipſi E F æqualis eſt, ad-
eoque
habebitur determinatio quæſita puncti C, unde du-
ctæ
C A, C B faciant ſummam quadratorum minimam;
nempe ſublatis primùm, ſi quæ ſunt, fractionibus, (quæ
in
hoc exemplo nullæ ſunt) delentur termini qui utrin-
que
iidem habentur, quales ſunt neceſſariò omnes quibus
litera
e admixta non eſt;
idque facile eſt intelligere, cum
dixerimus
poſteriores terminos ex prioribus deſcribi, po-
nendo
x + e vel poteſtatem ejus, quoties invenitur x vel po-
teſtas
ejus aliqua in prioribus.
Deinde omnes termini per
e
dividuntur, quibuſque poſt eam diviſionem adhuc unum
e
aut plura ineſſe inveniuntur, 11 delentur, quippe cum
quantitates
infinitè parvas contineant reſpectu cæterorum
terminorum
quibus nullum amplius ineſt e.
Tom. II. Qqq
Ex quibus de-
nique
ſolis invenitur quantitas x quæſita in caſu determina-
225492CHRIST. HUGENII tionis propoſito; & hæc eſt ratio methodi Fermatianæ, quâ in compendium redactâ hanc aliam inveni, cujus partes duæ ſunt. Nam primò,
Quando termini, quosmaximum aut minimum deſigna-
re
volumus, nullam fractionem habent, in cujus deno-
minatore
quantitas incognita quæſita continetur;
multi-
plicandus
eſt terminus quiſque per numerum dimenſionum,
quem
in illo habet quantitas incognita, omiſſis terminis iis
in
quibus incognita quantitas non reperitur;
omniaque illa
producta
æquanda nihilo.
Ita in exemplo propoſito, ubi termini priores in-
venti
ſunt aa + bb + cc - 2cx + 2xx, ſummam
duorum
quadratorum continentes, quam volo eſſe mi-
nimam
;
tantummodo hujuſmodi inſtituenda erit multipli-
catio
,
{aa + bb + cc - 2cx + 2xx
1
2/
Ex
qua orientur termini æquandi nihilo - 2cx + 4xx = 0};
11
Unde
fit # {1/2} c = x.
Ita quoque ſi priores termini ſint 3ax3 - bx3 - {2bba2/2c} x + ab2,
22
multiplicatio
erit hujuſmodi # 3 # 3 # 1
Unde termini æquandi nihilo {9ax3 - 3bx3 - {2bba2/3c} x = 0/
9axx
- 3bxx - {2bba2/3c} = 0}.
Hujus compendii ratio ut intelligatur, ſciendum primò,
quoniam
termini poſter ores ex prioribus deſcribuntur, po-
nendo
tantum ubique x + e pro x, neceſſariò omnes ter-
minos
priores etiam in poſterioribus reperiri;
ideoque
226493GEOMET. VARIA. nihil opus eſſe deſcribi, cum utrobique mox delendi forent,
atque
adeo illos tantum ſcribendos in quibus unum e vel plu-
ra
inſunt, ut in exemplo noſtro - 2ce + 4ex + 2ee;
eoſ-
que
æquandos nihilo.
Sed etiam illos quibus plura quam u-
num
e inerunt, ſcribi ſruſtra apparet, cum diviſione facta
per
e delendos poſtea conſtet, ut paulò ante diximus.
Ita-
que
nulli præterea ab initio deſcribendi inter terminos poſte-
riores
quam quibus inerit e ſimplex.
Hi autem termini ex terminis prioribus facilè deducuntur,
cum
conſtet nihil aliud eſſe quam ſecundos terminos poteſta-
tum
ab x + e, quia cæteri omnes plura quam unum e vel nullum
habent
.
Adeo ut ubicunque in prioribus terminis habe-
tur
x, ſcribendum ſit in poſterioribus e;
& ubi habe-
tur
xx in prioribus, ponendum 2ex in poſterioribus;
& ubi
x
3 in prioribus, in poſterioribus 3exx, atque ita deinceps.
Dicti autem termini ſecundi cujuſque poteſtatis x + e exipſa
poteſtate
x facilè deſcribuntur mutando unum x in e, &

præponendo
numerum dimenſionum ipſius x, ita enim ab
xx
fit 2ex, &
ab x3, 3exx; atque in cæteris pari modo.
Itaque
ex terminis prioribus in quibus x, quos ſolos conſi-
derandos
eſſe patuit, facilè etiam termini poſteriores, ii
quos
nihilo adæquandos diximus, deſcribuntur;
multipli-
cando
tantum ſingulos in numerum dimenſionum quas in ipſis
habet
x.
Nam mutare unum x in e ne quidem opus eſt, cum
eodem
redeat, ſive omnes poſtea per e ſive per x dividan-
tur
, &
ex his quidem aperta eſt ratio compendii ad primam
partem
regulæ pertinentis:
nunc ad alteram veniamus quæ
eſt
hujuſmodi.
Si termini quos maximum aut minimum deſignare volu-
mus
fractiones habeant in quarum denominatore occurrat
quantitas
incognita, delendæ primùm ſunt quantitates co-
gnitæ
ſi quæ adſint;
deinde ſi reliquæ quantitates non ha-
beant
eundem denominatorem, reducendæ ſunt.
Tunc
termini
ſinguli numeratorem fractionis conſtituentes, du-
cendi
in terminos ſingulos denominatoris, productaque
ſingula
multipla ſumenda ſecundum numerum quo
227494CHRIST. HUGENII ſiones quantitatis incognitæ in termino numeratoris diffe-
runt
à dimenſionibus ejuſdem incognitæ quantitatis in ter-
mino
denominatoris.
Signa autem affectionis productis
ſingulis
præponenda qualia lex multiplicationis exigit, quo-
ties
dimenſiones quantitatis incognitæ plures ſunt in termi-
no
numeratoris quam in termino denominatoris:
at quo-
ties
contra evenit, contraria quoque ſigna productis præ-
ponenda
;
quæ denique omnia æquanda nihilo. Sint, exempli gratiâ, inventi termini priores, quos maxi-
mum
deſignare velimus, iſti {bx3 - ccxx - 2bccx/bcc + x3}, ubi nul-
la
eſt quantitas cognita.
Hîc ergo, ſecundum regulam, multi-
plico
terminos omnes numeratoris primum per bcc, prioris-
que
producti ex bx3 in bcc, ſcribo triplum, quia bx3 ha-
bet
tres dimenſiones quantitatis incognitæ x, bcc verò
nullam
.
Secundi producti ex - ccxx in bcc ſcribo duplum,
propterea
quod in - ccxx duæ ſunt dimenſiones x, &
in
bcc
nulla.
Tertium verò productum ex - 2bccx in bcc ſcri-
bo
ſimplex, quia in - 2bccx &
bcc differentia dimenſionum
x
eſt unitas.
Tribus autem hiſce productis vera ſigna af-
fectionis
adſcribo, quoniam dimenſiones x in terminis nu-
meratoris
excedunt eas quæ in termino bcc, quippe quæ
nullæ
ſunt, ita ut tria hæc producta ſint
3bbccx
3 - 2bc4xx - 2bbc4x.
Jam porrò terminos omnes eoſdem numeratoris duco in x3,
terminum
alterum denominatoris, primumque productum ex
bx
3 in x3 ſcribere omitto, ſive per 0 multiplico, quoniam
eædem
dimenſiones utrobique ſunt ipſius x, ideoque diffe-
rentia
nulla.
Secundum autem productum ex - ccxx in
x
3 ſcribo ſimplex, quia in his terminis differentia dimenſio-
num
x eſt unitas.
At tertium productum ex - 2bccx in
x
3 ſcribo duplum, quia differentia dimenſionum x in his eſt
2
.
Signa verò affectionis productis hiſce duobus adſcribo
contraria
iis quæ requireret lex multiplicationis, eo quod
228495GEOMET. VARIA. menſiones x pauciores ſunt utrobique in terminis numerato-
ris
quam in x3, termino denominatoris.
Itaque producta bina erunt hæc + ccx5 + 4bccx4; quæ ad-
dita
tribus præcedentibus
+ 3bbccx3 - 2bc4xx - 2bbcx4,
faciunt
ſummam æquandam nihilo
ccx
5 + 4bccx4 + 3bbccx3 - 2bc4xx - 2bbc4x = 0;
qua æquatione diviſa per ccbx + ccxx, fit x3 + 3bxx - 2bcc = 0.
Quomodo autem ad hæc perventum ſit uno exemplo rur-
ſus
explicabimus, ex quo eandem in omnibus cæteris ratio-
nem
eſſe intelligetur.
Videamus igitur priores terminos quos
modò
propoſueram, nempe {bx3 - ccxx - 2bccx/bcc + x3};
ex qui-
bus
ſi alios quibuſcum eos comparem, ut initio factum eſt,
deſcribere
velim, ponendo ubique x + e ubi eſt x;
video
quidem
primò omnes illos in poſterioribus terminis poſſe ne-
gligi
in quibus plura quam unum e inerit, quia ſemper ex iis
quantitates
orientur in quibus plura uno e inerunt, quæque
proinde
delendæ tandem erunt, ob cauſam in ſuperioribus
traditam
.
Itaque erunt termini priores æquandi poſterioribus
{bx3 - ccxx - 2bccx,
{bx3 - ccxx - 2bccx/bcc + x3} = {+ 3bexx - 2ccex - 2bcce,/bcc + x3 + 3exx}
qui
nempe ex prioribus hac lege deſcripti ſunt, ut ubicun-
que
eſt x vel poteſtas ejus in prioribus, ibi ponatur x + e
vel
poteſtatis x + e duo priores termini;
quoniam ſcimus
in
cæteris plura quam unum e contineri.
Jam verò porrò, quia termini in quibus nullum e in nu-
meratore
ac denominatore priorum ac poſteriorum termi-
norum
, iidem planè reperiuntur, patet multiplicationes al-
ternas
eorum terminorum denominatoris in terminos
229496CHRIST. HUGENII meratoris partis alterius e carentes, omitti poſſe, cum quan-
titates
inde ortæ eædem utrinque eſſent futuræ ideoque de-
lendæ
.
Quare in terminis poſterioribus ii tantum ab ini-
tio
ſcribendi erant in quibus unum e, omiſſis omnibus reli-
quis
, ut æquatio hîc futura ſit iſta
{bx3 - ccxx - 2bccx/bcc + x3} = {3bexx - 2ccex - 2bcce/3exx}
Hîc jam multiplicationes alternæ per denominatores in-
ſtituendæ
eſſent ad tollendas fractiones.
Verum examinan-
do
diligentius quænam futura ſint harum multiplicationum
producta
, aliud adhuc compendium inveniemus, &
nec
ſcribendos
quidem omnino eſſe terminos poſteriores:
quia
enim
deſcribuntur ex prioribus mutato x in e, præpoſito-
que
numero dimenſionum ipſius x, non difficile eſt col-
ligere
ex ſolis terminis prioribus quænam futura ſint iſta
omnia
producta.
Ita quoniam propter - ccxx in prioribus, habetur -
2ccex
in poſterioribus;
& propter x3 in denominatore prio-
rum
, in poſteriorum denominatore eſt 3exx;
facile per-
ſpicitur
utraque producta ex - ccxx in 3exx &
ex -
2ccex
in x3, quæ ſunt - 3ccex4 &
- 2ccex4, eaſdem
literas
habitura, ſed diverſos numeros præpoſitos 3 &
2,
idque
inde fieri quòd in termino ccxx unam dimenſio-
nem
minus habeat x quam in termino x3.
Itaque & au-
ferendo
poſtea ex utraque parte æquationis, - 2ccex4, ap-
paret
ſuperfuturum - ccex4 à parte terminorum priorum.
Quare ab initio hoc ſciri poteſt, multiplicando tantum in
terminis
prioribus - ccxx numeratoris in x3 denomina-
toris
, unumque x in e mutando, ac productum ſimplex ſcri-
bendo
;
quia differentia dimenſionum x in iſtis duobus ter-
minis
eſt unitas.
Eadem ratione producta ex - 2bccx in 3exx, & ex -
2bcce
in x3, quæ eaſdem literas habent, ſunt enim -
6bccex
3 &
- 2bccex3, habebunt numeros præpoſitos
230497CEOMET. VARIA verſos, propterea quod in - 2bccx una tantum eſt dimen-
ſio
x;
at in x3 tres, unde ablato ex utraque parte æqua-
tionis
- 2bccex3, ſcio ſuperfuturum à parte terminorum
priorum
- 4bccex3:
quod rurſus ab initio cognoſci po-
tuit
, quia eadem quantitas oritur, multiplicando - 2bccx
numeratoris
terminorum priorum, in x3 denominatoris,
mutandoque
unum x in e, &
productum multiplicando per
2
, quæ eſt differentia dimenſionum x in terminis - 2bccx
&
x3.
At quoniam in bx3 & in x3 eadem eſt dimenſio x,
ſequetur
producta ex bx3 in 3exx, &
ex 3bexx in x3,
tum
literas eaſdem, tum eoſdem numeros præpoſitos ha-
bitura
, ideoque ſeſe mutuo ſublatura, ut proinde multi-
plicatio
illa omitti poſſit.
Atque hujuſmodi animadverſionibus inventum eſt quod in
regula
præcipitur, terminos ſingulos numeratoris in ſingu-
los
denominatoris terminos eſſe ducendos, productaque quæ-
libet
multipla ſumenda ſecundum differentiam dimenſionum
quantitatis
incognitæ in terminis binis qui in ſe mutuò ducun-
tur
.
Nam quod non præcipitur unum x in e mutandum, id
hanc
rationem habet, quod non referat utrum poſtea per e an
per
x omnes termini dividantur.
Quod vero ſi ſigna affectionis vera productis ſingulis præ-
ponenda
dicuntur, quoties dimenſiones x plures ſunt in nu-
meratore
quam in denominatore, id quoque ex jam dictis in-
telligetur
;
uti conſequenter etiam hoc quod contraria ſigna
ſunt
adponenda, quoties dimenſionum numerus contra ſe
habet
.
Velut hîc, productum ex bx3 in bcc ſcribendum
eſt
cum ſigno - præpoſito numero 3, ut fiat - 3bbccx3,
quia
nempe propter bx3 ſcimus in poſterioribus terminis
fore
3bexx;
quod ductum in bcc faciet + 3bbccexx, ſed
tranſlatum
in partem priorem æquationis, fiet - 3bbccexx;
ſive, non mutato x in e, - 3bbccx3.
Quod denique in regula habetur, quoties in prioribus ter-
minis
priusquam ad eundem denominatorem reducantur,
quantitates
cognitæ occurrunt eas primum omnium
231498CHRIST. HUGENII id ex hoc ſequenti exemplo intelligetur rectè præcipi. Sint
enim
reperti termini priores, quos maximum aut mini-
mum
deſignare oporteat, iſti {x3/2a - x} - 2vx + xx + vv;
ubi vv quantitatem cognitam ſignificet: id igitur delendum
eſſe
ut appareat, videamus quid futurum ſit ſi non delea-
tur
.
Nempe ut ad eundem denominatorem cum cæteris
omnibus
reducatur, ducendum erit vv in 2a - x, fietque
inde
{2avv - xvv/2a - x} in terminis prioribus.
Propter quos in
terminis
poſterioribus, ſecundum ſuperius, explicata ſcribetur
{- evv/- e}, adeoque multiplicatione alternatim utrinque per
denominatores
inſtituta, ducendum erit hinc 2a - x in
-
evv;
inde - e in 2avv - xvv. Ex quibus multiplica-
tionibus
eoſdem utrinque terminos oriri neceſſe eſt, cum
utrobique
eadem hæc tria in ſe mutuo ducantur 2a - x in
-
e in vv, qui proinde termini ſe ſe mutuo ſublaturi eſſent,
eoque
fruſtra ſcriberentur;
ac proinde liquet tuto deleri
poſſe
ab initio quantitatem vv, idemque quod in hoc exem-
plo
accidit, neceſſario quoque in quibuslibet aliis continge-
re
, diligenter intuenti manifeſtum erit.
90[Figure 90]
III.
REGULA
Ad inveniendas Tangentes linearum curvarum.
IDem Fermatius linearum curvarum Tangentes regula ſibi
peculiari
inquirebat, quam Carteſius ſuſpicabatur non ſa-
tis
ipſum intelligere quo fundamento niteretur, ut ex epiſto-
lis
ejus hac de re ſcriptis apparet.
Sanè in Fermatii operi-
bus
poſt mortem editis, ncc bene expoſitus eſt regulæ uſus,
nec
demonſtrationem ullam adjectam habet.
Carteſium ve-
ro
in his quas dixi literis, rationem ejus aliquatenus aſſecu-
tum
invenio, nec tamen tam perſpicuè eam explicuiſſe
232499GEOMET. VARIA. per hæc quæ nunc trademus fiet, quæ jam olim, multò an-
te
iſtas literas vulgatas conſcripſimus.
Præcipuum verò operæ pretium tunc fuit compendioſa hu-
juſce
regulæ contractio, quam, quoad potui, proſecutus,
tandem
in ipſas illas inſignes Huddenii, Sluſiique regulas
deſinere
inveni, quas mihi Viri hi Clariſſimi uterque ferè eo-
dem
tempore exhibuerant:
an vero hac eadem viâ an aliâ in
illas
inciderint nondum mihi compertum.
Sit data linea curva ut B C, quæ cognitam relationem ha-
11TAB. XLV.
fig
. 2.
beat ad rectam aliquam poſitione datam A F;
ac proinde ap-
plicatâ
è puncto quolibet curvæ, ut B, rectâ B F, in dato
angulo
B F A, datoque in recta A F puncto A, certa æqua-
tione
relatio quæ eſt inter A F &
F B expreſſa habeatur. Ex-
empli
gratiâ, appellando A F, x;
F B, y, ſit æquatio x3
= xya - y3, ubi a lineam quandam datam ſignificare cen-
ſenda
eſt.
Quod ſi jam ad punctum B tangens ducenda ſit B E, quæ
occurrat
rectæ A F in E, voceturque F E, z, ejus longitu-
do
per hanc regulam Fermatianæ regulæ compendiariam, in-
venietur
, ex ſola æquatione data.
Tranſlatis terminis omnibus æquationis datæ ad unam æqua-
tionis
partem, qui proinde æquales fiunt nihilo, multiplicen-
tur
primò termini ſinguli, in quibus reperitur y, per nume-
rum
dimenſionum quas in ipſis habet y, atque ea erit quan-
titas
dividenda.
Deinde ſimiliter termini ſinguli in quibus x,
multiplicentur
per numerum dimenſionum quas in ipſis habet
x
, &
è ſingulis unum x tollatur; atque hæc quantitas pro diviſo-
re
erit ſubſcribenda quantitati dividendæ jam inventæ.
Quo fa-
cto
habebitur quantitas æqualis z ſive F E.
Signa autem + & -
eadem
ubique retinenda ſunt;
atque etiam ſi forte quantitas di-
viſoris
, vel dividenda, vel utraque minor nihilo ſive negata ſit,
tamen
tanquam adfirmatæ ſunt conſiderandæ:
hoc tantum
obſervando
, ut cum altera adfirmata eſt, altera negata, tunc
F
E ſumatur verſus punctum A, cum verò utraque vel affir-
mata
eſt vel negata, ut tunc ſumatur F E in partem contra-
riam
.
Tom. II. Rrr
233500CHRIST. HUGENII
In curvâ propoſita cujus æquatio x3 + y3 - axy = 0,
fiet
ſecundum hanc regulam dividenda quantitas 3y3 - axy,
diviſor
verò 3xx - ay;
ideoque z = {3y3 - axy/3xx - ay}, quæ
eſt
longitudo cognita, cum dentur x, y &
a.
Eſto item alia curva A B H, cujus æquatio axx - x3 -
11TAB. XLV.
fig
. 3.
qqy = 0, poſito ſcilicet a &
q eſſe lineas datas, A F vero
= x, F B = y.
Sit B E tangens, & F E dicatur ut ante,
z
.
Hîc fiet ſecundum regulam, dividenda quantitas - qqy;
diviſor autem 2ax - 3xx; unde z = {- qqy/2ax - 3xx} Ubi cum
dividenda
quantitas ſit negata, ſi fuerit etiam diviſor minor
nihilo
, hoc eſt ſi 2a minor quam 3x, erit z ſive fe ſumen-
da
in partem ab A averſam.
Si vero 2a major quam 3x, ſu-
menda
erit F E verſus A, ex præcepto regulæ.
Horum vero rationem, ipſiuſque regulæ & compendii quò
22TAB. XLV.
fig
. 4.
reducta eſt, originem ut explicemus, proponatur ut ante
curva
B C, ad cujus punctum B tangens ducenda ſit.
Intelligatur primum recta E B D, quæ non tangat curvam
ſed
eam ſecet in B, atque item in alio puncto D, ipſi B
proximo
;
rectæ autem A G occurrat in E; & ab utriſque
punctis
B, D ducantur ad rectam A G, iiſdem angulis in-
clinatæ
B F, D G;
& ſit A F = x, F B = y, ſicut antea;
ponatur que etiam F G data eſſe, quæ ſit e, quæraturque F E
= z.
Eſt itaque ſicut E F ad F B, hoc eſt, ſicut z ad y, ita E G,
hoc
eſt, z + e ad G D;
quæ erit y + {ey/z}; & hoc quidem
in
qualibet curva ita ſe habere manifeſtum eſt.
Nunc porrò conſideretur æquatio naturam curvæ conti-
nens
, ex.
gr. illa ſuperius propoſita x3 + y3 - xya = 0,
ubi
a rectam longitudine datam, velut A H ſignificabat;
&
patet
, cum punctum D in curva ponatur, debere eodem mo-
do
duas A G, G D, hoc eſt x + e &
y + {ey/z} ad ſe mutuo
234501GEOMET. VARIA. atque A F, F B, hoc eſt x & y. Nempe ſi in æquatione
propoſita
pro x ſubſtituatur ubique x + e, &
pro y, ubique
y
+ {ey/z}, debebit æquatio hinc formata terminos omnes ha-
bere
æquales nihilo;
hoc eſt
x
3 + [3exx] + 3eex + e3, + y3 + [{3ey3/z}] + {3eey3/zz} + {e3y3/z3} = 0.
- axy - [aey] - [{aeyx/z}] - {aeey/z}
In hac autem æquatione conſtat neceſſario terminos prio-
ris
æquationis, ex qua formata eſt, contineri debere, nem-
pe
x3 + y3 - axy:
qui cum ſint æquales nihilo ex proprie-
tate
curvæ, idcirco his in æquatione deletis, neceſſe eſt etiam
reliquos
nihilo æquari, in quibus ſingulis manifeſtum quoque
eſt
vel unum e vel plura reperiri, ideoque omnes per e divi-
di
poſſe.
Qui autem poſt hanc diviſionem non amplius ha-
bebunt
e, eos, neglectis reliquis, ſcio nihilo æquari debe-
re
, quantitatemque lineæ z ſive F E oſtenſuros;
ſi nempe
B
E jam tanquam tangens conſideretur, ideoque F G, ſeu
e
, infinitè parva.
Nam termini in quibus adhuc e ſupereſt,
etiam
quantitates infinite parvas ſive omnino evaneſcentes
continebunt
.
Et his quidem hactenus Fermatianæ regulæ
origo
ac ratio declaratur:
nunc porro oſtendemus quomodo
eadem
ad tantam brevitatem perducta ſit.
Video itaque ex
æquatione
totâ noviſſimâ, tantum eos terminos ſeribi neceſ-
ſe
eſſe quibus ineſt e ſimplex, velut hic 3exx + {3ey3/z} - aey -
{aeyx/z} = 0.
Qui termini quomodo facili negotio ex datis æqua-
tionis
terminis x3 + y3 - axy = 0, deſcribi poſſint, dein-
ceps
explicandum.
Et primò quidem apparet 3exx +
{3ey3/z} nihil aliud eſſe quam ſecundos terminos cuborum
235502CHRIST. HUGENII x + e & aby + {e/z} ideo ſcriptos quia in æquatione habentur
cubi
ab x &
y. Nam reliqui omnes termini cuborum, ut &
quarumvis
aliarum poteſtatem ab x + e, &
ab y + {ey/z}, vel
plura
quam unum e habent, vel nullum;
ideoque, ut jam
diximus
, fruſtra ſcriberentur.
Eâdem itaque ratione, ſi aliæ
poteſtates
ab x vel y eſſent in æquatione propoſitæ, ſcriben-
di
forent in æquatione alterâ termini ſecundi tantùm ſimi-
lium
poteſtatum ab x + e &
aby + {ey/z}. Notandumque ſe-
cundos
hoſce terminos, ex ipſis datis poteſtatibus ab x &
y,
certa
ratione confici;
nempe ex poteſtate quavis x, velut
x
3, mutando unum x in e, &
præponendo numerum di-
menſionum
ipſius x:
ita hîc fit 3exx. Ex poteſtate y verò
ducendo
eam in {e/z} præponendoque ſimiliter numerum di-
menſionum
ipſius y:
ita hîc ab y3 fit {3y3e/z}. Quorum qui-
dem
rationem ex poteſtatum formatione intelligere facilli-
mum
eſt.
Porrò propter xy in termino æquationis - axy, facile
quoque
apparet quid in æquatione ſecunda ſcribendum ſit.
Cum enim ſubſtituendum ſit pro xy productum ab x + e in y +
{ey/z}, ſed ea tantum ſcribenda in quibus unum e, ideo de duo-
bus
x + e tantùm e ducemus in y, &
tantùm x in {ey/z}; ad-
eoque
fient ey + {exy/z};
quibus in a ductis, præpoſitoque ſi-
gno
-, quia habetur - axy, exiſtet - aey - {aexy/z}, ſicut
ſuprà
.
236503GEOMET. VARIA.
Sic quoque ſi in æquatione propoſita haberetur xxy3; ſu-
merem
propter xx duos priores terminos quadrati ab x + e,
nempe
xx + 2ex;
& propter y3 duos priores terminos cu-
bi
ab y + {ey/z}, nempe y3 + {3ey3/z};
quorum productum pro
xxy
3 ſurrogandum.
Sed etiam hîc de duobus xx + 2ex tan-
tùm
xx ducendum in {3ey3/z}, tantumque 2ex in y3 (nam cæ-
tera
vel plura quàm unum e vel nullum haberent) adeo ut
fiat
{3exxy3/z} + 2exy3.
Atque ex his animadvertere licet, ſemper utrumque ho-
rum
terminorum deſcribi poſſe ex dato termino, qui hic
xxy
3, alterum quidem mutato uno x in e, &
præponendo
numerum
dimenſionum ipſius;
ita enim fit 2exy3: alterum ve-
ducendo datum terminum in {e/z}, præponendoque ſimili-
ter
numerum dimenſionum ipſius y;
ita enim fit {3exxy3/z}.
Cumque hac eadem immutatione, paulo ante, etiam ſecun-
dos
terminos poteſtatum ab x + e &
ab y + {ey/z} ex pote-
ſtatibus
x &
y æquationis datæ deſcribi oſtenſum ſit, mani-
feſtum
jam eſt à ſingulis terminis æquationis datæ, in quibus
x
vel poteſtas ejus, deſcribi prædicta methodo in ſecunda
æquatione
totidem terminos in quibus non eſt z;
à ſingulis
verò
in quibus y vel poteſtas ejus, deſcribitotidem terminos,
dicta
etiam methodo, quarum fractionis denominator ſit z;

nec
alibi hanc literam in ſecunda æquatione repertum
iri
.
Hoc igitur cognito, quo pacto ex æquatione quavis pro-
poſita
, velut hîc x3 + y3 - axy = 0, alia deſcribenda ſit, ut hîc
3exx
+ {3ey3/z} - aey - {aeyx/z} = 0, animadverto porro, ſi
237504CHRIST. HUGENII ni diviſi per z ad alteram partem æquationis transferantur,
ductisque
omnibus in z, diviſio deinde fiat per terminos in
quibus
initio non erat z, exiſtere tunc ipſam quantitatem z
ab
una æquationis parte;
uti hîc fiet z = - {3ey3 + aeyx/3exx - aey}.
Atque hinc intelligo ad conſequendam quantitatem z, po-
nendos
tantum eos terminos æquationis ſecundæ, qui deſcri-
pti
ſunt ex terminis æquationis primæ in quibus y, ſublato
tantum
denominatore z, mutatiſque ſignis + &
-. Dein-
de
dividendo iſtos terminos per eos qui deſcripti ſunt ex ter-
minis
æquationis primæ in quibus x.
Porro ex omnibus, tam
diviſis
quàm dividentibus, patet rejici poſſe e, adeo ut in hoc
exemplo
fiat z = - {y33 + ayx/3xx - ay}.
Itaque rejicitur {e/z} ex
terminis
qui deſcripti ſunt ab iis qui habent y.
Sic autem
deſcriptos
eos ſuperius diximus ut ducerentur in idem
{e/z}, præponereturque numerus dimenſionum y.
Itaque ni-
hil
requiri apparet ad terminos hoſce (quatenus ad definien-
dam
quantitatem z hic adhibentur) ex terminis æquationis
primæ
, in quibus y, deſcribendos, quam ut præponamus
tantum
iis numerum dimenſionum quas in ipſis habet y, ſigna-
que
+ &
- invertamus. Sic nempe ab y3 - axy, deſcribetur
-
3y3 + axy.
A terminis verò qui deſcripti ſunt à terminis æ-
quationis
primæ in quibus x, cum tantum e hîc rejiciendum
patuerit
, cumque hos ita prius deſcriptos dixerimus ut unum
x
mutaretur in e, præponereturque numerus dimenſionum
ipſius
x;
apparet eos, quatenus h@c ad conſtituendum diviſo-
rum
adhibentur, ſic tantum deſcribi opus eſſe ex terminis pro-
poſitæ
æquationis in quibus x, ut præponatur iis numerus di-
menſionum
ipſius x, ac deinde unum x auferatur.
Sic nem-
pe
ab x3 - axy deſcribetur 3x3 - axy;
& dempto ubique x
uno
, fiet 3xx - ay.
Atque ex his ratio regulæ ab initio poſitæ
manifeſta
eſt.
Nam quod ſigna + & - in terminis qui deſcri-
buntur
ab iis in quibusy, hîc immutanda diximus, in
238505CEOMET. VARIA verò nulla omnino immutanda, id eodem redire liquet cùm
quantitatem
negatam, ſive minorem nihilo, tanquam affir-
matam
conſiderandam ibi dixerimus.
Ut autem ratio obſer-
vationis
ibidem adjectæ, in utram partem linea F E accipien-
da
ſit, intelligatur, repetemus figuram in principio poſitam,
11TAB. XLV.
fig
. 5.
ubi vidimus A G eſſe x + e, E G vero z + e;
unde fiebat GD
+ y + {ey/z}.
Si autem tangens ab altera parte lineæ B F cadere
intelligatur
, velut be, atque hæc primùm curvam ſecare fin-
gatur
, ut ibi factum eſt in d, ducaturque dg parallela bf;
fiet
ponendo
rurſus fg = e, fe = z, ut A g quidem fiat x + e,
ſed
eg erit z - e, unde gd = y - {ey/z}.
Atque hinc porrò fa-
cile
eſt perſpicere æquationem ſecundam, quæ ex propoſita
æquatione
, x3 + y3 - axy = o deſcribitur, hoc caſu fore
3exx
- {3ey3/z} - aey + {aeyx/z} = o, termini ut nempe qui per
z
dividuntur, habeant ſigna contraria iis quæ habebant
in
æquatione deſcripta caſu priori, quæ erat 3exx +
{3ey3/z} - aey - {aeyx/z}.
Ex hac verò priori ſequitur, quan-
do
quantitas 3exx - aey, ſive quando 3xx - ay (quæ diviſo-
rem
conſtituit ſecundum regulam) fuerit minor nihilo, ſive ne-
gata
, tunc quantitatem reliquam {3ey3/z} - {aeyx/z};
ſive etiam
3y
3 - ayx (quæ quantitatem dividendam ſecundùm regulam
conſtituit
) eſſe affirmatam, aut cum illa eſt affirmata, hanc eſ-
ſenegatam
;
quia omnes ſimul æquationis termini æquantur ni-
hilo
.
At contra ex illa æquatione 3exx - {3ey3/z} - aey +
{aeyx/z} = o, ſequitur, quando quantitas 3exx - aey, ſive
3xx
- ay, fuerit negata, tunc reliquam - {3ey3/z} +
239506CHRIST. HUGENII ſive etiam - 3y3 + ayx eſſe affirmatam, ac proinde 3y3 - ayx
eſſe
negatam:
aut quando 3xx - ay fuerit affirmata, tunc
-
3y3 + ayx eſſe negatam;
ac proinde 3y3 - ayx eſſe affir-
matam
.
Per hæc itaque apparet ex quantitatibus per regulam in-
ventis
, quæ erant {3y3 - ayx/3xx - ay} = z judiciari poſſe ad utrum ca-
ſum
conſtructio tangentis pertineat;
nempe excomperta diſſi-
militudine
affectionis in diviſore &
dividendo, ſequi ad prio-
rem
caſum eam pertinere, hoc eſt z, ſive F E, accipiendam
eſſe
verſus A:
ex ſimilitudine vero eorum affectionis ſequi ad
contrariam
partem ſumendam.
11TAB. XLV.
fig
. 6.
Poteſt autem quantitas z ſive FE per regulam inventa, non-
nunquam
ad ſimpliciores terminos reduci ope æquationis datæ,
quæ
naturam curvæ continet:
velut in hac curva A C, axem
habente
A D, verticem A, cujuſque ea eſt proprietas ut, ſi à
puncto
C in ſumpta, applicetur ordinatim C D, fiat pro-
ductum
ex cubo B D (eſt autem B punctum in axe extra cur-
vam
datam) in quadratum D A æquale cubo quadrato DC.
Si-
ve
ponendo B A = a, B D = x, D C = y, fiat æquatio cur-
naturam continens, iſta x5 - 2ax4 + aax3 - y5 = o.
Hîc
ponendo
CG eſſe tangentem, quæ occurrat axi in G, vocan-
doque
GD, z, fit ſecundum regulam z = {- 5y5/5x4 - 8ax3 + 3aaxx}.
Quia autem ex datâ æquatione eſt y5 = x5 - 2ax4 + aax3, re-
ſtituendo
pro 5y id quod ipſi æquale eſt, fiet z =
{- 5x5 + 10ax4 - 5aax3/5x4 - 8ax3 + 3aaxx};
ſive dividendo per xx, erit z =
{- 5x3 + 10axx - 5aax/5xx - 8ax + 3aa,}.
Et rurſus, dividendo hanc fractionem
per
x - a, habebitur z = {-5xx + 5ax/5x - 3a}.
Quod ſignificat
faciendum
ut ſicut B D quinquies ſumpta minus B A ter, ſive
ut
B A bis unà cum A D quinquies ad AD quinquies, ita BD
ad
D G;
atque ita G C tacturam in C curvam A C.
240
[Empty page]
24191[Figure 91]Pag. 506.
TAB
. XLV.
Fig
. 1.
C F D B
92[Figure 92]Fig. 2.C B A E F93[Figure 93]Fig. 3.B b F f H c94[Figure 94]Fig. 4.C D B A E F G H95[Figure 95]Fig. 5.C b d D B E F G f g e96[Figure 96]Fig. 6.B G A C D
242
[Empty page]
243507 97[Figure 97]
IV.
CHRISTIANI HUGENII
EPISTOLA
DE

CURVIS
QUIBUSDAM PECULIARIBUS.
MItto tibi conſtructionem Problematis, quod ſine
dubio
Geometris placebit, ſi id cum ipſis com-
municare
velis, cum pulcherrimum ſit, &
ſingula-
ria
quædam contineat:
accepi hoc a Marchione
de
l’Hoſpital, quem ex ſpecimine hoc &
variis aliis, in-
ter
ſummos noſtri ævi Geometras referendum puto.
Hac
etiam
occaſione ad te mitto quaſdam ex poſterioribus, ſuper
rebus
fere ſimilibus, contemplationibus noſtris.
Problema March. eſt; Invenire lineam rectam æqualem
datæ
portioni lineæ logarithmicæ.
Ut hujus inveniat ſolu-
tionem
, ſagaciter utitur Calculo differentiali celeberrimi Lei-
bnitii
, &
reducit problema ad quadraturam curvæ, cujus æ-
quatio
eſt, a6 = aaxxyy + y4xx;
poſitis x & y indeter
minatis
, quæ angulum rectum efficiunt;
Hanc quadra-
turam
oſtendit dependere à quadraturâ Hyperboles;
quæ da-
tur
, ut notum eſt, poſitâ logarithmicâ deſcriptâ;
conſtru-
ctio
autem huc redit.
Sit logarithmica indefinita A C D, a-
11TAB. XLVI.
fig
. 1.
ſymptos L O, ſubtangens conſtans data a, &
portio curvæ
ſit
C D, cui æqualem rectam invenire oportet.
Duc D L, C O perpendiculares ad aſymptoton, CE perpen-
dicularem
ad D L, &
fac L T in aſymptoto æqualem ſubtan-
genti
a, &
ductis rectis T D, T E, fiat T V = T D & T
244508CHRIST. HUGENII = T E: tunc junge VD, ductâque ipſi parallelâ I K, e pun-
cto
K, ubi occurrit ipſi D L, duc parallelam aſymptoto
K
A, ſecantem D V in F, C O in X, &
Logarithmicam in
A
.
Tum rectæ A X & F K ſimul ſumtæ erunt æquales cur-
C D.
Solutio hujus Problematis, prout ego invenio, poteſt et-
iam
reduci ad quadraturam curvæ, cujus Æquatio eſt
a
4 = xxyy - aayy, quæ, ut &
altera, dependet à quadratu-
ra
Hyperboles, uti poſſem ſatis facile demonſtrare;
ſed
conſtructio
à modo deſcripta non differt.
Neſcio, an multæ lineæ curvæ hanc habeant proprietatem
ut
ipſarum longitudines per ipſas curvas menſurari queant;
interim ecce unam, quam haud ita pridem inveni, dignam, ut
videbis
, quæ &
ob alia etiam notetur; Eſt curva A X K O
11TAB. XLVI.
fig
. 2.
extenſa in infinitum ſecundum rectam D N, quæ eſt ejus a-
ſymptos
, ad quam A D, tangens ad verticem A, inſiſtit
perpendicularis
;
curvæ princeps & ſimpliciſſima pro-
prietas
eſt, ut omnis tangens inter punctum contactus &

aſymptoton
, ut K N, ſit æqualis lineæ A D;
curva pariter ex-
tenditur
ad alteram partem hujus perpendicularis A D.
Ut
invenias
rectam lineam æqualem portioni hujus curvæ datæ a
vertice
A, ut A K (ſic enim invenies alias portiones quaſcun-
que
) duc K P perpendicularem ad A D, &
deſcripto arcu
circuli
P Q, qui habeat centrum D &
radium D P, quæ-
re
in A B parallelâ Aſymptoto punctum B, quod ſit centrum
circumferentiæ
circuli, quæ tranſit per A &
tangit arcum PQ,
quod
facile eſt;
porro ductâ rectâ B D, ſume in illâ DY = DA,
&
e puncto Y duc parallelam Aſymptoto uſque ad curvam in
X
, tunc Y X erit æqualis curvæ A K;
Et natura hujus lineæ
talis
eſt, ut ſi ſumas tot proportionales quot volueris, in re-
cta
A D, incipiendo a D, ut DS, DI, DP &
ducas applica-
tas
SR, IO, PK:
partes interceptæ curvæ, ut R O, O K,
omnes
ſint æquales.
Ad quadraturam Hyperboles quoque inſervit curva hæc; nam
eadem
recta Y X facit cum A D rectangulum æquale ſpatio
Hyperbolico
A D E V, terminato lineis A D, E V
245509GEOMET. VARIA. dicularibus ad F D E, unam ex Aſymptotis, & quæ ſunt in-
ter
ſe in ratione A D ad D P, ſi Hyperbola A V ſit æquila-
tera
&
quadratum ejus ad angulum Aſymptῶtωn ſit A D F H;
unde reciproce patet, quomodo queant & inveniri puncta hu-
jus
curvæ poſitâ quadraturâ Hyperboles.
Habet illa adhuc alias notabiles affectiones, quales ſunt,
quod
ſpatium infinitum, inter curvam, Aſymptoton, &
rectam
A
D, ſit æquale {1/4} circuli cujus radius eſt A D:
quod ſoli-
dum
infinitum, quod producit hoc ſpatium rotando cir-
ca
Aſymptoton, ſit æquale {1/4} ſphæræ ejuſdem radii;
quod
ſuperficies
ejus ſolidi infiniti, ſine baſi, ſit æqualis circulo, cujus
radius
eſt diagonalis quadrati ex A D.
Non autem propter ea qua huc uſque propoſui de hac cur-
va
hic egi, ſed quia ſimplici Machinâ deſcribi poteſt, quo
reducitur
Hyperbola ad quadratum, quod mihi viſum eſt Geo-
metrarum
conſideratione dignum.
Conſtructio Machinæ nititur in dictâ Tangentis proprieta-
te
&
principio vel lege motus; ſcilicet, ſi in plano horizon-
tali
detur punctum, quod ſuo pondere vel alio modo ali-
quantulum
reſiſtit, junctum extremitati fili vel vectis inflexi-
lis
, cujus altera extremitas movetur, punctum illud deſcri-
bet
curvam, cujus Tangens ſemper erit filum vel vectis.
In
inſtrumento
vel machinâ, de qua dixi, movenda eſt extremitas
D
fili vel vectis D A juxta lineam rectam D N, &
cavendum ut
cuſpis
in extremitate altera A hærens erecta maneat dum in-
terim
premetur in planum horizontale, potius elaterio quam
pondere
, quoniam ſic curva A K deſcribitur ſine errore ſen-
ſibili
, licet planum non ſit exacte horizontale;
Et detegi-
tur
, an habeat veram figuram reducendo extremitatem vectis
N
per eandem rectam N D;
quoniam requiritur, ut cuſpis
regrediatur
ex K in A, per eandem viam.
Si hæc deſcriptio, quæ per leges Mechanicæ eſt
acurata
poſſet haberi pro Geometricâ, eodem modo ut
246510CHRISTIANI HUGENII ſcriptiones ſectionum Conicarum, quæ fiunt per inſtrumen-
ta
, haberemus inde &
quadraturam Hyperboles & perfe-
ctam
conſtructionem omnium Problematum, quæ ad hanc
quadraturam
reducuntur;
ut inter alia ſunt, determinatio
punctorum
Catenariæ, &
logarithmi. Si enim B Y ſit =
A
C, quæ ſumitur in axe Catenariæ, id eſt D B = DC ap-
plicata
ejus C G erit = Y X;
& eadem quoque Y X eſt lo-
garithmus
rationis quam habet A D ad P D;
id eſt, æqualis
eſt
diſtantiæ duarum linearum A D, P D, vel aliarum duarum qua-
rumcunque
, quæ eandem habent rationem, ordinatarum per-
pendicularium
ad Aſymptoton lineæ logarithmicæ, quæ habet
D
A pro Subtangente univerſali;
unde poſſunt inveniri logarith-
mi
tabularum, prout demonſtravi in additione ad diſſertationem
de
cauſa gravitatis.
Leibnitius, qui primus initium fecit redu-
ctionis
curvæ Catenariæ ad leges Geometriæ, ipſam illam
lineam
ope veræ Catenæ tenuiſſimæ formatam, dixit inſer-
vire
poſſe inventioni logarithmorum, vel quadraturæ Hy-
perboles
;
licet ad id cognita requiratur (ut quidem ipſe no-
verat
) longitudo rectæ, quam vocat curvæ Parametrum,
cujus
inventionem non demonſtrat.
Ita ut noſtra qua-
dratrix
in his uſibus præferenda videatur, quia poſt de-
ſcriptionem
Parameter ejus, quæ eſt univerſalis ejus Tan-
gens
, datur.
Sed quoniam hæc materia me perduxit ad conſideratio-
nem
Catenariæ quæ elegantiſſimis hujus temporis Geome-
trarum
inquiſitionibus occaſionem præbuit, libet hic addere
quam
inveni peculiarem ſatis methodum qua hæc delincatur cur-
va
, quod eſt omnium difficillimum inter ea quæ de hac ſibi inqui-
renda
propoſuere Mathematici.
Inter illa, quæ inſerenda dedi in
actis
Lipſienſibus cum pulcris &
eruditis Leibnitii & Ber-
noullii
inventis, dixi, me reduxiſſe conſtructionem vel
inventionem
punctorum hujus lineæ ad quadra@uram curvæ,
cujus
æquatio eſt a4 = aaxx + yyxx ;
& me 11Vide ſupra
pag
. 29@.
ſe, hanc quadraturam dependere à cognitione ſummæ ſe-
cantium
arcuum circuli, quæ æqualiter creſcerent per mi-
nima
;
quæ ſumma jam dudum reducta fuerat ad
247511GEOMETRICA VARIA. ram Hyperboles per Jac. Gregorium in exercitationibus ſuis
Geometricis
, ubi inde deducit ſolutionem problematis lon-
gitudinum
, datis vento &
latitudinum differentiâ, quod novum
credidit
Leibnitius, &
quod à Gregorio traditum tunc tem-
poris
non recordabar.
Leibnitius & Bernoullius, ut cenſeo,
pervenerunt
ad Catenariæ Conſtructionem ope Curvæ,
quam
poſterior illorum habet in 1a.
Figurarum quas exhi-
bet
ad ſolvendum hoc Problema;
nam Leibnitius mihi ſcri-
pſit
, ſe etiam ad eandem perveniſſe;
Et invenio eandem
cum
illâ de qua ante, cujus æquatio eſt a4 = xxyy -
aayy
, cujus quadratura, ut dixi, dependet à quadraturâ Hy-
perboles
:
licet nondum concipere potuerim, quomodo cal-
culus
illos perduxerit ad hanc lineam.
Sed tranſeo ad meam
conſtructionem
, quæ abſque conſideratione aliûs lineæ
curvæ
, dat puncta Catenariæ per dimenſionem lineæ Pa-
rabolicæ
.
Primum fundamentum totius inquiſitionis reſpectu hujus
11TAB. XLVI.
fig
. 3.
lineæ eſt hoc;
Si habeas catenam compoſitam ex variis pon-
deribus
æqualibus filo appenſis, ut BCDEF ſemper trium
interſtitiorum
ſe mutuo ſequentium duæ lineæ extremæ, ut CD,
F
E continuatæ ſibi mutuo occurrunt in linea IH per-
pendiculari
ad Horizontem, quæ dividit interſtitium me-
dium
in duas partes æquales.
Conſiderando porro catenam ita
compoſitam
à ponderibus connexis ad æquales diſtantias,
quas
ponimus infinite exiguas, &
diſpoſitis, ita, ut inter-
ſtitium
infimum BC ſit horizonti parallelum, ſi ſuper quo-
vis
alio interſtitio concipiamus triangula rectangula CDK,
D
E L, quorum unum latus ſit horizontale, videbimus,
quod
ab infimo initium faciendo anguli DCK, EDL, FEM,
tales
ſint, ut illorum Tangentes æqualiter creſcant, ut nu-
meri
1, 2, 3, 4, id quod demonſtratu facile eſt ex dicto
principio
, licet forſitan eo non perveniſſemus ſine calculo Al-
gebraico
.
Si porro concipiamus partes æquales catenæ CDEFG ex-
tenſas
in recta horizontali in C O P Q R, &
ex prima divi-
ſione
O ductam O S, quæ concurrat cum perpendiculari C
248512CHRIST. HUGENII ita ut angulus C O S ſit æqualis angulo C D O, ſi deinde
ducantur
aliæ rectæ S P, S Q, S R;
triangula S C O, S C P,
S
C Q, S C R erunt neceſſario ſimilia C O D, D L E, E M F,
F
N G, quoniam S C O eſt ſimile ipſi C O D per conſtru-
ctionem
, &
aliorum C S P, C S Q & c. tangentes æqualiter
creſcunt
.
Si porro ducas C T, O V, P X & c. perpendiculares ad SO,
S
P, S Q evidens eſt, triangula C T O, O V P, P X Q &
c. æ-
qualia
eſſe &
ſimilia triangulis C O D, D L E, E M F & c. eo-
dem
ordine ſumendo:
unde concluditur, ſi ſpatia C D,
D
E &
c. ſint infinite parva, ut & partes C O, O P & c. , id eſt
ſi
C G ſit curva catenæ, &
C R æqualis ejus longitudini,
tum
ſumma T O, V P, X Q &
c. erit æqualis ſummæ perpen-
dicularium
K D, L E, M F &
c. id eſt rectæ G Σ vel axi Φ C
(nam ſpatium B C tum pro nihilo habetur) &
ſumma C T,
O
V, P X erit æqualis ſummæ C K, D L, E M &
c. ideſt appli-
catæ
G Φ.
Deſcribendo autem centro S arcum CZ uſque ad ulti-
mam
ſecantium S R facile patet, ſummam infinite parva-
rum
T O, V P, X Q æqualem eſſe rectæ Z R;
conſequenter,
ſi
ponamus quod S C Φ ſit axis Catenæ, &
linea C S certæ
longitudinis
, &
quod C Φ ſit æqualis Z R exceſſui ſecantis
cujuſvis
S R ſupra radium S C, &
quod applicata Φ G ſit
æqualis
ſummæ omnium C T, O V, P X &
c. uſque ad illam,
quæ
cadit in S R, punctum G erit in curva catenæ, cujus
longitudo
C G erit æqualis rectæ C R:
ſed quæritur ſumma
infinitarum
C T, O V, P X &
c. quam obtineo hâc conſidera-
tione
, quod anguli S O V, S P X, S Q Y poſſint haberi pro
rectis
, utpote quorum differentia cum recto eſt infinite exi-
gua
, &
quod tum lineæ O V, P X, productæ utrinque, ut &
R
Ω perpendicularis ad S R, fiant tangentes Parabolæ C Ω,
cujus
vertex eſt C, axis C S, focus S, &
in qua S C eſt pars
quarta
Parametri;
quarum tangentium quævis ſecatur in duas
partes
æqualiter per C R, ita ut una dimidia pars pertingat
ad
axem, altera ad punctum contactus, ſic ΔΩ ſecta eſt in
R
;
quæ facile demonſtrantur. Hinc porro intelligo ex
249513CEOMET. VARIA volutione linearum curvarum, de qua locutus ſum in Horo-
logio
oſcillatorio, quod ſumma omnium Q Y, P X, O V, C T,
debeat
eſſe æqualis exceſſui curvæ Parabolicæ Ω C ſupra re-
ctam
Ω R;
id quod Geometræ ſatis facile intelligent, licet in
demonſtrando
non inhæream, quum non conſtituerim hic
demonſtrationes
ſcribere, ſed tantum indicare viam, quâ ad
inventionem
pervenis.
Datâ ergo Catenariæ Parametro SC, ſi ſumas in axe punctum
quodcunque
Φ, &
centro S radio S Φ deſcribas arcum circuli,
qui
ſecat C R tangentem ad verticem in R;
tangente R Ω du-
ctâ
ad Parabolam dictame puncto R, &
ſubtractâ hac ex lon-
gitudine
curvæ ſuæ quam ponimus poſſe menſurari, quod
reliquum
eſt, erit recta applicata Φ G, &
ſic per eandem Para-
bolam
invenies tot puncta in illâ curvâ, quot volueris;
miſi hanc
conſtructionem
ad Leibnitium initio Septembris 1691.
Poteſt porro in tranſitu notari, quod curva G C (ſu-
mendo
ſemper numerum interſtitiorum infinitum, &
ideo
punctum
C ac ſi foret in axe &
vertex) erit æqualis rectæ
C
R;
& quod dimenſio ſpatii curvi quoque facile de-
monſtretur
, perficiendo rectangulum R C S Θ &
producen-
do
perpendiculares G N, F M &
c. uſque ad S Θ in Λ, Γ
&
c. : patet enim triangulum S Q Y eſſe ſemiſſem rectanguli F Λ,
baſin
&
altitudinem eandem habentis, & pariter triangulum
S
P X ſemiſſem rectanguli E Γ &
ſic porro de aliis. Et con-
ſequenter
triangulum S C R æquale dimidio ſpatii S C G Λ.
Poſſem ita paucis demonſtrare fundamenta omnium quæ de
hac
lineâ curvâ detecta ſunt;
ſed hæc ſpectant ad Leibnitium &
Bernoullium
, utpote hujus inventionis magis participes, quos
rogatos
oportet, ut in bonum publicum laborem hunc in ſe
ſuſcipiant
.
Finem ſcripto huic impoſuiſſem, niſi nuperrime literas à
Marchione
de l’Hoſpital accepiſſem, ubi quum duo notabi-
lia
hac de materia memorat, non poſſum quin paucis de iis
loquar
;
primum ſpectat ad conſtructionem & plures proprie-
tates
lineæ curvæ Dni de Beaune, quam Carteſius in Ep.
79. 3 vol. dicit ipſi inveniendam propoſitam per
250514CHRISTIANI HUGENII Tangentis proprietatem; Problema, quod mihi apparuit
difficillimum
.
Solutio Marchionis exſtat in 34. Diario Pari-
ſienſi
anni ultimi, quare hanc hic non trado.
Alterum eſt ejus reſponſum de aliâ curvâ valde cognitâ, &
quam
Carteſius aliter adhuc conſideravit, ut &
Huddenius
eo
tempore, quo negotia Reip.
non impediebant, quo-
minus
vacaret ſtudiis.
Curva in fig. 4. exhibetur, fo-
11TAB. XLVI.
fig
. 4.
lium A B C H circumſcribit &
utrimque ſeſe extendit juxta
Aſymptoton
E F G.
Æquatio ejus eſt x3 + y3 = xyn ſi A D
ponatur
x in recta, quæ cum diametro C A format angulum
45
graduum;
perpendicularis DB, vel D H, vel D K, y; &
n
recta data.
Cum ipſi indicaſſem, me inveniſſe qua-
draturam
hujus curvæ, &
quod contentum folii A B C H
eſſet
= {1/6} nn id eſt {1/3} quadrati diametri A C;
quod ſpa-
tium
infinitum inter Aſymptoton &
ambo curvæ brachia
etiam
ejuſdem magnitudinis eſſent;
& quod quadratura ge-
neralis
ſegmentorum exprimeretur per unicum terminum;
ille invenit veram illam quadraturam generalem. Scilicet quod
contentum
ſegmentorum A H vel A K exprimatur per {nxx/6y}
&
ſegmenti A B per {nyy/6x}; ſed ulterius mihi affirmat ſe eo
perveniſſe
per tres diverſas vias;
quod miror, cum per-
ſuaſum
habeam me non parum profeciſſe unicam dete-
gendo
.
98[Figure 98]
251515GEOMET. VARIA. 99[Figure 99]
V.
PROBLEMA
AB ERUDITIS SOLVENDUM:
A

JOHANNE
BERNOULLIO
IN
ACTIS LIPSIENSIBUS
ANNI
MDCXCIII.
PROPOSITUM
.
QUæritur, qualis ſit curva A B C, quæ hanc habet
11TAB. XLVI.
fig
. 5.
proprietatem, ut, ducta ubicunque tangente
B
D terminata ab axe A E, portio ejus abſciſſa
A
D ſit ad tangentem B D in ratione conſtan-
te
M ad N.
Problema hoc ſolutu dignum eſt, & facile Mathemati-
corum
applicationem meretur.
In quacunque enim ratio-
ne
ſit M ad N, curva A B C ſemper eadem facilitate mo-
tu
quodam continuo deſcribi poteſt, non obſtante, quod
curva
pro ratione M ad N magis vel minus compoſita
evadat
;
in caſu quippe rationis æqualitatis illico patet,
curvam
A B C eſſe circulum:
in reliquis ſi M ad N eſt ut
numerus
ad numerum, erit quidem curva geometrica, ſe-
cus
autem tranſcendentalis eſt.
Quæritur generalis deter-
matio
puncti in curva.
Tom. II. Ttt
252516CHRIST. HUGENII 100[Figure 100]
VI.
C
. H. Z. DE PROBLEMATE
BERNOULLIANO

IN

ACTIS
LIPSIENSIBUS
PROPOSITO
.
ELegans inprimis eſſe hoc Problema, cum ex iis
quæ
Clariſſimus inventor de eo prodidit, tum
ex
ſolutione &
commentatione fraterna mani-
feſtum
eſt.
A quo inveſtigando cum propter
inſignem
difficultatem, quæ ſtatim ſeſe offerebat, abſtinere
ſtatuerim
(neque enim omnibus perquirendis, quæ à Viris
eruditis
exercitii gratia proponuntur, incumbere neceſſe exi-
ſtimo
, aut aſſequendis parem me profiteor) non deſiit
tamen
quaſi invitum compellere recurrens identidem quæ-
ſiti
non vulgaris idea, donec tandem quod deſiderabam
obtinui
.
Inventa nimirum æquatione differentiali, in qua
ex
altera parte erat elementum trapezii hyperbolici, ab
aſymptoto
perpendicularibus intercepti;
ab altera elemen-
tum
ſpatii curvilinei, quod itidem ad trapezium hyper-
bolicum
reduci poſſet.
Quod apertius exponerem, niſi
relinquendam
etiamnum aliis putarem inquirendi volupta-
tem
.
Inde eo rem deducebam, ut trapezium ejuſmodi
hyperbolicum
ſecandum eſſet aut augendum ſecundum ra-
tionem
datam.
Quod cum per medias aut continue
253517GEOMET. VARIA. portionales fieri poſſit, ubi ratio tangentis ad abſciſ-
ſam
eſt ea quæ numeri ad numerum, hinc apparuit curvam
quæſitam
tunc iis accenſendam quæ geometricæ vocantur,
alias
eſſe ex heterogeneis;
ac tamen conſtructionem dari
poſita
lineæ logarithmicæ deſcriptione, quam quidem hic ad-
ducerem
, niſi viderem haud difficulter ex ipſa Jacobi Ber-
noullii
doctiſſima ſimul breviſſimaque ſolutione omnia erui
poſſe
, ut jam ab aliis occupatam dubitem.
Colligitur vero ex his illud animadverſione dignum,
nempe
quandocunque in inveſtigatione curvarum ex tan-
gentibus
aut ſubtangentibus ejus, ad ſimiles ei, quam dixi,
æquationes
pervenietur, aut in quibus habeatur utrinque
elementum
ſpatii ad trapezium hyperbolicum reductibilis;
tunc idem hoc, quod mirabile hic accidit, eventurum, ut
curvæ
geometricæ diverſorum generum graduumque exi-
ſtant
, ſi hyperbolarum ad quas devenitur rectangula
quæ
in aſymptotis, ſint commenſurabilia.
Præterea
obſervanda
venit in hoc problemate inuſitata ac ſin-
gularis
analyſis via, quæ ad alia multa in hac Tan-
gentium
doctrina aditum aperit, ut egregie jam ani-
madvertit
Vir Celeberrimus calculi differentialis inven-
tor
, ſine quo vix eſſet, ut ad haſce geometriæ ſubti-
litates
admitteremur.
Porro quod ad curvarum, de qui-
bus
agitur, deſignationem in plano attinet, poſſem, ſi
operæ
pretium eſſet, alios modos ac fortaſſe com-
modiores
indicare quam qui a Cl.
Bernoullio præſcri-
bitur
, atque etiam docere qua ratione optime peraga-
tur
deſcriptio noſtræ quadratricis hyperbolæ, quæ in-
ter
Tractorias (ita enim vocari poſſunt) ſimpliciſſi-
ma
cenſenda eſt, cum ad eam filis nihil opus ſit,
ſed
bacillo tantum utrimque cuſpidem lateri infixam
habente
, quo fit ut &
regreſſu explorari poſſit quam
recte
exarata ſit.
Sed his ſuperſedendum arbitror, do-
nec
inſignis uſus aliquis harum linearum in lucem
proferatur
.
Interim aliam quandam utiliſſimam
254518CHRIST. HUGENII vam nuper mihi repertam Geometræ ſciant, cujus o-
pera
horologiis æqualis motus conciliatur, atque ejuſ-
modi
ut maris agitatione nequaquam turbari aut immi-
nui
queat;
quod in pendulis noſtris hactenus uſurpatis
non
ſatis caveri potuit.
Adeo ut nova ac certior ſpes
nunc
affulgeat perficiendi Longitudinum inventi.
Curva
hæc
formatur,
a a b b c d e e e e e f i i i i i l l l m m m m n o r r ſ ſ t t u u x.
101[Figure 101]
VII.
C
. H. Z. CONSTRUCTIO
UNIVERSALIS
PROBLEMATIS
A

CLARISSIMO
VIRO
JOH
. BERNOULLIO
PROPOSITI
.
CUm in actis Lipſienſibus Conſtructionem
11TAB. XLVI.
fig
. 6.
hanc me reperiſſe ſignificarem, menſe O-
ctobri
anno 1693, edenda tamen ea ſuper-
ſedi
quod futurum putabam, ut vel ab
Auctore
ipſo, vel Clariſſimo Viro fratre
ejus
, vel alio quopiam, non multum
255519GEOMET. VARIA. ſimilis brevi in lucem mitteretur; ac ſubverebar etiam,
ne
actum agerem.
Quoniam vero nuſquam adhuc com-
paruit
, &
eſt inter eas quæ dari poſſint quodammo-
do
ſimpliciſſima, non videtur abſque ea diutius relin-
quendum
tam eximium problema.
Eſt autem hujuſ-
modi
.
In recta A B ſit datum punctum A, & opor-
teat
invenire curvam A F C talem, ut tangens ejus-
quævis
C D abſcindat a recta A B partem A D, quæ
ad
ipſam C D habeat rationem datam lineæ C ad
L
.
Conſtructio: ſicut C ad L, ita quælibet A E, in
recta
A B aſſumta ad E F ipſi perpendicularem:
&
per
F punctum ponatur ducta Logarithmica quæcun-
que
cujus aſymptotos ſit A B, ad quam illa accedat
verſus
A.
Deinde ab A verſus E accepta diſtan-
tia
qualibet A D, ſit ut C ad L, ſive ut A E ad
E
F, ita A D ad aliam D H;
qua tanquam radio,
centroque
D, deſcribatur Circuli circumferentia H C;
ac præterea applicetur ad Logarithmicam recta I G
aſymptoto
perpendicularis, ipſique D H æqualis.
Jam
ſicut
L ad duplum C, ita fiat I E ad E K, ſumen-
dam
in aſymptoto in partem alterutram, nihil enim
refert
, &
applicetur rurſus ad Logarithmicam recta
K
L.
Utque duæ ſimul K L, E F ad earum differen-
tiam
, ita ſit D H ad D B;
quæ ſumenda verſus A
punctum
, ſi A D major ſit quam A E;
at in con-
trariam
, ſi minor.
Denique erigatur ad aſymptoton
perpendicularis
B C;
ea ſecabit circumferentiam H C in
puncto
C, quod erit in curva quæſita A F C.
Tangit
autem
hanc recta E F in F.
Porro animadverſione dignum eſt, non ſimpli-
cem
eſſe curvaturam lineæ hujus cum C major eſt
quam
L, ſed ex duabus eam tunc componi, ex uno
quodam
puncto exeuntibus, ut C F A, C M;
256520CHR. HUGENII GEOMET. VARIA. hæc in infinitum progreditur. In puncto autem ex-
tremo
C, recta ex A educta occurrit curvæ utrique
ad
angulos rectos, ac proportionales ſunt D A, D C,
D
B.
FINIS.
102[Figure 102]
257
[Empty page]
258103[Figure 103]Pag. 520.
TAB
. XLVI.
Fig
. 1.
D C E A X F K V O I L T α M N
104[Figure 104]Fig. 3.Δ A Φ G F N E M I D H L B C K O P Q Σ R T V X Y Z S Γ Δ Θ @105[Figure 105]Fig. 5.C B A D E106[Figure 106]Fig. 4.H C L E B A D F K G107[Figure 107]Fig. 6.L G C F M A H B E I D K108[Figure 108]Fig. 2.G C H B A Y L X P K V Q I O S R F D E N
259
[Empty page]
260
CHRISTIANI HUGENII
OPERA

ASTRONOMICA
.
Tomus Tertius.
261
Tomi tertii contenta.
11
De Saturni Luna observatio nova. # 521.
Systema Saturnium, ſive de cauſis mirandorum Saturni
# Phænomenon; & Comite ejus Planeta novo. # 527.
Eustachii de Divinis Septempedani brevis annotatio
# in Syſtema Saturnium Chriſtiani Hugenii. # 597.
Brevis assertio Systematis Saturnii sui. # 619.
De Saturni Annulo observationes. # 635.
ΚΟΣΜΟΘΕΩΡ@Σ, ſive de Terris Cœleſtibus, earumque ornatu,
# Conjecturæ. # 641.
262
CHRISTIANI HUGENII
DE

SATURNILUNA

OBSERVATIO
NOVA.
Tom. III. Ttt
263
[Empty page]
264523 109[Figure 109]
CHRISTIANI HUGENII
DE

SATURNI

LUNA

OBSERVATIO
NOVA.
ANNO milleſimo ſexcenteſimo quinquage-
ſimo
quinto, Menſis Martii die quinto &

viceſimo
, Saturni planetam per tubum
dioptricum
aſpectans, animadverti præter
anſas
ſive brachia quæ utrimque illi cohæ-
rent
, ſtellulam quandam ab occaſu adſtan-
tem
, tribus circiter ſcrupulis remotam, eratque diſpo-
ſita
ſecundum eam quæ per utraque brachia ducta fuiſ-
ſet
rectam.
Tom. III. Vvv.
Et cum ſubdubitarem nunquid fortaſſe
planeta
eſſet ejus generis, quales circa Jovem quatuor
265524CHRIST. HUGENIUS circumferuntur, locum Saturni ſtellulæque & poſitum utriuſque ad aliam quandam quæ tantumdem fere, ſed in contrarias partes, à Saturno diſſita erat annotavi; ex inerrantium numero hanc potiùs quam illam fore ratus, quod ab ea quam dixi recta linea deflectebat. Neque me fefellit opinio. Poſtridie enim repetita ob- ſervatione, eam quæ ad occaſum ſpectabat ſtellam eo- dem ad Saturnum ſitu, eodemque quo prius interval- 10 ſejunctam deprehendi, alteram verò ad duplam fe- prioris diſtantiam receſſiſſe. Unde hanc quidem è fixis unam eſſe, atque à Saturno tum temporis retro- gradiente longius relictam, illam autem ſimul cum eo progreſſam, comitem ipſi adeſſe intelligere mihi viſus ſum. Sequentium verò dierum obſervationibus omnis dubitatio ſublata eſt. Namque ab eo tempore per tres continuos menſes, quoties ſerenitas aëris patiebatur, novum planetam notavi, oſtendique amicis, nunc dex- trum Saturno nunc ſiniſtrum; redactiſque in commen- tarios obſervationibus, ſexto decimo die periodum ex- plere cognovi. Digreſſio ſumma tribus ſcrupulis pau- lo minor viſa eſt, ad quam ubi pervenit maximè fit conſpicuus: at cum Saturno appropinquat ante aut po- tranſiens biduo propter ſplendorem ejus deliteſcit. Tempus verò ſexdecim dierum tam exactè circuitum planetæ metitur, ut cum annus jam & amplius à pri- mis obſervationibus effluxerit, nihil adhuc aut abunda- re aut deficere deprehendatur, quoque loco prædici- mus ibi ſeſe in cœlo ſiſtat. Scio ante annos complu- res Ant. Mariam de Rheita non unum, ſed ſenos jam Saturno errones attribuiſſe. Verum æquè circa hos, quàm circa alios illos quinque, quos præter Mediceos Jovi circumpoſuerat, deceptum fuiſſe, inde perſpici- tur, quod cum meliori Teleſcopio ſeſe uti Clar. Vir Joh. Hevelius demonſtret, nullum tamen Saturno ut- ut diligentiſſimè ſæpiſſimeque inſpecto comitatum adeſ-
266525DE SATURNI LUNA. ſe ſenſerit. Hoc enim ultrò fatetur. Præter Rheitam verò nemo quod ſciam ſimile quid de Saturno prodi- dit. Nam gemini illi quos Galilæus detexerat latero- nes longè aliud eſſe deprehenſi ſunt quàm prima ſpe- cie videbantur. Quid tamen ſint in incerto eſt, ne- que adhuc pronunciare audent Aſtronomi. Cæterùm mihi novum Saturniæ lunæ phænomenon ad hæc quo- que viam aperuit, tandemque cauſam reſcivimus, cur interdum inter binas veluti anſas Saturnus medius te- neatur, alias recta quaſi brachia protendat, tum non- nunquam omnibus amiſſis rotundus inveniatur, qualis anno 1642. ſpectatus fuit, jamque rurſus trimeſtri ſpa- tio perſtitit. Et harum quidem viciſſitudinum tempo- ra in futurum definire non erit difficile ſi duorum ad- huc menſium obſervationibus attendere licuerit, quæ vi- dendum an hypotheſi noſtræ conſentiant. Expectamus enim ut ſub finem Aprilis, ſi non ante, brachia Sa- turno renaſcantur, non curva illa, cujuſmodi à Franc. Fontana & Hevelio depicta cernuntur, ſed ſecundùm lineam rectam utrimque prominentia, ſi quis melioris notæ perſpicillo intueatur. Nam vulgaria ſi adhibeat bi- nos orbiculos referent, ſicuti Galilæo primum ſeſe ob- tulere. Noſtrum, quo Saturni aſſeclam reperimus, quin- quagies diametrum rei viſæ multiplicat, duodenos pe- des æquans: cui poſtea duplum longitudine conſtruxi- mus, multiplicatione centupla. Cum autem longiora etiam hiſce Teleſcopia, utpote triginta & quadraginta pedum ab aliis fabricari dicantur, aliquid aut vitris vi- tii ineſſe, aut hæc eadem non debita proportione mu- tuò reſpondere credibile eſt. Neque enim alias huc- uſque aciem eorum effugiſſet novus Saturni ſatelles.
Obſervationes præterito præſentique anno collectas,
quibus
periodus ipſius demonſtratur, tunc unà edituri
ſumus
cum integrum Saturni ſyſtema perfecerimus.
Cu-
jus
interea ſummam ſequenti grypho conſignare
267526CHR. HUGEN. DE SATURNI LUNA. eſt, ut ſi quis fortaſſe idem ſe inveniſſe exiſtimet,
ſpatium
habeat ad expromendum, neque à nobis ille
aut
nos ab illo mutuati dicamur.
a a a a a a a c c c c c d e e e e e g h i i i i i i i l l l l m m n n n n n n n
n
n o o o o p p q r r s t t t t t u u u u u.
Hagæ-Com. 5. Mart. 1656.
110[Figure 110]
268
CHRISTIANI HUGENII
ZULICHEMII
, CONST. F.
SYSTEMA

SATURNIUM
,
SIVE

DE
CAUSIS MIRANDORUM SATURNI
PHÆNOMENON
;
ET

COMITE
EJUS
PLANETA
NOVO.
269
[Empty page]
270529 111[Figure 111]
SERENISSIMO PRINCIPI
LEOPOLDO

AB
HETRURIA
Chriſtianus Hugenius S.D.
REs in cælo remotiſſimas, extraque ho-
minum
conſpectum poſitas, niſi cum
ab
arte ſibi auxilium adſciſcunt, hoc
opuſculo
perſequor, Princeps Sere-
niſſime
, nec dubito quin multis ni-
mia
diligentia verſatus dicar in his quæ tam parum
ad
nos attinere arbitrantur, cum eorum quæ hîc
coram
&
in propinquo nobis ſita ſunt, plurima in-
veſtigatu
digna ſuperſint.
Verum hi parum at-
tendere
videntur, quanto præſtet cæteris omni-
bus
ſublimium rerum conſideratio, quamque hoc
ipſum
præclarum ſit, ad tam longe diſſitas na-
turæ
partes contemplationem mitti;
quæ licet
viſu
obſcuræ &
exiles, reipſa tamen illuſtres mul-
toque
maximæ exiſtunt.
Nam ſi quod procul
abſunt
, ideo parum ad nos pertinere illas putemus,
indigni
profecto ſimus mente rationis participe,
qua
facile immenſa cæli ſpatia tranſcendimus, in-
digni
etiam egregio illo, nec unquam ſatis lauda-
to
, propagandæ viſionis invento, quo ad aſtrorum
regionem
ipſo quoque oculorum ſenſu pertingimus.
271530DEDICATIO. Cujus quidem inventi beneficio ad longinqua Sa-
turni
regna propius nunc quam antehac quiſquam
adivi
, &
uſque progreſſus ſum, ut vaſti adeo
itineris
, pars una centeſima tantummodo reliqua
fuerit
:
quam ſi quo pacto ſuperare potuiſſem, quot
qualiaque
, dii boni, narranda haberem! Nunc au-
tem
ea perſcribo quæ ex intervallo iſto notare ocu-
lis
valui, quæque &
ipſa miranda eſſe & relatu di-
gniſſima
nemo diffitebitur.
Quem enim non ad-
miratio
capiet, ubi Saturnum annulo circumdatum
ac
velut corona redimitum viderit?
atque hanc eam
formam
eſſe, quæ, cum perpetuo eadem ſit, di-
verſas
tamen facies induat, &
pertinaciter hacte-
nus
conjecturas Aſtronomorum fruſtretur.
At ne-
que
hoc minus novum atque inopinabile omnium
auribus
accidiſſet, Planetam aliquem non antea vi-
ſum
in cælo repertum eſſe, niſi novitatis gratiam
ſtellæ
Mediceæ abſtuliſſent.
Verum hic noſter Sa-
turni
accola, quo diutius latuit, majorique moli-
mine
ad terram deducendus fuit, eo magis depre-
henſo
gaudendum eſt:
quodque unus hactenus de-
ſideratus
, cumulum nunc tandem errantium ſtel-
larum
explet, numerumque earum duodenarium;
quo majorem poſthac repertum non iri, prope
eſt
ut confirmare audeam.
Certè jam majoribus
illis
ac primariis, inter quos Tellus hæc reponen-
da
eſt, æquales multitudine minores exiſtunt, &

utrique
illo, quem perfectum dicimus, numero
continentur
, ut conſilio ſummi opificis modus
272531DEDICATIO. præfinitus videri poſſit. Cæterum multiplicem
contemplandi
materiam, Philoſophorum ingeniis
circa
hæc cæleſtia corpora exorituram, quibus ve-
luti
nova acceſſione mundum auximus, non per-
ſequar
.
Unum hoc inanimadverſum eos præterire
nolim
;
nempe quam non leve argumentum ad a-
ſtruendum
pulcherrimum illum mundi univerſi or-
dinem
, qui à Copernico nomen habet, Satur-
nius
hic mundus adferat:
ſi enim gravatè olimiſti
ſyſtemati
aſſentientibus, ſcrupulum demere potue-
runt
quaternæ circa Jovem repertæ Lunæ;
mani-
feſtius
utique nunc eos convincet unica illa circa
Saturnum
oberrans, atque ob hoc ipſum quod uni-
ca
eſt, noſtratis Lunæ ſimilitudinem magis ex-
primens
:
ut omittam nunc aliam quoque Saturnii
globi
cum hoc noſtro cognationem, quam in ſi-
mili
axium utriuſque inclinatione invenient Aſtro-
nomiæ
periti.
Quæ ſanè cum mecum reputo,
fieri
non poſſe videtur, ut veritatem hiſce in rebus
tam
feliciter repertam, tamque manifeſtis indiciis
fultam
, ulla ætas obliterare valeat, quamdiu mo-
do
obſervationum Galilæi aut noſtrarum aliqua me-
moria
ſupererit.
Haſce igitur ut ab oblivione vindi-
carem
, utque deficientibus forſan olim organis qui-
bus
eaſdem repetere liceat, eſſet tamen unde aliquan-
do
extitiſſe probari poſſet, hac qualicunque ſcriptio-
ne
publicandas cenſui, omnibuſque impertiendas.
Quod autem Celſitudini Tuæ commentarium hunc
inſcripſerim
, feci id non una ratione.
Tom. III. Xxx
Namque in
273532DEDICATIO. primis celebritatem claritatemque ei non exiguam ab lluſtriſſimo nomine tuo acquiri poſſe credidi; cujus cum per orbem univerſum, quà modo aliquis virtuti aut humanitati locus eſt, latè fama pervaſe- rit, librum hunc tibi nuncupare, hoc eſt velut in edito cunctiſque conſpicuo loco eum deponere. Deinde nec ignorabam quantum momenti acceſſu- rum eſſet invento illi noſtro, quo perplexa Saturni myſteria exponere conatus ſum, ſi exactiſſimo tuo judicio illud probari contingeret: quod utinam non fruſtra ſperaverim. Sed ante omnia occaſionem aliquam me inveniſſe gaviſus ſum, neque omit- tendam duxi, qua palam commemorarem quantum tibi, Princeps Celſiſſime, artes diſciplinæque opti- , & in his Mathematicæ præſertim debeant, quod contra invaleſcentem indies barbariem patronum iis ac defenſorem te præſtas, quodque familiariter eas colendo, ac velut in contubernium tuum admitten- do, plurimum dignitatis ipſis concilias: quod de- nique præſtantiſſimorum ex omni antiquitate Au- torum ſcriptis in vitam revocatis eaſdem promoves ac locupletas. Nempe ad hæc facienda, & illu- ſtria majorum tuorum exempla & innata virtus & egregia animi tui propenſio te impellunt. nos au- tem ad quos optimæ hujus tuæ voluntatis curæque utilitas pervenit, grato animo illa agnoſcere & prædicare æquum eſt. Hagæ Comitis. 5. Julii. Anno 1659.
274533
NICOLAUS HEINSIUS, D. F.
AD
AUCTOREM SYSTEMATIS.
LAudibus Hugeni pars addite magna paternis,
Quem
totum Vranie vindicat una ſibi.
In cunis placiti reptare per avia cæli,
Aſtra
tibi puero volvere ludus erat:
Aſtra minus patriis non trita penatibus olim;
Cognita natali non minus aſtra ſolo.
Jamque eadem populis mirantibus aſtra recludis,
Perſpicua
ingenii lumine facta tui.
Qualis ſidereo radiatus in æthere Titan
Oppoſitam
nocti ſpargit ubique facem.
Ardue ſtellantis ſalve metator Olympi,
Qui
ſuperâ nobis das regione frui:
Per quem, diſcuſſâ dubiæ caligine mentis,
Inſerimur
liquido cominus ora polo.
Devocat in terras, magico ſine carmine, Lunam
Æqua
Syracoſio cui manus arte ſeni.
Ecce Jovis genitor tenebroſo carcere per te
Et
fugit, &
lætam rurſus oberrat humum.
Macte auſis ſtudioque; Deos qui vindice chartâ
Aſſeris
:
inventi qui facis aſtra tui.
Nunc ſua Saturno cum vincula demſeris ipſi;
Sæcla tuum terris aurea munus eunt.
275534IN IDEM SATURNI SYSTEMA.
OMnia qui magni diſpexit ſidera Mundi,
Viderat
hæc oculo debiliore Conon.
Attigit illa Conon miris adjutus ab alis,
Attigit
, &
viſu nobiliore, meus.
Perque vias Lunæ, per, qua Cyllenius errat,
Volvitur
&
Veneri Martia flamma comes;
Quique nitet famulos inter tot Jupiter ignes;
Lumina falcigeri miſit ad aſtra Dei:
Et didicit vario quare mutabilis ore,
Ludat
in obſcurâ mobilitate Senex:
Quod frontem diadema premat, quo, Circulus illi
Aureus
, infauſtum cingat honore caput:
Quæ noctes ibi Luna regat, quæque, æmula noſtræ,
Expleat
amiſſum Cynthia luce diem.
Nec ſatis hæc vidiſſe ſibi miracula, teſtes
Convocat
, &
viſis quærit ubique novis.
Noluit hæc noſtros fugerent arcana nepotes,
Ignaros
cœli nec ſinit eſſe ſui.
Ampla ſatis Juveni eſt, ut debita gloria, merces,
Vocibus
innumeris quam ſua fama ſonet;
Gloria ſideribus quam convenit eſſe coævam,
Et
tantum Cœlo commoriente mori.
276535 112[Figure 112]
CHRISTIANI HUGENII
Zulichemii, Cθnst. F.
SYSTEMA
SATURNIUM.
CUM ad cæleſtium contemplationem tubos
opticos
, nobiliſſimum Belgicæ noſtræ inven-
tum
, Galileus admoviſſet, celeberrimaque il-
la
Planetarum phænomena mortalibus primus
aperuiſſet
;
in his, ea quæ de Saturni ſtella
prodidit
, vel præcipuè admiratione digna
fuiſſe
videntur.
Nam cætera quidem, etſi ſuſpicienda meri-
ac magni facienda, non tamen ejuſmodi erant, ut, qui-
bus
de cauſis talia cernerentur, enixè quærendum eſſet.
Sa-
turni
vero mutabiles figuræ novum quoddam &
reconditum
naturæ
artificium præferebant, cujus certè rationem neque
Galileo
ipſi, neque tanto poſt tempore Aſtronomorum cui-
quam
(pace eorum dixerim) divinare contigit.
Hunc primò
non
ſimplici orbe lucentem, ſed veluti tergeminum conſpe-
xerat
, binis ſtellis minoribus mediæ majori proximè utrin-
que
adjectis.
Eâque formâ triennio fere abſque ulla muta-
tione
perſeverante, certò ſibi perſuaſerat, quales Jovi qua-
tuor
, tales duos comites Saturno obtigiſſe, nullo tamen mo-
tu
præditos, eóque ſimili poſitu ſemper lateribus hæſuros.
Verùm ſententiam mutare coactus eſt, ſolitario Saturno pro-
deunte
, ac priore ſatellitio penitus deſtituto.
Quod cum
admirabundus
vidiſſet &
cauſam rei conjectura aſſequi tenta-
ret
, de reditus tempore, quo prior illa phaſis reſtitui debe-
ret
, nonnulla vaticinatus eſt.
Sed neque hæc ita tunc ſuc-
ceſſiſſe
quemadmodum ſperaverat deprehenſum eſt, nec ge-
mina
modò aſpectus diverſitate Saturnum contentum eſſe.

Etenim
aliæ deinceps mirabiles ac prodigioſæ formæ
277536CHRIST. HUGENII ruerunt, quas primùm à Joſepho Blancano & Franciſco
Fontana
deſcriptas novimus;
adeo quidem inſolita ſpecie,
ut
multis oculorum ludibria cenſerentur, imagineſque vitris
potius
quam cælo hærentes:
donec pluribus eadem videnti-
bus
, haud vano indicio proditas fuiſſe conſtitit.
Igitur ipſe quoque ad hæc cæli miracula conſpicienda ma-
gno
deſiderio actus;
cum non niſi vulgaria ſuppeterent per-
ſpicilla
, quinum aut ſenum pedum longitudine;
artem eam
qua
vitra in hoſce uſus figurantur quanta potui cum cura di-
ligentiaque
excolere aggreſſus ſum, nec piguit ipſummet o-
peri
manus admoviſſe;
quoad multis ſuperatis difficultatibus
(nam plures in receſſu hæc arshabet quam prima fronte præ-
ferre
videatur) ea denique vitra mihi effeci, per quæ ad hæc
ſcribenda
præbitum eſt argumentum.
Continuo enim ad Sa-
turnum
teleſcopia dirigens, aliam ibi rerum faciem reperi,
quàm
pleriſque antehac fuerat credita.
Nam quæ vicinæ il-
li
hærebant appendices, eas non ſane geminos planetas, ſed
quidvis
potius aliud eſſe, diverſum vero ab his unumque nu-
mero
planetam, majori intervallo à Saturno remotum, die-
bus
ſexdecim circa eum ambire apparuit;
& hunc quidem
omnibus
antehac ſæculis ignoratum.
De qua nova noſtra ob-
ſervatione
tribusabhinc annis Aſtronomos certiores feci, pru-
denti
conſilio obſecutus viri Illuſtris, ingenioque juxta ac vir-
tute
conſpicui, Joh.
Capelani. Huic enim, uti & Gaſſen-
do
aliiſque, cum Lutetiæ Pariſiorum agens, de Saturni co-
mite
à me viſo narraſſem, multas ob cauſas cenſuit, non re-
ticendum
tam gratum omnibus futurum nuncium, quoad il-
lud
quod meditabar integrum Saturni Syſtema perſcripſiſſem.
Itaque anno 1656 die 5 Martii, de Saturni Luna (ita enim
novam
ſtellam nec immerito appellavimus) obſervationem
emiſi
, atque unà hypotheſin quæ cauſam reliquorum 11Vide ſupra
pag
. 523.
ni phænomenôn contineret;
ſed hanc confuſo elementorum
quibus
ſcribebatur ordine, quo tantùm, non ignoraſſe nos
eam
illo jam tempore, teſtatum eſſet, aliique etiam ad vul-
ganda
quæ commenti eſſent hoc pacto invitarentur, neque ſi-
bi
præreptam quererentur inventionis gloriam.
278537SYSTEMA SATURNIUM. vero rogatu ejuſdem Viri eximii, ſolvi quoque hunc litera-
rium
gryphum, totamque hypotheſin ſummatim illi expoſui:
unde jam ad plures forſitan noſtra de Saturni phaſibus ſen-
tentia
manaverit.
Sed pleniorem utique tractationem poſtu-
lat
mira &
inſolens circa hunc planetam naturæ fabrica, ne-
que
expectare debemus ut vel à nobis relatis, vel ad expli-
canda
phænomena adſumtis, fidem omnes habeant, niſi &

hæc
rationum momentis, &
illa obſervationum teſtimonio
adſtructa
viderint.
Quamobrem horum utrumque nunc præ-
ſtare
nobis propoſitum eſt.
Ac primò quæ ad comitis pla-
netæ
motum periodumque ſpectant accuratè, quantum fieri
poterit
, ex obſervatis definiemus, motuſque ejus tabulas con-
demus
.
Deinde ipſius Saturni phaſes ſingulas ſuis cauſis aſ-
ſignabimus
, ita ut futuras quoque inde prænoſcere in prom-
ptu
ſit.
Sed antequam obſervationes exhibeamus, de teleſcopiis
noſtris
quibus cælo eas deduximus, pauca referre expediet,
ut
ſciant hinc, qui comitem Saturni, mirabileſque Planetæ
ipſius
figuras intueri cupiunt, qualibus ad hoc turbis vitriſ-
que
indigeant;
útque ſuos ſi quos habent, poſſint cum no-
ſtris
contendere.
Primus quem adhibuimus duodenos pe-
11Teleſcopio-
rum
noſtro-
rum
deſcri-
ptio
.
des non excedebat, duobus convexis vitris inſtructus, quo-
rum
id quod oculo vicinum erat, radios parallelos cogebat
ad
trium paulo minus pollicum, ſive unciarum pedis Rhe-
nolandici
diſtantiam.
Eo planetam novum & deteximus pri-
mùm
, &
per aliquot menſes obſervavimus, nec non formam
eam
Saturni, quæ à nemine adhuc percepta fuerat, quám-
que
poſtea deſcribemus, licet non prorſus erroris expertem.
Inde verò duplicata priori longitudine, ſimul duplo propio-
res
ſideribus facti ſumus, multóque meliùs faciliúſque phœ-
nomena
omnia adnotavimus.
Et hi quidem tubi 23 pedum,
è
ferri bractea conſtructi ſunt, habentque ab altera parte vi-
trum
inſertum, cujus latitudo ad quatuor pollices, ſed in
quo
non major pateat circulus quam diametro duorum pol-
licum
cum triente.
Ab altera parte, quæ nimirum oculo
admovetur
, bina ſunt vitra minora, 1 {1/2} pollicem
279538CHRIST. HUGENII æquantia, jucta invicem, quæque hoc pacto æquipollent
convexo
colligenti radios parallelos ad intervallum unciarum
3
, aut paulo etiam anguſtius.
Ex quo ſanè majoris vitri ex-
cellentia
æſtimanda eſt, tam breve convexum perferre valen-
tis
:
quoniam quanto minori de ſphæra id fuerit, tanto res
viſæ
magis ampliantur.
Illud enim in Dioptrici@ noſtri@ de-
monſtratum
invenietur, ſpeciei per tubum viſæ ad eam quæ
nudo
oculo percipitur, hanc ſecundum diametrum eſſe ratio-
nem
, quæ diſtantiæ foci in exteriori vitro ad illam, quæ in
interiori
ſive oculari vitro eſt, foci diſtantiam.
Centuplam
11Quantum
iis
res viſæ
æmplientur
.
Augmentum

teleſcopio
per-
ceptum
quo-
modo
æſtime-
tur
.
itaque fere rationem hanc in perſpicillis noſtris eſſe conſtat,
cum
Galileana non ultra trigecuplam proceſſerint.
Nam quan-
titatem
incrementi eodem modo nos atque ille æſtimamus;
nempe ut tanto major res quæque per tubos quam nudo vi-
ſu
conſpici dicatur, quanto majori angulo ad oculum extre-
ma
ejus deferuntur, ſive quanto latior ejus imago in fundo
oculi
depingitur.
Eſt autem & alia æſtimandi augmenti ratio, ſed parum ex
22Alia ejuſdem
falſa
æſtima-
tio
.
vero, cùm abſque ulla anguli conſideratione apparentem per-
ſpicillo
alicujus rei magnitudinem determinamus;
velut cum
Jovis
orbem circello duorum aut trium digitorum latitudine
æqualem
nobis cerni putamus.
At enim cum idem circulus,
trium
puta digitorum diametro, major minorve neceſſario
appareat
, pro diverſa ſui ab oculo diſtantia, nonne etiam
adjiciendum
ſit, quanto ex intervallo conſpectus circulus di-
ſco
Jovis æqualis cernatur?
Profectò niſi hoc addatur, nihil
certi
ea comparatione deſignari videtur.
Et tamen ratio ſub-
eſt
cur magis una quæpiam quam alia magnitudo imagini vi-
ſæ
tribuatur, &
quidem à pluribus ſæpe ſpectatoribus eadem.
Verùm de his aliàs fortaſſe. In præſentia illud oſtendiſſe ſuf-
fecerit
, fallacem omnino eſſe hoc modo initam æſtimatio-
nem
.
Idque primùm inde liquet, quod Lunâ aut ſigno ali-
quo
cæleſti, velut Orione, prope horizontem conſpecto,
idem
longè majus viſus judicet, quam ubi altè jam ac ſupra
verticem
penè adſtiterit, cum tamen hîc nihilo minori angu-
lo
illud comprehendi certum ſit.
In his autem quæ
280539SYSTEMA SATURNIUM. intuemur major adhuc error contingit. nam cum, exempli
gratia
, vel triplo latior ſecundum diametrum appareat Jupi-
ter
, oculo altero per teleſcopium noſtrum ſpectatus, quam
Luna
oculo altero vacuo, atque adeo utrâque hac ſpecie, in
unum
convenire juſsâ, latè à JoveLuna contegatur;
nihilo-
minus
cum ſeorſim Jupiter inſpicitur, trium circiter digito-
rum
latitudinem pleriſque ſpectatoribus æquare tantummodo
exiſtimatur
.
quanquam aliquos repererim qui diſco Lunari æ-
qualem
faciebant, atque ita tertiam partem ſaltem tribuebant
ejus
quæ reipſa apparet amplitudinis.
Quamobrem de mul-
tiplicatione
teleſcopii malè hoc modo inquiri certum eſt.
Fiet
autem
rectè Galilei methodo, quam in Sidereo nuntio tradi-
dit
;
vel, quia hæc in prægrandibus teleſcopiis difficultatem
habet
, inquirendo foci diſtantias in ſingulis vitris, eaſque in-
ter
ſe comparando.
Qua ratione diximus centuplum fere au-
gmentum
tuborum noſtrorum reperiri.
Cæterùm libenter intellecturos credo qui hæc legent, qua-
11Quæna@
circa
plan@-
tas
cæteros &
fixas
obſer-
vata
.
lia etiam eorum ope de reliquis præter Saturnum planetis fi-
xiſque
ſtellis obſervaverimus:
de quibus breviter ergo hæc
habeant
.
In primis ſæpe illud quæſivimus, num aliqui etiam
apud
Venerem, Martem aut Mercurium comites circumfer-
rentur
, ubi tamen nullos unquam reperimus.
Apud Jovem
autem
quatuor neque amplius.
Qui quidem ſemper ac facilè
teleſcopio
noſtro patent, niſi cum diſco ſuo aut umbra Jupi-
ter
aliquem abſcondit.
Inde verò quamprimum rurſus emer-
gere
incipiunt fiunt conſpicui, imò priuſquam toti exierint,
ut
non ſemel me vidiſſe memini.
Porrò quæ in Jove zonæ
22In Jovis
diſco
zonæ
candicantes
.
ſeu faſciæ quibuſdam animadverſæ ſunt, non ſemper eâdem
formâ
præditæ;
has ego & qui mecum obſervarunt perſpi-
cuè
ſæpe animadvertimus reliquo Jovis corpore magis luci-
das
, cum tamen alii obſcuriores aſſerant;
quibus forſitan in-
terjectum
ſpatium inter binas zonas lucidiores pro una ob-
ſcuriore
fuerit.
Atque anno quidem 1656, multo majori in-
33TAB.
XLVII
.
Fig
. 1. 2.
tervallo, quam ſequentibus tribus, illas à ſe mutuo diſtare
comperimus
, ſicut in adjunctis delineationibus videre eſt.
Qua ex inſtabilitate non malè forſan colligemus, ad
281540CHRIST. HUGENII nubium noſtrarum, vapores quoſdam vicinum Jovi ætherem
inſidere
, qui nunc his nunc illis climatis crebri magis con-
fertique
exoriantur.
In Marte quoque cingulum ejuſmodi unicum anno 1656
11In Marte
zona
ob-
ſcura
.
deprehendi, latum admodum, mediámque diſci partem of-
fuſcans
, quemadmodum figura adjecta demonſtrat.
Inſu-
22TAB.
XLVII
.
fig
. 3.
per diſcum planetæ hujus parte aliqua deficientem vidi ali-
quoties
, &
in Venere phaſes omnes quales Lunæ. Verùm
hæc
minoribus etiam teleſcopiis alii notarunt.
Fixarum autem diametros etiam maximè ſplendidarum nul-
33Fixarum
diametri

nulla
la-
titudin@
.
la unquam latitudine cernere potui, ſed tantum minimi pun-
cti
inſtar, quoties vitris uſus ſum fuligine leviter infectis ad
auferendos
radios.
At ex Hevelii conſilio, quod in egre-
gio
ejus extat opere Selenographico, exterius vitrum conte-
gens
, ita ut exiguum tantum foramen relinquatur, ali-
quam
magnitudinem præ ſe ferre illas vidi;
quam proinde
non
ſtellarum propriam eſſe, ſed ex aliqua viſus fallacia
naſci
arbitror.
Nam noſtra quidem illa methodus, trans
fumum
, quo lens proxima oculo tincta eſt, ſtellas inſpicien-
di
, certa eſt omnique erroris ſuſpicione carens;
atque ita
planetas
quoque nimia luce radiantes, ſolemque ipſum in-
tueri
ſolemus.
Foramine autem exiguo majorem lucis par-
tem
excludendo, non tolli penitus circumfuſos ſideribus ra-
dios
, ſed in orbem minorem ſatiſque perfectè circinatum
eos
cogi opinor, qui imprudentibus pro ipſius ſtellæ corpo-
re
imponat.
Unum verò circa fixas phænomenon relatu dignum oc-
44Phænom@-
non
in
Orione
no-
vum
.
currit, à nemine hucuſque, quod ſciam, animadverſum,
nec
quidem niſi grandibus hiſce teleſcopiis rectè obſer-
vandum
.
In Orionis enſe tres ſtellæ ab Aſtronomis repo-
nuntur
inter ſe proximæ.
Harum mediam Anno 1656 for-
per tubum inſpicientimihi, pro ſtella una duodecim (quod
quidem
minimè novum) ſeſe obtulerunt;
eo poſitu quem
55TAB.
XLVII
.
fig
. 4.
ſubjecta figura expreſſimus.
Ex his autem tres illæ pene inter ſe contiguæ, cumque
his
aliæ quatuor, velut trans nebulam lucebant, ita ut
282541SYSTEMA SATURNIUM. tium circa ipſas, qua forma hîcconſpicitur, multo illuſtrius
appareret
reliquo omni cælo;
quod cum apprime ſerenum
eſſet
ac cerneretur nigerrimum, velut hiatu quodam inter-
ruptum
videbatur, per quem in plagam magis lucidam eſſet
proſpectus
.
Idem verò in hanc uſque diem nihil immutata
facie
ſæpiùs atque eodem loco conſpexi;
adeo ut perpetuam
illic
ſedem habere credibile ſit hoc quidquid eſt portenti;
cui
certè
ſimile aliud nuſquam apud reliquas fixas potui animad-
vertere
.
Nam cæteræ nebuloſæ olim exiſtimatæ, atque ipſa
via
lactea, perſpicillo inſpectæ, nullas nebulas habere com-
periuntur
, neque aliud eſſe quam plurium ſtellarum conge-
ries
&
frequentia.
In Lunæ facie autem quàm multa, diligentiſſimis quibus-
que
obſervatoribus præterita, tubis noſtris detegantur, non
referam
;
quandoquidem ſchemate ad hoc deſcripto opus eſ-
ſet
, eoque ampliſſimo.
Quem laborem hactenus non ſuſ-
cepimus
, credimuſque exiturum in immenſum, ſi montium
omnium
eminentias &
anfractus, qua multitudine nobis vi-
dentur
, depingere conemur.
Itaque ad Saturni obſervatio-
nes
pergo, de quibus ſciendum eſt, priores omnes, uſque
ad
eam quam 19 Febr.
Anno 1656 annotavimus, tubo 12
pedum
peractas eſſe, reliquas pedum 23.
Uterque autem
everſo
ſitu viſibile referebant, ideoque ſchemata omnia, non
ut
primùm deſcripta fuerant, hîc expreſſimus, ſed ſupera
inferis
, dextra ſiniſtris permutavimus, ut vera pateret diſ-
poſitio
.
Die igitur, ſecundum Calendarium Gregorianum, 25
11Circa Sa-
turnum
ob-
ſervationes
.
Martii, Anno 1655, circa horam 8 veſpertinam, Saturnum
conſpexi
cum brachiis utrinque ſecundum rectam lineam ex-
22TAB, XLVII.
fig
. 5.
tentis;
tribuſque fere ſcrupulis ab eo diſtantem occaſum
verſus
ſtellulam quandam exiguam a, ſic ſitam, ut ſi per bra-
chium
u@rumque recta duceretur, ea in illam incurreret, aut
certè
pauxillo tantum inferior tranſiret.
Alteraque item
verſus
orientem ſtellula b aderat, paulo longius à Saturno re-
mota
, &
brachiorum lineâ multo inferior. Et hac quidem
prima
vice ſuſpicatus ſum ſtellam a Saturnum comitari,
283542CHRIST. HUGENII niam alias quoque vicinam illi animadverteram, ſimilique fe-
re
poſitu.
Porrò brachia Saturni recta quidem utrinque extenſa cer-
11TAB. XLVII.
fig
. 6.
nebantur, ſed verſus extremas cuſpides craſſiora paulo quam
qua
parte Saturni diſco cohærebant, qualia ſequens ſchema
exhibet
.
Eâque formâ uſque ad occaſum Heliacum Saturnus perſtitit.
Cæterum cum poſt phaſin rotundam Anni 1656 brachia
denuo
recepiſſet, eadem quidem illa forma reverſa eſt
duodecempedali
tubo ſpectanda:
ſed tunc majori tubo 23
22TAB. XLIX.
fig
. 6.
pedum adhibito alteram hanc figuram veriorem eſſe patuit;
unde antea quoque talem extitiſſe credibile fiebat, quæ ta-
men
minori teleſcopio perfectè conſpici nequiiſſet.
At li-
neam
illam obſcuram, brachia utraque conjungentem, ac to-
ta
tamen infra ſe relinquentem, etiam 12 pedum teleſcopio
notavimus
.
Die ſequenti, nempe 26 Martii ſtella a eodem modo ea-
33TAB. XLVII.
fig
. 7.
demque qua prius diſtantia juxta Saturnum collocata erat,
b
verò duplo quam ante remotior.
Unde, quum diſtantia
inter
ſe ſtellularum a &
b major eſſet effecta, ſequebatur vel
utramque
vel alteram ſaltem erraticam eſſe.
Et ſtellam qui-
dem
a neceſſario talem judicavi, quoniam Saturnum eo tem-
pore
retrogradum eſſe noveram;
itaque oportebat cum Sa-
turno
illam in eandem plagam delatam eſſe, quum alioqui
propinquior
multo fieri debuiſſet.
Altera vero b, quomi-
nus
fixa cenſeretur nihil obſtabat, imo prorſus ita exiſtima-
ri
conſentaneum erat, cum una die tantum ab illa Saturnus
receſſiſſet
, quantum motus ejus poſtulabat.
Neque verò a-
liter
ſe rem habuiſſe ſequentes obſervationes oſtendunt.
Martii 27. ſtella a Saturno propior facta erat: b verò
44TAB.
XLVIII
.
fig
. 1.
adhuc longius receſſerat.
Inde nubili dies interceſſerunt uſque ad 3 Apr. quo die
fixam
b non amplius annotavi, ſed ſtellula a migraverat ad Sa-
turni
latus Orientale, rurſuſque fere 3 ſcrupulis diſtabat.
fig. 2.
Quinque diebus ſequentibus, rurſus ut ante impeditæ ob-
ſervationes
.
284
[Empty page]
285113[Figure 113]Pag. 542.
Fig
. 1.
114[Figure 114]Fig. 2.115[Figure 115]Fig. 3.116[Figure 116]Fig. 5.25 Mart. 1655.* ab *117[Figure 117]Fig. 7.26 Mart.* a b *118[Figure 118]Fig. 4.119[Figure 119]Fig. 6.
286
[Empty page]
287543SYSTEMA SATURNIUM.
9 Apr. denuo ad occidentem ſitus erat comes a ſicut 27
11TAB.
XLVIII
.
fig
. 3.
Martii, fixaque altera c à parte orientali Saturno admodum
propinqua
animadvertebatur, uno circiter ſcrup.
diſtans,
lineaque
brachiorum, uti præcedens, inferior.
10 Apr. Saturnus à fixa c longius abſceſſerat, & comes
à
Saturno.
fig. 4.
Diebus duobus ſequentibus aucta fuit continuè diſtantia
ſtellæ
c, comitis a eadem fere manſit.
Nempe
11 Apr. hic poſitus fuit. fig. 5.
12 Apr. talis. fig. 6.
13 Apr. comes videri nequiit, quoniam & Saturno pro-
pior
factus erat, &
Luna adventabat. Fixa c ulterius ſem-
per
recedebat, ſed lentiore paſſu.
fig. 7.
14 & 15 Apr. comes non apparuit ob viciniam Saturni.
16. Cælum nubilum.
17. Comes ad ortum ſitus erat, diſtans fere 3 ſcrup. ſtel-
la
vero c longius abierat, ſemper tamen oculis notata;
Ac
poſtea
quidem eadem ad Saturnum reverſa eſt, ut ſequentes
obſervationes
docebunt.
fig. 8.
18. Apr. comes ſitum mutaſſe non videbatur.
19. Apr. paulo propius ad Saturnum acceſſerat. fig. 9.
20. Apr. magis appropinquaverat. fig. 10.
21. Apr. Adhuc magis; cernebaturque anſarum lineâ pau-
lo
ſuperior.
fig. 11.
29 Apr. Occidentalior Saturno comes factus erat, ac tan-
tundem
diſtabat quantum 21.
Apr. fig. 12.
Ultima Apr. Comes prope Saturnum delituit.
3 Maji, in quem diem inſtitio Saturni incidit, comes in
maxima
ab eo diſtantia videbatur, orientem verſus.
fig. 13.
Diebus inſequentibus uſque ad 27 Maii, ejuſmodi poſi-
tus
fuit qualem exhibent ſchemata ſubjecta.
6. Maji. fig. 14.
7. Maji. fig. 15.
10. Maji. fig. 16.
11. Maji. fig 17.
12. Maji. fig. 18.
288544CHRIST. HUGENII
14. Maji. fig. 19.
15. Maji. ægre conſpectus comes propter inſtans pleni-
lunium
.
fig. 20.
17. Maji, Comes non apparuit.
18. Maji. fig. 21.
19. Maji. fig. 22.
20. Maji. fig. 23.
27. Maji, Comes occidentem verſus in maxima à Satur-
no
diſtantia reperiebatur.
Saturnus autem jam rurſus ad
ſtellam
c ſuperius notatam appropinquare cœperat, remotus
circiter
10 ſcrup.
Ita verò nunc poſita hæc erat, ut linea
brachiorum
Saturni continuata ſubter eam ferretur, cum die
10
Apr.
ſupra tranſiiſſet. Sed & Saturni ipſius ſemita, uti
ex
ſequenti obſervatione liquebit, ſtellâ c inferior hac vice
fuit
, quæ priori illius applicatione ſuperior contigerat.
fig. 24.
Ultima Maji, Saturnus ſtellam c jam præterierat; comes ad
occaſum
ſitus erat, ſed aliquanto propior quam die 27.
fig. 25.
13 Jun. Ultima fuit ante occaſum Heliacum ob@ervatio,
comes
in maxima diſtantia cernebatur, Saturno occidenta-
lior
.
fig. 26.
Poſtquam ex radiis Solaribus Saturnus emerſiſſet Anno 1656.
11Saturnus
brachiorum

expers
in-
ventus
.
Jan.
16, hora 12, primùm à me obſervatus eſt, cum ad hoc
uſque
tempus peregre abfuiſſem.
Inveni autem brachiis ſuis
ſpoliatum
penitus, &
comitem ad orientem ſitum, in ma-
xima
fere diſtantia.
fig. 27.
Rotundum autem Saturnum, ſub finem Novembris, ali-
22TAB. LI.
fig
. 4.
qui jam obſervaverant;
eâque formâ perſtitit uſque dum rur-
ſum
radios Solis ſubiret.
19 Febr. tubo 23 pedum primùm uſus ſum, comitemque
33TAB.
XLVIII
.
fig
. 28.
Saturno propinquum reperi, ubi priori teleſcopio ægre po-
tuiſſet
animadverti.
16 Martii, circa octavam adhuc propiorem Saturno co-
mitem
vidi, ad orientem ſpectantem, uti obſervatione ſu-
periori
.
fig. 29.
30 Martii, hora 8, pari propinquitate, ſed ad alteram
partem
comes ſtabat.
fig. 30.
289545SYSTEMA SATURNIUM.
18 Apr. ad ortum ſitus erat comes in maxima diſtantia. fig. 31.
17 Jun. hora 9{1/2} ultimo ea vice obſervatus fuit Saturnus,
ſatellite
verſus occidentem adſtante, &
mediocriter re-
moto
.
fig. 32.
Hi@ce autem obſervationibus omnibus quandiu Saturnus
rotundus
apparuit, tranſverſa illa linea, cæteris diſci parti-
bus
paulo obſcurior, ex æquo medium ejus diſcum ſecabat,
eratque
ad ſatellitem directa.
Et hac quidem obſervatione
17
Junii habita, primùm animadverti motum Saturni, eum
ſcilicet
quo propter telluris vertiginem cum cælo pariter quo-
tidie
circumferri putatur, ſecundum eandem illam incedere
lineam
.
Eodem Anno 1656, Octobris die 13, manè hora 6, rur-
11Brachia Sa-
turno
rena-
ta
.
ſus Saturnus videri cœpit, cui jam brachia erant renata;
ſe-
rius
quidem quàm in obſervatione edita prædixeram, verùm
22TAB. LI.
fig
. 5.
haud aliâ formâ, quæ nimirum eadem planè fuit atque anno
præcedenti
:
licet melius nunc cujuſmodi eſſet diſcerneretur,
ob
adhibitos tubos præſtantiores.
Faſcia autem illa ſeu zona obſcurior, paulò inferior bra-
chiorum
linea nunc apparebat, cum anno 1655 ſuperior fu-
iſſet
.
Eratque Saturni motus, quo cum cælo corripi vide-
tur
, ſecundum hujus zonæ ductum, ac proinde ſecundum
rectam
quoque lineam per utraque brachia protenſam, ac
ſemper
poſtea quotquot obſervationibus idem inquirere li-
buit
, eodem modo rem ſeſe habere comperi.
Comes con-
ſpici
hac vice nequiit, forte an ob ingrue@tem Solis exortum,
aëremque
craſſiorem prope horizontem.
Die autem 19 Oct. hora 6 mat. apparuit comes Saturno
33TAB.
XLVIII
.
fig
. 33.
occidentalior, vix mediocri diſtantia abſiſtens, quæ diebus
ſequentibus
duobus aucta eſt continuè.
21 Oct. hora eâdem, erat comes in diſtantia maxima oc-
cidentali
.
fig. 34.
25 Oct. hora 6. mat. non apparuit comes.
9 Nov. hora 5{1/2} mat propinquus Saturno comes exiſtebat,
occidentalis
rurſum, ac lineâ anſarum paulo ſuperior.
fig. 35.
26 Nov. hora 6{1/2} mat. comes latuit. Brachia vero
290546CHRIST. HUGENII latiora evaſerant, & quà Saturno junguntur, minus intenſa
luce
quàm verſus extremas cuſpides lucebant, &
hac fere ſpe-
cie
ad occaſum uſque Heliacum Saturnus permanſit.
27 Nov. hora 6 mat. ſatelles ægre conſpiciebatur, ad o-
rientem
ſitus, &
brachiorum linea ſuperior. fig. 36.
16 Dec. 6 mat. videbatur ſatelles in maxima diſtantia o-
rientali
.
fig. 37.
Anno 1657, 5 Jan. hora 12{1/2} comes latebat.
18 Jan. hora 12, erat in mediocri diſtantia, orientem ſpe-
ctans
.
fig. 38.
A Saturno autem polum verſus dimidio circiter gradu di-
ſtabat
fixa 3 magnitudinis, quæ eſt in ventre Leonis, longi-
tudine
reſpondens Virginis gr.
4. 5′. cum latit. borea gr. 2. 49′.
22 Martii hor. 7{1/2} veſp. comes in maxima diſtantia orien-
tali
, &
anſarum linea paulo ſuperior; linea obſcura non ſa-
tis
erat conſpicua.
Scripſit mihi Hevelius ſe quoque pridie hujus diei comi-
tem
Saturni obſervaſſe ad orientem ſitum in maxima diſtan-
tia
, quod ſatis bene cum noſtra hac obſervatione convenit.
29 Martii hora 7{1/2} comes erat in mediocri diſtantia occi-
dentem
verſus, &
in eadem cum brachiis recta. fig. 39.
30 Martii, comes in maxima diſtantia occidentali. fig. 40.
Qua veſpera Hevelius quoque ad eandem partem ſibi con-
ſpectum
aſſerit, ſed difficulter, unde fortaſſe de diſtantia mi-
nus
recte judicaverit, nam 1{1/2} ſcrupulo tantum abfuiſſe à Sa-
turno
ſcribit.
18 Maji, comitem mecum obſervavit Bullialdus occiden-
taliorem
Saturno, &
in mediocri diſtantia. fig. 41.
19 Maji, proximus Saturno adſtabat comes occidentem
verſus
, vix anſarum linea ſuperior.
fig. 42.
Anno eodem 1657. 17 Dec. hora 5{1/2} manè, quo die pri-
11Brachia
Saturni
in
anſas
muta-
ri
cœpta.
TAB
. XLIX.
fig
. 7.
mùm poſt ortum Heliacum Saturnum obſervavi, comes me-
diocriter
diſtabat orientem verſus, eratque anſarum lineâ ſu-
perior
.
fig 43. Brachia verò prope Saturni diſcum adaper-
ta
ac bifida inveniebam, qualia ante non videram, lineâ quo-
que
obſcurâ verſus inferiora ulterius promotâ.
291547SYSTEMA SATURNIUM.
Et hac quidem figurâ permanſit, donec rurſus radiis ſolis
occultaretur
.
18 Dec. comes erat in maxima diſtantia, orientem ſpe-
ctans
, &
in ipſa anſarum linea. Tab. XLVIII. fig. 44.
22 Dec. h. 6{1/2} mat. comes non apparuit.
27 Dec. h. 6{1/2} mat. comes occidentem verſus in maxima
fere
diſtantia ſitus erat, &
anſarum linea paulo altior. fig 45.
Anno 1658. 24 Febr. h. 10, comes videri nequiit.
1 Mart. h. 10, idem comitis ſitus erat qui 27 Dec.
11 Martii, h. 10, comes difficile conſpiciebatur, quippe
propinquus
admodum Saturno.
Orientem ſpectabat, erat-
que
anſarum linea aliquanto inferior, &
quaſi ſub Saturno
tranſiturus
.
fig. 46.
16 Mart. h. 10 quantum poterat à Saturno comes receſſerat
occidentem
verſus, vixque erat anſarum linea ſuperior.
fig. 47.
23 Martii, in contrariam partem pene tantundem diſta-
bat
, lineâ anſarum rurſus paulo ſuperior.
fig. 48.
3 Apr. paulo remotior erat à Saturno comes, quam 11
Martii
, &
occiduum latus tenebat, lineaque anſarum ſubli-
mior
cernebatur.
fig. 49.
Anno eodem 1658. 10 Nov. hor. 6{1/2} mat. poſtquam He-
11Anſæ Satu@
ni
amplius
pateſactæ
.
liace ortus eſſet Saturnus, jam latius aperiri anſæ videban-
tur
, quanquam ob humilitatem ſideris, ſurgenteſque vapo-
res
, &
auroræ claritatem non admodum diſtincte poterant
diſcerni
:
comes occidentem verſus adſtabat, remotus ut cum
maximè
, anſarum linea nonnihil tamen ſuperior.
fig. 50.
16 Jan. anno 1659. hora 5{1/2} mane, comes ad occidentem
denuo
ſitus erat, non longe à Saturno diſtans, linea autem
anſarum
integra fere Saturni diametro ſuperior.
fig. 51.
12 Febr. 6 mat. tantundem infra lineam anſarum deſcen-
derat
, occidentalis rurſus.
fig. 52.
Forma verò anſarum diſtincte hac vice percipi potuit, quam
22TAB. LI.
fig
. 6.
figura hæc exhibet;
atque ea ad ultimam uſque harum obſer-
vationum
talis extitit.
24 Febr. hora dimidia poſt mediam noctem, comes erat
in
mediocri diſtantia, orientem verſus, rectâ anſarum
292548CHRIST. HUGENII lo inferior. Tab. XLVIII. fig. 53.
25 Febr. horâ eadem orientalis denuo comes cernebatur,
una
Saturni diametro ab ipſo remotus.
fig. 54.
14 Martii, hora 12, comes recta fere infra Saturnum ob-
11Comes inſra
Saturnum

tranſire
vi-
ſus
.
ſervatus, unius circiter diametri longitudine diſtans;
paulum
tamen
verſus occidentem declinabat.
fig. 55.
16 Martii, hora 11, ad latus occiduum poſitus erat, fere
in
maxima diſtantia, inferiorque paulo quæ per anſas du-
citur
.
fig. 56.
21 Martii, hora 11, rurſus ad eandem partem conſiſtebat
22Idem ſupra
Saturnum

t
ranſiens.
comes, motu latitudinis integra Saturni diametro ſupra an-
ſarum
lineam elatus, longitudinis motu tantum dimidia dia-
metro
diſtans.
fig. 57.
22 Martii, horæ quadrante ante undecimam; rurſus in-
tegra
diametro ſuperior erat rectâ anſarum, ac fere ſupra
orientalis
anſæ extremam cuſpidem collocatus.
fig. 58.
26 Martii, hora 10{1/2} comes in maxima diſtantia videba-
tur
;
quam accuratè hac vice dimenſus, inveni inter comi-
tem
centrumque Saturni intervallum trium ſcrupulorum pri-
morum
, 16 ſecundorum.
fig. 59.
Hucuſque obſervationes, & plures quidem quam neceſſe
fuerat
, recenſui;
rem gratam tamen iis me facturum ratus,
qui
triennio iſto ſimul forſitan mecum novo Planetæ obſer-
vando
vacaverint;
quibus procul dubio jucundum erit con-
ſenſum
mutuum ſuarum cum noſtris obſervationibus depre-
hendere
.
Jam enim & Hevelius Gedani eum conſpicere an-
te
biennium cœpit, ut ſupra quoque retuli, &
in Anglia D.
Paulus Nelius eques cum Clariſſimo Wrennio ipſo jam An-
no
1655, ſibi animadverſum quandoque aſſerunt, nec tamen
Planetam
eſſe cognoviſſe donec à nobis eſſent admoniti.

Nunc
quo pacto periodum ejus inveſtigaverim, quæque por-
ro
ad illam pertinent expediam.
Penſitatis priorum aliquot menſium obſervationibus, cum
33Luna Satur-
nia
periodus.
circiter 16 dierum ſpatio Saturnum à Luna ſua ambiri com-
periſſem
;
nam quo loco animadverſa fuerat 25 Mart. 1655,
ad
eum ſexto decimo inde die rediiſſe viſa eſt, 10
293549SYSTEMA SATURNIUM. Apr. Itemque eodem anno die 3 & 19 Apr. idem ſitus fue-
11TAB. LI.
fig
. 3.
rat deprehenſus;
nec non 13 & 29 ejuſdem menſis. Hiſce
igitur
animadverſis, circulum deſcripſi orbitam comitis refe-
rentem
, in cujus centro Saturnus eſſet, atque in partes 16
diſtribui
, uti Schema ſubjectum exhibet.
In eo comitem,
ſecundum
ſignorum ordinem, circumduxi;
nulla tum qui-
dem
obſervatione ut ita ſtatuerem cogente, ſed quod in
eam
partem Luna quoque noſtra &
Jovis comites deferren-
tur
.
Poſtmodum autem ſtabilita hypotheſi, qua phæno-
mean
anſarum explicantur, patuit recte ita hunc morum me
conſtituiſſe
.
Porro in hoc circulo locum comitis quærendo
quo
in prima noſtra obſervatione ſtetiſſet, ſæpiuſque eun-
dem
retractando, ut obſervationibus per id tempus habitis
congruerent
etiam reliqua loca in circulo comiti aſſignata;
ita
demum
commodiſſimè repreſentari omnia viſum eſt, ſi pri-
ma
obſervatione, nempe 25 Mart.
1655, ad numerum 12
comes
reponeretur, 3 partibus cum dimidia, qualium 16 cir-
cumferentia
continet à loco perigæo B remotus;
nam dia-
metrum
AB ad viſum noſtrum vergere ponimus, &
utraſque
hujus
epicyclii apſides determinare.
Fuerit igitur 26 Mart.
ad num. 13, Saturni comes: & 27 Mart. ad num. 14, & 3
Apr
.
ad num. 5, atque ita deinceps iis orbitæ locis quæ ob-
ſervatis
primi anni exactè ſatis conveniunt, quanquam ali-
quid
ſubinde addendum auferendumve 16 dierum periodo
exiſtimaverim
.
Cum autem ſcirem etiam orbitæ terreſtris,
qua
nos circa Solem ferimur, ipſiuſque Saturni motus ratio-
nem
habendam eſſe, ſi accuratè comitis periodum definire
vellem
, proinde ſequenti methodo eam deinceps inveſtigavi.
Bina tempora quæſivi quibus in apogæo vel perigæo co-
22Eadem peri@-
dus
accura-
tius
ſupputa-
ta
.
mes verſatus eſſet;
quorum alterum inveni 14 Martii, anno
1659
, veſperi circa horam octavam.
Quia enim hora noctis
12
tantum prætergreſſus erat locum perigæi quantum ex ob-
ſervatione
illo tempore habita apparet, oportet eum circiter
octavam
in perigæo ipſo fuiſſe.
Alterum ſimilem comitis ſi-
tum
colligo contigiſſe die 23 Martii, anno 1656, hora iti-
dem
octava poſt meridiem.
Etenim quia die 16 & 30
294550CHRIST. HUGENII dem menſis hora 8 p. m. æquali ſpatio à Saturno remotus
apparuit
, quibus diebus circa partem ſuæ orbitæ ſuperiorem
verſatum
conſtat, ſequitur 16 Martii medium locum eum
tenuiſſe
inter puncta 1 &
2 circuli modò deſcripti; 30 verò
Martii
medium fuiſſe inter puncta 15 &
16; quoniam 14 die-
rum
intervallum eſt.
Ac proinde neceſſario perigæus fuit
die
23 Mart.
poſt meridiem circa horam octavam.
Cognitis hiſce temporibus deſcribo circulum A B C, qui
11TAB. XLIX.
fig
. 1.
Saturni orbitam deſignet, itemque G F orbitam Telluris, in
cujus
centro Sol.
Saturni locum ſumo ad diem 23 Martii
1656
, hora 8 poſt mer.
fuiſſe in A; quo tanquam centro
deſcribo
comitis orbitam D E L;
Tellurem vero eo tempore
fuiſſe
in G.
Locus itaque comitis erat in D, ubi recta G A
circulum
comitis interſecat, ſiquidem perigæum fuiſſe con-
ftat
.
Rurſus poſito ad diem 14 Martii 1659. hora 8. poſt
mer
.
loco Saturni in B, tellure vero in F; neceſſe eſt comi-
tem
fuiſſe in H, ubi recta F B ſecat circulum ejus N H K.
Eſt autem temporis intervallum inter 23 Martii 1656, & 14
Martii
1659, dierum 1086, quibus Saturnus ab A progreſ-
ſus
eſt ad B:
Comitem vero ſpatio dierum 16 circuitum u-
num
abſolvere ſcio, atque inſuper exiguum quid, quod in
annis
tribus circuitum integrum conficere nequeat.
Quum
igitur
diviſis diebus 1086 per 16 fiant 67, atque aliquot dies
abundent
, apparet 68 circuitus integros noſtri reſpectu co-
mitem
peregiſſe, quia in H rurſus perigæus fuit.
Sit B K
parallela
A G.
Si igitur 14 Mart. 1659, comes non in H
ſed
in K poſitus fuiſſet;
ſequeretur eum hiſce 1086 diebus
ſexagies
octies orbitam ſuam decurriſſe fixarum reſpectu,
hoc
eſt, totidem menſes periodicos, ſive ſidereos potius,
Saturni
incolis præbuiſſe.
Nam quando rectæ A D, B K
fecundum
quas ex Saturno comes proſpicitur, inter ſe paral-
lelæ
ſunt, eundem inter fixas locum illis obtinere cernitur.

Nunc
verò inſuper arcum K H emenſus eſt, qui totidem eſt
graduum
quot apparenti motu Saturnus inter prædicta duo
tempora
tranſivit;
quoniam angulus H B K æqualis eſt ei
quem
conſtituunt rectæ F B, G A, motus apparentis
295
[Empty page]
296120[Figure 120]Pag. 550.
TAB
. XLV III.
Fig
. 1.
* a* b27. Mart. 1655.
121[Figure 121]Fig. 2.a *3. Apr.122[Figure 122]Fig. 3.* ac *9. Apr.123[Figure 123]Fig. 4.* a* c10. Apr.124[Figure 124]Fig. 5.* ac *11. Apr.125[Figure 125]Fig. 6.* ac *12. Apr.126[Figure 126]Fig. 7.* c13. Apr.127[Figure 127]Fig. 8.a *17. Apr.128[Figure 128]Fig. 9.*19. Apr.129[Figure 129]Fig. 10.*20. Apr.130[Figure 130]Fig. 11.*21. Apr.131[Figure 131]Fig. 12.*29. Apr.132[Figure 132]Fig. 13.*3. Maii.133[Figure 133]Fig. 14.*6. Maii.134[Figure 134]Fig. 15.*7. Maii.135[Figure 135]Fig. 16.*10. Maii.136[Figure 136]Fig. 17.*11. Maii.137[Figure 137]Fig. 18.*12. Maii.138[Figure 138]Fig. 19.*14. Maii.139[Figure 139]Fig. 20.*15. Maii.140[Figure 140]Fig. 21.*18. Maii.141[Figure 141]Fig. 22.*19. Maii.142[Figure 142]Fig. 23.*20. Maii.143[Figure 143]Fig. 24.* ca *27. Maii.144[Figure 144]Fig. 25.c *31. Maii.a *145[Figure 145]Fig. 26.*13. Iun.146[Figure 146]Fig. 27.*16. Ian. 1656.147[Figure 147]Fig. 28.*19. Febr.148[Figure 148]Fig. 29.*16. Mart.149[Figure 149]Fig. 30.*30. Mart.150[Figure 150]Fig. 31.*18. Apr.151[Figure 151]Fig. 32.*17. Iun.152[Figure 152]Fig. 33.*19. Oct.153[Figure 153]Fig. 34.*21. Oct.154[Figure 154]Fig. 35.*9. Nov.155[Figure 155]Fig. 36.*27. Nov.156[Figure 156]Fig. 37.*16. Dec.157[Figure 157]Fig. 38.*18. Ian. 1657.158[Figure 158]Fig. 39.*29. Mart.159[Figure 159]Fig. 40.*30. Mart.160[Figure 160]Fig. 41.*18. Maii.161[Figure 161]Fig. 42.*19. Maii.162[Figure 162]Fig. 43.*17. Dec.163[Figure 163]Fig. 44.*18. Dec.164[Figure 164]Fig. 45.*27. Dec.165[Figure 165]Fig. 46.*11. Mart 1658.166[Figure 166]Fig. 47.*16. Mart.167[Figure 167]Fig. 48.*23. Mart.168[Figure 168]Fig. 49.*3. Apr.169[Figure 169]Fig. 50.*10. Nov.170[Figure 170]Fig. 51.*16. Ian. 1659.171[Figure 171]Fig. 52.12. Febr.*172[Figure 172]Fig. 53.*24. Febr.173[Figure 173]Fig. 54.25. Febr.*174[Figure 174]Fig. 55.14. Mart.*175[Figure 175]Fig. 56.16. Mart.*176[Figure 176]Fig. 57.*21. Mart.177[Figure 177]Fig. 58.*22. Mart.178[Figure 178]Fig. 59.26. Mart.*
297
[Empty page]
298551SYSTEMA SATURNIUM. ces; iſque motus ex Ephemeridibus invenitur fuiſſe gr. 40,
48′
.
Sic itaque colligo; ſi diebus 1086 abſolvit periodos 68,
atque
inſuper gr.
40, 48@, hoc eſt gr. 24520, 48′, quantum
ergo
die una?
Prodeuntque gr. 22, 34′, 44″, qui motus co-
mitis
diurnus eſt reſpectu fixarum.
Ad menſis ſiderei lon-
gitudinem
inveniendam ita calculum inſtituo;
ſi gr. 24520,
48′
percurrit diebus 1086, quot dies impendet gradibus 360?
fiunt dies 15, horæ 22, ſcr. 39. ſpatium quo ad eandem fi-
xam
Saturni incolis Luna ſua revertitur.
Deinde medium motum diurnum à ſole (qui minor eſt
motu
quo reſpectu fixarum comes progreditur, ut in noſtra
quoque
Luna evenire novimus) ita reperio;
Saturni motum
medium
diurnum qui 2 eſt minutorum, aufero ab invento
motu
diurno reſpectu fixarum gr.
22, 34′, 44″. unde ſuper-
ſunt
gr.
22, 32′, 44″, diurnus motus à Sole. Atque hinc
11Menſis Sa-
turnicola-
rum
vera
longitude
.
facile quoque menſis Synodici Saturnicolarum media longi-
tudo
computatur.
Nempe ſi gr. 22, 32′, 44″, uno die per-
curruntur
, quot igitur diebus gr.
360? Fiuntque dies 15,
horæ
23, ſcr.
13. Reliquis duntaxat 47 ſcrupulis ad dies 16.
Atque illud etiam medium tempus eſt quo noſtri reſpectu ad
apogæum
ſuum Saturni comes revertitur, ſive intra quod
cum
Saturno bis conjungitur.
Cæterum quia ex motu comitis illud præcipue inveſtigari
meretur
, quo pacto ad datum quodvis tempus ſitus ejus a-
pud
Saturnum exhiberi poſſit;
oſtendemus nunc breviſſimam
ad
hoc calculi rationem, ſequentium tabularum ope abſol-
vendam
;
in quibus motum comitis æqualem qualis ex Satur-
no
fixarum reſpectu appareret, proponimus.
Hunc autem
diurnum
adſumſimus gr.
22, 34′, 44″, ſicut modo inventus
fuit
.
Etſi enim expertus ſum, iterato eodem examine adhi-
bitiſque
aliis duobus temporibus quibus comes fuit apogæus
aut
perigæus, aliquot ſecundis ſcrupulis majorem interdum
minoremve
eundem motum reperiri, iſtum tamen medium quo-
dammodo
inter alios retineri poſſe ratus ſum, poſt plures ab-
hinc
elapſos annos facile emendandum.
Nam & inæqualitas
puto
aliqua, &
eccentricitas, quemadmodum in Luna noſtra,
ita
circa hanc quoque, diligenti obſervatione olim deprehen-
di
poterit.
299552CHRIST. HUGENII
Tabul@ motus æqualis Lunæ Saturniæ in orbita ſua reſpectu fixarum.
11
## In Annis Fulianis.
# Gr. # Min.
1
# 321 # 18
2
# 282 # 35
3
# 243 # 53
4
# 227 # 45
5
# 189 # 3
6
# 150 # 21
7
# 111 # 38
8
# 95 # 31
9
# 56 # 48
10
# 18 # 6
11
# 339 # 24
12
# 323 # 16
13
# 284 # 34
14
# 245 # 51
15
# 207 # 9
16
# 191 # 2
17
# 152 # 19
18
# 113 # 37
19
# 74 # 55
20
# 58 # 47
In Menſibus anni @uli@-
ni
ineuntibus.
22
Janu
. # 0 # 0
Febr
. # 339 # 57
Mart
. # 252 # 9
April
# 232 # 6
Maji
# 189 # 28
Junii
# 169 # 25
Julii
# 126 # 47
Aug
. # 106 # 43
Sept
. # 86 # 40
Octo
. # 44 # 2
Nov
. # 23 # 59
Dec
. # 341 # 21
Si fuerit datus annus interc@la-
ris
, poſt Februarium @@us dies,
eoque
&
unius diei m@tus ad@
dendus
eſt.
33
## In Diebus.
# Gr. # Min.
1
# 22 # 35
2
# 45 # 9
3
# 67 # 44
4
# 90 # 19
5
# 112 # 54
6
# 135 # 28
7
# 158 # 3
8
# 180 # 38
9
# 203 # 13
10
# 225 # 47
11
# 248 # 22
12
# 270 # 57
13
# 293 # 32
14
# 316 # 6
15
# 338 # 41
16
# 1 # 16
17
# 23 # 50
18
# 46 # 25
19
# 69 # 0
20
# 91 # 35
21
# 114 # 9
22
# 136 # 4
23
# 159 # 19
24
# 181 # 54
25
# 204 # 28
26
# 227 # 3
27
# 249 # 38
28
# 272 # 13
29
# 294 # 47
30
# 317 # 22
44
## In Horis.
# Gr. Mi.
1
# 0 # 56
2
# 1 # 53
3
# 2 # 49
4
# 3 # 46
5
# 4 # 42
6
# 5 # 39
7
# 6 # 35
8
# 7 # 32
9
# 8 # 28
10
# 9 # 24
11
# 10 # 21
12
# 11 # 17
13
# 12 # 14
14
# 13 # 10
15
# 14 # 7
16
# 15 # 3
17
# 16 # 0
18
# 16 # 56
19
# 17 # 52
20
# 18 # 49
21
# 19 # 45
22
# 20 # 42
23
# 21 # 38
24
# 22 # 35
Primo @an. anno 1653.
meridie, diſtantia Lu-
Saturniæ ab apogæo
erat
gr.
274. 21′. Satur-
ni
locus apparens, eode@
tempore
in gr.
11.
41
.
300553SYSTEMA SATURNIUM.
Harum tabularum auxilio primùm Epocham, quæ
præcederet
omnes obſervationes noſtras, conſtitui diem
1
Jan.
meridie, anno 1653. Nempe ex eo, quod 14
Martii
, 1659, hora 8 pom.
in perigæo Saturni Luna
verſaretur
, collegi retrorſum numerando, ad prædictam
diem
1 Jan.
1653, abfuiſſe illam ab apogæi loco gr.
11Locus Lun@
Saturniæ

quomod@

ſupputetur@
.
274, 21′.
Jam vero ut ad quodlibet datum tempus, e-
pocha
poſterius, inveniatur ejus ab apogæo diſtantia,
(namque hinc facile deinde perſpicere eſt quam pro-
pinqua
Saturno apparitura ſit) addendus eſt ad mo-
tum
Epochæ, motus comitis uſque ad tempus datum,
ex
tabulis collectus;
hinc auferendus Saturni motus
apparens
per idem temporis intervallum, qui ex Ephe-
meridibus
cognoſcitur;
reliquum erit diſtantia comitis
ab
apogæo quæſita.
Ut ſi datum fuerit tempus dies
25
Martii, anno 1655, hora 8 pom.
quæ prima no-
ſtra
fuit obſervatio:
Motus Epochæ, ſive diſtantia Lu-
Saturniæ ab apogæo tempore Epochæ, quæ eſt
gr
.
274, 21′, addita ad motum ejuſdem Lunæ inde ab
Epocha
ad tempus datum, colligit gr.
278, 31′; Hinc
ablato
Saturni motu apparente per idem tempus, qui
invenitur
gr.
22, 58′, relinquuntur gr. 255, 33′, diſtan-
tia
Lunæ Saturni ab apogæo, quæ invenienda erat.
Unde apparet in circulo (Tab. LI. fig. 3.) , ubi A apogæi
locum
referebat, fere ad numerum 12 illam conſtitiſſe,
eoque
in maxima propemodum diſtantia viſam, uti re-
vera
contigit.
Calculum autem ſubjicimus qui ſic or-
dinatur
.
301554CHRIST. HUGENII11
## Gra. # Mi. # # G. # M.
Motus
# Epochæ, # 274 # 21 # b # Locus app. 25
# Anni @ # 282 # 35 # Mart. 1655, # 4 # 39 #
# Martii 1 # 252 # 9 # b # Locusapp. tem- \\ pore epochæ, # 11 # 41 # Ω
# Dies 24 # 181 # 54
# Horæ 8 # 7 # 32 # Reſtat b motus \\ apparens, # 22 # 58
# Summa # 278 # 31
Motus
Saturni apparens # 22 # 58
# Reliquum # 255 # 33 ##### diſtantia Lunæ Saturni \\ ab apogæo.
Ut verò conſtet methodi ratio, intelligatur in ſuperiori
22Ejus calculi
comprobatio
.
TAB
. XLIX.
fig
. 1.
diagrammate, Saturnus die 1 Jan.
1653 poſitus fuiſſe in A,
terra
in G, Luna Saturni in E, gradibus 274, 21′ ab apo-
gæo
L.
Rurſumque 25 Martii 1655, Saturnus ponatur in
B
, terra in F, Luna Saturni in M:
ſitque B N parallela
A
L.
Quoniam igitur Lunæ motus periodicus inter bina
illa
tempora, additus motui Epochæ, hoc eſt, arcui L D E
graduum
274, 21′, efficit gr.
278, 31′; erit idcirco arcus
N
K M hoc graduum numero.
Diſtantia autem Lunæ Sa-
turniæ
ab apogæo eſt arcus O K M, qui ut cognoſcatur,
auferendus
eſt ab arcu N K M arcus N O.
Ergo cum arcus
N
O totidem ſit graduum atque angulus quem conſtituunt
rectæ
O F, L G;
hujus autem quantitas definiatur apparen-
ti
Saturni motu inter duo prædicta tempora;
apparet nos
rectè
ab inventis gr.
278, 31′, hoc eſt ab arcu N K M, ſub-
traxiſſe
Saturni motum apparentem gr.
22, 58′ (quippe
æqualem
arcui N O) ad conſequendum arcum O K M, gr.
255, 33′, diſtantiam nempe Lunæ Saturni ab apogæo.
Nondum hic locus eſt explicandi alium quendam hujus
lunulæ
motum in latitudinem, obſervationibus aliquot præ-
cedentibus
jam ſeſe prodere incipientem;
quo nempe ab li-
nea
recta per anſarum extrema tranſeunte plerumque exorbi-
tat
, apparetque circa Saturnum ellipſin percurerre, inter-
dum
quidem ſatis latam, alias verò anguſtiorem, &
302555SYSTEMA SATURNIUM. do Saturno lucente, in rectam lineam abeuntem. Etſi e-
nim
, ad verum lunulæ ſitum reſpectu Saturni determinan-
dum
, hujus quoque motus ratio eſt habenda, cum tamen
cauſæ
ejus cum cæterorum phænomenôn cauſis prorſus con-
junctæ
ſint, ſimul cum illis atque una opera exponendum
cenſeo
.
Illam igitur Syſtematis hujus partem alteram nunc aggre-
dior
, in qua formæ Saturni inſtabilis atque à ſe ipſa diſcre-
pantis
ratio reddenda, tum qua periodo ſingulæ mutationes
contingant
dicendum eſt.
Harum aliquas quæ nobis ſeſe
obtulere
ſupra exhibui;
ſed partem tantummodo periodi
complectuntur
.
Ideoque ut omnem phænomenôn diverſi-
tatem
ab iis quas dicemus cauſis pendere conſtet, aliorum
quoque
temporum obſervationes examinare neceſſe erit,
quas
à 40 atque amplius annis complures ſcriptis prodide-
runt
.
At verò cum Saturni figuras omnes quas nobis deli-
nearunt
oculis luſtro, eas multiplices adeo ac prodigioſas
invenio
, ut ſi qua hypotheſis comminiſcenda foret quâ cun-
ctis
fieret ſatis, nemo non, ut opinor, in ea excogitanda
operam
luſurus ſit:
cum nulla tam crebræ atque enormis
transformationis
cauſa eſſe poſſit, niſi ponatur ipſam Satur-
nii
corporis molem identidem aliam atque aliam faciem in-
duere
, quod ab omni veriſimilitudine eſt alienum.
Quam-
obrem
delectus adhibendus eſt obſervatis illorum, &
inqui-
rendum
quænam ex iis fidem mereantur, quæve contra ut
ſuſpecta
rejicienda ſint.
Quo in examine illud concedi no-
bis
poſtulamus, ut quoniam Saturni comitem primi perſpi-
cillis
noſtris deteximus, ac quoties libet clarè intuemur, præ-
ferantur
propterea noſtra hæc illis quibus alii ad ſtellam ean-
dem
nequaquam pertingere potuere, licet quotidie Saturno
obſervando
intenti:
eoque noſtræ etiam circa formam pla-
netæ
obſervationes veriores habeantur, quoties eodem tem-
pore
nobis atque illis diverſæ phaſes animadverſæ fuerint.
Adjuncta itaque tabella omnes eas exhibet quas ex variis au-
11TAB. LII. toribus deſcripſimus.
Ac prima quidem harum formarum eſt quam Galilæus ad-
22Ha ſingalæ
examina@

tur
.
303556CHRIST. HUGENII notavit anno 1610, in qua triceps Saturnus ſpectatur, mi-
11TAB. LII.
fig
. 1.
noribus duobus orbiculis majori utrinque adjacentibus.
Hanc alii quoque permulti viderunt, aut certè ſe vidiſſe cre-
diderunt
.
Nam ſi grandiores tubos adhibuiſſent atque o-
ptimis
vitris inſtructos, haud dubiè pro triplici hac globulo-
rum
facie eadem ſeſe illis obtuliſſet quam nobis diximus an-
no
1655, ac rurſus anno inſequenti, die 13 Oct.
viſam. Hoc
enim
inde colligimus quod dum illis bini ad latera globuli
apparent
, nobis porrecta in longitudinem brachia tubi no-
ſtri
referunt;
uti contigit eo ipſo anno 1655, menſe Aprili
ac
Majo, quo tempore triſphærica illa figura Ricciolo He-
velioque
obſervata fuit.
Etenim quo certius conſtet ob per-
ſpicillorum
parvitatem talem hanc cerni, experimur nobis
quoque
, quoties breviori perſpicillo, quinûm puta aut ſe-
nûm
pedum, Saturnum aſpicimus, binos globulos dictorum
loco
brachiorum apparere;
etiam illâ anni 1658 jam exiſten-
te
phaſi.
Quænam autem fallacis imaginis cauſa ſit facile perſpici-
tur
.
Quippe enim quum circa extremas cuſpides amplio-
rem
lucem brachia hæc ſive alæ emittant, quam qua parte
medio
Saturni diſco adhærent, ubi ſemper umbræ aliquid
intercedit
, non modo cum manifeſto jam bifida evaſerunt,
velut
anno 1658, ſed antea quoque ut anno 1657;
non mi-
rum
eſt lucem illam intenſiorem, debiliori interjecta, peni-
tus
à medio orbe ſeparatam videri.
Neque item rotundam
ex
oblonga fieri mirandum eſt, cum idem accidat omni fi-
guræ
eminus, nec ſatis diſtinctè ob exilitatem, perceptæ,
atque
eo magis quo fuerit lucidior.
Itaque plane conſtat te-
leſcopiorum
culpa phaſin hanc vitiatam eſſe, licet obſerva-
tores
bona fide eam tradiderint.
Quæ ſequitur hanc nihilo melius ſe habet, à Scheinero
22TAB. LII.
fig
. 2.
obſervata anno 1614.
Atque equidem dubito, perfectiori-
buſne
an deterioribus perſpicillis, quam qui præcedentem
dederunt
, hanc deprehenderit.
Quoniam hactenus quidem
ad
veram magis accedit, quod affixas Saturno auriculas ex-
hibet
;
at contra in eo aberrat, quod plus juſto earum
304557SYSTEMA SATURNIUM. trahat longitudinem. Hæc autem phaſis tum ſibi ipſi tum
ſuperiori
fidem derogat, alterutram certe haud veram fuiſſe
arguit
;
quoniam eodem tempore, anno nimirum 1614, al-
tera
à Scheinero, altera à Galilæo aliisque obſervata perhibe-
tur
.
Ut proinde dubitandum non ſit, quin & hæc ſimilis ex-
titerit
ei quam nos anno 1657 vel 1658 in commentaria re-
tulimus
.
Neque aliud de tertia hujus tabellæ exiſtimandum
11TAB. XLII.
fig
. 3.
eſt, quæ Ricciolo ſecunda ponitur, quamque anno 1640 &

1643
obſervatam ſcribit.
Veritati tamen propior hæc vide-
ri
poteſt, quod pro orbiculis oblongas atque olivæ ſimiles
figuras
habeat.
Quarta eſt quam in locum triſphæricæ formæ Hevelius ad-
22fig. 4. ſumſit in libro de Saturni nativa facie;
ubi ſecundum leges
hypotheſeos
ſuæ aſſerit talem quandoque cerni debere, quæ
tamen
ex viſus hallucinatione in triſphæricam degeneret.
Quanquam mihi ne iſtiuſmodi quidem forma ſatis convenire
hypotheſi
illius videatur, ut poſtea oſtendemus.
Ejuſdem Hevelii etiam quinta eſt, cui ſimilem Gaſſendus
33fig. 5. edidit.
Et hæc quidem ſatis prope cum noſtra illa anni 1658
conſentit
, niſi quod partes brachiorum tenuiores, qua me-
dio
diſco adnectuntur utriuſque tubi non ſint aſſecuti.
Idemque in 6 & 7 contigit, quæ ambæ ab Hevelio quo-
44fig. 6. 7. que traduntur, ſimiles iis quas circa eadem tempora Riccio-
lus
obſervavit, nimirum anno 1648, 1649 &
1650, quæ hic
octavo
nonoque loco exhibentur.
Neque alia re differunt,
55fig. 8. 9. quàm quod medius orbis Hevelio nonnihil oblongus appa-
ruit
, cum Ricciolo rotundus fuerit:
quodque hic connexas
anſas
cum inter ſe tum Saturno ipſi ſpectaverit, quæ Heve-
lio
pauxillo à contactu abeſſe viſæ ſint.
Verum ipſe Heve-
lius
cauſam cur ſeparatæ videantur viſus imbecillitati adſcri-
bit
, cum alioqui reipſa cohærere eas Saturno ſtatuat.
Tales autem & Euſtachius de Divinis notavit anno 1646,
66fig. 10. 1647 &
1648, à quo editum ſchema ad num. 10 hic exhi-
buimus
.
lsque cum præſtantiſſimus perſpicillorum artifex
habeatur
, credibile eſt omnium emendatiſſimè nativam Sa-
turni
faciem nobis deſcripſiſſe, niſi quod umbras illas quæ
305558CHRIST. HUGENII ſchemate apparent, de ſuo, ut opinor, adjecit.
Porro ab hiſce figuris non multum recedit ea quæ à Fr.
11TAB. LII.
fig
. 11.
Fontana vulgata fuit, undecima tabellæ noſtræ.
Quam qui-
dem
&
Ricciolus anno 1646 ſibi viſam ſcribit. Sed minus
bonis
teleſcopiis tunc uſum crediderim, quam quibus modo
dictas
octavam nonamque detexit.
Siquidem eodem anno
1646
ſeptimam formam ſe vidiſſe teſtatur Hevelius, cui po-
tius
hic ſtandum eſt.
Nam Fontanæ obſervationes quomi-
nus
in dubium vocare verear facit, quod etiam olim magis
monſtroſas
formas Martis publicavit, veluti trilateræ cujuſ-
dam
rupis, ac rurſus aliter cum nigra in medio orbe macula;
quæ nos cum aliis multis fabuloſa comperimus. Hæc ta-
men
, quam in Saturno prodidit formæ diverſitatem, neque
magna
eſt, ut dixi, neque miranda.
Plus negotii poſteriores duæ, duodecima decimatertiaque,
22Fig. 12. 13. exhibituræ videntur:
quarum priorem præter Blancanum e-
iam
Gaſſendus prodidit;
reliquam Ricciolus, aliunde tamen
acceptam
, nobis impertiit.
Mirabilis præſertim illa Gaſſen-
di
apparet.
Verumtamen ſi bene perpendatur, facile eſt
intelligere
, quo pacto ab nona figura hæc defluxerit.
Nam
ſi
tantum in locum rotundarum lacunarum, lunatæ ſubſti-
tuantur
, cornibus ſeſe mutuo reſpicientibus, jam profecto
nona
illa exiſtet, quam Ricciolus adnotavit.
Nihil mi-
rum
autem Gaſſendo ac Blancano, cum non magnis perſpi-
cillis
uterentur, rotundas potius eas maculas quam lunula-
rum
forma apparuiſſe, ſiquidem partes harum acuminatas di-
ſtinctè
percipere illis negatum fuit.
Tertiadecima denique
quam
Ricciolus à Fontana, itemque ab aliis Romæ viſam
memorat
, anno 1644 &
1645: eam quoque pro octava ac
nona
ſuppoſitam eſſe certum eſt, vel etiam pro ſeptima quam
Hevelius
prodidit.
Non ſolum enim Ricciolus hanc ſibi
unquam
oblatam negat, ſolas octavam, nonamque cum an-
ſis
ſe vidiſſe affirmans:
ſed & eodem anno 1645 Heveliano
teleſcopio
ſeptima illa conſpecta fuit.
Nempe anſas Satur-
no
conjungi rectè hîc Fontana animadvertit;
ſed cum præci-
puus
earum ſplendor à parte gibba procederet, orbicularem
ibi
figuram conſtituere viſus eſt.
306559SYSTEMA SATURNIUM.
Non adſcripſi phaſibus hiſce eam qua Saturnus ellipſis for-
conſpectus dicitur, abſque illis comitibus brachiiſve;
quo-
niam
ſatis conſtat ob exilitatem teleſcopiorum, in ipſo in-
venti
hujus exortu, talem apparuiſſe;
poſtquam verò ad ma-
jorem
perfectionem eadem adducta ſint, neminem amplius
ſolitarium
Saturnum vidiſſe niſi ſimul &
rotundus fuerit.
Omiſi etiam phænomenon aliud à nonnullis quidem rela-
11Non eſſe al-
teram
anſa-
rum
quando-
que
altera
minorem
.
tum, ſed vanum proculdubio atque à ſola imaginatione pro-
fectum
:
quo nempe alterum quandoque Saturni ſive comi-
tem
ſive anſam altera minorem deprehendi aſſerunt.
Ego
vero
exiſtimo non tam ab indiſcreta perceptione phaſin hanc
enaſci
(cur enim hanc anſam potius quam illam minorem
dicerent
?)
quam quod ubi hypotheſin quiſpiam commentus
fuerit
, ex qua talem prodire neceſſe ſit, facile ſibi ipſi im-
ponat
, quodque cupit evenire credat.
Itàque viro eximio
J
.
Hodiernæ qui ad nos è Sicilia Syſtema ſuum Saturnium,
de
quo pluribus mox agemus, miſit, accidiſſe reor.
Hic e-
nim
anno 1655 &
ſub finem anni inſequentis, orientalem
globulum
reliquo minorem ſibi apparuiſſe ſcribit, quum ta-
men
eodem tempore, nobis inſpectantibus, eadem utrique
magnitudo
, claritas ac figura adfuerit, non quidem orbicula-
ris
, ſed rectà in longitudinem utrinque à Saturni diſco pro-
cedens
.
Quin etiam fruſtra cauſam hujuſce rei ex hypotheſi
ſua
adducere Hevelius laborat, quum planè contrarium ex
ea
ſequatur, perpetua videlicet utriuſque anſæ æqualitas.
Nam cum faciem Saturni nativam ejuſmodi fingat, qualis ſu-
22TAB. LII.
fig
. 7.
periori tabella ad numerum ſeptimum exhibetur, utrâque
ſcilicet
ansâ pari formâ ac magnitudine corpori medio ad-
nexâ
, non ſinunt ullæ opticorum leges, ut qualicunque hu-
jus
corporis converſione, aliter una atque alia anſa ſeſe vi-
dendam
nobis præbeat.
Nobis, inquam, in tam immenſa
poſitis
diſtantia.
Cum enim 3000 fere diametris Saturni
maximis
ab eo remoti ſimus, quo pacto exiſtimat vir Clar.
nos percepturos diſcrimen angulorum quibus propior remo-
tiorque
anſa ſpectari debeat?
Æquè parum rationi conſentaneum eſt quod, ob eandem
33Non etiam
unamquam
.
307560CHRIST. HUGENII illam diſtantiæ differentiam, unam anſarum citius quam alte-
11alteram ci-
tius
ad me-
dium
Satur-
ni
corpus ap-
plicari
.
ram cum medio diſco coaleſcere poſſe exiſtimat.
Hoc enim,
admiſſa
licet Heveliana hypotheſi, atque etiamſi centuplo
præſtantiores
tubos haberemus, nequaquam tamen nobis vi-
ſu
deprehendere liceret.
Cæterum & hujus ſententiam viri
ſolertiſſimi
, quo certè nemo hac tempeſtate majori animo
atque
induſtria rem promovet Aſtronomicam, pluribus ex-
ponere
, &
aliorum inſuper de propria Saturni forma opinio-
nes
, priuſquam noſtram adferamus, recenſere placet, quas
poſt
editam de Luna Saturni obſervationem omnes accepi-
mus
.
Hevelius igitur, in eo libro quem peculiarem huic
argumento
dicavit, cauſas phænomenôn redditurus, ſphæ-
22Hevelii hy-
potheſis
circa
anſas
Satur-
ni
examina-
tur
.
roidis oblongi figuram medio corpori Saturni tribuit, cui ab
utroque
latere appendices iſtæ, ut jam dixi, brachiorum ſi-
ve
anſarum forma, firmiter adhæreant, quemadmodum ſu-
pra
7 loco expreſſimus.
Porro ſimul cum Saturno haſce an-
33TAB. LII.
fig
. 7.
ſas, ſpatio 30 circiter annorum, circa minorem ſphæroidis
axem
converti facit, qui quidem axis plano orbitæ Saturni
ſit
ad angulos rectos.
Enimverò his poſitis ſeptimæ qui-
dem
ſuperioris figuræ phaſin nec non rotundam quoque re-
præſentari
certum eſt:
ut nimirum in duobus eclipticæ locis
oppoſitis
anſata hac facie Saturnus appariturus ſit, aliiſque
rurſus
duobus rotundus anſiſque prorſus exutus.
Quinimo
&
ſexta ac quodammodo quinta quoque exhiberi poſſent,
niſi
quod conjunctæ cum medio diſco anſæ videri debebant.
Sed quarta phaſis nequaquam ab eadem forma proficiſci po-
terit
.
Nam cum ponatur Saturnus cum annexis ſibi anſis,
qualem
7 figura oſtendit, rectus conſiſtere ad planum ec-
centrici
ſui, atque ita perpetuo manere, licet circa axem
proprium
vertatur;
eveniet quidem ea converſione, ut pau-
latim
arctius ad medium orbem anſæ applicentur, verunta-
men
ſemper geminas lunas referent ejuſdem cum dicto orbe
altitudinis
, minimeque in tam compreſſas formas abibunt.

Nam
quod hoc efficere poſſe declinationem Saturni orbitæ
ab
ecliptica Vir Cl.
cenſet (ita enim mihi reſpondit cum
difficultatem
hanc ei moviſſem) ſi diligentius rem
308561SYSTEMA SATURNIUM. intelliget fieri non poſſe, cum Saturni orbita tantum 3 gra-
dibus
ab eclipticæ plano recedat, ut inde anſarum figuris
ulla
nobis percipienda mutatio adveniat.
Cæterum nec ve-
ram
quidem eſſe hanc quartam phaſin ſuperius indicavimus,
ſed
cum hæc, ſive triſphærica potius, minoribus teleſcopiis
cernitur
, noſtris prægrandibus illam comparere quam adno-
tavimus
anno 1655 &
1657. Quæ cum adhuc minus Heve-
lianæ
hypotheſi conveniat, clarius demonſtrat illam ſcopum
non
attigiſſe.
Neque ſanè vel rotundæ phaſis phænomena
ſatis
congruunt præſtitutis ab Hevelio limitibus;
ut patet
non
tantum ex prædictione ejus, eventu refutata, quæ fe-
rebat
rotundam phaſin anni 1656 continuatum iri uique in
Menſem
Septembrem anni 1657, cum tamen jam inde à 13
Oct
.
1656, anſas Saturnus recuperaverit, neque poſtea a-
miſerit
;
ſed & ex Galilæi obſervatis circa rotundam phaſin
anni
1612.
Solſtitio enim hujus anni, Saturnus gr. 18, 22′.
obtinens, tricorpor adhuc Galilæo apparuit, quum per
tabulas
Hevelii debuiſſet rotundus obſervari, ac viciſſim 1
Dec
.
ejuſdem anni 1612, cum verſaretur in gr. 11, 27′.
rotundus
Galilæo repertus eſt, quo loco Hevelius triſphæri-
cum
expectaſſet.
Alteram hypotheſin, ingenio ſuo acutiſſimo dignam,
11Cauſæ phæ-
nomen@n
Sa-
turni
à Ro-
bervallio
ex-
cogitatæ
.
ſummus Geometra E.
Robervallius nobis expoſuit. Qua
quidem
Saturnum perinde ut cæteros planetas rotundum ſta-
tuit
;
egredi autem è Zona ejus torrida, hoc eſt, quæ re-
ctiores
ſolis radios excipit, vapores quoſdam non admo-
dum
ſpiſſos, qui procul à ſuperficie ejus in ſublime evolan-
tes
, undique illum ambiant, præterquam polos verſus, ubi
fortaſſis
intenſum frigus eos à ſole attrahi prohibeat.
Hi ſi
quando
omne ſpatium complent à Saturno ad uſque extre-
mam
ipſorum regionem, elliptica forma, inquit, eum vi-
deri
faciunt.
Cum vero minus denſi exoriuntur, interque
eos
ac Saturnum locus ingens medius relinquitur, ob tenui-
tatem
ſolares radios non reflectunt, niſi inde ubi magis con-
ferti
iiſdem opponuntur;
quod noſtri reſpectu neceſſe eſt
fieri
in partibus à medio diſco Saturni remotioribus.
309562CHRIST. HUGENII proinde anſarum formam ex ea reflexione produci oportet,
illasque
inter ac Saturnum ſpatia utrinque obſcura vel certè
minus
lucida intercedere.
At quoties nullæ prorſus hujuſ-
modi
exhalationes aſcendunt, rotundus planeta ſpectabi-
tur
.
Equidem rectè hoc conſideravit vir ſagaciſſimus eſſe ali-
quid
quod æqualiter undique Saturnum circumdaret;
ſua-
dente
ſcilicet periodo Lunæ Saturniæ dierum 16, etiam ipſum
circa
axem ſuum, &
breviori tempore, converſiones facere;
ex quibus converſionibus intra paucos dies diverſas phaſes
naſci
oporteret, niſi undique eodem modo materia quædam
circumpoſita
eſſet.
Nec diſſimili collectione uſi fueramus
dum
noſtrum Syſtema effingeremus, ut poſtea dicetur.
Ve-
rumtamen
ex illa ſua hypotheſi neque phaſis noſtra anni
1655
&
1657, ſatis commodè exponitur, neque certis Sa-
turni
orbitæ locis phaſes quæque peculiares ſunt, quod ta-
men
ita ſe habere obſervationes omnes evincunt, &
rotundi
Saturni
inprimis.
enim in duobus oppoſitis Eclipticæ
locis
accidere animadverſæ ſunt, contraque in iis qui qua-
drante
hinc diſtant, anſæ quam maximè expanſæ:
cum ta-
men
cauſa non appareat cur aliis quidem orbitæ partibus
nullos
vapores Sol è Saturno, aliis maximam eorum copiam
extracturus
ſit.
Deinde vapores iſti, neſcio quam bene, at
multum
certè diſſimiles noſtris hiſce qui terram ambiunt po-
nuntur
, tum quod immenſo ſpatio, prout hi ſolent, à Sa-
rurno
aſcendant, tum quod verſus polos pauciſſimi aut nul-
li
ſint, cum circa terræ polos plures contra atque altiores
exiſtant
quam circa Zonam torridam.
De elliptica autem
forma
Saturni diximus ſupra, eam revera nunquam talem
cerni
, ut proinde cauſam ejus adferre ſuperfluum fuerit.
Nunc verò tuam quoque Hodierna doctiſſime ſententiam
11Hodiernæ Si-
culi
circa ea-
dem
phæno-
mena
opinio.
excutiamus, quam novo nuncio meo de Saturni Luna &

promiſſo
Syſtemate excitatus, ſubito publicam feciſti.
Me-
retur
tuus ille in hæc ſtudia non vulgaris amor, ut melioris
notæ
teleſcopia tibi ſuppeditentur, qui qualibuſcunque et-
iam
inſtructus, non ceſſas in cælum quà licet eniti,
310563SYSTEMA SATURNIUM. mumque illum planetarum, formarum varietate omnes fru-
ſtrantem
, certis legibus aſtringere aggreſſus es.
At ille te
quoque
ut opinor deluſit.
Nam ſi poſthac ea facie ſe tibi
offerat
, qua mihi anno 1655 &
1657 apparuit, vel ea quo-
11TAB. XLIX.
fig
. 6. 7.
que quæ ſucceſſit anno 1658, cognoſces utique has non qua-
drare
illi quod tibi finxiſti corpori.
Sphæroidi nimirum, cu-
juſmodi
aut ovum aut prunum eſt, ſed magis etiam oblongo
quam
Hevelianum illud, ſimilem Saturnum imaginaris;
in
quo
binæ utrinque ſint maculæ lucis expertes, quales in ta-
bula
ſuperiori phaſis octava exhibet, quæ nobis interſtitia
22TAB. LII.
fig
. 8.
illa inter anſas Saturni mediumque ejus diſcum referant.
In-
de
converſiones hujus corporis circa axem, eadem periodo
qua
&
Hevelius, definis; & rotundum tunc videri aſſeris,
cum
longior ſphæroidis axis ad nos dirigitur, ideoque bis
hoc
accidere annorum 30 decurſu.
Verùm enim cum pror-
ſus
rotundus ac orbe integro lucens appareat Saturnus, quo-
ties
brachiis ſuis nudatus eſt, expendendum tibi amplius re-
linquo
, qua ratione lacunas quaſdam expleas quas à maculis
illis
nigris ſuperfuturas rectè ipſe prævidiſti.
Præterea &
phaſes
illas te conſiderare velim quas hæc tua hypotheſis
non
poteſt non producere, nec à quoquam tamen obſerva-
perhibentur.
Quas ut facilius omnes coram inſpicias,
ovum
aut aliud quod eam formam habeat, iſtis maculis or-
natum
, tibi proponito, atque ita ut Saturnum converti vis
circumducito
;
videbis non pauca in tuo hoc Saturno phæ-
nomena
quæ cæleſtis Saturnus nunquam exhibuit, atque a-
lia
rurſus, quæ ineſſe huic certo tibi affirmare audeo, non
videbis
, ipſéque de Syſtemate tuo ſtatues.
Quod autem rei veritatem neque tu neque illi viri egregii,
quorum
antea opiniones recenſui, aſſecuti ſitis, minimè mi-
randum
eſt, aut vobis imputandum, utpote ad quos falſa
plurima
pro veris phænomenis delata ſint;
alia vero quæ de
Saturno
citra viſus fallaciam obſervantur, non pervenerint.
Quæ ſi nobiſcum aſpicere vobis contigiſſet, eadem inde quæ
nos
de nativa Planetæ forma collecturos fuiſſe credibile eſt.

Me
vero præter phaſes illas ſynceriores, etiam Lunæ
311564CHRIST. HUGENII niæ motus jam inde à principio animadverſus, non parum
hîc
adjuvit;
ſiquidem ex hujus circa Saturnum gyratione,
prima
mihi ſpes de conſtituenda hypotheſi affulſit.
Quæ
cujuſmodi
ſit deinceps explicare aggredior.
Quum ergo 16 dierum periodo circumferri Saturno pla-
11Noſtra hy-
potheſis
qua
ratione
exco-
gitata
.
netam novum comperiſſem, haud dubiè minori etiam tem-
poris
ſpatio Saturnum in ſeſe ſuper axem ſuum revolvi ar-
bitratus
ſum.
Namque antea quoque, in eo cum Tellure
hac
noſtra cæteris primariis Planetis convenire, ſemper cre-
didi
, quod ſinguli in ſe ipſis rotentur, atque ita tota eorum
ſuperficies
lumine ſolis per vices gaudeat.
Quin imo in u-
niverſum
ita cum magnis Mundi corporibus comparatum eſ-
ſe
, ut illa quibus alia minora circumferuntur, ipſa quoque
in
medio poſita minori tempore circumeant.
Ita enim So-
lem
diebus 26 circiter in ſe redire maculæ ejus declarant:
circa Solem vero Planetarum ſinguli, inter quos Tellus quo-
que
reponenda eſt, prout quiſque remotior eſt ita tardius
curſum
conficiunt.
Rurſus Tellus hæc diurno ſpatio gyra-
tur
, quam Luna menſtruo motu ambit.
Jovis autem Plane-
tam
quatuor minores, hoc eſt, totidem Lunæ circumſtant,
eâdem
hac lege, ut propiores quæ ſunt, celeriore curſu fe-
rantur
.
Unde Jupiter quidem breviori forſitan tempore
quam
24 horarum converti cenſendus eſt, cum citima ei lu-
nularum
m@nus biduo impendat.
Quæ omnia cum pridem
cognoviſſem
, Saturno quoque jam tum ſimilem motum in-
eſſe
judicabam.
De celeritate autem periodi, comitis ſui ob-
ſervatio
me certiorem fecit.
Qui cum 16 diebus orbitam
expleat
, Saturnum in centro orbitæ ſitum, multo frequen-
tius
circumagi arguit.
Jam verò & hoc credibile videbatur,
omnem
cæleſtem materiam, Saturnum inter comitemque e-
jus
interjectam, eidem motui obnoxiam eſſe, hoc pacto ut
quo
Saturno propinquior eſt, eo magis ad ipſiuſmet celeri-
tatem
accedat.
Unde illud ſequebatur denique, etiam ap-
pendices
ſive brachia Saturni, vel medio globoſo corpori
conjuncta
atque affixa, ſimul cum eo volvi, vel, interval-
lo
aliquo diſcreta, non multo tamen lentiorem periodum
ſortita
eſſe.
312565SYSTEMA SATURNIUM.
Figura porro brachiorum, dum hæc circa motum eorum
mente
agitabam, ejuſmodi apparebat, qualis in ſuperioribus
obſervationibus
anni 1655 expreſſa eſt.
Nempe medium
Saturni
corpus omnino rotundum erat, brachia vero utrin-
que
ſecundum eandem rectam lineam protendebantur, velut
ſi
axe quodam medius planeta trajiceretur, quanquam tubo
illo
12 pedum quo tunc utebar, utraque verſus extremas
11TAB. XLVII.
fig
. 6.
cuſpides paulo craſſiora clarioraque videbantur, quam ubi
mediæ
ſphæræ cohærebant, ut indicat figura.
Quum ita-
que
quotidie eandem hanc ſpeciem præ ſe ferret, intel-
lexi
id alia ratione fieri non poſſe, ſiquidem tam brevis
eſſet
Saturni eorumque quæ illi cohærent circuitus, niſi ut
globus
Saturni à corpore alio æqualiter undique cinctus po-
22Annulo sæ@
turnum
ci@-
gi
.
neretur, atque ita annulus quidam medium eum ambiret.
Hinc enim, quacunque celeritate circumvolveretur, ean-
dem
ſemper faciem nobis oblatum iri, ſi nimirum axis ad i-
ſtius
annuli planum erectus eſſet.
Et ſic quidem ei quæ per id tempus aderat phaſi cauſa ſua
conſtabat
.
Ergo deinceps expendere cœpi anne reliquæ et-
iam
, quæ de Saturno ferebantur, eidem annulo imputari
poſſent
.
Hoc autem non tardè ſucceſſit ex animadverſa,
per
frequentes obſervationes, brachiorum Saturni ad eclipti-
cam
obliquitate.
Cum enim lineam rectam, ſecundum quam
utrinque
ea extabant, non ſequi ductum eclipticæ, ſed in-
terſecare
eam angulo 20 partibus majore comperiſſem, ſta-
tui
proinde planum annuli quem imaginatus eram tali circi-
33Eum ad Ec-
lipticæ
pla-
num
obliquè
poſitum
eſſe.
ter angulo ad eclipticæ planum inclinari.
Perpetua videli-
cet
conſtantique inclinatione, quemadmodum in tellure hac
noſtra
plano æquatoris contingere notum eſt.
Hinc autem
neceſſario
illud ſequebatur, ut diverſis aſpectibus nunc el-
lipſin
ſatis latam, nunc eandem ſtrictiorem, nonnunquam
denique
&
rectam lineam idem annulus nobis exhiberet.
Quod autem anſæ effingerentur, intellexi id inde fieri, quod
non
arctè Saturni globo annulus cohæreat, ſed pari inter-
ſtitio
undique ab eo removeatur.
Quibus proinde ſic ordi-
natis
, ac præterea adſumta ea quam dixi annuli
313566CHRIST. HUGENII ne, omnes mirabiles Saturni facies ſicut mox demonſtrabi-
tur
, eo referri poſſe inveni.
Et hæc ea ipſa hypotheſis eſt
quam
anno 1656 die 25 Martii permixtis literis una cum
11vide ſupra
pag
. 523.
obſervatione Saturniæ Lunæ edidimus .
Erant enim Literæ aaaaaaa ccccc d eeeee g hiiiiiii
llllmmnnnnnnnnnooooppqrrstttttuuuuu
;
22vide pag.
526
.
ſuis locis repoſitæ hoc ſignificant, Annulo cingitur, tenui,
plano
, nuſquam cohærente, ad eclipticam inclinato.
La-
titudinem
vero ſpatii inter annulum globumque Saturni in-
terjecti
, æquare ipſius annuli latitudinem vel excedere etiam,
figura
Saturni ab aliis obſervata, certiuſque deinde quæ mi-
hi
ipſi conſpecta fuit, edocuit:
maximamque item annuli
diametrum
eam circiter rationem habere ad diametrum Sa-
33TAB. XLIX.
fig
. 2.
turni quæ eſt 9 ad 4.
Ut vera proinde forma ſit ejuſmodi
qualem
appoſito ſchemate adumbravimus.
Cæterum obiter hic iis reſpondendum cenſeo, quibus
44Occurritur iis
quæ
de an-
nulo
objici
poſſent
.
novum nimis ac fortaſſe abſonum videbitur, quod non tan-
tum
alicui cæleſtium corporum figuram ejuſmodi tribuam,
cui
ſimilis in nullo hactenus corum deprehenſa eſt, cum con-
tra
pro certo creditum fuerit, ac veluti naturali ratione con-
ſtitutum
, ſolam iis ſphæricam convenire, ſed &
quod an-
nulum
hunc ſolidum ac permanentem (talem enim arbitror)
Saturno
ita circumponam, ut nullis compagibus retinaculiſ-
ve
ei cohæreat, ac nihilominus æqualem ab omni parte di-
ſtantiam
ſervet, unáque cum Saturno motu velociſſimo
transferatur
.
Hos autem reputare illud oportet, non ex
mera
inventione atque arbitrio meo hanc me fingere hypo-
theſin
, ſicut Aſtronomi ſuos epicyclos, nuſquam in cælo
apparentes
;
ſed oculorum ſenſu, quo nempe reliquarum re-
rum
omnium figuras dignoſcimus, hunc quoque annulum
ſatis
evidenter me percipere.
Neque verò cauſam eſſe cur
corpus
aliquod inter eſtia hac forma præditum exiſtere
nequeat
, quæ ſi non ſphærica at ſaltem rotunda eſt, atque
ejuſmodi
ut motum circa centrum æquè commodè atque
ipſi
ſphærica ſuſcipiat.
Nam minus utique mirandum, hu-
juſmodi
figuram tali corpori tributam, quam
314567SYSTEMA SATURNIUM. quampiam miniméque tornatilem. Porrò quum certo ſatis
colligi
poſſe videatur, ob ſimilitudinem ac cognationem
magnam
quæ Saturno cum Tellure noſtra intercedit, illum
perinde
ut hæc in medio ſui vorticis ſitum eſſe, centrumque
ejus
verſus omnia naturâ ſuâ tendere quæ illic gravia haben-
tur
;
inde neceſſario quoque efficitur, annulum iſtum omni-
bus
ſui partibus æqualivi ad centrum nitentem, hoc ipſo ita
conſiſtere
, ut undiquaque pari intervallo à centro abſit.
Pla-
ſicuti quidam contemplati ſunt, quod ſi continuum for-
nicem
per totum terrarum ambitum exſtrui poſſibile eſſet, is
abſque
ullo fulcimine ſemet ipſum eſſet ſuſtentaturus.
Ergo
tale
quid in Saturno reipſa effectum eſſe ne protinus abſur-
dum
credant, ſed ſuſpiciant potius infinitam naturæ poten-
tiam
&
majeſtatem, quæ ſubinde nova ſuorum operum ſpe-
cimina
in lucem promens, plura etiam ſupereſſe admonet.
Verum ad propoſitum jam revertamur.
Diximus brachiorum lineam anno 1655 eclipticæ occur-
11Saturni ma-
jor
diameter
Æquatori

parallela

oſtenditur
.
rere viſam angulo partium plus minus 20.
Quod cum præ-
cipuè
faciat ad phænomena ex hypotheſi noſtra deducenda,
antequam
ad illa accedamus, ita ſe habere ex obſervationi-
bus
oſtendendum eſt.
Cum igitur 25 Martii, anno 1655, Saturni in A poſiti ad
22TAB. XLIX.
fig
. 3.
ſtellam fixam B ea fuerit conſtitutio quæ hîc adnotata eſt,
ut
conſtat ex ſuperioribus obſervationibus;
die autem ſe-
quenti
ſicut in D &
B, tertioque item die ſicut in C & B,
ita
ut quotidie linea anſarum producta altius ſupra ſtellam B
aſcenderet
;
hinc perſpicuum fit viam Planetæ A C nequa-
quam
congruere directioni anſarum, ſed diverſam ferri an-
gulo
A C E, quem 20.
gr. majorem invenio. Eo autem
tempore
nihil admodum mutabatur latitudo Saturni appa-
rens
, unde conſtat viam A C eclipticæ parallelam fuiſſe;
ac
proinde
eodem illo 20 gr.
angulo etiam ab ecliptica lineam
anſarum
deflexiſſe.
Rurſus 9 Apr. & tribus ſequentibus continuè diebus ad
33TAB. XLIX@.
fig
. 4.
aliam fixam C talis annotatus fuit Saturni poſitus qualis in
L
, M, N, O cernitur.
Ubi ſimiliter apparet, lineam
315568CHRIST. HUGENII ſarum O P, Saturni tramitem L O ſecare angulo L O P, qui
20
plus minus graduum deprehenditur.
Eclipticam verò
vel
eclipticæ parallelam lineam R Q, angulo P Q R, paulo
etiam
majore quam L O P, quoniam decreſcebat per eos dies
Saturni
latitudo, quæ borea erat.
Denique cum poſt ſtationem Saturnus ad fixam eandem
11TAB. XLIX.
fig
. 5.
C revertiſſet, factuſque eſſet auſtralior, die 27 Maji, eo
poſitu
juxta hanc adſtabat quo hîc ad S deſignatus eſt.
Die
vero
Maji poſtrema, eo qui ad T.
Ita ut hic quoque linea
S
V, quæ ſecundum brachia ducitur, interſecet S T, quam
quatriduo
illo Saturnus permeaverat, angulo V S T, 20 gra-
dus
exiguo ſuperante.
Eclipticam vero vel eclipticæ paralle-
lam
X Y, paulo minore angulo S X Y, quoniam minuebatur
adhuc
continuè Planetæ latitudo, etſi directus jam incedebat.
Et his quidem intellectis, inclinatio brachiorum Saturni
ad
eclipticam, in dubium vocari amplius nequit, etſi, fa-
teor
, non admodum accuratè quanta ſit hoc modo definiri
poſſit
.
Si tamen 21 graduum per id tempus apparuiſſe po-
natur
, quantam ferè adductæ obſervationes comprobant, ac
porro
ad locum Saturni, qui tunc fuit, attendamus, inve-
niemus
æquatori planè parallela brachia extitiſſe.
Cum e-
nim
circa 3 gr.
Virginis Saturnus verſaretur, ubi parallelus
æquatoris
eclipticam interſecat angulo gr.
21. quo angulo
etiam
brachiorum linea illam interſecabat;
manifeſtum eſt
hanc
ſecundùm dictum parallelum atque adeo ſecundùm
ipſum
æquatorem incedere debuiſſe.
Cæterum alio nunc irrefragabili argumento eandem hanc
brachiorum
inclinationem, &
cum æquatore circulo paralle-
liſmum
confirmabimus.
Suprà in obſervationum Hiſtoria
ad
diem 13 Octob.
anni 1656, adnotatum eſt, motum Sa-
turni
, quo cum cælo quotidie defertur, ſecundum ipſam an-
ſarum
lineam procedere nobis viſum, non ea die tantum,
ſed
quotieſcunque exinde idem inquirere libuit:
inquiritur
autem
hoc modo.
Teleſcopio ad Saturnum obverſo, eo-
que
intra tubi aperturam, quam hic refert circulus A B, re-
cepto
, ita ut primùm in extremo margine conſiſtat,
316569SYSTEMA SATURNIUM. que linea brachiorum ad aperturæ centrum, immotum inde
tubum
ſiſtimus, quo ita manente, mox totam tubi capaci-
tatem
A B percurrere Saturnus conſpicitur, motu qui cælo
tribuitur
abreptus, atque exire ad partem oppoſitam B, quo
tendebat
brachiorum linea.
Quoniam ergo Saturnus, hoc
motu
ſuo, circulum æquatori parallelum percurrit, cujus
circuli
pars eſt linea A B, manifeſto patet brachiorum li-
neam
æquatori quoque parallelam extendi.
Hujus vero rei
periculum
facere licet quoties Saturni obſervandi facultas
datur
, neque alia certiori ratione directionem anſarum in-
veſtigari
poſſe credimus.
Non defuere tamen qui diverſi-
mode
idem examen inſtituerunt, quorum obſervationes ſen-
tentiam
hanc noſtram comprobant.
Nam Galilæus quidem
ipſe
, qui primus phænomeni hujus indicium fecit, non
omnino
eclipticæ parallelam lineam, in qua Saturni comi-
tes
poſiti eſſent, ſibi viſam ſcribit, ſed evidenter ab ea de-
flectere
;
& fortaſſe, inquit, æquatori parallela eſt.
Poſt hunc vero quicunque rem examinaverunt, omnes
hanc
ejus conjecturam nequaquam aberraſſe oſtendunt, &

in
his Aſtronomi inſignes Gaſſendus, Bullialdus &
Riccio-
lus
;
quorum hic ſtellarum fixarum ope (alia tamen metho-
do
quam qua modo nos uſi ſumus) non ſemel illum anſa-
rum
cum æquatore paralleliſmum liquido ſibi compertum
demonſtrat
.
Clariſſimus tamen Hevelius, ſuis obſervationibus confi-
11Hevelii de
inclinatione

anſarum

contraria

opinio
.
ſus, quæ cujuſmodi fuerint non indicat, diverſam hîc opi-
nionem
tuetur, contenditque excentrico Saturni parallelam
eſſe
brachiorum inclinationem, ut proinde eclipticæ quoque
ferè
conveniat, non amplius unqnam quam 2{1/2} gr.
defle-
ctens
:
& hoc quidem cum circa nodos interſectionis Satur-
nus
verſatur.
Quo fiet ut cum in Libræ & Arietis gr. 20,
ubi
limites ſtatuuntur, poſitus fuerit, prorſus eclipticam ſe-
quatur
brachiorum diſpoſitio.
At circa hæc loca maximam
omnium
inclinationem noſtræ &
aliorum obſervationes pro-
dunt
, nam noſtræ quidem, Saturno prope libræ ſignum at-
que
in ipſo ſigno verſante, habitæ ſunt;
aliorum vero
317570CHRIST. HUGENII cum non procul ab oppoſito limite diſtaret. Ergo quod &
plurium
autoritas &
propria experientia conſirmat, haud
cunctanter
hac in re amplectemur:
Neque vero dubito, quum
certam
ſemperque obviam obſervandi methodum tradiderim,
quin
ea adhibita vir veri amantiſſimus priorem ſententiam
volens
abdicaturus ſit.
Illud utique nobiſcum novit, fruſtra
ſive
hunc ſive alium quemlibet obſervandi modum, ad diri-
mendam
inter nos hanc litem, uſurpari, quando circa ſigna
Cancri
vel Capricorni Saturnus commoratur, quoniam ibi
diſcerni
nequit utrum æquatori an eclipticæ parallela ſit quæ
per
anſas ducitur, quod in his locis parallelus æquatoris
eclipticam
non interſecet ſed tangat.
Quamobrem miror
11Ricciolus ſibi
contrarius
.
lib
. 7. Al-
mag
. novi.
etiam quo pacto Ricciolus, obſervationem Grimaldi adfe-
rens
anno 1650, 18 Martii habitam, quæ probat eo tempo-
re
hanc anſarum lineam eclipticæ obliquam incidiſſe, non a-
nimadverterit
contrarium ejus quod intenderat illa obſerva-
tione
evinci:
ſi enim tunc, Saturno prope initium Cancri
agente
, non erat eclipticæ parallela anſarum linea, ne qui-
dem
æquatori parallela fuerit, ut conſtat ex modo dictis.
Semper autem æquatori parallelam cerni, & aliis multis ob-
ſervationibus
docuit, &
hac ipſa oſtendere voluit. Ergo &
experientiæ
propriæ &
ſententiæ ſuæ, quam veram eſſe de-
monſtravimus
, planè hîc adverſatur.
Grimaldi autem ob-
ſervatio
, quanquam alioqui in hoc negotio verſatiſſimi at-
que
experientiſſimi, vitio aliquo laborare cenſenda eſt;
in
qua
forſitan priore fixa à Saturno contecta, vel ob fulgorem
cerni
prohibita, aliam deinde teleſcopio detexerit prius non
animadverſam
, proque eadem illa habuerit.
Nos verò, cum
parallelam
æquatori brachiorum lineam eſſe indubitatis ratio-
nibus
ſatis jam adſtruxerimus, deinceps ad annuli noſtri hy-
potheſin
hunc cjus ſitum applicemus, indeque phænomenôn
cauſas
ſingulas derivari doceamus.
Eſto itaque Saturni orbita, quam 30 circiter annis ille
22Ulterior hy-
potheſeos
no-
ſtræ
expla-
natio
.
emetitur, A B C D;
& in eodem plano (nam exiguæ de-
clinationis
gr.
2 {1/2} non hic rationem habebimus) circulus
F
E, orbem magnum ſive telluris orbitam referens, quam
33TAB. L.
fig
. 2.
318
[Empty page]
319179[Figure 179]Pag. 574.
TAB
. XLIX.
Fig
. 2.
180[Figure 180]Fig. 1.C K O B H N G M S * F D A L E181[Figure 181]Fig. 3.E C D A * B182[Figure 182]Fig. 4.P Q O N M L * C R183[Figure 183]Fig. 5.C * V S X T Y184[Figure 184]Fig. 6.185[Figure 185]Fig. 7.
320
[Empty page]
321571SYSTEMA SATURNIUM. annuo ſpatio cum illa nos obimus: inque hujus centro G
conſiſtat
Sol.
Jam ſicuti axem terra habet ſemper ſibi paral-
lelum
, circa quem in ſeſe volvitur, ita Saturnus quoque ha-
bere
ponatur, qui ſit ad annuli ſibi circumdati planum ere-
ctus
.
Adeo ut circa unum eundemque axem gyrentur & cor-
pus
Saturni ſphæricum, &
annulus, & in eodem annuli pla-
no
poſitus Saturni comes ſive Luna.
Intelligatur autem Sa-
turni
hic axis axi terræ circiter æquidiſtans.
Unde & pla-
num
annuli plano æquatoris noſtri parallelum erit, ac pro-
inde
angulo partium 23 {1/2} ad planum eclipticæ inclinabitur.
Nam ſic conſtituendum eſſe inde intelleximus quod anſarum
Saturni
inclinatio æquatori parallela deprehendatur, ut modo
demonſtratum
ſuit.
Nobis itaque in circulo E F circumlatis, varias annuli
hujus
, à Sole pariter cum Saturno illuſtrati figuras cerni de-
bere
perſpicuum eſt, prout nimirum nunc has nunc illas or-
bitæ
ſuæ partes Saturnus peragrabit.
Nam eodem quidem
orbitæ
loco, quacunque tandem celeritate ſuper axem ſuum
converti
dicatur, diverſas phaſes non exhibebit, quoniam
ea
converſione ſitum annuli, noſtri reſpectu, nihil immu-
tat
, ſed ita demum ſi in eccentrico ſuo ſive orbita ſpatio
aliquo
progreſſus fuerit.
Cumque triginta fere annis ad
loca
eadem revertatur, hinc neceſſario intra id tempus
omnium
phaſium viciſſitudinem conſpici neceſſe erit, at-
que
alias quidem bis, alias quater:
quas ſingulas nunc ex-
pendemus
.
Primò itaque duos orbitæ locos eſſe liquet è diametro
11Cauſa pha-
ſcos
anſarum
latiſſima-
rum
.
oppoſitos, velut A &
C, in quibus Saturnus conſtitutus
latiſſimas
, maximeque omnium diductas anſas exhibeat;
cum nimirum à plano per centra Telluris & Saturni acto,
atque
ad orbitæ Saturniæ planum erecto, annuli quoque
planum
ad angulos rectos ſecatur, eoque viginti trium circi-
ter
partium angulo ſupra planum annuli viſus noſter attolli-
tur
.
Cujus phaſeos vera proinde forma, ſecundum ea quæ ſu-
22TAB. L.
fig
. 3.
pra circa annulum deſinivimus, ejuſmodi erit qualis hîc
322572CHRIST. HUGENII lineata cernitur, majori ellipſis diametro ad minorem ſe ha-
bente
fere ut 5 ad 2.
Atque hæc ea figura eſt quam ab He-
velio
, Ricciolo, &
Euſtachio de Divinis, anno 1648, 1649,
&
1650. ſpectatam fuiſſe diximus. Cujus itaque locum, hinc
inter
ſigna &
, inde inter & conſtitui oportere cer-
tum
eſt, quandoquidem iſtis annis ſignum Saturnus pera-
grabat
&
in ſignum tranſibat. Poſtea verò accuratius hunc
locum
latiſſimè anſarum phaſeos inquirentes oſtendemus eum
cadere
in 20{1/2} gr.
& .
Illud vero manifeſtum eſt, Saturnum, quoties hanc præ-
11Clarion Sa-
turnus
pro-
pter
anſas
cernitur
.
fert ſpeciem, multo lucidiorem ſeſe intuentibus oſtendere
debere
, quàm dum nullis brachiis auctus eſt:
quum tantun-
dem
luminis fere ab hiſce emanet, quantum ab toto interio-
re
diſco.
Atque ita ſemper quo propius verſus Cancri &
Capricorni
ſigna acceſſerit, eo majorem, aut certè ſplendi-
diorem
, etiam abſque teleſcopio appariturum;
quippe an-
nuli
ellipſis ſemper latius ſe pandente, ut in ſequentibus de-
clarabitur
.
Sed & aliud circa hanc phaſin obſervandum occurrit, mo-
22Lunæ Satur-
niæ
motus
apparens

ellipticus
.
tus nimirum inſolens Saturnii comitis, qui quidem motus
obſervationibus
anni 1659 adnotari jam cæpit, verùm hac
latiſſimâ
anſarum phaſi exiſtente, omnium evidentiſſimè ut
ſeſe
prodat neceſſe eſt.
Etenim quum eodem plano & an-
nulus
Saturni &
comitis orbita contineantur, aut certè pa-
rum
diverſis;
conſtat ſimul cum annulo etiam orbitam hanc
latiſſimam
omnium ellipſin nobis explicaturam:
eoque futu-
rum
ut comes apparente motu altè ſupra Saturnum atque in-
fra
tranſire conſpiciatur, ita ut corpore ejus vel radiis ni-
mium
propinquis nequaquam nobis occultetur, quemadmo-
dum
aliàs accidere ſolet.
Atque ea quidem ellipſis quam ta-
li
motu deſcribere hiſce in locis cernetur, longitudinem la-
titudinis
ſuæ duplam ſeſqui alteram habere invenietur, ſicut
&
annuli, quam diximus, ellipſis latiſſima. Verum receden-
te
hinc Saturno ſenſim anguſtior ipſa quoque evadet, quip-
pe
annuli ellipſi ſemper ſimilis, adeo ut primum fulgore pla-
netæ
tranſitus comitis conſpici prohibeatur, deinde
323573SYSTEMA SATURNIUM. ris ipſius Saturni ante vel pone comitem objectu. Ita nam-
que
obſervationes anni 1655 &
1657, quo tempore exilia &
quam
maximè compreſſa brachia erant, oſtendunt comitem
etiam
in ea recta tunc perpetuo apparuiſſe quæ per utrum-
que
illorum extendebatur.
Et hac quidem in re diſſidet Saturniæ Lunæ curſus ab eo
qui
in noſtrate Luna animadvertitur;
ſiquidem hæc non æ-
quatoris
noſtri ſed magis eclipticæ plano obnoxia eſt, à quo
quinque
tantummodo partibus exorbitat.
Verum ad Saturni phaſes revertamur: quo poſito ad H
11Quomod@
anſarum
@@-
titudo
ſenſim
contrah@uc
.
TAB
. L.
fig
. 2.
vel I, vel ex adverſo ad O vel P, paulo anguſtiorem jam
annuli
ellipſin, eadem tamen qua prius longitudine nobis
aſpici
oportet, quum ſupra planum annuli minus altè hoc
ſitu
viſus noſter efferatur.
Unde illa phaſis exorietur quæ
in
tabellæ LII.
ſerie octava poſita eſt; vel, minus accuratè
perſpicere
valentibus, ea quæ ſexta eſt efficietur.
Rurſus autem eum ad K aut L Saturnus pervenit, vel ad
loca
hiſce oppoſita N &
M, magis adhuc contrahi apparet
minorem
ellipſis diametrum, quippe magis ex obliquo in-
ſpectam
.
Ut jam ea Saturni facies proditura ſit quam nos
anno
1658 obſervavimus (T.
XLIX. fig. 7.) ; quæ minus bo-
nis
teleſcopiis excepta degeneravit in illam quæ quinta in ta-
bella
LII.
recenſetur; pejoribus etiam in triſphæricam.
Deinde cum penè quadrante circuli à latiſſimæ phaſeos
22Quomodo
patulæ
vide-
ri
anſæ de-
ſinant
.
loco Saturnus remotus invenitur, velut in Q &
R, vel S
&
T; uſque eo ellipſis annuli conſtringitur, ut ſi qua adhuc
rima
ſuperſit viſui pervia, ea tamen propter exilitatem &
re-
liqui
corporis ſplendorem conſpici nequeat;
ac proinde Sa-
turni
forma ejuſmodi appareat qualem anno 1655 &
1657
nos
ſpectaſſe ſupra meminimus (T.
XLIX. fig. 6. T. LI. fig 5),
quæ
quomodo aliis omnibus hactenus teleſcopiorum culpâ
triſphærica
exiſtimata ſit, antea quoque oſtenſum eſt.
Sola dehinc rotunda phaſis explicanda reſtat; ad quam
priuſquam
tranſeam, de inclinatione magnæ Saturni diame-
tri
, ſive anſarum lineæ, ut ſupra eam vocavi, pauca adno-
tanda
ſunt.
324574CHRIST. HUGENII
Ajo itaque in omnibus prædictarum phaſium, poſito, ut
11Majorem
Saturni
dia-
metrum
ne-
ceſſario
Æ-
quatori
pa-
rallelam

ſemper
vi-
deri
.
hactenus ſecimus, parallelum eſſe annuli planum plano æ-
quatoris
, neceſſario fieri ut major diameter Saturni, ſive el-
lipſeos
ejus cui annulus aſſimilatur, ſemper æquatori circulo
parallela
ſpectetur, planè quemadmodum revera contingere
noſtris
aliorumque obſervationibus ſupra probavimus.
Quum
enim
viſus noſter reſpectu cæleſtium in centro æquatoris cir-
culi
, atque adeo in plano ejus collocatus ſit, cui plano pla-
num
annuli parallelum ponitur, neceſſe eſt maximam longi-
tudinem
annularis ellipſeos eidem æquatori circulo paral-
lelam
extendi:
eâdem prorſus ratione, quâ, ſi in aëre pla-
no
terræ parallelum circulum ſuſpendamus, oculo noſtro
altiorem
, indeque paſſibus aliquot retro abſiſtamus, major
diameter
ellipſis quam ſuſpenſus circulus viſui offert Ho-
rizontis
circulo æqui diſtare comperietur.
Hoc enim pro-
culdubio
eventurum, cuivis vel citra experimentum intel-
ligitur
.
Eſſe autem annuli planum plano æquatoris omnimodis
22Revera ta-
men
mini-
mum
quid
nonnun-
quam
aber-
@are
.
parallelum, etſi obſervationibus, quas quidem expendimus
hactenus
, minimè repugnantibus ſtatuere licuit;
exiguum ta-
men
quid deeſſe, quo minus omnino perfectus ſit eorum pa-
ralleliſmus
, alia ratione deprehenditur.
Etenim ſi prorſus
inter
ſe parallela forent utraque plana, ſequeretur ut cum
in
pr.
& Saturnus ſpectaretur, omnium arctiſſima annu-
li
ellipſis, &
quaſi recta linea exiſteret, latiſſima verò in pr.
& . Atqui arctiſſimam annuli phaſium in gr. 20{1/2} &
cadere
invenimus, ut in ſequentibus demonſtrabitur, ac pro-
inde
latiſſimam in gr.
20{1/2} & . Non igitur exactè paral-
lela
eſſe plana annuli &
æquatoris hinc patuit, ideoque nec
ſemper
revera parallelam, licet ita videatur, magnam Satur-
ni
diametrum æquatori circulo fore.
Quæſitoque per ſphæ-
rica
triangula, quibus in locis &
quanta ſit maxima inclina-
tio
, inveni eam gr.
4 8′. quando Saturnus in gr. 25, 15′.
&
verſatur. Tali nimirum angulo, nec unquam majori,
anſarum
linea circulum æquatori parallelum per Saturnum
tranſeuntem
iis in locis interſecabit;
qui cum ſit adeo
325575SYSTEMA SATURNIUM. guus, vix puto obſervabilis erit: aliis autem locis multo mi-
nus
.
Nam iis quidem quæ quadrante Zodiaci inde abſunt,
nempe
cum gr.
25. 15′. aut Saturnus obtinebit, prorſus
parallela
æquatori eadem anſarum linea conſpicictur.
Eclipti-
vero parallela fiet Saturno gr.
20{1/2} aut tenente: quip-
pe
quam in locis per quadrantem circuli inde diſtantibus,
nempe
in gr.
20{1/2} & , maximo angulo interſecat. Hunc
autem
maximum angulum quo linea anſarum eclipticam in-
terſecat
eſſe circiter gr.
23{1/2} obſervationibus anni 1655, 1656
&
1657 apparuit, talemque ad iſta ſupputanda adſumſimus.
Fortaſſe autem, longo ſæculorum lapſu, ſenſim omnia hæc
loca
mutari continget, ſimili quodam motu Saturni globum
inclinante
atque in Tellure noſtra eſt is qui præceſſiones æ-
quinoctiorum
efficit:
atque ita phaſium quoque omnium lo-
ca
transferri neceſſe erit.
Hoc verò non tam facile in cæ-
teris
phaſibus quam in rotunda pateſcet, ad cujus conſide-
rationem
deinceps veniendum.
Schema itaque repetenti manifeſtum eſt Saturnum in-
11Rotundæ
phaſeos
cau-
ſæ
.
tegro orbitæ ſuæ circuitu non poſſe non ad eum locum bis
pervenire
, (eſto in B &
D) ubi planum annuli recta ad nos
dirigatur
, productumque in oculos noſtros incurrat.
Quod
quidem
in locis è diametro oppoſitis contingeret, inque iiſ-
dem
perpetuò, ſi ex Sole Saturni motum proſpiceremus;
at
nunc
propter motum Terræ in ſua orbita annuum, nonnul-
la
oritur inæqualitas.
Annulo igitur ſecundum latus inſpe-
cto
, nec niſi rectam lineam referente, quum neutra plana-
rum
ejus ſuperficierum appareat, ad nihilum rediguntur bra-
chia
ac prorſus intereunt, ſolo rotundo Saturni corpore
quod
intueamur reliquo.
Cujus phænomeni primum teſtem
Galilæum
ſupra commemoravimus, qui anno 1612 ſimpli-
cem
hanc Saturni formam obſervaverit.
Inde verò poſt an-
nos
30 Gaſſendum alioſque complures;
ac nos etiam deni-
que
anno 1656.
Verùm enim ſi hôc tantum annuli poſitu
anſæ
evaneſcerent, nequaquam tanto tempore perſtare ro-
tunda
phaſis poſſet atque obſervationes teſtantur, toto enim
ſemeſtri
rotundus Saturnus ſpectatus fuit.
Quamobrem
326576CHRIST. HUGENII ro quærendum eſt quæ cauſa, præter eam quam jam attuli-
mus
, anſas quandoque cerni prohibeat:
eſt autem quæ ſe-
quitur
manifeſtiſſima.
Frequenter nimirum evenire conſtat Saturno circa locos
modo
dictos B vel D commorante, ut tum hujuſce tum So-
lis
reſpectu ita poſiti ſimus, ut ſi produci planum annuli in-
telligatur
, id inter nos ac Solem tranſiturum ſit:
velut in
ſchemate
, cum Saturnus prope D conſiſtit, nos au-
tem
cum Tellure in E.
Quo fit ut illam annuli ſuperſi-
ciem
quæ ſolis radiis illuminatur conſpicere nequeamus, ſed
alteram
tantummodo quæ tunc umbræ vices patitur.
Nulla
itaque
ne hîc quidem brachia Saturno annulus præſtat, ſed
oculis
noſtris ereptus orbum ac ſolitarium relinquit.
Atque
hæc
cauſa ad continuos quinque aut ſex menſes rotundæ
phaſi
interdum ſufficit, uti poſtea accuratius docebimus.
At non immerito dubitari poſſit, cur & hôc & præceden-
ti
quoque annuli poſitu cum planum ejus rectà ad nos ver-
git
, non ſaltem exterior ejus limbus à Sole illuſtratus appa-
reat
:
quid enim dicemus? anne tam tenue eſſe totum annu-
li
corpus, ut licet revera ſplendeat extrema ejus margo, exi-
lior
tamen ipſa ſit quam quæ noſtris teleſcopiis percipi poſ-
ſit
?
Nequaquam: verùm res eadem quæ cauſam hanc præ-
11Quid ſit in
Saturni
diſco
Zona
nigri-
cans
.
texi vetat, eadem veram cauſam quoque haud dubiè ſuppe-
ditat
:
faſcia nimirum illa reliquo Saturni diſco obſcurior,
quam
&
rotundo illo apparente, & rurſus brachiis aucto,
nobis
viſam narravimus.
Hæc ita comparatum eſſe exte-
riorem
illum annuli ambitum evincit, ut aliqua quidem craſ-
ſitudine
præditus ſit, verum ejus naturæ, ut ſolis lumen,
vel
nihil prorſus, vel certè leviter admodum reflectat.
Quia
enim
in Saturno etiam brachiis prædito tractus iſte nigricans
animadvertitur
, nempe cum ſuperſiciem annuli eandem quæ
à
Sole illuſtratur deſpicimus;
quo poſitu nulla ejus regio
obumbrata
oculis noſtris obverſa eſt;
ſequitur nigredinem
illam
ex alia cauſa manare non poſſe, niſi quod ejuſcemodi
quadam
materia annuli margo cooperta ſit, quæ non perin-
de
ut reliqua ejus ſuperficies repercutiendo lumini ſit
327577SYSTEMA SATURNIUM. nea. Sic in lunari quoque diſco maculas aliquas, cæteris
partibus
multo obſcuriores, cernimus;
quæ quidem non
planè
omni luce defectæ apparent, verùm ſi æquè procul
ac
Saturnus à Sole diſtarent, ubi tantum centeſimam partem
ejus
, quod nunc accipiunt, luminis ab illo mutuarentur,
credibile
eſt penitus nobis inviſibiles fore, niſi quatenus lu-
cidioribus
undique terminantur;
præſertim ſi tenuem modo
lineam
, ut Saturnii annuli margo, conſtituerent.
Alioqui
vel
illud forſitan dici poſſit, materiam quandam aquæ ſimi-
lem
, aut certè lævi &
ſplendida ſuperſicie præditam, extre-
ma
annuli præcingere, quæ unico tantum veluti puncto Solis
radios
reflectens, nequaquam nobis conſpicua erit, ut ra-
tionibus
opticis clarum eſt.
Sed quæ ad rotundam phaſin attinent ulterius etiam ex-
pendamus
, in qua plura animadvertenda ſuperſunt.
Dixi-
mus
paulò ante, tunc eam potiſſimum exiſtere, cum produ-
ctum
annuli planum inter nos Solemque medium tranſit.
Hoc verò quando contingat, quo pacto cognoſcere poſſi-
mus
, atque ex Aſtronomicis tabulis deſinire, deinceps ex-
plicandum
eſt.
Sit itaque denuo Saturni orbita A B C, Tel-
11TAB. @.
fig
. 4.
luris annua D E F, locus ſolis L.
Jam quia poſitum fuit, Saturni axem, qui ad annuli pla-
num
erectus eſt, ſemper ſibi parallelum ferri, ſequitur com-
munem
quoque planorum annuli &
orbitæ interſectionem
uni
cuidam lineæ ſemper fore parallelam.
Eſto ea linea per
Solem
ducta A C, quæ proinde in cælo locum Saturni æ-
quinoctiorum
deſignabit.
Poſito igitur Saturno in H,
Tellure
verò in D, utroque ad partem eandem rectæ A C,
verum
ita ut minus ab ea Saturnus quam Tellus diſtet:
ne-
ceſſario
interſectionis linea planorum annuli &
orbitæ Satur-
ni
H M, quæ nimirum ex H parallela ducitur A C inter So-
lem
L, Terramque in D poſitam excurret, ac propterea an-
nuli
quoque planum manifeſtò inter utrumque medium in-
cedet
.
Quod ubi contingit, rotundæ phaſi locum eſſe
demonſtravimus
.
Contra verò, cum Saturnus quidem ac
Tellus
ad eandem partem rectæ A C conſiſtunt, verum
328578CHRIST. HUGENII ut illa propius ad eam accedat, ut cum ille eſt in N, hæc in
F
:
vel cum diverſas partes reſpectu A C obtinent, velut cum
Saturnus
eſt in N, Tellus in f;
utroque caſu linea interſe-
ctionis
annuli atque orbitæ Saturni, ut hîc N Q, quæ ni-
mirum
ipſi A C æquidiſtans acta eſt, Terram Solemque ab
eadem
parte habebit.
Unde intelligitur, utrovis poſitu
eandem
annuli ſuperficiem à Sole &
nobis aſpici: quod re-
quiri
jam ſupra advertimus, ut brachia Saturni aut anſæ ap-
parere
poſſint.
Quanquam ne ſic quidem ſemper cernuntur,
uti
poſtea manifeſtum fiet.
Hi autem diverſi ſitus ut ex tabulis Aſtronomicis parvo
11Saturnus
quando
ne-
ceſſario
ro-
tundus
ſpe-
ctari
debeat.
negotio cognoſcantur, indeque rotunda phaſis, quatenus
ab
hac cauſa pendet, prædici poſſit, ſciendum eſt, quan-
docunque
Saturni locus apparens locuſque ex Sole ſive ec-
centricus
, diverſas partes obtinent ejus loci quem inter fi-
xas
deſignat recta A C, (quam in gr.
20 {1/2} & incidere
poſt
hæc oſtendemus) id ejuſmodi ſitum Saturni ac Telluris
indicare
qualis in H &
D, ut nimirum ab eadem parte am-
bo
reperiantur rectæ A C, atque propior huic Saturnus con-
ſiſtat
;
eoque tunc rotundam phaſin conſpiciendam dari. Il-
lo
enim poſito, ſit Saturnus in H.
Primùm itaque dico ab
hac
parte lineæ A C etiam Tellurem conſiſtere.
Etenim ſi
ad
alteram partem ſita eſſe dicatur, velut in P;
liquet rectam
ex
P ad H ductam &
verſus ſixas porro continuatam, quæ
locum
Saturni apparentem, itemque rectam L H, quæ pro-
ducta
locum ejus ex Sole demonſtrat, ab eadem parte pun-
cti
æquinoctiorum, quod L A producta inter fixas determi-
nat
, utraque ea loca exhibituras;
contra quàm poſitum fue-
rat
.
Eſt ergo Tellus neceſſario ab eadem parte lineæ A C,
qua
Saturnus H.
Eſto jam ea alicubi puta in D. Quoniam
igitur
D H ad fixas protracta locum Saturni apparentem de-
ſignat
, L H vero, uti diximus, locum ejus eccentricum,
inter
quæ loca intercedere ponitur locus æquinoctiorum quò
tendit
L A, neceſſe eſt rectam D H tandem ipſam L A in-
terſecare
, ideoque punctum D, locum videlicet Telluris,
amplius
diſtare à linea A C quam punctum H in quo
329579SYSTEMA SATURNIUM. nus. Conſtat itaque quando locus Saturni apparens & ec-
centricus
ad partes diverſas cadent loci æquinoctiorum,
neceſſario
tunc Tellurem cum Saturno ab eadem parte rectæ
A
C inventum iri, atque ita ut minus ab ea Saturnus remo-
veatur
.
At vero quoties apparens locus Saturni itemque ec-
centricus
ab eadem parte habentur rectæ A C, ſive loci æqui-
noctiorum
Saturni, inde certo colligi ajo, Tellurem ac Sa-
turnum
ita poſitos eſſe uti in F &
N. Nempe ut vel diver-
ſas
ad partes ipſius A C collocati ſint, vel ad eaſdem qui-
dem
, ſed ita ut Saturnus amplius ab ea quam Tellus diſtet.
Ideoque, ſecundum ante demonſtrata, eandem annuli ſu-
perficiem
quæ à Sole illuſtratur oculis quoque noſtris obver-
ſam
eſſe.
Nam cum L N producta oſtendat inter fixas lo-
cum
Saturni excentricum, F N vero locum ejus apparentem,
ac
uterque cadere ponatur in partem eandem loci illius quem
inter
fixas exhibet L C:
manifeſtum eſt rectam F N ab N
porrò
productam neque ſecare debere neque parallelam eſſe
rectæ
L C, ſed ſemper ab ea magis recedere.
Quare neceſ-
ſario
punctum F vel propinquius erit rectæ A C quam pun-
ctum
N, ſi ſint ambo ad eandem partem dictæ lineæ;
vel
N
ad iſtam, F ad illam partem ſitum erit.
Quod proban-
dum
erat.
Denique advertendum etiam, quando vel Saturni locus
ex
Sole, vel apparens locus incidit in alterutrum æqui-
noctiorum
, quæ determinat producta A C, nempe in gr.
20{1/2} vel , neceſſario quoque rotundam phaſin exoriri. Si
enim
locus ex Sole inibi reperiatur, hoc eſt, ſi Saturnus oc-
cupet
punctum A vel C, tunc planum annuli protractum
per
Solem tranſire liquet:
unde ſequitur neutram annuli ſu-
perficiem
tunc luce aliqua perfundi.
Rurſus vero cum locus
ejus
apparens incidit in dictos æquinoctii locos, hoc eſt,
quando
recta à Tellure ad Saturnum extenſa parallela ince-
dit
ipſi A C;
velut cum Saturnus ſitus eſt in O, tellus in f,
eo
poſitu productum annuli planum oculo noſtro occurrere
conſtat
, quoniam communis ejus interſectio cum plano or-
bitæ
Saturni ipſa eſt O f recta:
Unde ſit ut neutram
330580CHRIST. HUGENII ciem annuli, etiamſi al@era jam illarum Solis radiis ſplen-
deat
, conſpicere poſſimus.
Nunc illud videamus, quemnam Eclipticæ locum teneat
recta
A C Saturni æquinoctiorum linea:
quam quidem in
11Quanam sa-
@urnicolis

ſint
loca
aquinoctio-
rum
.
&
gr. 20{1/2} cadere diximus, verum qua ratione id ex ob-
ſervationibus
collegerimus declarandum eſt.
Saturnum brachiis carentem ac prorſus rotundum ſpecta-
vimus
à Menſe Decembri anni 1655, uſque in Jun.
1656.
Quæ phaſis ex ea cauſa, quam modo retulimus, tanto tem-
pore
durare potuit, ſi linea A C eum ipſum locum obtinere
ponatur
quem &
Saturnus tenebat tunc cum Soli eſſet oppo-
ſitus
, hoc eſt, gr.
20. Hinc enim fieri debuit ut tot il-
lo
tempore Saturnus ac Tellus ab eadem parte lineæ A C ſi-
mul
conſiſterent, atque ita quidem ut Saturnus ei vicinior
eſſet
;
ſemel autem eodem momento, nempe oppoſitionis
tempore
, in ipſa A C reperirentur:
unde non niſi rotunda
phaſis
potuit exiſtere, ſicut ex prædictis intelligitur.
Cæterum uti non admodum verſimile eſt (etſi fieri po-
tuerit
) eo ipſo tempore oppoſitionem illam contigiſſe cum
Saturnus
in æquinocti ſui linea A C ſitus eſſet, ita non ve-
rebimur
hanc lineam dimidio gradu emovere loco illo, at-
que
in gr.
20{1/2} eam transferre; quum hoc poſitu melius
ſatisſiat
aliis rotundæ figuræ obſervationibus, anni 1642 &

1612
, ac nihilo ſecius noſtra illa anni 1656 conciliari quæat,
ut
ex ſequentibus liquebit.
Poſita itaque A C in gr. 20{1/2}
&
ſequitur rotundam phaſin, ab uſque principio Auguſti
anno
1642, ad Febr.
1643, continuè perſeveraſſe, prorſus
quemadmodum
à Gaſſendo aliisque fuit adnotatum.
Erat
enim
ineunte Auguſto locus Saturni eccentricus in 20 gr.
,
hoc
eſt, dimidio gradu præcedebat locum æquinoctii:
at lo-
cus
apparens in 24 gr.
, atque ita gr. 3{1/2} eundem æquinoctii
locum
tranſierat.
Quare ſuperficiem annuli iliuminatam
Gaſſendus
nequaquam conſpicere potuit, ſed eam quæ te-
nebris
tegebatur ſibi obverſam habuit.
Et ſic quidem locus
Saturni
apparens eccentricuſque perpetuo diverſis in parti-
bus
loci æquinoctiorum perſtiterunt uſque ad initium
331
[Empty page]
332186[Figure 186]Pag. 580.
TAB
. L.
Fig
. 2.
R L D I T A N H G E P F K C Q O B M S
187[Figure 187]Fig. 3.188[Figure 188]Fig. 4.N Q F C P L E A M H O D f189[Figure 189]Fig. 1.B A
333
[Empty page]
334581SYSTEMA SATURNIUM. Febr. 1643, unde non niſi rotunda forma prodire potuit,
ut
antea demonſtratum eſt.
Idem quoque phænomenon anno 1627, proculdubio ſeſe
obtulit
, ſed obſervatorum penuria an ſupinitate præteriit in-
obſervatum
;
cum nemo, quod ſciam, prodiderit, utrum
Saturnus
eo anno cum globulis apparuerit an ſecus.
Anno autem 1612, à Galilæo primo omnium rotunda fa-
cie
animadverſus eſt.
Scribit is ad Marc. Velſerum Epiſto-
la
de Solaribus maculis 3.
circa ſolſtitium quidem illius an-
ni
, tricorporem adhuc Saturnum ſibi viſum, inde verò, cum
duobus
menſibus atque amplius teleſcopio eum inſpicere o-
miſiſſet
, ut qui nullam formæ mutationem animo præſagi-
ret
, poſtea nihil minus cogitanti ſolitarium oblatum, talem-
que
deinceps in illam uſque diem, quæ prima Decembris
erat
;
permanſiſle. Quæ quidem obſervatio hactenus hypo-
theſi
noſtræ conſentit, ut ſi eo tranſitu lineæ A C rotundus
apparere
Saturnus debuerit, id hoc anno neque alio accide-
re
fuerit neceſſe.
Sed cum per totum hunc annum Saturni
locus
, quà apparens, quà eccentricus, ab eadem parte man-
ſerit
loci æquinoctiorum, ſive gradus 20{1/2};
videbatur ex
præcedentibus
colligendum, ſalvis brachiis ſuis eum præter-
labi
potuiſſe, quod tamen contra evenit.
Et ſexto quidem
Septembr
.
dicti anni 1612, quo tempore jam rotundum Ga-
lilæus
reperit, erat ejus locus ex Sole ſimul &
apparens, in
gr
.
14, 44′ . Hoc eſt g. 5. 46′ citra locum æquinoctii ſui.
Adeo ut ſolares radii atque ii qui à viſu terricolarum flue-
bant
in eandem annuli Saturnii ſuperficiem inciderent:
non
tamen
angulo g.
5. 46′ deſuper in planum ejus directi, ſed
gr
.
2. 15′ duntaxat. Hic enim elevationis angulus, ut hoc
obiter
adnotemus, ſic ſe habet ad illum gr.
5. 46′, quo Pla-
netæ
locus diſtat ab æquinoctio ſuo, quemadmodum apud
nos
declinatio Solis ad ejuſdem ab æquinoctio diſtantiam.

Quandoquidem
non aliud reſpectu Saturni eſt planum annu-
li
ſui, atque nobis eſt planum æquatoris, ſimilique etiam
angulo
ad eclipticæ planum inclinatur.
Proinde cum cog-
nita
eſt diſtantia loci Saturni eccentrici ab æquinoctio
335582CHRIST. HUGENII ſi ſcire libeat quali angulo Solis radii in ſuperficiem annuli
deferantur
;
quærendum in tabula declinationis Eclipticæ,
qualis
apud Aſtronomos in uſu eſt, quanta ſit declinatio
loci
alicujus qui tantundem à princ.
Arietis abſit. Ea enim
eſt
ipſe angulus quæſitus.
Ac ſimili quoque ratione cum
data
erit diſtantia loci Saturni apparentis ab æquinoctio ſuo,
hoc
eſt, à gr.
20{1/2} aut , invenire licebit quonam angu-
lo
deſuper planum annuli nos inſpectemus;
qualemque pro-
pterea
ellipſin ille nobis exhibere debeat.
Ex eadem nimi-
rum
tabula capiendo declinationem huic diſtantiæ à pr.
A-
rietis
reſpondentem, quæ declinatio rurſus hîc quæſitum
angulum
æquat.
Quorum demonſtrationem adferre operæ
pretium
non eſt, quippe quam Aſtronimiæ periti facile per-
ſpicient
.
Illud verò videndum, qui evenerit ut viſu noſtro ac Sole
ſimul
ſupra planum annuli plus quam 2 gr.
altis, nullum ta-
men
brachiorum apud Saturnum veſtigium apparuerit.
An-
ne
hæc fortaſſe cauſa fuit quod ellipſis annuli, tam obliquè
inſpecta
ut magis tenuiſſimæ lineæ ſimilitudinem præferret,
exiliorem
lucem emittebat quam quæ Galilæi tubo percipi
poſſet
.
Hoc quidem non improbabile videri queat, niſi
eodem
tubo, circa ſolſtitium ejuſdem anni 1612, brachia
Saturni
ſive bini illi, ut tum putabant, ſatellites Galilæo a-
nimadverſi
fuiſſent, quo tempore Saturnus obſervabatur
circa
gr.
18, . hoc eſt gr. 2{1/2} ab æquinoctio ſuo remotus,
ideoque
viſus noſter vix uno gradu plano annuli ſuperior.
Etenim ſi hoc poſitu brachia cerni potuere, multo clarius
cerni
debuiſſent tunc cum gr.
2. 15′ ſupra idem planum vi-
ſus
extolleretur, initio nimirum Septembr.
magiſque etiam
14
Nov.
ejuſdem anni 1612, tempore ſtationis Saturni;
quia
tunc gr.
11. 10′ tenebat, eoque gr. 9. 20′ ab æqui-
noctio
ſuo aberat;
adeo ut angulo gr. 3. 42′ radii viſus in
planum
annuli deſcenderent.
Atqui hîc, vel certe circa
hæc
loca brachiorum expers manſit, quum ſatis utique dili-
gentem
ac intentum obſervationibus Galilæum fuiſſe per eos
dies
credibile ſit, qui rotundæ phaſeos miraculo nuper eſſet
excitatus
.
336583SYSTEMA SATURNIUM.
Itaque in tenuitatem brachiorum, cur ea penitus latuerint
cauſa
conferri non poteſt.
At neque transponendo amplius
Saturni
æquinoctiorum locum, quicquam proficimus;
ne
quidem
ſi mobilem ſtatuamus lento quodam progreſſu, ad
ſimilitudinem
noſtrorum æquinoctiorum, quæ ſenſim in
præcedentia
referuntur.
Quamobrem non aliam hujus rei
cauſam
eſſe crediderim quam quæ nunc dicetur.
Certum eſt cognitæque experientiæ, ſuperficiem quamli-
bet
ab eodem lumine plus minuſve illuſtrari, prout directis
vel
obliquis radiis expoſita eſt:
quod & à Galilæo, dialogo
1
.
de Mundi ſyſtemate, optimè eſt demonſtratum. Quam-
obrem
cum exiguo admodum angulo ſupra annuli Saturnii
planum
Sol attollitur, puta gradus unius vel duorum vel
etiam
duorum cum dimidio, hoc eſt, cum Saturni locus ec-
centricus
non ultra gr.
6. ab æquinoctio ſuo aberit, etiam
prætenui
tantum luce annuli ſuperficies à Sole impertietur.
Hanc autem, ita leviter ſplendentem, veriſimile eſt à meris
tenebris
nos diſcernere non poſſe, præſertim Saturnii globi
vicino
fulgore præpeditos;
eoque anſas tunc nullas animad-
verti
.
Qua tamen in re illud ante omnia ſtatuere neceſſe
eſt
, ſuperficiem annuli non eſſe aſperam montibuſque obſi-
tam
, veluti maxima ex parte Lunæ noſtræ eſt ſuperficies:

ſed
æqualem planamque velut in iis Lunæ regionibus, quas
nonnulli
maria eſſe ob inſignem planiciem arbitrati ſunt.
Alioqui enim, ſicut Luna plena circa diſci ſui extrema,
ubi
tamen obliquos Solis radios excipit, nihilo languidiori
lumine
quam verſus medias partes cernitur, ſcilicet quia illic
tota
montoſa atque aſpera eſt, ita annuli quoque ſuperficies
ſi
ſimili natura prædita foret, non ſecus obliquè incidenti-
bus
radiis quam directis ſplendeſceret.
Quamobrem neceſ-
ſario
plana, uti diximus, cenſenda eſt.
Atque hinc jam
intelligere
licet cur Galilæo à Menſe Septembri anni 1612
uſque
in Febr.
1613, quoad nempe Heliacè Saturnus occi-
deret
, nullæ circa eum anſæ conſpicerentur.
Quia nempe
inde
à Septembri continuè locus Saturni eccentricus ad æqui-
noctii
locum appropinquavit, eoque altitudo Solis ſupra
337584CHRIST. HUGENII nuli planum, quam initio Sept. tantum gr. 2. 15′, fuiſſe
diximus
, ſimul imminuta eſt.
Pari ratione nec Gaſſendus
brachia
ulla percipere potuit menſe Febr.
anni 1643. etſi
tunc
quoque Sol oculuſque obſervantis eandem annuli ſuper-
ficiem
intuebantur;
ſcilicet quia Saturni locus eccentricus in
gr
.
26. inveniebatur, hoc eſt 5{1/2} gr. à loco æquinoctii,
eoque
altitudo Solis ſupra annuli ſuperſiciem tantum g.
2.
11′. Denique & anno 1656, menſis Martii diebus aliquot,
quibus
ſimiliter eadem annuli ſuperficies ad nos Solemque
ſpectabat
, multo minus brachiorum ullum veſtigium appa-
rere
debuit, quod nunquam dimidio gr.
ſupra planum an-
nuli
Sol attolleretur.
Nam reliquo tempore fulſionis illius,
diverſas
partes loci æquinoctiorum locus Saturni ex Sole at-
que
obſervatus locus obtinebant, unde ex ſuperius allata
cauſa
brachiorum expertem cerni oportuit.
Neque verò magis conſpicuum nobis annulum fieri cre-
dendum
eſt, ſi altius ſupra planum ejus oculus attollatur,
Sole
tamen ex obliquo tantum radiis ſuis eum perſtringente,
quemadmodum
contigit dicta Saturni ſtatione ad 14 Nov.
1612; quippe quo tempore Sol gradu 1. 36′ ſupra planum
annuli
aſcenderat, viſus autem noſter gr.
3. 53′. Idem enim
in
quacunqne plana ſuperficie experiri licet, in quam ſi à la-
tere
radii luminis incidant, non apparcbit illuſtrior quocun-
que
in loco viſus ſtatuatur, ſed tum demum, ſi radios à lu-
mine
rectiores accipiat.
Uti contra quoque ſi amplius ad
lumen
obverſa directiuſque illuminata fuerit, non refert
quàm
obliquè in eam radii viſus incidant, ſed undecunque
ſpectata
æque lucida apparebit.
Atque ita fit ut cum Sol
paulo
altius ſupra planum annuli ſeſe extulit, tribus puta
gradibus
aut paulo amplius;
viſu licet noſtro non niſi uno
gradu
extante;
ſplendere jam nunc annulus incipiat, Satur-
noque
brachia adnaſcantur.
Sicut anno 1612. circa ſolſti-
tium
accidit, Saturno ex Sole circa gr.
12. , hoc eſt, gr.
8
{1/2} ab æquinoctio ſuo agente, ac proinde Solis altitudine ſu-
pra
planum annuli graduum 3.
23′: Galilæi verò oculo vix
uno
gr.
ſupra idem planum elevato. Videbatur enim
338585SYSTEMA SATURNIUM. nus in gr. 18. , hoc eſt 2{1/2} gr. à loco æquinoctii, quæ di-
ſtantia
dat declinationem gr.
unius.
Ut igitur ſecundum hæc de rotunda phaſi judicium ſera-
11Saturnus
brachiorum

expers
futu-
rus
quo mo-
do
cognoſca-
tur
.
tur, illud in primis reſpicere oportet, quod gradibus ab æ-
quinoctio
ſuo, hoc eſt, à gr.
20{1/2}. vel , Saturni locus ec-
centricus
abſit.
Ac mihi quidem phænomena antecedentia
expendenti
, videtur ita ſtatuendum, ut quoties non amplius
quam
6 gr.
circiter in alterutram partem, à dictis locis Sa-
turni
locus ex Sole diſtabit, nunquam brachia ejus conſpici
queant
, quicunque demum oculi noſtri ſitus fuerit;
hoc eſt,
nulla
ducta ratione Saturni loci apparentis.
Quod tamen
ita
accipiendum eſt, ſi perſpicillis non melioribus quam qui-
bus
Galilæus &
Gaſſendus uſi ſunt Saturnus inſpiciatur. Nam
ſi
noſtris ſimilia adhibeantur, forſitan jam in illa 6 graduum
diſtantia
tenue quoddam brachiorum exordium percipi poſ-
ſit
.
Certè anno 1656, 13. Oct. renata illa vidimus, cum
Saturni
locus ex Sole tantum gradibus 6.
46′. æquinoctii ſui
punctum
prætergreſſus eſſet.
Erant autem æquè conſpicua
ferè
atque ante phaſin rotundam, anno 1655.
At ii qui mi-
noribus
teleſcopiis eum tunc obſervitabant, ut Joh.
Hodier-
na
, penè adhuc rotundum repererunt:
ait enim is, tantum
tenuiſſimos
quoſdam veluti radios utrinque è lateribus Sa-
turnum
vibrare viſum.
Quamobrem noſtris teleſcopiis for-
taſſe
arctiores paulò prædicti limites ſumendi ſint;
quod ta-
men
minimum quid erit, ſequentiumque annorum expe-
rientiâ
definiendum.
Rurſus cum amplius 9. gradib. vel forſan ſupra 8. gr. ſo-
lum
, ab æquinoctiis ſuis ſive 20{1/2} gr.
aut locus Saturni
eccentricus
diſtare invenietur, jam inde brachiis anſiſve præ-
ditum
dicemus:
nullâ ne hic quidem apparentis loci conſi-
deratione
, quoniam hinc jam apparens locus &
eccentricus
ab
eadem parte loci æquinoctialis habentur;
ac propterea ea-
dem
annuli ſuperficies, per ea quæ ſupra demonſtrata ſunt,
Soli
&
viſui noſtro obverſa eſt, idque ita ut Sol plus tribus
gr
.
ſupra ipſam elevatus ſit, viſus vero noſter ut minimum
gr
.
uno: quo fit ut brachia ſaltem tenuia animadverti de-
beant
.
339586CHRIST. HUGENII
At cum nondum gr. 8 aut 9, plus verò quam ſenis, ec-
centricus
locus Saturni à 20{1/2} gr.
aut aberit, videtur
etiam
apparens locus expendendus eſſe, nempe circa quadra-
tum
quem vocant Saturni cum Sole aſpectum.
Fieri enim
poterit
ut non ultra gradus unius ſemiſſem locus apparens
ab
æquinoctii loco remotus ſit, ideoque viſus noſter tantum
12′
ſuper annuli ſuperficiem exurgat;
quæ cum à Sole ſimul
debiliter
illuminetur, vix puto ſe videndam præbebit.
Quum
autem
duo contingant quadrati aſpectus ſingulis Saturni ful-
ſionibus
, priori eorum ita demum illud quod diximus per-
pendere
opus erit, ſi locus planetæ ex Sole præcedat gr.
@0{1/2} aut , poſteriori verò non niſi ſequatur. Nam ſi ſe-
cus
fuerit jam certo brachiis auctus cernetur.
Et ſic quidem quod maximè perplexum in toto hoc nego-
tio
inerat, nulla diſſimulata difficultate, pertractavimus.
Il-
lud
enim inquirere voluimus an certis locis rotunda phaſis
alligari
poſſet, ita ut omnibus huc uſque obſervatis fieret
ſatis
.
Quod & præſtitimus tandem, etſi arctis adeo limiti-
bus
circumſcripti, ut ne minimum quidem ultra citrave ab
iis
diſcedere ſalvis apparentiis licuerit.
Simul verò hoc ope-
pretium fecimus, quod de futuris Saturni phaſibus haud
dubia
prænuntiare in poſterum licebit.
Etenim ſi modo ta-
bularum
Aſtronomicarum ope inveniatur, quo tempore Sa-
turni
locus ex ſole ſive eccentricus, cadat in gr.
20, 30′
vel
;
ſenis menſibus qui id tempus præcedunt totidemque
ſequentibus
brachia nulla percipi poſſe maniſeſtum erit;
quo-
niam
ſcilicet in menſes ſingulos gradu uno Planetæ locus ex
Sole
promovetur.
Præterquam quod aliquando uno etiam
atque
altero menſe citius rotunda phaſis exiſtet, aliquando
tanto
diutius videri perſeverabit;
ſi nempe quadrante cæli
per
id tempus Saturnum à Sole diſtare contingat, locuſque
Planetæ
eccentricus, ea qua diximus lege, præcedat vel ſe-
quatur
aut gr.
20. 30′.
Secundùm hæc igitur, quoniam in gr. 20, 30′ incidit
locus
eccentricus die 12.
Jan. 1672″, exiſtimo anno 1671 &
1672
Saturnum brachiis cariturum;
non toto utriuſque
340587SYSTEMA SATURNIUM. tempore, ſed hoc pacto, ut menſibus quidem Aprili, Ma-
11Quibus tem-
poribus
ro-
tunda
phaſis
reverſura
ſit
prædicitur
.
jo, Junioque anni 1671, nondum iis ſpoliatus cernatur, ſed
tenuia
etiamnum utrinque extent qualia ſub finem anni 1656
obſervavimus
.
Julio autem aut Auguſto gracileſcant pror-
ſus
tandemque diſpareant &
rotundum Saturnum relinquant.
Quo vultu non tantum ad Heliacum occaſum uſque conſpi-
ciendus
erit, hoc eſt uſque ad finem Februarii anni 1672;

ſed
eundem quoque exoriens rurſus menſe Aprili referet, nec
amittet
niſi Julio menſe aut Auguſto.
Circa hoc enim tem-
pus
adcreſcere denuo brachia cernentur, ac paulatim eviden-
tiora
fieri;
tandemque etiam ſingula prope medium Saturni
orbem
biſida evadent, quemadmodum ab anno 1656 dein-
ceps
augeri ea vidimus.
Manebunt autem ad annum uſque 1685, quando rurſus
evaneſcentia
ſpectare continget, nempe circa Martii ini-
tium
.
Inde rotundus planeta obſervabitur per annum inte-
grum
, excepto eo tempore quo propter Solem deliteſcit.
Adeo ut menſe Martio ſequentis anni 1686 brachia demum
recuperaturus
ſit, ſed tenui tantum incremento quandiu illa
vice
viſendus erit.
Locum Saturni ex Sole reperio in gr.
20
{1/2} die ſecunda Sept.
anni 1685, unde prædictas viciſſitu-
dines
conſequi neceſſe erat.
Rurſus verò anno 1701, 15 Jun. redit Saturni locus ex
Sole
ad gr.
20, 30′. Unde circa finem anni 1700, princi-
piumque
1701, priuſquam Heliace occidat, rotundus luce-
bit
, ac porro quoque ubi jam ex Solis radiis emerſerit, ea
facie
permanebit ad initium uſque anni 1702:
à quo tempo-
re
ad occaſum uſque Heliacum tenuia fortaſſe brachia cerni
poterunt
.
Abſque dubio autem, menſe Majo ejuſdem an-
ni
, cum denuo obſervari cœperit, reſtituta invenientur.
Atque ita porro ſingulis quatuordecim aut quindecim an-
nis
, nimirum bis ad ſingulas Saturni in ſua orbita revolutio-
nes
, rotunda forma conſpicienda dabitur;
neque enim un-
quam
æquinoctii ſui locos tranſire quin brachia amittat po-
teſt
.
Ac facile quidem accurata mutationum ejuſmodi tem-
pora
veſtigiis noſtris inſiſtendo, quilibet inpoſterum
341588CHRIST. HUGENII niet, certiuſque etiam ubi renaſcentes Saturni anſas conſpe-
xerit
.
Cæterum ad eos obſervandos, quos hic adnotavimus, ala-
formæ ad rotundam tranſitus, Aſtronomos omnes inten-
tos
eſſe cupimus.
In quorum prædictione ſi à veritate aut ni-
hil
aut pauxillum tantum aberraſſe nos invenient, tum procul
dubio
cauſas quoque horum phænomenôn germanas qualeſ-
que
revera ſunt ſibi explicitas credant.
Sin longè halluciua-
ti
fuerimus, adeo ut brachiis præditus planeta cernatur, quo
tempore
ex ſententia noſtra vel maximè iis carere deberet;
indicio id erit, quædam circa rotundam phaſin accidere no-
bis
nondum ſatis perſpecta, nec ulli mortalium forſitan per-
videnda
.
Nec tamen annuli propterea hypotheſin rejicien-
dam
exiſtiment, quandiu reliquis quæ circa anſas animad-
vertentur
ad amuſſim, uti hactenus, conſentiet.
Porro in hiſce anſatis Saturni phaſibus, cum nulla adeo
ſubita
mutatio locum habeat, ideo nec tempora ſingularum
tam
accuratè ut in rotunda diſtinguere neceſſe fuit;
ſed in
univerſum
ſcire ſufficit, phaſin anſatarum latiſſimam medio
11Quando la-
tiſſimæ
o-
mnium
anſæ
apparituræ

ſint
.
tempore inter duas rotundas incidere;
ut proinde circa an-
num
1663 &
1664 illa reverſura ſit; iterumque anno 1678
&
1679; ac poſtea anno 1693. Reliquis enim inter iſtos in-
tercedentibus
annis, tanto anguſtior annuli ellipſis cerne-
tur
, quanto magis rotundæ phaſeos tempus imminebit.
Et
hactenus
quidem eorum quæ circa Saturnum obſervantur
cauſas
ac tempora digeſſimus.
Nunc fortaſſe haud alienum propoſito videatur, ſi quem-
admodum
ex noſtra hac ſtatione hucuſque ſyſtema ejus con-
templati
ſumus, ita ad ipſius Saturni globum deinceps cogi-
tationem
transferamus, atque illud diſpiciamus, qualis inde
univerſi
facies, quænam futura ſint intervalla annorum men-
ſium
ac dierum, quæve æſtatis hyemiſque viciſſitudo, ac
præſertim
qualia ob annulum planetæ circundatum contin-
gere
eum inhabitantibus neceſſe ſit:
ut nonnunquam longo
tempore
aliquos conſpectu Solis privet, aliàs rurſum no-
cturnas
tenebras imminuat, arcus lucidi ſpecie horizonti
342589SYSTEMA SATURNIUM. lorum ſuperſtans. Verum eo labore ſuperſedere rectius ar-
bitror
, tum quod Aſtronomiæ gnaris ſingula hæc expende-
re
, ſibique ob oculos ponere, non ſit difficilè futurum;
tum
quod
in his ipſis multi ſint, (ut alios mittam) quibus otio-
ſa
&
inanis ejuſmodi diſquiſitio videretur; ac tanto quidem
magis
, quanto abſurdius putant ut ammantia aliqua ratione
prædita
Saturnum ac reliquos Planetarum incolere creda-
mus
.
De magnitudine autem Saturni ejuſque à terris diſtantia
11De Saturni
magnitudine

& à terris
diſtantia
.
operæ pretium videtur ut ſententiam noſtram his ſubjicia-
mus
, ſiquidem &
alio modo illas inquiſivimus quam quo
fieri
ſolet, &
aliquanto aliter de utraque ſtatuimus. Nem-
pe
ſphærulam illam annulo cinctam quam ſub exiguis modo
lineamentis
ſpectavimus, diametrum quindecies circiter ma-
jorem
habere, quam noſtra hæc in qua degimus terra, pu-
tandum
eſt;
abeſſe autem à nobis, cum poxima eſt, terræ
diametris
100344;
cum longiſſimè diſtat, 122000. Quæ
quidem
ſequenti ratiocinio nituntur.
Docuit nos novo ſuo ac divinitus invento ſyſtemate Co-
pernicus
, quamnam inter ſe proportionem ſervent ſingulo-
rum
à Sole Planetarum diſtantiæ, apparentes vero eorundem
diametri
quanto aliæ aliis majores ſint teleſcopii ope innote-
ſcit
.
Collatis ergo invicem rationibus utriſque, tum diſtan-
tiæ
tum magnitudinis apparentis, vera inde planetarum ad
ſe
mutuo, nec non ad Solem magnitudo cognoſcitur.
Et
22Quanta ap-
pareat
major
Saturni
dia-
meter
.
ad Saturnum quod attinet, primùm annuli ejus diameter.
quum in minima à nobis diſtantia comprehendatur angulo
ſexaginta
&
octo ſcrupulorum ſecundorum; talem enim ad
ſummum
reperimus;
cumque minima hæc Saturni diſtantia
ad
mediocrem Solis diſtantiam ſit fere octupla;
ſequitur, ſi
tam
propinquus nobis fieret Saturnus quam Sol in diſtantia
mediocri
, apparituram tunc annuli diametrum octuplam ejus
quæ
nunc apparet, hoc eſt 9′, 4″.
Solis autem diameter in
media
diſtantia eſt 30, 30″.
Ergo revera ea erit proportio
diametri
ann@@i Saturnii ad diametrum Solis quæ 9′, 4″, ad
30′
, 30″, hoc eſt, fere quæ 11 ad 37.
Diameter vero
343590CHRIST. HUGENII turni ipſius, quam ſuperius diximus ad annuli diametrum ſe
habere
ut 4 ad 9, hoc eſt fere ut 5 ad 11, ad diametrum
Solis
erit paulo minor quam 5 ad 37.
Quanta vero ſit Saturni diameter ad Telluris diametrum
collata
haud æque certo definiri poteſt.
Aſtronomi ita hoc
inveſtigant
, ut primò intervallum inter terram ac Solem ad
certum
terreſtrium diametrorum numerum revocent, inde
quæſitam
magnitudinum rationem eliciant.
At in illo Solis
terræque
taxando intervallo nimium quantum inter ſe diſ-
ſentiunt
;
nec mirum, quum nulla adhuc tolerabilis metho-
dus
ad dimetiendum hoc ſpatium reperta ſit.
Nam ſive per
Eclipſes
ſive per Lunæ dichotomias id deprehendere conen-
tur
, facile oſtendi queat inanem operam ſumi.
Quare mihi
quidem
unica illa, quam dicam, ratio reliqua eſſe videtur,
qua
ſaltem veriſimiliter de Planetarum omnium ad terram
magnitudine
ac diſtantia ſtatui poſſit.
Teleſcopio diametri
Planetarum
apparentes explorentur;
ex his ſingulorum dein-
ceps
ad Solem comparata magnitudo inveſtigetur, ut de Sa-
turno
modo exemplum dedimus;
omnibuſque perpenſis, ea
Telluris
ad cæteros aſſumatur magnitudo, quæ totius ſyſte-
matis
ordini aptæque diſpoſitioni quàm maxime congruere
videbitur
.
Ita cum proportio diametrorum Telluris ac reli-
quorum
.
Planetarum ad Solis diametrum conſtituta fuerit,
conſtetque
inſuper quot ſuis diametris Sol à nobis diſtet, ex
angulo
videlicet quem ſubtendit diameter ejus apparens, jam
terræ
quoque ad Solem magnitudo nota erit;
atque unà So-
lis
diſtantia, tum à terra tum à cæteris Planetis, Terræ dia-
metris
æſtimabitur.
Hanc itaque nunc viam ingredi placet,
ideoque
ſicut Saturnum cum Sole modo comparavimus, ita
de
reliquis quoque ſimile examen inſtituemus.
Jovis diameter, cum proximè nobis adeſt, ſexaginta qua-
11Jovis terris
proximi
dia-
meter
appa-
rens
quanta
obſervetur
.
tuor ſecunda ſcrupula comprehendere mihi videtur;
quum-
que
hæc ejus diſtantia ad mediam Solis diſtantiam ſit ut 26
ad
5, hinc ſi fiat ut 5 ad 26 ita 64″ ad aliud, invenientur
5′
, 35″, amplitudo anguli quem obtineret Jovis diameter ſi
tam
propinquus nobis fieri intelligatur atque Sol in
344591SYSTEMA SATURNIUM. mediocri. Sol autem hîc apparet diametro 30′, 30″. Ergo
Jovialis
diametri ad Solarem hæc proportio erit quæ 5′,
35″
ad 30′, 30″, hoc eſt paulo major quam 1 ad 5{1/2}.
Accuratè etiam diametrum Veneris dimenſus ſum, ea
11Veneris dia-
meter
appa-
rens
.
quam poſtmodum exponam methodo, invenique cum ter-
ris
proxima eſt, non majorem fore quam octoginta quinque
ſecundorum
ſcrupulorum.
Eſt autem diſtantia hæc Veneris
perigææ
ad mediam Solis à Tellure diſtantiam circiter ut 21
ad
82.
Ergo ſi apud Solem Venus conſiſteret appareret ejus
diameter
duntaxat 21″, 46″′.
Unde conſtat ita eſſe diame-
trum
Veneris ad Solis diametrum ut 21″, 46″′ ad 30′, 30″,
hoc
eſt ut 1 ad 84.
At Martis diametrum terris proximi non excedere 30″ de-
22Martis diæ-
meter
.
prehendi, etſi obſervatione non tam exacta quam qua in Sa-
turno
, Jove &
Venere uſus ſum, quippe cujus rationem no-
viſſimo
Martis ad Tellurem acceſſu nondum inveneram.
Un-
de
quum diſtantia Martis minima ſit ad mediocrem Solis ut
15
ad 41;
colligitur ratio diametri Martis ad diametrum So-
lis
ea circiter quæ 1 ad 166.
Mars itaque duplo minor Ve-
nere
ſecundum diametrum hac ratione efficitur.
Atque adeo
manifeſtum
eſt in Planetis non ubique eum ſervari ordinem,
ut
qui remotiores à Sole ſunt iidem quoque majori ſint mo-
le
:
nam & Jovis ſphæra Saturno ſine annulo major inventa
eſt
.
Quo fit ut minus liquido de Terræ ad cæteros Plane-
tas
proportione æſtimatio iniri poſſit.
Nam ſi pro ratione
ordinis
magnitudines eſſent attributæ, ut Saturnus Jove
major
eſſet, Jupiter Marte, hic Venere, hæc Mercurio;
inde quidem penè certo colligere liceret, Telluris magnitu-
dinem
eſſe inter Martem Veneremque mediam.
Cum verò
in
aliquibus contrarium deprehendatur, non æquè quid ſe-
quendum
ſit apparet.
Veruntamen ut quatenus fieri poteſt
totius
ſyſtematis concinnitas obſervetur, id nunc quoque
maximè
conſentaneum videtur, ut ſicut loco media Terra
eſt
inter Martem &
Venerem, ita quoque ſit magnitudine.
Martis
diametrum diximus diametri Solis eſſe {1/100};
Veneris
vero
diametrum {1/14}.
Inter utramque mediam igitur terræ
345592CHRIST. HUGENII metrum ponendo fiet ea {1/111} diametri Solis. Hujus autem
{5/37} diametro Saturni æquales repertæ ſunt;
ergo Saturni dia-
meter
Telluris diametrum continebit quindecies, diameter
vero
annuli Saturnii eandem Telluris diametrum circiter tri-
geſies
&
quater. Unde eximia horum corporum magnitudo
cognoſcitur
;
quæ ſane omnem ab aliis hactenus traditam fa-
cile
exuperat.
Hinc verò & intervallum inter Terram ac Solem neceſſa-
rio
omnium exiſtimatione majus conflabitur.
Si enim dia-
meter
terræ diametri Solis {1/111} continet;
Solis autem diame-
ter
ſuæ à nobis mediæ diſtantiæ {1/113} æquat, uti ſequitur ex eo
quod
diameter ejus obſervetur 30′, 30″;
erit certè Terræ dia-
meter
{1/12543} diſtantiæ quæ eſt inter ipſam ac Solem.
Deinde
cum
Saturni minima diſtantia ſit ad mediam Solis diſtantiam
ferme
octupla, hinc Saturni, cum erræ proximus eſt, di-
ſtantia
habebitur diametrorum terreſtrium 100344;
cum verò
plurimum
aberit, circiter 122000.
Fateor equidem lubrica eatenus ratione hæc niti, quate-
nus
nimirum Terræ magnitudinem inter Martem Venerm-
que
mediam adſumſimus, nullo niſi veriſimilitudinis argu-
mento
:
adeoque vel millenis aliquot Terræ diametris facile
à
veritate aberrari potuiſſe Verùm ut jam duplo majora
minorave
quam reipſa ſunt intervalla iſta definiverimus, aut
triplo
etiam;
non tamen parum videri debet hactenus ſaltem
menſuram
eorum comprehendiſſe, quum alia nulla ratio ſup-
petat
qua non vel decuplo major error timendus ſit.
Ita e-
nim
omnino exiſtimo.
Ad reliquum verò calculum quod at-
tinet
, quo Planetarum diametros Solis diametro comparavi-
mus
, ſciendum eſt nihil in eo conjecturæ tribui, ſed ex iis
quæ
data ſunt certa ratione illum procedere.
Atque adeo
poſitis
iis Planetarum diametris apparentibus quas a nobis
obſervatas
diximus, non poſle non Solis diametrum ad dia-
11Diametri So-
lis
ad Plane-
tarum
dia-
metre
s ratio.
metrum annuli Saturno circumdati ſeſe habere ut 37 ad 11;
ad diametrum vero Saturni ipſius, ut 37 ad 5; ad Jovis dia-
metrum
ut 11 ad 2;
ad Martis ut 166 ad 1; ad Veneris ut
84
ad 1.
De Mercurio non definiam priuſquam ritè eum
346593SYSTEMA SATURNIUM. menſus fuero; quod hactenus non ſucceſſit, cum ob exilita-
tem
ſideris, tum quod horizonti plerumque vicinum inve-
niatur
, ubi vapores è Terra ſurgentes tremula quadam refra-
ctione
figuram ejus præciſo ambitu terminari non ſinunt.
Pa-
tet
autem &
Saturnii globi diametrum ad diametrum Jovis ra-
tionem
habere quam 55 ad 74:
diametrum vero Martis conti-
nere
amplius quam vicies &
bis, ad Veneris diametrum eſſe
ut
34 ad 3.
Jovis item diametrum diametri Martis amplius
quam
trigecuplam eſſe;
diametri vero Veneris amplius
quam
quindecuplam;
ac denique Martis diam. ad diametrum
Veneris
circiter ſubduplam.
Quæ omnes proportiones ratæ
fixæque
permanent, quantacunque diſtantia Solem inter ac
Tellurem
ſtatuatur, ſi modo apparentes diametri quales tra-
didimus
retineantur.
Haſce autem quo modo obſervaveri-
mus
denique dicendum eſt, atque eo magis quod longè ab
aliorum
ſententia alicubi recedamus:
veluti cum Veneris dia-
metrum
triplo minorem aſſerimus quam à Ricciolo definita
eſt
, qui tamen ſumma cura circa hæc verſatus videtur.
No-
ſtrum
igitur artificium eſt hujuſmodi.
Locus quidam eſt intra tubos qui Solis convexis vitris in-
11Ratio obſer-
vandi
Pla-
netarum
dia-
metros
appa-
rentes
accu-
ratiſſima
.
ſtructi ſunt, circiter altero tanto amplius quàm convexum
oculare
ab oculo diſtans;
quo in loco ſi quid intra tubi cavi-
tatem
viſui objiciatur, quantumvis ſubtile aut exiguum, id di-
ſtinctè
prorſus ambituque exquiſitè terminato conſpicitur,
atque
ita pro ratione latitudinis ſuæ partem aliquam rei luci-
, velut Lunæ per teleſcopium ſpectatæ, viſui ſubducit.
Exacta loci determinatio, his quibus nullo vitio viſus labo-
rat
, in focum convexi ocularis cadit;
myopi aliquanto pro-
pinquius
punctum accipiendum eſt, contraque, qui tantum
à
longinquo clare vident, paulo remotius;
quod experientia
protinus
docere poteſt.
Hîc igitur ſi primò annulus ſtatua-
tur
cum foramine paulo anguſtiore quam ſit vitrum ipſum o-
culo
proximum, eo tota tubi apertura, ſive ſpatium circulare
quod
uno obtutu in cælo detegitur, præcisâ circumſerentiâ
deſcriptum
habetur.
Cujus ſpatii diameter, quot ſcrupula
comprehendat
, aliquo pacto inquirendum eſt, atque
347594CHRIST. HUGENII quidem ex tranſitu ſideris alicujus, cujus tempus numeretur
vibrationibus
perpendiculi, vel ope Horologii noſtri oſcil-
latorii
nuper inventi, teleſcopio interim immoto manente.
Scimus enim 4 ſcrupulis horariis unum cæli gradum & exi-
guum
quid amplius tranſire:
ideoque ſi verbi gratia numeren-
tur
ſcrupula ſecunda 69 interea dum ſtella quædam fixa to-
tam
teleſcopii capacitatem emetitur, argumento id erit 17{1/4}
ſcrupula
prima, teleſcopii hujuſmodi apertura comprehendi,
ſicut
noſtro evenit.
Quo invento virgulam unam atque al-
teram
ex ære aliave materia parare oportet, decreſcente pau-
latim
latitudine, tubumque perforare utrinque circa locum
illum
paulo ante memoratum, quo poſſint in ipſo ejus pun-
cto
virgulæ tranſverſæ ante oculum obtendi.
Cum igitur
Planetæ
alicujus diametrum metiri cupimus, adhibitâ eo quo
diximus
loco virgulâ, notandum eſt quænam hujus latitudo
totum
Planetam contegere poſſit.
enim latitudine acuto
deinde
circino acceptâ, atque ad totius foraminis amplitudi-
nem
collatâ, Planetæ diameter apparens facili ratiocinio in-
11Diameter
Veneris
ob-
ſervata
.
noteſcet.
Sic die 29 Dec. 1658 diametro Veneris inveni-
mus
convenire virgulam cujus latitudo æquabat {1/20} totius fo-
raminis
:
eſt autem hoc, uti diximus, 17′, 15″. Ergo Vene-
ris
diameter erat 51″, 45″′.
Diſtantia autem Planetæ ad mini-
mam
ſuam à Terris diſtantiam ſe habebat circiter ut 27 ad 16,
ergo
diameter ejus terris proximæ efficitur 87′, 20″′.
Rurſus
anno
1659, 8 Mart.
hora 6 mat. Veneris diametrum obſer-
vavimus
quæ æquabat {4/67} aperturæ teleſcopii.
Ideoque erat
61″
, 30″′.
Diſtantia autem eo tempore ad minimam Veneris
à
terris diſtantiam ſe habebat ut 430 ad 316, ergo diameter
ejus
maxima fit 83″, 40″′.
Sed & alias eadem methodo ſem-
per
tantum paulo majorem minoremve invenimus, nam ſæ-
pius
examen hoc repetivimus, atque ex omnibus medium
quid
ſumentes, 85″ pro maxima Veneris diametro ſupra ſta-
tuimus
.
Hanc autem Ricciolus 4″, 8″, taxavit, atque adeo
triplo
quam nos majorem exiſtimat, ſed procul dubio nuda
illa
oculi æſtimatione, qua hîc uſus eſt, in tantum deceptus
fuit
.
Nam Saturni Joviſque diametros, quas methodo
348595SYSTEMA SATURNIUM. tiori, appulſu nimirum ad fixas inveſtigavit, eadem fere qua
&
nos amplitudine definiit, paullum tantum excedens: Sa-
turni
enim maximam 72″ continere aſſerit, Jovis item maxi-
mam
68″, quæ mihi ſunt 68″ &
64″. Certum autem eſt non
magis
in Venere, quam in Jove aut Saturno dimetiendis, er-
rori
obnoxiam eſſe rationem noſtram.
Et Veneris quidem
diametrum
Hevelius quoque, ad Lunæ maculas inſtituta com-
paratione
, tantum 82″ ſe inveniſſe teſtatur cum circa peri-
gæum
verſaretur, unde diameter ejus maxima non multum ſa-
noſtram ſuperabit.
Porro illud in methodo à nobis tra-
dita
commodiſſimum accidit, quod nec Lunæ, nec ſideris cu-
juſquam
conjunctionem, cum eo quem metiri volumus pla-
neta
, opperiri neceſſe eſt, ſed omni tempore ejus uſus con-
ceditur
.
Nec ad planetarum tantum diametros pertinet, ſed
ad
lunares quoque maculas accuratè deſcribendas, comitum-
que
Jovialium diſtantias accipiendas rectiſſimè adhibebitur.
Ad planetarum autem diametros longis atque optimæ notæ
teleſcopiis
opus eſſe ſciendum eſt.
Nec negligendum in Ve-
nere
ac Mercurio, ut fuligine leviter inficiatur lens oculo pro-
xima
, quo perfectius planetæ ambitus circùm terminetur.
FINIS.
349
[Empty page]
350
Eustachii De Divinis Septempedani
BREVIS ANNOTATIO
IN

SYSTEMA
SATURNIUM
CHRISTIANI
HUGENII.
A
D
SERENISSIMUM
PRINCIPEM
LEOPOLDUM

Magni
Ducis HETRVRIÆ Fratrem.
351
[Empty page]
352599 190[Figure 190]
Eustachii De Divinis Septempedani
BREVIS ANNOTATIO
IN

SYSTEMA
SATURNIUM
CRISTIANI
HUGENII.
SERENISSIME PRINCEPS
NOn ita pridem Chriſtiani Hugenii liber de Sa-
turnio
ſyſtemate Celſitudini tuæ Sereniſſimæ
inſcriptus
in meas manus incidit, in quo, &

de
me unum quidpiam, &
de reipſa nonnul-
la
eſſe comperi, quæ cum veritate minùs con-
ſentiant
.
Nollem literatos homines, quibus
teleſcopii
majoris copia non eſt, in errorem induci;
cum
jam
alioquin ſatis proclives ſint ad excipiendam credulis au-
ribus
, vel oculis eam rerum cœleſtium novitatem, quæ ha-
ctenus
incompertæ orbi fuerunt:
Accedit, quod libelli auctor
eam
diligentiam à ſe adhibitam eſſe atteſtatur, qua certè quiſ-
piam
majorem in illo non deſideret;
quod revera non par-
vi
ponderis eſt, ad captandam hominum credulitatem, erro-
remque
in eorum animos inſinuandum.
Itaque meum eſſe
duxi
, tum ea, quæ mihi afficta ſunt, tum ea, quæ cœteris
omnibus
errandi occaſionem facilè præbere poſſent, brevi
hoc
&
publico ſcripto refellere; brevi quidem, ne plus æ-
quo
legentibus moleſtum ſit;
publico verò, ne privati Huge-
nii
errores publici fiant;
aut ſi jam publici facti ſunt, ne
353600EUSTACHIUS DE DIVINIS inde reſpublica literaria detrimenti capiat, ut publicè à me
configantur
.
Quia vero Hugenius tuis auſpiciis libellum
ſuum
vulgavit, iiſdem ego potiori jure brevem hanc diſcuſ-
ſionem
in publicam lucem prodire volui, qui tot nominibus
Celſitudini
tuæ Sereniſſimæ, totique pluſquam regiæ Medi-
ceorum
familiæ obſtrictus ſum.
Tria igitur in hac ſcriptione præſtabo; primò enim affi-
ctam
mihi fraudem amoliar;
aliquot deinde Auctoris errores
indicabo
, ea tamen ſtyli moderatione, quæ &
Chriſtianum,
&
ingenuum, ne dicam, EUGENIUM, hominem deceat:
cum demum Auctor ſcripſerit pag. 1. phænomeni Saturni ra-
tionem
&
cauſam nec Galilæo, nec Aſtronomorum cuiquam
compertam
fuiſſe, eamque dumtaxat explicari poſſe, inſerta
Saturnio
globo ſplendentis annuli corona, ne Jovi, quem
aſtra
Medicea jure coronant, detrahi corona &
jam olim ex-
auctorato
Saturno reſtitui videatur, Fabriani ſyſtematis ru-
dimentum
quoddam breviter exponam, in quo, adducta Sa-
turni
phænomena ea facilitate explicantur, qua, neſcio, an
major
excogitari poſſit;
in ea ſcilicet terræ quieſcentis hypo-
theſi
;
quam catholici Aſtronomi amplecti dumtaxat & con-
tra
Heterodoxos Ariſtarchos tueri debent.
Cæterùm illa
omnia
, quæ à me ſcribentur, æquiſſimæ tuæ cenſuræ, ac re-
cto
judicio ſubjecta eſſe velim;
nec abs re, opinor, cùm te
literati
omnes, ut Mecænatem;
& politiorum operum arti-
fices
, ut ſingularem patronum colant;
ſed ad rem venio.
Primo igitur loco Hugenius, antequam ſyſtema Saturnium
aggrediatur
, præmittit ſui teleſcopii deſcriptionem;
cum e-
nim
, ut ipſe ait, alia perſpicilla non eſſent, niſi quinque aut
ſex
pedes longa, ſeriò &
maximo ſtudio ad longiora fabri-
canda
animum &
manum applicuit: ſed advertere potuit ac
debuit
, in illa obſervatione mea Saturni, quam ipſe refert,
mentionem
à me factam fuiſſe teleſcopiorum variæ longitudi-
nis
, quæ ad prædictas obſervationes adhibueram, ſcilicet 15.
24. & 36. palmorum; multa autem hujuſmodi fabricavi; Illu-
ſtriſſimus
Eques Dighby, vir ut nobili genere, ita ingenio
perſpicaciſſimo
&
omni doctrinæ genere conſpicuus ſex,
354601IN SYSTEMA SATURNIUM. Roma diſceſſit, ſecum detulit; unum Thomas Paggi nobilis
Anglus
;
Taurinum alterum miſſum eſt; Fabritius Guaſtafer-
rus
Romanus, vir conſuetudine &
amicitia mihi conjunctiſ-
ſimus
, rerumqùe optimarum ſludioſiſſimus, unum habuit;
Bononiam unum miſi ad Illuſtriſſimum Comitem Carolum
Antonium
Manzinum, virum ſanè rerum iſtarum peritiſſi-
mum
, doctorem eximium, cujus Dioptricam in dies expe-
ctamus
, in qua haud dubiè ea legemus, quæ multi hactenus
deſiderarunt
:
Unum etiam fabricavi Illuſtriſſimo D. Caramuel
Campaniæ
Epiſcopo;
omitto alia; nihil enim aliud jam à
multis
annis ago.
Tum deſcribit teleſcopium à ſe fabricatum, longum pedes
Rhenolandicos
23.
qui ſi reducantur ad palmos Romanos,
quos
adhibent architecti, faciunt palmos 31.
uncias 4. Vi-
tri
objectivi (ſic vulgò vocant) orbis apertus diametrum ha-
bet
pollicum 2.
cum triente: ſeu palmi Romani unc. 3. ſcru-
pul
.
1. Vitrum oculare ex duobus invicem unitis conſtans,
lenti
æquivalet, &
radios, parallelos colligit, ac projicit in
focum
, diſtantem pollic.
3. prædicti pedis, id eſt, uncias 4.
ſcrup. 2. palmi Romani: inde porrò deducit Hugenius, vi-
trum
ſuum objectivum exquiſitum eſſe, cum ſit patiens len-
tis
adeo acutæ, ut vocant, &
ad veras Saturni obſervationes,
ejuſmodi
tubos, &
vitra adhiberi vult.
Hæc facilè omittere Hugenius potuiſſet; nec enim his re-
gulis
opus erat, cum longè ante fabricata fuerint teleſcopia,
quæ
tum longitudine, tum vitrorum figura, tum operis per-
fectione
Hugenianis minimè cedunt;
adhibui aliquando tu-
bum
36.
palmos longum, ac proinde longiorem Hugeniano
palmis
4.
unc. 8. orbis autem aperti diameter fuit unc. 4.
ſcrup. 2. ſed ſublatis 2. illis ſcrup. propter longitudinis dif-
ferentiam
4.
ſcilicet palm. unc. 8. reſtat diameter orbis mei
vitri
, major diametro orbis vitri Hugeniani unc.
1. ac pro-
inde
vel hoc nomine, meum teleſcopium Hugeniano præ-
ferendum
, ex vulgari &
ab omnibus accepta regula; cum
ſcilicet
majoris aperturæ, ut ſic loquar, vitrum objectivum
patiens
ſit.
355602EUSTACHIUS DE DIVINIS
Præterea fruſtra omnino duo vitra in vitrum oculare u-
trinque
convexum conjunxit;
cùm unica lens ſufficiat: Ego
lentem
in prædictis obſervationibus adhibui, radios paralle-
los
colligentem, &
projicientem in focum diſtantem unc. 3.
ſcrup. 2. ſed hæc diſtantia minor eſt diſtantia projectionis
Hugenianæ
unc.
1. igitur lens mea acutior: licet tubi mei
longitudo
major ſit;
& cum ex hoc teleſcopia cenſeantur,
ut
optimè ipſe obſervat;
inde certè pari jure deduco, meum
teleſcopium
præſtantius eſſe, idque triplici nomine.
Primò,
quia
longius eſt.
Secundò, quia vitrum objectivum habet
majoris
aperturæ patiens.
Tertiò quia lentem acutiorem ſuſ-
tinet
.
Hugenius pagina libelli 37. de me ita ſcribit. Tales au-
tem
(Saturni ſcilicet anſas) Euſtachius de Divinis notavit
annis
1646 1647.
1648. à quo editum Schema ad numerum
10
.
hic exhibuimus; iſque cum præſtantiſſimus perſpicillo-
11TAB. LII.
fig
. 10.
rum artifex habeatur, credibile eſt, omnium emendatiſſi-
Saturni faciem deſcripſiſſe, niſi quod umbras illas, quæ
in
ſchemate apparent, de ſuo, ut opinor, adjecit.
Eſt ſa-
, quod multas illi gratias habeam, pro iis laudibus, quas
mihi
ignoto homini ac minimè cogitanti aſperſit;
ſed quid
hoc
eſt, de meo adjeciſſe, niſi hominibus impoſuiſſe?
Si
enim
de meo eſt, fictum eſt, nec reipſa talem Saturnum ex-
hibui
, qualem obſervavi;
quia de meo umbras illas adjeci,
quas
in Saturno non vidi, nec videre potui, cùm revera in
Saturno
non ſint;
fabula igitur eſt, fictio eſt; immo in re
tanta
pro luculenta fraude haberi debet, cum inde homines
in
errorem facilè inducantur.
At ſi umbras de meo adjeci,
Hugenius
ejuſdem criminis reus eſt, qui paſſim, ut ſuum
annulum
Saturno injectum meliùs exprimeret, longe majo-
res
umbras adjecit:
ſed profecto neuter adjecit de ſuo; ut
enim
globus, corpus ſcilicet ſolidum, in plano deſcribatur,
aliquid
umbræ accerſendum eſt, quo figura ſolida exprima-
tur
&
appareat, alioquin merus circulus evadet: Quis vel
tyro
in arte graphica hoc neſcit?
Umbras ſcilicet accerſen-
das
eſſe ad figuras ſolidas deſignandas.
Umbram igitur
356603IN SYSTEMA SATURNIUM. meo non adjeci, ſed globum in plano deſcripſi, qui tamen
ſine
umbræ beneficio deſcribi non potuit;
Umbra enim fa-
cit
, ut reliquum figuræ quaſi extare, ac prominere videa-
tur
;
in quo uno ſtereometria ab ichnographia diſcrepat: aut
fortè
dicere voluit, cavitatem anſulæ Saturniæ nigriore,
quàm
par ſit, umbra, à me fuiſſe fœdatam:
cum tamen ejuſ-
dem
cum reliquo cælo coloris eſſe videatur;
ſed pace illius
dixerim
;
quotquot anſarum cavitates vidimus, nigriores re-
liquo
cælo, &
magis atras aſpeximus, neque hoc teleſcopii
vitio
quiſquam tribuat;
nempe ſi revera anſæ illæ vacuæ ſunt,
&
ad ipſum cælum radii viſorii per illas trajecti terminantur,
ejuſdem
cum cælo coloris erunt, quocumque tandem tele-
ſcopio
aſpiciantur.
Itaque, quod mihi Hugenius pro ſua
humanitate
, præſtantiſſimi artificis elogium attribuit, ut me
præſtantiſſimum
eſſe non admitto, ita pro iis laudibus, quæ
in
me non quadrant, gratias, ut jam dixi, habeo;
quia tamen
unde
altiùs extollit, inde profundiùs deprimit, dum fabrica-
cati
à me teleſcopii fidelem uſum deſiderat, utpote quod Sa-
turnios
ſatellites ea forma, eoque vultu non exhibeat, quo
revera
exhibendi eſſent, ad alterum caput venio, in quo lu-
culenter
oſtendam, Hugenium in nonnullis hallucinatum eſ-
ſe
, quod an perſpicillis ab eo fabrefactis tribuendum ſit, an
verò
auctoris fictioni, alius fortè dubitaret;
ego ſanè doctiſ-
ſimi
hominis candori nihil detractum velim, quare haud du-
biè
teleſcopii vitio, quidquid erroris admiſit, tribuendum
eſſe
judico:
leges porro, quas vitris ſuis pag. 3. & 4. præ-
ſcripſit
, ſufficiat ſupra indicaſſe.
Conſtat verò auctorem duobus teleſcopiis uſum fuiſſe, in
traditis
obſervationibus;
primum fuit 12. pedum, vel pal-
morum
16.
more Romano paulò plus, duobus convexis in-
ſtructum
;
alterum 23. pedum, de quo ſupra; In hoc, ejus
dictis
ſtandum eſſe puto:
Ego tamen, ut dixi, longius tele-
ſcopium
adhibui, ſcilicet triginta ſex palmorum;
quare non
dubitarim
, quin Saturnum mihi æquè perſpicuè exhibeat;
præſertim cum vitra ſatis accuratè, & diligenter elaborari,
tornari
, formari, lævigari à me ſoleant:
ſi Hugeniani
357604EUSTACHIUS DE DIVINIS ſcopii mihi copia fieret, facilis comparatio inſtitui poſſet,
quam
certè ab ipſo Hugenio inſtitui poſſe, nihil vetat;
cum
enim
per totam Europam perſpicilla à me fabrefacta, diſtra-
cta
jam &
quaſi diſſeminata fuerint, in ejus manus facilè ve-
nire
potuerunt:
rem narro, quæ mihi ante aliquot dies, ac-
cidit
;
Jam unus, vel alter annus elapſus eſt, ex quo R. P.
Antonius Maria de Reitha Bononiam veniens, teleſcopium,
quod
ſecum habebat, 24.
palmorum, mirificè prædicabat,
aſſerebatque
, nullum ejuſdem longitudinis in Italia eſſe, quod
ſuo
non cederet;
hujus rei certior factus ab Illuſtriſſimo Co-
mite
Car.
Ant. Manzino viro, ut dicam iterum, rerum iſta-
rum
peritiſſimo, &
curioſiſſimo, ad eum miſi, ut ipſe petie-
rat
, teleſcopium ejuſdem longitudinis, utrumque æqualium
virium
, &
ejuſdem bonitatis repertum eſt; hæc jam penè mi-
hi
exciderant, cùm ecce Illuſtriſſimus Dominus de Monco-
nis
, nobilis Lugdunenſis, vir, tum ingenio, tum genere ple-
riſque
notus, incogitanti mihi, poſtridie cinerum adfuit;
poſt
ſolita
urbanitatis officia, cùm inter colloquendum, de per-
ſpicillis
mentio facta eſſet, non habeo ampliùs, inquit, tuum
illud
teleſcopum 24.
palmorum, illudque ſanè optimum,
quod
ante aliquot annos Lugdunum ad me ignotum licèt ho-
minem
miſeras;
illud enim bonus P. Reitha ſuis precibus à me
extorſit
;
mecum igitur, inquam, pugnavi, ejuſdemque pa-
rentis
liberos quaſi hoſtes inter ſe commiſi;
in riſum proru-
pimus
ambo;
non tamen eſt, quod aliquis hoc vitio vertat
Patri
Reithæ, qui pro ſuo candore ultro fatebatur, præfa-
tum
teleſcopium non à ſe, ſed ab alio elaboratum fuiſſe.
Scri-
pſi
hæc, ut vel inde conſtet, fieri potuiſſe, ut aliquod ex meis
teleſcopiis
in manus Hugenii veniret, ad comparationem in-
ſtituendam
;
dum id fiat, facilè mihi perſuadebo, nihil eſſe,
cur
mea Hugenianis primas deferant;
ac proinde ſuppoſita
eadem
longitudine, æquè clare, &
fideliter Saturnios ſatel-
lites
exhiberi à meis, ac ab Hugenianis.
His præmiſſis; conſtanter aſſerit Hugenius, pag. 547. &
556
.
Saturni ſatellites nunquam ab eo ſejunctos figura ſphæ-
rica
videri, quales prima figura ab eo excuſa, &
à me
358605IN SYSTEMA SATURNIUM. ſa exhibet; quod tamen falſum eſſe, omni aſſeveratione affir-
11TAB. LII.
fig
. 1.
mo, cùm anno 1657.
cœptis obſervationibus die 30 Junii,
&
ſepties, vel octies, ad vigeſimum uſque Julii repetitis, ad-
hibito
ad hunc finem teleſcopio triginta ſex palmorum, ac-
curatiſſimè
fabrefacto, prædictos ſatellites figura ſphærica
tornatos
à Saturni globo omnino ſejunctos obſervarim, qua-
les
prima figura Hugenii illos repræſentat, &
quales jam an-
Galilæus viderat, idem obſervavi anno proxime ſequenti,
teleſcopio
24.
palmorum uſus; adfuerunt teſtes omni exce-
ptione
majores;
præ cæteris, vir clariſſimus Alphonſus Bor-
relli
, Magni Etruriæ Ducis inſignis Mathematicus, &
Geo-
metra
, typorum gloria orbi ſatis notus:
neque hæc contra-
dicendi
ſtudio à me adſtrui, quiſquam ſibi perſuadeat;
quo
enim
tempore, hos ſatellites ſphæricos à Saturni globo, mo-
dico
quidem, ſed quod ſenſu, adhibita teleſcopii opera, per-
cipi
poterat, intervallo disjunctos vidi, nunquam mihi per-
ſuadere
potuiſſem, aliquem fore, qui ſejunctos unquam vi-
deri
poſſe negaret;
Dico igitur, disjunctos à me viſos fuiſ-
ſe
;
negat Hugenius disjunctos videri poſſe; produco teſtes
omni
exceptione majores, qui una mecum viderunt;
Utri
quæſo
habenda fides?
Sejunctos videri poſſe contendo, cùm
reipſa
ſejunctos viderim, adductis teſtibus omni exceptione
majoribus
;
negat Hugenius, videri poſſe; quia ſcilicet nun-
quam
ipſe vidit;
ſed alii viderunt; negat tamen videri poſſe;
adſunt & jurant teſtes; illos ejurat, & fidem alienis teleſco-
piis
detrahit;
perperam quidem, meo judicio; nempe bre-
viore
teleſcopio diſcerni non poterant, licèt revera disjun-
cti
eſſent:
igitur cùm eos ſejunctos viderim meo teleſcopio,
ideo
neceſſaria conſecutionis vi deduco, hoc perfectius, &

melius
eſſe;
nec enim longitudo æqualis, immo, nec major
defuit
;
nec accurata operantis manus vel artificis diligentia
deſiderata
eſt.
Teleſcopium igitur Hugenii, longiùs licet,
breviorum
vitio laboravit, cum illius opera, ſejunctos diſtin-
ctè
videre non potuerit, quo vitio, ut dixi, breviora per-
ſpicilla
laborant;
falſum enim eſt, quod habet pag. 35. bre-
viore
teleſcopio 8.
circiter palmorum ſejunctos,
359606EUSTACHIUS DE DIVINIS verò 16. palmorum conjunctos videri, nempe, ut dixi, po-
tiore
jure, ſejuncti, majore teleſcopio, conjuncti verò, mi-
nore
viderentur;
cùm verò ſuo minore ſejunctos viderit,
majore
verò ad inſtar brachiorum, hinc inde adnatorum ex-
tantes
, perſpicuum majoris teleſcopii vitium eſt, cujus ope-
radii minùs accuratè projiciuntur, &
ut vulgò dicimus,
inepta
fit terminatio.
Teleſcopium igitur Hugenianum meo
primas
deferat, oportet;
quo ſcilicet ea diſtinctè vidi, quæ
ille
ſuo diſtinctè videre non potuit.
At non me latet cauſa qua fiat, ut Hugenius obſtinatè ne-
get
, ſejunctos videri poſſe;
commentus eſt ipſe hypotheſim
annuli
Saturni globum cingentis, cujus operâ, illas phaſes
explicare
conatur, quæ in hoc planeta obſervatæ fuere:
ut
autem
ſuæ opinioni, vel ſuo commento conſulat, illud pro-
fectò
ipſi negandum fuit, quo ſemel admiſſo commentitia il-
la
hypotheſis penitùs corruebat;
ſi enim annulus Saturnum
ambit
, nunquam ſejuncti ſatellites videri queunt:
pari modo
fingit
, præfatas anſarum vacuitates ejuſdem cum reliquo cæ-
lo
coloris eſſe, ut ſuæ hypotheſi conſulat;
ſuppoſito enim
illo
annulo in iis vacuitatibus, nihil niſi cælum videtur;
at
revera
, ut jam ſuprà dixi, nigriores illæ apparent, ex quo
Hugeniana
hypotheſis corruit.
Ut igitur ſuam illam opinio-
nem
indemnem ſervaret, ea removenda eſſe putavit, quæ ſi
adeſſent
, illius opinionis falſitas manifeſta evaderet:
& hæc
ſibi
perſuaſit, nobis tamen minimè perſuaſurus, qui rem ſe-
cus
eſſe, oculari demonſtratione prorſus evicimus.
Alterum eſt quod Hugenius vel finxit, vel leviter ſibi per-
ſuaſit
, quod tamen ejuſdem furfuris eſt;
dicit enim, faſciam
quandam
nigricantem in Saturni globo videri, quæ quidem
ex
æquo medium diſcum ſecat, quando ſolus Saturni globus
ſuo
ſatellitio deſtitutus apparet;
ubi verò ſatellites adſunt,
modò
ſuprà, modò infra brachiorum lineam faſcia videtur;
ſed hoc etiam merum figmentum eſt ab auctore excogitatum,
ut
annulo ſuo conſuleret;
nam cùm ipſi opponeretur, ad-
miſſo
ſemel hoc annulo nunquam Saturnum videri poſſe, vel
anſulis
, vel brachiis deſtitutum, quod tamen omnibus
360607IN SYSTEMA SATURNIUM. ſervationibus repugnat; nempe ubi planum annuli directè
in
oculos incidit, annulus appareret ad inſtar zonæ rectæ,
æqualis
diametro annuli, ac proinde majoris diametro Satur-
ni
;
igitur ad inſtar brachiorum duæ appendices hinc inde
Saturnio
globo adhærerent:
cum igitur hac difficultate, &
hoc
nodo inſolubili annularis illa hypotheſis laboraret;
fin-
xit
illius auctor, extimam annuli ſuperficiem ineptam eſſe
ad
luminis repercuſſionem, ac proinde faſciam illam nigri-
cantem
inde ortum ducere, &
ob penuriam luminis reper-
cuſſi
, extantes illas appendices ſub aſpectum noſtrum non
cadere
:
Hæc habet pag. 542. 545. 576. Aliam cauſam ſubnectit
pag
.
585. ab obliquitate radiorum illapſorum petitam, qua
fiat
ut pars annuli ad nos obverſa obliquè dumtaxat illumi-
nata
non videatur;
immo hoc alterum addit, ſuperficiem
annuli
ad nos obverſam minimè à Sole illuminari;
ac proin-
de
mirum non eſſe, quod minimè videri poſſit;
omiſeram,
quæ
habet pag.
551. de Saturnicolis.
Cuncta hæc facilè difflantur; nunquam enim faſciam il-
lam
nigricantem, quamvis exquiſito teleſcopio uſus videre
potui
;
nemo unquam præter illum obſervavit; nec tamen
teleſcopia
noſtra Hugenianis deteriora eſſe crediderim;
fi-
ctitia
igitur cenſenda eſt illa faſcia, aut certè vitrorum vitio
tribuenda
:
quod autem dicit, extimam illam annuli ſuper-
ficiem
ad lumen reflectendum ineptam eſſe, vel ex eo falſum
eſſe
conſtat, quòd in Saturni diſco partes omnes æquali lu-
mine
perfuſæ videantur:
Nulla igitur pars ad nos obverſa
ad
luminis reflexionem inepta eſt.
Præterea demus ita eſſe,
&
faſciam illam paulò obſcuriorem in Saturni diſco videri;
nihil tamen obſtaret, quin brachia eodem lumine perſpicua
eſſent
;
id eſt extrema ſegmenta apparentis zonæ, in quam
annulus
hoc ſitu aſpectus projicitur, extantia, &
excurren-
tia
hinc inde extra Saturnium globum, viderentur, eodem
licèt
nigricante colore diluta.
Ad obliquitatem illapſorum
radiorum
perperam confugit;
alioquin in cæteris planetis
eadem
ratio militaret;
nempe fieri non poteſt, quin major
pars
ſuperficiei convexæ, obliquum radiorum ſolarium
361608EUSTACHIUS DE DIVINIS pſum excipiat. Id demum, quod ſubnectit, ſuperficiem
annuli
ad nos obverſam à ſole aliquando non illuminari, ex
regulis
opticis omnino refellitur;
ſuppoſita ſcilicet maxima
illa
Saturni diſtantia, nec non ſolis diametro longè majore,
quo
fiat, ut ſuperficies Saturni ad nos obverſa ſemper illu-
minetur
;
hinc totus Saturni diſcus ſemper apparet. De Sa-
turnicolis
nihil eſt, quod dicam, riſu potiùs, quàm argu-
mentis
hoc commentum refellitur;
accedit, quòd catholicis
dogmatis
adverſatur, quæ homines tantùm illos agnoſcunt,
qui
ab Adamo duxerunt ortum.
Nonnulla etiam falſa admiſcuit, ut pag. 539. ubi dicit fa-
ſcias
Jovis lucidiores eſſe reliquo diſco;
cùm tamen obſcu-
riores
certò videantur:
Item globo Martis latiorem faſciam
ſub
obſcuram obduci;
nihil tale unquam obſervatum eſt;
deinde nunquam Saturnum vidimus ea forma, quam illi tri-
buit
pag.
542. 545. tractum illum cæli circa Oriona, illu-
ſtriorem
eſſe vidimus, cum iis ſtellis ſplendentibus, quas
ipſe
recenſet.
Multa etiam de Saturni phaſibus ſtatuit, ex
paucorum
annorum obſervationibus, quæ pro certis habere
non
poſſum, donec ſubſequentium annorum obſervationibus
congruant
;
nempe ipſe obſervationes ſuas primum cœpit 25.
Martii
anno 1655.
eaſque ad 19. Februarii anni 1656. bre-
viore
tamen teleſcopio uſus, 12.
pedes longo perduxit; ac
proinde
minùs fideles cenſendas, ut ipſe ultrò fatetur.
Stan-
dum
igitur obſervationibus deinceps ab eo factis, ac repeti-
tis
identidem, adhibito longiore tubo, 23.
circiter pedum,
perductiſque
ad 26.
Martii anno 1659. Si aliquæ eſſent ab
eo
notatæ à 30.
Junii ad 20. Julii anno 1657. viderem u-
trùm
meis conſentirent;
ſed nullas toto illo tempore factas
invenio
;
an fortè paucæ illæ obſervationes ſufficient ad cer-
tum
quid ſtatuendum?
præſertim cum toto illo, quo factæ
ſunt
, temporis intervallo, vix Saturnus 38.
gradus confe-
cerit
, traductus ſcilicet à 20 grad.
Virginis ad 28. Libræ;
an
fortè inquam modicus ille arcus decurſus ſufficiet ad cer-
tam
&
indubitatam hypotheſim ſtatuendam? Statuit autem,
anſas
magis apertas, &
patentes videri, Saturno
362609IN SYSTEMA SATURNIUM. in grad. 20, 30′. Gemin. & in oppoſito 20. 30′. Sagitt.
Sphæricum verò ſine anſis, & ſatellitio in grad. 20. 30′. Piſc.
Itemque
in 20.
30′. Virg. quod ſanè utrùm futurum ſit, ſe-
quentes
anni docebunt.
Ipſe hactenus in 20. Virg. obſer-
vavit
, in aliis punctis non vidit, nec eſt, quod aliorum ob-
ſervationes
adducat, quibus fidem omnem detraxit, ac pro-
inde
illi ſuffragari non debent.
Unum, quod habet, omit-
tere
ſtatueram;
ſed quandoquidem in mentem venit, ſaltem
indicabo
;
dicit enim, Saturni globum circumagi quodam
vertiginis
motu;
ſed hoc tantummodo divinat, non probat;
licèt
enim Sol hoc vertiginis motu gaudeat, quod probari
ſolet
ex maculis:
inde tamen nemo rectè deducat, hunc mo-
tum
reliquis planetis competere.
Hoc ii præſertim inſinua-
re
&
inculcare non ceſſant, qui globo terraqueo motum ad-
ſtruunt
;
ſed fruſtra, cùm Lunam hoc vertiginis motu non
agi
, certiſſimum ſit:
quod certe non dico, quaſi hic verti-
ginis
motus in Saturno alicujus momenti ſit, quod ad rem
hanc
pertineat, ultrò enim fateor fieri poſſe ut prædicto mo-
tu
agatur:
dico tamen, ex obſervationibus huc uſque factis
haberi
non poſſe.
Quia verò nemini ſuam laudem ereptam velim, admitto
&
oſculor alia multa ab Hugenio tradita, cum veritati appri-
conſentiant.
1. planum illud, in quo videntur eſſe ſatel-
lites
, æquatoris plano parallelum rectè judicat:
hoc jam in-
dicarat
cum aliis Galilæus;
& facilè crediderim, licèt autor
nullam
hujus rei rationem adducat.
2. Anſas illas hinc inde
ſemper
æquales eſſe contendit;
jure quidem: licèt enim for-
aliquando altera longior viſa ſit, alterius tamen cujuſpiam
per
accidens adjuncti extrinſecus, acceſſio illa facta eſt.
3.
vult, Lunam quandam eſſe Saturniam, (ſic enim vocat, li-
cèt
propriè loquendo Luna non ſit, cùm circa Saturnum
ſuum
orbem non agat) ſupremum ſcilicet omnium ſatellitem,
ad
inſtar ſtellulæ ſæpe à ſe obſervatum, modo ad ortum,
modò
ad occaſum, modò conjunctum Saturno, cujus pri-
mus
ille inſpector fuit, in quo ſanè maximam laudem mere-
tur
:
ego quidem cùm jam anno 1657. de hoc aliquid
363610EUSTACHIUS DE DIVINIS diiſſem à clariſſimo viro Michaele Angelo Riccio, eodemque
nobiliſſimo
hujus temporis Geometra:
Eundem ſæpe obſer-
vavi
à 30.
Junii ad 20. Julii, ſcilicet die 30. Junii hora 2.
noctis juxta horologium Italicum, id eſt 2. horis cum dimi-
dia
poſt ſolis occaſum, illum obſervavi ad ortum Saturni;

item
2.
Julii, 4. 9. 12. eadem hora, die 14. non apparuit;
die
20 ad occaſum viſus eſt.
Ad prædictas obſervationes
adhibui
teleſcopium 36.
palmorum. Cur verò ab aliis Luna
illa
Saturnia obſervata non fuerit ante Hugenium, non qui-
dem
teleſcopiorum vitio, ſed vel inadvertentiæ, vel nimiæ
ejuſdem
à Saturno diſtantiæ, vel parvitati, vel conjunctioni
tribuendum
eſt.
4. Anſæ Saturni nunquam mihi viſæ ſunt
una
vice acutiores, alia obtuſiores;
majores tamen ſeu latio-
res
aliquando eſſe comperi.
Quod autem ſæpè ac ſæpius in-
culcat
, prædicta omnia explicari non poſſe, niſi annulus ab
eo
excogitatus Saturni globum circumdet, pace illius dixerim,
à
veritate alienum eſt;
non deſunt alii modi, quibus res iſta
facili
deſignatione exponatur:
præ cæteris, mihi ſatis arridet
illa
ſyſtematis Saturnii ratio, quam P.
Honoratus Fabri So-
cietatis
Jeſu vir mihi maxima familiaritate conjunctus exco-
gitavit
, cujus breve ſchema ſubjicio.
Supponit. I. terram immobilem in centro mundi, circa
quam
cæleſtes globi ſuos gyros agunt;
hanc enim ſententiam
mordicus
defendit, ut catholicis decretis, ſacris literis, ob-
ſervatis
phænomenis, ac rectæ rationi probè conſentientem.
II. Motum realem Saturni æqualem eſſe, apparentem verò
inæqualem
;
abhorret enim hominis intellectus, ut vel ipſe
Copernicus
prudenter monet, à reali motuum inæqualitate.
III.
Supponit
, motu æquali, æqualibus temporibus, æqualia ſpatia
decurri
, reali ſcilicet, ſeu recta, ſeu curva;
ac proinde ma-
jorem
orbem tardiùs, minorem citius, eodem motu deſcri-
bi
.
IV. Supponit, motum circularem diurnum ab ortu ad oc-
caſum
.
V. motum rectum ab apogæo verſus perigæum, & vi-
ciſſim
;
acceleratum quidem, ab utroque termino ad medio-
crem
diſtantiam, quæ lineam apogæum, &
perigæum conne-
ctentem
bifariam ſecat;
retardatum verò à mediocri
364611IN SYSTEMA SATURNIUM. tia ad utrumque terminum; hunc autem primum motum re-
ctum
vocat.
VI. Supponit alium motum rectum, ſecundum
ſcilicet
, ac declinationis ab Auſtro ad Boream, &
viciſſim;
fines porro diverſi ſunt in diverſis planetis, pro diverſa de-
clinatione
maxima cujuſlibet planetæ;
eſt etiam hic motus
eodem
modo acceleratus, &
retardatus, quo prior; & me-
diocris
diſtantia eſt in æquatore:
ex his tribus motibus, Sa-
turni
motus componitur;
vel potiùs eſt motus quidam ſim-
plex
circulari affinis, prædictis duabus determinationibus in-
ſtructus
;
vel, ut ajunt Scholaſtici, modificatus; primus mo-
tus
brevior eſt;
ſecundus diuturnior; cujus ſanè diſcriminis
cauſam
affert.
Sed ut rude aliquod ſchema exhibeam, omiſ-
ſo
ſecundo motu recto, ſit centrum mundi B.
hic terram col-
11TAB. LI.
fig
. 1.
locat immobilem.
Sit G B diſtantia Saturni apogæi; B O di-
ſtantia
perigæi;
B P diſtantia mediocris, Saturnus circulum,
vel
orbem radio G B tardius percurrit, quàm Stella vel pun-
ctum
primi mobilis, cui reſpondet;
citius verò percurrit or-
bem
radio B O, &
æquè citò radio B A minore mediocri
diſtantia
B P.
His præmiſſis, ſit Saturnus in apogæo G, re-
ſpondens
puncto C primi mobilis, vel initio arietis v.
g. &
ſupponatur
punctum C per S deſcribere ſuum circulum, mo-
tu
diurno;
item Saturnus in G ſuum, per R, ſcilicet versùs
occaſum
;
punctum C citiùs abſolvit ſuum gyrum, quàm Sa-
turnus
;
igitur Saturnum à tergo relinquit, versùs ortum, ſci-
licet
in aliquo puncto curvæ G H;
nempe primo motu re-
cto
, à circulo apogæi L R ſenſim deſcendit ad circulum pe-
rigæi
Z X, donec tandem multis orbibus actis, perveniat in
H
, &
reſpondeat puncto E primi mobilis, v. g. 20. gradui
Arietis
:
toto illo tempore, moveri dicitur in conſequentia;
id eſt, juxta ſeriem ſignorum, initio quidem, motu accele-
rato
;
& ſub finem, retardato; in H ſtare videtur: hîc enim
æquè
citò ac punctum E ſuum gyrum agit:
Quia verô adhuc
deſcendit
versùs perigæum, decurrit deinceps ſuos orbes ci-
tiùs
, quàm puncta primi mobilis, quibus reſpondet;
ac pro-
inde
illa relinquit à tergo, versùs ortum ab H quidem, ad
perigæum
I:
ab I verò, ad K; hinc videtur regredi ab E
365612EUSTACHIUS DE DIVINIS D, quæ ſunt puncta primi mobilis; idque motu retardato,
circa
H &
K, id eſt, circa puncta ſtationum, accelerato
verò
, hinc inde circa I.
hinc duplex ſtatio, in punctis ſcili-
cet
E &
D. hinc regreſſio, vel motus retrogradus brevior
directo
;
quia radius circuli æquè diuturni (ſic eum vocat,
quem
planeta æquè citò conficit, ac punctum primi mobi-
lis
ſuum) eſt brevior, radio mediocris diſtantiæ B P.
ex
his
ſequitur latitudinis mutatio ſingulis ferè diebus:
ſed hæc
rudi
Minerva deſcripſiſſe ſufficiat;
ex quibus omnia Saturni
phænomena
, nullo ferè negotio, per cauſas phyſicas expli-
cat
.
Jam ad ſatellites Saturni orationem converto. Quin-
que
Fabrius agnoſcit;
minimus & ſupremus omnium eſt
quem
Hugenius, primus opinor, ſub aſpectuna hominum
adduxit
, quemque, ut dixi, ab illuſtriſſimo, &
doctiſſimo
Riccio
certior factus, adhibito 36.
palmorum teleſcopio,
an
.
1657. per multos dies, menſe Julio conſpexi, ortivum
modò
, mox occiduum;
dicta autem die non comparuit,
quia
conjunctus Saturno erat.
Hic ergo ſupra Saturnum eſt,
&
dum in perigæo verſatur, citiùs ſuum orbem abſolvit, quàm
Saturnus
ſuum, quando eſt in apogæo, tardiùs;
& æquè ci-
in mediocri diſtantia, æquè ab utroque termino diſtante:
hinc aliquando Saturnus illum à tergo relinquit, aliquando
ille
Saturnum;
hinc aliquando ortivus, aliquando occiduus,
aliquando
latet in conjunctione;
à conjunctione apogæi,
ſemper
ortivus;
à conjunctione perigæi, ſemper occiduus;
quid
plura?
in Mediceis appoſitam analogiam habemus.
Alii quatuor inferiores ſunt, Saturno licèt ſuperiores,
11TAB. LI.
fig
. 2.
quorum ſyſtema ſic Fabrius explicat:
Sit centrum terræ, &
mundi
A, Saturni diameter G C, centrum B, ducta cenſea-
tur
recta A B P;
ſint duo N H, S D, in maxima digreſſio-
ne
N H ortiva;
S D occidua, hinc inde æquali; in qua ſit
illorum
ſtatio;
& mediocris diſtantia A I; hoc loco, dia-
metros
dumtaxat pro globis exhibeo:
tendat autem N H
versùs
perigæum;
& S D, versùs apogæum, pari greſſu, &
paribus
intervallis, ita ut hic apogæum, &
ille perigæum ſi-
mul
attingant;
iſtud eſt inter B I, illud verò inter I O.
366613IN SYSTEMA SATURNIUM. uterque ſimul erit in cunjunctione, alter perigæi, alter apo-
gæi
, ſed paulò poſt N H à perigæo aſcendit ad maximam di-
greſſionem
occiduam S D, &
S D ab apogæo deſcendit ad
maximam
digreſſionem ortivam N H;
atque ita deinceps, re-
petitis
ac reciprocis recurſibus:
idem prorſus dictum ſit de
duobus
K L, K E, quorum mediocris diſtantia communis
eſt
in O;
perigæum commune inter O I; apogæum ſupra O,
æquè
diſtans;
maxima digreſſio ortiva K L, occidua R E;
eſt autem digreſſio iſtorum, qui ſuperiores ſunt, major di-
greſſione
illorum, quos inferiores eſſe ſupponit;
ſuperiores
appellat
lucidos, inferiores obſcuros;
lucidi conſtant ex ma-
teria
aptiſſima ad repercuſſionem luminis;
obſcuri verò, ex
ineptiſſima
, ad eundem finem;
nec difficile fuit auctori na-
turæ
, hujuſmodi materiam invenire, cùm etiam in hoc ſub-
lunari
tractu hujuſmodi habeamus:
mediocris diſtantia in
utriſque
ab apogæo, &
perigæo æquè diſtat: vult etiam idem
Fabrius
, quinque ſatellites ejuſdem eſſe cum Saturno decli-
nationis
, ac proinde ſemper in eodem plano eſſe æquatori
parallelo
:
quod facilè obtinetur, modò ab initio eandem
declinationem
habuerint, eundemque ſimul inierint declina-
tionis
motum, in eodem ſemper plano æquatori parallelo ſi-
ti
:
nec eſt, quod quiſquam miretur, quinque ſatellites Sa-
turno
adeſſe, cum Jovi quatuor adſint, Soli duo, Terræ
unus
, Marti fortè tres, quis ſcit, nondum explorati;
quia
à
Martis globo longius digrediuntur, quàm Medicei à Jo-
ve
;
non tamen tam longè, quàm Venus aut Mercurius à
Sole
;
vult demum, obſcuros citiùs ſuam revolutionem abſol-
vere
, &
lucidos tardiùs; cujus rei analogiam habemus in Ve-
nere
, &
Mercurio.
His poſitis, omnes Saturni phaſes, omnia phænomena
facilè
omnino explicantur.
Solus Saturni globus ſuis ſatelli-
tibus
aliquando deſtitutus apparet, ſcilicet figura ſphærica;
nec enim alia cæleſtibus corporibus indita eſt: hujus phæno-
meni
ratio ex eo petitur, quòd duo lucidi (de primo enim
omnium
ſupremo hoc loco non agitur) vel ſint conjuncti,
367614EUSTACHIUS DE DIVINIS eſt, alter in apogæo, alter in perigæo, vel ab obſcuris peni-
tùs
tecti, etiam extra conjunctionem:
II. Duo lucidi aliquando videntur à globo Saturni omni-
no
ſejuncti, &
figuramſ phæricam præferentes; hoc ipſum
toties
accidit, quoties duo obſcuri in conjunctione verſan-
tur
, alter ſcilicet in apogæo, alter in perigæo, &
lucidi hinc
inde
digreſſi.
III. Aliquando lucidi apparent, quaſi lucidæ anſulæ eſ-
ſent
, vel Lunæ falcatæ;
hoc evenit quando obſcuri ſunt qui-
dem
interpoſiti, non tamen integrum lucidorum diſcum te-
gunt
.
IV. Hinc modò plus, modò minùs diſci lucidi ab obſcu-
11TAB. LII. ris tegitur;
unde diverſa phaſis, & diverſa figura; neque
hoc
teleſcopii vitio Hugenius tribuere debuit, cùm alioqui
optima
ab authoribus, quos citat, adhibita fuerint;
Galilæo
ſcilicet
, Scheinero, Ricciolo, Hevelio, Gaſſendo, quo-
rum
figuræ ab Hugenio excuſæ, in hac hypotheſi, nullo-
negotio
demonſtrari poſſunt;
undecima tamen inter alias
Fontanæ
fabulas referenda eſt;
decima tertia, quæ caret
auctore
, modò tantulùm reformetur, fortè ſuo modo ex-
plicari
poſſet, in aliquo caſu;
ſeptima Hevelii fictitia eſt;
ſphæroidem eſſe putavit, ſed hæc figura cæleſtibus globis
minimè
competit;
niſi fortè dicamus Saturnum ellipticum
videri
, quando obſcuris in conjunctione ſtatutis, lucidi
tantulum
à conjunctione recedunt, tunc autem anſulæ non
apparent
.
V. Veriſimile eſt, obſcuros æquales eſſe lucidis; nihil
enim
probat, vel majores, vel minores eſſe, æquales igitur
cenſendi
ſunt, dum aliquid probet inæqualitatem;
immò
potiùs
æqualitas ex ipſis phaſibus perſuadetur, quartæ ſci-
licet
figuræ, quintæ, ſextæ, octavæ &
c. Arcus enim falcis
lucidæ
, cavus ſcilicet, &
convexus æqualium circulorum eſ-
ſe
videntur.
VI. Linea, vel diameter anſas lucidas connectens, quæ
per
medium globi Saturnii centrum duci videtur, eſt
368615IN SYSTEMA SATURNIUM. per in plano parallelo plano æquatoris; quia cùm ſatelli-
tes
Saturni ejuſdem ſemper ſint cum eo declinationis &

motu
ſemper æquali in aliquo parallelo moveantur, mo-
tus
enim diurnus ab ortu ad occaſum in aliquo paralle-
lo
fieri cenſetur, quid mirum, ſi linea eorum centra con-
nectens
in eo plano ſit, quod plano æquatoris parallelum
eſt
;
dixi, quæ per centrum Saturni duci videtur, quia
revera
licèt Saturno ſuperiores ſint, oculus tamen judicat,
ejuſdem
altitudinis eſſe;
ac proinde in eadem linea cum
Saturno
.
VII. Licèt ſupremi ſatellitis motus ab Hugenio defini-
tus
ſit, utpote qui 16.
circiter dierum ſpatio abſolvatur,
quanquam
obſervationes à me factæ tantulùm refragantur;
non tamen huc uſque quatuor inferiorum motus, vel ab
eo
, vel ab alio quopiam definitus eſt, qui tamen ex fu-
turis
obſervationibus haberi poſſet.
VIII. Turbinatio Saturni, vel illius annuli fictitii nulla
obſervatione
probatur, ut jam indicavi;
licèt enim ſol hoc
vertiginis
motu agatur circa ſuum centrum, ut evincitur ex
illius
maculis;
aliis tamen planetis nulla hujuſmodi, vel alia
quæpiam
probatio ſuffragatur.
IX. Illa brachia oblonga quæ Hugenius Saturno anne-
xa
obſervavit annis 1655.
& 1656. ſunt omnino fictitia, &
vitio
teleſcopii tribuenda:
cur enim alii non obſervaſſent?
præſertim cùm teleſcopium ad hunc finem ab eo adhibi-
tum
brevius eſſet, ac proinde non melioris conditionis quàm
alia
.
X. Figuræ ab illo excuſæ, & rejectæ facilè explicari
poſſunt
in hac Fabriana hypotheſi:
1a quidem lucidis in
maxima
digreſſione, &
obſcuris in conjunctione exiſten-
tibus
;
2a verò, lucidis tangentibus Saturni globum, & ob-
ſcuris
in conjunctione poſitis;
4a lucidis in maxima di-
greſſione
poſitis, &
obſcuris tantulùm extantibus; ita ut
modicam
lucidorum portionem tegant;
3a. eadem eſt cum
4
a.
ſed teleſcopii vitio, in mucronem ivit, cùm in
369616EUSTACHIUS DE DIVINIS vexum ire debuiſſet; 5a, & 6a. lucidis non totis extantibus,
&
majori ex parte tectis ab obſcuris, tunc enim reſtat
quaſi
falcula, differt autem 5a à 6a ſecundùm plùs, &
mi-
nùs
7a, ut dixi, fictitia eſt;
cùm Saturnus ſphærois non
ſit
, niſi fortè eo modo, quem ſupra num.
4. expoſui; 8a
lucidis
inter maximam digreſſionem, &
Saturni globum
exiſtentibus
, tectiſque ex parte, à minore portione ob-
ſcurorum
;
tunc enim falces majores ſunt; latiores qui-
dem
, quò propiùs ad maximam digreſſionem accedunt;
anguſtiores verò, quo Saturnio globo propiores ſiunt; 9a
&
10a ab octava tantummodo differunt, ſecundùm plus,
&
minùs; ſunt enim multæ combinationes; quas habes in
duobus
circulis ſeſe invicem ſecantibus;
tres ultimas ficti-
tias
reputo;
niſi fortè 12a ad 10, reducatur itemque 13a de
qua
infra.
XI. Anſa una non longiùs extenditur, quàm alia; hinc
æqualis
eſt utriuſque lucidi digreſſio;
quia uterque com-
muni
apogæo &
perigæo gaudet, & æquali motu move-
tur
;
item obſcuri eodem apogæo & perigæo gaudent; ex
his
, perfecta anſarum &
brachiorum æqualitas neceſſariò
ſequitur
.
XII. Anſulæ videntur, quando portio lucidorum ab ob-
ſcuris
tegitur;
nempe ſunt quædam quaſi aperturæ ni-
græ
, quas lucida corona cingit;
ſunt anſulæ; brachia
verò
, quando lucidi tangunt globum Saturni, obſcuris in
conjunctione
exiſtentibus.
XIII. Anſulæ longiùs porriguntur quo propiùs lu-
cidi
ad maximam digreſſionem accedunt;
obſcuris ſcilicet
lucidorum
partem tegentibus.
XIV. Anſulæ patentiores ſunt, quò major obſcuro-
rum
portio extra Saturnum extat, lucidis in maxima di-
greſſione
conſtitutis;
anguſtiores verò, cum minor obſcu-
rorum
portio extat.
XV. Anſulæ latiores ſunt, quando minor obſcurorum
portio
tegit lucidos, in maxima digreſſione poſitos.
370617IN SYSTEMA SATURNIUM.
XVI. Anſularum brachia ad ipſum uſque Saturni glo-
bum
excurrunt, quando minor obſcurorum portio lucidos
tegit
.
XVII. Anſulæ à Saturni globo ſunt prorſus avulſæ at-
que
ſejunctæ, quando major obſcurorum portio lucidos
tegit
.
XVIII. Anſulæ ſenſim contrahuntur, quando à digreſ-
ſione
lucidi recedunt, &
obſcuri ad digreſſionem acce-
dunt
.
XIX. Quando anſulæ latiores & majores ſunt, ipſe
Saturni
globus illuſtrior apparet, quia lumina quaſi com-
muni
quodam niſu &
illapſu oculum feriunt; ſic multi
ignes
ſeorſim poſiti, actione quadam communi, plus calefa-
ciunt
, ac proinde majoris lucis vim diffundunt.
XX. Anſulæ ſenſim dilatantur & augentur, quando luci-
di
ad maximam digreſſionem accedunt, &
ab illa obſcuri
recedunt
.
XXI. Primus ille Saturni comes ſub Saturno aliquan-
do
ponitur ab Hugenio, qui vult, illum circa Satur-
num
moveri;
hoc tamen veritati repugnat; ſi enim ſub
Saturno
eſſet, prædictas anſularum phaſes omnino turba-
ret
:
Idem dico de Mediceis, ſeu Jovialibus; igitur & Jo-
vialia
ſupra Jovem, &
Saturnia ſupra Saturnum collocata
fuere
.
XXII. Si quando accidat, ut primus ille Saturni comes
extremitati
alterius anſulæ adhærere videatur;
nihil enim ob-
ſtat
, talem illius poſitionem eſſe poſſe;
hæc anſula paulò al-
terâ
longior eſſe videbitur.
XXIII. Immo ſi caſu aliquo ſtellula quæpiam alterius an-
ſæ
extremitati adhæreat.
Figuræ 13æ. phaſis aliquo modo
ſalvabitur
, modò anſarum forma emendetur;
hæc enim tri-
gona
non eſt, ſed convexa;
ut jam dixi, de 3a. figura: o-
mitto
alia, quæ ex his facilè deducentur.
HÆC ſunt, Sereniſſime Princeps, quæ de Hugeniano
Syſtemate
tibi inſcripto ad te ſcribenda, &
ne
371618EUST. DE DIVINIS IN SYST. SAT. modum deſiderares, teleſcopium triginta ſex palmos lon-
gum
, unâ mittendum eſſe putavi;
ut & rationes noſtras,
ingenii
, quo ad ſtuporem polles, &
obſervationes, ocu-
lorum
acie, accedente teleſcopii operâ, explorare valeas:
facilè, ni fallor, judicabis, utri potiùs habenda fides ſit;
&
an noſtra teleſcopia Hugenianis deteriora ſint: quidquid
ſit
, ſi hæc opella mea tibi grata acciderit, faciam aliquan-
do
ut aliquid majoris momenti ad perennem obſervan-
tiæ
meæ teſtificationem Sereniſſimo tuo nomini inſcriba-
tur
.
FINIS.
191[Figure 191]
372
Christiani Hugenii Zulichemii
BREVIS ASSERTIO
SYSTEMATIS
SATURNII

S
U I,
Ad Serenissimum Principem
LEOPOLDUM
AB HETRURIA.
373
[Empty page]
374621
Christiani Hugenii Zulichemii
BREVIS ASSERTIO
SYSTEMATIS

SATURNII

S
U I,
Ad Serenissimum Principem
LEOPOLDUM
AB HETRURIA.
SERENISSIME PRINCEPS,
VIdiſti quæ adverſus ſyſtema meum Saturnium
Romæ
ſunt edita, utque ſub uno nomine ge-
mini
mihi adverſarii exorti ſint.
Etſi enim
Euſtachius
de Divinis libelli iſtius Annotatio-
num
autor inſcribitur, eum tamen adjutum
fuiſſe
opera P.
Honorati Fabrii nec Celſ. T.
ignorat, & ego, hoc agi, jam pridem ab amicis fueram ad-
monitus
.
Credideram hoc ipſo futurum ut ſubtiliora quæ-
dam
, non mihi præviſa, éque profundiore Aſtronomiæ ſi-
nu
depromta, objicerentur;
tum vero ea civilitate & vere-
cundia
, quæ viro humanioribus ſtudiis dedito conveniret.

Sed
omnino ſpe deceptus ſum, cum nihil aliud quam obſer-
vationes
meas temere impugnari videam, quas pleraſque in
dubium
vocant, præterque veritatem mihi confictas eſſe
375622CHRIST. HUGENII ASSERTIO tis apcrtè criminantur. Facile autem, ut ſpero, tam indi-
gnam
à me ſuſpicionem repellam, nec multis ad hoc opus eſ-
ſe
, coram C.
T. cauſam agenti, exiſtimo, cujus ſumma æ-
quitas
cum pari judicii perſpicacitate conjuncta eſt.
Primus præcipuuſque adverſariorum conatus eſt, ut vitra
ſua
tuboſque opticos nihilo meis inferiores eſſe demonſtrent;
quod ubi egregiè ſe confeciſſe arbitrantur, inde porro, ni-
hil
me in cælo deprehendere potuiſſe, quod non &
ipſi vi-
derint
, concludunt.
Quod ſi autem phænomena ipſa Sa-
turni
, quæ adduxi, vera non ſunt, vana utique &
Hypo-
theſis
erit, qua viſorum eorum quæ nuſquam ſunt cauſas ex-
ponere
ſuſcepi.
Teleſcopiorum ſuorum comparationem cum noſtris inſti-
tuere
aliquatenus ut poſſent effeci, tradita accuratiſſima meo-
rum
deſcriptione;
veruntamen quod præcipuum eſt omnium,
præſtantia
vitrorum quæ ab exacta formatione proficiſcitur,
hanc
ſcire debent nulla deſcriptione, ſed effectu demum ipſo
probari
poſſe:
Ideoque etſi & longiores paulo noſtris tubos,
&
vitra amplius patentia fabricarint, non idcirco meliora ex
his
teleſcopia ſeſe compoſuiſſe exiſtiment.
Oportet nempe,
quæ
pari bonitate cum noſtris futura ſunt, ut &
longitudine
illis
æquentur, &
vitrorum non minore apertura gaudeant;
at non ideo quæcunque ſic ſe habuerint, eâdem virtute pol-
lent
, aut illis æquiparanda ſunt.
Ut igitur reipſa & effectu concedere noſtris Diviniana te-
leſcopia
comprobem, certiſſimum argumentum mihi petere
poſſe
videor à Saturnio illo comite ſive luna, quæ ſexdecim
dierum
ſpatio circa eum revolvitur.
Hanc primum omnium
mihi
conſpectam eſſe liquet, neque id Euſtachius cum ſibi
fuccenturiato
P.
Fabrio denegat. Quod autem nec aliis nec
ſibi
antea animad verſa fuerit, in cauſa fuiſſe ait vel inadver-
tentiam
, vel nimiam comitis à Saturno diſtantiam, vel
parvitatem
, vel conjunctionem.
Sed vana effugia hæc eſſe
quis
non videt?
Cum enim jam ab anno 1646 & ultra fortè
Saturni
phaſes deligenter reſpicere cœperit, teleſcopio è con-
vexis
vitris compoſito, quo ſemper Saturnum ſimul &
376623SYSTEMATIS SATURNII. mitem hunc, licet triplo longius recederet comprehendi ne-
ceſſe
erat, quænam illa fuit inadvertentia qua fiebat ut nun-
quam
ei in oculos incurreret?
cur non eadem mihi quoque
illum
ſubducebat, nihilo magis admonito?
Quin etiam hinc
patet
non bene prætexi magnam à Saturno diſtantiam, cum
quoties
ad hunc reſpiceret, ſimul ante oculos ſeſe ſiſteret co-
mes
ejus.
Et ſanè diſtantia illa vix tria prima ſcrupula ex-
cedit
, cum Medicei planetæ omnes longius à Jove evagen-
tur
, extimus etiam ſcrupulis quatuordecim.
Parvitas ergo
illum
occuluit.
At hoc idem eſt quaſi fateatur ſuis illum or-
ganis
detegi nequiiſſe:
certe enim nimium exilis erat, at mi-
hi
nequaquam.
Poſtea tamen edita obſervatione mea, cum à Clariſſimo
Viro
Mich.
Angelo Riccio eſſet admonitus, vidiſſe ſe ſtel-
lulam
hanc affirmat, indicans etiam quo ad Saturnum ſitu,
&
quoties illam obſervaverit. Verum cum diligentius haſce
obſervationes
examino, invenio profecto non optima fide
eas
commemorari;
ſed adeo miſere vereri Euſtachium ne bo-
nitatem
noſtrorum teleſcopiorum non aſſecutus putetur, ut
quæ
nunquam in cælo vidit, aut per rerum naturam videre
potuit
, tamen ſibi viſa incogitanter aſſerat.
Quod ut appareat,
periodus
primò Saturnii comitis expendatur, quam 16.
circiter dierum eſſe, ex obſervationibus meis, toto triennio
continuatis
(niſi &
has confixiſſe dicar) manifeſtum feci:
ſed
eſto tantùm ea veræ proxima ſit, quoniam ſuas obſerva-
tiones
tantulum refragari Euſtachius ſcribit.
Die igitur 30.
Junii
, anno 1657.
horis 2{1/2}, poſt ſolis occaſum, item ſe-
quentibus
diebus 2, 4, 9, 12, Julii, ad partem orientalem Sa-
turni
animadverſum ſibi comitem ait;
14° non apparuiſſe.
Die
20 ad occaſum fuiſſe ſitum;
utrum in maxima, medio-
cri
, an minima diſtantia apparuerit nuſquam addit.
Certe
equidem
tribus prioribus harum obſervationum, ad occa-
ſum
revera poſitus erat, ut ex tabulis colligo.
Sed putemus
inverſionis
teleſcopii rationem non habuiſſe Euſtachium, at-
que
ita ſicut ei videbatur, ſi tamen viſus eſt, orientem ſpe-
ctaſſe
comitem rectè dixerit.
At die 9 & 12 Julii,
377624CHRIST. HUGENII ASSERTIO ſibi orientalem itidem apparuiſſe aſſerit, omnino ad occaſum
tranſierat
, ac rurſus 20.
Jul. ad latus orientale, cum Euſta-
chius
ab occiduo ſibi repertum ſcribat.
In figura appoſita clarius hoc liquebit; in qua circulus
11TAB. LI.
fig
. 3.
A B orbitam Lunæ Saturniæ exhibet, in 16 partes diviſam,
ipſaque
A B rectam ad nos obverſam.
Die igitur 30 Jun.
1657, hora 10 veſp. invenio locum comitis grad. 207. 16′
ab
apogæo A, methodo ſcilicet ea quam in Syſtemate Satur-
nio
tradidi.
unde prope num. 10 conſtitiſſe debuit, paulo
tantum
citerior.
Atque hinc porro in ſingulos dies ſingulas
circuli
partes numerando;
ſequitur die 2 Jul. ad num. 12.
progreſſum
eſſe.
Item 4. Jul. ad num. 14. Inde poſt dies
5
, nempe 9 Jul.
ad num. 3. Ac porro 12 Jul. ad num. 6.
Et
denique 14 Jul.
ad num. 8. qua die recte divinavit con-
junctum
Saturno fuiſſe.
Reliquis verò plane infeliciter. Si
enim
ad num.
10, 12, 14, orientalis ſpectatus fuit, neceſſa-
rio
ad num.
3 & 6 occidentalis factus eſt. Nec quidem ul-
la
ratione ad num.
14 & 6, qui è diametro ſibi oppoſiti ſunt,
idem
latus Saturni obtinere poterat, uti Euſtachii obſerva-
tiones
poſtulant.
Denique cum 20 Jul. ad num. 14 rever-
terit
, ubi &
die 4 Jul. inveniebatur, quomodo evenit quæ-
ſo
, ut, qui tunc ad orientem, idem nunc, quamvis eodem
loco
, ad occidentem comparuerit?
Etiamſi mea periodus
vera
non eſſet, quænam tamen illa Euſtachii fuerit oſtendi
mihi
velim, paululum diſcrepans, qua ſua hæc viſa tueatur.

Debuerat
ſane hîc, ſi uſquam, Fabrius illi opem tuliſſe;
ſal-
temque
perpendiſſe an ſtare ullo modo iſtæ obſervationes
poſſent
:
aut, ſi nobis imponere vellet, quotlibet duntaxat
novas
è tabulis meis concinnaſſe.
Nam quas nunc adferunt,
facile
nimis deprehenditur, ideo tantum productas fuiſſe, ne
nihil
vidiſſe exiſtimentur.
Credo & faſciam nigricantem in Saturni diſco, liquido
ſibi
conſpici dixiſſet Euſtachius, ni Fabrio viſum fuiſſet eam
nimium
hypotheſi meæ annulari favere.
Cum autem ne
optimis
quidem ſuis perſpicillis eam cerni affirmet, hinc quo-
que
quanto illa meis deteriora ſint perſpicuum fit.
Nam
378625SYSTEMATIS SATURNII. mihi phænomenon illud confictum credatur, idem & in An-
glia
pridem obſervari cœpiſſe ſciendum eſt;
ut liquet ex lite-
ris
Viri Clar.
Joh. Walliſii, Oxonia ad me datis 22. Dec.
1658. quibus inter alia hæc ſcribit. Monebam etiam eiſdem
literis
(nempe datis 29 Maji, 1656) de Saturni faſcia
quam
jam ante obſervaverat D.
Ball, & ſciſcitabar num
tu
eandem conſpexeras, &
c. Eam porro faſciam à 5 Febr.
1656
ad 2 Jul.
quo tempore rotundus Saturnus abſque anſis
apparuit
, medium Planetæ diſcum ſecare D.
Ball. adnota-
vit
, ut in ſchemate ad me miſſo expreſſa eſt.
Atque ita mi-
hi
quoque fuerat eo tempore obſervata, ut cernitur pag.
544
ſyſtematis
Saturnii, quam figuram hîc repeto.
Poſtmodum
11TAB. LI.
fig
. 4.
tamen renatis Saturni anſis cum difficillimè conſpici eadem
faſcia
cœpiſſet, minus rectè quoque à D.
Ball, quantum ad
ſitum
attinet, depicta eſt.
At in mearum obſervationum
adverſariis
, die 26 Nov.
1656, & alias adſcriptum invenio,
lineam
obſcuram fuiſſe evidentiſſimam, eo nempe poſitu qui
pag
.
545, Syſtem. Saturnii memoratur. Neque id monere
neglexiſſem
, obſervationes eas recenſens, ſi quicquam profu-
turum
putaſſem apud illos qui me data opera lectores fallere
voluiſſe
ſuſpicarentur.
Difficillime autem, ut dixi, tractus
hic
obſcurus deinceps cerni cœpit, imo vix jam amplius a-
nimadverti
poteſt;
quod & ſyſtemati meo conſentaneum eſt,
quippe
magnâ jam annuli Saturnii inclinatione;
ad quam
accedit
, quod &
anſarum ſplendor, duplo quam alias luci-
diorem
Saturnum efficiens, oculorum aciem nunc magis im-
pedit
.
Qualia igitur ſint Diviniana teleſcopia cum noſtris collata,
ex
his quæ dicta ſunt, cuilibet manifeſtum opinor.
Eadem
verò
&
Anglicanis viliora eſſe alia præterea ratione oſten-
dam
, quo minus dubitetur phænomena ea vera eſſe, quæ
pariter
cum Anglis ego obſervavi.
Nam & illa quæ ad an-
ſatas
Saturni phaſes attinent, teſtimonio illorum confirma-
turus
ſum.
Vir quidam nobilis ex Gallia, eruditus, acerri-
mique
ingenii, qui Romæ teleſcopia apud artificem iſtum vi-
derat
, hoc ipſo anno 1660, ſuper iis hæc ad me ſcribit.
379626CHRIST. HUGENII ASSERTIO me monſtra les plus beaux de ſes teleſcopes, qui paſſent au
de
la ue 30 pieds;
& nous les comparames avec un de ceux
de
la methode du Chevalier Neal, qu’ on a envoyé au Car-
dinal
Ghiſi;
iln’ a garde de ne tirer l’ avantage de ſon coſté,
mais
ſans mentir il ſe trompe lourdement.
Et meliora igitur Romanis eſſe, illa quæ ex Anglia depor-
tata
erant, judicat is qui coram comparationem utrorumque
inſtituit
, &
Euſtachium tamen obſtinate hoc pernegare teſta-
tur
, adeo ut ſi jam mea Romam deferam, nihil apud illum
quidem
ſim profecturus.
Quid autem huic homini facias,
aut
quis hæc videns non merito exiſtimet, uſque adeo priva-
ti
compendii cura eum duci, ut quid verum ſit diſcernere aut
non
poſſit aut nolit?
Non ægre nunc fidem habitum iri ſpero, tum mihi tum
Anglis
ſimul obſervatoribus, qui anno 1657 oblonga Satur-
ni
brachia diſco utrinque conjuncta ſpectavimus, qualia ex-
hibet
figura Syſtematis mei pag.
545. quam hîc repono; non
11TAB. LI.
fig
. 5.
autem binorum orbiculorum formâ à medio diſco disjuncto-
rum
, ut Euſtachius ſe illa eodem tempore vidiſſe dejerat.
Adderem hîc ſchema quod mihi à D. Ball, ſuprà memora-
to
, advenit, niſi planè ſimile eſſet huic noſtro, hoc uno tan-
tillum
duntaxat abludens, quod brachia illa ubique paulo craſ-
ſiora
ille referat.
Eam vero formam à 5 Nov. 1656, ad 9 Jul. 1657 ſibi ap-
paruiſſe
ſcribit.
Apertis autem brachiis, qualis pag. 547. Sy-
ſtematis
mei &
hîc repræſentatur, talem à 9. Nov. 1657 ad
22TAB. LI.
fig
. 6.
7 Jun.
1658, idem obſervator depingit, ſimillima prorſus
figura
, niſi quod ad poſitum zonæ obſcuræ attinet, de quo
dixi
ſuprà.
Ac denique à 3 Jan. 1659 ad 17 Jun. ejuſdem
anni
, anſis paulo latius adhuc apertis.
Et hæc quidem il-
le
, ignarus adhuc meæ hypotheſeos, ne ob præconceptam
opinionem
aliquid indulſiſſe ſibi exiſtimetur.
Neque ego
aliter
iſta quam ſe revera habent referre auderem, cum redar-
guere
me, ſi fallam, autori obſervationum in promptu ſit.
Quænam igitur illa ſunt Euſtachii perſpicilla palmorum 24,
quibus
rotundi globuli rectorum loco brachiorum
380
[Empty page]
381192[Figure 192]Pag. 626.
TAB
. LI.
Fig
. 1.
F E D V S 30 20 10 C L G R H K P A M Z I O X B
193[Figure 193]Fig. 2.L K O R E H N I S D G B C194[Figure 194]Fig. 3.A 16 15 14 13 12 11 10 9 B 8 7 6 5 4 3 2 1195[Figure 195]Fig. 4196[Figure 196]Fig. 5.197[Figure 197]Fig. 6.
382
[Empty page]
383627SYSTEMATIS SATURNII. tur? Imo etiam loco anſarum jam adapertarum, quales in ſy-
ſtemate
meo pag.
546. Etenim & anno 1658 globulos tantum
ſibi
viſos ait, quales in Fig.
1. iſtarum tredecim tabellæ
LII
.
Quid teſtes citat qui ſecum iſta obſervaverint?
Quos equidem fide digniſſimos eſſe cenſeo, quæque vi-
derint
ingenuè faſſuros, ſed eo ipſo mihi videntur de tele-
ſcopiorum
illius vitio &
ineptitudine teſtimonium perhibere.
Mallem
aliquos adduxiſſet qui ſecum Saturni comitem obſer-
vaſſent
.
Globulorum formâ mihi quoque brachia apparuiſſe dixe-
ram
, quoties 5 aut 6 pedum tubos adhibuiſſem.
Hiſce igi-
tur
rectiſſime ea, atque uti debent, mihi cerni arbitratur;
cum
vero
oblonga ac Saturni diſco affixa, tubo 23 pedum referun-
tur
, falſa imagine me deludi, idque teleſcopii culpa contin-
gere
.
Nimirum perſuadere mihi vult exigua illa omnium ma-
ximis
præferenda eſſe, quaſi ne hoc quidem diſcernere adhuc
didicerim
.
Sed jam ſatis ſuperque, quid de meis teleſcopiis
obſervationibuſque
, quidque de Euſtachianis exiſtimandum
ſit
, me oſtendiſſe arbitror.
Nec tamen quæ dixi in damnum
illius
cedere velim, ſed potius ſtimulos addere, quò magis
magiſque
incumbens, ſua ipſius primo, deinde &
noſtra te-
leſcopia
ſuperet.
Adeo enim non invideo his qui artem ad-
eo
egregiam promovere nituntur, ut decreverim etiam cun-
cta
quæ circa eam mihi comperta ſunt, ſed &
præcipue quæ
ad
theoriam Dioptrices ſpectant, propediem in lucem emit-
tere
:
quod vel ideo mihi faciendum video, ut de veritate ob-
ſervatorum
quæ in Saturni ſyſtemate protuli, plures inquire-
re
poſſint, monſtrata arte qua ſibi paria noſtris perſpicilla pa-
rent
.
Cæterum unicum etiamnum diſcutiendum reſtat Euſtachii
phænomenon
, quo vel ſolo Syſtema meum univerſum cor-
ruere
dicitur.
Eſt autem rurſus de genere eorum quæ non
tantum
non extant, ſed ne quidem per rerum naturam appa-
rere
ullo modo poſſunt:
quod, ſi non vitrarius artifex, at
P
.
Fabrius certè animadvertere debuerat. Ajunt ſpatia illa
bina
, cavitate anſarum intercepta, nigriora reliquo cælo
384628CHRIST. HUGENII ASSERTIO veniri; cum contra, ex hypotheſi mea, cælum ipſum ſit quod
trans
aperturas eas conſpicitur.
Ego vero quæram ex Fabrio,
qui
fiat ut cælum omne, cum vel interdiu vel noctu aſpici-
tur
, non planè tenebroſum nigerrimumque appareat.
Fate-
ri
cogetur in cauſſa eſſe vapores illos ſive atmoſphæram Ter-
circumfuſam, quæ interdiu quidem à Sole, noctu verò à
Luna
aut ſtellis illuſtretur.
Atque adeo ſi vapores ii auferan-
tur
, planè nigrum appariturum eſſe cælum, æquè ac ſpatia
illa
, Saturni anſis incluſa.
Atqui tota atmoſphæræ illuſtratæ
craſſitudo
tam inter nosac Saturnum, quam inter nos nigrum-
que
cæli convexum interjecta eſt;
ergo illius interpoſitu æque
multum
de Saturniarum macularum nigredine, atque de illa
quæ
cælum obtinet decedere neceſſe eſt;
ac proinde ma-
culæ
nihilo obſcuriores reliquo æthere apparere poſſunt.
Quod ſi igitur nihilominus hoc ſibi videri pertendant, fa-
teantur
oportet viſus quadam fallacia id contingere, vicino
forſitan
ſplendore Saturni, anſarumque ſuarum, paulo ob-
ſcuriora
ſpatia illa reddente, quam abſque eo apparitura eſ-
ſent
.
Quanquam mihi nunquam id evenit: quinimo ejus con-
trarium
quodammodo fieri animadverti.
Dum enim anſæ
exigua
tantum adhuc rima paterent, veluti circa 26.
Nov.
1656
, contigiſſe nullus dubito, nondum nigræ lacunæ diſtin-
cte
cerni poterant, ſed tantum tenuiori luce, illa brachiorum
pars
, quæ diſco Saturni proxima erat, perfuſa videbatur.
Qua
eadem
ratione &
faſcia in Saturno, de qua ſuprà, paulò tan-
tum
obſcurior reliquo ejus diſco cernitur, quia nempe licèt
revera
nigra ſatis vel etiam nigerrima ſit, eſt tamen tenuiſſi-
ma
, unde &
latior ſimul juſto & dilutior ſpectatur.
Atque hinc apparet, fruſtra etiam adverſus hypotheſin
meam
objici, quod per eam nunquam Saturnus rotundus ſi-
ne
brachiis videri poſſit;
quia nempe exiguam ſaltem lucem
in
extrema annuli ora reliquiſſe videbar, qua futurum ſit ut
non
penitus viſum effugiat annulus, quanquam à latere inſpe-
ctus
nec brachia proinde in totum aboleantur.
Nunc enim
ſciant
nihil obſtare quo minus omnem lucem margini annula-
ri
adimam, neque hoc abſurdum in rerum natura ſtatui
385629SYSTEMATIS SATURNII. brius contendet, eſſe nimirum materiam aliquam quæ radios
ſolares
omnino non reflectat, quippe qui de quatuor novis,
quos
fingit, Saturni ſatellitibus, duos atros, ac per ſe invi-
ſibiles
, nulliſque ſolis radiis illuſtrandos, reliquos vero ſplen-
didos
eſſe imaginetur.
Verum hypotheſim illam jucundiſſi-
mam
poſtea videbimus;
ſunt enim alia etiam prius ventilan-
da
quibus noſtra oppugnatur.
Dixi planam annuli ſuperficiem, eam quæ nobis obverſa
eſt
, aliquando à Sole averſam non illuminari, unde nimirum
nec
cerni nobis tunc poſſit, ac proinde nullas Saturno anſu-
las
præſtet.
Quod cum certiſſima ratione fieri demonſtrave-
rim
, adverſarii mei breviter atque uno verbo negant, opti-
ciſque
regulis refelli dicunt.
Quomodo tamen? Ponendo ſci-
licet
&
Saturni diſtantiam & Solis diametrum longe quam ego
majores
, quo ſiatut ſuperficies dicti annuli, ad nos ſpectans,
ſemper
quoque à Sole lumen accipiat.
Atqui ego & diſtan-
tiam
illam &
diametrum (nam una alia expendet) multo ma-
jores
exhibui in Syſtemate meo quam alius quiſquam omnium
Aſtronomorum
.
Nam cum Ptolemæus & Copernicus dia-
metrum
Solis, tantum 5 Terræ diametris taxent;
Ariſtarchus
&
Bullialdus 7; Ricciolus 33; Wendelinus, quo pluribus ne-
mo
, 64;
ipſe 111 dedi, nec ſine ratione ut puto. Et Fabrio
tamen
parcus fuiſſe videor, qui Solem longe majorem etiam
fieri
vult, ne ſtare hypotheſis mea poſſit, utque merito hanc
Optices
ignorantiam mihi impegiſſe videatur.
Cum ipſe in-
terim
vel Optices vel Aſtronomiæ uſque adeo imperitus ſit,
ut
non advertat, licet centies millies majorem quam ego So-
lis
diametrum ſtatuat, ac ſimul planetariorum orbium ampli-
tudinem
eadem proportione adaugeat, tamen diametrum il-
lam
, ex Saturno conſpectam, non niſi 3 circiter ſcrupulorum
fore
;
atque etiamſi tanta illinc appareret quanta nobis in Ter-
ra
poſitis, tamen illa quam dedi demonſtratione evinci, ſu-
perficiem
annuli ad nos verſam, aliquando Solis lumine non
illuſtrari
, propterea quod planum annuli productum, inter
nos
Solemque tranſeat.
Nam ſi hoc fieri quandoque neget,
oportet
ſtatuat diametrum Solis, (quod ridiculum eſt)
386630CHRIST. HUGENII ASSERTIO magni orbis diametri, in quo circa Solem Tellus defertur, ſal-
rem
duabus quintis partibus æqualem eſſe.
Hoc enim ita eſ-
ſe
facile oſtendere poſſem, ſed Aſtronomi ex demonſtratio-
ne
mea pag.
570 haud ægre deducent. Nam ſi planum annu-
li
plano eclipticæ foret ad rectos angulos, non duas quintas
ſed
integram orbis magni diametrum dicerem;
duæ quintæ
autem
oriuntur ex inclinatione graduum 23 {1/2} quanta eſt di-
ctorum
planorum.
Invenio vero & Graphices inſcitiam mihi objici, quia
nempe
umbras qualdam, quas in ſchemate Saturni num.
10.
Euſtachius depinxit, alioqui non fuerim reprehenſurus.
Eum
enim accerſiviſſe quidem illas, ſed neceſſario, conten-
dunt
, ut ſphæræ formam exprimeret;
quia videlicet incertum
abſque
iis futurum fuerit, an convexus Saturnus, an planus
eſſet
.
Atque ego proinde ineptus, qui de ſuo eas umbras
Euſtachium
addidiſſe dixerim, quas ille ex arte, atque ita
flagitante
rei natura deſcripſerit.
Sed enim jocari hîc libet.
Nempe
cum temere citra ullam demonſtrationem me ſtatuiſ-
ſe
arguant, Saturnum circa axem ſuum converti, rogo nunc
illos
unde tam certo compererint, Saturni medium corpus
globoſum
eſſe?
Non enim obſervatio ulla puro hoc docuit,
ſed
colligunt tantum ex analogia quadam inter hunc &
alia
quædam
cæleſtia corpora, ſicut &
ego de converſione circa
axem
.
Quid igitur neceſſario umbras ad globum repræſen-
tandum
accerſere opus erat?
Verum diſſimulare mihi viden-
tur
, quaſi non advertant, non adeo me de medii corporis
umbra
ſenſiſſe, quàm de illa quam ellipticæ figuræ, binas
anſas
efficienti, tribuit.
Huic enim ea lege umbras adjecit,
ut
annulum ellipticum, non planum ſed rotundum, ſimilem-
que
ſerpenti caudam devoranti, exprimat;
neſcio enim quo-
modo
melius formam eam deſignem.
Deinde & hoc umbræ
ſuæ
artificio præſtitit, ut totus iſte annulus poſt globum Sa-
turni
poſitus videatur.
Qua ex re ſibi ipſi forte Euſtachius
abſurdam
aliquam Saturni formam commentus eſt, vel aliis
certe
commioiſcendi anſam præbere potuit.
Mihi autem,
de
umbra illa temere addita, neceſſario admonendi erant
387631SYSTEMATIS SATURNII. ctores; quia ſi vera eſſet, refellebt hypotheſin meam, cum
alioqui
ſchema Euſtachianum, ſi ſine umbris conſideraretur,
plurimum
illam confirmaret.
Sed & me ejuſdem criminis te-
neri
ajunt, quod paſſim umbras majores quam revera ſint
adjiciam
.
Neſcio equidem quas dicant; ſemel enim Satur-
ni
globo annuloque umbras addidi, at non tanquam ita ob-
ſervaſſem
, ſed explicandæ hypotheſeos cauſa, ut nempe ap-
pareret
quo pacto annulum Saturno circumdediſſem.
Quod ſi faſciam in diſco ejus obſervatam, uti & illas quas
in
Jove &
Marte exhibui, nigriores quàm in cælo ſpectan-
tur
, ob oculos poni dixiſſent, non iviſſem inficias.
Fateor
enim
ultro cælatoris culpa hoc accidiſſe;
ac in Marte præ-
ſertim
zonam longe dilutiorem, imprimis circa margines,
pigendam
fuiſſe.
Quam neque perpetuo ibi ſpectari opi-
nor
, ſed, ut Joviales faſciæ, mutabilem formam habere, ſic-
ut
poſtremis in Marte obſervationibus didici;
de quibus a-
lias
fortaſſe plura.
Nihil autem ejuſmodi mihi viſum in u-
troque
hoc planeta, Euſtachius non alio argumento probat
quàm
cætera omnia, nempe quia ipſe non viderit.
Quod Syſtemati Copernicano Syſtema meum Saturnium
adaptaverim
, nemo, ut opinor, jure me reprehenderit.
At-
tamen
cum Catholicis omnibus Fabrius illo interdicat, mi-
ror
quod non vel hoc ſolo nomine rejicienda eſſe omnia
commenta
mea pronuntiet.
Sed videbat, credo, facile in
locum
Copernicani Syſtematis Tychonicum me ſubſtitue-
ere
poſſe.
Utrum enim adhibeam parum admodum intereſt
ad
phænomena quod attinet.
Sed rei veritas haud aliter
quam
Copernicum ſequendo explicatur;
cujus ſententiam
non
parum quoque noſtrum Saturni Syſtema commendat.
Non intelligo autem qui tam confidenter, hanc de Terra
mota
opinionem, tantùm ab hetorodoxis Ariſtarchis tenen-
dam
Fabrius aſſeveret.
Quoties enim de ea cum Catholicis
(Romanis nempe) ſermones confero, profitentur illi ſe ne-
quaquam
decretis in contrarium latis teneri, ſive ea à Car-
dinalibus
, ſive ab ipſo ſummo Pontifice profecta fuerint.
Quibus videlicet non tantum tribuunt in explicando
388632CHRIST. HUGENII ASSERTIO rum literarum ſenſu, ut etiam de controverſiis quæ, ut vo-
cant
, facti ſunt, neceſſario iis ſtandum ſit:
ac plane, quie-
tem
Telluris rationibus potius adſtruendam, quàm diploma-
tis
ſanciendam, exiſtimant.
Quin etiam in Gallia paſſim
Syſtema
Copernici non tanquam hypotheſin, ſed ut liqui-
dam
veritatem propugnari certum eſt, idque ab ipſis Eccle-
ſiaſticis
, &
Sacerdotibus, qui voluminibus totis publice do-
ctrinam
eam tradunt, nihil, quod ſciam, Roma contradi-
cente
.
Quæ omnia perpendens, pridem credidi præter A-
ſtronomiæ
ignaros, imperitamque multitudinem, tantùm
adhuc
Cleanthes aliquos, in quibus &
Fabrius, antiquo er-
rori
adhæreſcere, vique irrita Telluris motui obniti.
Cæterum cum mordicus, ut ait, hoc propoſitum teneat,
ac
planetas reliquos proinde nullo modo Terræ aſſimilandos
putet
, nihil mirum eſt, nec ferre eum potuiſſe Saturnicola-
rum
ullam mentionem fieri.
Ubi tamen injuria me culpat.
Nam non ita de illis diſſerui, ut eſſe aliquos affirmarem, aut,
rationibus
adductis, veriſimile id eſſe evincerem.
Quin imo
abſtinere
me dixi plura ſcribere de Aſtronomia, qualis inco-
lentibus
Saturnum futura eſſet, eo quod abſurdum nimis ple-
rique
arbitrentur homines in planetis degere;
qui proinde
fruſtra
me inveſtigare dicturi eſſent, quid ii obſervent, qui
in
rerum natura non ſunt.
Cum autem, in periodo Lunæ
Saturniæ
computanda, menſes Saturnicolarum nominavi,
nihil
novum aut inſolitum Aſtronomis feci, quibus nihil fre-
quentius
eſt, quam ut in Soleaut Luna aliquem exiſtere imagi-
nentur
, qui inde aſtrorum motus ſpeculetur.
Non erat itaque
quod
commentum hoc de Saturnicolis me ibi propoſuiſſe Fa-
brius
culparet.
Quanquam etſi ſecus foret, neque primus
ego
hoc prodidiſſem, neque ridiculum adeo, apud Philoſo-
phos
quidem, quam ille exiſtimat.
Verum præter inſtitu-
tum
ad iſta non digrediar.
Vocat me Fabriani Syſtematis
contemplatio
, illius nempe quo, poſtquam meum diruit,
phænomena
circa Saturnum commodè exponi poſſeconfidit.

Nam
priora illa, quibus Saturni ipſius motum novis legibus
ordinare
aggreditur, nihil huc pertinent, neque
389633SYSTEMATIS SATURNII. ea operæ pretium fuerit. Miror tamen quid in Tychonica
hypotheſi
illi diſplicuerit, ut novam à fundamentis extruere
in
animum induceret:
quam quidem vereor ut Aſtronomi
ſatis
percipere, nedum probare queant.
At nec illa quæ ad phaſes Saturni pertinet, ullo modo
clarior
eſt, prætereaque ab omni ratione &
veriſimilitudine
tam
longè remota, ut neſciam an refutari à me opus habeat.
Cui enim imponet quæſo bellum iſtud commentum de qua-
tuor
globulis Saturno proximis, quorum binilumine ſolis ſplen-
dent
, binialii radios prorſus non reflectunt, ſed natura ſua ſunt
obſcurriſſimi
.
Videor mihi circulatorium quendam calculo-
rum
ludum videre, alios ibi albos, alios nigros eſſe, nunc
hos
, nunc illos oſtendi abſcondique viciſſim.
Tale quid enim
præ
ſe fert mirabilis illa hypotheſis.
Quidni verò circulos ſal-
tem
in ſchemate ſuo expreſſit, quos nova hæc Planetarum ſo-
boles
obeunt?
Quos circulos non Saturnum in centro habe-
re
cerneremus, nec quidem minorem à majore includi, ſed
poſt
tergum Planetæ binos ex ordine jacere, in quorum utro-
que
duo iſtorum ſatellitum ita currerent, ut nunquam alter
alterum
aſſequeretur, ſed è diametro ſemper diſtarent.
Re-
ctè
, ni fallor, mentem Fabrii intellexi, ſin minus, admone-
ri
cupio, fuit enim nonnihil divinandum.
Quum autem, his
poſitis
, phaſin 1, 4, 8, 9, tabellæ ſuæ, facile explicari dicat,
11TAB. LII. ſcire velim quo pacto Planetæ novi ex minimis maximi fiant.
Nam in 1 & 4 Figura, diametrum ne quidem dimidiam ha-
bent
medii Saturnii corporis, cum in Figura 8, &
9, vel æ-
quales
huic, vel majores etiam eſſe neceſſe ſit.
Deinde ipſius
Euſtachii
obſervata phaſis in Figura 10, quomodo ex hac hy-
potheſi
deducetur?
Cum neque rotunda corpora ellipticos ar-
cus
facere poſſint, &
nigri Planetæ minores candidis hîc eſ-
ſe
debeant, contra quam poſitum fuit:
æquales enim inter ſe,
poſt
aliquantam deliberationem, ſtatuuntur:
Quænam porro
ſit
novorum Planetarum periodus non jam exigam, nondum
enim
repertam eſſe ait.
Sed vereor ut aliqua eſſe poſſit. Nam
trium
quidem annorum ſpatio, quorum primus 1646, unam
illam
Figuram 10 ſibi.
apparuiſſe Euſtachius affirmat, in
390634CHRST. HUG. ASSERT. SYST. SAT. bella quadam, Sereniſſimo Magno Duci Hetruriæ, Fratri T.
C. dicata; unde oportet nihil motos fuiſſe interea ſatellites,
quod
quidem animadverti poſſet.
Poſtea vero alüs tribusan-
nis
, 1655 nempe, cum duobus inſequentibus, in tantum pro-
greſſi
fuere, ut medio horum annorum rotundus Saturnus ſpe-
ctatus
ſit, extremis vero utriſque cum binisad latera orbibus,
interſtitio
aliquo à medio corpore disjunctis.
Utinam ridi-
culi
Syſtematis inventori pœna conſtituta ſit, ut motuum iſto-
rum
anomalias inveſtigare teneatur.
Piget vero me ultra in
his
immorari:
ſed tamen pauca pro meo illo Saturni comite
dicere
cogor.
Hunc, quia videbatur aliquid in Syſtemate ſuo
turbaturus
, ſupra Saturnum Fabrius relegavit, ita nimirum ut
totus
quem percurrit circulus, Planetâ ſuperior jaceat.
Sed
immerito
prorſus;
ego enim cautionem me dabo, nihil eum
anſatis
illis phaſibus occurſu ſuo nociturum, cum puſillus ad-
eo
ſit, ut ne quidem, cum prope ad Saturnum accedit, con-
ſpici
queat:
raro etiam, nec niſi cum rotundus eſt Saturnus,
inter
diſcum ejus &
nos tranſeat, idque ſemidiurno ſpatio.
Sinat
itaque in ſua illum manere orbita, unáque Mediceos
Planetas
in vias ſuas, à Magno olim Galilæo circa Jovem at-
tributas
, reſtituat, quos nullam omnino ob cauſam, quam
quidem
aut ipſe adducit, aut ego animadvertere poſſum, lo-
co
ſuo ſimiliter expulit.
Jamque percenſui, ni fallor, Princeps Sereniſſime, omnia
quæ
adverſus me Euſtachius de Divinis, ſeu potius P.
Fabrius
conquiſivit
, quæve ad ſuam hypotheſin ſtabiliendam commen-
tus
eſt, quæ quum animo reputo, nulla ſane invenio, quibus
non
pro me ſibi eruditi reſponſuri fuerint, aut venturi tem-
poris
experientia.
Interim pauca hæc repoſuiſſe non me pœ-
nitet
, quia, licet artificem illum merito neglexiſſe tacendo vi-
deri
poteram, non idem fortaſſe contra alterum, quem ferunt
alicujus
nominis eſſe adverſarium, valiturum erat ſilentium;
utique quum ſatis omnibus conſtet pleraque ab hoc fuiſſe ſup-
peditata
, multique, non tam quld, quam à quo ſit objectum,
reſpiciant
.
De cætero rogo C. T. ut, qua uſus ſum in diſ-
putando
, libertatem boni conſulat:
Idque ita, ſi & provo-
catus
in arenam hanc deſcendi, &
juſtæ defenſionis terminos
nuſquam
tamen exceſſi, FINIS.
391
[Empty page]
392198[Figure 198]Fig. 1.199[Figure 199]Fig. 2.200[Figure 200]Fig. 3.201[Figure 201]Fig. 4.202[Figure 202]Fig. 5.203[Figure 203]Fig. 6.204[Figure 204]Fig. 7.205[Figure 205]Fig. 8.206[Figure 206]Fig. 9.207[Figure 207]Fig. 10.208[Figure 208]Fig. 11.209[Figure 209]Fig. 12.210[Figure 210]Fig. 13.
393
[Empty page]
394
CHRISTIANI HUGENII
DE

SATURNI
ANNULO
OBSERVATIONES
.
395
[Empty page]
396637 211[Figure 211]
CHRISTIANI HUGENII
DE

SATURNI
ANNULO
OBSERVATIONES
.
I.
Obſervationes in Saturnum Pariſiis habitæ in Bi-
bliotheca
Regia.
ANno 1668, 17 Aug. , hora 11 veſpertinâ Dni Hu-
genius
&
Picart obſervarunt Planetam Satur-
11TAB. LL
fig
. 2.
num ope teleſcopiorum 21 pedum &
invene-
runt
figuram ejus talem qualem hic exhibemus,
globo
in medio manifeſte excedente ſupra &

infra
ovalem quod vix dum anno præceden-
ti
erat conſpicuum.
Menſurarunt diverſimode inclinationem magnæ diametri
Ovalis
ad æquatorem, quæ inventa eſt circiter 9 graduum, li-
cet
eo empore tantum debuerit eſſe 4 graduum, ſecundum illa,
quæ
D.
Hugenius dixit in Syſtemate Saturni, planum annu-
li
, qui circumdat globum Planetæ cum plano Eclipticæ tan-
tum
efficere angulum 23.
gr. ; ſed cum ultima hæc obſer-
vatio
, &
ſimiles aliæ hujus anni & præcedentis, magis exa-
ctæ
ſint &
habitæ tempore magis opportuno ad menſuran-
dam
obliquitatem, illis, quæ fundamentum fuere memo-
ratæ
detereminationis, Dus Hugenius invenit, loco 23
gr
angulum plani Annularis &
Eclipticæ eſſe circiter 31
22Vera annuii
inclinatio
.
graduum;
& hoc poſito, non ſolum formam, quam jam
397638CHRISTIANUS HUGENIUS bet Saturnus, ſed & omnes illas, quas obſervarunt Aſtrono-
mi
ab illo tempore a quo veras obſervare potuere, congruere
perfecte
cum hypotheſi annuli, &
peculiariter obſervationem
D
ni Campani, Anni 1664 initio Julii, quam ipſe publici ju-
ris
fecit, in quo magna Ovalis diameter duplicatæ minori dia-
metro
æqualis eſt.
Quod autem ad rotundam Saturni Phaſin attinet, non poteſt
11Phaſis ro-
@unda
.
niſi parum admodum tempus hujus mutari, ex memorata mu-
tata
inclinatione ita ut Dus Hugenius adhuc dum phaſin hanc
rotundam
expectet anno 1671, in quo æſtate anſas amittere
inchoabit
, quas niſi poſt annum circiter recuperabit, juxta illa
quæ
tradidit in Syſtemate Saturni.
212[Figure 212]
II.
Excerpta ex literis D. Hugenii, Academiæ regiæ ſcien-
tiarum
ſocii, ad auctorem Diarii Eruditorum
de
figura Planetæ Saturni.
CUm Saturnus abdicaverit figuram ſuam rotundam poſt-
22Brachia
Saturno
re-
@ata
.
quam hoc anno 1672 ex radiis ſolaribus emerſit, uti
anno
præcedenti prædixeram, &
cum illi brachia
ſint
renata;
ultima mutatio non minus meretur, ut
in
Diariis veſtris notetur, quam quædam aliæ præcedentes, qua-
rum
ibidem mentionem feciſti.
Ultimum in conjunctione cum Sole fuit Planeta hic 12 Mar-
tii
præterito, in 22 gr.
35 min. Piſcium; magna autem obliqui-
tas
hujus loci Zodiaci ad noſtrum horizontem, quando oritur,
in
cauſa fuit quo minus tribus menſibus, aurora prohibende,
videretur
;
nam 5 Junii tantum DUS Caſſini primum illum po-
tuit
obſervare, cum brachia Saturni jam facta eſſent adeo
clara
&
ampla, ut inde colligi debuerit, jam à longo tem-
pore
fuiſſe inſtaurata;
Obſervabat etiam in diſco Saturni
33@mbra in
@iſco
Saturni.
parvam umbram ad latus ſeptentrionale brachiorum,
398639DE SATURNI ANNULO. riter ac exhibui in Syſtemate Saturni Tab. XLIX. fig. 6. ;
quod
, æque ac inſtaurata brachia, congruit cum iis quæ ſtatui
in
illo Syſtemate de annulo, quo cingitur Saturnus.
Sed
quoniam
hæc hypotheſis præcipue confirmatur obſervationi-
bus
, quas ultimo anno fecimus, quarum quædam nondum cum
publico
communicatæ fuere, ut mihi veniam concedas rogo has
nunc
memorare, cum annotationibus, quas ad eas feci.
Anno 1671 Saturnus apparuit rotundus ſine brachiis aut
anſis
uti prædixi ante annos 14, quum publici juris feci meum
Syſtema
, licet id acciderit duobus menſibus prius quam ex-
pectaveram
, ſcilicet in fine menſis Maji.
Percepta deinde eſt
quædam
interruptio figuræ rotundæ, quam non prævidi, &

quam
difficulter admodum prævidere potuiſſem, quia Satur-
num
tantum obſervaram per unicum annum, cum hæc va-
ticinarer
.
Sed noſti, quam primum intellexerim, brachia
rediiſle
, quod DUS Caſſini obſervavit 11 &
14 Auguſti,
me
affirmaſſe illa certo certius brevi iterum peritura,
quod
quoque verum repertum eſt;
nam 4 Novembris bra-
chia
Saturni erant adeo obſcura, ut dubitarem an qui-
dem
iterum apparerent, licet DUS Caſſini affirmet ſe illa per-
cepiſſe
ultimâ vice 13 menſis ſequentis Decembris, poſt quod
tempus
figura rotunda duravit, donec Saturnus in radios
Solares
ſe abſcondit.
Hæc ultima brachiorum Eclipſis præcipue veritatem meæ
11Saturnus
rotundus
.
hypotheſeos probat;
facile enim patet quam difficile fuiſſet ſe-
cundam
prævidere mutationem, priori adeo vicinam, niſi
illius
veram cauſam perſpectam habuiſſem;
præterquam quod
modus
, quo brachia ſecunda vice ablata fuere isipſe ſit, quem
ſtatui
in meo Syſtemate.
Vidimus enim illa pedetentim de-
ficere
à claritate ſuâ, licet ſemper manſerint ſatis ampla;
quod erat certum indicium, radios ſolis valde oblique il-
luſtrare
ſuperficiem annuli Saturni, quæ ad nos converſa
erat
, quam tandem non amplius illuſtrarunt ſed quidem op-
poſitam
.
In præcedenti apparitione figuræ rotundæ, à fine
Maji
uſque ad 14 Auguſti, brachia latebant, non quia
non
illuſtrabantur, ſed quia viſus noſter, parum
399640CHRIST. HUG. DE SAT. ANNULO. vel omnino nihil elevatus erat ſupra ſuperficiem annulí,
quem
Sol intuebatur.
Hæc omnia tantum illis ſcripta ſunt, qui cum cura exami-
narunt
, quæ tradidi in Syſtemate Saturni:
& pro iis adhuc
addo
, quantum attinet ad lineam æquinoctialem vel rotundæ
11Linea æqui-
noctialis
an-
nuli
.
apparitionis Saturni, quæ linea formatur interſectione an-
nuli
&
plani orbitæ planetæ, me nullis cogi obſervationibus,
ad
ſitum illius mutandum quem in Syſtemate Saturni præſcri-
pſi
in 20{1/2} gr.
Piſcium & Libræ. Quoties Saturnus è Sole viſus
pervenietad
illa Zodiaci loca, rotundus apparebit, etiam quan-
do
ab hiſce tantum duobus gradibus removetur;
nam ex obſer-
vationibus
anni ultimi percepi ita reſtringendos eſſe limites
quos
6 graduum ſtatueram, ut ſatis facerem quibuſdam Gali-
læi
&
Gaſſendi obſervationibus, quorum Teleſcopia mino-
ris
notæ fuerant, quam credere auſus eram.
Juxta ultimas
haſce
limitationes minus apparitiones formæ rotundæ Satur-
ni
durabunt quam ipſe olim prædixi;
ita ut anno 1685 non
initio
menſis Martii, ſed menſe Julio, brachia amittet Satur-
nus
prope finem apparitionis ſuæ, &
illa recuperabit ſequenti
menſe
Novembri;
pariter 1701 non poterit videri rotun-
dus
, niſi menſe Junio, initio ſuæ apparitionis, &
menſe Au-
guſto
brachia ejus incipient renaſci.
Antequam finem huic ſcripto imponam, hic addam, Ta-
bulam
, quam dedi pro motu parvæ Lunæ, vel ſtellæ, quæ
comitatur
Saturnum, &
circa illum volvitur 47 minutis mi-
nus
quam 16 diebus, huc uſque repertam eſſe adeo obſer-
vationibus
congruam, ut nondum videre queam, ſitne quid-
piam
addendum vel detrahendum.
FINIS.
400
CHRISTIANI HUGENII
ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΟΣ
,
SIVE

De
Terris Cœleſtibus, earumque ornatu,
CONJECTURÆ

AD

CONTANTINUM
HUGENIUM,
Fratrem
:
CULIELMO
III. MAGNÆ BRITANNIÆ REGI,
A
SECRETIS.
401
Horat. Epiſt. 6. lib. 1.
Hunc ſolem, & ſtellas, & decedentia certis
Tempora
momentis, ſunt qui formidine nulla
Imbuti
ſpectent:
quid cenſes munera terræ
Quid
maris extremos Arabas ditantis &
Indos?
Ludicra quid, plauſus, & amici dona Quiritis,
Quo
ſpectanda modo, quo ſenſu credis &
ore?
402643PRÆFATIO AD LECTOREM. 213[Figure 213]
BENEVOLO LECTORI
SALUTEM
.
LIbellus hicce jam ad umbilicum dedu-
ctus
, &
prælo deſtinatus erat, cum
maximo
rei literariæ damno Illuſtrem
ejus
Auctorem primum morbus, dein
mors
occupavit.
Qui tamen ut in lu-
cem
prodiret, cavit, ultima voluntate fratrem, ad
quem
ſcriptus eſt, rogitans, hujus ut edendi curam
ſuſcipere
vellet.
Cui rei Nobiliſſimo Viro innume-
ris
occupationibus &
peregrinationibus, utpote qui
Magnæ
Britanniæ Regi ad res Batavas à ſecretis
eſſet
, diſtracto vacare non licuit, niſi anno ferme
poſt
Auctoris obitum.
Qua re, intercedente dein-
de
etiam Typothetarum mora, factum eſt, ut cum
editioni
jam omnia pararentur, &
hic Vir fato ceſ-
ſerit
, adeoque &
Parente & eo, qui poſt parentis
obitum
ejus vicem gerebat, &
ad quem deſtinatus
erat
, deſtitutus fuerit hic Libellus.
Eadem tamen,
qua
ab Auctore conſcriptus erat, ratione, eademque
ad
fratrem, licet jam defunctum, inſcriptione,
403644PRÆFATIO AD LECTOREM. ligio enim fuit quidquam immutare) prodit in publi-
cum
, non dubia ſpe, fore, ut eruditi, ſicut reliqua
omnia
Auctoris, ſic &
ultimum hunc ejus fœtum be-
nigne
accipiant.
Demonſtrationes equidem Mathe-
maticas
non invenient ubique, neque enim res pati-
tur
, ſed, quo in his rebus nihil ultra deſiderari jure
poſſe
videtur, veriſimiles &
ingenioſas conjecturas.
Quæ ex cœlorum notitia depromi potuerunt, ea hic
videbunt
ratione demonſtrata;
quæ ex iis non pa-
tent
, ex cœleſtium corporum cum tellure noſtra affini-
tate
ſolerter conjecta.
Verum hujus quid ſit, ex ipſo
Auctore
commodius perſpicies.
Vale.
404645 214[Figure 214]
CHRISTIANI HUGENII
COSMOTHEOROS
,
SIVE

De
Terris Cœleſtibus, earumque ornatu,
Conjecturæ
.
AD

CONSTANTINUM
HUGENIUM,
Fratrem
.
LIBER I.
FIeri vix poteſt, Frater optime, ſi quis cum
Copernico
ſentiat, Terramque, quam inco-
limus
, è Planetarum numero unum eſſe exi-
ſtimet
, qui circa Solem circumferantur, ab
eoque
lucem omnem accipiant;
quin inter-
dum
cogitet haud a ratione alienum eſſe ut,
quemadmodum
noſter hic Globus, ita cæteri quoque iſti,
cultu
ornatuque, ac fortaſſe habitatoribus non vacent.
Præ-
ſertim
ſi ad ea quoque reſpiciat quæ poſt Copernici tempo-
ra
in cœlo deprehenſa ſunt;
Comites nempe ſtellarum Jovis
&
Saturni, Lunæ montes campoſque, & alia multa; quibus
non
ſolum veritas inventi ab illo ſyſtematis, ſed &
ſimilitu-
do
ac cognatio, Terram inter &
Planetarum corpora, ma-
gnopere
confirmatur.
Itaque & nobis, cum prælongis Te-
leſcopiis
ſidera unà ſpecularemur;
quod jam per multos an-
nos
, propter occupationes tuas &
continuam fere
405646CHRISTIANI HUGENII tiam, non licuit; ſæpius ea de re ſermones habitos memini.
Qualia vero eſſent, quæ in iſtis regionibus extarent Naturæ
opera
, id ne ſperandum quidem eſſe ut unquam ſciri poſ-
ſit
, fruſtraque proinde quæri, certo credebamus.
Neque
vero
aut a priſcis Philoſophis, aut a recentioribus quidquam
ejuſmodi
tentatum fuiſſe comperi.
Nam inter illos quidem,
jam
ab ipſo Aſtronomiæ exortu, cum primum Sphæricam
eſſe
Terræ formam intellectum eſt, eamque undique æthere
cingi
, fuere qui auderent alios eſſe in ſideribus mundos, imo
innumerabiles
dicere.
Poſteriores vero, ut Cardinalis Cu-
11Fuiſſe qui
Planetis
in-
colas
tribue-
rint
, ſed ni-
hil
præterea
de
iis inqui-
ſiviſſe
.
ſanus, Brunus, Keplerus, qui &
Tychonem Braheum idem
ſenſiſſe
ſcribit, Planetis quidem incolas ſuos tribuerunt;
Cu-
ſanus
&
Brunus etiam Soli, & ſtellis inerrantibus: nihil ta-
men
ulterius aut hi aut illi quæſiviſſe inveniuntur;
neque
etiam
nuperus auctor Gallicus dialogi ingenioſi de Mundo-
rum
multitudine.
Tantum fabulas quaſdam de Lunæ popu-
lis
nonnulli contexuerunt, animi causâ, Lucianicis, quas
noſti
, haud multo veriſimiliores.
Nam & Keplerianas his
annumero
, quibus ille in ſomnio Aſtronomico ludere voluit.
Mihi vero, qui tot viris egregiis nequaquam me perſpica-
ciorem
eſſe exiſtimo, ſed eo feliciorem, quòd poſt illos.

tantùm
non omnes, natus ſim;
cum ab aliquo tempore di-
ligentius
iſta meditari cœpiſſem, viſum eſt non prorſus ob-
ſeptas
eſſe, de rebus tam procul diſſitis, inquirendi vias, ſed
veriſimilibus
conjecturis abunde materiam præberi.
Quas
conjecturas
meas, prout ſeſe ſubinde obtulerunt, in adver-
ſariis
annotatas, nunc in ordinem redigere, tibique expo-
nere
volui;
atque aliquid etiam adjicere de Sole, Stelliſque
inerrantibus
, &
mundi magnitudine, cujus particula quæ-
dam
minima eſt totius Syſtematis noſtri complexus.
Et hæc
quidem
, pro ſolito tuo res ſuperas cognoſcendi ſtudio, li-
benter
te lecturum arbitror.
Mihi certe ſcribere ea jucun-
dum
fuit;
utque ſæpe aliàs, ita nunc, velut in re ipſa, ve-
rum
eſſe expertus ſum illud Archytæ;
Si quis in cœlum a-
ſcendiſſet
, naturamque mundi &
pluchritudinem ſiderum
perſpexiſſet
, inſuavem illam admirationem ei
406647COSMOTHEOROS, LIB. I. (quæ alioqui jucundiſſima fuiſſet) niſi aliquem cui narra-
ret
habuiſſet.
Utinam vero hæc noſtra narrare non omni-
bus
poſſem, ſed præter te lectores arbitratu meo deligere li-
ceret
, qui nec Aſtronomicæ ſcientiæ, nec Philoſophiæ me-
lioris
rudes eſſent;
quibus facile conatus hoſce probatum iri,
nec
, propter novitatem, defenſione opus habituros confi-
derem
.
Quia vero & in imperitiorum manus venturos pro-
video
, &
fortaſſe quorumdam ſeveriora judicia ſubituros,
puto
non abs re fore ut utrorumque reprehenſiones jam
hinc
repellere coner.
Atque erunt quidem, qui cum Geometriam aut Mathe-
11Occurritur
objectionibus

imperito-
rum
.
maticas nunquam attigerint, omnino vanum ac ridiculum
hoc
inceptum noſtrum cenſebunt.
Incredibile enim iis vi-
detur
, ut Siderum diſtantias, aut quæ ſit magnitudo eorum,
metiri
poſſimus.
Tum vero motum huic Terræ aut falſo
adſcribi
exiſtimant, aut nequaquam adhuc probatum eſſe.
Quare nihil mirum, ſi, quæ talibus fundamentis exſtruun-
tur
, pro ſomniis nugiſque ſint habituri.
Quid vero his di-
cemus
, niſi aliter ſenſuros ſi diſciplinis iſtis, naturæque re-
rum
contemplandæ, operam dediſſent.
Hoc vero longe
plurimis
non licuiſſe ſcimus, vel quod ad ea parum ingenio
comparati
eſſent, vel quod unde diſcerent non haberent,
vel
denique quod ſuis, aut reipublicæ curandis negotiis, alio
vocarentur
.
Itaque nihil eos reprehendimus; ſed, ſi dili-
gentiam
in his rebus noſtram condemnandam putabunt, ad
magis
idoneos judices provocamus.
Erunt alii qui ea, quæ veriſimilia eſſe oſtendere conati
22Conjecturas
haſce
S. Scri-
pturis
non
adverſari
.
ſumus, Sacris Literis adverſari prædicent, cum de Terris
animalibuſque
, atque etiam ratione præditis, nos diſſerere
animadvertent
;
de quorum origine, aut quod omnino in
rerum
natura extent, nihil illic traditum ſit, ſed ea potius
ex
quibus contrarium ſequatur.
Tantum enim de Tellure
hac
, cum ſuis animantibus, herbiſque, &
homine omnium
domino
commemorari.
Quibus reſpondeo, quod & ante
me
alii, ſatis apparere non de omnibus iis, quæ Deus crea-
vit
, particulatim nos edoceri eum voluiſſe.
Itaque cum
407648CHRISTIANI HUGENII Siderum vel Terræ nomine, in prima Geneſi, etiam Plane-
, qui præter Solem Lunamque ſunt, comprehendantur;
atque etiam Jovis & Saturni Comites; poſſe non tantum
plures
alios utriuſque generis includi, ſed &
res innumeras
quas
in ſuperficie eorum ſummo opifici collocare placuerit.

Porro
non neſcire eos quo pacto interpretandum ſit, quod
dicitur
omnia propter hominem condita eſſe;
neque eo ſi-
gnificari
, ut a pluribus jam eſt animadverſum, tot ingentia
corpora
ſtellarum, quas partim videmus, partim nec vidiſ-
ſemus
quidem unquam, ſi Teleſcopiorum auxilium defuiſſet,
noſtræ
utilitatis aut contemplationis gratia fuiſſe condita;

quia
id abſurde diceretur.
Quare cum operum Dei magna
pars
extra conſpectum hominum ſit poſita, neque ad eos
pertinere
videatur, haud alienum eſſe opinari, aliquos exta-
re
, qui illa propius aſpiciant &
admirentur.
Sed dicent fortaſſe, cum de his ipſe ſupremus auctor nihil
11Inquiſitio-
nem
horum
ut
nimis cu-
rioſam
repre-
hendi
non
debere
.
amplius docuerit aut revelarit, credendum eſſe ſibi ſcientiam
eorum
reſervaſſe, ac proinde temere, &
curioſe nimis de iis
inquiri
.
At nimium ipſos ſibi ſumere ajo, ſi definire velint,
quouſque
homines inveſtigando progredi debeant, diligen-
tiæque
eorum modum ſtatuere;
ac ſi terminos, quos hic
Deus
præſcripſit, certo cognitos haberent;
aut in hominum
poteſtate
eſſet illos prætergredi.
Et ſane, ſi talibus ſcrupu-
lis
retenti fuiſſent qui ante nos vixerunt, adhuc ignorari po-
tuiſſet
quænam Telluris eſſet figura, aut quæ magnitudo, &

num
aliqua Americæ regio.
Item an Solis radiis Luna illu-
ſtraretur
, quibuſve ex cauſis aut hæc aut ille deficerent;
ac
pleraque
alia, quæ Aſtronomorum laboribus repertiſque ac-
cepta
referimus.
Quid enim tam abſconditum & inacceſſum
videbatur
, quam quæ de rebus cœleſtibus in aperta luce nunc
poſita
ſunt?
Ex quo intelligitur induſtriam mentiſque acu-
men
hominibus data eſſe, quibus paulatim rerum naturalium
cognitionem
conſequerentur, neque eſſe cur conari deſina-
mus
&
ulteriora inquirere. Attamen reconditiora illa, qui-
bus
hic præcipue inſiſtimus, ſcimus non eſſe ejuſmodi, ut
quærendo
penitus inveſtigari poſſint.
Itaque nihil
408649COSMOTHEOROS, LIB. I. certum affirmamus, (quî poſſimus enim?) ſed conjecturis
tantum
agimus, quarum de veriſimilitudine ſuo cuique arbi-
tratu
judicare liberum ſit.
Quod ſi quis irritam igitur, &
11Conjecturas
non
eſſe va-
nas
, quia
non
plane
certæ
.
inanem in his operam nos ponere dicat, de rebus iis conje-
cturas
prodendo, de quibus ipſi fateamur nihil certi unquam
comprehendi
poſſe:
reſpondebo totum Phyſices ſtudium,
quatenus
in cauſis rerum eruendis verſatur, eadem ratione
fore
improbandum;
ubi veriſimilia inveniſſe laus ſumma
eſt
, &
indagatio ipſa rerum, tum maximarum, tum oc-
cultisſimarum
, habet oblectationem.
Sed veriſimilium
multi
ſunt gradus, alii aliis veritati propiores, in quo dili-
genter
æſtimando præcipuus judicii uſus vertitur.
Ut vero mihi videtur, non tantum res ad cognitionem
22Ad ſapien-
tiam
& pie-
tatem
facere
quæ
hic tra-
ctantur
.
maximas hic indagamus, ſed quarum contemplatio ſtudiis
quoque
ſapientiæ multum conducat.
Expedit nimirum ut,
velut
extra Tellurem hanc poſiti, procul eam intueamur,
quæramuſque
, an ſola ſit in quam omnem ornatum natura
contulerit
.
Ita enim rectius quid ſit, quoque loco haben-
da
, intelligere poterimus:
quemadmodum qui longinquas
regiones
obeunt, de patriæ ſuæ rebus verius judicare ſolent,
quam
qui nunquam inde ſe moverunt.
Nec ſane ille ma-
gnopere
admirabitur quæcunque hic vulgo maxima haben-
tur
, qui, rationibus noſtris aliquid tribuens, multitudinem
Terrarum
noſtræ ſimilium, ſimiliterque incolis ſuis frequen-
tatarum
, ſibi propoſuerit.
Deum vero, tantarum rerum
effectorem
, quî poterit idem non valde ſuſpicere &
venera-
ri
?
cujus providentiam, ſapientiamque mirabilem, paſſim
hic
aſſertam inveniet, contra falſas opiniones eorum, qui
vel
ex fortuito corpuſculorum concurſu ortam eſſe Terram,
vel
omni principio eam carere dixerunt.
Sed jam ad pro-
poſitum
.
Et quoniam maximum ſumetur argumentum, ad ea quæ
inſtituimus
probanda, ex ordinatione Planetarum Coperni-
cea
, quodque inter eos Tellus hæc haud dubie numeratur;
bina ſchemata hic initio deſcribo, quorum alterum orbes
33TAB. LIV.
fig
. 1.
eorum, circa Solem diſpoſitos, continet, veris
409650CHRISTIANI HUGENII nibus expreſſos; ſimile illi quod in Automato noſtro ſæpius
conſpexiſti
:
alterum rationes magnitudinum oſtendit, qui-
11TAB. LV.
fig
. 1.
bus corpora Planetarum inter ſe, &
ad Solem, comparan-
tur
;
quod in eodem Automato adjectum eſt. In priore
22Copernici ſy-
ſtema
expo-
nitur
.
punctum medium Sol eſt;
à quo deinceps, noto omnibus
ordine
, ſunt orbitæ Mercurii, Veneris, Telluris, cum ſu-
peraddita
via Lunæ;
tum Martis, Jovis, & Saturni: ac
33TAB. LIV.
fig
. 1.
circa Jovem, Saturnumque circelli Comitum;
illius quatuor,
hujus
quinque.
Quos circellos, cum eo, qui Lunæ noſtræ
dicatus
eſt, longe majores hic poni ſciendum, quam pro
ratione
ad Planetarum primariorum orbitas;
ne, ob parvi-
tatem
, penitus viſum effugerent.
Orbitarum vero quanta
reipſa
ſit vaſtitas inde intelligere licet, quod diſtantia a Sole
ad
Terram, decem vel duodecim millia Terræ diametrorum
continet
:
de qua menſura pluribus poſtea agetur. Omnes
porro
in eodem fere plano ſitæ ſunt;
ut proinde non mul-
tum
diſcedant ab eo in quo Tellus circumit, quod Eclipticæ
planum
vocatur.
Hoc vero oblique ſecatur ab axe Telluris,
in
quo illa volvitur horis viginti quatuor, reſpectu Solis:
iſ-
que
axis, niſi quod mutationem lentiſſimam ſubit, quam
norunt
Aſtronomi, ſibi ipſi parallelus manet, dum ipſa cir-
ca
Solem defertur;
ex quo dierum noctiumque oriuntur vi-
ces
, itemque temporum anni commutationes, ut paſſim do-
cent
eorum libri.
Unde & tempora periodorum, quibus
circuitus
ſuos Planeta quiſque peragit, huc tranſcribo.
Nem-
pe
Saturni, annorum 29, dierum 174, horarum 5.
Jovis
annorum
11, dierum 317, horarum 15.
Martis proxime
dierum
687.
Telluris dierum 365{1/4}. Veneris dierum 224, hor.
18. Mercurii dierum 88.
Hic eſt ille, notiſſimus jam, cæleſtium corporum ordo,
a
Copernico repertus, idemque naturæ ſimplicitati conve-
nientiſſimus
.
Hunc ſi quis convellere aut improbare con-
44Copernici
doctrinam

quæ
rationes
confirment
.
tendat;
is diſcat primum, ex demonſtrationibus Aſtronomo-
rum
, quanto in hac deſcriptione melius faciliuſque omnium
eorum
, quæ circa motum ſiderum animadvertuntur, ratio red-
datur
, quam in P@olemaico aut Tychonis ſyſtemate.
410651COSMOTHEOROS, LIB. I. noſcat etiam, ex ſingulari Kepleri obſervatione, quomodo
Planetarum
, interque eos Telluris, a Sole diſtantiæ tempo-
ribus
periodorum, quas retuli, certa quadam proportione
reſpondeant
;
quam poſtea Jovis quoque & Saturni Comites,
horum
reſpectu, ſervare deprehenſum eſt.
Intelligat quam
contra
motus naturam quiddam comminiſcendum ſit, quo
demonſtretur
cur ſtella Polaris, in extrema cauda minoris Ur-
ſæ
, exiguo nunc circulo moveatur, duobus gradibus &
ter-
tia
parte à Polo diſtans;
cum ante annos mille octingentos
viginti
, ætate nempe Hipparchi, duodecim gradibus, 24
ſcrupulis
, ab eodem Polo abfuerit:
poſt aliquot vero ſæcu-
la
, ad 45 gradus inde receſſura ſit, &
poſt annorum vigin-
ti
quinque millia, eodem quo nunc eſt, reverſura.
Ut pro-
inde
cælum totum, ſi circumrotari dicatur, ſuper alio atque
alio
axe id faciat neceſſe ſit, quod eſt abſurdiſſimum;
cum in
Copernici
hypotheſi nihil ſit explicatu facilius.
Denique ex-
pendat
omnia illa, quibus, ad argumenta Copernico objici
ſolita
, Galilæus, Gaſſendus, Keplerus, aliique plurimi re-
ſponderunt
.
Quorum rationibus ita ſublati ſunt qui ſupere-
rant
ſcrupuli, ut omnes nunc Aſtronomi, niſi tardiore ſint
ingenio
, aut hominum imperio obnoxiam credulitatem ha-
beant
, motum Telluri, locumque inter Planetas, abſque du-
bitatione
decernant.
In altero, quod dixi, ſchemate, ita horum globi cum So-
11Planetarum
magnitudi-
nis
inter ſe
& ad Solem
ratio
.
le oculis ſubjiciuntur, ac ſi juxta ſe poſiti eſſent.
Atque hic
rationem
diametrorum, ad Solis diametrum, eam ſecutus
ſum
, quam tradidi in libro de Saturni Phænomenis.
Nem-
22TAB. LV.
fig
. 1.
pe Annuli Saturnii eam quæ 11.
ad 37; Globi incluſi, ad
eandem
Solis diametrum fere, quæ 5 ad 37;
Jovis, quæ 2
ad
11;
Martis, quæ 1 ad 166; Telluris, quæ 1 ad 111; Ve-
neris
, quæ 1 ad 84;
quibus nunc addo Mercurii, quæ eſt 1
ad
290 ex Hevelii obſervatione Anno 1661 habita;
cum in
Solis
diſco Mercurius conſpiceretur, noſtro tamen, non il-
lius
calculo.
Quomodo autem noſtræ magnitudinum rationes inven-
ſint, tum ex cognita proportione diſtantiarum à Sole,
411652CRISTIANI HUGENII ex menſura Diametrorum, Teleſcopiis capta, eo, quem di-
xi
, libro oſtendi:
neque adhuc video cur multum, ab iis quas
tunc
definivi, recedam;
etſi nihil eis deeſſe non contende-
rim
.
Nam quod multi exiſtimant, in metiendis apparenti-
bus
diametris, præſtare lamellis noſtris uſum Micrometro-
11Microme-
tris
præſtare
lamellas
vir-
gulaſve
te-
nues
.
rum quæ vocant, quibus fila tenuiſſima in foco Lentis majo-
ris
prætenduntur, nondum iis aſſentiri poſſum, ſed aptiores
eſſe
lamellas virgulaſve tenues arbitror, quas eo loco objicien-
das
docueram.
Ex quo iſtud Micrometrorum inventum,
itemque
Teleſcopii ad organa Aſtronomica adaptatio, non
multo
poſt emanavit:
non ſine laude tamen eorum, qui in
perficiendo
tam utili invento elaborarunt.
Cæterum, in hac planetarum comparatione, notanda eſt
22Solem Pla-
netis
multo
majorem

eſſe
.
ingens Solis magnitudo, cum interioribus quatuor Planetis
collata
;
utque hi Saturno quoque, ac Jove, longe longeque
minores
ſint.
Nam conſiderandum, non ordine creſcere eo-
rum
corpora cum diſtantiis a Sole;
quippe cum multo major
ſit
Veneris, quam Martis, globus.
His de utroque Diagrammate expoſitis, nemo, ut puto,
33Tellurem
Planetis
, &
hos
Telluri
recte
aſſimi-
lari
.
jam non videt, quam clare ex priore, in quo ſyſtematis eſt
typus
, ſequatur, eodem genere, cum cæteris quinque Pla-
netis
, Tellurem hanc noſtram contineri.
Nam vel ipſi cir-
culorum
poſitus hoc teſtantur.
Atqui præterea conſtat, te-
leſcopiorum
obſervationibus, &
globoſa eſſe omnium cor-
pora
, itidem ut Telluris, &
à Sole ſplendorem ſimiliter eos
mutuari
.
Ac denique in hoc quoque ei ſimiles eſſe, quod
in
ſe ipſis circum proprios axes volvantur:
quis enim de cæ-
teris
dubitet, cum in Jove &
Marte hoc certo compertum
ſit
?
Sicut autem Tellus Lunam comitem habet, ita Jupiter
&
Saturnus ſuas. Quid igitur tam probabile eſt, cum in his
tot
rebus Telluri cum Planetis illis primariis intercedat ſimi-
litudo
, quam non minori quoque dignitate &
pulchritudi-
ne
eos eſſe, nihiloque minus ornatos cultoſque:
aut quænam
cur
hoc aliter ſe habeat ratio excogitari poteſt?
Sane ſi cui, in diſſecti canis corpore, viſcera oſtenderen-
44Ex ſimilitu-
dine
in hiſce
recte
argu-
m
enta p@ti.
tur, cor, ſtomachus, pulmones, inteſtina;
tum venæ,
412653COSMOTHEOROS, LIB. I. teriæ, nervi; etiamſi nunquam animalis corpus apertum con-
ſpexiſſet
;
vix dubitaret, quin ſimilis quædam fabrica, ac
partium
varietas, in bove, porco, cæteriſque beſtiis ineſ@et.
Nec ſi unius, ex Saturni aut Jovis Comitibus, naturam cog-
nitam
haberemus, non eadem fere quæ in illo, in cæteris
quoque
reperiri putaremus?
Similiterque ex uno quopiam
Cometa
, ſi quidnam eſſet perſpici poſſet, eandem omnium
rationem
eſſe ſtatueremus.
Itaque plurimum ponderis ha-
bet
illa ex ſimilitudine petita, &
à rebus viſis ad non viſas
producta
ratio.
Quam proinde ſequentes, ex Planeta uno,
quem
coram aſpicimus, de reliquis ejuſdem generis rectè
conjecturam
faciemus.
Ac primùm quidem, non aliter quam Tellus noſtra, ſoli-
11Planet as
ſolidos
eſſe &
gravitate

pollere
.
do corpore eos conſtare exiſtimabimus.
Deinde prorſus
etiam
veriſimile cenſebimus, adeſſe globis eorum id quod
gravitatem
appellamus;
cujus vi corpora quæque, in ſuper-
ficie
eorum hærentia, premant eam;
aut, ſi dimoveantur,
ex
omni parte velut attracta recidant.
Quod ex ipſa quoque
globi
forma liquet, cum hæc ex conatu corporum, ad cen-
trum
unum tendentium, generetur.
Imo jam, certo quo-
dam
ratiocinio, colligere didicimus, quanto majus minuſve
in
Jove ac Saturno, quam apud nos, gravitatis momentum
eſſe
debeat.
Qua de re, deque auctore ejus, in Diatriba de
Cauſis
gravium diximus.
Nunc vero ulterius quærere pergamus, quibus gradibus
ad
penitiora quædam, de ſtatu ornatuque Terrarum iſtarum,
cognoſcenda
perveniri poſſit.
Ac primùm quam veriſimile
ſit
herbas, &
animalia in earum ſuperficie exiſtere, æque ac
in
Tellure noſtra.
Nemo negabit puto, & formam & vi-
22Nec deeſſe
illis
anim@
lia
.
tam, &
creſcendi generandique rationem, in ſtirpibus ani-
mantibuſque
majus quid eſſe, magiſque mirandum quàm
corpora
vitâ carentia, quantumvis mole conſpicua ſint;
ve-
lut
montes, rupes, maria.
Patet etiam in utroque illo vi-
ventium
genere, multo aliter longeque expreſſius, cerni
Divinæ
providentiæ intelligentiæque præſtantiam.
413654CHRISTIANI HUGENII enim quæ in Terra, imo quæ in Cælo quoque aſpicimus,
aliquis
Democriti, aut etiam Carteſii ſectator, ita ſe expla-
naturum
profiteri poſſit, ut tantum atomis &
motu horum
indigeat
;
in herbis tamen & animalibus fruſtra erit, nec de
primo
eorum exortu quidquam veriſimile adferet;
cum ni-
mis
maniſeſto appareat, nunquam vago, ac fortuito corpu-
ſculorum
motu, talia quædam prodire potuiſſe:
quippe in
quibus
omnia ad certum finem egregie apta accommodata-
que
cernantur;
cum ſumma prudentia, & legum naturæ,
ipſiuſque
Geometriæ, cognitione exquiſita, quemadmodum
in
ſequentibus ſæpius oſtendetur:
ut jam omittamus illa in
progignendo
miracula.
Quod ſi igitur in Planetis nihil aliud
quàm
vaſtæ ſolitudines, corporaque inertia, &
vita caren-
tia
reperiantur;
atque abſint ea in quibus clariſſime certiſſi-
meque
Architecti ſupremi ſapientia eluceſcit;
haud dubiè
multum
dignitate &
pulchritudine concedent Telluri noſtræ:
quod, ut jam dixi, rationi adverſatur.
Non igitur ſic; ſed erunt & ibi corpora quædam motu
prædita
, ſeſeque ipſa moventia, neque his quæ in Terra
ſunt
ignobiliora;
adeoque erunt animantia. His autem po-
11Ut nee plan-
tas
.
ſitis, jam de herbis quoque fere neceſſario concedendum eſt;
ut ſit aliquid quo illa alantur. Omnia verò hæc non aliter
quam
in ſuperficie Planetariorum globorum exiſtere, dubita-
ri
non poteſt;
cum calore Solis gaudere ac foveri debeant;
cujus
radiis, non ſecus quam Tellus noſtra, expoſiti ſint.
Sed dicet aliquis, celerius quàm par eſt, hic nos progre-
di
.
Nam, ut non negetur res aliquas in Planetarum ſuper-
ficie
reperiri, quæ ibi creſcant &
moveantur, Deoque au-
ctore
, non minus quam noſtra hæc, dignæ ſint;
longè di-
verſam
tamen earum poſſe eſſe naturam, ut nec materia, nec
creſcendi
more, nec extrinſeca forma, aut internis partibus,
quidquam
iis, quæ apud nos ſunt, ſimile habeant:
ac talia
ſint
denique, ut nihil ejuſmodi in mentem homini venire
poſſit
.
Hoc igitur jam quæramus quam ſit veriſimile; & an
non
potius credendum ſit, non tantam eſſe
414655COSMOTHEOROS, LIB. I. quanta exiſtimetur. Favet eorum ſententiæ, qui omnia alia
illic
imaginantur, quod Natura videatur varietatem plerum-
que
, &
plurimis in rebus, ſectari; quodque Conditoris po-
tentia
hoc ipſo magis declaretur.
Sed cogitare debent, non
eſſe
hominum arbitrio definiendum quàm magna iſta ſit va-
11Non nimian
in
hiſce ſin-
gendam
diſ-
ſimilitudi-
nem
.
rietas ac diſſimilitudo.
Neque, quia poſſit eſſe immenſa,
reſque
illæ ab intellectu, &
comprehenſione noſtra penitus
remotæ
, idcirco neceſſe eſſe, ut reipſa tales exiſtant.
Quam-
vis
enim ſimilia omnia iis quæ apud nos ſunt, finxiſſet Deus
in
cæteris Planetis;
nihilo minor eſſet ſpectatoribus eorum,
ſi
qui ſunt, admiratio, quam ſi plurimum diſtarent:
cum,
quid
in aliis effectum ſit, nullo modo poſſiut cognoſcere.
Potuiſſet in terris Americæ, aliiſque longè remotis, aliqua
creaſſe
viventia, quæ his noſtris nihil ſimile haberent;
neque
id
fecit tamen.
Nam formarum quidem diverſitatem aliquam
eſſe
voluit, quibus animalia herbæque noſtræ à tranſmarinis
illis
, diſſiderent, ſed &
in his ipſis formis, inque creſcendi
&
generandi modis, multa utriſque convenire fecit. Habent
enim
&
illic animalia pedes, alas; atque intus cor, pulmo-
nes
, inteſtina, vulvas;
cum hæc omnia in unoquoque gene-
re
illorum, ac noſtratium quoque, planè diverſa ratione or-
dinari
potuerint, ab infinitæ ſolertiæ opifice.
Non igitur
omnem
varietatem quam poterat in rebus creatis, earum au-
ctor
exhibuit, nec proinde argumento illi, quod a Naturæ
novandi
ſtudio petitur, tantum tribuendum eſt, ut omnem,
qui
in cæteris Planetis eſt, ornatum ab eo, qui in Terra no-
ſtra
conſpicitur, prorſus alienum putemus.
At contra cre-
dibile
eſt, inter ea quæ in ſuperficie iſtorum globorum gene-
rantur
, quæque apud nos ſunt, præcipuam eſſe differentiam,
quæ
ex majori, minorive, eorum a Sole, caloris vitæque fon-
te
, diſtantia oriatur.
Propter quam tamen magis materiam,
quam
formam rerum, variari neceſſe ſit.
Ad materiam vero quod attinet qualiumcunque ſtirpium,
atque
animantium, quæ Planetas exornant, etſi qualis ſit co-
gitatione
aſſequi nequeamus, illud tamen vix dubitari poteſt,
quin
ex elemento humido, uti noſtra omnia, creſcant &
415656CHISTIANI HUGENII alantur. Nihil enim aliter gigni poſſe omnes fere Philoſo-
phiarbitrantur
;
& fuere inter præcipuos, qui ex aqua omnium
rerum
originem eſſe dicerent.
Etenim, ſicca & arida quæ
ſunt
, motu carent:
abſque motu vero nihil corporibus, quo
augeantur
, accedere poſſe manifeſtum eſt.
At liquidorum
particulæ
, &
inter ſe continue moventur, & facile ſeſe ubi-
que
inſinuant;
quo fit, ut non tantum ſeipſas, ſed & alias
diverſæ
naturæ, quas ſecum vehunt, creſcentibus apponere
aptæ
ſint.
Ita enim, aquæ affluxu, & herbas adoleſcere, fo-
liiſque
&
fructibus augeri, & lapides ex arena concreſcere cer-
nimus
.
Itemque metalla & cryſtallos, gemmaſque incre-
menta
inde capere ſatis conſtat, etſi in his obſcurius id ani-
madvertitur
, propter lentiſſimos progreſſus;
quodque ſæpe
non
in iis, quibus enatæ ſint, locis cavitatibuſque reperian-
tur
;
pervetuſtis, ut videtur, Terræ ruinis convulſionibuſ-
11Aquas a
Planetis
non
abeſſe
.
que disjectæ.
Sed aquæ elementum a Planetis non abeſſe,
veriſimiles
quoque conjecturæ ſuppetunt, ex teleſcopiorum
obſervationibus
.
Apparent enim in Jove tractus quidam re-
liquo
diſco obſcuriores, iique non eadem ſemper forma per-
manentes
, quod nubium proprium eſt.
Maculæ vero, quæ
immutabiliter
globo ejus inhærere conſpiciuntur, ſæpe lon-
go
tempore obtectæ manent, nubibus videlicet illis interce-
ptæ
, è quibus deinde rurſus emergant.
Atque etiam nubes
in
medio Jovis diſco exoriri quandoque annotatum fuit, &

maculas
quaſdam minores exiſtere, reliquo corpore magis
lucidas
, neque eas diu ſupereſſe;
quas Caſſinus ex nivibus
eſſe
conjectabat, cacumina montium inſidentibus.
Mihi non
improbabile
videtur, terræ regiones candidiores eſſe, ſuper-
fuſis
nubibus plerumque occultatas, ac nonnunquam ab iis
liberas
.
Apparent, etiam in Marte, lucis & obſcuritatis diſcrimi-
na
, ex quibus converſio ejus ad Solem, viginti quatuor ho-
ris
cum 40 ſcrupulis primis, abſolvi reperta eſt;
nubes tamen
nondum
fuerunt animadverſæ, idcirco quod multò minor cer-
nitur
quam Jupiter;
etiam cum maximè ad Tellurem appro-
pinquat
.
Præterquam quod & intenſior Martis lux,
416657COSMOTHEOROS, LIB. I. a propiore Sole accepta, intuentibus impedimento eſt. Ea-
demque
lux magis etiam obſtat in Venere.
Sed ſi Tellus ac
Jupiter
nubes aquaſque habent, vix dubitandum eſt quin &

in
cæteris inveniantur Planetis.
Nec tamen noſtræ prorſus
11Noſtræta-
men
non
prorſus
ſimi-
les
.
ſimiles eſſe aquas iſtas dixerim;
etſi liquidæ ut ſint, ad uſus
quos
præſtare debent, requiritur;
ut verò perſpicuæ, ad pul-
chritudinem
.
Noſtra enim hæc, in Jove & Saturno, con-
tinuo
gelu aſtringeretur, propter magnam Solis diſtantiam.
Itaque putandum eſt naturam earum, quæ in Planetis ſunt,
ad
ſuam quamque regionem attemperatam eſſe;
ut in Jove
quidem
ac Saturno difficilius in glaciem vertantur, in Vene-
re
verò, ac Mercurio, minus facile in vapores abeant.
In
omnibus
autem attractum a Sole humorem, ſubſidere rurſus,
&
unde venit reverti, neceſſe eſt, ne penitus aridum Solum
relinquatur
.
Non cadet autem niſi in guttas denſatus; quod
eveniet
, ſicuti apud nos, cum in frigidiorem locum aſcende-
rit
ex inferiore calidioreque ob terræ viciniam.
Habemus igitur in globis illis campos Solis radiis expoſitos,
pluviiſque
aut rore irrigatos, in quibus ſi quid enaſcatur;
ut
fieri
debere utilitatis &
ornatus gratia diximus; id eodem quo
apud
nos modo fieri veriſimile eſt:
cum nec aliter fere, nec
melius
poſſit.
Ut nempe radicibus ſuis ſolo adhæreat, ſimul-
que
harum fibris humorem inde combibat.
Neque vero ſa-
22Nec alia
ratione
illic
naſci
& pro-
pagari
ſtirpes
quam
ap@d
nos
.
tis ornatæ mihi eſſe terræ iſtæ videbuntur, niſi ſtirpes quaſ-
dam
habeant alte excreſcentes, quæque adeo arbores, aut
arborum
inſtar, fiant:
quandoquidem maximum, ac,
præter
aquas, unicum ſunt ornamentum, quod Natura ter-
ris
largiri poſſit.
Quæ quantum amœnitatis & gratiæ affe-
rant
facile unuſquiſque ſecum exiſtimat.
Ut omittam jam
materiæ
ex arboribus oportuniſſimum ad omnia uſum.
Por-
ro
vix aliter quoque propagari ſtirpes, aut perennare poſſe
exiſtimo
, quam producendis ſeminibus.
Cum unica fere
hæc
ratio videatur, eademque tam mirabilis, ut non ſolius
Telluris
noſtræ gratia inventa ſit.
Denique nihil vetat, ut,
quemadmodum
in diverſis hujus terræ regionibus, ita in iſtis
quoque
longè remotis, idem in iis quæ ad ſtirpes attinent,
Natura
ſecuta ſit.
417658CHRISTIANI HUGENII
Neque vero diſpar ratio eſt in animalibus; cur non & pa-
11Idem & de
animalibus

verum
eſſe.
ſcendi, &
generandi, modus ſimilis putetur in Planetis ei
qui
eſt apud nos.
Quia nempe univerſa terræ hujus anima-
lia
, ſive quadrupedum generis, aut volucrum, aut natantia,
aut
reptilia, ipſaque inſecta, idem naturæ præſcriptum ſe-
quuntur
.
Veſcuntur enim vel herbis, fructibuſque, vel ipſis
animantibus
, quæ inde nutrita fuere:
omniumque generatio
per
conjunctionem maris &
fœminæ, perque fæcunditatem
ovorum
(nam &
hæc ubique animadvertitur) peragitur.
Nam hoc quidem certum eſt, fieri non poſſe ut, vel her-
, vel animantia quæ illic ſunt, ſine propagatione generis
ſui
eſſe perſeverent;
quia vel fortuitis caſibus interire ea ac de-
ficere
contingeret;
cum herbæ ſtirpeſque humida materia con-
ſtent
, eoque etiam exareſcere debeant;
animalia mollibus fle-
xilibuſque
membris, nec, ut ſilices, duris.
Quod ſi in his
alias
naſcendi vias comminiſcamur, velut ex arboribus;

quemadmodum
diu creditum eſt, ex harum genere quodam
in
Britannia anates naſci, apparet quàm id à ratione abhor-
reat
, propter ſummam, quæ lignum inter carneſque eſt, dif-
ferentiam
.
Vel ſi animalia ex limo terræ exiſtere putemus,
velut
de muribus in Ægypto multi prodiderunt, quis, natu-
paulo intelligentior, non videt hoc alienum eſſe inſtitutis
ejus
?
aut quis non exiſtimet multò magis convenire Dei
magnitudini
ac ſapientiæ, ut ſemel omnis generis animantia
creaverit
, inque Terrarum orbem certo modo, (quem ne-
mo
hominum adhuc divinare potuit) impoſuerit, quam ut
perpetuo
novis ex terra producendis vacare neceſſe habeat?

Quibus
alendis, educandiſque, abeſſet quoque prorſus pa-
rentum
cura ac charitas, quam neceſſaria quadam ratione,
omni
animalium noſtrorum generi, inſitam, ingenitamque
novimus
.
Sed hæc quæ ad propagationem attinent, etſi
fortaſſe
aliter ſeſe habeant, hoc tamen rationibus ſuperius
adductis
ſatis probatum eſt, &
ſtirpes & animalia in Plane-
tarum
terris inveniri, ne ſcilicet ſint hac noſtra viliores.

Quod
cum ita ſit, tum quoque, ne minus, quam noſtra
Tellus
, iſtæ aliæ ornatæ ſint, neceſſe eſt, ut non minor
418659COSMOTHEOROS, LIB. I. in utroque genere illo, quàm apud nos varietas. Quænam
vero
hæc eſſe poteſt?
Equidem cum, in omni animantium
noſtrorum
genere, cogito quibus modis moveantur;
omnia
video
eo reduci, ut vel pedibus ingrediantur binis, quater-
niſve
;
inſecta ſenis, vel etiam centenis; vel ut in aëre vo-
lent
, alarum mirabili vi &
moderamine; vel ſine pedibus
reptent
;
vel flexu corporum vehementi, aut etiam pedum
percuſſu
, in aqua ſibi viam aperiant.
Præter hos incedendi
modos
, vix videtur alius dari, aut omnino mente concipi
poſſe
.
Ergo quæ in Planetis extant animantia, uno aliquo
ex
his utentur;
aut quædam pluribus etiam, quemadmodum
apud
nos aves amphibiæ;
quæ & pedibus incedunt, & na-
tant
in aquis, &
in aëre volitant: & crocodili & hippopota-
mi
, inter terreſtria, &
aquatica, medii generis. Nulla au-
tem
præter haſce vita cogitari poſſe videtur.
Quid enim eſ-
ſe
poſſit, in quo animantia exiſtant, præter tellurem ſoli-
dam
, aut Elementum liquidum, quale aquæ noſtræ, aut mul-
to
liquidius, quale aër;
aut illis ſimilia. Poſſet enim eſſe aër
multò
, quàm apud nos denſior, graviorque;
eoque ad vo-
landum
accommodatior, neque tamen minus perſpicuus.
Poſſent etiam liquidorum plura genera, alia aliis ſuperindu-
cta
eſſe.
Velut ſi, ſuper mare, incumbere cogitetur alia
quæpiam
materia, quæ decuplo levior ſit aqua, centuplo
gravior
aëre;
ac ſua quidem ſuperficie extrinſecus termina-
ta
, ſed ut extra eam, terræ partes ſolidæ emineant.
Sed
non
eſt, cur plura hujuſmodi in cæteris Planetis, quàm in
noſtro
, inveniri putemus, &
ſi inveniantur, non tamen aliis
modis
ibi animalia moveri poterunt.
Cæterùm quod ad va-
rias
eorum formas attinet;
cum videamus in variis terræ re-
gionibus
miram adeo ac multiplicem diverſitatem;
inveniri-
que
in America quæ fruſtra alibi quæras;
magna ratio eſt ut
nullam
earum formarum, quæ in Planetis exſtant, imaginando
aſſequi
nos poſſe credamus.
Quanquam ſi omnes iſtos mo-
vendi
modos cogitemus, quos hic recenſui, nihil mirum eſ-
ſet
non magis differre aliquod iſtorum animalium à
419660CHRISTIANI HUGENII te quopiam, quam noſtra diſcrepant inter ſe. Ea dico quibus
minimum
eſt ſimilitudinis.
Quam varia porro ſint genera eorum in Planetis ita opti-
colligemus, ſi ad ea quæ apud nos ſunt, miramque in
iis
formarum diverſitatem, animum advertamus.
Planè
enim
veriſimile eſt, non minori numero occurſuras, ſi quis
ad
Jovis, aut Veneris globum cominus ſpectandum admitte-
retur
.
Percurramus vero (nam de omnibus dicere longum
eſſet
) majores noſtrorum animalium differentias, vel for-
, vel proprietate aliqua ſingulari notabiles;
idque in ter-
11Summam
animalium

apud
nos va-
@jetatem
eſſe.
reſtribus, aquatilibus, volucribus.
Cogitemus quæ ſit inter
equum
, elephantum, leonem, cervum, camelum, porcum,
ſimiam
, hiſtricum, teſtudinem, chamæleontem, diſſimili-
tudo
;
quanta in aquaticis, cetum inter & phocam, raiam,
lucium
, anguillam, ſepiam, polypum, crocodilum, piſcem
volantem
, torpedinem, cancrum, oſtream, muricem.
In
avium
genere quantum diſcrimen, aquilæ, ſtruthiocameli,
pavonis
, cygni, noctuæ, veſpertilionis.
Reptilia pro uno
tantum
genere cenſeamus.
At in inſectis formicas ſpecte-
mus
, araneos, muſcas, papiliones;
& miram horum natu-
ram
, quod ex vermibus volatilia evadant.
In omnibus ve-
ro
his, ſcimus quàm magnus præterea ſit numerus minus diſ-
ſidentium
.
At quantuſcunque ſit, nihilo minorem eſſe in unoquoque
22Nec mino-
rem
in Pla-
@@tis
.
reliquorum Planetarum putandum eſt.
Quamvis vero de fi-
gura
iſtorum animalium fruſtra per conjecturas quæratur,
tamen
de vita eorum generatim jam aliquid aſſecuti vide-
mur
;
& de ſenſibus erit in ſequentibus quod dicamus.
Sicuti verò animantium, ita ſtirpium quoque & arborum
33@lem in ſtir-
pibus
locum
babere
.
noſtrarum præcipuæ differentiæ expendi poſſunt.
Velut quæ
in
abiete, quercu, palma, vite, ficu;
tum ea quæ nuces,
Cocos
dictas, generat arbore;
itemque alia apud Indos, è
cujus
ramis radices novæ pullulant, inque terram demittun-
tur
.
Item, in herbis, gramen, papaver, braſſica, hedera,
pepones
, ficus Indica foliis craſſis, ſine caule,
420661COSMOTHEOROS, LIB. I. bus, aloë. In quibus rurſus ea quam ſcimus, minus diſſi-
milium
eſt copia.
Ad hæc propagandi viæ variæ inſpician-
tur
;
velut ex ſeminibus, nucleis, taleis, inſitione, bulbis.
Quibus omnibus nihilo pauciora, aut minus miranda, in
Planetarum
terris reperiri, exiſtimandum ſit.
Sed quod in hac diſquiſitione præcipuum eſt, plurimam-
que
jucunditatem habet, nondum attigiſſe mihi videor;
quamdiu nullos in terris illis ſpectatores poſui, qui tot rebus
11In Planetis
eſſe
animan-
tia
, quæ ra-
tione
utan-
tur
.
creatis fruantur, pulchritudinemque, &
varietatem earum,
admirentur
.
Et video quidem, neminem fere eorum, qui-
bus
vel leviter hæc meditari contigit, dubitaſſe quin ſpecta-
tores
aliqui in Planetis collocandi ſint:
non quidem homi-
nes
nobis ſimiles, ſed animantia tamen ratione utentia.
Nem-
pe
iis viſum eſt, qualemcunque terrarum iſtarum ornatum,
velut
fruſtra, nulloque fine aut conſilio, fore procreatum,
ſi
non hoc propoſitum fuiſſet, ut ab aliquo cerneretur, qui
intelligere
ejus elegantiam poſſet, fructumque ſimul percipe-
re
, &
ſummi opificis admirari ſapientiam. Ego vero non
hoc
præcipuum argumentum habeo, cur animal rationis par-
ticeps
Planetas incolere exiſtimem.
Quid ſi enim dicamus
ipſum
Deum ſpectare quæ effecit;
(alia quidem ratione quam
nos
, ſed videre eum quis dubitet qui oculos fabricatus eſt;)
iiſque delectari, neque præterea quidquam requiri. Nonne
enim
ob hoc ipſum &
homines condidit, & quicquid conti-
net
mundus univerſus?
Itaque quod præcipue me movet, ut
rationabile
animal in Planetis non deeſſe credam, hoc eſt,
quod
nimia Terræ noſtræ præ cæteris illis eſſet præſtantia ac
nobilitas
, ſi ſola animal haberet tam longe cæteris omnibus
animalibus
, nedum ſtirpibus præcellens;
in quo ineſt divi-
num
quiddam;
quo cognoſcit, intelligit, res innumeras
memoria
complectitur, veri expendendi judicandique capax
eſt
, cujus denique gratia quicquid terra progenerat paratum
eſſe
videtur.
Omnia enim in uſus ſuos vertit. Lignis, la-
pidibus
, metallis, domos exſtruit;
Avibus, piſcibus, peco-
re
&
herbis veſcitur; Aquæ & ventorum commodis ad na-
vigandum
utitur;
ex florum odore pulchriſque
421662CHRISTIANI HUGENII voluptatem percipit. Si nullum in Planetis eſt ejuſmodi ani-
mal
, quid eſſe queat, quod tanti æſtimandum ſit, quove is
defectus
penſetur?
Pone in Jove majorem multo animantium
varietatem
;
plures arbores, herbas, metalla: nihil erit in
omnibus
his, ob quæ tantum dignitatis accedat iſti mundo,
ac
noſtro propter humani ingenii mirabilem naturam.
Hic
ſi
me judicium fallit, fateor me pretia rerum æſtimare ne-
ſcire
.
Nec dicat aliquis, tantum malorum ac vitiorum eidem
humano
generi ineſſe, ut merito dubitari poſſit, an, tale
quodpiam
animal Planetariis mundis tribuendo, dignitas iis
11Non obſtare
hominum

vitia
quo mi-
nus
decorem
terræ
conci-
lient
.
ornamentumque, an his contraria acceſſura ſint.
Primum
namque
non impediunt vitia, majori hominum parti inſita,
quin
ii qui virtutem, ac rectum rationis uſum ſectantur, tan-
quam
pulcherrimum quid præſtantiſſimumque cenſendi ſint.
Præterea credibile eſt, ipſa illa animi vitia, magnæ homi-
num
parti, non ſine ſummo conſilio data eſſe.
Cum enim
Dei
voluntate ac providentia talis ſit Tellus, ejuſque inco-
, quales cernimus;
abſurdum enim foret exiſtimare omnia
hæc
alia facta eſſe, quam ille voluerit, ſciveritque futura;

putandum
eſt utique non fruſtra multiplicem adeo animo-
rum
diverſitatem mortalibus eſſe inſitam;
ſed malorum cum
bonis
miſturam, quæque inde eveniunt infortunia, bella,
calamitates
, eo fine accedere, ut neceſſitate urgente ſtimu-
loſque
admovente, ingenia excitentur, exerceanturque, dum
quærimus
ea quibus ab hoſtibus nos tutemur, quibuſve ma-
chinis
teliſque eos perſequamur:
Utque paupertatem ac mi-
ſeriam
depellere conantes, varias artes exquiramus, natu-
ramque
ſcrutemur, ex cujus cognitione deinde auctoris po-
tentiam
prudentiamque admirari neceſſe ſit;
quas forſan alias
pari
ſtupore ac beſtiæ præteriiſſemus.
Nec enim dubitan-
dum
eſt, ſi in continua pace, omniumque rerum affluentia
homines
ætatem agerent, fieri poſſe ut admodum diu, non
aliter
fere quam bruta animalia, victuri ſint;
omnis ſcientiæ
expertes
, pluriumque commodorum ignari, quibus melius
jucundiuſque
vita tranſigitur.
Careremus mirifica illa
422663COSMOTHEOROS, LIB. I. bendi arte, niſi ſumma in commerciis belliſque neceſſi@as
eam
extudiſſet.
Huic artem navigandi, huic ſerendi debe-
mus
, maximamque partem cæterorum quibus fruimur inven-
torum
;
itemque naturæ arcana fere omnia, inter experien-
dum
reperta.
Ita ea ipſa propter quæ incuſanda rationis fa-
cultas
videbatur, poſſunt dici ad perficiendam exacuendamque
eam
plurimum prodeſſe.
Nam & virtutes ipſæ, fortitudo
animi
, &
conſtantia, vix aliter quam in periculis rebuſque
adverſis
apparere poſſunt.
Quod ſi igitur genus animalium rationabile in cæteris Pla-
netis
eſſe cogitemus, quod virtutibus vitiiſque fere iiſdem
atque
homines præditum ſit, id tanti eſſe exiſtimandum eſt,
ut
abſque iis, longè quàm Tellus hæc noſtra viliores futuri
ſint
.
Poſitis vero ejuſmodi Planetarum incolis ratione utenti-
11Nec ratio-
nem
in Pla-
netarum
in-
colis
à noſtr@
diverſam

eſſe
.
bus, quæri adhuc poteſt, anne idem illic, atque apud nos,
ſit
hoc quod rationem vocamus.
Quod quidem ita eſſe
omnino
dicendum videtur, neque aliter fieri poſſe;
ſive
uſum
rationis in his conſideremus quæ ad mores &
æquita-
tem
pertinent, ſive in iis quæ ſpectant ad principia &
fun-
damenta
ſcientiarum.
Etenim ratio apud nos eſt, quæ ſen-
ſum
juſtitiæ, honeſti, laudis, clementiæ, gratitudinis inge-
nerat
, mala ac bona in univerſum diſcernere docet:
quæque
ad
hæc animum diſciplinæ, multorumque inventorum capa-
cem
reddit.
Exſtaretne alibi diverſa ab hac ratio? cenſere-
turque
injuſtum aut ſceleſtum in Jove aut Marte, quod apud
nos
juſtum ac præclarum habetur?
Certè nec veri ſimile eſt,
nec
omnino poſſibile.
Cum enim rationis, qualem hic
agnoſcimus
, ductu opus ſit ad tuendam vitam ac ſocietatem
(nam &
hanc apud Planeticolas reperiri oſtendemus) ſi con-
traria
ejus decretis ſtatuantur, ſequetur ruina ac ſubverſio eo-
rum
, quibus ejuſmodi mens perverſa contigiſſet.
At con-
ſervati
o, ut videmus, rerum conditori ubique propoſita eſt.
Verum utur affectiones animi à nobis aliquatenus diverſæ
ſint@
apud iſtos longinquarum terrarum habitatores, puta in
his
quæ ad amicitiam, iram, odium, honeſtatem,
423664CHRISTIANI HUGENII diam, decorem attinent; non tamen dubitari poteſt, quin
in
veri inveſtigandi ſtudio, judicandis rationum conſequen-
tiis
, ac præſertim in ratiociniis, quæ ad quantitatem ac ma-
gnitudinem
ſpectant, circa quæ Geometria verſatur, (ſi quid
habent
ejuſmodi, quod mox inquiremus) non, inquam,
dubitari
poteſt, quin prorſus ſimilis ſit, eademque via in-
grediatur
illorum ac noſtra ratio;
quodque apud nos verum
eſt
, idem ſit in cæteris Planetis.
Etſi vis ac facultas in his
rebus
major minorve illorum incolis fortaſſe quam nobis
contigerit
.
Sed jam nimis longè provectum me eſſe ſentio. Ante
enim
diſpiciendum erat de ſenſibus corporeis iſtorum in Pla-
netis
agentium, quibus ſi carerent, vix jam aut vitam, ut
animalia
, ſortiti eſſe videri poſſint, aut habere, in quo ra-
tionis
uſum exerceant.
Puto autem oſtendi poſſe probabili-
bus
argumentis &
bruta animantia, & quibus ratio ineſt,
convenire
, in his quæ ad ſenſus attinent, cum iis quæ ter-
ram
hanc incolunt.
Primùm namque ſi cogitemus quid ſit
11Nec deeſſe
@ll@s
ſenſus.
in animalibus videndi poteſtas, abſque qua neque paſcendi
ratio
eſſet, nec pericula vitandi;
nec denique vita alia quam
talparum
aut lumbricorum;
prorſus neceſſe eſſe intelligemus
ut
, ubi ſunt animalia his præſtantiora, ibi &
viſu prædita
ſint
.
Cum nihil ad vitam vel conſervandam, vel exornan-
dam
æque conducat.
Quod ſi vero inſpiciamus mirabilem
lucis
naturam, ſtupendumque artificium, quo ad eam fruen-
dam
oculi comparati ſunt, facile cognoſcemus, perceptionem
rerum
procul diſtantium, cum circumſcriptione formarum, diſ-
22Nec viſum. crimen intervallorum, non alio modo, quam qui ex viſu ſit,
inſtitui
poſſe.
Non enim poteſt hic ſenſus, imo nec alius quiſ-
quam
eorum quos novimus, exiſtere, quam ex motu extrinſecus
adveniente
.
Qui motus, ut alibi explicuimus, in efficiendo vi-
ſu
, à Sole proficiſcitur, aut ſtellis inerrantibus, aut igne;
quo-
rum
particulæ celerrima agitatione concitæ, circumfuſam cæ-
leſtem
materiam continue pulſant, impelluntque;
qui impulſus
a
proximis ad longe diſſitas citiſſime propagetur, fere eo modo
quo
ſonus per aërem.
Abſque hoc motu, materiaque
424665COSMOTHEOROS, LIB. I. ris qui intermedia cæli ſpatia complet, nec Solem nec ſtellas
cernere
poſſemus;
neque etiam alia quæ propiora ſunt cor-
pora
;
cum ab his ad nos idem ille motus repercuſſus perve-
nire
debeat.
Hic, oculorum ſenſu perceptus, lux appella-
tur
.
Inque eo ſenſu mirabile eſt ante omnia, quo pacto ad
tantam
ſubtilitatem perduci potuerit, ut minimâ cæleſtis ma-
teriæ
commotiunculâ afficeretur, ſimulque qua ex parte illa
oriretur
perciperet.
Tum quomodo nihil ſeſe mutuo impe-
diant
innumeri ejuſmodi pulſuum proceſſus, ſphæricæque
ſuperficies
, aliæ alias trajicientes.
Hæc omnia tam mira ac
ſubtili
ratione conſtituta ſunt, ut nec minimam eorum par-
tem
hominum ingenia excogitare potuiſſent, cum vix etiam
quomodo
ſeſe habeant comprehendere queant.
Quid enim
tam
mirabile, quam particulam corporis quandam ita fabri-
catam
eſſe, ut ejus opera animal ſentiat procul poſitorum
corporum
figuram, poſitum, motum quemlibet, diſtantiam;
idque etiam cum colorum varietate, quo diſtinctius ea digno-
ſceret
.
Oculi vero præter hæc artificioſiſſima conſtructio,
quæ
perfectam rerum extra poſitarum picturam in cava cho-
roidis
ſuperficie imprimere apta eſt, omnem profecto admi-
rationem
ſuperat, neque eſt in quo manifeſtius Geometriæ
artem
Deus exercuerit.
Atque hæc non tantum ſolertia ſum-
ma
inventa &
fabricata ſunt, ſed & videntur eſſe ejuſmodi,
ſi
quis propius attendat, ut non alia ratione perfici potue-
rint
quàm hac quam cernimus.
Nam neque lux aliter, quàm
communicato
motu per materiam cæleſtem, res longo inter-
vallo
remotas ſenſibus noſtris offerre poterat;
nec oculo-
rum
artificio ullum aliud par dari ad diſtinctè referendas
rerum
imagines.
Ut valde eos falli arbitrer, ſiqui hæc ea-
dem
multis modis ordinari potuiſſe contendere audeant.

Quare
omnino credibile eſt utrumque iſtud eodem modo ſe
habere
in Planetarum regionibus atque hic;
neque aliam eſſe
iis
, quæ illic habitant animantibus, videndi rationem.
Ha-
bebunt
igitur oculos;
atque etiam binos minimum, quò poſ-
ſint
rerum ante pedes poſitarum diſtantias percipere, ſine
quo
vix tutò ingredi licet.
Et hæc quidem ad vitæ uſum
425666CHISTIANI HUGENII ceſſariò tribuenda ſunt animantibus Planetarum univerſis fe-
re
.
Quæ vero ratione & mente prædita ſunt, cum alias
quoque
ex viſu utilitates capere poſſint, tantò magis con-
ſentaneum
eſt ut tam præclaro munere donata ſint.
Nos
enim
colorum pulchritudinem, formarum elegantiam, ac
concinnitatem
viſu percipimus;
legimus, ſcribimus, cælum
&
aſtra contemplamur, eorumque curſus, magnitudineſque
metimur
;
quæ quatenus ad Planetarum incolas quoque per-
tineant
, paulo poſt videbimus.
Nunc illud prius quæra-
mus
an cæteros quoque ſenſus noſtros iis contigiſſe veriſi-
11Non audi-
tum
,
mile ſit.
Ac de auditu quidem multa ſuadent, ut cunctis,
quæ
illic ſunt, animalibus eum ineſſe credamus.
Prodeſt
enim
plurimum ad vitam à periculis tutandam;
cum ſonitu
ac
fragore ſæpe imminens infortunium cognoſcatur;
præſer-
tim
noctu atque in tenebris, cum oculorum auxilium ere-
ptum
eſt.
Videmus præterea ut animalia pleraque vocis ſo-
no
ſui ſimilia advocent, multaque inter ſe ſignificent, nobis
quidem
parum intellecta, ſed plura fortaſſe quam putamus.
A pud ea vero quæ ratione utuntur, ſi cogitemus quam mi-
rabilis
ſit vocis &
auditus oportunitas, vix credibile videbi-
tur
tam utilem ſenſum, tantumque loquendi artificium, hu-
jus
Terræ noſtræ, ac noſtri tantum cauſa fuiſſe inventum.

Quomodo
enim illis non multum deſit ad vitæ commoda,
&
felicitatem noſtræ ſimilem, qui tanto beneficio carent:
aut
quanam alia re penſari hoc poſſit?
Quod ſi porro conſi-
deremus
, quam pulchre, quamque induſtrie natura hoc ef-
fecerit
, ut idem ille aër, cujus reſpiratione vivimus, cujus
flatu
navigamus, qui, ut volare queant, avibus præſtat;
ut,
inquam
, idem ille ad exprimendum proferendumque ſonum
comparatus
ſit;
ſonus verò ad formandum, auribuſque in-
gerendum
ſermonem;
vix credemus inſignem hunc aëris
uſum
, in terris iſtis longinquis eam neglexiſſe?
Eſſe enim
22Nec per quem
ſonus
perfe-
ratur
aërem,
illic aërem qui terris incumbat, vix dubitari poteſt, cum nu-
bes
in Jove apparere dixerimus.
Sicut enim ex aquæ
guttulis
minimis conſtant, ita ex particulis aquæ ſeorſim vo-
litantibus
magna ex parte formatur aër ille qui propius
426667COSMOTHEOROS, LIB. I. ram circundat. Quem Planetarum globis adeſſe etiam hoc
ſuadet
, quod reſpirandi ratio, qua vita ſuſtentatur omnium
quæ
hic habemus animantium, videtur omnino ex univerſa-
lioribus
illis naturæ inſtitutis eſſe, velut nutriri ex fructibus
terræ
.
De ſenſibus autem reliquis animalium ut dicere pergam,
11Net tactum, eum ſanè qui ex tactu oritur, neceſſitate ſumma datum eſſe
apparet
omnibus iis quæ molli flexilique pelle teguntur, quò
à
lædentibus caveant refugiantque;
cum abſque eo vulnera,
plagas
, contuſioneſque crebras acceptura fuerint.
In quo
tam
provida natura fuit, ut, ne minimam quidem peilis par-
ticulam
, doloris ſenſu vacare voluerit.
Itaque hanc faculta-
tem
, tam neceſſariam ad conſervandam animalium incolumi-
tatem
, omnino credibile eſt etiam planetas inhabitantibus
inditam
eſſe.
Odoratum vero ac guſtum quis non videt noceſſaria eſſe
22Nec odora-
tum
, nec
guſtum
.
paſcentibus, quo conducibilia a noxiis, nihilve profuturis
dignoſcant
.
Itaque ſi herbis, ſeminibus, aut fortaſſe carni-
bus
quoque in regionibus iſtis animalia alantur;
etiam his
ſenſibus
, tam ad cavendum, appetendumque neceſlariis, cre-
dibile
eſt ea non deſtitui.
Scio à nonnullis fuiſſe quæſitum, an non alii præter eos
quinque
quos diximus, naturâ dari potuerint.
Quod qui-
dem
ſi concedatur, forſan dubitandum ſit animalium plane-
tariorum
ſenſus longè alios eſſe ac noſtratium.
Nec ſanè ob-
ſtare
quidquam videtur quo minus alii extare poſſint perci-
piendi
modi:
attamen cum perpendimus ad quos vitæ uſus
33Nec horum
ſenſus
longe
alios
eſſe ac
noſtratium
.
unuſquiſque eorum, quos habemus, comparati ſint;
non
videtur
ſaltem alius quiſquam neceſſarius adjungi potuiſſe.
Nempe effecit providentia ut & propinqua, & longius re-
mota
, qualia eſſent oculis ſentiremus.
Rurſus ut non viſa,
ſive
a tergo, ſive in tenebris, auditus exciperet.
Item ut
quæ
nec oculi nec aures adeſſe nunciarent, alius tamen ſen-
ſus
qui in naribus eſt præſentiret, idque in canibus mirabili
ut
ſcimus ſubtilitate.
Poſtremo effecit ut quæ quatuor iſtos
ſenſus
effugerent, quò minus in corpus impacta nocere
427668CRISTIANI HUGENII ſint, tactu perciperentur. Ita omnibus modis ſaluti conſer-
vationique
animalium conſuluit, nec quidquam amplius addi
aut
deſiderari poſſe videtur;
ut proinde planetarum incolis
vix
aliud niſi ſuperfluum largitura fuerit.
Cum autem ex ſingulis ſenſibus, præter utilitatem, volu-
ptas
aliqua ad homines perveniat;
velut ex guſtatu in cibis;
ex odoratu in floribus & aromatis; ex viſu in contemplanda
pulchritudine
formarum, &
colorum; ex auditu harmonico-
rum
ſonorum;
ex tactu in rebus venereis, (niſi peculiaris
quidam
ſenſus hic dicendus eſt) animalibus verò cæteris ex
quibuſdam
horum;
nonne dicemus hæc naturæ munera fere
eodem
modo reliquorum Planetarum incolis diſtributa eſſe.

Certe
id quidem ratio poſtulare videtur.
Sive enim cogite-
11Ut nec volu-
ptatem
ex iis
@rtam
.
mus, quanto in univerſum, propter hæc, jucundior feli-
ciorque
vita reddatur, non debemus maximum ejus bonum
noſtræ
Telluris habitatoribus aſcribere, cæteras tenentibus
denegare
, quaſi res noſtræ rebus illorum multò præferendæ
ſint
.
Sive ad voluptates, quæ in cibis capiendis, & in con-
junctione
utriuſque ſexus contingunt, attendamus;
intellige-
mus
hæc eſſe neceſſaria quædam veluti providæ naturæ juſſa,
tacitè
cogentis ad conſervandum, propagandumque animan-
tium
genus:
vel etiam, in beſtiis quidem, fortaſſe genus
ipſum
propagari, ut utraque illa jucunditate fruatur, ut
proinde
, utroque nomine, in cæteris Planetis eadem repe-
riri
conſentaneum ſit.
Equidem cum hæc omnia quanti ſint,
quantamque
utilitatem habeant, conſidero;
quamque admi-
rabile
ſit, tale quid, quale eſt voluptas, in rerum natura
exiſtere
;
omnino adducor ut credam, non ſoli Telluri no-
ſtræ
, quæ de minoribus planetis unus eſt, rem tantam ob-
tigiſſe
.
Et hæc quidem de voluptatibus iis quæ ſenſus cor-
poreos
afficiunt, rationis facultatem aut nihil, aut leviter
tantùm
.
Sunt autem homini, præter iſtas, aliæ quoque;
quæ mente tantum, & rationis ſenſu percipiuntur; aliæ cum
lætitia
conjunctæ;
aliæ ſeriæ, neque ideo minoris faciendæ;
velut
quæ ex oblectatione ſcientiarum, inventorum, veri-
que
cognitione oriuntur;
de quibus omnibus, an ad
428669COSMOTHEOROS, LIB. I. rum quoque planetarum incolas pertineant, in ſequentibus
dicendi
locus erit.
Superſunt alia nunc expendenda quæ in terris illis ſimilia
eſſe
rebus noſtris veriſimile ſit.
De Elementis terræ, aëris,
&
aquæ, vidimus jam quàm probabile ſit ea in Planetis cæ-
teris
non deeſſe.
Videamus & de igne, qui apud nos qui-
dem
non tam Elementum eſſe dicendus eſt, quam motus
quidam
concitatiſſimus particularum à certis corporibus ab-
reptarum
.
Hoc verò, quidquid eſt, etiam Planetarum in-
colis
datum eſſe, multa ſunt quæ veriſimiliter probent.
Pri-
11Ignem quo-
que
planetis
communem

eſſe
.
mum quòd non tam in Terra hac, quàm in Sole, ignis ſe-
des
collocata videatur;
ac ſicut, calore Solis, herbæ & ani-
mantia
hic creſcunt ac foventur, ita quoque haud dubie in
cæteris
fiat Planetis.
Cum autem intenſior calor ignem ge-
neret
, credibile eſt illic quoque, ac præſertim in Soli pro-
pinquioribus
, eoſdem aut majoris caloris gradus exiſtere,
eorumque
vi ignem.
Deinde videmus quam multis modis
excitetur
, velut colligendis Solis radiis, repercuſſu pelvium
aut
ſpeculorum;
ferri & ſilicis colliſione; lignorum attritu
mutuo
;
herbæ non bene ſiccæ congeſtis acervis; ex fulmi-
ne
;
ex montium terræque ſulphureæ incendiis. Quare mi-
rum
eſſet, non aliquo ex iſtis omnibus, in Planetarum ter-
ris
, eum accendi.
Cogitemus deinde quanta apud nos ſit
ignis
utilitas, quantaque neceſſitas.
Hujus enim beneficio
frigoris
incommoda depellimus in iis regionibus, ubi calor
Solis
minus viget propter radiorum obliquitatem, atque ita
efficimus
ne magna Terrarum pars inculta inhabitataque ma-
neat
;
quod in omnibus Planetarum globis, ſive æſtatis hye-
miſque
viciſſitudines ſentiant, ſive perpetuo fruantur æqui-
noctio
, æque neceſſarium eſt remedium;
quoniam & in his,
loca
polis viciniora, parum juvari Solis calore certum eſt.
Eodem igne nocti lucem inducimus, diemque velut alterum
creamus
, quo non parum temporis vitæ adjicitur.
Itaque
ob
hæc omnia prorſus veriſimile eſt tanta re non ſolos Tel-
luris
incolas frui, ſed omnibus Planetis communiter eſſe con-
ceſſam
.
429670CHRISTIANI HUGENII
Porro quæri poteſt de animalibus, tam ratione utentibus
quàm
brutis;
atque etiam de ſtirpibus arboribuſque; an, quæ
iſthic
naſcuntur, noſtris magnitudine reſpondeant.
Nam
11Magnitudi-
nem
corpo-
rum
in Pla-
netis
exiſten-
tium
ex Pla-
netarum

magnitudine

non
recte
nonjici
.
ſi hæc ipſorum globorum mole natura metiatur, eſſent in
Jove
ac Saturno animalia quædam decies aut quindecies al-
tiora
Elephantis, aut tantundem longitudine balænas noſtras
ſuperantia
.
Tum illa quæ ratione prædita ſunt, gigantum
corpora
haberent noſtris comparata.
Qua quidem in re ni-
hil
video quod vel mirum ſit, vel fieri nequeat.
Nulla ta-
men
ratione cogimur ut re ipſa id ita eſſe credamus;
quan-
doquidem
in multis rebus apparet non iis menſuræ regulis
naturam
ſe obſtrinxiſſe quæ noſtra opinione convenientiores
videbantur
.
Veluti quod ipſorum globorum Planetariorum
moles
nequaquam pro diſtantia eorum a Sole conſtituta ſit,
cum
Mars manifeſto minor ſit Venere, etſi remotior:
cum-
que
converſio Jovis, ſuper axe ſuo, 10 horis peragatur;
Telluris vero, tantò minoris, impendat horas 24. Poſſet
vero
dubitari, cum proportionem in his ita negligat Natu-
ra
, an non fortaſſe pumiliones quidam ſint incolæ Planeta-
rum
, aut ranis muribuſve non majores.
Sed oſtendam poſt-
ea
cur id nequaquam conſentaneum putandum ſit.
Aliud quoque dubium exoriri poſſet, utrum genus unum
tantum
animalium quæ rationem ſortita ſint, an plura in
Planetis
ſingulis reperiantur, &
num diſpari rationis vi. Ac
profecto
tale quid in Terra hac noſtra contigiſſe cernimus.
Non de iis nunc dico quæ figuram hominum præferunt;
(etſi de his quoque id non abſurde dici poſſit) ſed ſi quo-
rundam
è beſtiarum genere, ſenſum intellectumque ſpecte-
mus
;
veluti canum, ſimiarum, caſtorum, elephantorum;
22In Planetis
ut
in Terra
varia
eſſe
animalia

quibus
ratio
competat
.
imo &
avium quarundam, & apicularum, ea talia ſunt, ut
nequaquam
folum genus hominum rationis particeps dicen-
dum
videatur.
Apparet enim quoddam hujus inſtar in iſtis
omnibus
, quod, abſque ulla inſtitutione aut experientia, iis
ineſſe
deprehenditur.
33Et inter ea
Hominibus

@milia
.
Attamen dubitari nequit quin longè præcellat hominum
intelligentia
&
ingenium, quippe innumeris rebus
430671COSMOTHEOROS, LIB. I.conſilii ad futura capax, præteritorum memoria infinita præ-
ditum
.
Quod ingens præſtantiæ diſcrimen ſi perpendamus,
credemus
non ſine ratione, in cæteris quoque planetis, u-
num
quoddam genus prætuliſſe naturam;
atque eo magis,
quod
ſi plura forent eadem ingenii ſagacitate, poſſent noce-
re
ſibi invicem, ac de poſſeſſionibus &
imperio inter ſe con-
tendere
;
quod nunc quoque faciunt nimis frequenter, licet
unius
generis ſint, quæ in Terra hac dominantur.
Verum
hæc
utcunque ſe habeant, de iis nunc agamus terrarum iſta-
rum
animalibus, quæ maximè cæteris ratione antecellunt;
quæramuſque an ſciri poſſit, quibus in rebus ejus uſum im-
pendant
, &
an habeant etiam artes ſcientiaſque ſuas, velut
nos
in hoc noſtro planeta.
Quod quidem, inter ea quæ ad
naturam
eorum attinent, præcipuè expendi meretur.
Sed,
quo
melius id fiat, paulò altius exordiendum eſt, vitaque
&
ſtudia hominum attentius inſpicienda.
Ac videtur quidem quatenus providendis procurandiſque
rebus
tantum neceſſariis homines intenti ſunt, ut nempe ab
aëris
injuriis tuti habitent;
ut mœnibus incluſi ab inimicis
ſibi
caveant, ut leges condant ad ſecure ac tranquille viven-
dum
;
ut liberos educent; victum illis, ſibique parent; in
his
omnibus inquam nihil magnum admodum habere vide-
tur
rationis noſtræ uſus, cujus cauſa nos brutis animantibus
anteferamus
.
Namque hæc pleraque iſtorum facilius ſimpli-
ciuſque
efficiunt;
aliquibus nihil opus habent. Quin imo
&
virtutis, juſtitiæque ſenſus, propter quem paulo ante ex-
cellere
mentem humanam dicebamus;
itemque amicitiæ, gra-
titudinis
, honeſti;
quid aliud efficiunt, niſi ut vel vitiis ho-
minum
obſiſtatur, vel vita tranquilla &
mutuarum injuria-
rum
expers præſtetur;
quod beſtiis ſponte ac naturæ ductu
contigit
.
Jam ſi curas multiplices, animi ægritudines, con-
cupiſcentiam
, mortis metum, quæ omnia rationem illam
noſtram
comitantur, ante oculos ponamus;
eaque cum vita
parabili
, quieta &
innocua beſtiarum comparemus; videri
poſſint
harum plurimæ, ac præſertim ex avium genere, ju-
cundius
agere, &
meliore quam homines ſorte frui.
431672CHRISTIANI HUGENII quod ad voluptates corporis attinet, haud dubie iis æque ac
nos
afficiuntur, quicquid contradicant novi quidam philo-
ſophi
;
qui ſenſum omnem ita auferunt reliquis præter homi-
nem
animantibus, ut pro meris automatis aut neuroſpaſtis
ea
haberi velint;
quorum abſurdæ, crudelique ſententiæ,
miror
quenquam accedere poſſe;
præſertim cum & voce &
verberibus
fugiendis, &
re omni contrarium beſtiæ ipſæ ſi-
gnificent
.
Imo vix dubito, quin miro pulchroque illo per
aëra
lapſu aves ſeſe delectari ſentiant;
magis etiam ſenſuræ
ſi
intelligerent quantopere lentus ac humilis noſter inceſſus
11Humanam
rationem
præ
illa
bruto-
rum
præcipue
eminere
in
contempla-
tione
naturæ.
ipſarum pernicitate, ſublimique volatu ſuperetur.
Quid igi-
tur
eſt in quo potiſſimum eminet humanæ rationis uſus, fa-
citque
ut antecellamus cæteris animantibus?
Nihil æquè pu-
to
ac contemplatio naturæ, Deique operum;
tum cultura
ſcientiarum
, quibus conſequimur ut eorum præſtantiam, ma-
gnitudinemque
aliqua ex parte cognoſcamus.
Abſque enim
diſciplinis
quid eſſet contemplatio?
quamque multum inter-
eſt
inter eos qui Solis pulchritudinem, utilitatemque, &
cæ-
lum
ſideribus ornatum otioſe intuentur, alioſque doctiores
qui
curſus iſtorum omnium ſcrutantur:
quomodo affixæ,
quæ
dicuntur, ſtellæ à vagis differant, quæque cauſa ſit di-
verſarum
anni tempeſtatum intelligunt:
qui denique ſubtili
ratiocinio
magnitudinem Solis ac Planetarum, ſimulque di-
ſtantiam
eorum metiuntur;
quantumque item inter eos qui
animalium
varios motus agilitatemque mirantur, &
hos qui
fabricam
omnium membrorum, artificioſiſſimamque compa-
gem
, architecturamque in iis ſpeculantur?
Quod ſi igitur
Planetæ
reliqui dignitate non cedunt Telluri noſtræ, ut in
ſuperioribus
principii fundamentique loco poſuimus;
opor-
tet
ibi animalia exiſtere, quæ non ſolum naturæ opera ſpe-
ctent
&
admirentur, ſed quorum ratio in examinandis, in-
telligendiſque
iis occupetur, nec minora quam nos conſecu-
ta
ſit.
Itaque non tantum ſidera intuentur, ſed & Aſtrono-
22Hinc Plane-
tarum
inco-
las
ſcientias
excolere
, &
inter
eas,
Aſtrono-
miam
.
miæ ſcientiam excolunt;
neque aliud obſtat quo minus hoc
veriſimile
credamus, quam ſuperba illa noſtrarum rerum æ-
ſtimatio
, quæ difficulter ſane deponitur.
Scio tamen
432673COSMOTHEOROS, LIB. I. ros, qui dicant nimis audacter nos iſta Planetarum incolis
tribuere
:
multorum quippe veriſimilium accumulatione huc
eſſe
perventum;
quorum ſi unum quodpiam contra ſe ha-
beat
, quam poſitum ſit, cadat, velut in vitioſa ædificatio-
ne
, omne quod ſuperſtruximus.
Sed ſcire eos velim, hoc
quod
de Aſtronomiæ ſtudio diximus, omiſſis fere omnibus
hactenus
adductis confirmari potuiſſe, atque inde initium
fieri
.
Poſtquam enim poſitum fuit Terram hanc inter Pla-
netas
eſſe habendam, neque iis dignitate aut ornatu præfe-
rendam
;
quis dicere audeat in ea ſola reperiri, qui ſpecta-
culo
Naturæ, quod unum pulcherrimum ac magnificentiſſi-
mum
eſt, fruantur?
aut inter eos quibus hoc contigit, nos
unos
eſſe quibus cæli arcana penitius perfectiuſque perſpecta
ſint
?
Ecce igitur & hac breviore via comprobata in Planetis
Aſtronomiæ
cognitio, ex qua &
animal rationis compos,
&
pleraque alia quæ præceſſere, illis ineſſe conſequebatur.
Adeo ut, ad priora confirmanda, hæc quoque noviſſima ar-
gumentatio
conducat.
Quò vero magis probabile fiat, ſal-
tem
in ſuperioribus Planetis, Jove ac Saturno, Aſtronomiæ
notitiam
non deeſſe, conſiderandum eſt, quod ſi homines
ad
ſidera obſervanda impulit, ut credi par eſt, admiratio &

pavor
in defectibus Solis &
Lunæ; multo magis, in utro-
que
hoc Planeta, ea ratio valere debuit, propter cotidianas
fere
Lunarum, crebraſque Solis, quæ illic contingunt, ec-
lipſes
.
Ut ſi quis æquè ignorare ponatur quid rerum in Pla-
netis
omnibus geratur, multo veriſimilius dicturus ſit Aſtro-
nomiam
in majoribus illis duobus, quàm in hoc noſtro, vi-
gere
.
Poſita autem apud Planeticolas hujus ſcientiæ cognitione
&
uſu, quam multa hinc præterea conſequuntur quæ de vi-
ta
ſtatuque eorum reliquo, præter jam dicta, novas conje-
cturas
afferant?
Primùm enim nulla obſervatio ſiderum, ad motus eorum
11Et quæ ei in-
ſerviunt
ar-
tes
mechani-
cas
.
inveſtigandos, abſque organis inſtitui poteſt;
ſive ea è me-
tallo
, ſive è ligno aliave ſolida materia fabricata ſint.
Quod
ut
fiat, nec fabrorum inſtrumento, ſerra, aſcia,
433674CHRISTIANI HUGENII malleo, lima, carere poſſunt; neque hæc habere abſque uſu
ferri
aut æque duri cujuſpiam metalli.
Sed & circuli arcus
11Ut & Geo-
metriam
,
Arithmeti-
cam
,
in partes æquales diviſi, aut lineæ rectæ in inæquales, in iſtis
organis
requiruntur.
Atque hic jam Geometriæ & numero-
rum
ratio arceſſenda eſt.
Sed ante omnia quoque neceſſe
eſt
ut obſervationum memoria ad poſteros tranſmittatur;
ut
tempora
&
Epochæ annotentur; quæ ſine ſcripto non viden-
tur
explicari poſſe.
Oportet igitur ut & ſuam ſcribendi ar-
22Et ſoribendi
artem
.
tem habeant, multum fortaſſe diſſimilem noſtræ, qua fere
omnes
populi utuntur, ſed quæ vix ingenioſior, aut ad di-
ſcendum
facilior eſſe queat.
Quis enim non videt longe eam
præferendam
eſſe Sinarum innumeris characteribus, multo-
que
magis funiculorum nodis, aut pictis imaginibus, quæ a pud
barbaros
Mexicanos Peruvianoſque in uſu erant.
Omnium
quidem
Regionum homines aliquam ſcribendi, aut quoquo
modo
annotandi, artem quæſiviſſe videmus:
quò minus mi-
rum
ſit, ſi &
Planetarum incolæ, neceſſitate coacti, eam re-
pererint
, ac deinde ad Aſtronomiæ aliarumque diſciplinarum
ſtudia
adhibuerint.
Neceſſitas vero ſcripturæ in rebus Aſtro-
nomicis
etiam ea re cognoſcitur, quod cum hypotheſibus va-
riis
, ſiderum motus, quaſi divinandi ſint;
eæque hypothe-
ſes
priores in ſequentibus corrigendæ, prout obſervatis &

Geometriæ
ratiociniis vitia earum coarguuntur;
nihil horum
poſteris
tradi poteſt, niſi literis conſignatum, figuriſque ex-
poſitum
.
Poſtquam vero omnia hæc jam iis conceſſerimus, longe
etiamnum
præſtantior perfectiorque apud nos erit ſiderum
ſcientia
;
vel propter agnitam ſyſtematis univerſi veriſſimam
formam
, vel propter uſum teleſcopiorum, quibus Planeta-
rum
corpora, magnitudineſque &
varias formas intuemur;
33Opticam. ſuperficiei lunaris montes, montiumque umbras; ſtellarum
ingentem
multitudinem, aliaque plura non alias videnda,
percipimus
.
Ut fere neceſſe ſit, niſi rurſus nobis tanquam
hac
parte felicioribus blandiri volumus, etiam illam cogni-
tionis
rerum cæleſtium conſummationem Planeticolis tribue-
re
;
itemque videndi aciem, quæ vel noſtram longe
434675COSMOTHEOROS, LIB. I. ret, vel lentium vitrearum, aut ſpeculorum adminiculo ſicut
noſtra
, adjuvetur.
Quod tamen dicere vereor, ne quis, ex
hoc
uno audacius aſſerto, cætera omnia æſtimanda putet, ac
riſu
digna clamitet.
At non ſine ratione, ut videtur, objiciet quiſpiam, Pla-
netarios
noſtros fortaſſe omni ſubtiliore ſcientia deſtitui, quem-
admodum
Americanæ gentes, priuſquam ad illas Europei pe-
netraſſent
.
Quas ſi reſpicimus, itemque in Africa, Aſiaque
11Has ſcien-
tias
homini
præter
natu-
ram
non eſſe.
permultas æque barbaras, videbitur hoc tantum ſummo opi-
ſici
propoſitum fuiſie, ut vita fruantur homines, naturæque
bonis
&
voluptatibus contenti ſint, grato animo omnium da-
torem
colentes;
ſcientiarum vero inquiſitionem præter natu-
ram
paucos aliquos affectaſſe.
Talia vero dicentibus non de-
eſt
quod reſponderi poſſit.
Prævidit enim certe Deus ho-
minum
ingenia eo eſſe proceſſura, ut res cæleſtes ſcrutaren-
tur
;
ut artes vitæ utiles reperirent; maria quoque navigarent,
metalla
effoderent.
Poſſetne enim horum quidquam præter
mentem
infinitæ illius intelligentiæ contingere?
Quod ſi præ-
vidit
, etiam hominum generi ea deſtinata ſunt, nec poterunt
artium
&
doctrinarum ſtudia, quaſi præter naturam eſſent,
exiſtimari
, quæ in ipſa natura indaganda occupantur.
Præ-
ſertim
cum tanta illa cupiditas amorque ſciendi non poſſint
cenſeri
fruſtra hominum animis infixa eſſe.
Inſtabunt vero
rurſus
dicentque, de ſiderali ſcientia potiſſimum, ſi ad hanc
quoque
homines nati ſunt, cur tam pauciad eam attendunt?
Primum enim ex quatuor Orbis partibus, ſola fere eſt Euro-
pa
, in qua Aſtronomiæ ſtudia excolantur.
Nam Aſtrolo-
giam
divinatricem futurorum, quæ non ſcientia, ſed miſe-
rum
quoddam ac ſæpe noxium delirium eſt, ne nominandam
quidem
hic arbitror.
At in Europæ Nationibus non unus è
centum
millibus hæc ſtudia amplectitur aut addiſcere curat.

Tum
ad tempus quod attinet, multa ſæcula effluxiſſe dicent,
antequam
aut Aſtronomiæ, aut Geometriæ, ſine qua illa di-
ſci
non poteſt, ulla rudimenta innoteſcerent.
Sciri enim quo
tempore
in Ægypto &
Græcia primum exortæ fuerint. Ac
recte
quoque adjicient non adhuc octoginta annos
435676CHRISTIANI HUGENII ſe, ex quo verus ac ſimplex Planetarum motus, rejectis Epi-
cyclorum
figmentis, repertus ſit;
atque ita demum Aſtrono-
nomia
cum naturæ cognitione conjuncta.
Hiſce ut occurra-
tur
, addam ad ſuperius reſponſum, quod à divina provi-
dentia
petebatur, dubitari non poſſe, quin ea conditione
homines
nati ſint, ut multo temporis decurſu paulatim artes
diſciplinaſque
eruant;
nullam enim harum iis ingenitam eſſe,
aut
ſubito à Deo infuſam, &
has de quibus nunc agimus,
omnium
eſſe difficillimas remotiſſimaſque:
ut magis mirum ſit
unquam
incipere eas potuiſſe, quam tam tarde fuiſſe inſpectas.
Pauci fateor ſingulis ætatibus has curant, aut ad ſe pertinere
exiſtimant
:
ſed ſi multorum ſæculorum tempora cogitentur,
non
exiguus fiet illorum Numerus;
quos, quemadmodum
ſibi
videntur, reliquis beatiores eſſe quis negaverit?
Deni-
que
paucorum induſtria in his rebus exerceri ſatis erat, cum
inventorum
utilitas ad nationes totas genteſque longe porri-
gatur
.
Cum igitur hujus Terræ incolis, etſi paucis tantum,
ad
ea percipienda ingenium &
aptitudo contigerit; nihiloque
putandi
ſint cæterorum planetarum habitatoribus præſtantio-
res
felicioreſve;
manet profecto, quam inveneramus, veri-
ſimilitudo
, ut etiam apud illos reperiantur qui cognitione
Aſtronomiæ
non careant.
Nunc ad alia pergamus quæ in-
de
conſequi, neceſſe eſt.
Oſtendimus quomodo unà cum hac ſcientia, non ſolum
Geometria
&
Arithmetice, ſed & Mechanicæ artes, inſtru-
mentaque
incolis Planetarum concedenda ſint.
Hic verò
jam
ſponte obvenit ut quæramus, quo pacto inſtrumentis
illis
, Machiniſque, &
ad ſidera obſervanda organis uti poſ-
ſint
, aut quomodo literas ducere;
quæ omnia nos manuum
opera
exequimur.
Itaque neceſſario & manus habebunt,
vel
aliud quodpiam, quod vicem earum fungi poſſit, mem-
11Planeticolas
manus
habe-
@@
.
brum.
In quibus hominum generi tantum eſſe præſidii exi-
ſtimabat
è veteribus Philoſophis quidam, ut in iis cauſam
reponeret
omnis eorum ſapientiæ.
Qui, ut puto, hoc ſen-
ſit
, abſque manuum opera homines ad cultum animi, re-
rumque
cognitionem non fuiſſe perventuros.
Et vere
436677COSMOTHEOROS, LIB. I. dem ille. Finge enim pro manibus datas fuiſſe ungulas, ut
equis
&
bobus; nunquam nec oppida nec domos, licet ra-
tione
inſtructi, ædificaſſent.
Nihil de quo loquerentur ha-
buiſſent
, niſi de iis quæ ad pabulum, aut ad conjugium,
aut
ſui tutelam attinent.
Omni ſcientia, omnique rerum
memoria
caruiſſent:
Denique à beſtiis parum abfuiſſent.
Quodnam porro inſtrumentum æque accommodatum ac ma-
nus
eſſe poſſit ad innumera illa ad quæ nobis uſui ſunt, ob-
eunda
?
Elephanti proboſcide mirabiliter utuntur, qua &
amplecti
quidvis &
projicere, minutioraque quævis è ſolo
tollere
norunt:
unde & manus eorum pars illa dicta eſt, cum
reipſa
ſit in longum productus naſus.
Roſtro quoque aves
pleræque
nidos exſtruunt, alimentaque congerunt.
Sed ha-
rum
nihil eſt quod non manuum oportunitati longè conce-
dat
.
Et eſt ſane, tam illarum quam brachiorum, mirabilis
quædam
machinatio;
ut protendi, reduci, inque omnem
partem
moveri poſſint.
Tum mirâ induſtriâ inſtituti digi-
torum
ac pollicis articuli, ut nervorum attractu quælibet pre-
hendant
, firmiterque contineant.
Ut omittam ſenſum il-
lum
, in extremis digitis, exquiſitiſſimæ ſubtilitatis;
quo vel
in
tenebris pleraque corpora internoſcimus.
Patet itaque aut
manus
brachiaque, aut aliud quid eorum loco, quod vix
æque
aptum excogitari poteſt, Planetarum populis datum
eſſe
, ne non ſolum nobis, ſed &
ſimiarum & ſciurorum ge-
neri
, plus indulſiſſe hac in re natura exiſtimetur.
De pedibus vero minus etiam dubitabitur, ſi repetamus ea
11Et pedes@ quæ ſupra diſſeruimus de vario animalium inceſſu, qui non
videtur
aliis modis, quam quos ibi recenſuimus, cogitari
poſſe
.
Inter eos vero non eſt, qui tam bene Planeticolis
ratione
præditis conveniat, quam quo &
nos utamur. Ni-
ſi
forte &
volandi facultatem in aliquibus Globorum iſtorum
acceperunt
.
Quod minus probabile tamen propter vitam in
ſocietate
degendam, de qua poſtea dicemus.
Non caret autem veriſimilitudine, erectos oculos, vul-
22Erectos ocu-
los
, vul-
tumque
.
tumque ad ſidera contemplanda iis contigiſſe, quandoqui-
dem
hoc in hominum corpore providentiâ divinâ ſic
437678CHISTIANI HUGENII tum videtur, & a Philoſophis merito celebrari ſolet. De
reliquorum
vero membrorum poſitu, ſi ſapientiam artificis
laude
dignam cenſemus, quod oculos in ſuprema corporis
parte
collocaverit;
ſordidiora vero membra procul inde, at-
11Nec tamen
binc
ſequi
eorum
for-
mam
noſtræ
plane
ſimi-
lem
.
que a conſpectu quodammodo removerit;
nonne putandum
eſt
eadem fere obſervaſſe illum in formandis iſtorum procul
habitantium
corporibus?
Nec enim propterea dicimus figu-
ram
noſtræ ſimilem iis tribuiſſe.
Eſt enim infinita quædam
animo
concipienda formarum poſſibilium varietas, qua &

ſingulæ
quæque partes iſtorum corporum à noſtris differre
queant
, &
totorum exterior interiorque œconomia. Cer-
nimus
quam aptè &
commodè animalium noſtrorum quædam
lana
aut pilis veſtiantur;
alia elegantius etiam plumis penniſ-
que
.
Quidni iſti in Planetis, quos rationis participes dixi-
mus
, aliqua ſimili ratione tecti ſint?
propter quod meliori
quidem
conditione beſtiæ, quam homines, apud nos eſſe
videntur
.
Niſi hoc eo fine ſic conſtitutum fuit, ut ipſa nu-
ditas
neceſſitatem hominibus imponeret quærendi ac fabri-
candi
varia operimentorum genera, atque hinc etiam inge-
nii
exercendi materia exiſteret.
Et apparet ſane, ex hac
neceſſitate
, non minimam commerciorum, artificiorumque
mechanicorum
occaſionem naſci.
Sed & propterea forſan
nudos
homines natura produxit, ut pro arbitrio ſuo tenuius
denſiuſve
amicti incedere poſſint;
atque ita ad quaſvis terra-
rum
oras inhabitandas ſeſe componere.
Alia vero major
hac
, quam diximus, differentia intelligi poſſet inter corpora
Planetariorum
ac noſtra;
cum animalia quædam ita à natura
formata
reperiantur, ut veluti oſſa extrinſecus habeant, car-
nes
introrſum, atque oſſibus incluſas, qualia ſunt cancri,
aſtacique
, &
fere etiam teſtudines. Attamen hanc membro-
rum
compagem, &
in paucis vilioribus tantum illa ſecuta
eſt
, &
Planetarum incolis, quo minus eam tribuam, facit,
quod
ſubtili varioque digitorum uſu carituri eſſent, quo tam
valde
eos opus habere oſtenſum fuit:
nam abſurda ſpecie
non
multum alioqui moverer.
Etenim omnino cavendum eſt ab errore vulgi, cum ani-
22Quo minus
@nimus
ra-
tionis
capa@e
etiam
alii
formæ
inha-
bitet
, nihil
impedire
.
438679COSMOTHEOROS, LIB. I. mum rationis capacem non alio in corpore, quam noſtris ſi-
mili
habitare poſſe ſibi perſuadet.
Ex quo factum eſt, ut
populi
penè omnes, atque etiam Philoſophi quidam, humanam
formam
diis adſcripſerint;
Imo ut, à ſimili perſuaſione, cui-
dam
Chriſtianorum ſectæ nomen inditum fuerit.
Hoc vero
non
niſi ab hominum imbecillitate &
præjudicata opinione
proficiſci
quis non videt?
uti illud quoque, quod eximiæ
quædam
pulchritudo humani corporis eſſe putatur:
cum ta-
men
ab opinione &
aſſuetudine id totum quoque pendeat,
affectuque
eo, quem cunctis animalibus natura provida in-
generavit
;
ut ſui ſimilibus maxime caperentur. Illa verò
tantum
poſſunt, ut non ſine horrore aliquo animal homini
multum
diſſimile conſpectum iri credam, in quo rationis &

ſermonis
uſus reperiretur.
Nam ſi tale ſolummodo finga-
mus
aut pingamus, quod, cætera homini ſimile, collum
quadruplo
longius habeat, vel oculos rotundos duploque
amplius
diſtantes;
continuo figuræ naſcuntur, quas non
poſſimus
intuentes non averſari, quamvis ratio deformitatis
nulla
reddi queat.
Dixi in ſuperioribus cum de magnitudine agerem incola-
11Planeticolas
nobis
vel æ-
quales
vel
majores
eſſe.
rum qui in Planetis ſunt, veriſimile videri non eſſe eos val-
de
exiguos nobiſcum comparatos.
Suadet enim hoc primò,
quod
probabile ſit, ſicut corpora hominum ſe habent ad Tel-
luris
magnitudinem, ut peragrare univerſam poſſint, atque
ita
formam molemque ejus cognoſcere;
eodem modo
&
in cæteris Planetis incoliſque eorum rationalibus or-
dinatum
eſſe;
niſi hac in re, quæ ſane magna eſt, nos
ipſis
rurſus præferre velimus.
Deinde cum ſiderum ſcien-
tiam
&
obſervationes apud eos exerceri oſtenderimus, ſe-
quitur
ut &
corpora nacti ſint lignis metalliſve tractan-
dis
, inque inſtrumenta machinaſque adaptandis, idonea.
Quæ & eo præſtabiliora ſunt quo ampliora. Ac ſane ſi
homunciones
quoſdam, muribus non majores, cogite-
mus
, non poſlent ii ſiderum animadverſiones, quales re-
quiruntur
, inſtituere;
nec inſtrumenta ad eas parare, aut
diſponere
.
Itaque omnino vel æquales nobis ponendos
439680CHRISTIANI HUGENII exiſtimo, vel majores, ac præſertim in Jove, Saturnoque,
quorum
Globi tanto Tellurem noſtram ſuperant.
Porrò quia, ut diximus, aſtronomiæ ſtudium ſine anno-
tatione
obſervatorum non poteſt procedere, ars vero ſcri-
11Eos in ſocie-
tate
vivere.
bendi non niſi in ſocietate ratione utentium, &
cogentibus
vitæ
neceſſitatibus, inveniri potuit;
neque magis ars fabro-
rum
aut fuſoria;
ſequitur ex eo (quod ſupra dicebam) &
ſocietates
coli apud Planetarum indigenas, ac mutuas ope-
ras
eos inter ſe præſtare;
adeoque hac parte ſimilitudinem
magnam
ibi eſſe noſtratium rerum.
Quamobrem & certas
ſtabileſque
ſedes potius quam ambulatoriam vitam iis conve-
nire
dicendum eſt.
Quid igitur? an & cætera ſociali vitæ
propria
habebunt?
leges, Magiſtratus, tecta, urbes, mer-
caturas
aut rerum permutationes?
Certe equidem apud bar-
baros
Americæ &
inſularum populos, cum primum ad eos
perventum
eſt, eadem hæc fere jam in uſu erant.
At non
propterea
negaverim aliter iſta in Planetis cæteris ſe habere
poſle
quam apud nos;
cum ex iis quædam ſint quæ abeſſe
queant
à ſocietate animalium ratione præditorum;
eoque
tantum
excogitata, ne ratione male utamur &
cum aliorum
injuria
, itaque ſocietas ſolvatur.
Poſſunt enim in aliis iſtis
globis
in ea rerum abundantia verſari, ut nihil alieni appe-
tant
, rapiantve.
Poſſunt ea eſſe æquitate, ut pacem per-
petuo
colant, nec ſibi invicem inſidientur, aut mortem in-
ferant
;
imò ut neque oderint nec iraſcantur; quod ſi eſſet,
multo
quàm nos feliciores putandi ſint.
Sed veriſimilius eſt,
ut
quemadmodum apud nos, ſic ibi quoque bonis mala, ſa-
pientiæ
ſtultitia, paci bellum miſceatur, nec deſit egeſtas ar-
tium
magiſtra.
Quia & ex his utilitatem aliquam proficiſci
antea
oſtendimus;
& , ſi nulla eſſet, tamen nec præferendi
res
illorum rebus noſtris cauſam habemus.
Quod autem nunc dicam, audacius, ſcio, videbitur; nec
22Colloquio-
rum
jucun-
ditate
frui.
tamen probabilitate caret.
Nempe, ſi in ſocietate (quod
jam
penè obtinuimus) vivant gentes Planetarum;
etiam,
præter
commoda inde provenientia, voluptate aliqua tali eas
affici
, quali nos, ex congreſſibus colloquiiſque
440681COSMOTHEOROS, LIB. I. amoribus, jocis, ſpectaculis. Hoc, inquam, probabile eſt,
quia
ſi nihil horum Planeticolis concedamus, ſed ſemper eos
ſeriò
, ac ſine omni hilaritate, aut animi remiſſione agere
putemus
;
ingens vitæ condimentum, quoque vix illa carere
poſſit
, iis adempturi ſimus, atque ita noſtram hanc beatio-
rem
facturi;
contra quam ratio poſtulat.
De reliquis vero occupationibus & ſtudiis illorum ut por-
inquiramus;
videndum eſt quænam iſtorum, præter ea
quæ
jam diximus, cum noſtris aliquam ſimilitudinem habe-
re
probabile ſit.
Domos ſibi eos conſtruere, ideo vel ma-
xime
credere libet, quòd &
pluvias in terris illis cadere
oſtendimus
.
Sequebatur enim hoc ex eo, quod in Jovis
Planeta
nubium quidam mutabiles tractus cernuntur;
vapo-
res
, aquamque haud dubie continentes:
quam aliunde quo-
que
illic non deeſſe argumentis adſtruebamus.
Erunt ergo
&
imbres & venti, quia attractum à Sole humorem recidere
in
terram neceſſe eſt;
& calore ſoluti vapores ventorum cau-
ſa
ſunt;
quorum flatus ex illa nubium Jovialium mutabili fa-
cie
cognoſcitur.
Adverſus hoc ergo, ut noctes tuto & quie-
11Domos ad-
verſus
plu-
viam
ex-
ſtruere
.
te tranſigant (habent enim &
noctes & ſomnum proinde,
uti
nos) munire ſe eos, caſaſque ac tuguria ædificare, aut
ſpecus
effodere, veriſimile eſt.
Atque eo magis quod omne
genus
animalium, apud nos, exceptis piſcibus, ad ſui tute-
lam
hæc molitur.
Cur vero caſas & tuguria, & non domos
amplas
&
magnificas Planetarum habitatoribus exſtrui creda-
mus
, niſi quod non poſſumus res noſtras non præ omnibus
pulchras
perfectaſque putare.
Qui autem nos? Nempe in
globulo
illo vitam agentes, qui non decies milleſimam par-
tem
globorum Saturni aut Jovis æquet, ſi corporum moles
inter
ſe conferantur.
Nulla equidem ratio adferri poteſt cur
non
Architecturæ elegantiam, ſymmetriamque, æque cogni-
tam
habeant in iſtis cæteriſque Planetis, ac nos in noſtro:
nec cur non palatia, turres, pyramideſque alicubi noſtris
multo
altiores ſumptuoſioreſque, nec minori concinnitate
exædificent
.
Cumque multiplex ſit hominum in his rebus
induſtria
;
ut in cædendis lapidibus, coquenda calce &
441682CHRISTIANI HUGENII ribus; cum ferro, plumbo, vitro utantur, atque ad orna-
tum
auro quoque;
his omnibus nihilo inferiora illic haberi
viriſimile
eſt.
Si vero diviſa eſt illis, ſicuti nobis, Globi ſui ſuperficies,
ut
pars terram, pars maria contineat;
uti ex ſupra memora-
tis
Jovis obſervationibus colligi poteſt, quia nubes vix ali-
ter
quam ex maris amplis tractibus enaſcerentur;
permagna
ratio
eſt ut &
navigare eos putemus. Cum alioqui etiam rem
tantam
, tamque utilem, noſtræ Telluris Globo ſoli non abſ-
que
arrogantia aſcripturi ſimus.
Præſertim verò in Jovis Sa-
turnique
maribus commoda eſſet navigatio propter Lunarum
plurium
utrobique copiam;
quarum ductu longitudinum men-
ſuram
, quam vocant, quæ nobis non contigit, facile con-
ſequi
poſſint.
Quod ſi navium uſum habent, quam multa
præterea
habebunt quæ ad eas pertinent;
Vela, anchoras,
funes
, trochleas, gubernacula;
& horum uſum poculiarem
quemadmodum
nos;
ut vento penè contrario navigetur, in
contrarias
vero partes eodem vento facillime.
Nec fort ſſe
nauticæ
pyxidis invento carebunt;
ſiquidem motus mate@æ
magneticæ
, quæ terræ globum continue pervadit, eſt ejuſmo-
11Navigare,
adeoque
&
artes
, quæ eo
faciunt
ex-
colere
.
di quid, ut cæteris quoque planetis convenire cenſeri poſſit.
Mechanicæ quidem ſcientia, & Aſtronomiæ, in re navali
neceſſario
requiritur, atque adeo utriuſque harum magiſtra
Geometria
, de qua jam ante aliquid attigimus.
Exiſtimo autem, etiamſi nec ad iſtas attes nec ad alias quaſ-
dam
reſpiciamus, in quibus vel neceſſitas vel occaſio Geo-
metriæ
inveniendæ initium fecerit, non deeſſe rationes, qui-
22Ut & Geo-
mesriam
.
bus veriſimile fiat ejus notitiam Planetarum incolis obtigiſſe.
Sive enim cognitionis ipſius pretium ac dignitas ſpectetur, in
qua
ſingularis quidam intelligentiæ eſt uſus, ac certa indu-
bitataque
veri comprehenſio, quanta in nullis rebus diſcipli-
niſve
aliis reperitu:
ſive quod eſt ejuſmodi natura ſua, ac
talia
ejus axiomata &
effata, ut quocunque loco & tempo-
re
, aut quibuſcunque in mundis extet, prorſus eadem ubi-
que
eſſe debeat;
videtur omnino non ſolis Telluris noſtræ
incolis
res talis parata aut oblata eſſe.
Quid quod
442683COSMOTHEOROS, LIB. I. Geometricas, velut circulos, triangula, polygona, ſphæ-
ras
, multis modis natura ipſa oculis objicit, ad variaſque
eorum
proprietates indagandas quaſi invitat;
in quarum
contemplatione
, etiam extra utilitatem omnem, ſumma eſt
oblectatio
.
Quis enim non admiratur, cum diſcit ea quæ
de
circulo in Elementis Euclideis, &
Apollonii locis Pla-
nis
docentur?
aut quæ de ſphæræ ſuperficie & quadratu-
ra
Parabolæ Archimedes prodidit, aut recentiorum ſubti-
liſſima
inventa?
Quorum omnium eadem, & ad diſcen-
dum
æque expoſita, eſt veritas in Saturno, ac Jove, atque
apud
nos, &
ex iiſdem ſimpliciſſimis principiis pendens,
quo
facilius credi poteſt pulcherrimi jucundiſſimique ſtudii
in
illis ac cæteris planetis aliquos participes eſſe:
Etſi præ-
cipue
hoc ſuadet utilitas quæ ex eo in omnem vitam ema-
nat
.
Quod ſi jam eo uſque rei Geometricæ peritos qui in
Planetis
ſunt dicerem, ut &
Tabulas Sinuum, & Logari-
thmos
, &
calculum Analyticum invenerint; abſona ac pe-
ne
ridicula proferre viderer.
Nec tamen quidquam obſtat
quin
horum aliquid reperiſſe potuerint, aut aliquando re-
perturi
ſint;
atque etiam his noſtris fortaſſe majora. Non
debemus
enim, ut jam ſæpe diximus, præferre nos ipſos
ac
res noſtras rebus Planeticolarum.
Cæterum illud quod uniuſmodi & æternum in Geome-
trica
ſcientia ineſſe animadvertimus, ſimiliter quoque in
Harmonicis
inveniri certum eſt;
cum conſonantiæ omnes
conſtanti
menſura ac proportione conſtituantur;
omnis
vero
phtongorum ordo, omniſque cantus delectatio, etiam
vocis
ſingulæ, in conſonantiis fundata ſit.
Quo fit ut
11Muſicam@ apud omnes gentes eadem tonorum intervalla canantur,
ſive
per gradus continuos, ſive ſaltu vox progrediatur.
Imo animal quoddam in terris Americæ reperiri fide di-
gni
auctores narrant, quod ſex muſicos tonos deinceps vo-
ce
exprimat:
Ut appareat ipſam naturam immutabili ratio-
ne
eos præſcribere.
Quandoquidem igitur quæ huc ſpe-
ctant
, certa quoque &
unica, & neceſſaria ratione ſe-
ſe
habent, veriſimile eſt, non minus quam
443684CHRISTIANI HUGENII etiam Muſicæ oblectationem ad plures quam ad nos perti-
nere
.
Poſitis enim aliis terris atque animalibus ratione &
auditu
pollentibus, cur tantum his noſtris contigiſſet ea vo-
luptas
, quæ ſola ex ſono percipi poteſt?
Neſcio equidem
quantum
apud alios valiturum ſit argumentum, quod hic
ab
unitate, &
immutabili natura iſtarum artium petiimus;
mihi non leve aut contemnendum videtur, nec multum ei
cedere
, quo in ſuperioribus uſus ſum, cum videndi facul-
tatem
Planetariis animalibus convenire docui.
Porro ſi tonis harmonicis & cantu delectentur, vix quo-
que
fieri poteſt quin &
inſtrumenta quædam muſica repere-
rint
;
quoniam & caſu in hujuſmodi inventa incidere con-
tingit
:
velut chordis valide contentis, aëris ſono, canna-
rum
aut cicutarum ſibilo.
A quibus initiis, ſicuti ad teſtu-
dines
, citharas, tibias, &
organa polyplectra nos perve-
nimus
, ita illi quoque non minus elegantia excogitare po-
tuerint
.
Sed quemadmodum certi definitique licet ſint to-
ni
, cantuſque intervalla, tamen apud diverſos populos
alium
atque alium eſſe canendi morem ac normam videmus;
11Quæ tamen
à
noſtra di-
verſa
eſſe
poſſet
.
ut olim apud Dores, Phrygas, Lydos;
noſtra ætate apud
Gallos
, Italos, Perſas:
ita fieri poteſt ut ab omnibus his
longius
abeat Planetariorum Harmonice, quamvis illorum
auribus
gratiſſima.
Cur vero noſtra rudiorem opinemur
nulla
ratio eſt;
neque etiam cur non & chromaticis ſonis,
&
quibuſdam Enarmoniis utantur? cum hemitonia quoque
natura
ſuppeditet, certiſque proportionibus definiat.
lmo
ne
minus aſſecuti ſint hiſce in rebus quam nos, etiam plu-
rium
vocum aut chordarum concentus, artificioſaque per-
miſtio
, &
diſſonantium tonorum, & tritoni, & diapente
diminutæ
uſus iis fortaſſe concedendus ſit.
Scio vix ali-
quam
veriſimilitudinem apud multos hæc habitura, ac mi-
norem
etiam, ſi æque doctos dicamus in Jove aut Venere
incolentes
, ac ſunt ii qui in Gallia, Italiave plurimum hac
arte
excellunt.
Et tamen fieri poteſt ut vel illis peritiores
ſint
, ac præcipue in parte Theoretica hujus artis ea perſpe-
xerint
, quæ apud noſtrates hoſce parum hactenus
444685COSMOTHEOROS, LIB. I. cta ſunt. Si enim ex noſtris Muſicis quæras, cur conſo-
nantia
diapente poſt aliam ſimilem vitioſe ponatur, dicent
alii
nimiam dulcedinem devitari, quæ ex gratiſſimæ con-
ſonantiæ
iteratione naſcatur:
alii varietatem in harmonicis
ſequendam
eſſe.
Hæc enim præcipui artis auctores, cum-
que
iis Carteſius, adferunt.
At Jovis aut Veneris incola
11Cur conſo-
nantia
dia-
pente
poſt
aliam
ſimi-
lem
vitioſe
ponatur
.
forſan veriorem hanc cauſam demonſtrabit, quod à Dia-
pentè
ad aliam deinceps pergendo, tale quid fiat, ac ſi re-
pente
toni ſtatum immutemus;
cum Diapente, unà cum
interjecto
ditoni ſono, (qui ſi deſit, mente ſuppletur)
toni
ſpeciem certo conſtituat:
hujuſmodi vero ſubita com-
mutatio
auribus merito injucunda inconditaque judicetur;
cum etiam in univerſum ea plerumque durior accidat,
(præterquam in tranſitu) quæ fit à tribus ſonis conſonis,
ad
trium aliorum harmoniam, nullo priorum manente.

Sciet
etiam ille idem fortaſſe, quod nemo adhuc animad-
vertit
noſtrorum hominum, cur in nullo vocis unius, plu-
riumve
cantu, tonus ſervari poſſit in eadem altitudine ac
tenore
, niſi conſonantia intervalla pleraque ultro, ac ne-
mine
advertente, ita temperentur, ut à perfectione ſumma
nonnihil
deſciſcant.
Et cur optimum ſit hoc tempera-
mentum
in chordarum ſyſtemate, cum ex Diapente quarta
pars
commatis ubique deciditur.
Quod idem abſque ſen-
ſibili
diſcrimine effici ex diviſione Diapaſon in partes æqua-
les
31, indeque Cyclum quendam Harmonicum in ſe re-
deuntem
exiſtere, non ita pridem oſtendimus.
Quod ta-
men
Planetarum incolæ ſi perſpexerunt, etiam Logari-
thmorum
numeri iis noti eſſe debebunt.
At de Tono vocis temperando quod dixi, probatio-
22Demon@tra-
tio
tempera-
menti
in to-
no
vocis ad-
hibendi
.
nem habet non difficilem;
quam hic adjungimus, quan-
doquidem
jam aliquid præter ſomnia noſtra venditare cœ-
pimus
.
Ajo itaque, ſi quis canat deinceps ſonos, quos
Muſici
notant Literis C, F, D, G, C, per intervalla con-
ſona
, omnino perfecta, alternis voce aſcendens deſcen-
denſque
;
jam poſteriorem hunc ſonum C, toto Comma-
te
, quod vocant, inferiorem fore C priore, unde cani
445686CHRISTIANI HUGENII pit. Quia nempe ex rationibus intervallorum iſtorum
perfectis
, quæ ſunt 4 ad 3, 5 ad 6, 4 ad 3, 2 ad 3, com-
ponitur
ratio 160 ad 162, hoc eſt 80 ad 81, quæ eſt Com-
matis
.
Ut proinde, ſi novies idem hic cantus repetatur,
jam
propemodum tono majore, cujus ratio 8 ad 9.
de-
ſcendiſſe
vocem, tonoque excidiſſe oporteat.
Hoc ve-
nequaquam patitur aurium ſenſus, ſed toni ab initio
ſumpti
meminit, eodemque revertitur.
Itaque cogimur,
occulto
quodam temperamento uti, intervallaque iſta ca-
nere
imperfecta;
ex quo multo minor oritur offenſio.
Atque hujuſmodi moderatione fere ubique cantus indi-
get
;
uti colligendis rationibus, quemadmodum hic feci-
mus
, facile cognoſcitur.
Et hæc quidem in gratiam ar-
tis
illius ſtudioſorum nec Geometriæ rudium exponere
placuit
.
Nunc eo unde diſceſſimus revertimur.
Diximus de artibus inventiſque quibuſdam quæ nobiſ-
cum
communia habere Planeticolas veriſimile ſit;
præter
quæ
etiam alia exſtare illic neceſſe eſt, ſive ad uſus &

commoda
vitæ facientia ſive ad delectationem.
Hæc ve-
ro
quam multa ſint, quantique facienda, ita optime ra-
tionem
inibimus, ſi plurima illa, quæ apud nos reperiun-
tur
, recenſere &
ob oculos ponere libuerit.
Expoſui ſupra animantium fruticumque apud nos gene-
ra
quæ plurimum inter ſe figuris differrent:
præter quæ,
minus
diſſimilium, ingens copia reperiatur:
dixique nihi-
lo
pauciora utriuſque generis, ut longe diverſa, in Pla-
netarum
terris exſtare putandum.
Nunc etiam illud vi-
deamus
, quæ utilitas quæve commoda, tum ex animali-
bus
, tum ex herbis arboribuſque ad nos perveniant, ac
prorſus
veriſimile exiſtimemus non minora ex iis, quæ il-
lic
terrarum inveniuntur, ad incolas ipſarum redundare.
Hic vero operæpretium eſt ut quæ ſint divitiæ noſtræ
inſpiciamus
, quæ multæ magnæque ſunt.
Nam, præter-
11Recenſentur
commoda

quæ
ad nos-
perveniunt

ex
animali-
bus
, herbis,
@rboribus
.
quam quod alimenta nobis arborum fructus herbæque ſup-
peditent
;
illæ pomis, nucibus; ſeminibus, foliis, ra-
dicibus
;
quodque plurimorum ex his in medicina uſus eſb;
446687COSMOTHEOROS, LIB. I. petitur ex arboribus materia qua domos naveſque fabrica-
mus
.
Et lino veſtes paramus, excogitatis nendi & texen-
di
artificiis.
Ex cannabe, ſpartove, fila ac funiculos tor-
quemus
;
ex filis vela ac retia conficimus, ex funiculis ru-
dentes
&
funes anchorarios. Florum porro odoribus co-
loribuſque
oblectamur;
& quamvis ſint etiam qui nares
offendant
, &
noxiæ quædam herbæ inveniantur, tamen
in
iis ſæpe boni quid deliteſcit;
vel fortaſſe hoc egit na-
tura
ut comparatione mali bona magis eminerent:
quod
multis
in rebus ſecuta videtur.
Quanta vero ex anima-
libus
eſt utilitas?
Oves lanam ad veſtitum præbent, vac-
lac;
utræque carnes ad veſcendum. Aſinis, camelis,
equis
, ad portandas ſarcinas utimur.
His etiam ut nos
vel
inſcenſi vehant, vel curribus juncti pertrahant.
Ubi
egregium
illud rotarum inventum occurrit, quod libenter
Planetarum
quoque habitatoribus adſcriberem, cum jam in
ſocietate
eos vivere &
domos ædificare pene evicerim.
Utrum vero etiam animalibus pro cibo utantur, an Py-
thagoræ
ſimile dogma ſequantur, non habeo quod affir-
mem
.
Apparet quidem hoc homini datum eſſe, ut omni-
bus
iis alatur quæ vel in terra vel in aquis naſcuntur, ſi
quid
nutrimenti contineant;
ut herbis, pomis, lacte, o-
vis
, melle, piſcibus, volucrum quadrupedumque plurimo-
rum
carnibus.
In quo mirum ſane videri poteſt, animal
illud
rationis compos ita eſſe comparatum, ut cum mul-
torum
aliorum pernicie cædeque vivat.
Nec tamen natu-
præſeripto contrarium hoc eſſe putandum eſt, cum pla-
cuiſſe
ei videamus ut leones, lupi, aliaque rapacia, pe-
cudes
&
infirmiora quælibet pabuli loco habeant: aquilæ
columbas
leporeſque prædentur:
Piſcium permulti piſcicu-
los
ſe minores devorent.
Quin & canum varia genera
ad
venandum nobis largita eſt, ut quæ pedibus noſtris
perſequi
nequiremus, illorum celeritate ac ſagacitate con-
ſequeremur
.
Præter omnem vero iſtam ex viventibus her-
biſque
utilitatem, hanc quoque delectationem ex iis nos
capere
voluit rerum conditor, ut varias eorum formas
447688CRISTIANI HUGENII turaſque & generandi vias contemplaremur; in quibus in-
finita
quædam varietas ac mirabilia multa inſunt, quæ a-
pud
naturæ ſcriptores celebrantur.
Imo in ipſis inſectis
quis
non miratur apium cellulas hexagonas, aranearum te-
las
;
tum bombycum involucra, ex quibus incredibili in-
duſtria
delicatiſſimam veſtem conficimus, eaque copiâ ut
naves
totæ ea onerentur.
Atque hæc quidem de herbarum
animantiumque
genere, quatenus homini proſunt, ſumma-
tim
retuliſſe ſufficiat.
Cogitetur jam porro quanta ſit ejus ſolertia in reperien-
11Ex Metallis, dis, effodiendis, explorandis metallis;
itemque in funden-
dis
, repurgandis, miſcendis.
Quanta in tenuandis auri
laminis
, aut hydrargyro reſolvendis, ut parvo impendio,
quæcunque
voluerimus, auri ſplendorem coloremque in-
duant
.
Quam mira ac multiplex ſit ferri utilitas; quam
quæ
ignorarunt nationes, omnium ferè mechanicarum
artium
rudes vixerunt, proque armis, tantum arcus, cla-
vas
, ſudeſque habuerunt.
Nos vero & pulverem ex ſul-
phure
&
nitro miſtum habemus, varioſque ejus uſus, qui
an
plus juvet an noceat merito dubitari poteſt.
Videba-
tur
enim mira ejus vi, ſimulque artificioſa muniendorum
oppidorum
arte, certius præſidium inventum eſſe, quam
priſcis
temporibus fuerit, adverſus hoſtiles impetus:
ſed
&
horum ex eo ſimul violentiam creviſſe videmus, & for-
titudini
viribuſque in præliis multo minus nunc locum eſ-
ſe
quam tunc fuerit.
Quod enim olim Imperator Græ-
cus
dixiſſe fertur, Periiſſe Virtutem cum Catapultarum, ac
Baliſtarum
inventa exorirentur, idem nunc majori jure que-
ri
poſſumus;
ac maxime Bombis, quos vocant, repertis;
quos non mœnibus, nec ſitu oppida arceſve repellere
poſſunt
, ſed quamvis validæ disjiciuntur, ac ſolo æquan-
tur
.
Ut, vel ob hoc unum, melius homines ejus pulve-
ris
invento carituros fuiſſe dicendum ſit.
Nec tamen pro-
pterea
prætereundum fuit in commemorandis noſtræ Tel-
luris
repertis, cum veriſimile ſit, etiam in cæteris Planetis,
noxia
artificia quædam cum bonis emerſiſſe.
448689COSMOTHEOROS, LIB. I.
Auſpicatior eſt aquæ & aëris apud nos uſus: quo & na-
11Ex aqua, &
aëre
, variiſ-
que
artiſi-
ciis
,
vigandi ratio conſtat, &
vires comparantur, quibus, nullo
labore
noſtro, molas machinaſque verſemus.
At quam
multiplices
, quamque ad varias res adhibentur?
Nam & fru-
menta
iis comminuimus, &
olea exprimimus, & ligna ſeca-
mus
, &
pannos tundendo denſamus; & chartis materiam
conterimus
;
quarum aliàs quoque pulcherrimum eſt inven-
tum
, cum ex viliſſimis linteorum ſcrutis, tam pulchra folio-
tum
candidiſſimorum copia paretur.
His addatur jam præ-
clarum
illud typographiæ inventum, cujus opera artes omnes
reliquæ
, non ſervantur tantum, ſed &
comparantur multo
quam
ante facilius.
Item ſculpendi pingendique peritia, a
parvis
rudibuſque initiis eo progreſſa, ut nihil elegantius ab
hominum
ingenio profectum eſſe videatur.
Ponatur & vi-
tri
excoquendi ſcientia, atque in tot formas ducendi facili-
tas
.
Tum ſpeculorum vitreorum politura, hydrargyrique
ſuper
ea inductio.
Ac præcipue quoque vitri uſus mirabi-
lis
, in pervidenda rerum natura, poſt teleſcopii microſco-
piique
inventa.
Recenſeantur etiam horologiorum auto-
matôn
fabricæ;
aliorum tam exilium, ut geſtanti nihil in-
commodent
;
aliorum tam exquiſita æqualitate tempus me-
tientium
, ut nihil ſupra optari poſſit, quibus utriſque inven-
ta
noſtra plurimum profuere.
Multa addere poſſem de multiplici doctrina & rerum na-
22Ex iis, qua@
noſtra
ætate
inventa

ſunt
.
turæ cognitione quam præter Geometriæ Aſtronomiæque
ſcientias
conſecuti ſumus, atque ea pleraque noſtra ætate:
velut de gravitate aëris ac vi qua compreſſus reſilit. De ſin-
gularibus
Chymicorum experimentis;
è quibus liquores in-
flammabiles
, nuperque ultro lucentes, ac levi tractatione ar-
dentes
, prodierunt.
De ſanguinis circuitu per arterias ve-
naſque
, qui antea intelligebatur, nuper vero &
oculis uſur-
pari
cœpit, adhibito microſcopio, in piſcium quorundam
caudis
extremis.
Item de generatione animalium, quod in-
ventum
eſt nulla niſi ex ſimilium ſemine naſci;
idque de her-
bis
quoque verum eſſe.
Quodque in ſemine marium repe-
riuntur
animalculorum myriades vivaciſſimorum, quæ
449690CHRISTIANI HUGENII COSMOTH. L. I. animantium ſobolem eſſe veriſimillimum ſit: res mirabilis,
atque
ab omni ævo incognita.
Jam vero poſtquam hæc omnia accumulavimus Telluris
11Illa omnia
veriſimiliter

non
extare
in
Planetis,
ſed
aliis æque
dignis
repen-
di
.
incolarum inventa, putemus fieri quidem poſſe, ut quædam
eorum
etiam apud Planetarios extent;
credibile tamen eſſe
maximam
partem eorum illis ignorari.
At iis quæ non ha-
bent
rependendis æque multa, pulchraque &
utilia, admira-
tione
digna iis tributa eſſe oportet.
Quanquam igitur ibi
terrarum
aliquos ratione præditos, &
Geometras, & Muſi-
cos
reperiri probabilibus argumentis oſtenderimus, &
in ſo-
cietate
communitateque viventes, &
manibus pedibuſque in-
ſtructos
, tectiſque &
mœnibus munitos: non tamen dubi-
tandum
eſt, quin &
formæ, & rerum quas agunt novitate,
mirabile
ſupra quam dici poſſit futurum ſit ſpectaculum, ſi
quis
Mercurius, aut potens Genius nos deducat.
Sed
cum
ejus itineris conficiendi ſpes omnis adempta ſit, id u-
num
tamen, quod poſſumus inveſtigare non pigebit;
qua-
lis
nempe cæleſtium rerum facies ſeſe offerat, in unoquoque
iſtorum
globorum vitam agentibus, cum ad eam hoc quo-
que
pertineat.
Simul vero & de præſtantia cujuſque, tum
ob
magnitudinem, tum ob adjunctum comitum lunarum nu-
merum
, quædam ſcitu digna referemus, ac ſtellarum deni-
que
inerrantium incredibilem diſtantiam nova ratione in-
dagabimus
.
Sed à longa attentaque meditatione requieſce-
mus
hic paulum, finemque huic Libro imponemus.
215[Figure 215]
450691 216[Figure 216]
CHRISTIANI HUGENII
COSMOTHEOROS
,
SIVE

De
Terris Cœleſtibus, earumque ornatu,
Conjecturæ
.
AD

CONSTANTINUM
HUGENIUM,
Fratrem
.
LIBER II.
CUm ante annos complures Librum Athanaſii
Kircheri
, qui Iter Ecſtaticum inſcribitur,
evolverem
;
in quo de Natura Siderum, re-
buſque
in Planetarum ſuperficie extantibus,
diſſeritur
;
mirabar nihil illic adferri eorum
quæ
mihi jam ab illo tempore circa hæc,
tanquam
valde probabilia, occurrebant:
ſed longè alia tra-
di
, inania pleraque, &
à ratione aliena. Quod magis etiam
intellexi
, cum conſcriptis ſuperioribus idem opus denuo
percurrerem
.
Jamque viſum eſt aliquid eſſe conjecturas no-
ſtras
, ac ponderis nonnihil iis accedere, ſi cum Kircheria-
nis
conferantur.
Quod ut judicari poſſit, utque appareat
quàm
de his rebus fruſtra philoſophari conentur, qui funda-
menta
unica veriſimilitudinis, quibus uſi ſumus, rejiciunt;
non abs re erit de opere illo quædam annotaſſe.
Is igitur Vir optimus, Genio quodam duce, per cæli
11Kircheri iter
extaticum

examinatur
.
451692CHISTIANI HUGENII ſpatia, ſtellaſque ſe circumferri fingens, partim ea quæ ex
Aſtronomorum
ſcriptis hauſerat, partim quæ ipſe de Plane-
tarum
terris meditatus erat, ac vulgo probari poſſe putabat,
quaſi
viſa enarrat.
Antequam verò iter longinquum ingre-
diatur
, hæc duo tanquam certo tenenda ſtatuit ſancitque;
nullum videlicet Telluri motum eſſe tribuendum; tum nihil
in
Planetarum globis Deum extare voluiſſe, quod vita aut
ſenſu
præditum ſit, adeoque nec herbas quidem.
Itaque,
relicto
Copernici ſyſtemate, Tychonicum ſibi quod ſequa-
tur
deligit.
Sed cum ſtellas inerrantes pro totidem Solibus
habeat
, iiſque ſingulis ſuos Planetas circumponat;
hoc ipſo
(quod an ſenſerit neſcio) infinita numero jam exoriuntur
ei
Copernicea ſyſtemata.
Quæ quidem perabſurdè, præter
ſibi
proprios motus, univerſa circum Tellurem noſtram, vi-
ginti
quatuor horis, immani celeritate converti facit.
Cum-
que
horum maximam partem fateatur extra hominum con-
ſpectum
eſſe remotam, in hoc quoque incidit incommodum,
ut
fruſtra tot Soles lucere dicendi ſint, fruſtraque calorem
ſuum
impertiri tot globis Telluri ſimilibus, elementaque ea-
dem
, (ita enim vult) &
cætera omnia habentibus, præter
ſtirpes
&
animalia. Atque hinc porro ad alia magis abſona
delabitur
.
Nam quia ne Planetarum quidem, qui noſtro
ſyſtemate
continentur, alium ullum reperit uſum, ad diu
exploſas
Aſtrologorum ineptias ſe convertit;
& hoc fine tot
tantaſque
corporum moles conditas eſſe vult, ut influxu eo-
rum
vario, certiſque legibus temperato, mundi univerſitas
conſervetur
, incolumiſque perduret:
utque præterea in ho-
minum
animos iidem influxus vires ſuas exerceant.
Itaque,
in
Aſtrologicæ artis gratiam, in Veneris Planeta jucundam
pulchramque
rerum faciem ſibi oblatam narrat;
cum luce
blanda
, undis dulciter fluctuantibus, odoribus ſuaviſſimis,
atque
undique fulgentibus cryſtallis.
In Jove auras ſalubres,
ac
ſuaveolentes, aquas limpidiſſimas, terras argentei ſplen-
doris
.
Quò nimirum, ab influxu hujus utriuſque ſideris,
fauſta
ac ſalutaria omnia in Terram homineſque deriventur;

ut
vel pulchros &
amabiles, vel ad prudentiam &
452693COSMOTHEOROS, LIB. II. tem propenſos reddat. In Mercurio neſcio quid ſerenum
vividumque
, unde ingenium ac ſolertia naſcentibus inſinue-
tur
.
At in Marte omnia tetra, exitialia, fætida, piceas
flammas
, fumoſque ſe vidiſſe memorat.
In Saturno triſtia,
horrenda
, ſquallida, caliginoſa;
ur ex his Planetis, (neſcio
quare
Apoteleſmaticis omnibus inviſis) influxus maligni in-
feſtique
mundo ac mortalibus eveniant;
niſi tamen beni-
gniorum
illorum radiis corrigi ac mitigari eos contingat.
Hæc nempe & his ſimilia Genio illi cæleſti comes adhærens
diſcit
.
Quem & ſerio reſpondere facit cum interrogatur,
anne
aquis, quæ in Veneris Planeta fluunt, Hebræus aut
Paganus
quiſpiam, eo delatus, ritè baptizari queat.
Eo-
dem
quoque docente Magiſtro, intelligit cælum ſtelliferum
non
eſſe ex materia ſolida conflatum, ſed liquidum prorſus,
in
quo ſtellæ Soleſve innumeri longè latéque ſpargantur;

nuſquam
alligati, (&
hactenus rectè) quique omnes diei
ſpatio
vaſtiſſimos, ut dixi, circuitus peragant.
Quo in mo-
tu
, ſi talis foret, non advertit quanta vi illi undique diffu-
gituri
ſint, ob motum circularem tam immenſæ celeritatis.

Sed
ne ſic avolent, inque ſpatia infinita recedant, Intelli-
gentiæ
motrices, credo, impedient.
Etenim unicuique
ſtellæ
fixæ, imo &
Planetæ, Intelligentias aut Angelos ſuos
adjungit
, qui impellant eos, curſumque moderentur.
In
quo
Doctorum quorundam turbam ſequitur, qui vaniſſimum
Ariſtotelis
commentum inconſideratè, invitaque ratione,
adoptarunt
.
Iſtos verò beatos Genios labore tanto Coper-
nicus
liberat, ſolius Terræ inducto motu;
cujus ſanè neceſ-
ſitatem
, vel ex hoc uno, omnes vident, niſi qui ultrò, ac
volentes
, cæcutiunt.
Equidem cogitavi nonnunquam, me-
liora
à Kirchero exſpectari potuiſſe, ſi, quæ ſentiebat, li-
berè
exponere auſus fuiſſet.
Sed cum hoc non auderet,
neſcio
cur non in totum illo argumento abſtinere maluerit.

Sed
hunc celeberrimum ſcriptorem jam omittamus:
& , quan-
doquidem
nil veriti ſumus, conjecturis noſtris, ſpectatores
in
Planetis ponere, adeamus nunc, uti propoſitum
453694CHRISTIANI HUGENII ſingulos; & quinam ſint anni eorum, qui dies, quæ denique
Aſtronomia
, deinceps conſideremus.
Itaque, ut ab intimo, & Soli viciniore incipiam, ſcimus
11Apparens
qualis
ſit
conſtitutio

Solis
& Pla-
netarum
in
Mercurio
.
Mercurium triplo propius circiter quam Tellurem noſtram
ad
ingens illud ſidus accedere.
Cui conſequens eſt ut triplo
quoque
majus id conſpiciant ejus incolæ, ratione diametri,
lumen
vero &
calorem ejus ſentiant noncuplo quam nos ma-
jorem
.
Nobis proinde intolerabilem, quique accenſurus ſit
ſiccatas
herbas, fœnum ſtramenque, qualia apud nos cre-
ſcunt
.
At nihil impedit ita comparata eſſe, quæ ibi vivunt
animantia
, ut optatam temperiem in ardore illo experian-
tur
.
Herbas vero eſſe ea natura, ut multo magis vim calo-
ris
perferant.
Nec mirum eſſet iſtos Mercurii indigenas pu-
tare
non ferendo frigore nos urgeri, luceque frui exigua,
qui
tanto longius a Sole abſimus.
Sicut nos de Saturni co-
lonis
facile nobis perſuademus.
Non deeſt verò dubitandi
ratio
, cum à calore vita pendeat, iſque corpori mentique
vigorem
alacritatemque præſtet;
an non, propter Solis vi-
ciniam
, Hermopolitæ illi nobis ingenio præſtare putandi
ſint
?
Sed quo minus huic cauſæ tribuam facit, quod calidiſ-
ſimas
terræ noſtræ regiones ſortitos, Africæ, Braſiliæque
populos
, nec ſapientia nec induſtria æquare videmus tem-
peratiorum
tractuum incolas;
ut vel ex eo perſpicitur, quod
in
omnium ſcientiarum ac fere artium ignoratione verſentur:
cum nec nauticæ rei, qui circum littora incolunt, niſi pere-
xiguam
notitiam habeant.
Nollem quoque Jovicolis, Sa-
turnicoliſque
hebetes, plumbeaſque mentes, intelligentiam-
ve
tribuere noſtra minorem, propterea quod tantò longius
a
Sole remoti vivunt;
cum uterque globus iſte tam præſtan-
ti
ſit magnitudine, tantoque comitatu ſtipatus feratur.
Qua-
lis
porro ſit Mercurialibus Aſtronomia, utque cæteros Pla-
netas
certis temporibus Soli oppoſitos ſpectent, ex figura
ſyſtematis
, priore libro expoſita, perfacile eſt intelligere.

Atque
his oppoſitionum temporibus Venerem ac Tellurem
præcipuo
ſplendore illic effulgere neceſſe eſt.
Nam
454695COSMOTHEOROS, LIB. II. deo lucida nobis Venus appareat, quo tempore tenuem
naſcentis
Lunæ faciem refert;
oportet eam ſextuplo aut am-
plius
clariorem cerni, cum Soli opponitur, ex Mercurii
Globo
pleno orbe ſpectatam, &
minore quoque intervallo
diſtantem
:
atque ita tunc non parum diſpellere nocturnas te-
nebras
gentibus iſtis, Lunæ auxilio carentibus.
Quænam
ſint
denique apud eos dierum ſpatia, &
an varias anni tem-
peſtates
experiantur, incompertum eſt hactenus, quod igno-
retur
an axem diurnæ converſionis ad orbem, quo circa So-
lem
defertur, obliquum habeat, &
quanto tempore conver-
ſio
ea peragatur.
Neque enim dubitari debet de diebus no-
ctibuſque
eorum cum in Tellure, Marte, Jove ac Saturno
hæc
viciſſitudo certò cognoſcatur.
Anni vero ſpatium vix
quartam
partem noſtri æquare illic conſtat.
In Veneris globo poſitis, eadem fere in cælo apparere
11Qualis in
Venere
.
neceſſe eſt quæ de Mercurio diximus, niſi quod hunc nun-
quam
videt Soli oppoſitum, cum non niſi 38 circiter gradi-
bus
ab eo recedat.
Sol vero illis major apparet quam no-
bis
, diametro ſeſcupla, orbe plus quam duplo;
quo & bis
tantum
caloris luciſque præbere cum oportet.
Itaque pro-
pius
ad noſtræ temperiem Tellus iſta accedit.
At annus
menſibus
noſtris ſeptem cum dimidio fere finitur.
Noctu
verò
globus hic noſter, in locis Soli oppoſitis, multo luci-
dior
Veneri apparere debet quàm unquam nobis appareat
Venus
;
ac tunc Lunam quoque, perpetuum comitem no-
ſtrum
, facile conſpiciunt, ſi modo oculos habent noſtris non
imbecilliores
.
Sæpe autem in Venere miratus ſum, cum tu-
bis
longioribus, pedum 45, aut 60, eam inſpicerem Terræ
propinquam
;
Lunæque ſemiplenæ ſimilem, aut jam in cor-
nua
curvari incipienti;
prorſus æquabili ſplendore ſuperfi-
ciem
ejus perfundi:
ut vix dicere audeam, aliquid maculæ
ſimile
, in ea me animadvertiſſe;
cujuſmodi in Jove & Mar-
te
manifeſtè notantur, licet orbe multo minore ſeſe offeren-
tibus
.
Si enim maria ac terras habet Veneris globus, obſcu-
riores
nobis maris tractus conſpici deberent;
terrarum vero
clariores
;
ſicuti ex præaltis rupibus inſpectum deſuper
455696CHRISTIANI HUGENII re, non perinde, ac adjacentes terræ, lucidum apparet.
Credebam nimium Veneris fulgorem in cauſa eſſe, quo mi-
nus
diverſitas lucis animadverti poſſet.
Sed cum fumo infe-
ciſſem
vitrum oculo proximum, ad auferendam, partem ra-
diorum
, nihilo minus æqualis in tota ſuperficie lux viſa eſt.

An
igitur nulla ibi maria, an Solis lucem magis quam apud
nos
aquæ, aut minus terræ repercutiunt?
an potius, (quod
credibilius
mihi videtur) denſior ibi, quam in Jove aut Mar-
te
, Vaporum regio à Sole illuſtrata, Veneriſque globum
circundans
, omnem fere illam quam videmus lucem ad nos
remittit
, vixque ſubjectorum ſibi marium terrarumque diſcri-
men
percipi ſinit?
Nam certum eſt noſtram quoque atmo-
ſphæram
, ſi Tellurem procul intueri daretur, plurimum ob-
ſtituram
luce ſua, quo minus terræ mariſque tam diverſa cla-
ritas
apparere poſſet, quam quæ cernitur ex edito ſcopulo
deſpicienti
.
Eadem ratione qua Lunæ quoque maculas in-
terdiu
minus aperte quam noctu animadverti ſinunt vapores
iidem
;
quoniam tunc quoque inter illam oculoſque noſtros
interpoſiti
, Soliſque luce illuſtres, viſui officiunt:
noctu
non
item.
At in Marte reliquis diſci partibus obſcuriores, ut jam
11@n Marte. dixi, maculæ notantur.
Ex quarum recurſibus pridem fuit
obſervatum
dies nocteſque illic iiſdem fere quibus apud nos
intervallis
reverti.
Hyemem vero æſtatemque exiguo diſcri-
mine
incolæ ſentiunt, eo quod axis diurnæ converſionis pau-
lum
duntaxat ad orbitam Planetæ inclinatur, ut ex motu
macularum
intellectum eſt.
Qui autem ex globo illo Tellu-
rem
noſtram intuentur, eodem modo fere, ac Venus no-
bis
, apparere iis debet, formaſque lunaribus ſimiles oſten-
dere
, ſi teleſcopio ſpectetur;
nec ultra gradus 48 à Sole eva-
gari
;
in cujus diſco etiam conſpici quandoque poſſit, uti &
Veneris
Mercuriique corpuſcula.
Et hoc quidem nunquam
aliàs
;
Venus raro iis apparere debet, uti nobis Mercurius.
Terræ vero ſolum in Marte nigriore materia conſtare veriſi-
mile
eſt, quàm in Jove, aut etiam Luna noſtra;
eoque fieri
ut
rubicundior Mars ſpectetur, nec, pro ratione
456697COSMOTHEOROS, LIB. II. quo à Sole abeſt, lucem remittat. Minor verò eſt globus
ejus
quam ſtellæ Veneris, licet à Sole longius diſtans, ut
jam
ſupra animadvertimus.
Nec Lunam habet ullam comi-
tem
;
atque in eo Telluri noſtræ, quemadmodum & Venus
&
Mercurius, dignitate impar videtur. Lux vero Solis, ca-
lorque
, Marticolis duplo atque interdum triplo quam nobis
minor
ſentitur;
nullo tamen, ut credimus, ipſorum incom-
modo
.
Quod ſi Tellus hæc, propter adjunctam ei Lunam, præ-
11Jovem &
Saturnum

reliquis
Pla-
netis
longe
præſtare
,
tam
magni-
tudine
,
quam
Luna-
rum
multi-
tudine
.
ſtare cæteris Planetis, quos huc uſque percurri, dicenda eſt;
nam magnitudine nec cedit iis multum, nec ſuperat; quan-
topere
&
his tribus, & Telluri ipſi, anteponenda erunt ſide-
ra
Jovis &
Saturni. In quibus ſive globorum molem conſi-
deremus
longiſſimè omnium iſtorum corpuſcula excedentem;

ſive
Lunarum quibus ambiuntur multitudinem, prorſus veri-
ſimile
fit has duas primarias habendas eſſe Tellures, inter eas
quæ
circa Solem ſunt:
præ quibus reliquæ quatuor ſint mi-
nimum
quidpiam, ac nequaquam cum iis comparandæ.
Quan-
22TAB. LIII. ta enim ſit differentia, quò rectius animo concipiatur, ſub-
jicere
hic placuit, ſecundum proportiones veras, aut non mul-
tum
à veris abeuntes, tum Tellurem noſtram, cum circum-
jecta
Lunæ orbita, ipſoque in ea Lunæ globulo;
tum Jovis
ac
Saturni ſyſtemata:
Illud quaternis, hoc quinis Lunis exor-
natum
;
quarum quæque in ſua itidem orbita ponuntur. Jo-
viales
Galilæo deberi notum eſt;
quæ quanto animi gaudio
primum
illi animadverſæ ſint, facile quivis ſecum reputet.
Saturniarum una nobis obtigit, quæ cæteris clarior eſt, &
ab
extrema proxima.
Quam Anno 1655 teleſcopio noſtro
non
ultra duodecim pedes longo, primi deprehendimus.
Re-
liquæ
diligentiſſimis Dominici Caſſini obſervationibus patue-
runt
, vitreis orbibus utenti à Joſ.
Campano expolitis, pri-
mùm
36 pedum;
deinde totidem ſupra centenos. Tertiam
enim
quintamque vidimus Anno 1672, ipſo monſtrante Caſ-
ſino
, &
poſtea ſæpius. Primam, cum ſecunda, ſibi reper-
tas
ſignificavit, miſſis literis, Anno 1684.
vero difficil-
limè
cernuntur, certoque affirmare nequeo mihi
457698CHRISTIANI HUGENII hactenus. Nec propterea quidquam vereor Clariſſimo Vi-
ro
fidem habere, atque has quoque Saturno ſocias adſcribe-
re
.
Imo præter harum numerum alias quoque, vel unam
vel
plures, latere ſuſpicari licet;
nec deeſt ratio. Cum enim,
inter
extremas duas, ſpatium amplius pateat quàm pro di-
ſtantiis
cæterarum;
poſſet hoc inſidere ſextus ſatelles: vel
etiam
, ultra quintum, alii circumvagari, qui propter ob-
ſcuritatem
nondum ſint viſi:
cum ille ipſe quintus, tan-
tùm
in orbitæ ſuæ parte quæ ad occidentem ſpectat, cerna-
tur
, in reliqua nunquam appareat;
cujus rei cauſam ſatis in-
tellectu
facilem poſtea adferemus.
Fortaſſe autem, ubi ad ſigna Borea Saturnus revertetur,
altéque
ſupra horizontem attolletur, (nam, quo tempore
hæc
ſcribimus, maximè deprimitur) aliquid circa hæc novi
obſervare
continget, ſi quis tuas tunc lentes, Frater opti-
me
, ad Teleſcopia pedum 170.
& 210. paratas, ſideribus
applicet
:
quibus majores, formæque perfectioris, nullas ha-
ctenus
extare arbitror.
Quanquam enim cælo nondum eas
admovimus
, vel propter moliendi difficultatem, vel quod
diſceſſus
tuus ſtudia hæc noſtra conatuſque interrupit:
omni
tamen
vitio eas carere certi ſumus, poſt experimenta illa fa-
ciliora
, quæ in ambulacris ſuburbanis ſub noctem inſtitueba-
mus
;
inſpectis procul literis, quibus appoſitum erat lumen.
Quorum equidem lubens reminiſcor, ſimulque jucundi la-
boris
noſtri, quem, in elaborandis expoliendiſque vitreis
hujuſmodi
diſcis, impendere unà ſolebamus;
excogitatis no-
vis
artificiis machiniſque, ſemperque ulteriora agitantes.
Sed
redeo
ad diagrammata ante deſcripta, de quibus aliqua di-
cenda
ſupererant.
Feci in iis Jovialis globi diametrum duarum circiter ter-
11Proportio
diametro-
rum
tum
Jovis
, tum
orbitarum

ſatellitum

ejus
, ad or-
bitam
Lunæ
circa
Ter-
ram
.
tiarum ejus diſtantiæ quæ inter nos noſtramque Lunam in-
terjacet
;
quandoquidem plus quàm vicies diametrum Terræ
diameter
Jovis continet;
Luna autem diſtat à Terra diame-
tris
hujus triginta.
Orbitam vero comitis Jovis extremi ad
noſtræ
Lunæ orbitam poſui ſicut 8 {1/2} ad 1, quoniam ejuſmodi
inter
eas proportio re ipſa reperitur.
Et hi quidem
458699COSMOTHEOROS, LIB. II. tes, ſive Lunæ ſingulæ, non videntur Tellure noſtra mino-
res
eſſe, ut ex umbris earum in Jovis diſco ſæpe obſervatis,
probari
poteſt.
Sunt autem (ut hoc quoque addamus) pe-
11Tempora pe-
riodorum
co-
mitum
Jo-
vialium
.
riodorum tempora ſub Ecliptica, apud Caſſinum, intimi
Jovialium
dies 1, horæ 18, 28′, 36″.
Secundi dies 3, horæ
13
.
13′. 52″. Tertii dies 7. horæ 3 59′. 40″. Quarti dies
16
, horæ 18.
5′. 6″. Diſtantiæ à centro jovis, comitis inti-
mi
2 {5/6} Jovis diametrorum.
Secundi 4 {1/2}. Tertii 7 {1/6}. Quar-
ti
12 {2/3}.
In Saturniis periodica tempora, intimi, dies 1, ho-
21, 18′, 31″.
Secundi dies 2, horæ 17, 41′, 27″. Tertii
dies
4, horæ 13.
47′, 16″. Quarti dies 15, horæ 22, 41′, 11″.
Quinti dies 79, horæ 7, 53′. 57″. Diſtantiæ à centro Satur-
ni
, diametris Annuli dimenſæ, Comitis intimi, {39/40}.
Secun-
di
1 {1/4}.
Tertii 1 {3/4}. Quarti 4, quæ mihi erat 3 {1/2}. Quinti 12.
omnia
magnis laboribus vigiliiſque reperta.
Ecquis jam ſyſtemata hæc inſpiciens, atque inter ſe con-
ferens
, non ſtupet ad magnitudinem, ingentemque paratum
duorum
præ exiguo tenuique Telluris noſtræ?
aut cui nunc
in
mentem venire poteſt in hac una Solem ambientium,
omnem
ornatum, omnia animalia, omnes qui cœleſtia mi-
rentur
inveniri;
in illis vero nihil impoſuiſſe rerum condito-
rem
;
nec alio fine tam vaſtas corporum moles oreaſſe, quam
ut
lucem eorum nos homunculi intueremur, curſumque for-
ſitan
inquireremus?
Credo equidem futuros qui falſa aut incerta eſſe dicant,
22De hac pro-
portione
ma-
gnitudinis

conſtare
ex
recentiorum

obſervatio-
nibus
.
quæ de magnitudine cœleſtium ſpatiorum nobis hic ſumun-
tur
.
Scio enim quam difficulter quiſquam adducatur, qui
orbis
Terrarum ſpatia mirari aſſueverit, inque eo tot popu-
los
, urbes, imperia;
ut alibi exſtare credat quorum collatio-
ne
hoc totum tam ſit exiguum quam figuræ demonſtrant.
Atqui ex ſummorum hujus ætatis Aſtronomorum ſcriptis ea
hauſimus
, ex quibus iſtæ ſyſtematum inter ſe rationes con-
ſequantur
.
Si enim Terra à Sole decem vel undecim mille
diametris
ſuis diſtat, ut Caſſinus in Gallia, apud Anglos
Flamſtedius
colligunt, parallaxium in Marte ſubtiliſſimis
obſervationibus
uſi;
cum nos quoque probabili
459700CHRISTIANI HUGENII duodecim mille diametros invenerimus; erunt & iſtæ orbium
magnitudines
inter ſe ferè quales hic deſcripſimus.
Sed de Jove dicere pergamus, ex quo Sol ſpectatus dia-
11Quænam ſit
Solis
appa-
rens
magni-
tudo
& lux
in
Jove, &
quî
cognoſci
queat
.
metrum quintuplo quam apud nos minorem habet;
ut pro-
inde
lucis caloriſque illic pars tantum vigeſima quinta ſentiri
poſſit
.
Sed ea lux nequaquam debilis putanda eſt, idque
oſtendit
inſignis Jovis per noctem claritas.
Tum quod in
Solis
Eclipſibus quæ nobis contingunt, etiamſi nec vigeſima
quinta
pars diſci ejus ſuperſit, ut me videre memini, non
admodum
ſentiatur obſcuratio.
Si vero experimento inqui-
rere
libeat quanta ſit illa in Jove Solis lux, ſumatur tubus
certæ
longitudinis, iſque parte altera obturetur, impoſitâ la-
mellâ
in cujus medio foramen ſit rotundum, ea latitudine
quæ
ad tubi longitudinem ſe habeat ut ſubtenſa 6 ſcrupulo-
rum
primorum ad radium, hoc eſt fere ut 1 ad 570.
Dein-
de
ad Solem tubus obvertatur, radiique ejus per foramen in-
greſſi
excipiantur parte oppoſita, in chartæ candidæ folium;
nec aliunde eo lux incidere poſſit. Hi radii imaginem Solis
circulo
referent, cujus claritas erit eadem quæ ſerenis diebus
percipitur
à Jovis incolis.
Remotâ autem chartâ, ſi eodem
loco
oculus ponatur, videbit hic Solem ea magnitudine ac
ſplendore
, qui in Jovis globo conſiſtenti appareret.
Quod ſi in eodem tubo foramen duplo anguſtiori diame-
22Itidem in
Saturno
.
tro ſtatuatur, incidet in chartam, aut in oculum, lux ejuſ-
modi
qualis ad Saturnicolas pervenit.
Quæ cum centeſima
tantum
pars ſit noſtræ quam a Sole accipimus, tamen per
tenebras
noctis Saturnum ſatis lucidum nobis oſtendit.
In
utroque
vero Planetarum iſtorum, ſi nubilos quandoque
dies
habent, malignam tunc lucem eſſe oportet, ſi noſtris
oculis
judicanda ſit;
at illorum habitatoribus talem haud du-
biè
, ut nihil de tenuitate ejus querantur.
Sicut in noctuis,
veſpertilionibuſque
utilior gratiorque eſt crepuſculi lux, aut
quæ
in ipſa nocte relinquitur, quam quæ diei tempore aë-
rem
terramque illuſtrat.
In Jove porro dierum ſpatia, quinque tantum horas no-
33@n Jove dies
eſſe
horarum
quinque
.
ſtrates æquare, ac noctes tantundem, admiratione non
460
[Empty page]
461217[Figure 217]Pg. 700
TAB
. LIII.
4 3 2 1 Annu Sat. lus
218[Figure 218]4 3 2 1 Jup.219[Figure 219]Luna Tellus
462
[Empty page]
463
[Empty page]
464220[Figure 220]Pag. 704.
TAB
. LIV.
Fig
. 1.
Satu@@i.Jovis.Martis.Telluris.veneris.M@rc. Sol. VS
221[Figure 221]Fig. 2Saturnus. Tellus. Luna.A C D R S K M G H T V N L Q Y P E F B
465
[Empty page]
466705COSMOTHEOROS, LIB. II. globus; teleſcopioque utentibus multa particulatim conſpi-
cienda
præbeat;
plura quoque ac probabiliora de univerſa
natura
ejus, quàm de Planetarum cæterorum conjici poſſe,
tanto
quippe remotiorum.
Sed contra evenit ut vix quid-
quam
de Lunæ rebus dicendum reperiam, nimirum quia ejus
generis
Planetam nullum coram intueri contigit;
cum in pri-
mariis
illis aliter hoc ſeſe habeat.
Sunt enim, ut jam ſatis
conſtat
, generis ejuſdem ac Tellus noſtra, in qua, quid re-
rum
geratur, quidve exſtet, propè intuemur, eoque de cæ-
teris
ſimilia quædam conjectandi ratio ſuppetit.
Illud vero ſine omni dubitatione ſtatuere poſſumus, ejuſ-
11Satellitum
Saturni
&
Jovis
ean-
dem
ac Lu-
rationem
eſſe
.
dem naturæ, ac Luna noſtra, eſſe illas, quæ Jovem ac Sa-
turnum
comitari dictæ ſunt, ſiquidem eodem prorſus modo
primarios
hoſce Planetas circumeunt, ſimulque cum illis cir-
cum
Solem feruntur, perinde ac cum Tellure Luna.
Sed
&
aliam utrobique ſimilitudinem intercedere poſtea videbi-
mus
.
Quamobrem ſi quid de Lunæ ſtatu conjicere poſſimus,
(poſſumus autem pauca admodum) idem in quatuor illis cir-
ca
Jovem, &
in quinque Saturniis haud multo aliter ſe ha-
bere
putandum erit.
Illud ſemper menti infixum tenendo,
non
eſſe illas viliores aut minore ornatu excultas.
Illud igitur in Luna noſtra apparet, etiam minoribus per-
22Lunam
montibus
&
vallibus
di-
ſtinctam
eſſe.
ſpicillis trium quatuorve pedum longitudine, plurimis mon-
tium
tractibus, rurſuſque planis vallibus latiſſimis, ſuperfi-
ciem
ejus diviſam eſſe.
Cernuntur enim montium umbræ ea
parte
quam a Sole averſam habent;
ac frequenter jugo in
circulum
fere compoſito incluſæ valles quædam minores ani-
madvertuntur
;
quarum medio monticuli, unus plureſve rur-
ſum
eminent.
Ex qua vallium rotunditate argumentum ſu-
mebat
Keplerus, Lunicolarum, cum ratione operantium,
immenſas
has eſſe molitiones.
Sed hoc incredibile prorſus,
tum
ob nimiam earum magnitudinem;
tum quod facile na-
turalibus
cauſis cavitates ejuſmodi orbiculares formari poſſint.
Marium vero ſimilitudinem illic nullam, (etſi & ille, & alii
33Carere ver@
mari
.
plerique omnes contra ſentiunt) reperio.
Nam regiones
planæ
ingentes, quæ montoſis multo obſcuriores ſunt;
467706CHRISTIANI HUGENII que vulgo pro maribus haberi video, & oceanorum nomini-
bus
inſigniri;
in his ipſis, longiori teleſcopio inſpectis, ca-
vitates
exiguas ineſſe comperio rotundas, umbris intus ca-
dentibus
;
quod maris ſuperficiei convenire nequit: tum ipſi
campi
illi latiores non prorſus æquabilem ſuperficiem præfe-
runt
, cum diligentiùs eas intuemur.
Quocirca maria eſſe
non
poſſunt, ſed materia conſtare debent minus candicante,
quàm
quæ eſt in partibus aſperioribus:
in quibus rurſus quæ-
11Fluviis, dam vividiori lumine cæteris præcellunt.
Nulli quoque flu-
vii
in Luna ineſſe videntur.
Non enim effugerent aciem
perſpicillorum
noſtrorum;
ſaltem ſi inter montes aut ripas
22Nubib{us}, præaltas, ut noſtri plerique, laberentur.
Sed neque nubes
ullæ
ſunt unde pluviæ generentur ad ſuppeditandum fluviis
humorem
.
Si enim eſſent, videremus eas nunc has nunc il-
las
Lunæ regiones obtegere, ac viſui noſtro ſubducere, quod
nequaquam
contigit, ſed perpetua apparet ſerenitas.
Porrò nec aëre aut atmoſphæra Lunam cingi, qualis cir-
33Aëre &
aqua
.
cum Tellurem hanc ambit, manifeſtum eſt.
Quia ſi qua ta-
lis
exiſteret, non poſſet extrema Lunæ ora tam præciſe cir-
cumſcripta
ſpectari, quam ſubeunte ſtella aliqua ſæpe ani-
madverſa
eſt;
ſed evanida quadam luce, ac velut lanugine
finiretur
, ut omittam vapores atmoſphæræ noſtræ maximam
partem
ex aquæ particulis conſtare;
ac proinde, ubi nulla
ſunt
maria aut fluvii, non eſſe unde eorum copia ſurſum e-
ducatur
.
Hæc igitur inſignis differentia quæ Lunam inter
Terramque
noſtram reperitur, omnem fere aditum conje-
cturis
obſtruit.
Nam ſi maria amneſque ineſſe cernerentur,
haud
leve argumentum eſſet cæterum quoque Terræ ornatum
ei
convenire, veramque adeo eſſe Xenophanis opinionem,
qui
habitari in Luna dicebat, eamque Terram eſſe multarum
urbium
&
montium. Nunc vero in ſolo arido, & omnis
aquæ
experte, non videntur neque herbæ, neque animantia
exſtare
poſſe, cum omnibus iſtis humor materiam &
alimen-
ta
præſtare debeat.
Anne igitur credendum, tantæ magnitudinis globum in
44Hinc de ani-
m
antibus &
ſtirpib@@
in-
certiorem

conjecturam

eſſe
.
hoc conditum eſſe ut noctu nobis lucem tenuem
468707COSMOTHEOROS, LIB. II. aut æſtus maris cieat? Nemo erit qui pulcherrimo inde ſpe-
ctaculo
fruatur Telluris noſtræ in ſe revolutæ, &
nunc cum
Europa
Africam, nunc Aſiam, nunc Americam oſtentantis;
nunc plene, nunc dimidio orbe lucentis? Omnes item quæ
Jovem
ac Saturnum circunſtant Lunæ, æquè inutiles vacuæ-
que
ferentur?
Non habeo equidem quod dicam, cum nulla
ab
re ſimili conjectura ſuppetat.
Magis tamen probabile vi-
detur
ob corporum præſtantiam, aliquid in ſuperficie eorum
geri
, aliquid creſcere ac vivere, qualecunque tandem id ſit,
&
quantumlibet à rebus noſtris diverſum. Poſſet forſan ſtir-
pium
animaliumque ibi vitam aliud quid, aquæ noſtræ diſſi-
mile
, ſuſtentare.
Poſſet exiguus humor in terra, non æque
ac
noſtra, aquam combibente, ſufficere radiis Solis, unde
rorem
educerent, alendis herbis arboribuſque idoneum.

Quod
idem Plutarcho in mentem veniſſe video in eo qui de
Facie
in orbe Lunæ eſt dialogo.
Nam neque apud nos, niſi
ſumma
maris ſuperficie, ac tenui veluti pellicula opus eſſet,
ad
humorem terris, ſatiſque ſuppeditandum, quem Solis vis
elicuiſſet
, quique in rorem tantum, non vero in nubes con-
denſaretur
.
Sed admodum leves ſunt conjecturæ aut ſu-
ſpiciones
potius, nec aliud habemus ex quo de Lunæ no-
ſtræ
, atque etiam reliquarum natura aliquid colligamus.

Omnium
enim, uti diximus, eadem putanda eſt;
idque præ-
11Jovis ac Sa-
turni
Lunas,
non
ſecus ac
noſtram
Tel-
luri
, ean-
dem
partem
ſuo
Planetæ
obvertere
.
ter adductam ſuperius rationem, etiam hac alia confirmatur,
quod
ſicuti Luna noſtra eandem perpetuò faciem ad nos ob-
verſam
habet, ita &
illæ Joviales ac Saturniæ ad ſuos Plane-
tas
primarios.
Mirum videatur hoc ſciri potuiſſe; at non
erat
difficilis conjectura, poſtquam, ut paulo ante dixi, ani-
madverſum
fuit extremam Saturniarum tunc ſolum conſpici,
cum
Planetæ huic ad occidentem poſita eſt;
ab oriente ve-
ro
ſemper eam latere.
Facile enim perſpicitur id inde eve-
nire
, quod magna ſui parte obſcuriorem ſuperficiem habeat
hæc
Luna;
quæ pars obſcurior cum ad nos converſa eſt,
tunc
cerni nequeat præ luminis tenuitate.
Cumque ſemper
in
orbitæ ſuæ latere quod orientem ſpectat obſcurata reperia-
tur
, in altero nunquam, manifeſtum indicium eſt
469708CHISTIANI HUGENII globuli regionem ſemper Saturnum reſpicere, quoniam ex
eo
illud contingere neceſſe eſt.
Quis vero jam dubitet, cum
&
illius omnium remotiſſimæ & noſtræ Lunæ facies ſemper
eadem
ex primario Planeta ſuo ſpectetur, quin idem in cæ-
teris
, quæ circa Jovem ac Saturnum volvuntur, natura effe-
cerit
?
Cauſa vero quare id fiat vix aliunde peti poteſt, quam
quod
denſior ponderoſiorque materia ſit Lunarum om@ium
parte
ea, quâ ſemper à Planetis ſuis averſæ ſunt.
Sic enim
ea
ipſa pars majore vi à centro circuitus recedere contendet:
cum alioqui, ex motus legibus, eadem ſemper facies non ad
Planetam
, ſed ad fixas ſtellas eaſdem, continue obverti de-
buerit
.
Porro ex hoc poſitu Lunarum ad Planetas ſuos mira quæ-
dam
ſpectacula evenire neceſſe eſt eas habitantibus, qui an
ſint
aliqui, ut jam apparuit, multo incertiſſimum eſt;
ſed
quaſi
eſſent ponantur.
Satis erit autem de noſtræ Lunæ indi-
11Lunæ incolis
ſi
qui ſint,
qualis
appa-
ritura
ſit cæ-
lorum
conſti-
tutio
, die-
rum
ratio,
&c.
genis dixiſſe.
His igitur ſic in duo hemiſphæria globus ejus
dividitur
, ut qui alterum incolunt, ſemper Telluris noſtræ
conſpectu
fruantur, qui reliquum, ſemper eo careant.
Niſi
quod
quidam, circa confinia utriuſque agentes, amittant eum
per
vices ac recuperent.
Cernunt autem Gæoſcopi illi Tel-
lurem
in æthere pendentem multo majorem quam quanta
nobis
Luna apparet, quippe ferè quadruplo ampliore dia-
metro
.
Sed illud mirabile, quod nocte dieque eodem cœli
loco
velut immobilem perpetuo hærere vident;
alii recta ſu-
pra
caput defixam, alii certa altitudine ab horizonte diſtan-
tem
, quidam &
in ipſo horizonte ſitam: atque interea con-
vertentem
ſe circum axem ſuum, regioneſque quas continet
univerſas
deinceps oſtendentem horarum viginti quatuor ſpa-
tio
, atque eas quoque proinde (quod utinam videre liceret)
quæ
ad utrumque polum nobis incolis adhuc incognitæ ma-
nent
.
Præterea & lumine creſcentem eam vident & immi-
nutam
menſtrua periodo, atque ita per vices plenam, dimi-
diatam
, inque cornua tenuatam, eâdem formarum varietate
quam
Lunæ globus nobis exhibet.
Sed lucem à Tellure no-
ſtra
accipiunt quindecuplo majorem quam nos ab illa.
470709COSMOTHEOROS, LIB. II. ut, in hæmiſphærio meliore, ad nos obverſo noctes inſi-
gniter
claras habeant;
nec tamèn cum claritate illa ullus ad
eos
calor manare poteſt, etſi hoc aliter Keplero viſum eſt.
Sol verò ſemel illis oritur ſingulis menſibus noſtris, ſemelque
occidit
, atque ita dies nocteſque, quindecuplo quam nos
longiores
habent, at inter ſe æquales perpetuo æquinoctio.

Qua
dierum longitudine, quandoquidem non amplius ab il-
lis
quam à nobis Sol abeſt, neceſſe eſſet eos, quibus altè ſu-
pra
horizontem aſcendit, æſtu incommodo torreri, ſi cor-
pora
eorum perinde ac noſtra afficiantur.
Aſcendit autem
maximè
iis qui circa confinia hemiſphæriorum, quæ diximus,
incolunt
, qui vero inde procul diſtant, ac circa regiones ha-
bitant
polis Lunæ ſuppoſitas, non magis ob longos iſtos dies
calebunt
, quam qui circa Iſlandiam aut novam Zemblam æ-
ſtivo
tempore cetos piſcantur;
qui perſæpe frigora ingentia,
ipſius
ſolſtitii tempore, ac trium licet menſium diebus, ex-
periuntur
.
Sunt autem poli Lunæ, quos circum ſtellæ fixæ
converti
cernuntur in ea habitantibus, nequaquam iidem
qui
nobis, neque etiam cum Eclipticæ polis conveniunt, ſed
his
circunferuntur, quinque gradibus ſemper diſtantes, id-
que
periodo annorum novendecim.
Anni autem ſpatium
idem
illic quod nobis;
quod motu fixarum metiuntur ac re-
verſione
earum ad Solem.
Idque iis perfacile eſt, cum diei
tempore
, non minus quam noctu, ſtellas conſpiciunt, nihil
impediente
Solis claritate;
quoniam, ut ſupra oſtenſum eſt,
nullam
vaporum ſphæram habent;
ſine qua & nos interdiu
cœlum
ſideribus plenum aſpiceremus.
Nec vero nubes quo-
que
ullæ unquam obſtant obſervantibus, adeo ut curſus Pla-
netarum
melius quàm nos inveſtigare poſſint;
ſed tamen dif-
ficilius
multò verum ſyſtema reperire.
Quoniam incipienti-
bus
ſtare Terra ſua videri debuit, in quo eos longius quàm
nos
error abduxit.
Hæc omnia vero ad Jovis & Saturni Lunas referuntur,
quibus
idem quod nobis Tellus eſt, ſui ſunt primarii Plane-
11Quod ad Jo-
vis
& Satur-
ni
Lunas fa-
cile
transfer-
re
eſt@
.
Singula autem diei noctiſque ſpatia ſimul ſumpta, cu-
juſque
Lunæ periodus metitur, quas ſupra annotavimus.
471710CHRISTIANI HUGENII Quo fit ut Saturni quintam incolentibus, cujus periodus die-
rum
noſtrorum erat 80, eveniant ſui dies nocteſque noſtris
quadraginta
æquales.
Iiſdem vero, propter Saturni revo-
lutionem
tricennalem, fiunt æſtates hyemeſque ſingulæ an-
norum
noſtrorum quindecim.
Itaque tum propter tam lon-
ga
frigora, tamque longos ſomnos vigiliaſque;
etiamſi nil
aliud
eſſet, plane aliam quam apud nos vitam illic fore ma-
nifeſtum
eſt.
Explicuimus igitur hactenus, quæ ad Planetas primarios
ſecundarioſque
Solem circundantes ſpectant.
Hinc vero
priuſquam
ad Solem ipſum &
ſtellas fixas, tertium nempe
genus
cœleſtium corporum, pergamus, operæ pretium vide-
tur
, ut magnitudinem, ac magnificentiam totius Solaris
mundi
, aliqua ratione, atque evidentius quam hactenus fa-
ctum
ſit, exprimamus.
Quod quidem ſchemate in foliis hiſ-
ce
deſcripto haudquaquam poſſumus, propter parvitatem
corporum
Planetariorum ad vaſtiſſimas orbitas ſuas collato-
rum
.
Sed verbis ſupplebitur quod deſcriptione perfici ne-
quit
.
Itaque repetitâ figurâ quam ſuperioris libri initio po-
11TAB. LIV.
fig
. 1.
Solaris
mun-
di
ſecundum
veram
pro-
portionem

d@ſcriptio
.
ſuimus, cogitetur ei ſimilis ac proportione reſpondens, ſed
quæ
deſcripta ſit in ampliſſima politiſſimaque areæ cujuſdam
planitie
, cujus extremus circulus, Saturni orbem referens,
trecentos
ſexaginta pedes ſemidiametro contineat.
In cujus
deinde
circunferentia globus Saturni cum ſuo ponatur An-
nulo
, quantus in figura altera cernitur, ubi Solis &
Plane-
22TAB. LV.
fig
. 1.
tarum ſunt corpora.
Cæterique ſimiliter globi in ſua quiſ-
que
orbita collocentur;
inque medio omnium Sol qua ma-
gnitudine
ibi deſignatur, quatuor nempe pollicum diametro.
Ita Telluris circuitus, quem magnum orbem vocant Aſtro-
nomi
, ſemidiametrum ſortietur pedum triginta &
ſex. In
quo
Tellus ipſa milii grano non major circunferri cogitanda
eſt
;
eique comes Luna, vix punctum viſibile ſuperans, in
circello
paulo plus quam duos pollices lato;
velut in adſcri-
pto
hic diagrammate.
In quo linea A B circunferentiæ par-
33TAB. LV.
fig
. 2.
tem refert ejus, quam diximus, Telluris orbitæ, cujus tri-
ginta
&
ſex pedes continet ſemidiameter. In ea Tellus
472711COSMOTHEOROS, LIB. II. circellus C: Lunæ vero circum eam via, circulus D E; in
quo
Lunæ corpuſculum quale ad D expreſſum eſt.
Saturniarum vero Lunarum exterior in circulo feretur cu-
jus
ſemidiameter pollicum 29.
Jovialium item exterior in
minore
aliquanto, cujus ſemid.
poll. 19 {1/4}.
Sic demum habebitur germanus & omni proportione perfe-
ctus
ſolaris Regiæ typus, in quo jam Tellus duodecim mille
diametris
ſuis à Sole aberit.
Cujus ſpatii amplitudo ſi mil-
liarium
numero deſignanda ſit, plus quam ſeptemdecim mil-
liones
, ut vocant, milliarium Germanicorum comprehen-
det
.
Sed melius fortaſſe hanc vaſtitatem animo concipiemus,
ſi
motus cujuſdam celeritate eam metiamur, Heſiodi Poëtæ
exemplo
;
qui altitudinem cœli, & Tartari profunditatem
æquis
ſpatiis definiens, novem dierum noctiumque lapſu, fer-
ream
incudem è cœlo dimiſſam, ad terram decimâ perveni-
re
ſcripſit;
ac tanto quoque tempore è Terræ ſuperficie ca-
dentem
ad Tartara ferri.
Nos vero non incudis lapſum ſed
continuam
potius celeritatem globi ex majore tormento emiſ-
ſi
huc adhibebimus;
quem ſingulis horæ ſecundis ſcrupulis,
ſive
arteriæ pulſibus, centum circiter hexapedas conficere
experimentis
compertum eſt, quæ in Baliſticis Merſennus
commemorat
;
cum ſonus eo tempore ad centenas octogenas
extendatur
.
Ajo igitur, ſi ex Terra ad Solem tanta illa celeritate glo-
11Immenſitas
intervallo-
rum
inter So-
lem
& Pla-
netas
, illu-
ſtratur
com-
paratione

cum
motu
globi
è tor-
mento
emiſſ@.
bus continuè feratur, fere annos 25 eſſe inſumpturum ante-
quam
iter hoc peragat.
Ut proinde à Jove ad Solem 125
annis
opus habeat, à Saturno 250.
Et hic quidem calculus
ex
menſura Terræ diametri pendet, qui ex probatioribus Gal-
lorum
obſervationibus eſt hexapedarum Pariſienſium 6538594.
cum gradus unus circuli maximi efficiat hexapedas 57060.
Quanta
itaque ſint iſtorum orbium ſpatia, quamque exilis,
eorum
reſpectu, Telluris globulus, in quo tam multa homi-
nes
molimur, tantum navigamus, tot bella gerimus, ex his
intelligitur
.
Quod utinam diſcant cogitentque Reges & Mo-
narchæ
noſtri;
ut ſciant quantilla in re laborent cum de an-
gulo
aliquo terræ occupando totis viribus, magno
473712CHRISTIANI HUGENII malo, contendunt. Sed ad noſtra revertamur, ac de Sole
videamus
, cujus jam ſimul ad Planetas &
eorum orbitas ma-
gnitudinem
ampla illa deſcriptio, quam expoſuimus, demon-
ſtrat
.
In hoc igitur ipſo Sole non improbabile quibuſdam viſum
11In Sole
omnem
con-
jecturam
de-
ficere
.
eſt animalia vivere poſſe.
Sed cum multo magis etiam, quam
in
Lunis, conjectura omnis hic def@ciat, neſcio qua ratione
id
ita eſſe opinati ſint.
Non enim adhuc planè compertum
eſt
, utrum dura an liquida ſit vaſti illius globi materies;
etſi
propter
lucis naturam, quam aliàs explicui, magis veriſimile
ſit
liquidam eſſe;
quod etiam perfecta rotunditas ejus, lu-
menque
per totam ſuperficiem æqualiter diffuſum ſuadere vi-
detur
.
Nam exigua quædam in diſci circunferentia apparens
inæqualitas
, quæ teleſcopiis, nec tamen ſemper, cernitur,
&
ex qua miros undarum fluctus, flammarumque eructatio-
nes
, nonnulli ſibi fingunt, nihil aliud eſt quàm vaporum
prope
Terram noſtram tremula agitatio, quæ &
ſtellas noctu
ſcintillare
ſacit.
Neque ego ſaculas illas, quas unà cum ma-
22Faculas So-
lares
incertas
videri
.
culis fere omnes celebrant, unquam videre potui, etſi has
ſæpius
ſpectaverim;
ac valde dubito an aliquid in Sole, ipſo
Sole
lucidius appareat.
Invenio enim, fideliores obſervatio-
nes
conſulens, non niſi in nubeculis illis ſubfuſcis, quæ ma-
culas
plerumque circundant, aliquando ſolæ feruntur, pun-
cta
quædam clariora interdum notari, quæ non mirum eſ-
ſet
, propter obſcuritatis illius viciniam, ſplendidiora quam
ſint
videri.
Summum quidem in Sole calorem, fervorem-
33Propter calo-
rem
nulla il-
lic
vivere
copora
noſtris
ſimilia
.
que eſſe, certo credendum eſt, in quo nihil omnino noſtro-
rum
corporum ſimile vivere poſſit, aut momento ſupereſſe.
Itaque aliud genus viventium animo concipiendum eſſet, lon-
geque
ab omni natura eorum quæ unquam vidimus, aut co-
gitavimus
, diverſum.
Quod ſere idem eſt ac ſi dicamus ni-
hil
hic conjectando nos conſequi poſſe.
Eſt quidem tam
præſtans
, tantæque molis corpus haud dubiè maxima ratio-
ne
, ac propter inſignem uſum aliquem creatum.
Sed an
non
apparet jam abunde utilitas ejus in mirabili illa lucis ca-
loriſque
in totum Planetarum circumſtantium chorum
474
[Empty page]
475222[Figure 222]Pag. 712.
TAB
. LV.
Fig
. 1.
Sol.
Sat
.
Jup
.
Mars
Tellus
Venus
Merc
.
223[Figure 223]Fig. 2.D A C B E
476
[Empty page]
477713COSMOTHEOROS, LIB. II. ſione; ex qua univerſo animantium generi non vita ſolum
conſtat
, ſed &
jucunda ut ſit efficitur? Idque non in exiguis
ſolum
, qualis Tellus noſtra, ſed &
in tanto majoribus Jo-
vis
&
Saturni globis, quorum non eſt contemptibilis ad So-
lem
collata magnitudo.
Hæc quidem tanta ſunt ut nihil mi-
rum
ſit eorum gratia duntaxat Solem eſſe conditum.
Nam
quod
Keplerus opinabatur, aliud quoque illi delegatum eſ-
ſe
munus, ut nempe omnium circum ambientium Planetarum
motus
in ſuis orbibus incitaret, propria ſua circa axem con-
verſione
, quod in Epitome ſyſtematis Copernicei multis
comprobare
conatur, non poſſum aſſentiri, propter ea quæ
in
ſequentibus dicentur.
Solem ex ſtellis inerrantibus unam eſſe, ante Teleſcopii
11Stellas fixas
totidem
eſſe
Soles
.
inventionem, adverſari videbatur Copernici ſententiæ;
quia
cum
ſtellæ, quæ dicuntur primæ magnitudinis, cenſerentur
trium
ſcrupulorum diametro, eſſentque ſecundum Coperni-
cum
tam procul remotæ, ut totus ille Orbis magnus, quo Terra
defertur
, velut puncti inſtar eſſet ad ſphæram affixarum com-
paratus
;
quandoquidem toto anni tempore, etſi locum Ter-
ra
mutaret, nihil mutari cernerentur ſtellarum diſtantiæ;
ſe-
quebatur
ſingulas earum, quæ cæteris clariores apparent, ma-
jores
eſſe toto illo magni orbis ambitu:
quod abſurdum erat.
Atque hoc, ut palmarium contra Copernici doctrinam ar-
gumentum
, Tycho Braheus objectabat.
Sed poſtquam ra-
dios
ſtellarum nudo viſu apparentes, Teleſcopia ſuſtu-
lerunt
;
(quod ita optimè faciunt, ſi lens oculo proxi-
ma
flammæ afflatu obſcuretur) atque ita haud aliter eas
ac
puncta lucentia ſpectandas præbuerunt;
prorſus ſubla-
ta
quoque eſt ea difficultas, nec quidquam jam impedit quo
minus
ſtellæ iſtæ pro totidem Solibus habeantur.
Idque eo
probabilius
redditur, quod conſtet propria luce ſua eas lu-
cere
:
tanta enim eſt diſtantia, ut à Sole illam mutuari ne-
quaquam
poſſint.
Singulas vero Sole minores non eſſe ni-
hil
credi vetat, cum ex tam immenſo intervallo tam vividum
lumen
fundant.
Hanc itaque ſententiam nunc paſſim tenent
qui
Copernici ſyſtema amplectuntur.
Qui recte quoque hoc
22Eas ſpargi
per
vaſta cal@
478714CHRISTIANI HUGENII ſtatuunt, non in una eademque ſuperſicie hærere ſtellas iſtas;
11ſpatia, &
alias
ab aliis,
ut
proximas
à
Sole remo-
veri
.
tum quod nulla ratio hoc ſuadeat, tum quod in eandem
ſphæram
Sol, qui earum una eſt, referri nequeat.
Itaque
veriùs
eſſe ſpargi eas per vaſta cœli ſpatia, quantumque à
Terra
aut Sole ad proximas interjacet, tantum circiter ab his
eſſe
ad ſequentes, atque inde rurſus ad alias, continuo pro-
greſſu
.
Scio etiam hic aliud ſentire Keplerum, in ea, quam di-
ximus
, Epitome.
Quamquam enim exiſtimet tota cæli pro-
funditate
ſtellas diſſeminatas eſſe, vult tamen Solem hunc
22Nec Solem
præ
cæteris
eminere
con-
tra
Keple-
rum
notatur.
noſtrum multo amplius ſpatium circa ſe habere, quaſi ſphæ-
ram
vacuam, ſupra quam conſertius ſtellis cœlum inci-
piat
.
Putabat enim alioqui futurum ut paucæ tantum ſtel-
numerarentur nobis, eæque ſumma magnitudinis diverſi-
tate
:
nam cum omnium maximæ tam appareant parvæ, ut
vix
inſtrumentis poſſint notari aut menſurari, conſequens
eſſe
ut quæ duplo aut triplo &
c. diſtarent longius, duplo
&
triplo appareant minores, poſitis æqualibus ipſis veris
magnitudinibus
;
citoque veniatur ad eas quæ penitus fiant
inſenſibiles
:
atque ita pauciſſimas viſum iri ſtellas, eaſque
in
maxima differentia;
cum contra amplius quam mille ob-
ſerventur
, nec magnitudine ita multum diverſæ.
Sed ex his
nequaquam
id quod ille intendit evincitur;
ac præcipue in
eo
deceptus ſuit, quod non advertit ignium, &
flammæ
eam
eſſe naturam, ut ex maximis intervallis cerni poſſint,
iiſque
unde alia corpora, æque exiguis angulis comprehen-
ſa
, prorſus evaneſcant.
Quod vel lucernæ comprobant, quæ
per
urbium noſtrarum vicos noctu incenduntur.
Quæ cum
ad
centenos pedes inter ſe diſtent, tamen earum viginti &

plures
, in continua ſerie magis magiſque remotas, numera-
re
licet, etſi viceſimæ flammula vix 6 ſecundorum ſcrupulo-
rum
angulo conſpiciatur.
Idem vero multo magis fieri ne-
ceſſe
eſt in eximia illa ſtellarum luce;
adeo ut nihil mirum ſit,
ad
mille aut duo millia earum, oculis notari poſſe;
Teleſco-
piis
vero adhibitis, etiam vigecuplo plures deprehendi.
Sed
ſuberat
ratio, cur Keplerus Solem præ reliquis ſtellis
479715COSMOTHEOROS, LIB. II. puum quid habere cuperet; circumque eum eſſe unicum, in
Natura
, Planetarum ſyſtema, idque mundi medio ſitum.
Hiſce nimirum opus habebat ad confirmandum myſterium
Coſmographicum
ſuum, quo certis quibuſdam proportioni-
bus
reſpondere volebat Planetarum à Sole diſtantias diame-
tris
ſphærarum, quæ corporibus polyedris Euclideis inſcri-
buntur
&
circunſcribuntur ſingulis. Quod tum demum veri-
ſimile
videri poterat, ſi in mundo univerſo unus tantum eſ-
ſet
circa Solem aberrantium ſiderum chorus, adeoque &
Sol
ipſe
ſolus ſui generis.
Sed myſterium illud totum, ſi bene perpendatur, ſomnium
quoddam
ex Pythagoræ aut Platonis Philoſophia enatum eſ-
ſe
apparet.
Nec proportiones ſatis quadrant, ut ipſe quoque
auctor
agnoſcit;
ſed, cur hoc ita ſit, alias cauſas plane frivolas
comminiſcitur
.
Idem levioribus etiam argumentis probat ex-
tremam
mundi ſuperficiem, ſtellas omnes continentem, ſphæ-
ricæ
eſſe figuræ;
ac numerum præterea earum neceſſariò eſſe fi-
nitum
, exeo quod ſingularum finita ſit magnitudo.
Illud vero
vaniſſimum
, quod à Sole, ad ſuperficiem cavam ſphæræ fixa-
rum
, definit ſpatium ſexies centena millia Terræ diametrorum.
Quoniam ſcilicet, ſicut Solis diameter ad diametrum Orbitæ
Saturni
;
quos inter ſe eſſe ſtatuit ut 1 ad 2000; ita ſit hic dia-
meter
ad illum ſphæræ fixarum interioris;
quod nulla ratio-
ne
nititur.
Atque hæc quidem Viro ſummi ingenii, magno-
que
Aſtronomiæ inſtauratori excidiſſe mirum eſt.
Nos vero
unà
cum præcipuis noſtræ ætatis Philoſophis, ne dubitemus
eandem
ſtellarum earum &
Solis naturam exiſtimare. Ex quo
11Nihil impe-
dire
, quo mi-
nus
creda-
mus
circa
unamquam-
que
ex fixis,
ut
circa So-
lem
, eſſe
Planetas
.
jam mundi idea multo major naſcitur, quam quæ ex hacte-
nus
traditis percipiebatur.
Quid enim nunc prohibet, quin
unamquamque
ex ſtellis hiſce, ſive Solibus, haud aliter ac
Sol
noſter, circum ſe Planetas habere putemus, quæ rurſus
ſuis
Lunis ſtipatæ ſint?
Imo hoc ita ſe habere, manifeſta
ecce
ratio ſuadet.
Etenim ſi cogitatione in cœli regionibus
nos
ponamus, non minus à Sole, quàm fixis ſtellis, remo-
tos
;
nihil quicquam diſcriminis haſce inter atque illum tunc
eſſemus
animadverſuri.
Longè enim abeſt ut corpora
480716CHRISTIANI HUGENII netarum, Solem ambientium, conſpecturi ſimus, vel ob te-
nuiſſimam
eorum lucem, vel quod univerſæ, quibus ſerun-
tur
, orbitæ in unum idemque lucidum punctum cum Sole
confunderentur
.
Hic igitur poſiti, merito eandem omnium
ſtellarum
rationem naturamque eſſe exiſtimaremus;
& ex
una
, propius inſpecta, de cæteris quoque judicari poſſe ni-
hil
ambigeremus.
At nunc Dei benignitate, ad unam ex
ipſis
, Solem videlicet noſtrum, admoti ſumus, ac tam pro-
pe
acceſſimus, ut circum eam ſex minores globos converti
cernamus
;
& circa horum quoſdam, alios obire ſecunda-
rios
.
Cur itaque non eo judicio nunc utamur; ac prorſus
veriſimile
putemus non ſolam hanc ſtellam tali comitatu cin-
gi
, aut aliqua in re cæteris præminere?
Neque etiam ſolam
circum
axem ſuum converti;
ſed potius cæteras omnes ea-
dem
hæc ſimilia habere?
Ergo hac ratione etiam cuncta illa
quæ
in Planetis circumſolaribus ineſſe, ad Terræ noſtræ ſi-
militudinem
diſſeruimus, conſentaneum erit, ut ad innu-
meros
Planetas alios, tot mille Solibus additos, æquè per-
tinere
credamus.
Eruntque & illic ſtirpes & animalia, at-
que
etiam ratione inſtructa, quæ cœli convexa mirentur, &

fidera
obſervent, motuſque eorum intelligant;
atque omnia
denique
habeant, ſine quibus neque hæc haberi poſſe ſupra
oſtendimus
.
Quam mirabilis igitur quamque ſtupenda mundi amplitu-
do
&
magnificentia jam mente concipienda eſt. Tot So-
les
, tot Terræ, atque harum unaquæque tot herbis, arbo-
ribus
, animalibus, tot maribus, montibuſque exornata.
Et
erit
etiam unde augeatur admiratio, ſi quis ea, quæ de fixa-
rum
ſtellarum diſtantia &
multitudine hiſce addimus, per-
penderit
.
Tantam igitur eſſe diſtantiam hanc, ut quæ Solem Ter-
ramque
interjacet, Terræque diametrorum duodecim millia
continet
, ei comparata, exilis plane habenda ſit, non una
ratione
conſtat:
atque hac inter cæteras, quod ſi proximæ
quædam
inter ſe ſtellæ notentur, quæ claritate plurimum
differunt
;
velut in media caudæ, (quæ duplex eſt)
481717COSMOTHEOROS, LIB. II. majoris; nulla apparentis intervalli earum mutatio animad-
vertitur
, quocunque anni tempore ſpectatarum;
quod ta-
men
fieri neceſſe eſſet, propter diverſas viſus poſitiones per
annui
Orbis ambitum, orireturque parallaxis aliqua ſi, ut
conſentaneum
eſt, propior ſit ſtella quæ lucidior apparet.
Qui autem ante nos deſiniendi tam vaſti ſpatii rationem inie-
runt
, nihil certi comprehendere potuerunt, propter nimiam
obſervationum
neceſſariarum ſubtilitatem, quæque omnem
diligentiam
ſuperet.
Itaque mihi unica hæc via ſupereſſe vi-
ſa
eſt, quam nunc inſiſtam, qua ſaltem veriſimile quid in re
tam
exploratu ardua conſequamur.
Cum ergo ſtellæ ut jam
diximus
, totidem ſint Soles;
ſi earum aliquam Soli æqua-
lem
eſſe ſumamus, erit illius tanto major quam Solis diſtan-
tia
, quanto apparens diameter diametro Solis minor erit.

Sed
tam exiguæ apparent ſtellæ, etiam quæ primæ ſunt ma-
11Modus pro-
babiliter
in-
veſtigandi

diſtantiam

fixarum
à
Sole
.
gnitudinis, atque etiam Teleſcopio ſpectatæ, ut veluti pun-
cta
lucentia ſine viſibili latitudine re@ulgeant.
Quo fit ut
ejuſmodi
obſervationibus nulla earum menſura deprehendi
poſſit
.
Cum itaque hac non ſuccederet, tentavi qua ratio-
ne
Solis diametrum ita imminuere poſſem ut non majorem
lucem
quam Sirius, aut aliud è clarioribus ſideribus, ad ocu-
lum
mitteret.
Ergo occluſi rurſus, ut ſupra, tubi duode-
cimpedalis
vacui aperturam alteram lamella tenuiſſima, cu-
jus
medio tam exiguum effeci foramen, ut Lineæ partem
duodecimam
non ſuperaret, ſive pollicis centeſimam qua-
drageſimam
quartam.
Hunc tubum ea parte ad Solem ob-
verti
;
altera oculo admovi; qui tunc particulam Solis cerne-
bat
, cujus diameter, ad totius diametrum, erat ut 1 ad 182.
Sed eam particulam multo clariorem comperiebam, quàm
noctu
Sirius apparet.
Itaque cum longè magis arctandum
Solis
diametrum viderem, id ita effeci, ut, in perforata e-
juſmodi
lamina, vitreum globulum objicerem minutiſſimum,
pari
circiter diametro ac prius illud foramen habebat;
quo
globulo
ad microſcopia antehac uſus fueram.
Ita per tubum
in
Solem intuenti, contecto undique capite, ne quid diei
lux
turbaret, non minor ejus claritas quam Sirii videbatur.
482718CHRISTIANI HUGENII Atqui, ex Dioptrices legibus inſtituro calculo, fiebat jam
Solis
diameter {1/152} ejus par@iculæ centeſimæ octogeſimæ ſecun-
, quam, per foramen exiguum, prius conſpexeram.
Du-
ctis
autem in ſe {1/152} &
{1/182}, fit {1/27664}. Ergo eou@que contracto
Sole
, vel eouſque remoto, (erit enim effectus idem) ut dia-
meter
ejus ſit {1/27664} ejus, quem in cœlo intuemur, ſupereſt
illi
lux quæ Sirii luci non cedat.
Solis vero eouſque remo-
ti
diſtantia erit neceſſario, ad eam quam nunc habet, ut
27664
ad 1:
& diameter paulum excedet 4 ſcr. tertia. Ita-
que
cum æqualis ei Sirius ponatur, ſequitur Sirii quoque
diametrum
totidem eſſe ejuſmodi ſcrupulorum;
diſtantiam-
que
itidem, ad eam qua à Sole abſumus, ut 27664 ad 1.
Quod quàm incredibile ſit intervallum, apparebit eadem ra-
tione
, quam in æſtimanda Solis diſtantia adhibuimus.
Nam
ſi
25.
annis opus habebat tormenti bellici globus, continua
velocitate
, quanta exploditur, incedens, ut à Terra ad So-
lem
perveniret;
jam numerus 27664 vicies quinquies du-
cendus
eſt, atque ita fiunt 691600, adeo ut penè ſeptingen-
ta
annorum millia inſumpturus ſit globus, in tanta celeritate
ſua
, priuſquam ad proximas ſtellarum inerrantium perve-
niat
.
Atque ad has ſtellas ſerena nocte oculos circumferen-
tes
, quantum horum judicio comprehendere poſſumus, vix
aliquot
milliaribus ſupra verticem eas exſtare putamus.
Quæ-
ſivi
vero de proximis tantum.
Cæteræ enim cum, ut jam
diximus
, iis ſpatiis in ulteriora cœli recedant, ut non mino-
ra
ſint deinceps à propioribus ad ſequentes, quàm à Sole
ad
iſtas, quanta immenſitas ſupereſt! Si enim plures quàm
mille
, nudo viſu notantur;
teleſcopiis verò decuplo aut vi-
gecuplo
amplius;
quomodo ſciri poteſt aut definiri, quanta
ſit
multitudo ulteriorum, quas neque hoc auxilio attingere
licet
:
aut quis numerus nimis magnus dicendus eſt, ſi ad Dei
potentiam
ſpectemus?
Etenim, ſæpe hæc cogitanti mihi,
in
mentem venit, tanrùm in primis numerorum exordiis cal-
culos
omnes noſtros verſari.
Eſſe enim in ſerie eorum in-
finita
, qui non tantùm viginti aut triginta, aut centum,
aut
mille notis ſcribantur in progreſſione noſtra denaria;
483719COSMOTHEOROS, LIB. II. qui tot characteribus conſtent, quot arenæ grana in tota
Telluris
mole continerentur.
Quis verò dicere audeat tali
numero
non majorem eſſe multitudinem ſtellarum inerran-
tium
?
Nam longè ulterius progreſſi ſunt, qui infinitam eſſe
dixerunt
;
ut Veterum aliqui, atque etiam Jordanus Brunus;
qui pluribus argumentis hoc ſe eviciſſe putat, ſed, ut mihi
videtur
, parum firmis.
Nec tamen contrarium quoque per-
ſpicuis
rationibus probari poſſe exiſtimo.
Illud conſtat, ſpa-
tium
naturæ univerſæ infinitè undique protendi;
at nihil ob-
ſtat
, quin, ultra definitam ſtellarum regionem, res alias in-
numeras
Deus effecerit, à cogitationibus noſtris, æque, ac
ſedibus
, remotas.
Quid ſi verò nec innumeras quidem condidit, ſed ultra
eas
vacuum reliquit infinitum;
ut totum illud, quod exſtare
voluit
, veluti nihil ſit præ iis quæ producere ejus omnipo-
tentia
potuiſſet?
Sed ulteriorem horum inquiſitionem, to-
tamque
illam de infinito difficillimam diſputationem perſequi
omitto
, ne ad tot maximarum rerum comprehenſionem,
qua
jam defuncti ſumus, novus labor accedat.
Ea tantùm
hic
ſubjungam, ex quibus, quænam ſit noſtra de toto mun-
di
ſpatio opinio, cognoſcatur;
quatenus nempe Solibus ſeu
ſtellis
inerrantibus patet, quibus ſua circumponi plenetaria
ſyſtemata
, probabile eſſe antea oſtendimus.
Exiſtimo itaque unumquemque Solem circumdari vortice
11Unumquem-
que
Solem
vortice
cingi,
ſed
Carteſia-
nis
multum
diſſimili
;
contra
quem
pluribus
diſ-
putatur
.
quodam materiæ celeriter motæ, ſed qui multum diſſimiles
ſint
Carteſianis illis, tum ſpatii ratione, tum motus genere,
quo
in illis materia agitetur.
Ea enim apud Carteſium eſt
vorticum
amplitudo, ut quiſque eorum alios ſe circumſiſten@
tes
contingat, occurrens ſingulis plana ſuperſicie, veluti cum
in
aqua ſapone imbuta bullarum cumulos pueri inflant:
mo-
veri
vero univerſam cujuſque materiam ſtatuit, in partem
eandem
rotando.
At hunc motum non parum impediri o-
porteret
, propter anguloſam vorticum ſuperficiem.
Deinde
cum
ſit ejuſmodi, ut, velut circa axem cylindri, materia
tota
feratur, exoritur ei poſtea non exigua difficultas, cum
globoſam
Solis formam ex hoc motu deducere conatur:
484720CHRISTIANI HUGENII ſtra prorſus, atque iis rationibus, quæ incautis aliquid eſ-
ſe
videantur, cum reipſa nihil explicent.
Vu@t præterea
innatare
, ac circunferri cum hac materia ætherea, Plane-
tas
;
atque ea ratione videlicet in ſuis orbibus eas retine-
ri
, quòd non majore vi, quàm ipſamet, à centro mo-
tus
recedere conentur.
Sed hic ex Aſtronomicis com-
plura
objiciuntur, de quibus aliqua attigimus in diatriba
de
cauſſis gravitatis.
Ubi & aliam rationem expoſuimus,
quæ
Planetas intra orbium ſuorum limites contineret.
Ea
eſt
gravitas eorum Solem verſus;
quæ unde exoriatur oſ-
tendimus
, quamque eo magis miror Carteſium præteriiſ-
ſe
, quod de gravitate, qua corpora in Terram ferun-
tur
, primus ſolito meliora adferre cœpiſſet.
Refert Plu-
tarchus
in libro ſupra memorato de Facie in orbe Lu-
, fuiſſe jam olim qui putaret ideo manere Lunam in
Orbe
ſuo, quod vis recedendi à Terra, ob motum cir-
cularem
, inhiberetur pari vi gravitatis, qua ad Terram
accedere
conaretur.
Idemque ævo noſtro, non de Lu-
na
tantum, ſed &
Planetis cæteris ſtatuit Alphonſus Bo-
rellus
;
ut nempe Primariis eorum gravitas eſſet Solem ver-
ſus
;
Lunis vero ad Terram, Jovem, ac Saturnum, quos
comitantur
.
Multoque diligentius ſubtiliuſque idem nu-
per
explicuit Iſacus Neutonus, &
quomodo ex his cau-
ſis
naſcantur Planetarum orbes Elliptici, quos Keplerus
excogitaverat
;
in quorum foco altero Sol ponitur. Opor-
tet
autem, ſecundum noſtram de natura gravium ſenten-
tiam
, quò Planetæ ad Solem ſuo pondere inclinent, vor-
ticem
turbinemve materiæ cœleſtis circa eum converti non
totum
in eaſdem partes, ſed ita ut variis motibus, iiſque
celerrimis
in omne latus ſecundum diverſas ſui portiones
rapiatur
, nec tamen dilabi poſſit, propter circunſtantem
ætherem
, qui non tali nec tam celeri motu agitetur.
Hu-
juſmodi
vortice gravitatem corporum in Terram, ejuſque
effectus
omnes explicare conati ſumus, in ea, cujus me-
mini
, diatriba.
@ademque, ut puto, eſt ratio gravitatis
Planetarum
Solem verſus;
& ex his quoque tam
485721COSMOTHEOROS, LIB. II. noſtræ, quàm cæterarum, atque etiam Solis, rotunditas
conſequitur
;
quæ in Carteſiana hypotheſi tantum habet in-
commodi
.
Porro & ſpatia horum vorticum, ut dixi, multo quam
ille
contractiora pono.
Sic enim fere eos ſtatuo in va-
ſta
cœli profunditate diſperſos, quemadmodum turbines
aquæ
exiguos, hinc inde in ſpatioſo lacu ſtagnove, bacu-
li
agitatione, excitatos, ac magnis intervallis totiſque ſta-
diis
diſtantes.
Et ſicuti horum motus nequaquam ab u-
nis
ad alios perveniunt, nec proinde ſeſe mutuo impe-
diunt
;
ita quoque cœleſtium vorticum motus, circum aſtra
aut
Soles, ſe habere exiſtimo.
Itaque neque alii alios deſtruere poſſunt aut abſorbere,
quemadmodum
finxit Carteſius, cum oſtendere vellet quo-
modo
ſtella aut Sol aliquis vertatur in Planetam.
Appa-
ret
autem, cum hæc ſcriberet, non attendiſſe eum ad im-
menſam
ſtellarum inter ſe diſtantiam;
idque vel ex hoc
uno
, quod, cum primum Cometes aliquis intra vorticem
noſtrum
, cujus centrum Sol occupat, deſcendit;
vult eum
nobis
viſibilem fieri, quod eſt abſurdiſſimum.
Quomodo
enim
, ſidus ejuſmodi, quod ex Solis lumine repercuſſo
tantummodo
ſplendet;
ut cum pleriſque Philoſophis ipſe
ſtatuit
;
quomodo, inquam, poſſet conſpici à tanto in-
tervallo
, quod ſaltem decies millies contineret illud quod
à
Terra ad Solem eſt.
Non enim ignorare poterat va-
ſtiſſimum
, circa Solem undique extenſum, ſpatium;
cum
ſciret
in Copernici ſyſtemate orbem magnum, hoc eſt,
orbitam
Terræ, velut punctum eſſe cum illo compara-
tum
.
Sed tota hæc de Cometarum, atque etiam de Pla-
netarum
, &
mundi origine, commentatio apud Carte-
ſium
tam levibus rationibus contexta eſt, ut ſæpe mi-
rer
tantum operæ in talibus concinnandis figmentis eum
impendere
potuiſſe.
Mihi magnum quid conſecuti vi-
debimur
, ſi quemadmodum ſeſe habeant res, quæ in
natura
exſtant, intellexerimus;
à quo longiſſime
486722CHRISTIANI HUGENII COSMOTH. L. II. nunc abſumus. Quomodo autem quæque effectæ fue-
rint
, quodque ſunt, eſſe cœperint, id nequaquam hu-
mano
ingenio excogitari, aut conjecturis attingi poſſe,
exiſtimo
.
FINIS.
224[Figure 224]
487
CHRISTIANI HUGENII
OPERA

MISCELLANEA
.
Tomus Quartus.
488
Tomi quarti contenta.
11
De
Ratiociniis in Ludo Aleæ. # 723.
Novus Cyclus Harmonicus. # 745.
Varia
de Optica. # 755.
Experimenta
Phyſica. # 767.
489
DE
RATIOCINIIS

IN

LUDO
ALEÆ
AUCTORE

CHRISTIANO
HUGENIO.
490
[Empty page]
491725 225[Figure 225]
CHRISTIANUS HUGENIUS
Clariſſimo
Viro,
D
. Francisco Schotenio
S
. D.
CUm in editione elegantiſſimorum ingenii
tui
monumentorum, quam præ manibus
nunc
habes, Vir Clariſſime, id inter cæ-
tera
te ſpectare ſciam, ut varietate re-
rum
, quarum tractationem inſtituiſti,
oſtendas
quam latè ſe protendat divina Analytices ſcien-
tia
, facilè intelligo etiam illa plurimùm propoſito tuo
inſervire
poſſe, quæ de aleæ ratiociniis conſcripſimus;
quantò enim minus rationis terminis comprehendi poſſe
videbantur
, quæ fortuita ſunt atque incerta, tantò
admirabilior
ars cenſebitur, cui iſta quoque ſubjacent.

Quare
cum in tui gratiam primùm illa exponenda ſuſ-
ceperim
, túque digna exiſtimes, quæ ſimul cum ſubti-
liſſimis
tuis inventis in lucem exeant, adeo tibi non re-
fragabor
, ut etiam è re mea eſſe exiſtimem bâc po-
tiſſimùm
ratione ipſa in manus hominum pervenire.

Quippe
cum in re levi ac frivola operam collocaſſe vi-
deri
alioqui poſſem, non tamen prorſus utilitatis expers
ac
nullius pretii cenſebitur, quòd tu veluti inter
492726PRÆFATIO. adoptaveris, nec ſine multo labore è vernacula lingua
noſtra
in Latinam converteris.
Quanquam, ſi quis
penitiù
s ea quæ tradimus examinare cœperit, non du-
bito
quin continuò reperturus ſit rem non ut videtur lu-
dicram
agi, ſed pulchræ ſubtiliſſimæque contemplationis
fundamenta
explicari.
Et Problemata quidem quæ in
hoc
genere proponuntur, nihilo minus profundæ inda-
ginis
viſum iri confido, quam quæ Diophanti libris
continentur
, voluptatis autem aliquanto plus habitura,
cum
non, ſicut illa, in nuda numerorum conſideratio-
ne
terminentur.
Sciendum verò, quod jam pridem
inter
præſtantiſſimos totâ Galliâ Geometras calculus hic
agitatus
fuerit, ne quis indebitam mihi primæ inven-
tionis
gloriam hac in re tribuat.
Cæterùm illi, diffi-
cillimis
quibuſque quæſtionibus ſe invicem exercere ſoli-
ti
, methodum ſuam quiſque occultam retinuêre, adeo
ut
a primis elementis univerſam hanc materiam evol-
vere
mihi neceſſe fuerit.
Quamobrem ignoro etiam-
num
an eodem mecum principio illi utantur;
at in re-
ſolvendis
Problematîs pulchrè nobis convenire ſæpenu-
mero
expertus ſum.
Horum Problematum nonnulla in
ſine
operis addidiſſe me invenies, omiſſa tamen analy-
ſi
, cum quod prolixam nimis operam poſcebant, ſi per-
ſpicuè
omnia exequi voluiſſem, tum quod relinquen-
dum
aliquid videbatur exercitationi noſtrorum, ſi qui
erunt
, Lectorum.
Vale.
Dat. Hagæ Com.
27 Apr. 1657.
493727 226[Figure 226]
DE
RATIOCINIIS

IN

LUDO
ALEÆ.
ETſi luſionum, quas ſola ſors moderatur, in-
certi
ſolent eſſe eventus, attamen in his,
quanto
quis ad vincendum quàm perdendum
propior
ſit, certam ſemper habet determina-
tionem
.
Ut ſi quis primo jactu unâ teſſerâ
ſenarium
jacere contendat, incertum quidem
an
vincet;
at quantò veriſimilius ſit eum perdere quàm vin-
cere
, reipsâ definitum eſt, calculóque ſubducitur.
Ita quo-
que
, ſi cum aliquo certem hâc ratione, ut ternis luſibus con-
ſtet
victoria, atque ego jam unum luſum vicerim, incertum
adhuc
uter noſtrum prior tertii victor ſit evaſurus.
Verùm
quanti
expectatio mea, &
contra quanti illius, æſtimari de-
beat
, certiſſimo ratiocinio conſequi licet, atque hinc defi-
nire
, ſi ludum uti eſt imperfectum linquere inter nos conve-
nerit
, quantò major portio ejus quod depoſitum eſt mihi
quàm
adverſario meo tribuenda eſſet:
vel etiam ſi quis in lo-
cum
ſortemque meam ſuccedere cupiat, quo pretio me eam
ipſi
vendere æquum ſit.
Atque hinc innumeræ quæſtiones
exoriri
poſſunt inter duos, tres, pluréſve colluſores.
Cum-
que
minimè vulgaris ſit hujuſmodi ſupputatio, &
ſæpe utili-
ter
adhibeatur, breviter hîc quâ ratione aut methodo expe-
dienda
ſit exponam, ac deinde etiam, quæ ad aleam ſive teſ-
ſeras
propriè pertinent, explicabo.
Hoc autem utrobique utar fundamento: nimirum, in
494728DE RATIOCINIIS ludo tanti æſtimandam eſſe cujuſque ſortem ſeu expectatio-
nem
ad aliquid obtinendum, quantum ſi habeat, poſſit de-
nuo
ad ſimilem ſortem ſive expectationem pervenire, æquâ
conditione
certans.
Ut, exempli gratiâ ſi quis me inſcio
alterâ
manu 3 ſolidos occultet, alterâ 7 ſolidos, mihique
optionem
det ex utra manu ſolidos accipere malim;
hoc tan-
tundem
mihi valere dico, ac ſi 5 ſolidi mihi dentur.
Quo-
niam
quinque ſolidos habens, denuo pervenire poſſum,
ut
æquam expectationem nanciſcar ad 3 vel 7 ſolidos obti-
nendos
:
idque æquo luſu contendens.
Propositio I.
Si a vel b expectem, quorum utrumvis æquè
facilè
mihi obtingere poſſit, expectatio
mea
dicenda eſt valere {a + b/2}.
AD hanc regulam non ſolùm demonſtrandam, verùm et-
iam
primitùs eruendam poſito x pro eo quod æquivalet
expectationi
meæ, oportet me, quum x habeo, rurſus ad
ſimilem
ſortem pervenire poſſe, æquâ conditione certantem.
Ponatur itaque luſus eſſe talis, ut cum altero certem hâc con-
ditione
, ut quiſque deponat x, ac ut victor victo traditurus
ſit
a.
Hic autem luſus juſtus eſt, & patet me hâc ratione
æquam
habere ſortem ad obtinendum a, ſi luſum perdam ſci-
licet
;
aut 2x— a, ſi vincam: tum enim obtineo 2x, id nem-
pe
quod depoſitum eſt, de quo alteri erogandum eſt a.

Quod
ſi autem 2x a tantundem valeret atque b, æqua mi-
hi
ſors obtingeret ad a quàm ad b.
Pono itaque 2x a = b,
&
fit x = {a + b/2}, pro valore meæ expectationis. Cujus de-
monſtratio
facilis eſt.
Etenim habens {a + b/2} poſſum cum a-
lio
certare, qui etiam {a + b/2} deponere volet, hâc
495729IN LUDO ALEÆ. ut vincens victo ſit traditurus a. Quâ ratione ſimilis expe-
ctatio
mihi obtinget ad obtinendum a, ſi perdam, aut ad
obtinendum
b, ſi vincam;
tum enim obtineo a + b, id nem-
pe
quod depoſitum eſt, alterique inde concedo a.
In numeris. Si ad 3 vel 7 æqua ſors mihi obtingat, tum
expectatio
mea per hanc Propoſitionem valet 5;
& certum
eſt
me 5 habentem rurſus ad eandem expectationem perve-
nire
poſſe.
Si enim cum alio certans 5 deponam, atque il-
le
ſimiliter 5 deponat, hâc conditione, ut, qui vincit, al-
teri
ſit daturus 3:
erit hic luſus omnino juſtus, & patet mi-
hi
æquam obtingere ſortem ad obtinendum 3, ſi perdam,
aut
7, ſi vincam:
quoniam tunc obtineo 10, de quo alteri
concedo
3.
Propositio II.
Si a, b, vel c expectem, quorum unumquodque pari
facilitate
mihi obtingere poſſit, expectatio
mea
æſtimanda eſt {a + b + c/3}.
AD quod rurſus inveniendum, ponatur, ut ante, x pro
valore
expectationis meæ.
Oportet ergo me, cùm x ha-
beo
, ad eandem expectationem pervenire poſſe juſto luſu.
Ponatur luſus eſſe talis, ut cum duobus aliis ludam hâc con-
ditione
, ut quiſque noſtrum trium deponat x, &
ut cum u-
no
hoc pactum aggrediar, ſi ipſe victor evadat, mihi ſit da-
turus
b, &
ego ipſi traditurus ſim b, ſi idem mihi obtingat.
Cum
altero autem hanc ineam conditionem, ut ille ludum
vincens
mihi traditurus ſit c, aut ego ipſi ſim daturus c, ſi
ego
vincam.
Et patet hunc ludum juſtum eſſe. Æquam
autem
hâc ratione ſortem habebo ad obtinendum b, ſi nimi-
rum
primus vincat, aut c, ſi ſecundus vincat, aut etiam
3x
b c ſi ego vincam;
tunc enim obtineo 3x, quod depo-
ſitum
eſt, de quo uni concedo b, &
alteri c. Quòd ſi
3x
b c æquale fuerit ipſi a, eadem mihi obtingeret
496730DE RATIOCINIIS pectatio ad obtinendum a, quæ ad b, aut ad c. Pono itaque
3x
b c = a, &
fit x = {a + b + c/3}, pro valore meæ expecta-
tionis
.
Eodem modo invenitur, ſi ad a, b, c, aut d æqua ſors
mihi
obtingat, id tanti valoris eſſe, quanti {a + b + c + d/4}.
At-
que
ita porrò.
Propositio III.
Si numerus caſuum, quibus mihi eveniet a, ſit p, nu-
merus
autem caſuum quibus mihi eveniet b ſit q,
ſumendo
omnes caſus æquè in proclivi eſſe:
expectatio
mea valebit {pa + pq/p + q}.
AD hanc regulam eruendam, ponatur rurſus x pro valore
expectationis
meæ:
ergo oportet me, cùm x habeo, ad
eandem
expectationem pervenire poſſe, ut ante, juſto luſu.
Ad hoc autem tot colluſores ſumam, ut unà mecum nume-
rum
ipſius p + q efficiant, quorum deponat quiſque x, ita ut
depoſitum
ſit px + qx, &
quiſque ſibi ludat æquâ expecta-
tione
ad vincendum.
Porrò cum tot ex hiſce colluſoribus,
quot
indicat numerus q, ſigillatim hoc pactum inibo, ut eo-
rum
qui vincat mihi ſit daturus b, aut ego contra ipſi idem
b
, ſi vincam.
Similiter cum reliquis colluſoribus, conſti-
tuentibus
p 1 ſigillatim hanc conditionem aggrediar, ut eo-
rum
quiſque, qui ludum vincit, mihi ſit daturus a, &
ego
tantundem
(a ſcilicet) ipſi, ſi ego vincam.
Et patet hunc
luſum
conditione juſtum eſſe, nemine videlicet injuriam
patiente
.
Deinde patet me nunc q expectationis habere ad
b
, &
p 1 expectationes ad a, & 1 expectationem (me nem-
pe
vincente) ad px + qx - bq - ap + a, tunc enim obtineo
px
+ qx, id quod depoſitum eſt, de quo tradere debeo b u-
nicuique
q luſorum, &
a unicuique p 1 luſorum, quæ ſi-
mul
conficiunt bq + pa a.
Si itaque qx + bx - bq - ap +
497731IN LUDO ALEÆ. æquale eſſet ipſi a, haberem p expectationes ad a, (quando-
quidem
jam p 1 expectationes ad id habebam) &
q expe-
ctationes
ad b, &
ſic ad priorem meam exſpectationem rur-
ſus
perveniſſem.
Quocirca porrò px + qx - bq - ap + a = a,
&
fit x = {ap + bq/p + q}, pro valore expectationis meæ, omnino ut
in
initio poſitum fuit.
In numeris. Si 3 mihi expectationes forent ad 13, & 2
expectationes
ad 8, haberem per hanc regulam tantundem
ac
11.
Et facile eſt oſtendere, me, ſi 11 habeam, rurſus ad
eandem
expectationem pervenire poſſe.
Ludens enim con-
tra
4 alios, &
quiſque noſtrum quinque deponens II, cum
duobus
ex illis ſigillatim pactum inibo, ut horum qui vincat
mihi
ſit daturus 8, aut ego ipſi idem 8, ſi vincam.
Simili-
ter
cum duobus reliquis, ut eorum quiſque, qui ludum vin-
cit
, mihi ſit daturus 13, aut ego ipſi tantundem, ſi ego vin-
cam
.
Qui quidem luſus juſtus eſt. Et patet me hoc modo
duas
habere expectationes ad 8, nimirum ſi alteruter eorum,
qui
mihi 8 promiſerunt, vincat, &
3 expectationes ad 13,
nimirum
ſi alteruter reliquorum duorum, qui mihi 13 trade-
re
debent, vincat, aut ſi ipſe ludum vincam:
ego enim lu-
dum
vincens obtineo depoſitum, id eſt, 55, de quo unicui-
que
duorum tradere debeo 13, &
unicuique reliquorum duo-
rum
8, ita ut &
mihi relinquatur 13.
Propositio IV.
Ut igitur ad primò propoſitam quæſtionem veniamus,
nimirum
, de facienda diſtributione inter diverſos
colluſores
, quando eorum ſortes inæquales ſunt,
opus
eſt ut a facilioribus incipiamus.
SUmpto itaque me cum aliquo certare, hoc pacto: ut qui
priùs
ter vicerit, quod depoſitum eſt, lucretur, &
me jam
bis
viciſſe, alterum verò ſemel.
Scire cupio, ſi luſum
498732DE RATIOCINIIS ſequi non velimus, ſed pecuniam, de qua certamus, prout
æquum
eſt, partiri, quantum ejus mihi obtingeret.
Primò conſiderare oportet luſus, qui utrobique deficiunt.
Certum enim eſt, ſi inter nos convenerit, verbi gratiâ, ut
quod
depoſitum eſt lucretur is, qui priùs vigeſies vicerit, &

ego
decies &
novies vicero, at alter decies & octies, tantò
meliorem
fore eo caſu ſortem meam quantò hîc melior eſt,
ubi
à tribus luſibus binos conſequutus ſum, ille verò unum
duntaxat
:
quia nimirum utrobique mihi unus tantummodo
luſus
ſed ipſi duo deficiunt.
Porrò ad inveniendum quanta pars utrique debeatur, ad-
vertendum
eſt quid fieret, ſi in luſu pergeremus.
Certum
enim
eſt, ſi primum ludum vincerem, me præſcriptum nu-
merum
impleturum &
omne depoſitum conſecuturum, id
quod
vocetur a.
Quod ſi autem alter primum ludum vince-
ret
, tunc æquata utriuſque ſors foret, (quippe utrique uno
adhuc
deficiente ludo,) adeoque cederet cuique {1/2}a.
Mani-
feſtum
autem eſt me æquam habere ſortem ad primum lu-
dum
vincendum aut perdendum, ita ut mihi nunc æqua ſit
expectatio
ad obtinendum a aut {1/2}a:
quod ipſum per 1mam
Propoſitionem
tantum eſt ac ſi utriuſque ſortis dimidium, id
eſt
, {3/4}a, haberem;
& relinquitur alteri meo colluſori {1/4}a, quæ
ipſius
portio ſtatim ab initio eodem modo reperiri potuiſſet.
Unde patet, eum, qui ludum meum in ſe recipere vellet,
mihi
{3/4}a pro eo tradere debere;
ac proinde ſemper tria con-
tra
unum deponere eum poſſe, qui unum ludum vincere con-
tendat
, priuſquam alter duos vincat.
Propositio V.
Panamus unum mihi deficere ludum & colluſori meo
tres
luſus. Oportet hîc facere diſtributionem.
ADvertamus itaque rurſus, in quo eſſemus ſtatu, ſi ego vel
ipſe
primum vinceret luſum.
Si ego vincerem, obtinerem
depoſitum
, id eſt, a;
quòd ſi autem ille primum ludum
499733IN LUDO ALEÆ. ceret, deficerent ipſi duo luſus & mihi unus; ac proinde in
eodem
ſtatu eſſemus, qui in præcedenti Propoſitione poſi-
tus
fuit, mihique obtingeret {3/4}a, ut ibi oſtenſum eſt.
Ita-
que
pari facilitate vel a mihi obtinget vel {3/4}a, id quod tan-
tum
eſt, per 1mam Propoſitionem, ac {7/8}a.
Et relinquitur {@/8} a
colluſori
meo;
ita ut mea ſors ad ſortem illius ſe habeat, ſic
ut
7 ad 1.
Quemadmodum autem ad hunc calculum requiſitus eſt
præcedens
, ita rurſus hicce inſervit ſequenti:
nimirum, ſi
ponamus
mihi unum ludum deficere &
colluſori meo 4or lu-
ſus
.
Et invenitur eodem modo, mihi deberi {15/16} iſtius quod
depoſitum
eſt, &
ipſi {1/16}.
Propositio VI.
Ponamus mihi deficere duos luſus & colluſori meo
tres
luſus.
FIet itaque primo luſu; vel ut mihi unus luſus deficiat &
ipſi
tres (unde mihi per præcedentem Propoſitionem ob-
tinget
{7/8} a);
vel ut cuique noſtrum adhuc duo luſus deficiant,
unde
mihi debebitur {1/2} a, quandoquidem ſic utrique æqua ſors
futura
eſt.
Eſt mihi autem æqualis facilitas ad primum lu-
dum
vincendum aut perdendum;
ita ut mihi æqua ſit expe-
ctatio
ad obtinendum {7/8}a aut {1/2}a, id quod mihi valet {11/16} a, per
1
mam Propoſitionem.
Et debentur mihi 11 partes ejus quod
depoſitum
eſt, &
colluſori meo 5 partes.
Propositio VII.
Ponamus mihi deficere duos luſus & colluſori me@
quatuor
.
FIet itaque, ut, ſi primum ludum vincam, unum ludum
vincere
debeam &
alter quatuor; vel, ſi eundem perdam,
duos
&
alter tres. Ita ut æqua mihi ſors obtingat ad
500734DE RATIOCINIIS aut {1@/16}a, id quod tantum valet ac {13/16}a, per 1mam Propoſitio-
nem
.
Unde patet, eum meliorem habere ſortem, qui duos
luſus
vincere debet dum alter quatuor, quàm eum, qui unum
dum
alter duos.
In hoc enim poſteriori caſu, nimirum ipſius
1
ad 2, portio mea, per 4tam Propoſitionem, eſt {3/4}a, quæ
minor
eſt quàm {13/16}a.
Propositio VIII.
Nunc verò ponamus tres eſſe colluſores, quorum pri-
mo
ut & ſecundo unus luſus deficiat, ſed
tertio
duo luſus.
UTigitur inveniatur primi pars, rurſus advertendum eſt,
quid
ipſi deberetur, ſi vel ipſe vel alter reliquorum duo-
rum
primum luſum vinceret.
Si ipſe vinceret, haberet de-
poſitum
, id quod ſit a.
Quòd ſi ſecundus vinceret, primus
nihil
haberet, quoniam ſecundus ſic luſui finem impoſuiſſet.
At ſi tertius vinceret, tunc cuique trium adhuc unus defice-
ret
luſus, ideóque tam primo quàm utrique reliquorum de-
beretur
{1/3}a.
Et fit primo una expectatio ad a, una ad o, &
una
ad {1/3}a, (quandoquidem æquè facilè contingere poteſt
cuique
trium ut primum ludum vincat,) quod ipſi tantun-
dem
valet ac {4/9}a, per 2dam Propoſitionem.
Et fit ſimiliter
ſecundo
{4/9}a, &
remanet tertio {1/9}a. Cujus pars ſeparatim
etiam
inveniri potuerat, atque inde reliquorum partes deter-
minari
.
501357IN LUDO ALEÆ.
Propositio IX.
Ut tot colluſorum, quot quis voluerit, ex quibus uni
plures
&
alii pauciores luſus deficiunt, cujuſque pars
inveniatur
, conſiderandum eſt, quid illi, cujus par-
tem
invenire volumus, deberetur, ſi vel ipſe, vel
quiſlibet
reliquorum primum ſequentem ludum vin-
ceret
.
Horum autem partes ſi in unam ſummam
colligantur
, &
aggregatum per numerum colluſo-
rum
dividatur, quotiens oſtendet unius quæſitam
partem
.
POnamus tres eſſe colluſores A, B, & C, & ipſi A unum
ludum
deficere, ipſi B duos luſus, &
ipſi C ſimiliter duos
luſus
Invenire oportet, quid ipſi B, ejus quod depoſitum
eſt
, debeatur.
Id quod vocetur q.
Primò examinandum eſt, quid ipſi B deberetur, ſi vel
ipſe
, vel A, vel C primum ſequentem ludum vinceret.
Si A vinceret, ludo finem impoſuiſſet, ac per conſequens
ipſi
B deberetur o.
Si ipſe B vinceret, deficeret illi adhuc
unus
luſus, &
ipſi A unus luſus, at ipſi C duo luſus. Quo-
circa
ipſi B hoc in caſu deberetur {4/9}q, per 8vam Propoſitio-
nem
.
Denique ſi C primum ſequentemludum vinceret, tunc ipſis
A
&
C ſingulis unus deficeret luſus, ſed ipſi B duo luſus, ac
per
conſequens ipſi B deberetur {1/9}q, per eandem Propoſitio-
nem
8vam.
Nunc autem in unam ſummam colligendum eſt,
id
quod in tribus hiſce caſibus ipſi B deberetur:
nimirum, o,
{4/9}q, {1/9}q:
quorum ſumma eſt {5/9}q. Quod ipſum diviſum per 3,
numerum
colluſorum, dat {5/27}q.
Quæ ipſius B quæſita pars
eſt
.
Demonſtratio autem hujus patet ex 2da Propoſitione.
Quoniam enim B æquam habet ſortem ad obtinendum o,
{4/9}q, vel {1/9}q, habet per 2dam Propoſitionem tantundem ac
502736DE RATIOCINIIS {o + {4/9}q + {1/9}/3}q, id eſt, {5/27}q. Et certum eſt, hunc diviſorem 3
eſſe
numerum colluſorum.
Ut autem inveniatur, quid cuipiam debeatur in quolibet
caſu
, videlicet ſi vel ipſe vel aliquis reliquorum primum ſe-
quentem
ludum vincat:
oportet ſimpliciores caſus primò in-
veſtigare
, &
horum medio ſequentes. Nam ſicut hic ulti-
mus
caſus ſolvi non potuit priuſquam ille octavæ Propoſi-
tionis
calculo ſubductus eſſet, in quo deficientes luſus erant
1
, 1, 2, ita etiam cujuſque pars ſupputari nequit in tali caſu,
ubi
deficientes luſus ſunt 1, 2, 3, quin primùm calculo ſub-
ductus
ſit caſus deficientium luſuum 1, 2, 2, quemadmodum
jam
fecimus, &
præterea ille, in quo luſus deficientes ſunt
1
, 1, 3;
qui ſimiliter per 8vam Propoſitionem ſupputari potuiſ-
ſet
.
Atque hoc quidem pacto conſequenter ſupputare licet
caſus
omnes, qui in ſequenti tabula comprehenduntur, &

infinitos
alios.
Tabula pro 3 colluſoribus.
11
Luſus
, quiipſis \\ deficiunt. # 1 ÷ 1 ÷ 2 # 1 ÷ 2 ÷ 2 # 1 ÷ 1 ÷ 3 # 1 ÷ 2 ÷ 3
Eorum
partes. # 4 ÷ 4 ÷ 1 # 17 ÷ 5 ÷ 5 # 13 ÷ 13 ÷ 1 # 19 ÷ 6 ÷ 2
# 9 # 27 # 27 # 27
Luſus
, quiipſis \\ deficiunt. # 1 ÷ 1 ÷ 4 # 1 ÷ 1 ÷ 5 # 1 ÷ 2 ÷ 4 # 1 ÷ 2 ÷ 5
Eorum
partes. # 40 ÷ 40 ÷ 1 # 121 ÷ 121 ÷ 1 # 178 ÷ 58 ÷ 7 # 542 ÷ 179 ÷ 8
# 81 # 243 # 243 # 729
Luſus
, quiipſis \\ deficiunt. # 1 ÷ 3 ÷ 3 # 1 ÷ 3 ÷ 4 # 1 ÷ 3 ÷ 5
Eorum
partes. # 65 ÷ 8 ÷ 8 # 616 ÷ 82 ÷ 31 # 629 ÷ 87 ÷ 13
# 81 # 729 # 729
Luſus
, quiipſis \\deſiciunt. # 2 ÷ 2 ÷ 3 # 2 ÷ 2 ÷ 4 # 2 ÷ 2 ÷ 5 # 2 ÷ 3 ÷ 3 # 2 ÷ 3 ÷ 4 # 2 ÷ 3 ÷ 5
Eorum
partes. # 34 ÷ 34 ÷ 13 # 338 ÷ 338 ÷ 53 # @53 ÷ 353 ÷ 23 # 133 ÷ 55 ÷ 55 # 451 ÷ 195 ÷ 83 # 1433 ÷ 635 ÷ 119
# 81 # 729 # 729 # 243 # 729 # 2187
Quod ad teſſeras attinet, deiis quæſtiones proponi poſ-
ſunt
:
videlicet, quotâ vice unâ teſſerâ ſenarium jacere pe-
riclitandum
ſit, aut aliquod reliquorum punctorum.
503737IN LUDO ALEÆ. quotâ vice duos ſenarios duabus teſſeris, aut tres ſenarios
tribus
teſſeris jacere ſit tentandum.
Et plures aliæ hujuſmo-
di
quæſtiones.
Ad quas ſolvendas advertendum eſt.
Primò unius teſſeræ ſex eſſe jactus diverſos, quorum qui-
vis
æquè facilè eveniat.
Sumo enim teſſeram habere figu-
ram
cubi perfectam.
Porrò duarum teſſerarum 36 eſſe diverſos jactus, quorum
ſimiliter
quivis æquè facilè obtingere poteſt.
Nam ratione
cujuſque
jactus unius teſſeræ poteſt unus ſex jactuum alterius
teſſeræ
ſimul contingere.
Et ſexies 6 efficiunt 36 jactus.
Item trium teſſerarum eſſe 216 jactus diverſos. Nam ratio-
ne
cujuſque 36 jactuum duarum teſſerarum poteſt unus ſex
jactuum
, qui in 3tia ſunt, evenire.
Et ſexies 36 efficiunt
216
jactus.
Eodem modo patet, quatuor teſſerarum jactus eſſe ſexies
216
, id eſt, 1296;
atque ſic ulteriùs jactus quotlibet teſſera-
rum
ſupputari poſſe, ſumendo ſemper pro acceſſione unius
teſſeræ
ſexies jactus præcedentis.
Porrò notandum, duarum teſſerarum unum duntaxat eſſe
jactum
, qui 2 aut 12 puncta efficiat, duos verò jactus, qui
3
aut 11 puncta efficiant.
Si enim teſſeras vocemus A &
B
, patet, ad 3 puncta jacienda in A unum &
in B duo, vel
in
B unum &
in A duo puncta reperiri poſſe. Similiter ad
11
puncta jacienda in A quinque &
in B ſex, vel in A ſex
&
in B quinque puncta patêre poſſe. Quatuor punctorum
tres
ſunt jactus, videlicet, ipſius A 1 &
B 3 puncta; vel
ipſius
A 3 &
B 1 punctum; vel ipſius A 2 & B 2 puncta.
Decem punctorum ſimiliter tres ſunt jactus.
Quinque vel novem punctorum 4or ſunt jactus.
Sex vel octo punctorum 5que ſunt jactus.
Septem punctorum 6 ſunt jactus.
11
# 3 vel 18 # # 1
# 4 vel 17 # # 3
# 5 vel 16 # # 6
In
tribus teſſeris reperiuntur # 6 vel 15 # punctorum # 10 # jactus.
# 7 vel 14 # # 15
# 8 vel 13 # # 21
# 9 vel 12 # # 25
# 10 vel 11 # # 27
504738DE RATIOCINIIS
Propositio X.
Invenire, quot vicibus ſuſcipere quis poſſit, ut
unâ
teſſerâ 6 puncta jaciat.
Si quis primâ vice ſenarium jacere contendat, apparet
unum
eſſe caſum, quo vincat, habeatque id, quod pi-
gnoris
loco depoſitum eſt;
quinque verò eſſe caſus, quibus
perdat
, &
nihil habeat. Sunt enim 5 jactus contra ipſum,
&
tantùm unus pro ipſo. Quod autem depoſitum eſt voce-
tur
a.
Eſt itaque ipſi unica expectatio ad obtinendum a, ſed
quinque
ad obtinendum o;
id quod per 2dam Propoſitionem
tantundem
valet ac {1/6}a.
Et manet pro eo qui ipſi hunc ca-
ſum
offert {5/6}a.
Ita ut tantummodo 1 contra 5 deponere poſ-
ſit
, qui primâ vice ſuſcipere velit.
Qui duabus vicibus ſemel ſenarium jacere certet, ſors ejus
hoc
pacto computatur.
Si primâ vice 6 jaciat, obtinet a.
Si diverſum eveniat, unus ipſi reſtat jactus, qui ex præce-
denti
tantum valet, quantum {1/6}a.
Atqui ut primâ vice 6 ja-
ciat
, unus tantùm caſus eſt, &
quinque caſus, quibus diver-
ſum
eveniat.
Itaque ab initio unus caſus eſt, qui det ipſi a;
&
quinque quident {1/6}a, id quod per 2dam Propoſitionem va-
let
{11/36}a.
Unde contracertanti luſori cedit reliquum {25/36}a; ad-
eo
ut ſors utriuſque ſive æſtimatio expectationis eam ſervet
rationem
, quam 11 ad 25;
id eſt minus quàm 1 ad 2.
Hinc eodem modo calculo ſubducitur, quòd ſors ejus, qui
tribus
vicibus ſemel ſenarium jacere ſuſcipit, ſit futura {91/216}a;
ita ut 91 contra 125 deponere poſſit; id eſt, paulò minus
quàm
3 ad 4.
Qui quatuor vicibus idem ſuſcipit, ſors ejus eſt {671/1296}a; ita
ut
671 contra 625 deponere poſſit;
id eſt, plùs quam 1
ad
1.
Qui quinque vicibus idem ſuſcipit, ſors ejus eſt {4651/7776}a, &
poteſt
4651 contra 3125 deponere;
id eſt, paulò minus quàm
3
ad 2.
505739IN LUDO ALEÆ.
Qui ſex vicibus idem ſuſcipit, ſors ejus eſt {31031/46656}a, & po-
teſt
31031 contra 15625 deponere;
id eſt, paulò minus
quàm
2 ad 1.
Atque ita conſequenter quilibet jactuum numerus inueniri
poteſt
.
Sed licet majori compendio progredi, ut in ſequen-
ti
Propoſitione oſtendetur;
ſine quo calculus aliàs multo pro-
lixior
foret.
Propositio XI.
Invenire, quot vicibus ſuſcipere quis poſſit, ut dua-
bus
teſſeris 12 puncta jaciat.
SI quis primâ vice duos ſenarios jacere contendat, ap-
paret
unum eſſe caſum, quo vincat, id eſt, ad ob-
tinendum
a;
& 35 eſſe caſus, quibus perdat ſive nihil ha-
beat
, quoniam 36 ſunt jactus.
Itaque habet, per 2dam
Propoſitionem
, {1/36}a.
Qui duabus vicibus idem ſuſcipit, ſi primâ vice duos
ſenarios
jaciat, obtinebit a;
ſi verò primâ vice diver-
ſum
eveniat, unus ipſi reſtat jactus, id quod ipſi, per
illud
quod jam dictum eſt, valet {1/36}a.
Atqui ut primâ vice duos ſenarios jaciat, unus tan-
tum
eſt caſus, ſed 35 caſus, quibus diverſum eveniat.
Itaque ab initio unus caſus eſt, qui det ipſi a, & 35
qui
dent {1/36}a;
id quod per 2dam Propoſitionem valet
{71/2296}a Et remanet contracertanti {1225/1296}a.
Ex his invenire licet, qualis ſit ei ſors aut pars, qui
idem
ſuſcipit quaternis jactibus, prætereundo caſum eum,
cùm
quis illud ternis jactibus ſuſcipit.
Etenim, qui 4or vicibus duos ſenarios jacere conten-
dit
, ſi illud 1ma aut 2da vice faciat, obtinet a;
ſin mi-
nùs
, reſtant ipſi duo jactus, qui per illud quod ſupe-
riùs
dictum eſt, valent {71/1296}a.
Sed propter eandem
506740DE RATIOCINIIS tionem habet etiam 71 caſus, ut ex duobus primis ja-
ctibus
ſemel duos ſenarios jaciat, contra 1225 caſus,
quibus
diverſum eveniat.
Habet itaque ab initio 71 ca-
ſus
, qui ipſi dent a, &
1225 caſus, qui dent ipſi {71/1296}a.
Quod ipſi per 2dam Propoſitionem valet {178991/1679616}a. Et re-
manet
contracertanti {1500625/1679616}a.
Id quod oſtendit eorum
ſortes
eſſe ad ſe invicem, ut 178991 ad 1500625.
E quibus porrò eâdem ratione invenitur expectatio e-
jus
, qui 8 vicibus ſemel duos ſenarios jacere certat.
Ac inde rurſus expectatio ejus, qui idem ſuſcipit 16 vi-
cibus
.
Atque ex hujus expectatione, ut etiam ex expe-
ctatione
illius, qui iſtud 8 vicibus ſuſcipit, invenitur ex-
pectatio
ejus, qui illud 24 vicibus in ſe recipit.
In
qua
operatione, quoniam præcipuè quæritur in quo nu-
mero
jactuum æqualis ſors incipiat, inter eum qui id ſu-
ſcipit
&
eum qui offert, licebit à numeris, qui alioquin
in
immenſum excreſcerent, poſteriores aliquot characte-
res
auferre.
Atque ita quidem reperio ei, qui illud 24
vicibus
ſuſcipit, adhuc aliquid deficere;
tumque demum
eum
potiorem conditionem inire, cùm 25 jactibus aggre-
ditur
.
Propositio XII.
Invenire quot teſſeris ſuſcipere quis poſſit, ut primâ
vice
duos ſenarios jaciat.
HOc autem tantundem eſt, ac ſi quis ſcire velit, quo-
to
jactu quiſpiam unâ teſſerâ ſuſcipere poſſit, ut bis
ſenarium
jaciat.
Quòd ſi quis duobus jactibus ſuſcipe-
ret
, obtingeret ei, per ea quæ ante oſtenſa ſunt, {1/36}a.
Qui illud tribus jactibus in ſe reciperet, ſi primus ejus
jactus
ſenarius non foret, haberet adhuc duos jactus,
quorum
uterque ſenarius eſſe deberet, id quod
507741IN LUDO ALEÆ. dem valere dictum eſt ac {1/36}a. At verò primo ejus ja-
ctu
exiſtente ſenario, opùs eſt ut ex duobus jactibus
non
niſi ſemel ſenarium jaciat.
Quod per 10 Propoſi-
tionem
tantundem valet ac ſi {11/36}a haberet.
Atqui cer-
tum
eſt ipſum unum habere caſum, quo primâ vice ſe-
narium
jaciat, &
quinque caſus quibus diverſum eve-
niat
.
Habet itaque ab initio unum caſum ad {11/36}a, &
5
caſus ad {1/36}a, id quod per 2dam Propoſitionem tan-
tundem
valet ac {16/216}a ſeu {2/27}a.
Hoc pacto aſſumendo
continuè
unum jactum ampliùs, invenitur 10 jactibus unâ
teſſerâ
, aut 10 teſſeris primo jactu ſuſcipi poſſe, ut duo
ſenarii
jaciantur, idque cum lucro.
Propositio XIII.
Si cum alio ludam duabus teſſeris unum ſolummodo
jactum
, hâc conditione, ut, ſi ſeptenarius eve-
niat
, ego vincam;
at ille, ſi denarius obtingat;
ſi vero quidquam aliud accidat, ut tum id quod
depoſitum
eſt æqualiter dividamus:
Invenire qua-
lis
iſtius pars cuique noſtrum debeatur.
QUoniam 36 jactuum, qui duabus teſſeris proveniunt,
6
jactus exiſtunt ſeptem punctorum, &
3 jactus
decem
punctorum, reſtant adhuc 27 jactus, qui ludum
æquare
poſſunt;
id quod ſi fiat, cuique noſtrum debe-
bitur
{1/2}a.
Verùm ſi id non obtingat, habebo 6 caſus,
quibus
vincam, id eſt, ut a habeam;
& 3 caſus, qui-
bus
diverſum eveniat, nihilque habeam:
id quod per
2
dam Propoſitionem tantundem eſt ac ſi tali caſu {2/3}a ha-
berem
.
Habeo itaque ab initio 27 caſus ad {1/2}a & 9 ca-
ſus
ad {2/3}a, id quod, per 2dam Propoſitionem, tantun-
dem
eſt ac {13/24}a.
Et remanet contracertanti {11/24}a.
508742DE RATIOCINIIS
Propositio XIV.
Si ego & alius duabus teſſeris alternatim jaciamus,
hâc
conditione, ut ego vincam ſimul atque ſe-
ptenarium
jaciam, ille vero quam primùm ſena-
rium
jaciat;
ita videlicet, ut ipſi primum ja-
ctum
concedam:
invenire rationem meæ ad ipſius
ſortem
.
POnatur, ſortem meam valere x, & id quod depoſi-
tum
eſt vocari a;
eritque ſors alterius = a—x. Et
patet
, quandocunque ipſius vices jaciendi revertuntur, ſor-
tem
meam tum rurſus debere eſſe = x.
At quandocunque
meæ
vices ſunt ut jaciam, ſors mea pluris æſtimanda eſt.
Ponatur itaque pro ejus valore y. ſam quo niam ex 36 ja-
ctibus
reperiuntur 5 in 2 teſſeris, qui colluſori meo ſena-
rium
dare luſuſque victorem reddere poſſunt;
& 31 jactus,
quibus
diverſum eveniat, id eſt, qui meas jaciendi vices pro-
movent
:
habebo, priuſquam jacit, 5 caſus ad obtinen-
dum
0, &
31 caſus ad obtinendum y. id quod per 3tiam Pro-
poſitionem
valet {31 y/36}.
Poſuimus autem caſum meum à
principio
eſſe = x.
Quocirca erit {31 y/36} = x, adeo-
que
y = {36 x/31}.
Deinde poſitum fuit, vicibus meis ve-
nientibus
, ſortem meam valere y.
Ego verò jacturus,
habeo
6 caſus ad obtinendum a, quandoquidem 6 ja-
crus
reperiuntur 7 puncrorum, qui me victorem red-
dunt
;
habeoque 30 caſus, quibus vices colluſoris mei
revertuntur
, id eſt, ut mihi obtineam x.
id quod per 3tiam
509743IN LUDO ALEÆ. Propoſitionem valet {6 a + 30 x/36}. Hoc autem cum ſit
= y, erit, invento, ut ante, {36 x/31} = y, {30 x + 6 a/36}
= {36 x/31}.
Unde invenitur x = {31 a/61}, valor meæ ſor-
tis
.
Et per conſequens colluſoris mei erit {30 a/61}; ita ut
ratio
ſortis meæ ad illius ſortem ſit, ut 31 ad 30.
Coronidis loco ſubjungantur ſequentia Problemata.
Problema I.
A & B unà ludunt duabus teſſeris, hâc conditione,
ut
A vincat, ſi ſenarium jaciat, at B ſi ſeptenarium ja-
ciat
.
A primò unum jactum inſtituet; deinde B duos
jactus
conſequenter;
tum rurſus A duos jactus, atque
ſic
deinceps, donec hic vel ille victor evadat.
Quæri-
tur
ratio ſortis ipſius A ad ſortem ipſius B?
Reſp. ut
10355
ad 12276.
Problema II.
Tres colluſores A, B & C aſſumentes 12 calculos,
quorum
4 albi &
8 nigri exiſtunt, ludunt hâc condi-
tione
:
ut, qui primus ipſorum velatis oculis album cal-
culum
elegerit, vincat;
& ut prima electio ſit penes A,
ſecunda
penes B, &
tertia penes C, & tum ſequens rur-
ſus
penes A, atque ſic deinceps alternatim.
Quæritur,
quænam
futura ſit ratio illorum ſortium?
Problema III.
A certat cum B quòd ipſe ex 40 chartis luſoriis, id
eſt
, 10 cujuſque ſpeciei, 4 chartas extracturus ſit;
510744DE RATIOC. IN LUDO ALEÆ. ut ex unaquaque ſpecie habeat unam. Et invenitur ratio
ſortis
A ad ſortem B ut 1000 ad 8139.
Problema IV.
Aſſumptis, ut ante, 12 calculis, 4 albis & 8 nigris,
certat
A cum B, quòd velatis oculis 7 calculos ex iis
exempturus
ſit, inter quos 3 albi erunt.
Quæritur ratio
ſortis
ipſius A ad ſortem ipſius B.
Problema V.
A & B aſſumentes ſinguli 12 nummos ludunt tribus
teſſeris
hâc conditione:
ut, ſi 11 puncta jaciantur, A
tradat
nummum ipſi B;
at ſi 14 puncta jaciantur, B tra-
dat
nummum ipſi A;
& ut ille ludum victurus ſit, qui
primùm
omnes habuerit nummos.
Et invenitur ratio
ſortis
ipſius A ad ſortem ipſius B, ut 244140625 ad
282429536481
.
FINIS.
227[Figure 227]
511
CHRISTIANI HUGENII
NOVUS
CYCLUS
HARMONICUS
.
512
[Empty page]
513747 228[Figure 228]
CHRISTIANI HUGENII
NOVUS
CYCLUS
HARMONICUS
.
Litteræ D. Hugenii de Cyclo Harmonico.
NOvam tibi mitto de Muſica obſervationem.
Spectat hæc prima Scientiæ illius fundamen-
ta
, id eſt, tonorum, qui in cantu &
Inſtru-
mentorum
fabrica obſervantur, determina-
tionem
.
Quicunque licet parum verſati ſint
in
parte illa Theoriæ, norunt, quid ſit, quod
vocatur
Temperamentum, quod tonos illos
moderatur
&
quam neceſſarium illud ſit in harmonia tubo-
rum
Organi vel chordarum Clavecymbali.
Celebriores auctores, uti Zarlinus & Salinas, illud re-
ferunt
inter inventa pulcherrima &
utiliſſima, quæ in muſi-
cis
detegi poſſunt;
& uterque contendit ſe primum Tempera-
mentum
hoc ad examen revocaſſe, &
demonſtrationibus Ma-
thematicis
conſtituiſſe.
Ante illos experientia & neceſſitas il-
lud
quidem aliquo modo jam introduxerant, licet vera men-
ſura
&
methodus nondum eſſet cognitæ. Inventio hujus Tem-
peramenti
in cauſa fuit, ut merito negligerentur omnes ve-
terum
Tetrachordarum &
Diapaſonorum diviſiones quarum
pleræquæ
abſurdæ &
uſus nullius erant in compoſitione pluri-
marum
partium:
hac etiam inventione noſtrum ſyſtema to-
norum
magis abundat conſonantiis, magiſque eſt juxta na-
turam
cantus, quam illorum erat.
514748CHRIST. HUGENII
Pono notas eſſe proportiones, in quibus conſiſtunt per-
fectæ
conſonantiæ, ſcilicet:
Quintam audiri, quando, poſt
ſonum
editum ex motu chordæ integræ, duæ tertiæ partes
ipſius
agitantur:
vel proportionem, a qua conſonantia hæc
pendet
, eſſe ut 3 ad 2;
Quartæ proportionem eſſe ut 4 ad 3;
Tertiæ majoris ut 5 ad 4; Tertiæ minoris ut 6 ad 5; Sextæ
majoris
ut 5 ad 3;
Sextæ minoris ut 8 ad 5. Et quantum ad
Temperamentum
, iidem autores, quos modo memoravi, nos
docent
, ut hoc applicetur inſtrumentis, conſonantiam
Quintam
minuendam eſſe quarta parte Commatis ut vocant,
quæ
adeo exigua eſt diminutio, ut auris hanc difficulter per-
cipiat
, &
nullam inde capiat moleſtiam; cum Comma integrum
ſit
ratio inter tonum integræ chordæ, &
hujus tonum
quando
parte {1/81} minuitur.
Sequitur inde, Quartam auctam
eſſe
hac ipſâ exigua quantitate.
Tertia minor pariter, eſt
diminuta
{1/4} Commatis, &
conſequenter Sexta major in tantum
aucta
;
ſed Tertia major perfectionem ſervat, ut & ideo etiam
Sexta
minor.
Juxta has conſonantiarum menſuras, diſponuntur omnes
inſtrumentorum
toni, tam Diatonici quam Chromatici, quos
addidere
Muſici, &
pariter toni Enarmonici, quando & hi
ut
magis completa ſit ſymphonia adjiciuntur.
Obſervatio autem noſtra hæc eſt, ſi dividatur Octava in
31
partes æquales, quod fiet quærendo 30 medias propor-
tionales
inter totam chordam (quæ ſumitur pro regula Har-
monicâ
) &
ejus dimidium, dabitur in tonis, quos produ-
cunt
longitudines , Syſtema parum admodum ab iſto
quod
modo memoravi ex Temperamento deductum, ita ut
nemo
auri quantumvis ſubtili præditus differentiam perci-
piet
;
quod tamen novum Syſtema toto cælo ab alio differet,
novaſque
afferet utilitates tum in Theoriam cum in Praxin.
Salinas inventum hoc dividendi octavam in 31 partes æ-
quales
memorat ſed ut hoc culpet, &
P. Merſennus pariter
poſt
ipſum hanc rejicit diviſionem, unde mihi facile fides ha-
benda
erit, me nihil ex illis autoribus mutuatum eſſe;
ſed ſi
&
hoc feciſſem, ſatis a me præſtitum crederem, ſi
515749NOVUS CYCLUS HARMONICUS. tiam ejus diviſionis ex Geometriæ principiis demonſtrave-
rim
, &
illam vindicaverim adverſus injuſtum duorum illo-
rum
celebrium Scriptorum pronunciatum.
In lib. 3. Muſices Salinæ integrum exſtat caput de hac di-
viſione
, cujus inſcriptio eſt, De prava conſtitutione cujuſ-
dam
inſtrumenti, quod in Italia citra quadraginta annos fa-
bricari
cæptum eſt, in quo reperitur omnis tonus in partes
quinque
diviſus;
Dicit inſtrumentum hoc nominis Archi-
cymbali
donatum fuiſſe, illudque fuiſſe incerti autoris;
Mu-
ſicos
quoſdam admodum idoneos id magni feciſſe, præci-
pue
quia continebat omnia intervalla, omnesque conſonan-
tias
(ut credebant, ait) adſcendendo, &
deſcendendo & quia
poſt
certam periodum rediebatur ad eundem ſonum vel æqui-
pollentem
, cum eo a quo initium factum erat;
Quia Octava di-
viſa
erat in 31 partes æquales, quas vocabant Dieſas (ſeu tonos
perfectos
) quarum tonus debebat continere 5;
magnus ſe-
mitonus
3;
parvus 2; Tertia major 10; Tertia minor 8; Quar-
ta
13;
Quinta 18; Sexta minor 21; Sexta major 23. Sed ad-
dit
, cum tentaſſent tale diſponere inſtrumentum hoc ſonum
dediſſe
admodum ingratum, &
qui inſigniter aures præſen-
tium
offendebat, unde concludit, talem diviſionem deviare ab
omni
ratione harmonica, ſive examinetur ſecundum menſu-
ram
juſtarum conſonantiarum ſive Temperamenti.
Præter
experientiam
&
aliud affert argumentum deductum ex Me-
thodo
in hac diviſione adhibita.
P. Merſennus etiam con-
tendit
ſe bene illam refutaviſſe.
Erravit uterque, quia illos
latebat
Methodus dividendi Octavam in 31 partes æquales,
quod
probabiliter &
ipſi inventores non potuere; requiritur
enim
cognitio Logarithmorum, qui nondum illorum nequi-
dem
Salinæ tempore erant inventi.
Tandem novum hoc
Temperamentum
, quod adeo repudiant, omnium præſtantiſ-
ſimum
merito dicitur, omnia habens commoda quæ ipſi tri-
buebantur
;
præcipuæ ſimplicitatem quam communicat Theo-
riæ
tonorum, &
parum admodum differt ab eo, quo utun-
tur
omnes, ut auris differentiam non percipiat uti computa-
tione
probabo.
516750CHRIST. HUGENII
Dico ergo primum, Quintam noſtræ diviſionis non ſupe-
rare
Quintas Temperamenti quam {1/110} Commatis, quæ diffe-
rentia
, auditu nullo modo percipi poteſt;
ſed quæ alioquin
daret
iſtam conſonantiam tanto magis perfectam.
Quartæ conſequenter Temperamenti ordinarii non exce-
dunt
noſtras niſi illâ {1/110} commatis, &
tendunt etiam
tanto
magis ad perfectionem.
Tertiæ minores ſunt minores {3/110} vel circiter {1/37} Commatis
quàm
in temperamento, &
Sextæ majores in tantum exce-
dunt
Sextas majores Temperamenti;
utræque fateor recedunt
à
perfecta proportione;
ſed videmus differentiam {1/37} Comma-
tis
non eſſe ſenſibilem, nec augere ſenſibiliter {1/4} Commatis,
qua
conſonantiæ in Temperamento aberrant à veris.
Tandem Tertiæ majores ſuperant Tertias Temperamenti,
quæ
ſunt perfectæ, {4/110} vel quaſi {1/28} Commatis, quæ adeo exi-
gua
eſt differentia, ut niſi pro perfectis, non obſtante hoc
augmento
haberi queant;
quid enim facit {1/28} Commatis, cum
{1/4} adeo facile patiamur.
Deducimus ex exiguis omnibus hiſce differentiis, Or-
ganum
aut Clavecymbalum conſtitutum juxta Tempera-
mentum
ordinarium, etiam diſpoſitum eſſe juxta novam
diviſionem
, quantum aure poterit diſcerni.
Si vero
quis
ſibi hac in parte magis deſiderat ſatisfacere, &
ex-
actiſſime
conſtituere inſtrumentum juxta 31 partes æqua-
les
Octavæ, tantum dividenda eſt monochorda juxta nu-
meros
, qui habentur in ſequenti Tabula, &
, poſitâ totâ
chordâ
, æquiſonâ cum C Clavecymbali aut Organi, diſponere
pariter
alias chordas vel tubos, cum ſonis, ex memorata.
diviſione oriundis & qui audiuntur poſito pectine in locis no-
tatis
.
Quod veroad Archicymbalum de quo Salinas loquitur,
ſpectat
, dubito, an non habuerit 31 palmulas in quavis octa-
va
;
ſed quoniam non poterit ſine confuſione talis abacus ad-
hiberi
præ multitudine palmularum, præſtaret meâ ſententiâ
diſponere
31 chordas ſimplices pro quavis octavâ, quod po-
teſt
fieri ſine diſficultate;
& conſtructis palmulis, quæ ele-
vant
ſubſilia, omnibus æqualis longitudinis, altitudinis, &
517751NOVUS CYCLUS HARMONICUS. titudinis, quæ latitudo ſit {1/5} palmulæ vulgaris, deinde ſuper-
imponendus
erit abacus mobilis, cum claviculis in inferiori
parte
ſingularum palmularum fixis;
ſemel ita diſpoſiti hi ut
chordæ
, quæ in quavis octava adhibentur, ſonent, omni-
bus
tranſpoſitionibus inſervient.
Quæ ergo fient ſine labore
per
tonos, ſemitonos, &
uſque ad quintas partes tonorum;
& certum eſt, omnes tonos & conſonantias in ſingulis tranſ-
poſitionibus
æque accuratas eſſe, quod utile &
amœnum erit.
Olim
Pariſiis conſtrui curavi, tales abacos mobiles ſuperim-
ponendos
abacis vulgaribus Clavecymbalorum tranſpoſitio-
nibus
plurimis, licet non omnibus completis, inſervientes;

quod
inventum approbarunt &
imitati ſunt periti in muſicis
varii
.
Sed ut quis certus ſit de veritate illorum, quæ ſuperius
dixi
, inſpiciat Tabulam ſequentem cujus contenta ut &
uſum
explicabo
.
229[Figure 229]
51875211
## Diviſio Octavæ in \\ partes 31. æ- \\ quales. # # # ## Diviſio Octavæ ſecun- \\ dum Temperamen- \\ tum vulgare.
I
. # II. # III. # IV. # V. # VI.
N
97106450
4
,6989700043 # 50000 # Utz # Cz # 50000 # 4,6989700043
4
,7086806493 # 51131
4
,7183912943 # 52278
4
,7281019393 # 53469 # Sr # Bx # 53499 # 4,7283474859
4
,7378125843 # 54678
4
,7475232293 # 55914 # Sa # B # 55902 # 4,7474250108
4
,7572338743 # 57179 # * # * # 57243 # 4,7577249674
4
,7669445193 # 58471
4
,7766551643 # 59794 # La # A # 59814 # 4,7768024924
4
,7863658093 # 61146
4
,7960764543 # 62528 # * # * # 62500 # 4,7958800173
4
,8057870993 # 63942 # Solx # Gx # 64000 # 4,8061799740
4
,8154977443 # 65388
4
,8252083893 # 66866 # Sol # G # 66874 # 4,8252574989
4
,8349190343 # 68378
4
,8446296793 # 69924
4
,8543403243 # 71506 # Fax # Fx # 71554 # 4,8546349804
4
,8640509693 # 73122
4
,8737616143 # 74776 # Fa # F # 74767 # 4,8737125054
4
,8834722593 # 76467
4
,8931829043 # 78196
4
,9028935493 # 79964 # Mi # E # 80000 # 4,9030899870
4
,9126041943 # 81772
4
,9223148393 # 83621 # Ma # Eb # 83592 # 4,9221675119
4
,9320254843 # 85512 # * # * # 85599 # 4,9324674685
4
,9417361293 # 87445
4
,9514467743 # 89422 # Re # D # 89443 # 4,9515449935
4
,9611574193 # 91444
4
,9708680643 # 93512 # * # * # 93459 # 4,9706225184
4
,9805787093 # 95627 # Utx # Cx # 95702 # 4,9809224750
4
,9902893543 # 97789
4
,9999999993 # 100000 # Ut # C # 100000 # 5,0000000000
519753NOVUS CYCLUS HARMONICUS.
Tabulæ Explicatio.
Secunda columna continet numeros qui exprimunt longi-
tudines
Chordarum;
quibus habentur 31 intervalla æqualia
ſecundum
novam diviſionem;
Chorda tota continet partes
100000
&
50000 ejus dimidium dant Octavam.
A latere in 32. columna ſunt ſyllabæ, quæ nobis in cantu
inſerviunt
, &
* pro quibuſdam chordis enarmonicis, qua-
rum
prope ſolx eſt maxime neceſſaria.
In 4a. columna ſunt litteræ quæ ordinario inſerviunt ad
deſignandos
tonos.
Numeri 2æ. columnæ ope numerorum col. 1æ. detecti fuere,
hi
ſunt illorum logarithmi reſpectivi;
ad quos habendos di-
viſi
logarithmum numeri 2.
qui eſt 0, 30102999566 per 31.
unde venit numerus N. 97106450, quem addidi continuo
Logarithmo
num.
50000, qui eſt 4. 6989700043. & hiſce
additionibus
detegimus omnes Logarithmos hujus columnæ
uſque
ad maximum 4, 9999999993, qui parum deficiens a
5
,0000000000, (in cujus locum ſubſtitui poteſt) demonſtrat
bene
ſubductum calculum.
Qui Logarithmos intelligunt no-
runt
ita ineundam computationem, ſi quærantur 30 numeri
proportionales
inter 100000 &
50000.
5a. columna continet in numeris longitudines chordarum
juxta
Temperamentum ordinarium, &
in 6a. columna ſunt
eorum
numerorum Logarithmi.
Poſſem explicare quomodo eos ſupputaverim, & pariter,
quomodo
id Temperamentum poſſet detegi, ſi nondum eſ-
ſet
repertum;
ſed id foret nimis longum, & ſufficiet, de-
monſtrare
methodum examinandi, &
numerorum ἀκρίβ{ει}αν, &
omnia
quæ dixi de nova diviſione &
de ratione quam ha-
bet
cum Temperamento.
Ponamus, determinandum eſſe, an Quinta Vt, Sol, tem-
peramenti
vulgaris, minor ſit {1/4} Commatis, quam vera Quinta,
cujus
ratio eſt trium ad duo.
A log. Vt, qui eſt 5,0000000000
ſubſtraho
log.
Sol qui eſt 4,8252574989, id, quod
520754CHRIST. HUG. NOV. CYCL. HARMON. 0,1747425011, exhibet quantitatem Quintæ Temperamenti.
Pariter differentia Logarithmorum 3 & 2 quæ in tabulis
Logarithmorum
habetur 1760912594, exhibet quantitatem
Quintæ
perfectæ;
hinc ſubſtraho Quintam Temperamenti in-
venti
&
reſtat 13487583; id quod debet dare Log. {1/4} Com-
matis
;
& hoc verum eſt; nam log. Commatis toni id eſt
differentia
logar.
81 & 80 eſt 53950319, cujus Quarta pars
eſt
13487580.
Si velimus examinare an Quævis Quinta novæ
diviſionis
ut Re, La, differat a vera {1/4} minus {1/110} Commatis;
debemus a Log. Re, qui eſt 4,9514467743, ſubſtrahere Log.
La
, qui eſt 4,7766551643, reſtat 1747916100, quem ſub-
traho
a Logarithmo veræ Quintæ qui erat 1760912594, reſtat
12996494
, qui minor eſt Log.
Quartæ partis Commatis, ſcili-
cet
13487580;
a quo igitur eum ſubtraho & reſtat 491086:
Debemus
nunc videre, quam partem Commatis hoc faciat;
id-
circo
divido Log.
Commatis, ſcilicet 53950319 per 491086,
quotiens
eſt fere {1/110}, Ita ut pateat, noſtram Quintam non ſu-
perari
{1/4} Commatis a Quinta perfecta, ſed {1/110} Commatis de-
eſſe
.
Eodem modo poteſt examinari quidquid ſpectat Tempe-
ramentum
;
nihil enim in computationibus Muſicis inſtituen-
dis
Logarithmorum uſui anteponendum.
FINIS.
230[Figure 230]
521
CHRISTIANI HUGENII
VARIA

DE

OPTICA
.
522
[Empty page]
523757 231[Figure 231]
CHRISTIANI HUGENII
VARIA

DE

OPTICA
.
I.
Excerpta ex literis Dni Hugenii, Academiæ Regiæ
Scientiarum
Socii, ad Autorem Diarii Eruditoruns
de
Catoptrico conſpicillo Dni Newtoni.
VT deſideras tibi ſententiam meam exponam
de
Teleſcopio Dni Newtoni.
Licet nondum
viderim
hujusinventi effectum, illud me poſſe
aſſerere
perſuaſum habeo, pulcrum &
ingenio-
ſum
eſſe, proſperumque eventum ſortiturum;
ſi modo ad ſpecula cava formanda detegi
queat
, de quo minime deſperandum puto,
materia
quæ poliri poſſit, ut vivide radios reflectat, ut vitrum.

Commoda
hujus conſpicilli præ illis, in quibus vitra tantum
adhibentur
, ſunt, primo quod ſpeculum cavum, licet Sphæri-
cum
, multo melius colligat radios parallelos in unum punctum,
quam
noſtra vitra Sphærica, uti Geometrice poteſt demon-
ſtrari
.
Unde ſequitur duorum conſpicillorum ejuſdem lon-
gitudinis
, quorum unum erit novæ illius inventionis, alte-
rum
ordinario vitro objectivo inſtructum, primum, magnam
habens
aperturam, majori copia collecturum radios ab ob-
jectis
procedentes, licet parvum ſpeculum quoſdam
524758CHRIST. HUGENII cipiat, ideoque magis poterit amplificare objecta, quam alte-
rum
.
Adeo ut Teleſcopium novum dimidiæ aut tertiæ partis
longitudinis
conſpicilli ordinarii, aut forte etiam minus, æ-
qualem
effectum cum hoc præſtabit.
Secunda utilitas eſt, hoc invento vitari incommodum,
quod
a vitris objectivis ſeparari nequit, mutua nempe dua-
rum
ſuperficierum ad ſe inclinatio.
Nam licet hæc parva
ſit
, tamen obeſt radiis, qui vitra ad latera tranſeunt &
magis
oberit
, ſi vellemus uti vitris hyperbolicis vel ellipticis quibus
majores
concedendæ forent aperturæ.
Tertiam utilitatem cenſeo, reflexione Speculi metallici non
perire
tot radios quot in vitris, quæ in utraque ſuperficie re-
flectunt
notabilem radiorum quantitatem &
multos interci-
piunt
obſcuritate ſuæ materiæ.
Cum præterea difficulter admodum vitrum detegatur quod
longioribus
conſpicillis inſerviri queat, quia ſæpe non ubi-
que
homogeneum eſt, quartum novi Teleſcopii commodum
erit
, in metallo nil præter ſuperficiei perfectionem requiri.
Qui viderunt conſpicillum Dni Newtoni, obſervarunt,
illud
aliquâ difficultate dirigi ad objecta;
ſed huic malo oc-
curri
poteſt ſatis facile, jungendo huic conſpicillo alterum
exacte
parallelum, per quod primùm quæretur objectum.
De-
ſiderabitur
fateor alter obſervator, ſi conſpicillum catoptri-
cum
ſit magnum, quoniam ille, qui obſervat, in illa obſervat
extremitate
, quæ maxime elevata eſt.
Sed ad incommodum
hoc
non attendendum eſt, ſi ſpectetur utilitas inventi:
Si
loco
ſpeculorum Sphæricorum poſſent obtineri parabolica
exacte
formata &
polita, conſpicilla hæc effectum præſtarent
quod
de vitris ellipticis vel hyperbolicis ſperavimus;
credo
autem
id in ſpeculis facilius obtineri poſſe.
525759VARIA DE OPTICA.
II.
CONSTRUCTIO PROBLEMATIS OPTICI.
Propoſitio 39 Libri v. Alhazeni, & 22 lib. VI.
Vitellionis
.
Puncta B, C, & circulus E K, cujus centrum eſt A,
11TAB. LVI.
fig
. 1.
data ſunt in eodem plano;
inveniendum eſt pun-
ctum
K in peripheria circuli, ita ut lineæ B K, C K
faciant
cum linea A K angulos inter ſe æquales.
DUctis A B, A C; fiat A C, A F: : A F, A Q; & A B,
A
E:
: A E, A P: ſint etiam A P, & A Q, bifariam di-
viſæ
in R &
S; in angulo B A C ſint perſecta parallelo-
gramma
P A Q H &
A R Z S. In R Z producta ſumantur
Z
Y &
Z X, utraque æqualis lineæ quæ poteſt differentiam
inter
quadrata Q S &
Z S: fiat X V æqualis X Y & paral-
lela
A B;
& lateribus X V & X Y deſcribatur hyperbola,
quæ
tranſibit per puncta Q &
H, uti patet per conſtructio-
nem
;
hyperbola hæc Q X H occurret circulo in puncto K,
quod
quæritur.
Ductis K O & KI parallelis A C & A B, quarum K I
occurrit
Y X in puncto D.
Ob hyperbolam rectangulum
Y
D X æquale eſt quadrato K D ordinatæ, vel quadrato O R;
& rectangulum Y T X æquale eſt quadrato H T, vel quadra-
to
P R;
& demto a rectangulo Y T X, rectangulum Y D X
&
a quadrato P R, quadratum O R, ſupererit rectangu-
lum
R D T vel A I Q, quod æquale erit rectangulo A O P.

P
O ergo eſt ad A I, vel O K ipſi æqualem, ut Q I ad
A
O, vel I K;
& ductis lineis K P, K Q triangula K O P,
K
I Q erunt ſimilia &
ideo æquiangula; idcirco anguli
A
P K, A Q K, qui iidem ſunt, vel ſupplementa angulorum
æqualium
O P K, I Q K erunt inter ſe æquales;
ſed per con-
ſtructionem
A B, A E vel A K, :
: A K vel A E, A P;
ideo
duo triangula B A K, K A P ſunt ſimilia, &
ob ean-
dem
cauſam duo triangula C A K, K A Q, ſunt etiam ſi-
milia
;
ideo angulus B K A eſt æqualis angulo A P K, &
526760CHRISTIANI HUGENII angulus C K A æqualis ang. A Q K, ſed demonſtravimus
angulos
A P K &
A Q K eſſe æquales, ergo anguli B K A,
C
K A erunt inter ſe æquales Q.
E. D.
Si punctum H cadat in circumferentiam circuli punctum
H
erit punctum K, quod quæritur &
lineæ H P, K P, K O
in
unicam H P coaleſcunt;
& ſimiliter lineæ H Q, K Q,
K
I in unam H Q, &
quæ ſuperius demonſtrata ſunt &
hic
locum habent, in quo caſu Hyperbolâ non indigemus.
III.
ALITER.
Dato Speculo Cavo aut Convexo, itemque Oculo &
Puncto
Rei viſæ, invenire Punctum Reflexionis.
ESto ſpeculum ex ſphæra quæ Centrum habeat A punctum;
11TAB. LVI.
fig
. 2.
oculus vero ſit in B, &
punctum viſibile in C, Pla-
numque
ductum per A, B, C, faciat in ſphæra Circulum
D
d, in quo invenienda ſint Reflexionis Puncta.
Per tria
Puncta
A, B, C, deſcribatur Circuli Circumferentia, cujus
ſit
Centrum Z;
occurrat autem ei producta A E, Perpend.
B C, in R; & ſit duabus R A, O A, tertia Proportionalis
N
A;
eritque N M, Parallela B C, altera Aſymptoton.
Rurſus
ſint Proportionales E A, {1/2} A O, A I, &
ſumma
I
Y æquali I N, ducatur Y M Parallela A Z;
eaque erit
altera
Aſymptotos.
Denique ſumptis I X, I S, quæ ſin-
gulæ
poſſint dimidium quadratum A O, una cum quadrato
A
I;
erunt Puncta X & S in Hyperbola, aut ſectionibus
oppoſitis
D d, ad inventas Aſymptotos deſcribendis, qua-
rum
interſectiones cum Circumferentia D O, oſtendent
Puncta
Reflexionis quæſita.
Conſtructio hæc, in omni
Caſu
, quo Problema ſolidum eſt, locum habet, præter-
quam
in uno, ubi non Hyperbola ſed Parabola deſcriben-
da
eſt;
cum nimirum Circumferentia per Puncta A, B, C,
deſcripta
, tangit Rectam A E.
527761VARIA DE OPTICA.
IV.
COMPENDIUM.
DUctâ lineâ A T, parallelâ C B, eaque biſecta in V,
11TAB. LVI.
fig
. 3.
punctum hoc eſt illud, per quod tranſire debet una
Hyperbolarum
Oppoſitarum, quarum Aſymptoti inventæ
fuerunt
Y M, M N.
Sed en Tibi bonam illam Conſtructionem, quæ in omni-
22TAB. LVI.
fig
. 4.
bus Caſibus obtinet.
Sit Circulus datus E D, cujus Centrum
eſt
A;
Puncta data, B & C.
Ductis Lineis A B, A C, fiant Proportionales B A (Ra-
dius
Circuli) &
F A: Eodem modo C A, (Radius Circuli)
&
G A. Tum jungatur F G, eaque biſecetur in H; & per
hoc
punctum ducantur Lineæ L H K, M H N, ſe invicem
interſecantes
ad Angulos Rectos, quarumque L H K ſit Pa-
rallela
ei quæ biſecat Angulum B A C.
ſunt duæ Aſym-
ptoti
Hyperbolarum deſcribendarum per puncta F &
G,
&
quarum una tranſibit etiam per Centrum A, quarum In-
terſectiones
cum Circuli Peripheria notabunt puncta Refle-
xionis
quæſita.
V.
ALIA SOLUTIO.
Problema Alhazeni. ] Dato Circulo, cujus Centrum
33TAB. LVI.
fig
. 5.
A, Radius A D, &
punctis duobus B, C; inve-
nire
punctum H in Circumferentia Circuli dati, un-
de
ductæ H B, H C, faciant ad Circumferentiam
Angulos
æquales.
Ponatur Inventum, ductaque A M recta, quæ bifariam
ſecet
Augulum B A C, ducatur ei perpendicularis H F,
itemque
B M, C L.
Jungatur porrò A H, cui perpendicu-
laris
ſit H E;
rectiſque B H, H C, occurrat A M in pun-
ctis
K, G.
528762CHRIST. HUGENII11
Sit
jam # A M = a # Quia ergo æquales Anguli K H E & C H Z, \\ ſive E H G; eſtque E H A angulus re- \\ ctus; erit ut K E ad E G, ita K A ad \\ A G. Quia verò B M ad M K, ut H F \\ ad F K, erit,
# M B = b
# A L = c
# L C = n # ut B M + H F ad H F, ita M F ad F K,
Radius
# A D = d # i.e. b + y:y::a - x:{ay - xy/b + y}. add. F A = x
# A F = x # fit K A = {ay + bx/b + y}
# F H = y
Rurſus, quia C L ad L G, ut H F ad F G, erit permutan-
do
&
dividendo C L - H F ad H F, ut L F ad F G,
n
- y:
y: :c - x: {cy - xy/n - y}, quâ ablatâ ab A F = x, fit
G
A = {nx - cy/n - y}.
Eſt autem E A = {dd/x}, quia Proportiona-
les
F A, A H, A E:
Ergo E A - G A, hoc eſt, E G, = {dd/x} -
{nx + cy/n - y}.
Et K A - E A, hoc eſt, K E = {ay + bx/b + y} - {dd/x}
Sed diximus, quod K E ad E G, ut K A ad A G; i. e.
{ay + bx/b + y} - {dd/x}: {dd/x} - {nx + cy/n - y}: :{ay + bx/b + y}: {nx - cy/n - y}.
Unde invenitur
2
anxxy + 2bnx3 - ddbnx - ddnxy = + naddy + bddx
-
2acxyy - 2bcxxy + ddbcy + ddcyy - addyy - bddxy
Eſt
autem {2bbc/a}x3 = {2bbcddx/a} - {2bbcyyx/a}, quia xx = dd - yy.
Et quia n = {bc/a}, ergo {- 2bbcxyy/a} - {ddbcyx/a} - 2acxyy
+ ddcyy = - addyy = bddxy:
529763VARIA DE OPTICA. Et diviſis omnibus per y & ductis in a
-
2bbcxy - ddbcx - 2aacxy + ddcay = - aaddy - bddax
abddx
- cbddx + acddy + aaddy = 2aacxy + 2bbcxy
{abddx - cbddx + acddy + aaddy/2aac + 2bbc} = xy, quæ æquatio
eſt
ad Hyperbolam.
Vel quia bc = na, {abddx - anddx + acddy + aaddy/2aac + 2bbc} = xy.
Sit {add/aa + bb} = p; Ergo {pbx - pnx + pcy + pay/2c} = xy.
Unde porrò non difficulter invenitur ſequens Conſtructio:
11TAB. LVI.
fig
. 6.
jungantur B A, A C, &
applicato ſeorſim ad utramque
Quadrato
Radii A D, fiant inde A P, A Q;
& juncto P Q,
dividatur
ipſa bifariam in R, &
per punctum R ducantur
R
D, R N, ſeſe ad Rectos Angulos ſecantes, quorumque
R
D, ſit parallela A M, quae dividet bifariam Angulum B A C.
Erunt jam R D, R N Aſymptoti oppoſitarum Hyperbola-
rum
, quarum altera per Centrum A tranſire debet, quæque
ſecabunt
Circumferentiam in punctis H quæſitis.
Tranſibunt
autem
Hyperbolæ per Puncta P, Q.
Ratio Conſtructionis apparet, ductis P γ, & Q ζ, per-
pendicularibus
in A M.
Fit enim A γ = {add/aa + bb} ſive p; &
A
ζ = {ap/c}.
Item P γ = {pn/c}, & Q ζ = {pb/c}. Quare A O = {pc + pa/2c},
&
O R = {pb - pn/2c}. Unde Cætera facilia.
pag. præced. lin. pen. lege - 2acxyy
lin
ult.
lege - addyy - bddxy:
530764CHRIST. HUGENII
VI.
Excerpta ex litteris Dni. Hugenii Acad. Reg. ſcient.
Socii
, ad auctorem Diarii Paris. de novo Mi-
croſcopio
ex Hollandia allato.
MIcroſcopium hoc ex unico formatur exiguo globulo vi-
treo
, ſimili illis, quibus in Hollandia &
Anglia ani-
malcula
fuere obſervata in aqua puteali &
pluvia, ut & illa in
qua
piper fuit maceratum, de quibus egiſti in 9.
& 11. diario
hujus
anni (1678);
ſed globuli de quibus nunc ago aliis hiſce
minores
ſunt.
Inter ipſos quos ex Hollandia attuli quidam magnitudine
non
ſuperant arenæ granulum;
alii adeo exigui ſunt ut vix vi-
deri
queant, quare objecta in immenſum amplificant;
eo enim
hæc
majora apparent quo globuli ſunt minores.
Objectum obſervandum inter vitri laminam & lapidis ſpe-
cularis
lamellam includitur;
hæc machinæ adaptantur quæ
mihi
aliis huc uſque uſitatis magis commoda videtur.
Exigua
guttula
æquæ, in qua per duos aut tres dies piper fuit mace-
ratum
, ita incluſa, magna videtur natantibus piſciculis bene re-
pleta
piſcina.
Quæ pecularia circa aquam hanc obſervavi, ne quæ in
diario
veſtro ſunt relata iterum memorem, hæc ſunt;
ex
omni
pipere non eadem generantur animalcula;
piper quod-
dam
animalcula ceteris majora format, ſive hoc a piperis ve-
tuſtate
pendeat, ſive ab alia cauſa, quæ in ſequentibus de-
tegi
poterit.
Similia animalcula ex aliis ſeminibus ut ex ſemine corian-
dri
etiam producuntur.
Hoc idem obſervavi in ſucco Betulæ, ubi per quinque
aut
ſex dies hunc ſervaveram.
Quidam animalcula viderunt in aqua in qua nux aroma-
tica
, aut caſia, maceratæ fuere:
& probabile admodum eſt
in
multis aliis rebus ſimilia detegi poſſe.
531765VARIA DE OPTICA.
Quis forte defendet animalcula haec corruptione, aut fer-
mentatione
, generari;
ſed alia dantur quorum origo ab hac
diverſa
eſt, talia ſunt quæ in animalium ſemine deteguntur,
quæ
cum hoc ipſo nata videntur, &
tanta copia obſervan-
tur
ut totum ſemen quaſi ex hiſce conſtet.
Translucida omnia ſunt, celerrime moventur, & ranis,
antequam
horum pedes formentur, ſimilia ſunt.
Hæc animalcula in Hollandia primum fuere obſervata, &
horum
inventio admodum mihi utilis videtur, &
quæ opus
ſuppeditabit
illis qui in animalium geneſin inquirunt.
FINIS.
232[Figure 232]
532
[Empty page]
533
CHRISTIANI HUGENII
EXPERIMENTA

PHYSICA
.
534
[Empty page]
535769 233[Figure 233]
CHRISTIANI HUGENII
EXPERIMENTA

PHYSICA
.
Excerpta ex literis Dni Hugenii, Academiæ regiæ ſcien-
tiarum
Socii, ad Auctorem Diarii Eruditorum, de
Phænomenis
aquæ aëre purgatæ.
ANtequam tibi communicarem quæ obſervavi
de
ſuſpenſione aquæ in vacuo, altera vice ex-
perimenta
inſtituere volui, ut de obſervatio-
nibus
olim a me factis certus eſſem, &
ut
melius
penetrare poſſem in cauſas miri adeo
effectus
.
Primum tibi ipſas referam obſerva-
tiones
, &
dein pergam ad conjecturas de ipſarum cauſa.
Experimenta quæ illuſtris Boyleus anno 1661 publicavit,
cum
deſcriptione machinæ Pneumaticæ mihi ab eo tempore
dederunt
occaſionem examinandi hanc materiam;
Unum ex
experimentis
illius eſt, ſi tubo vitreo, 4 pedes longo, aqua re-
pleto
, cujus extremitas aperta, everſo tubo, immergitur aqua
vitro
contento, ſuperimponas recipiens vel vas, unde aër
educitur
, poſt exhauſtum aërem, quantum ope machinæ
fleri
poteſt, aqua tubi deſcendet in vitrum, donec ad altitu-
dinem
unius tantum pedis ſuſtineatur, ſuperiore tubi parte
aquâ
&
aëre manente vacuâ. Cenſet optime, aquam ad illam
altitudinem
unius pedis ſupra ſuperficiem aquæ in
536770CHRISTIANI HUGENII hærere propter aërem in recipiente ſuperſtitem, & qui ope
machinæ
, non ſatis exactæ, annihilari non potuit.
Similem conſtrui machinam curaveram, & licet nondum
mutaveram
quæ in ſequentibus correxi, ita tamen omnia
adaptaveram
, ut inſtituto experimento memorato aqua in
tubo
ad libellam aquæ in vitro deſcenderit;
Quare in inſti-
tuendo
experimento non tubo longitudinis memoratæ indi-
gebam
.
Adhibui tubum novem pollicum cum globo cavo
11TAB. LVI.
fig
. 7.
in extremitate ut patet in hac figurâ.
Concipiendum eſt vitrum CC in totum aquâ repleri, ex-
tremitatemque
apertam immergi aquâ in vitro D;
utrumque
obtegitur
vaſe B, cujus os apertum applicatur molli cuidam
cimento
, quo lamina AA induitur;
hæc perforata eſt in
medio
parvo foramine, per quod exit aër, quando agitatur
antlia
;
ſi adhibita aqua frigida experimentum inſtituatur in
totum
vas C evacuatur, donec aqua ad libellam aquæ in vitro
D
deſcendat.
EXPERIMENTUMI.
Aqua, ſublatâ aëris preſſione, hæret in tubo.
SEd ad finem menſis Decembris ejuſdem anni 1661. cum
reliquiſſem
aquam illam in vacuo per 24 horas, (quo
plane
purgatur bullis aëris quas ejicit, quando adhibetur fri-
gida
) cumque impleviſſem vas C, admiratus vidi, licet opti-
me
eduxerim aërem ex vaſe B, aquam nullatenus deſcen-
dere
ex vaſe, quod plenum remanebat.
Non poteram ſu-
ſpicari
ullum in machinâ meâ vitium dari, nec vas B
non
bene fuiſſe obturatum;
ſed ut quidquid rei eſſet
expiſcarer
, detraxi phialam C ex vaſe, &
poſtquam in
hac
admiſi parvam bullulam aëris, repoſui phialam ut an-
te
;
& agitatâ machinâ, vidi tandem omnem aquam de-
ſcendiſſe
prope ad libellam illius quæ erat in vitro D.
Id
mihi
perſuaſit, non dari vitium in machinâ &
aquam aë-
re
purgatam manere ſuſpenſam;
licet vas B fuerit plane
aëre
vacuum vel ad minimum ita, uti erat quando
537771EXPERIMENTA PHYSICA. nondum aëre purgata deſcendebat ex Phialâ; altera vice ut
aqua
deſcenderet, effeci immiſſâ in collum Phialæ bullâ adeo
parvâ
, ut ægre videri poſſet.
EXPERIMENTUM II.
Notabile quid in deſcenſu aquæ aëre purgatæ.
SEd alio tempore mihi quid valde memorabile contigit.
Cum non immiſiſſem bullam aëream, poſt exhauſtum aë-
rem
bullam formari obſervavi in inferiori parte colli Phialæ;

Hæc
bulla, continuo magis magiſque aucta, ubi ad magnitudi-
nem
parvi pili pervenit, reliquit vitrum &
incepit adſcendere
in
collo Phialæ, ubi autem pervenit ad altitudinem unius
pollicis
ſupra ſuperficiem aquæ in vitro D, non ulterius ad-
ſcendit
, ſed ſubito ſeſe expandit ſuperiora verſus &
unico
momento
occupavit totam Phialam, ex qua eodem tempore
aqua
deſcendit per parvum id ſpatium, quod reliquum erat in-
ter
interiorem colli ſuperficiem &
bullam, quæ extenſa erat,
omniſque
remanſit infra illam altitudinem unius pollicis, ad
quam
bulla cæpit ſeſe expandere.
Omnia hæc porro mihi
contigerunt
inſtituenti experimenta cum tubis duorum pe-
dum
&
majoribus, ubi aqua manebat ſuſpenſa eodem modo
ut
in tubo 9 pollicum.
Communicavi hæc experimenta cum ſocietate regia An-
glicana
, ſed noluere ſtatim illis fidem dare, mihi autem in-
dicarunt
veriſimiliter aquam Phialæ non deſcendiſſe, prop-
ter
aërem non bene evacuatum:
ſed reſpondi, nullam da-
ri
rationem illud ſuſpectandi ſi attendamus ad illud quod
notavi
in fine experimenti fuiſſe obſervatum;
& præterea
me
ex experimentis frequenter repetitis de bona machi-
conditione certiſſimum eſſe.
Tandem cum anno 1663
eſſem
in Angliâ me præſente in conſeſſu Societatis Regiæ
idem
experimentum eodemque cum ſucceſſu inſtitutum eſt,
licet
tubi fuerint quatuor &
quinque pedum; dein in men-
tem
venit Dno Boyle idem inſtituere experimentum, non ad-
hibitâ
antliâ, cum argento vivo in tubo vitreo, cujus
538772CHRIST. HUGENII mitas aperta immerſa erat in alio argento vivo; quum primo
detexiſſet
methodum perfecte Mercurium aëre purgandi per
tres
vel quatuor dies.
Tandem experimentum ſucceſſit, &
cum
in experimento Torricelliano Mercurius deſcendat ad
altitudinem
27 vel 28 pollicum ſupra ſuperficiem Mercurii,
in
quo impoſitus eſt tubus, ita a Dno Boyle, &
eodem etiam
tempore
a Dno Vicecomite Brounker, Præſide Societatis Re-
giæ
Anglicanæ, fuit inſtitutum, ut primo hæreret ad altitudi-
nem
34 pollicum, dein 52, poſtea 55 &
tandem ad altitudinem
75
pollicum, tubo ſemper manente pleno, &
huc uſque non-
dum
notum eſt, quænam ſit omnium maxima altitudo poſſi-
bilis
.
Dus Boyle etiam obſervavit, extracto tubo e Mercurio,
in
quo aperta ejus extremitas erat impoſita, &
retento tubo
non
clauſo in aëre libero, Mercurium nihilominus non ce-
cidiſſe
.
Porro in his experimentis, ut in illis quæ cum aquâ
inſtituuntur
, minimâ aëris bullâ in tubo, ſive ſponte ſive con-
cuſſione
formatâ, ſubito Mercurium deprimit ad ordinariam
altitudinem
27 vel 28 pollicum.
EXPERIMENTUM III.
Adhibito ſpiritu vini loco aquæ.
SEd ut ad experimenta noſtra redeam, non ſolum illa ite-
rum
cum aqua inſtitui, ſed &
cum Spiritu vini rectifica-
to
, &
inveni, ad purgationem aëris tantum requiri, ut per
unam
horam in vacuo relinquatur, licet producat plus aëris
quam
aqua, uti ex hujus operationis circumſtantiis quas re-
feram
quæque notabiles ſatis ſunt, æſtimari facillime poteſt.
Poſtquam vas B proxime ope antliæ aëre evacuatum eſt,
magnæ
bullæ ſpiritus vini exennt &
tanta quidem copia, ut
pars
ejiciatur ſupra oram vitri D, quod pariter accidit in a-
quâ
parumper calefactâ;
ſed non in illâ quæ frigida immit-
titur
.
Illæ ebullitiones continuo minuuntur, ita ut ex vini
Spiritu
, tantum majores aëris bullæ ad certa temporis in-
tervalla
ſingulatim exeant, &
tandem nil omnino emergat.
539773EXPERIMENTA PHYSICA. Interim bullæ, quæ aſcenderunt in tubum C, ita dilatantùr
ut
plane impleant globum, ut &
totam colli longitudinem,
ita
ut omnis vini ſpiritus fugatus ſit, &
ut pariter emittat mul-
tas
magnas bullas per aperturam;
quod clare indicat, eſſe
aërem
in lagena, vel aliam materiam elaſticam ut aër, quan-
doquidem
illa fugat ſpiritum vini longe infra ſuperficiem il-
lius
qui eſt in vitro D contentus:
etiam ſi iterum aërem in-
trare
ſinas in vas B, ſpiritus vini quidem adſcendet in la-
genam
C, non autem plane illam replebit, ſed ſuperius hæ-
rebit
ſatis notabilis aëris bulla.
EXPERIMENTUM IV.
Aër, ex Spiritu vini aut aqua exhauſtus, hæc
corpora
iterum intrat.
SEd hic notandum, bullam illam ſi ita relinquatur per ſpatium
unius
vel duarum horarum, ſemper evanuiſſe, &
in ſpi-
ritum
vini, unde emerſerat, rediiſle.
Expertus etiam ſui, ſi
immittatur
porro bulla veri aëris magnitudine unius piſi,
etiam
illam periiſſe, poſtquam per unam noctem relicta fue-
rit
.
Idem quoque accidit in aqua. Sed multo majus tempus
requiritur
, ut evaneſcat bulla.
Quod attinet cauſam præcipui noſtri Phænomeni, ſuſpen-
ſionis
nempe aquæ &
Mercurii, hæc eſt quam mihi perſua-
dere
potui huc uſque omnium veriſimillimam.
Præter preſſionem aëris, quæ ſuſtinet Mercurium ad alti-
tudinem
27 pollicum in experimento Torricelliano, &
quam
dari
ex infinitis aliis effectibus, quos videmus, conſtat, con-
cipio
&
aliam preſſionem illâ fortiorem materiæ aëre ſub-
tilioris
, quæ haud difficulter penetrat vitrum, aquam,
Mercurium
, &
omnia alia corpora quæ aëri impene-
trabilia
obſervamus.
Hæc preſſio addita ad aëris preſſio-
nem
poteſt ſuſtinere 75 pollices Mercurii &
forte adhuc plu-
res
, quamdiu tantum agit in ſuperficiem inferiorem, vel in
ſuperficiem
Mercurii, in quem aperta tubi extremitas
540774CHRIST. HUGENII gitur: ſed quam primum materia hæc poteſt agere etiam ad
alteram
partem (quod evenit ſi tubum concutiendo, vel im-
mittendo
parvam aëris bullam, occaſio detur huic materiæ ef-
fectum
ſuum inchoandi) preſſio illius æqualis erit ab utraque
parte
, ita ut ſola ſuperſit æris preſſio quæ ſuſtinet Mercu-
r@um
ad ordinariam altitudinem 27 pollicum;
Eadem de cau-
ſa
in experimento aquæ aëre purgatæ, poſt remotam preſ-
ſio
em aëris evacuando recipiens B, altera illa preſſio ejuſ-
dem
materiæ agit etiam ut antea in ſuperficiem aquæ in vi-
tro
D, &
cohibet ne aqua in Phiala C deſcendat. Sed
ubi
minima bulla aëris intrat phialam, materia quam dixi
tranſire
per vitrum &
aquam, ſubito inflat bullam, editque
preſſionem
æqualem illi, quæ agit in ſuperficiem aquæ in vi-
tro
D, quare omnis aqua phialæ defluit, &
ad libellam cum
illa
, quæ eſt in vitro ſeſe conſtituit.
Quæret forte quiſpiam cur preſſio ejus materiæ non agat in
aquam
ſuſpenſam in phiala C, &
in Mercurium in tubo Dni.
Boyle
, etiam dum vaſa hæc plena ſunt, quoniam ſuppoſui,
illam
haud difficulter penetrare vitrum æque ac aquam &

Mercurium
?
Et quare particulæ ejus materiæ non ſe jun-
gant
, &
incipiant preſſionem, cum continuo in aqua & Mer-
curio
eant &
redeant, & vitrum non impediat illarum com-
municationem
cum particulis exterioribus.
Ut huic difficultati fiat ſatis, quæ revera maxima eſt, di-
cam
, licet partes ejus materiæ, quam ſuppoſui, tranſitum in-
veniant
inter illas, ex quibus vitrum aqua &
Mercurius for-
mantur
, non tamen dari tranſitum ſatis latum ut plures ſimul
tranſeant
, neque ut ſe moveant vi, quæ requiritur ut diſper-
gantur
partes Mercurii vel aquæ, quæ inter ſe habent quen-
dam
nexum.
Et ex hoc ipſo nexu ſequitur, (licet ad par-
tem
ſuperficiei interioris vitri, quæ tangit aquam vel Mer-
curium
ſuſpenſum, plures partes premantur actione particu-
larum
ejus materiæ, cum tamen plurimæ partes aquæ aut
Mercurii
non premantur, quæ a partibus vitri teguntur,) par-
tes
aquæ aut Mercurii ſeſe mutuo ſuſtinere, omneſque ſuſpen-
ſas
hærere;
quia minor eſt preſſio in ſuperficiem aquæ vel
541775EXPERIMENTA PHYSICA. genti vivi, quæ contingit vitrum, quam in inferiorem, quæ
tota
expoſita eſt actioni materiæ, a qua ſecunda pendet preſ-
ſio
.
Solutionem hanc fateor non mihi ita ſatisfacere,
ut
nullus mihi ſuperſit ſcrupulus;
nihilominus tamen per-
ſuaſum
habeo novam illam dari preſſionem, præter aëris preſ-
ſionem
, cum ob experimenta ſupra relata tum ob duo alia
nunc
referenda.
EXPERIMENTUM V.
Laminæ metallicæ arcte inter ſe cohærent in vacuo
licet
nihil inter has detur.
QUando duæ laminæ metallicæ vel marmoreæ, quarum ſu-
perficies
ſint perfecte planæ, ad ſe mutuo applicantur,
ita
cohærent, ut ſuperiore elevatâ inferior eam inſequatur,
cujus
effectus cauſa tribuitur merito preſſioni aëris in ſuper-
ficies
externas;
duæ mihi ſunt laminæ, quarum quævis circi-
ter
eſt magnitudinis pollicis quadrati, quæ ex materiâ con-
flatæ
ſunt, ex qua olim ſpecula formabantur, &
quæ ita jun-
guntur
, ut, licet nihil interponas, ſuperior non ſolum alte-
ram
ſuſtineat, ſed interdum etiam pondus trium librarum
cum
inferiori conjunctum;
in quo ſtatu perſeverant quamdiu
deſideraveris
.
Has ita junctas & oneratas tribus libris ſuſpendi in machi-
meæ recipiente, quod aëre evacuavi in tantum, ut ſuper-
ſtes
aër non preſſione ſua aquam ad altitudinem unius pol-
licis
ſuſtineret, &
nihilominus laminæ meæ ſeparatæ non ſunt.
Idem etiam inſtitui experimentum interpoſito ſpiritu vini
inter
laminas &
inveni quod in recipiente vacuo aëre ſuſti-
nerent
ſine ſeparatione eadem pondera, quæ ſuſtinebant re-
cipiente
aëre pleno.
Videtur id mihi manifeſte ſatis indicare magnam ſupereſ-
ſe
preſſionem in recipiente, poſtquam aëre vacuus eſt, &

hanc
non magis quam ipſius aëris preſſionem in dubium vo-
cari
poſſe;
ſed & alia ad illius confirmationem.
542776CHRIST. HUG. EXPERIM. PHYSICA.
EXPERIMENTUM VI.
Effectus Siphonis in vacuo.
NOtum eſt, effectum ſiphonis crurum inæqualium, quo
evacuatur
aqua vaſis ſupra oram, non amplius tribui fugæ
vacui
, ſed ponderi aëris, qui premendo in ſuperficiem aquæ
in
vaſe, illam cogit ut in ſiphonem adſcendat, dum in alio
crure
illa gravitate ſuâ deſcendit.
Inveni methodum qua effi-
ci
, ut aqua e ſiphone fluxerit, poſtquam recipiens vacuum
erat
aëre;
& obſervavi effectum, ſi aqua purgata fuerit aëre,
eodem
modo ac extra recipiens procedere.
Breviſſimum ſiphonis crus erat octo pollicum & apertura
duarum
linearum.
Nec dubitari debet quin recipiens aëre
bene
vacuum fuerit;
nam id poſſum affirmare, tum quoniam
nullum
antliâ aërem ulterius extrahere potui, tum ob alia
ſigna
certiora.
Magis ergo confirmatur noſtra hypotheſis materiam da-
ri
prementem aëre ſubtiliorem.
Si quis laborem in ſe ſuſcipere
vellet
quærendi, quanta ſit vis hujus preſſionis quod melius
fieri
non poteſt niſi proſequendo experimenta cum tubis
Mercurio
plenis longioribus, quam quibus uſus eſt Dnus Boy-
le
, inveniet forte, vim illam ſatis validam eſſe ad efficiendam
unionem
partium vitri &
aliorum corporum, quæ nimis ar-
cte
cohærent, quam ut juncta tantum forent per contiguitatem
&
quietem uti voluit Carteſius.
FINIS.
543
[Empty page]
544234[Figure 234]pag. 776.
Tab. lvi.
Fig
. 1.
B H V C K E T D F X P Z Q I Y O R S A
235[Figure 235]Fig. 2.D S Y A d I M N d X D O Z B M E C R236[Figure 236]Fig. 3.Y T V A M N Z B E C R237[Figure 237]Fig. 4.L A M F H N G E D K B C238[Figure 238]Fig. 5.h A P O R Q G F D Z H E K L C B M239[Figure 239]Fig. 6.D A P r N O e Q K I V F H C L B M240[Figure 240]Fig. 7.C B C D A A
545
[Empty page]
546
INDEX
RERUM
Quatuor Tomis contentarum.
TOMUS PRIMUS
OPERA
MECHANICA.
11
Horologium. pag. 1. Hagæ-Com.
# ann. 1658. in quarto.
Horologium Oscillatorium, ſi-
# ve de Motu Pendulorum ad Horo-
# logia aptato Demonſtrationes Geo-
# metricæ. p. 15. Pariſiis 1673. infol.
Deſcriptio
Horologii. # 33.
Tabula
Æquationis Dierum. # 44.
De
Deſcenſu Gravium. # 52.
De
Deſcenſu ſuper plano inclinato. # 62.
Dato
in Cycloide puncto, rectam per il-
# lud ducere quæ Cycloidem tangat. # 69.
De
Motu in Cycloide. # 72.
In
Cycloide cujus axis ad perpendiculum
# erectus eſt, vertice deorſum ſpectante,
# tempora deſcenſus quibus mobile, à
# quocunque in ea puncto dimiſſum, ad
# punctum imum verticis pervenit, ſunt
# inter ſe æqualia; habentque ad tem-
# pus caſus perpendicularis per totum
# axem cycloidis eam rationem, quam
# ſemicircumferentia circuli ad diame-
# trum. # 87.
De
Linearum curvarum evolutione &
# dimenſione. # 89.
Semicycloidis
evolutione, à vertice cœ-
# pta, alia ſemicyclois deſcribitur evo-
# lutæ æqualis & ſimilis, cujus baſis eſt
# in ea recta quæ cycloidem evolutam in
# vertice contingit. # 96.
Cyclois
linea ſui axis, ſive diametri cir-
# culi genitoris, quadrupla eſt. # 97.
Cujus
lineæ evolutione parabola deſcriba-
# tur oſtendere. # 99.
Rectam
lineam invenire æqualem datæ
# portioni curvæ paraboloidis, ejus nem-
# pe in qua quadrata ordinatim appli-
# catarum ad axem, ſunt inter ſe ſicut
# cubi abſciſſarum ad verticem. # 100.
Conoidis
parabolici ſuperficiei curvæ cir-
# culum æqualem invenire. # 102.
Sphæroidis
oblongi ſuperficiei circulum
# æqualem invenire. # 103.
Sphæroidis
lati ſive compreſſi ſuperficiei
# circulum æqualem invenire. # Ibid.
Conoidis
hyperbolici ſuperficiei curvæ cir-
# culum æqualem invenire. # 104.
Curvæ
parabolicæ æqualem rectam li-
# neam invenire. # 105.
Lineas
curvas exhibere quarum evolutio-
# ne ellipſes & hyperbolæ deſcribantur,
# rectaſque invenire iiſdem curvis æ-
# quales. # 107.
Datâ
lineâ curvâ, invenire aliam cujus
547INDEX RERUM.11
# evolutione illa deſcribatur; & oſten-
# dere quod ex unaquaque curva geome-
# trica, alia curva itidem geometrica
# exiſtat, cui recta linea æqualis dari
# poſſit. # 108.
De
Centro Oſcillationis, ſeu Agitatio-
# nis. # 107.
Ponderibus
quotlibet ad eandem partem
# plani exiſtentibus, ſi à ſingulorum cen-
# tris gravitatis agantur in planum il-
# lud perpendiculares; ſingulæ in ſua
# ponder a ductæ, tantundem ſimul effi-
# cient, ac perpendicularis, à centro
# gravitatis ponderum omnium in pla-
# num idem cadens, ducta in pondera
# omnia. # 123.
Dato
pendulo ex ponderibus quotlibet
# compoſito, ſi ſingula ducantur in qua-
# drata diſtantiarum ſuarum ab axe
# oſcillationis, & ſumma productorum
# dividatur per id quod fit ducendo pon-
# derum ſummam, in diſtantiam centri
# gravitatis communis omnium ab eo-
# dem axe oſcillationis; orietur longi-
# tudo penduli ſimplicis compoſito iſo-
# chroni, ſive diſtantia inter axem &
# centrum oſcillationis ipſius penduli com-
# poſiti # 128.
Dato
pendulo ex quotcunque ponderibus
# æqualibus compoſito; ſi ſumma qua-
# dratorum factorum à diſtantiis, qui-
# bus unumquodque pondus abeſt ab axe
# oſcillationis, applicetur ad diſtan-
# tiam centri gravitatis communis ab
# eodem oſcillationis axe, multiplicem
# ſecundum ipſorum ponder um numerum,
# orietur longitudo penduli ſimplicis com-
# poſito iſochroni. # 131.
Datâ
figurâ planâ & in eodem plano li-
# neâ rectâ, quæ vel ſecet figuram vel
# non, ad quam perpendiculares cadant
# à partioulis ſingulis minimis & æquæ-
# libus, in quas figura diviſa intelligi-
# tur; invenire ſummam quadr atorum
# ab omnibus iſtis perpendicularibus; ſi-
# ve planum, cujus multiplex, ſecun-
# dum particularum numerum, dictæ
# quadratorum ſummæ æquale ſit. # 135.
Datis
in plano punctis quotlibet; ſi ex
# centro gravitatis eorum circulus quili-
# bet deſcribatur; ducantur autem ab
# omnibus datis punctis, ad punctum
# aliquod in circuli illius circumferentia
# lineæ rectæ; erit ſumma quadratorum
# ab omnibus ſemper eidem plano æqua-
# lis. # 138.
Si
figura plana, vel linea in plano exi-
# ſtens, aliter atque aliter ſuſpendatur
# à punctis, quæ, in eodem plano acce-
# pta, æqualiter à centro gravitatis ſuæ
# diſtent; agitata motu in latus, ſibi
# ipſi iſochrona eſt. # 140.
Datâ
figurâ ſolidâ, & lineâ rectâ in-
# terminatâ, quæ vel extra figuram ca-
# dat, vel per eam tranſeat; diviſâque
# figurâ cogitatu in particulas minimas
# æquales, à quibus omnibus ad datam
# rectam perpendiculares ductæ intelli-
# gantur; invenire ſummam omnium
# quæ ab ipſis fiunt quadratorum, ſive
# planum, cujus multiplex ſecundum
# particularum numerum, dictæ qua-
# dratorum ſummæ æquale ſit. # 142.
Figura
quævis, ſive linea fuerit, ſive ſu-
# perficies, ſive ſolidum; ſi aliter atque
# aliter ſuſpendatur, agiteturque ſuper
# axibus inter ſe parallelis, quique à
# centro gravitatis figuræ æqualiter di-
# ſtent, ſibi ipſi iſochrona eſt. # 148.
Dato
plano, cujus multiplex per nume-
# rum particularum, in quas ſuſpenſa
# figura diviſa intelligitur, æquetur
548INDEX RERUM.11
# quadratis omnium diſtantiarum ab axe
# oſcillationis; ſi illud applicetur ad re-
# ctam, æqualem diſtantiæ inter axem
# oſcillationis & centrum gravitatis ſuſ-
# penſæ magnitudinis, orietur longitu-
# do penduli ſimplicis ipſi iſochroni. # 149.
Si
ſpatium planum, cujus multiplex ſe-
# cundum numerum particularum ſuſpen-
# ſæ magnitudinis, æquetur quadr atis
# diſtantiarum ab axe gravitatis, axi
# oſcillationis parallelo; id, inquam,
# ſpatium ſi applicetur ad rectam, æ-
# qualem diſtantiæ inter utrumque di-
# ctorum axium, orietur recta æqualis
# intervallo, quo centrum oſcillationis
# inferius eſt centro gravitatis ejuſdem
# magnitudinis. # 150.
Si
magnitudo eadem, nunc brevius nunc
# longius ſuſpenſa, agitetur; erunt, ſic-
# ut diſtantiæ axium oſcillationis à cen-
# tro gravitatis inter ſe, ita contraria
# ratione diſtantiæ centrorum oſcillatio-
# nis ab eodem gravitatis centro. # 153.
Centrum
oſcillationis & punctum ſuſpen-
# ſionis inter ſe convertuntur. # 154.
Quomodo
in figuris planis centra oſcilla-
# tionis inveniantur. # 154.
Centrum
oſcillationis Circuli. 157. Re-
# ctanguli. Ibid. Trianguli iſoſcelis. # 158.
# Parabolæ. Ibid. Sectoris circuli.
# Ibid. Circuli, aliter quam ſupra.
# 160. Peripheriæ circuli. Ibid. Po-
# lygonorum ordinatorum. # 161.
Quomodo
, in ſolidis figuris, oſcillationis
# centra inveniantur. # 165.
Centrum
oſcillationis in Pyramide. # 166.
# Coni. 167. Sphæræ. Ibid. Cylin-
# dri. 168. Conoidis Parabolici. Ibid.
# Conoidis Hyperbolici. 169. dimidii
# Coni. # Ibid.
Horologiorum
motum temperare addito
# pondere exiguo ſecundario, quod ſuper
# virga penduli, certa ratione diviſa,
# ſurſum deorſumque moveri poſſit. # 172.
Centri
oſcillationis rationem haberi non
# poſſe, in pendulis inter Cycloides ſuſ-
# penſis; & quomodo hinc orta diffi-
# cultas tollatur. # 177.
De
menſuræ univer ſalis, & perpetuæ,
# conſtituendæ ratione. # 178.
Spatium
definire, quod gravia, perpen-
# diculariter cadentia, dato tempore
# percurrunt. # 182.
Secu
di Horologii Conſtructio è cir-
# culari pendulorum motu deducta # 185.
De
Vi Centrifuga ex motu circulari,
# Theoremata. # 188.
Brevis Institutio de Usu Ho-
# ROLOGIORUM AD Inveniendas
# LONGITUDINES. 193. Hagæ-Com.
# Belgice edita.
Reducere
horologia ad rectam dierum
# menſuram vel cognoſcere quanto citius
# vel tardius ſpatio 24 horarum mo-
# veantur. # 196.
Tabula
Æquationis Dierum. # 198.
Ope
Horologiorum mari invenire longi-
# tudinem loci in quo verſaris. # 202.
Mari
invenire horam diei. # 204.
Quomodo
ex obſervatione ortus & occa-
# ſus Solis & ex hora horologiorum lon-
# gitudo mari inveniri queat. # 205.
Excerpta
ex literis de ſucceſſu horo-
# logiorum datis Londini {13/23} Januarii
# 1665. # 211.
Experimentum
circa pendula. 213.
# Journal des Sçavans 23. Fevr. # 1665.
De Hugeniana Centri oscilla-
# TIONIS Determinatione con-
# TROVERSIA. # 215.
Obſervationes
Abbatis Catalani in
# propoſitionem, quæ fundamentum
549INDEX RERUM.11
# eſt . partis tractatus de Pendulis,
# Hugenii # 217. Journal des Sçavans
# 1682. in initio.
Domini
Abbatis Catalani Examen
# Mathematicum Centri Oſcillatio-
# nis. # 219. ibid.
Excerpta
ex literis Domini Hugenii,
# quibus reſpondet obſervationi Ab-
# batis Catelani in 4am. propoſitio-
# nem Tractatus de Centris oſcilla-
# tionis. # 222. ibid. 29. Junii 1682.
Exceptio
Abbatis Catalani ad reſpon-
# ſionem Hugenii. # 225. ibid. 20. Ju-
# lii 1682.
Objectio
Abbatis Catalani contra mo-
# tum Pendulorum in Cycloidibus.
# 227. ibid. 7. Sept. 1682.
Reſponſio
ad objectiones Hugenii
# adverſus methodum Abbatis Cata-
# lani de determinando Centro Oſcil-
# lationis # 228. ibid. 14 Sept. 1682.
Excerpta
ex litteris D. Bernoullii da-
# tis Baſileæ ad Autorem Diarii Pa-
# riſienſis, de Controverſia, inter
# Abbatem Catalanum & Hugenium,
# de Centro oſcillationis. # 230. ibid.
# 24. April. 1684.
Excerpta
ex literis Dni. Hugenii ad
# Auctores Diarii Pariſienſis, datis
# Hagæ 8. Junii 1684. quæ conti-
# nent ejus reſponſionem ad exceptio-
# nem Dni. Abbatis Catalani, de cen-
# tro Oſcillationis. # 232. ibid. 3. Ju-
# lii 1684.
Reſponſio
Dni. Abbatis Catalani ad
# Literas Dni. Bernoulli de Contro-
# verſia ſua cum Dno. Hugenio de
# centro Oſcillationis. # 235. ibid. 11.
# Sept. 1684.
D
ni. Bernoulli narratio controverſiæ
# inter Dnos. Hugenium & Abbatem
# Catalanum agitatæ de centro Oſcil-
# lationis, quæ loco Animadverſio-
# nis eſſe poterit in Reſponfionem
# Dni. Catalani. # 237. Acta erudito-
# rum Lips. menſis Julii. 1686.
Litteræ
Dni. Marchionis de l’ Hôpi-
# tal ad Dum. Hugenium, in quibus
# contendit, ſe regulam hujus Au-
# ctoris de Centro Oſcillationis pen-
# duli compoſiti demonſtrare per cau-
# ſam Phyſicam, & reſpondere ſimul
# Dno. Bernoulli. # 242. Hiſtoire des
# ouvrages des Sçavans. menſis Junii.
# 1690.
Obſervationes
Dni. Hugenii in literas
# præcedentes & in relationem Dni.
# Bernoulli, cujus in iis fit mentio.
# 246. ibid.
Machinæ quædAm et Varia cir-
# CA Mechanicam. # 249.
Excerpta
ex Litteris Domini Huge-
# genii, novam quandam Inventio-
# nem Horologiorum exactiſſimorum
# ac portatilium concernentibus. # 253.
# Journal des Sçavans. # 25. Febr. 1675.
Nova
Libella, Teleſcopio inſtructa,
# propriam ſecum ferens probationem
# & quæ in unica ſtatione verificatur,
# & rectificatur. # 254. ibid. 9. Jan.
# 1680.
Rectificationis
Libellæ Demonſtra-
# tio. # 258. ibid. 26. Feb. 1680.
Aſtroſcopia
Compendiaria, Tubi Op-
# tici molimine liberata. # 261. Hagæ.
# Com. 1684. in quarto.
Auctarium
. # 273. ibid.
Excerpta
ex literis Dni. Hugenii de
# novâ methodo conſtruendi´ Baro-
# metrum. # 276. Journal des Sçavans
# 12. Dec. 1672.
Nova
vis movens mediante pulvere
550INDEX RERUM.11
# nitrato & aëre. # 280. Divers ouvra-
# ges de Mathmatique & de Phiſique de
# Mrs. de l’ Academie Rojale des ſcien-
# ces. p. 320.
Demonſtratio
Æquilibrii Bilancis. # 282.
# ibid. p. 113.
Si
ſuper planum Horizontale quod im-
# ponitur lineæ rectæ, quæ id dividit
# in duas partes, applicetur pondus, vis,
# quam illud pondus habebit ad defle-
# ctendum planum partem verſus ad
# quam applicatur erit major, quam ſi
# poſitum ſit prope dictam lineam. # 283.
Si
planum Horizontale; oneratum plu-
# rimis ponderibus, maneat in æquili-
# brio, impoſitum lineæ rectæ, quæ id
# ſecat in duas partes, centrum gravi-
# tatis plani ſic onerati erit in ipſa li-
# neâ rectâ. # 284.
Duo
gravia commenſurabilia appenſa ad
# extremitates brachiorum Libræ erunt
# in æquilibrio, ſi brachia ſint in ratio-
# ne reciproca gravium. # 284.
De
potentiis fila funeſve trahentibus.
# 287. ibid. p. 317.
Datis
poſitione quotlibet punctis; ſive in
# eodem plano fuerint, ſive non: ſi à
# puncto quod eorum commune eſt gra-
# vitatis centrum, ad unumquodque
# datorum fila extendantur, eaque ſin-
# gula trahantur à potentiis quæ ſint
# inter ſe ut filorum longitudines, fiet
# æquilibrium manente nodo communi in
# dicto gravitatis centro. # 288.
Solutio
problematis a G G. Leibni-
# tio propoſiti. # 290 Nouvelles de la
# republique des lettres Menſis Oct. 1687.
Detegere
lineam juxta quam ſi corpus
# deſcendat temporibus æqualibus æqua-
# liter tellurem verſus accedat. # 290.
Chriſtiani
Hugenii, Solutio Proble-
# matis de linea in quam flexile ſe
# pondere proprio curvat. # 291. Acta
# Erud. Lips. menſis Junii 1691.
Hugenii
Annotationes in Librum Pa-
# riſiis 1689. editum, de Manuaria
# Nautica. # 292. Bibliotheque Univer-
# ſelle. menſis Sept. 1693.
Reſponſum
Dni. Renaldi ad Domi-
# num Hugenium. # 296. Journal des
# Sçavans 16. & 27. Maji. 1695.
Exceptio
Dni. Hugenii ad Reſponſum
# Dni. Renaldi. # 305. Hiſtoire des ou-
# vrages des Sçavans. menſis April.
# 1694.
TOMUS SECUNDUS.
OPERA
GEOMETRICA.
22
Christiani Hugen@ Theore-
# MATA DE Quadratura Hy-
# PERBOLES, Ellipsis et Circu-
# LI, EX DATO Portionum gra-
# VITATIS CENTRO # 309. Lugd. Bat.
# 1651. in quarto.
Omnis
hyperboles portio ad triangulum
# inſcriptum, eandem cum ipſa Baſin
# habentem eandemque altitudinem, hanc
# habet rationem; quam ſubſeſquialtera
# duarum, lateris tranſverſi & diametri
# portionis, ad eam quæ ex centro ſe-
# ctionis ducitur ad portionis centrum
# gravitatis. # 323.
Omnis
ellipſis vel circuli portio ad trian-
# gulum inſcriptum, eandem cum ipſa
551INDEX RERUM.11
# Baſin habentem eandemque altitudi-
# nem, hanc habet rationem; quam
# ſubſeſqu@altera diametri portionis re-
# liquæ, ad eam quæ ex figuræ centro
# ducitur ad centrum gravitatis in por-
# tione. # 324.
In
Semicirculo & quolibet circuli ſectore,
# habet arcus ad duas tertias rectæ ſibi
# ſubtenſæ hanc rationem, quam ſemi-
# diameter ad eam, quæ ex centro du-
# citur ad ſectoris centrum gravitatis.
# 326.
Ε’ΞΕ´ΤΑΣΙSig
; Cyclometriæ Clarif-
# ſimi Viri Gregorii à S. Vincentio,
# S. J. editæ Anno 1647. # 328. ibid.
Chriſtianii
Hugenii ad C. V. Franc.
# Xaverium Ainſcom. S. J. Episto-
# L@, qua diluuntur ea quibus E ξέ-
# {τα}{σι}ς Cyclometriæ Gregorii à Sto.
# Vincentio impugnata fuit. # 341. Ha-
# . Com. 1656. in quarto.
Epiſtola
Carteſii. # 347.
Christiani Hugenii de Circuli
# Magnitudine Inventa. Acce-
# dunt ejuſdem Problematum quorun-
# dam illuſtrium Conſtructiones. # 351.
# Lugd. Bat. 1654 in quarto.
Omnis
circulus major eſt polygono æqua-
# lium laterum ſibi inſcripto & triente
# exceſſus quo id polygonum ſuperat a-
# liud inſcriptum ſubduplo laterum nu-
# mero. # 361.
Omnis
circulus minor eſt duabus tertiis
# polygoni æqualium laterum ſibi cir-
# cumſcripti & triente polygoni ſimilis
# inſcripti. # 361.
Omnis
circuli circumferentia major eſt
# perimetro polygoni æqualium laterum
# ſibi inſcripti, & triente exceſſus quo
# perimeter eadem ſuper at perimetrum
# alterius polygoni inſcripti ſubduplo la-
# terum numero. # 362.
Circulo
dato, ſi ad diametri terminum
# contingens ducatur, ducatur autem &
# ab oppoſito diametri termino quæ cir-
# cumferentiam ſecet occurratque tan-
# genti ductæ: erunt interceptæ tangen-
# tis duæ tertiæ cum triente ejus quæ ab
# interſectionis puncto diametro ad an-
# gulos rectos incidet, ſimul arcu abſciſ-
# ſo adjacente majores. # 364.
Omnis
circuli circumferentia minor eſt
# duabus tertiis perimetri polygoni æ-
# qualium laterum ſibi inſcripti & trien-
# te perimetri polygoni ſimilis circum-
# ſcripti. # 365.
Peripheriæ
ad diametrum rationem in-
# venire quamlibet veræ propinquam.
# 366.
Rectam
ſumere peripheriæ dati circuli æ-
# qualem. # 368.
Dato
arcui cuicunque rectam æqualem
# ſumere. # 370.
Omnis
circuli circumferentia minor eſt
# minore duarum mediarum proportio-
# nalium inter perimetros polygonorum
# ſimilium, quorum alterum ordinate
# circulo inſcriptum ſit, alterum cir-
# cumſcriptum. Et circulus minor eſt
# polygono iſtis ſimili cujus ambitus ma-
# jori mediarum æquetur. # 373.
Si
inter productam circuli diametrum &
# circumferentiam recta aptetur radio æ-
# qualis, & producta circulum ſecet,
# occurratque tangenti circulum ad alte-
# rum diametri terminum: Intercipiet
# ea partem tangentis arcu adjacente
# abſciſſo majorem. # 376.
Si
diametro circuli ſemidiameter in dire-
# ctum adjiciatur, & ab adjectæ termino
# recta ducatur quæ circulum ſecet, oc-
# curratque tangenti circulum ad termi-
552INDEX RERUM.11
# num diametri oppoſitum: Intercipiet
# ea partem tangentis arcu adjacente
# abſciſſo minorem. # 377.
Portionis
circuli centrum gravitatis dia-
# metrum portionis ita dividit, ut pars
# quæ ad verticem reliquâ major ſit,
# minor autem quam ejuſdem ſeſquial-
# tera. # 378.
Circuli
portio ſemicirculo minor ad in-
# ſcriptum triangulum maximum majo-
# rem rationem habet quam ſeſquiter-
# tiam, minorem vero quam diameter
# portionis reliquæ tripla ſeſquitertia ad
# circuli diametrum cum tripla ea, quæ
# à centro circuli pertingit ad portionis
# baſin. # 380.
Arcus
quilibet ſemicircumferentiâ mi-
# nor, major eſt ſuâ ſubtenſâ ſimul &
# triente differentiæ quâ ſubtenſa ſinum
# excedit. Idem verò minor quam ſub-
# tenſa ſimul cum ea quæ ad dictum
# trientem ſeſe habeat, ut quadrupla
# ſubtenſa juncta ſinui ad ſubtenſam du-
# plam cum ſinu triplo. # 382.
Circumferentiæ
ad diametrum rationem
# inveſtigare; & ex datis inſcriptis in
# dato circulo invenire longitudinem ar-
# cuum quibus illæ ſubtenduntur. # 384.
Christiani Hugenii Illvstrium
# QVORUNDAM Problematum Con-
# STRUCTIONES. # 388 Ibid.
Datam
ſphæram plano ſecare, ut por-
# tiones inter ſerationem habeant datam
# 388.
Cubum
invenire dati cubi duplum. # 391.
Datis
duabus rectis duas medias propor-
# tionales invenire. # 393
Quadrato
dat@ & uno latere producto,
# aptare ſub angulo exteriori rectum
# magnitudine datam quæ ad angulum
# @ppoſitum pertineat. # 396.
Dato
quadrato, & duobus contiguis la-
# teribus productis, aptare ſub angulo
# interiori rectam magnitudine datam
# quæ per angulum oppoſitum tranſeat.
# Oportet autem non minorem eſſe da-
# tam quam ſit quadrati diameter du-
# pla. # 397.
Rhombo
dato, & uno latere producto,
# aptare ſub angulo exteriori lineam
# magnitudine datam quæ ad oppoſitum
# angulum pertineat. # 397.
Rhombo
dato & duobus contiguis lateri-
# bus productis, aptare ſub angulo in-
# teriori rectam magnitudine datam quæ
# per oppoſitum angulum tranſeat. O-
# portet autem datam non minorem eſſe
# quam duplam diametri quæ reliquos
# duos rhombi angulos conjungit. # 399.
In
Conchoide linea invenire confinia fle-
# xus contrarii. # 403.
Controversia de Circuli et
# Hyperbolæ Quadratura. # 405.
Vera
Circuli & Hyperbolæ Quadra-
# tura Authore Jocobo Gregorio # 407.
# Patavii 1668. in quarto.
Serierum
terminationes invenire. # 423.
# & 426.
Ex
data quantitate, eodem modo com-
# poſita a duobus terminis convergen-
# tibus cujuſcunque ſeriei convergentis,
# quo componitur ex terminis convergen-
# tibus ejuſdem ſeriei immediate ſequen-
# tibus; ſeriei propoſitæ terminationem
# invenire. # 427.
Sectorem
circuli, ellipſeos, vel hyperbo-
# , non eſſe compoſitum analyticè à
# triangulo ad centrum inſcripto & tra-
# pezio circumſcripto. # 429.
Dato
circulo æquale invenire quadra-
# tum. # 446.
Ex
dato ſinu invenire arcum. # 448.
553INDEX RERUM.11
Ex
dato arcu invenire ſinum. # 448.
Invenire
quadratum æquale ſpatio hyper-
# bolico contento à curva hyperbolica,
# uno aſymptoto & duabus rectis alteri
# aſymptoto parallelis; quod ſpatium
# æquale eſt ſectori hyperbolico cujus ba-
# ſis eſt eadem curva. # 449.
Propoſiti
cujuſcunque numeri logarith-
# mum invenire. # 452.
Ex
dato logarithmo invenire ejus nume-
# rum. # 459.
Rectâ
per datum punctum in diametro
# ductâ, ſemicirculum in ratione data
# dividere. # 460.
Hugenii
Obſervationes in Librum Ja-
# cobi Gregorii, de Vera Circuli &
# Hyperbolæ Quadratura. # 463. four-
# nal des Sçavans 2. Julii. 1668.
Invenire
per logarithmos dimenſionem
# Spatii Hyperbolici contenti inter Cur-
# vam & unam ex Aſymptotis & duas
# lineas parallelas ad alteram Aſympto-
# ton. # 465.
Domini
Gregorii Reſponſum ad Ani-
# madverſiones Domini Hugenii, in
# ejus Librum, de Vera Circuli &
# Hyperbolæ Quadratura. # 466. Phi-
# loſophical Tranſactions. n. 37.
Excerpta
ex Literis Dni. Hugenii de
# Reſponſo, quod Dnus. Gregorius
# dedit ad Examen Libri, cui Titu-
# lus eſt, Vera Circuli & Hyperbo-
# Quadratura. # 472. Journal des
# Sçavans 12. Nov. 1668.
Excerpta
ex Epiſtola D. Jacobi Gre-
# gorii, continente quaſdam ejus
# Conſiderationes, ſuper Epiſtola D.
# Hugenii, impreſſa in Vindicatio-
# nem Examinis ſui Libri, de Vera
# Circuli & Hyperbolæ Quadratura.
# 476. Philoſophical Tranſactions. n.
# 44.
Christiani Hugenii Geometrica
# Varia. # 483.
Conſtructio
Loci ad Hyperbolam per
# Aſymptotos. # 485. Divers ouvrages
# de Math. & de Ph. de Mrs. de l’
# Acad. R. p. 322.
Demonſtratio
Regulæ de Maximis
# & Minimis. # 490. ibid. p. 326.
Regula
ad inveniendas Tangentes li-
# nearum curvarum. # 498. ibid. p. 330.
Chriſtiani
Hugenii Epiſtola de Cur-
# vis quibuſdam peculiaribus. # 507. Hi-
# ſtoire des ouvrages des Sçavans. men-
# ſis Febr. 1693.
Invenire
lineam rectam æqualem datæ
# portioni lineæ logarithmicæ. # Ibid.
Alia
curva cujus longitudo ope ipſius cur-
# menſuratur. # 508.
Quadratura
Hyperboles adhibita curva
# illa. # 508.
Curvæ
ejuſdem deſcriptio mechanica. # 509.
Varia
de catinaria. # 511.
Quadratura
curvæ cujus æquatio eſt
x
3 + y3 = xyn. # 514.
Problema
ab Eruditis ſolvendum: a
# Johanne Bernoullio in Actis Li-
# pſienſibus menſis Maji Ann. 1693.
# propoſitum. # 515.
C
. H. Z. De Problemate Bernoullia-
# no in Actis Lipſienſibus propoſi-
# to. # 516. Acta Erud. Lips. menſis
# Oct. 1693.
C
. H. Z. Conſtructio univerſalis Pro-
# blematis a Clariſſimo Viro Joh. Ber-
# noullio propoſiti. # 518. ibid. Sept.
# 1694.
554INDEX RERUM.
TOMUS TERTIUS.
OPERA
ASTRONOMICA.
11
Christiani Hugenii de Satur-
# NI Luna observatio nova. # 521.
# Hagæ-Com. 1656.
Christiani Hugenii Zulichemi@,
# Systema Saturnium, ſive de Cau-
# ſis mirandorum Saturni Phænome-
# non; & Comite ejus Planeta novo.
# 527. Hagæ Com. 1659.
Teleſcoporium
noſtrorum Deſcriptio. # 537.
Quædam
circa planetas & fixas obſer-
# vata. # 539.
In
Jovis diſco zonæ candicantes. # 539.
In
Marte zona obſcura. # 540.
Fixarum
diametri nulla latitudine. # 540.
Phænomenon
in Orione novum. # 540.
Circa
Saturnum obſervationes. # 541.
Saturnus
brachiorum expers inventus.
# 544.
Brachia
Saturno renata. # 545.
Brachia
Saturni in anſas mutari cœpta.
# 546.
Anſæ
Saturni amplius patefactæ. # 547.
Comes
infra Saturnum tranſire viſus
# 548.
Idem
ſupra Saturnum tranſiens. # 548.
Lunæ
Saturniæ periodus. # 548.
Eadem
periodus accuratius ſupputata.
# 549.
Menſis
Saturnicolarum vera longitudo.
# 551.
Tabula
motus æqualis Lunæ Saturniæ
# in orbita ſua reſpectu fixarum. # 552.
Locus
Lunæ Saturniæ quomodo ſuppute-
# tur. # 553.
Non
eſſe alteram anſarum quandoque al-
# tera minorem. # 559.
Non
etiam unam quam alteram citius
# ad medium Saturni Corpus applicari.
# 559.
Hevelii
hypotheſis circa anſas examina-
# tur. # 560.
Cauſæ
phænomenôn Saturni à Roberval-
# lio excogitatæ. # 561.
Hodiernæ
Siculi circa eadem phænomena
# opinio. # 562.
Noſtra
hypotheſis qua ratione excogita-
# ta. # 564.
Annulo
Saturnum cingi. # 565.
Eum
ad Eclipticæ planum obliquè poſi-
# tum eſſe. # 565.
Occurritur
iis quæ de annulo objici poſſent.
# 566.
Saturnii
major diameter Æquatori pa-
# rallela oſtenditur. # 567.
Hevelii
de inclinatione anſarum contra-
# ria opinio. # 569.
Ricciolus
ſibi contrarius Lib. 7. Almag.
# novi. # 570.
Ulterior
hypotheſeos noſtræ explanatio.
# 570.
Cauſa
phaſeos anſarum latiſſimarum.
# 571.
Clarior
Saturnus propter anſas cernitur.
# 572.
Lunæ
Saturniæ motus apparens ellipti-
# cus. # 572.
Quomodo
anſarum latitudo contrahatur.
# 573.
Quomodo
patul@ videri anſæ deſinant.
# 573.
Majorem
Saturni diametrum neceſſario
# Æquatori parallelam ſemper videri,
# 574.
555INDEX RERUM.11
Rotundæ
phaſeos cauſæ. # 575.
Quid
ſit in Saturni diſco Zona nigri-
# cans. # 576.
Saturnus
quando neceſſario rotundus ſpe-
# ctari debeat. # 578.
Quænam
Saturnicolis ſint loca æquino-
# ctiorum. # 580.
Saturnus
bra@hiorum expers futurus quo
# modo cognoſcatur. # 585.
Quibus
temporibus rotunda phaſis rever-
# ſura ſit prædicitur. # 587.
Quando
latiſſimæ omnium anſæ appari-
# turæ ſint. # 588.
De
Saturni magnitudine & à terris di-
# ſtantia. # 589.
Planetarum
diametri. # 589. & ſeq.
Diametri
Solis ad Planetarum diame-
# tros ratio. # 591.
Ratio
obſervandi Planetarum diametros
# apparentes accuratiſſima. # 593.
Diametri
Veneris obſervatio. # 594.
Eustachi@ de divinis Septempe-
# DANI Brevis Annotatio in Sy-
# STEMA Saturnium Christiani
# Hugenii ad Sereniſſimum Princi-
# pem Leopoldum Magni Ducis He-
# truriæ fratrem. # 597. Hagæ Com. 1660.
Honorati
Fabri, S. J. de Saturno Sen-
# tentia. # 610.
Christiani Hugenii Zulichemii
# Brevis Assertio Systematis
# Saturni@ sui, ad Sereniſſimum
# Principem Leopoldum ab Hetru-
# ria. # 619. Hagæ@Com. 1660.
Fabriani
Syſtematis examen. # 632.
Christiani Hugeni@ de Saturni
# Annulo observationes. # 635.
Obſervationes
in Saturnum Pariſiis
# habitæ in Bibliotheca Regia. # 637.
# Journal des Sçavans 11. Febr. 1669.
Vera
annuli inclinatio. # 637.
Phaſis
rotunda. # 638.
Excerpta
ex literis D. Hugenii, Aca-
# demiæ Regiæ Scientiarum Socii, ad
# Auctorem Diarii Eruditorum de fi-
# gura Planetæ Saturni. # 638. ibid. 12.
# Dec. 1672.
Brachia
Saturno renata. # 638.
Umbra
in diſco Saturni. # 638.
Saturnus
rotundus. # 639.
Linea
æquinoctialis annuli. # 640.
Christiani Hugenii ΚΟΣΜΟΘΕΩ-
# ΡΟΣ, SIVE DE Terris Coelesti-
# BUS, EARUMQUE ORNATU, Con-
# JECTURÆ. # 641. Hagæ@Com. 1698.
Fuiſſe
qui Planetis incolas tribuerint,
# ſed nihil præterea de iis inquiſiviſſe.
# 646.
Conjecturas
haſce S. Scripturis non ad-
# verſari. # 647.
Conjecturas
non eſſe vanas, quia non
# plane certæ. # 649.
Ad
ſapientiam & pietatem facere quæ
# hic tractantur. # 649.
Copernici
Syſtema exponitur. # 650.
Copernici
doctrinam quæ rationes confir-
# ment. # 650.
Planetarum
magnitudinis inter ſe & ad
# Solem ratio. # 651.
Micrometris
præſtare lamellas virgulaſ-
# ve tenues. # 652.
Tellurem
Planetis, & hos Telluri recte
# aſſimilari. # 652.
Ex
ſimilitudine in hiſce recte argumen-
# ta peti # 652.
Planetas
ſolidos eſſe & gravitate polle-
# re. # 653.
Nec
deeſſe illis animalia. # 653.
Ut
nec plantas. # 654.
Non
nimiam in hiſce fingendam diſſimi-
# litudinem. # 655.
Aquas
a Planetis non abeſſe. # 656.
Noſtræ
tamen non prorſus ſimiles. # 657.
556INDEX RERUM.11
Nec
alia ratione illic neſci & propagari
# ſtirpes quam apud nos. # 657.
Idem
& de animalibus verum eſſe. # 658.
Summam
animalium varietatem eſſe
in
Planetis. # 660.
Idem
in ſtirpibus locum habere. # 660.
In
Planetis eſſe animantia, quæ ratione
# utantur. # 661.
Non
obſtare hominum vitia quo minus
# decorem terræ concilient. # 662.
Nec
rationem in Planetarum incolis à
# noſtra diverſam eſſe. # 663.
Nec
deeſſe illis ſenſus. # 664. & ſeq.
Nec
horam ſenſus longe alios eſſe ac no-
# ſtratium. # 667.
Ignem
quoque Planetis communem eſſe.
# 669.
Magnitudinem
corporum in Planetis exi-
# ſtentium ex Planetarum magnitudine
# non recte conjici. # 670.
In
Planetis ut in Terra varia eſſe ani-
# malia quibus ratio competat. # 670.
Et
inter ea Hominibus ſimilia. # 670.
Planetarum
incolas ſcientias excolere, &
# inter eas, Aſtronomiam. # 672.
Et
quæ ei inſerviunt artes mechanicas.
# 673.
Ut
& Geometriam, Arithmeticam. # 674.
Et
ſcribendi artem. # 674.
Opticam
. # 674.
Has
ſcientias homini præter naturam
# non eſſe. # 675.
Planeticolas
manus habere. # 676.
Et
pedes. # 677.
Erectos
oculos, vultumque. # 677.
Nec
tamen hinc ſequi eorum formam no-
# ſtræ plane ſimilem. # 678.
Planeticolas
nobis vel æquales vel majo-
# res eſſe. # 679.
Eos
in ſocietate vivere. # 680.
Colloquiorum
jucunditate frui. # 680.
Domos
adverſus pluviam exſtruere. # 681.
Navigare
, adeoque & artes, quæ eo fa-
# ciunt excolere. # 682.
Muſicam
. # 683.
Quæ
tamen à noſtra diverſa eſſe poſſet.
# 684.
Cur
conſonantia diapente poſt aliam ſi-
# milem vitioſe ponatur? # 685.
Demonſtratio
temperamenti in tono vocis
# adhibendi. # 685.
Recenſentur
commoda quæ ad nos perve-
# niunt ex animalibus, herbis, arbori-
# bus. # 686.
Ex
Metallis. # 688.
Ex
aqua, & aëre, variiſque artificiis.
# 689.
Ex
iis, quæ noſtra ætate inventa ſunt.
# 689.
Illa
omnia veriſimiliter non extare in
# Planetis, ſed aliis æque dignis repen-
# di. # 690.
Chriſtiani
Hugenii Coſmotheoros,
# Liber II. # 691.
Kircheri
iter extaticum examinatur.
# 691.
Apparens
qualis ſit conſtitutio Solis &
# Planetarum in Mercurio. # 694.
Qualis
in Venere. # 695.
In
Marte. # 696.
Jovem
& Saturnum reliquis Planetis
# longe præſtare, tam magnitudine,
# quam Lunarum multitudine. # 697.
Proportio
diametrorum tum Jovis, tum
# orbitarum ſatellitum ejus, ad orbitam
# Lunæ circa Terram. # 698.
Tempora
periodorum comitum fovialium.
# 699.
Quænam
ſit Solis apparens magnitudo
# & lux in Jove, & quî cognoſci queat.
# 700.
Itidem
in Saturno. # 700.
557INDEX RERUM.11
In
Jove dies eſſe horarum quinque. # 700.
Et
perpetuum æquinoctium. # 701.
Planeticolis
ſtellas fixas eodem modo ap-
# parere, ac nobis. # 702.
Qualis
ſit Planetarum aſpectus, dierum
# ratio in Saturno. # 702.
Qualis
ſit Annuli aſpectus in Saturno.
# 703.
De
Luna pauciora conjici poſſe. # 704.
Satellitum
Saturni & Jovis eandem ac
# Lunæ rationem eſſe. # 705.
Lunam
montibus & vallibus diſtinctam
# eſſe. # 705.
Carere
vero mari. # 705.
Fluviis
. # 706.
Nubibus
. # 706.
Aëre
& aqua. # 706.
Hinc
de animantibus & ſtirpibus incer-
# tiorem conjecturam eſſe. # 707.
Jovis
ac Saturni Lunas, non ſecus ac
# noſtram Telluri, eandem partem ſuo
# Planetæ obvertere. # 707.
Lunæ
incolis ſi qui ſint, qualis appari-
# tura ſit cælorum conſtitutio, dierum
# ratio, & c. # 708.
Quod
ad Jovis & Saturni Lunas facile
# transferre eſt. # 709.
Solaris
mundi ſecundum veram propor-
# tionem deſcriptio. # 710.
Immenſitas
intervallorum inter Solem
# & Planetas illuſtratur comparatio-
# ne cum motu globi è tormento emiſſi.
# 711.
In
Sole omnem conjecturam deficere.
# 712.
Faculas
Solares incertas videri. # 712.
Propter
calorem nulla illic vivere corpo-
# ra noſtris ſimilia. # 712.
Stellas
fixas totidem eſſe Soles. # 713.
Eas
ſpargi per vaſta cæli ſpatia, & a-
# lias ab aliis, ut proximas à Sole re-
# moveri. # 714.
Nec
Solem præ cæteris eminere contra
# Keplerum notatur. # 714.
Nihil
impedire, quo minus credamus cir-
# ca unamquamque ex fixis, ut circa
# Solem, eſſe Planetas. # 715.
Modus
probabiliter inveſtigandi diſtan-
# tiam fixarum à Sole. # 717.
Unumquemque
Solem vortice cingi, ſed
# Carteſianis multum diſſimili; contra
# quem pluribus diſputatur. # 719.
TOMUS QUARTUS
OPERA
MISCELLANEA.
22
De Ratiociniis in Luddo A-
# LEÆ # 723. Ad calcem Exerci-
# tationum Math. Schotenii.
Si
a vel b expectem, quorum utrumvis
# æquè facilè mibi obtingere poſſit, ex-
# pectatio mea dicenda eſt valere {a+b/2}.
# 728.
Si
a, b, vel c, expectem, quorum unum-
# quodque pari facilitate mibi obtingere
# poſſit, expectatio mea æſtimanda eſt
# {a+b+c/3}. # 729.
Si
numerus caſuum, quibus mibi eve-
# niet a, ſit p; numerus autem caſuum
# quibus mihi eveniet b, ſit q; ſumendo
# omnes caſus æquè in proclivi eſſe: ex-
# pectatio mea valebit {pa+bq/p+q}. # 730.
De
facienda diſtributione inter diverſos
558INDEX RERUM.11
# colluſores, quando eorum ſortes inæ-
# quales ſunt. # 731.
De
facienda diſtributione, ſi unus mibi
# deficiat luſus & colluſorimeotres luſus.
# 732.
Item
, ſi mihi deficiant duo luſus & col-
# luſori meo tres luſus. # 733.
Item
, ſi mihi deficiant duo luſus, & col-
# luſori meo quatuor. # 733.
Item
, poſitis tribus colluſoribus, quorum
# primo ut & ſecundo unus luſus defi-
# ciat, ſed tertio duo luſus. # 734.
Item
, poſitistot colluſoribus, quot quis vo-
# luerit, ex quibus uni plures & alii
# pauciores luſus deficiunt. # 735.
Tabula
pro 3 colluſoribus. # 736.
Invenire
, quot vicibus ſuſcipere quis poſ-
# ſit, ut unâ teſſerâ 6 puncta jaciat.
# 738.
Invenire
, quot vicibus ſuſcipere quis poſ-
# ſit, ut duabus teſſeris 12 puncta ja-
# ciat. # 739.
Invenire
quot teſſeris ſuſcipere @quis poſ-
# ſit, ut primâ vice duos ſenarios jaciat.
# 740.
Si
cum alio ludam duabus teſſeris unum
# ſolummodo jactum, hâc conditione, ut,
# ſi ſeptenarius eveniat, ego vincam;
# at ille, ſi denarius obtingat; ſi vero
# quidquam aliud accidat, ut tum id
# quod depoſitum eſt æqualiter divida-
# mus: Invenire qualis iſtius pars cui-
# que noſtrum debeatur. # 741.
Si
ego & alius duabus teſſeris alternatim
# jaciamus, hâc conditione, ut ego vin-
# cam ſimul atque ſeptenarium jaciam,
# ille vero quam primum ſenarium ja-
# ciat; ita videlicet, ut ipſi primum
# jactum concedam: invenire rationem
# meæ ad ipſius ſortem. # 742.
Coronidis
loco ſubjungantur V. Pro-
# blemata. # 743.
Novus Cyclus Harmonicus. # 745.
# Hiſtoire des ouvrages des Sçavans.
# Oct. # 1691.
Tabula
Diviſionis octavæ in partes 31.
# æquales, & diviſionis Octavæ ſe-
# cundum Temperamentum vulgare@
# 752.
Varia de Optica. # 755.
Excerpta
ex literis Dni. Hugenii, A-
# cademiæ Regiæ Scientiarum Socii,
# ad Autorem Diarii Eruditorum de
# Catoptrico conſpicillo Dni. Newto-
# ni. # 757. Journal des Sçavans 29.
# Febr. 1672.
Conſtructio
Problematis optici. Pro-
# poſitio 39 Libri V. Alhazeni, &
# 22. Lib. VI. Vitellionis. # 759.
Datis
in eodem plano duobus punctis & cir-
# culo; inveniendum eſt punctum in pe-
# ripheria circuli, ita ut lineæ ex pun-
# cto invento ad puncta data faciant cum
# radio circuli, per punctum inventum
# ductum, angulos inter ſe æquales. # 759.
# Ouvrages de Mrs. de l’Acad. Roj.
# pag. # 376.
Aliter
. Dato Speculo Cavo aut Conve-
# xo, itemque Oculo & Puncto Rei vi-
# ſæ, invenire Punctum Reflexionis.
# 760. Philoſophical Tranſactions.
# n. 97.
Compendium
. # 761. Ibid. n. 98.
Alia
ſolutio. # 761.
Problema
Alhazeni.] Dato Circulo, &
# punctis duobus, invenire punctum in
# Circumferentia Circuli dati, unde du-
# ctæ lineæ ad puncta data faciant ad
# Circumferentiam Angulos æquales.
# 761. Ibid. n. 98.
Excerpta
ex litteris Dni. Hugenii, A-
# cad. Reg. Scient. Socii, ad Aucto-
559INDEX RERUM.11
# rem Diarii Paris. de novo Micro-
# ſcopio ex Hollandia allato. # 764.
# Journal des Sçavans. 15. Aug. 1678.
Experimenta Physica. # 767.
Excerpta
ex literis Dni. Hugenii, A-
# cademiæ Regiæ Scientiarum So-
# cii, ad Auctorem Diarii Erudito-
# rum, de Phænomenis aquæ aëre
# purgatæ. # 769. ibid. 25. Jull. 1672.
Experimentum
I. Aqua, ſublatâ aë-
# ris preſſione, bæret in tubo. # 770.
Experimentum
II. Notabile quid in de-
# ſcenſu aquæ aëre purgatæ. # 771.
Experimentum
III. Adhibito ſpiritu vi-
# ni loco aquæ. # 772.
Experimentum
IV. Aër, ex Spiritu
# vini aut aqua exhauſtus, hæc corpora
# iterum intrat. # 773.
Experimentum
V. Laminæ metallicæ
# arcte inter ſe cohærent in vacuo licet
# nihil inter has detur. # 775.
Experimentum
VI. Effectus Siphonis
# in vacuo. # 776.
FINIS.
241[Figure 241]
560
CATALOGUS
QUORUNDAM
LIBRORUM,
Qui
apud Janssonios Van der Aa, Bibliopolas
Lugduni
Batavorum, venales proſtant.
Abregé de l’ Hiſtoire generale des Turcs, par Vanel, 12°. 4 voll. avec fig.
Admiranda rerum admirabilium Encomia, 12°.
Æſchinis Socratici Dialogi tres, per Horreum, . Gr. & Lat.
Alaric ou Rome vaincuë, Poëme Heroïque, par Monſr. de Scudery 12°. avec fig.
Amintas Herderspel van T. Tasso, door Wellekens, .
Andry de la Generation des Vers dans le Corps de l’ Homme 12°.
Annales de la Cour & de Paris, pour les Annees 1697 & 1698. 12°.
Annus Sacer Poëticus, ſive ſelecta de Divis Cœleſtibus Epigrammata 12°. 2
Tomis
.
Antonii Jus feudale, cum additamentis Strykii, .
Apologie pour leurs Sereniſſ. Majeſtés Britanniques, contre un infame Libelle in-
tituté
le vray Portrait de Guillaume Henry de Nauſſau, nouvel Abſçalom, nou-
vel
Herode, nouveau Cromwel, nouveau Neron, 12°.
pour les Proteſtans, ou l’ Auteur juſtifié pleinement leur conduite & leur ſe-
paration
de la Communion de Rome.
12°.
Athanaſii Opera, Gr. Lat. fol. 2 Voll.
Aurea Bulla Caroli V. Imp. de jure & ordine ſuccedendi in ducatum Medio-
lanenſem
, &
c. .
Bauhuſii & Cabillavi Epigrammata, 24°.
Bellefontaine Medicine Dogmatique Mechanique, avec la Pharmacopée Rationelle,
12°
.
2 voll.
Belloste Chirurgien dHôpital, 12°. avec fig.
Biblia Græca LXX. Interpretum, curâ L. Bos, .
Bidermanni Acroamatum Academicorum Libri III. 12°.
Biſſchop Chorus Muſarum, ſive Poëmata, .
Blancardi Opera Medica, Theoretica, Practica & Chirurgica, .
Blegny Art de guerir les Maladies Veneriennes, 12°. 3 Tomes avec fig.
Boleſlavii Homo bene moriens 12°.
Gemmeum monile Animæ Chriſtianæ, 12°.
Bontekoe Metaphyſica, OEconomia Animalis & Geulinx Phyſica vera, .
Borgeſii Enodatio Juris Naturæ, .
Breſmal Circulation des Eaux ou l’ Hydrographie des Minerales d’ Aix & de Spa, .
Bruguier Reponſe au Livre intitulé le Renverſement de la Morale de Jeſu Chriſt,
par
les Erreurs des Calveniſtes.
12°.
561CATALOGUS LIBRORUM.
Burgundius ad Conſuetudines Flandriæ aliarumque Gentium, 12°.
Camerarii Symbola ac Emblemata Ethico Politica, .
Catalogus Librorum Manuſcriptorum Angliæ & Hiberniæ, fol.
Cherubin Effets de la Force de la Contiguité des Corps, 12°.
Choix des bons Mots, 12°.
Claubergii Opera Omnia Philoſophica, curâ Schalbruchii, .
Clos de Aquis Mineralibus Galliæ & de Mixtis naturalibus, 12°.
Crebilon Oeuvres, 12°.
Defen@e de la Monarchie de Sicile contre les Entrepriſes de la Cour de Rome, 12°.
Deſcription du Chateau de Verſailles, 12°. avec fig.
Divorce Celeste par Pallavicin, 12°.
Donkers Idea Febris petechialis, .
Douſæ Poëmata, .
Eeuwigduurende Liefdes Almanak, .
Epiſtolæ Præſtantium ac Eruditorum Virorum, fol. Charta Maj.
Flâviſſæ Poëticæ ſive Electorum Poëticorum Theſaurus Sacro-Profanus, .
Fleetwood Inſcriptionum Antiquarum Sylloge, .
Gaſſendi Abregé de la Philoſophie, 12°. 7 Voll.
Gobart Tractatus Philosophicus de Barometro, 12°. cum fig
Guide
, ou nouvelle Deſcription d’ Amſterdam, .
Hartmanni Praxis Chymiatrica, .
Hartſoeker Principes de Phyſique, .
Havercamp de nummis Alexandri Magni, . cum fig.
Herbinius de Cataractis in Genere, . cum fig.
Heucheri novi Proventus Horti Medici Acad. Vitembergenſis, .
Hildani Obſervationes & Epiſtolæ Chirurgico-Medicæ, . 2 Voll.
Hippocratis Aphoriſmi per Almeloveen, 24°.
Metrica paraphraſi tranſlati ab H. v. Poot. 24°.
Histoire des Indes Orientales par Mr. Souchu de Rennefort, 12°.
des Iles Antilles de l’ Amerique . avec fig.
Homere Iliade & Odyſſee, par Mad. Dacier, 12°. 6 Tomes, avec fig.
Iliade Poëme avec un diſcours ſur Homere, par Mr. de la Motte. 12°.
Huetius de Interpretatione, .
Huygens Traité de la Lumiere. .
Jablonski Diſquiſitio de Lingua Lycaonica, .
Jean danſe mieux que Pierre, Pierre danſe mieux que Jean. 12°. 5 Voll.
Inſtruction pour reunir les Egliſes pretendues Reformees a l’Egliſe Romaine, par
M
r.
Comiere. 12°.
Jurieu Juſtification de la Morale des Reformez, contre les Accuſations de Mr. Ar-
naud
, 2 Tomes.
Jus Auſtriacum in ſucceſſione Regnorum Hiſpaniæ vindicatum, .
562CATALOGUS LIBRORUM.
Knibbe Manuductio ad Oratoriam Sacram, . 2 Voll.
Lamy Elemens de Mathematique, ou traité de la Grandeur en General, 12°.
Leti Critique Hiſtorique, Politique, Morale, Economique & Comique, ſur les
Loteries
Anciennes &
Modernes, & c. 12°.
Letres Provinciales par Louis Montalte . 3 Voll.
de Fr. Rabelais, avec des Obſervations, .
du Cardinal Bentivoglio, Ital. franc. 12°.
Lipenii Biblotheca Juridica, Struvii, fol.
Logique par Mrs. de Port Rojal, 12°.
courte & facile par le Sr. Du Boisverd. .
Lyk Predikatie over de Dood van d‘Hr. Mitsen, door J. DE Har-
TOGH, .
Machiavelli Hiſtoria Florentina, 12°.
Malvezzi Opere Hiſtoriſche e Politiſche, 12°.
Il Tarquino Superbo, 12°.
Manzini Opere, 12°.
furori della Gioventu Eſercitii Rhetorici, 12°.
Marechal Francois, 12°.
Maſcampi Epitome Hiſtoriæ Civilis, .
Medulla Juſtinianea, 12°.
Melanges Hiſtoriques, 12°.
Menken de la Charlatanerie des Savans, .
Moïens de reunir les Proteſtans avec l’ Egliſe romaine 12°.
Mollenbrocçius de Arthritide, .
Monavii Bronchotomia, quæ eſt gutturis aperiendi artificioſa ratio, .
Mort Idea Actionis Corporum 12°.
Mundi Opera Omnia Medico-Physica, .
Oeuvres de Mr. Le Noble 12°. 19 Voll.
Oudini Commentarius de Scriptoribus Eccleſiæ Antiquis, fol. 3 Voll.
Pacii Analyſis & Iſagoge . 2 Voll.
Parladorii Opera Juridica, . 2 voll.
Paſſe partout Galant, 12°.
Pastor fido, 32°. Appreſſo P. Mortier.
Petau Hiſtoire Univerſelle, 12°. Paris 5 Tomes.
Pilpay Conſeils & Maximes, .
Plazzonus de Partibus Generationis inſervientibus, 12°.
Pluimers Gedichten . TWEEDE DEEL.
Pourtraits des plus Celebres Profeſſeurs de Leide, .
Preparations pour la Ste. Cene, avec le Voyage de Bethel, 12°.
Rochefoucault Reflexions ou Sentences & Maximes morales, 12°.
Schiere Doctrina Teſtamentorum & Fœderum omnium Divinorum, .
563CATALOGUS LIBRORUM.
Senecæ & Syri Mimi Sententiæ, cum Notis Diverſorum & Gruteri, .
Serre dolci Pensieri sopra la Morte, .
Theatre et autres Poesies de Madem: Barbier, 12°. avec fig.
Variolarum Methodus per Transplantationem, .
Veſlingii Syntagma Anatomicum, ſive Anatomia, . cum fig.
Vieussens novum Vasorum Corporis Humani Systema, .
Vignole Regle des cinq Ordres dArchitecture, . avec fig.
Voyage de Groenland, par le Pere Cordelier Pierre de Meſange, 12°. 2 Voll.
aux Côtes de Guinée & en Amerique, 12°.
Le Prudent Voyageur, par L. du May, 12°. 3 Voll.
Wechwyser der Eenvuldigen, door J. DE Hartogh, .
Weſtenberg ad Pandectas, .
Dictionaire Engliſch and Frenſch & Frenſch and Englich of Miege .
Italiaanſch en Nederduyts, door Moſes Giron, .
Antiquitatum Romanarum & Græcar. per Danetum, in Uſum Delphi-
ni
, .
Grammaire Franceiſe d’un tour nouveau, compoſée en faveur de ceux qui preferent
la
Pratique a la Theorie, par Mr.
Derbaud, 12°. avec fig.
Multi etiam alii apud Eoſdem reperiuntur.
AVIS AU RELIEUR.
LE Relieur prendra garde que le papier qui eſt à côté des Figures doit être
conſervé
pour faire deborder les Figures hors du Livre, &
les placer
ſuivant
la page marquée ſur chaque planche.
BERIGT AAN DEN BOEKBINDER.
DEn Boek-binder zy gewaarſchout het papier ter zyde de Figuren niet af te
ſnyden
;
maar zodanig in te ſetten, dat de Figuren buyten het Boek uitſlaan:
dezelven moeten geplaaſt werden volgens de paginaas op yder Tabel genoteert.
564
[Empty page]
565
[Empty page]
566
[Empty page]
567
[Empty page]