Biancani, Giuseppe, Sphaera mvndi [mundi], sev cosmographia demonstratiua [demonstrativa], ac facile methodo tradita : in qua totius Mundi fabrica, vna cum nouis, Tychonis, Kepleri, Galilaei, aliorumq' ; Astronomorum adinuentis continentur ; Accessere I. Breuis introductio ad geographiam. II. Apparatus ad mathematicarum studium. III. Echometria, idest Geometrica tractatio de Echo. IV. Nouum instrumentum ad Horologia, Included: Constructio instrumenti ad horologia solaria : opus posthumum / Iosepho Blancano (1635), 1635

Bibliographic information

Author: Biancani, Giuseppe
Title: Sphaera mvndi [mundi], sev cosmographia demonstratiua [demonstrativa], ac facile methodo tradita : in qua totius Mundi fabrica, vna cum nouis, Tychonis, Kepleri, Galilaei, aliorumq' ; Astronomorum adinuentis continentur ; Accessere I. Breuis introductio ad geographiam. II. Apparatus ad mathematicarum studium. III. Echometria, idest Geometrica tractatio de Echo. IV. Nouum instrumentum ad Horologia, Included: Constructio instrumenti ad horologia solaria : opus posthumum / Iosepho Blancano (1635)
Year: 1635
City: Modena
Publisher: Cassiani
Number of Pages: [7 Bl.], 232, 24 S., [7 Bl.] : Ill.

Permanent URL

Document ID: MPIWG:FP4DPB9E
Permanent URL: http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/MPIWG:FP4DPB9E

Copyright information

Copyright: Max Planck Institute for the History of Science (unless stated otherwise)
License: CC-BY-SA (unless stated otherwise)
Table of contents
1. Page: 0
2. SPHÆRA MVNDI, SEV COSMOGRAPHIA Demonſtratiua, ac facili Methodo tradita: In qua totius Mundi fabrica, vna cum nouis, Tychonis, Kepleri, Galilæi, alio-rumq́; Aſtronomorum adinu ntis continetur. ACCESSERE Page: 5
3. AVTHORE IOSEPHO BLANCANO BONON. E´ SOC. IESV, Mathematicarum in Gymnaſio Parmenſi profeſſore. Ad Illuſtriſſimum, ac Nobiliſſimum PETRVM FRANCISCVM MALASPINAM AEDIFICIORVM MARCHIONEM. Page: 5
4. ILLVSTRISS. AC NOBILISSIMO PETRO FRANCISCO MALASPINÆ AEDIFICIORVM MARCHIONI. IOSEPH BLANCANVS, S. P. D. Page: 7
5. PRÆFATIO. Page: 9
6. TOTIVS OPERIS PARTITIO. Page: 10
7. INDEX RERVM NOTABILIVM IN SPHÆRAM. Page: 12
8. EPIGRAMMA. IN SPHÆRAM P. BLANCANI. Page: 15
9. APPARATVS AD SPHÆRAM. Page: 17
10. Circulum datum iu partes, ſeu gradus 360. diuidere. # Præpoſ. 1. Page: 17
11. Qua ratione Angulorum quantitates menſurentur. # Propoſ. 2. Page: 18
12. Omne triangulum habere tres angulos continentes gr. 180. hoc est, aquales eſſe duobus rectis angulis. # Propoſ 3. Page: 18
13. Triangula æquiangula habere latera proportionalia. # Propoſ. 4. Page: 19
14. Datis duobus angulis vnius trianguli, alterum triangulum constituere, quod illi ſit ſimile, quod habe at latera analoga lateribus illius. # Propoſ. 5. Page: 19
15. Cognitis duobus angulis, & vno latere ſecundum aliquam menſuram, alicuius dati trianguli@ reliquorum quoque laterum quantitatem inuenire. # Propoſ. 6. Page: 20
16. Sphæram materialem, atque Armilarem coſtruere. Propoſ 7. Page: 21
17. Quadrantem Astronomicum, vnà cum quadrato conſtruere. # Propoſ. 8. Page: 22
18. FINIS PARTIS PRIMÆ. Page: 22
19. SPHÆRÆ MATERIALIS. ET MVNDANÆ SIMVL EXPLICATIO. LIBER PRIMVS. Page: 23
20. Suppoſitiones. Cap. I. Page: 23
21. De Circulis Sphæræ generatim. Cap. II. Page: 24
22. DeHorizonte. Cap. III. Page: 25
23. De Meridiano Circulo. Cap. IV. Page: 27
24. De Aequatore, ſeu Aequinoctiali circulo. # Cap. V. Page: 32
25. Vſus Tabellæ. Page: 34
26. De Zodiaco. # Cap. VI. Page: 35
27. Vſus, & declaratio Tabulæ ſequentis. Page: 36
28. Tabula declinationem omnium Eclypticæ graduum, & conſequenter Solis. Page: 37
29. De duobus Coluris. Cap. VII. Page: 39
30. De duobus Tropicis. Cap. VIII. Page: 40
31. De duobus Circulis Polaribus. Cap. I X. Page: 41
32. De Circulo ſecundi motus. Cap. X. Page: 41
33. De alijs Circulis, qui in materiali Sphæra non ponuntur. Cap. XI. Page: 42
34. De quinque Zonis, & Climatibus. Cap. XII. Page: 42
35. Finis Libri Primi. Page: 42
36. LIBER SECVNDVS DE TOTO MVNDO IN VNIVERSVM. Page: 43
37. De Mundi loco. Cap. I. Page: 43
38. De totius Mundi motu. Cap. II. Page: 44
39. De Mundi fabrica. Cap. III. Page: 44
40. De Mundi quantitate, & Magnitudine. Cap. IIII. Page: 47
41. De mundano lumine, & vmbra. Cap. V. Page: 47
42. Finis Libri Secundi. Page: 48
43. LIBER TERTIVS DEPARTIBVS MVNDI, ET PRIMO DE PARTE ELEMENTARI. Page: 49
44. De loco partis Elementaris. Cap. I. Page: 49
45. Systema Mundi ſecundum Philolaum Phthagoricum, & eius ſectatores. Page: 49
46. De figura partis Elementarijs. Cap II. Page: 49
47. De motu Sphæra Elementaris. Cap. III. Page: 50
48. De Magnitudine Sphæræ Elementaris. Cap. IIII. Page: 51
49. Finis Libri Tertij@ Page: 51
50. LIBER QVARTVS DE TERRA De loco Terræ. # Cap. I. Page: 52
51. De Motu Terræ. Cap. II. Page: 53
52. De Terræ illuminatione, & vmbra. Cap. III. Page: 54
53. PAGINAS 38. & 39. Page: 56
54. EXPLANATIO, ETCONSTRVCTIO FIGVRAE PONENDAE INTER Page: 60
55. De Terræ figura. Cap. IV. Page: 63
56. De Mutatione rotunditatis terræ. Corrollarium. Page: 64
57. Tantum æui mutare poteſt longæ@a vetuſtas. Page: 66
58. De Magnitudine. Cap. V. Page: 66
59. Terræ magnitudo abſoluta. Page: 66
60. De altitudine Montium. Cap. VI. Page: 70
61. Corollarium de Arenæ numero. Cap. VII. Page: 71
62. LIBER QVINTVS De Aqua Elementari, ſiue de Mari. De loco Aque Mariſuè. Cap. I. Page: 72
63. De motu Aquæ Mariſue. Cap. II. Page: 73
64. Maris fluxus, ac refluxus. Page: 73
65. De figura Maris. Cap. III. Page: 75
66. Si ſuperficies aliqua plano ſecetur per idem ſemper punctum, ſitq; ſectio ſemper circuli circum-ferentia, centrum habens punctum illud per quod planum ſecans tran-ſit, ea Sphæræ ſuperficies erit. Page: 76
67. Omnes humidi conſiſtentis, ac manentis ſuperficies ſph@@ rica@st, cuius ſphæræ centrum eſt idem, quod centrum terræ. Page: 76
68. De quantitate Aquæ Mariſuè. Cap. IIII. Page: 77
69. Conſectarium. Page: 78
70. LIBER SEXTVS DE AERE. De loco Aeris. Cap. I. Page: 78
71. De motu Aeris. Cap. II. Page: 78
72. De Aeris figura. Cap. III. Page: 79
73. De Aeris illuminatione. Cap. IIII. Page: 79
74. De Aeris quantitate. Cap. V. Page: 79
75. LIBER SEPTIMVS De Æthere ſeu mauis putato Igne. Page: 80
76. De loco Aetheris. Cap. I. Page: 80
77. De figura Aetheris. Cap. II. Page: 81
78. De Aetheris motu. Cap. III. Page: 81
79. De illuminatione Aetheris. Cap. IIII. Page: 81
80. De quantitate Aetheris. Cap. V. Page: 81
81. Conſectarium. Page: 82
82. Cap. VI. Appendix, in qua problemata aliquot non iniucunda, ex hactenus traditis ſoluenda proponuntur, quibus ingenium vtiliter, ac variè exercetur, atq; acuitur. Page: 82
83. LIBER OCTAVVS DE CÆLO VNIVERSE@. De loco Calestis regionis. Cap. I. Page: 87
84. De Cæli figura. Cap. II. Page: 87
85. De Cæli motibus. Cap. III. Page: 87
86. Cap. IIII. Seu de numero Cælorum, & Magnitudine. Page: 89
87. LIBER NONVS DELVNA. Page: 89
88. De loco Lunæ. Cap. I. Page: 89
89. De motibus Lunæ. Cap. II. Page: 91
90. De motibus Lunæ veris, & apparentibus. Page: 95
91. De Lunæ Illuminatione. Cap. III. Page: 95
92. PARADOXVM. Luna nunquam minus illustratur qua cum plena est. Page: 97
93. Mac@læ Lunares. Cap. IV. Page: 97
94. Lunares Eclypſes. Cap. V. Page: 98
95. Vmbra Lunæ. Cap. VI. Page: 99
96. De Figura Lunæ. Cap. VII. Page: 99
97. De Luna Magnitudine. Cap. VIII. Page: 100
98. De altitudine Lunarium Montium. Cap. I X. Page: 102
99. De Lunæ Temporibus. Cap. X. Page: 103
100. In quo finitur Menſi Lunatio detur. Page: 103
101. De calculo Aſtronomico, & tabulis Aſtronomicis. Cap. XI. Page: 104
102. Explicatio ſex ſequentium Tabular. Aſtronom. Lunæ, & primò de prima Tabula Horarum, & minutorum. Cap. XII. Page: 105
103. De ſecunda Tabula dierum. Page: 105
104. De tertia Tabula menſium. Page: 105
105. De quarta Tabula Annorum. Page: 105
106. De quinta Tabula Aequationum Lunæ. Page: 106
107. De ſexta Tabula latitudinis Lunæ. Page: 106
108. Prima Tabula mediorum motuum Lunæ in Horis, & Minutis. Page: 107
109. Secunda Tabula mediorum motuum Lunæ in diebus. Page: 108
110. Tertia Tabula mediorum Motuum Lunæ in Menſibus completis Anni communis. In Menſibus Anni Bißextilis. Page: 109
111. Quaria Tabula mediorum motuum Lunæ in Annis ſingulis. Radices æqualium motum ad Ann. Christi 1600. abſolutum in meridie vltimi Decembris, \\ ideſt, pridie Katend. Ianuarij Anni 1601. Page: 110
112. Quinta Tabula Aequationum Lunæ in Nouilunijs, & Plenilunijs. Page: 111
113. Sexta Tabula latitudinis Lunæ. Page: 112
114. De numeris Aſironomicis, & eorum vſu. Cap. XIII. Page: 113
115. ADDITIO. Page: 113
116. SVBTRACTIO. Page: 113
117. MVLTIPLICATIO. Page: 113
118. DIVISIO. Page: 114
119. Vſus pramiſſarum Tabularum, ex quo calculus Lunæ fit. Cap. XIIII. Page: 115
120. Ad datum tempus, medium motum longitudinis Lunæreperire. Propoſ. 1. Page: 115
121. Ad datum temporis momentum, Anomaliam Lunæ computare. Propoſ. 11. Page: 116
122. Aequationum Lunæ, & verameius longitudinem ad datum tempus reperire. Propoſ. III. Page: 116
123. Aliter, & Practicè. Page: 117
124. Ad datum temporis instans, Nodum ☊. euchentem reperire. Propoſ. IIII. Page: 118
125. Idem practicè. Page: 118
126. Motum verum latitudinis Lunæreperire. Propoſ. V. Page: 118
127. Veram Lunæ latitudinem ad datum tempus reperire. Propoſ. VI. Page: 118
128. Nouilunium, atque atatem Lun@ reperire. Propoſ. VII. Page: 119
129. Aliter exactius. Page: 120
130. Inuenire tempus, ſeu horas, quibus noctu Luna luceat. Propoſ. VIII. Page: 120
131. Tabella inuentionis temporis quo Luna nocta lucet. Page: 121
132. Eclypſim Lunæ prædicer@. Propoſ. VIII. Page: 122
133. LIBER DECIMVS DE SOLE. Page: 123
134. De loco Solis, ſiue distantia eius à centro Terræ. Cap. I. Page: 123
135. De Solis Figura. Cap. II. Page: 125
136. Corollarium de Sole Elliptico. Page: 125
137. De Solis Magnitudine. Cap. III. Page: 125
138. De Solis motibus. Cap. IIII. Page: 127
139. Momentum ingreſſus Solis in puncta Aequinoctia determinare. Cap. V. Page: 127
140. Anni æquinoct. ac ſyderei quantitatem Astronomicè definire. Cap. V I. Page: 128
141. Motus Solis medios inuestigare. Cap. VII. Page: 128
142. De irregularitate ſeu Anomaliamotus Solis. Cap. VIII. Page: 129
143. De Apogæiloco, & Eccentricitate inuenienda. Cap. IX. Page: 130
144. COROLLARIVM. Page: 131
145. De Solaribus Temporibus. Cap. X. Page: 131
146. Propoſitus Annus, an Biſſextilis ſit. Cap. X V. Page: 132
147. De Solis illuminatione. Cap. X V I. Page: 132
148. Quantitas dierum natur alium. Cap. X I V. Page: 133
149. Quantitas dierum artificialium. Cap. XV. Page: 134
150. De crepuſculorum quantitate. Cap. XVI. Page: 135
151. Aliter dierum, ac crepuſculorum quantitatem computare. Page: 135
152. Eadem reperire ex Analemmate Vniuerſali Page: 136
153. TABVLA TEMPORIS SEMIDIVRNA ad initia Signorum, & ad eleuationes Poli Arctici. Page: 143
154. TABVLA TEMPORIS SEMIDIVRNA ad initia Signorum, & ad eleuationes Polis Arctici. Page: 144
155. TAULA CREPVSCVLORVM ad initia Signorum, & ad altitudines Poli Arctici. Page: 145
156. TABVLA CREPVSCVLORVM adinitia Signorum, & ad altitudines Pelis Arctici. Page: 146
157. Declaratio, & vſus Tabulæ primæ. Page: 147
158. Declaratio, & vſus Tabulæ ſecundæ crepuſ culorum. Page: 147
159. De Horis. Cap. XVII. Page: 148
160. Quota ſit hora Italica interdiu ex Sphæra materiali indagare. Page: 148
161. Qua hora Italica Sol oriatur, ſit meridies, & medianox. Page: 148
162. Cur Solis illuminationes per quæuis foramina ingredientes rotunda appareant. Cap. X V III. Page: 148
163. Aliud mirabile de luce Solis. Page: 149
164. De Eclypſi Solis. Cap. XIX. Page: 149
165. Qua ratione ſolaris eclypſis magnitudo facillimè obſeruetur. Page: 150
166. Corollarium de miraculoſa eclypſi Solis in paſſione Domini. Page: 150
167. De calculatione Solis. Cap. X X. Page: 151
168. Tabula prima mediorum motuum Solis. Radices æqualium motuum ***, an Ann. 1600. abſolutum in meridie vltimi diei Decembris, \\ idest, Pridie Kaleud. Ianuarij Ano. 3601. Page: 152
169. Tabula ſecunda Aequalis motus longitudinis Solis. Page: 153
170. TABVLA TERTIA AEQVATIONVM SOLIS. Page: 154
171. Poſteriora ſex ſigna Anomaliæ in quibus æquatio additur. Page: 154
172. Vſus Tabularum præcedentium. Page: 155
173. ALTERVM EXEMPLVM. Quæratur locus ***, verus ad annum Domini 1641. die vltima Martij in meridie. Page: 156
174. Solaris Eclypſis prædictionem attentare. Page: 157
175. De Maculis Solis. Cap. XXI. Page: 157
176. Quibus modis Solis maculas videre liceat. Page: 157
177. Motus macularum. Page: 158
178. Figura macularum. Page: 158
179. Locus macularum. Page: 159
180. Numerus, & magnitudo macularum. Page: 159
181. Corollarium, an ſint Stellæ. Page: 159
182. LIBER VNDECIMVS DE MERCVRIO. De loco Mercurij. Cap. I. Page: 159
183. Motus Mercurij. Cap. II. Page: 160
184. Figura Mercurij. Cap. III. Page: 161
185. Illuminatio Mercurij, & vmbra. Cap. IV. Page: 161
186. Magnitudo Mercurij, & Epicycli eius. Cap. V. Page: 161
187. Quantitas Epicycli. Page: 162
188. Appendix de calculo Mercurij. Cap. V I. Page: 162
189. Radices Apogæi Mercurij, ad annos ſequentes. Page: 162
190. TABVLA MOTVS ANOMALIÆ MERCVR. Page: 163
191. Constructio, & vſus Tabulæ præcedentis. Page: 164
192. LIBER DECIMVSSECVNDVS DE VENERE. Page: 164
193. Locus Veneris. Cap. I. Page: 164
194. Illuminatie, & Vmbra Veneris. Cap. II. Page: 165
195. Figura Veneris. Cap. III. Page: 166
196. Motus Veneris. Cap. IV. Page: 166
197. Magnitudo Epicycli, atque ipſius Stellæ Veneris. Cap. V. Page: 166
198. Magnitudo Stellæ Veneris. Page: 166
199. Appendix de calculo Veneris. Cap. VI. Page: 167
200. Motus Apogai Vener. Radices. Page: 167
201. TABVLA MOTVS ANOMALIAE VENER. Page: 168
202. Constructio, & vſus Tabulæ præcedentis. Page: 169
203. LIBER DECIMVSTERTIVS DE MARTE. Page: 169
204. Locus Martis. Cap. I. Page: 169
205. Motus Martis. Cap. II. Page: 169
206. Figura Martis. Cap. III. Page: 172
207. Illuminatio, & Vmbra Martis. Cap. IV. Page: 172
208. Magnitudo Stellæ Martis. Cap. V. Page: 172
209. Appendix de calculo Martis. Cap. VI. Page: 172
210. Tabula medij motus Mart. in longitudinem. Page: 173
211. Constructio, & vſus Tabulæ præcedentis. Page: 174
212. LIBER DECIMVSQVARTVS DE IOVE. Locus, ſeu diſtantia Iouis à terra. Cap. I. Page: 175
213. Motus Iouis. Cap. II. Page: 175
214. Illuminatio, & vmbra Iouis. Cap. III. Page: 176
215. Figura Iouis. Cap. IV. Page: 176
216. Magnitudo Iouis. Cap. V. Page: 176
217. Appendix de calculo Iouis. Cap. VI. Page: 176
218. Tabula medij motus Iou. in longitudinem. Page: 177
219. Vſus Tabulæ præcedentis. Page: 178
220. De quatuor nouis planetis Iouis Comitibus. Cap. VII. Page: 178
221. LIBER DECIMVS QVINTVS DE SATVRNO. Page: 179
222. Locus, & distantia Saturni. Cap. I. Page: 179
223. Illuminatio, & vmbra Saturni. Cap. II. Page: 179
224. Figura Saturni. Cap. III. Page: 179
225. Magnitudo Saturni. Cap. IV. Page: 179
226. Motus Saturni. Cap. V. Page: 179
227. Appendix de calculo Saturnl. Cap. VI. Page: 180
228. Tabula medij motus Satur. in longitudinem. Page: 181
229. De duobus Saturni Comitibus. Cap. VII. Page: 182
230. LIBER DECIMVSSEXTVS DE COMETIS. Page: 182
231. Figura Cometarum. Cap. I. Page: 182
232. Magnitudo apparens Cometarum. Page: 182
233. Apparens duratio Cometarum. Page: 183
234. Motus Cometarum. Cap. II. Page: 183
235. COROLLARIVM. Page: 184
236. Barba ſeu cauda Cometarum. Page: 184
237. Parallaxes Cometarum. Cap. III. Page: 184
238. Locus ſiue altitudo Cometarum. Cap. IV. Page: 185
239. Vera Cometarum magnitudo. Cap. IV. Page: 187
240. Corollarium de materia Cometarum. Page: 187
241. Alterum Corollarium ex Senecæ diuinatione. Page: 188
242. Appendix de Trabe, & Cometa anni 1618. Cap. V. Page: 188
243. LIBER DECIMVSSEPTIMVS DE FIRMAMENTO, ET INERRANTIBVS STELLIS. Locus Firmamenti. Cap. 1. Page: 190
244. Partitio Stellarum in 48. conſtellationes, ſeu imagines. Page: 190
245. Nauita tum Stellis numeros, & nomina fecit. Page: 190
246. Numerus Stellarum. Cap. I. Page: 191
247. Loca Stellarum in Firmamento. Cap. III. Page: 191
248. Polyonymia Stellarum, & Asteriſmorum. Cap. IV. Page: 192
249. CATALOGVS ASTERISMORVM, & Stellarum inerrantium præcipuarum ad annum Chriſti completum 1600. Primo de Stellis, quæ à Zodiaco in Boream vergunt. Page: 193
250. Prædictæ ſeptem Stellæ efficiunt figuram parui plauſtri, ei perſimile quod est in Vrſa maiori, ſed contrario ſitu. Page: 193
251. Sphæræ Aratææ, idest, Globi Aſtronomici constructio. Cap. V. Page: 201
252. De Stellis in Cælo dignoſcendis. Cap. VI. Page: 202
253. De motibus affixarum, & Aequinoctij præceſſione. Cap. VII. Page: 203
254. Motum hunc inerrantium fieri ſuper polis eclipticæ. Page: 204
255. Quantitas, vel periodus huius motus. Page: 204
256. Appendix de Calculo huius Motus. Cap. VIII. Page: 204
257. FORMVLA EXEMPLI. Page: 205
258. Velocitas diurni motus affixarum. Page: 205
259. Motus trepidationis firmamenti. Cap. IX. Page: 205
260. Orius, & Occaſus Inerrantium. Cap. X. Page: 206
261. Aliter de Ortu, & Occaſu ſyderum ſecundum Astronom. Cap. XI. Page: 207
262. Aſcenſiones rectæ, ſiue Cæli mediationes 12. ſigni Zodiaci. Page: 208
263. Lumen affixarum. Cap. XII. Page: 208
264. Figura affixarum. Cap. XIII. Page: 208
265. Magnitudines affixarum. Cap. XIIII. Page: 209
266. LIBER DECIMVSOCTAVVS DE NOVIS STELLIS. Nouas Stellas aliquando apparere. Cap. I. Page: 210
267. De Stella noua Caſſiopeæ anni 1572. Cap. II. Page: 210
268. De recenti Stella in Cygno exorta anno 1600. Cap. III. Page: 212
269. De Stella noua in Serpentario exorta anno 1601. Cap. IV. Page: 212
270. Appendix de generatione, & materia nouarum Stellarum. Cap. V. Page: 212
271. Conſectarium de ipſo Firmamento. Cap. VI. Page: 213
272. COROLLARIVM. De noua Sphæra, & primo mobili ſupra firmamentum, confictis ad omnes motus fixarum ſaluandos. Cap. VII. Page: 213
273. EPILOGVS. Viſum eſt ſequentes Tabellas apponere, in quibus vnico iutuitu, præcipua exſupe-rioribus in vnum collecta, conſpicere liceat. I. Semidiametri Sphærarum, & Orbium, vna cum distantijs planetarum, & inerrantium à centro terræ. Page: 213
274. II. Proportiones ſemidiametri terræ, ad ſemid. planet. & ſvderum. Page: 214
275. III. Magnitudinis Sphærarum, ac ſyderum collata ad terram. Page: 214
276. IV. Proportiones diametri Solis ad diametros terræ planet. & ſyd. Page: 214
277. V. Eorundem maxima distantia à Sole. Page: 215
278. VI. Ex hiſce duabus Tabellis præcedentibus deduxi maximas vmbrarum longitudines, v@i docui in vmbra Terra inueſtiganda: ſunt autem ſequentes. EORVNDEM VMBRÆ MAXIMÆ. Page: 215
279. VII. Medij motus. Page: 215
280. Colophon. De Cælo Empyre@. Page: 216
281. Appendix. De vſu Sphæra Armillaris. Page: 216
282. Constructio Horologij Italici horizontalis auxilio Sphæra materialis. Page: 216
283. De Horologijs verticalibus, ſeu muralibus. Page: 217
284. De alijs Horologijs Aſtronomicis, & Babylonicis. Page: 218
285. L. D. D. P. V. Page: 218
286. ADDITAMENTVM IN QVO, Page: 220
287. BREVIS INTRODVCTIO AD GEOGRAPHIAM. Page: 220
288. De quinque Zonis. Page: 220
289. Cærulea glacie concretæ, atque imbribus atris. Page: 220
290. De Paralellis. Page: 220
291. De Climatilius. Page: 221
292. Tahula Paralellorum, & Climatum ſecundum rècentiores. Page: 221
293. De Meridianis. Page: 222
294. De longitudine, & latitudine Terræ, & locorum omni@m. Page: 222
295. Qua ratione locorum latitudines inueſtigentur. Page: 223
296. Qua ratione locorum longitudines inueſtigentur. Page: 223
297. Tabula continens longitudines, latitudineſq; præcipuærum vrbium, & locorum. Page: 223
298. Qua ratione globus Geographicus constituatur. Page: 224
299. Antipodes, Antæci, Periæci. Page: 225
300. De varijs Habitationibus. Page: 225
301. De prima Sphæra, idest recta, cuius vertex eſt ſub æquatore, poli veroin Horizonte. Page: 225
302. De ſecunda Sphæra, ideſt obliqua, cuius vertex eſt inter æquatorem, & alterum Tropicorum. Page: 226
303. De tertia Sphæra, ideſt obliqua, cuius veriex eſt in vno Tropicorum. Page: 226
304. De quarta Sphæra, ideſt obliqua, cuius vertex eſt inter Tropicum, & polarem circulum. Page: 226
305. De quinta Sphæra, ideſt obliqua, cuius vertex eſtin circulo polari. Page: 227
306. De ſexta Sphæra, ideſt obliqua, cuius vertex eſt intra polarem circulum, & polum conſpicuum. Page: 227
307. De ſeptima, & vltima Sphæra, ideſt paralella, cuius vertex eſt alter polorum, alter vero i@um cœli. Page: 227
308. De particularis regionis deſcriptione quæ Chorographia dicitur. Page: 228
309. Diuiſiones ſuperficiei terreſtris Globi. Page: 228
310. De terraipſa, ſeu ſuperficie terræ in vniuerſum. Page: 229
311. DE EVROPA. Page: 229
312. NATVRALIA. Page: 230
313. HVMANA. Page: 230
314. APPARATVS AD MATHEMATICAS ADDISCENDAS, ET PROMOVENDAS Page: 232
315. Mathematicarum diuiſio, & expl. catio. ‘Pars prima. Page: 232
316. Speculatiuæ Mathematicæ ſunt ſex ſequentes. Page: 232
317. Mathematicarum practica ſex. Page: 233
318. Selectorum librorum Bibliotheca. Pars ſecunda. Page: 234
319. Geometræ ſcientes. Page: 234
320. Geometræ practici. Page: 235
321. Arithmetici ſcientes. Page: 235
322. Arithmetici practici, qui ſupputatores, & logistæ dicuntur. Page: 235
323. Perſpectiui ſeu Optici ſcientes. Page: 235
324. Perspectiui practici. Page: 236
325. Me@hanici ſcientes. Page: 236
326. Mechanici practici. Page: 236
327. Muſici ſcientes. Page: 236
328. Muſici practici, ſiue Melopæi. Page: 236
329. Astronomi ſcientes. Page: 236
330. Meteoroſcopij, & Organici, qui de inſtrumentis astronom. agunt. Page: 237
331. PRACTICI. Page: 237
332. Computistæ qui de Calendario agunt. Page: 237
333. Gnomonici, & qui de Horologijs. Page: 237
334. GEOGRAPHI. Page: 238
335. Aſtrologi, ſiue Iudiciarij. Page: 238
336. Variæ methodi in addiſcendis Mathematicis iuxta varios adiſcentium fines ſeruandæ. Pars tærtia. Page: 238
337. Methodus ad ſolam Geometriam. Page: 238
338. Methodus ad Arithmeticam. Page: 239
339. Methodus ad Opticam. Page: 239
340. Methodus ad Mechanicam. Page: 239
341. Methodus ad Muſicam. Page: 239
342. Methodus ad Aſtronomiam, & partes eius. Page: 240
343. Pro Gnomonica. Page: 240
344. Methodus vniuerſalis ad totius Matheſos curriculum ineundum. Page: 240
345. Methodus ad Phyſicam, & Methaphyſicam, & Moralem. Page: 240
346. Methodus ad Militiam. Page: 240
347. Mathematici studij promoti@. Pars quarta. Index operum quæ quidem extant, ſed nondum edita, aut ſi edita nondum latini@ate donata, v@ tum Mecænates, tum viri doctiea in lucem edere aut in latinum transferre non ſine ipſorum gloria, & studioſorum vtilitate poſſint. Page: 241
348. Alter Index, Operum, quæ temporis iniuria perierunt, vt recentiores, quod nonnulli iam præ-stiterunt, ea reſtaurare, aut imitari poſſint. Page: 241
349. De Geometriæ promotione, ex arte Geometricè demonſtr andi, vbi de Reſolutione. Page: 242
350. Quid ſit Geometrica demonstratio. Page: 242
351. Forma Geometricæ Demonſtrationis. Page: 242
352. De Fallacijs, vel Paralogiſmis, vel Pſeudographijs. Page: 243
353. De reſolutione, & compoſitione. Page: 244
354. De aliarum Mathematicarum promotione. Page: 245
355. Clarorum Mathematicorum Chronologia. Pars quinta. Page: 245
356. LAVS DEO. Page: 245
357. ECHOMETRIA SIVE DE NATVRA ECHVS GEOMETRICA TRACTATIO, Publicè habita à quodam Academico. PROLVSIO, ET OCCASIO COMMENTATIONIS. Page: 246
358. DEFINITIONES. Page: 246
359. Anguli incidentiæ, & reflexionis lineæ ſonoræ ſunt inuicem æquales. Theorema I. Page: 248
360. Echo reſonat ex corporihus planis, & ſolidis. Theorema 11. Page: 248
361. Echo reſonat ex planis, quibus ſonus per lineam normalem occurrit. Theorema III. Page: 249
362. Muri plant quibus ſonus oblique tantum occurrit, non reflectunt Echum ad ipſum ſonorum. Theorema IV. Page: 249
363. Conſectarium. Page: 249
364. De interuallo ſeu diſtantia inter ſonorum, & reflectens. Page: 250
365. Minima distantia inter ſonorum, & reflectens est paſſuum Geometricerum ferè 24. Theorema V. Page: 250
366. Maxima diſtantia inter ſonorum, & reflectens est æqualis dimidiæ lineæ actionis. Theorema VI. Page: 250
367. Conſectarium. Page: 250
368. Qua ratione eximis vallibus Echo reſonare poſſit. Theorema VII. Page: 251
369. Car in minori diſtantia Echo pauciores ſyllabas, in maiore plures repetat. Theorema VIII. Page: 251
370. Cùm ccho ſtatim poſt primam vocem, repetit omnes illius ſyllabas, neceſſe eſt durationem propa-gationis eſſe duplam orationis tam primariæ vocis, quam reflexæ. Theor. I X. Page: 251
371. Conſectarium. Page: 251
372. Cur Echo aliquando repetat vliimas tantum ſyllabas. Theorema X. Page: 252
373. Sit ſonorum ſimul cum alio Audiente in maxima distantia à reflectente, abeantque in contrarias partes æqualibus interuallis, ſonorum, quidem recta à pariete, audiens autem ad parietem, ſonorum nuſquam amplius Echum, audiens, verò vbique exaudiet. Theorema XI. Page: 252
374. Corollarium. De deceptionibus ab Echo reciprocæ. Page: 252
375. De Echo obliqua. Page: 253
376. Echum ab alio, quam à ſonoro audiri, cum vox parieti oblique occurrit. Theorema XII. Page: 253
377. Conſectarium. Page: 253
378. Echum ſecundariam manifeſtare. Theorema XIII. Page: 253
379. Corollarium, De deceptionibus ab Echo obliqua. Page: 254
380. Cur Echus vox debilior, imbecilliorque ſit quam primaria. Page: 254
381. Si reflectens ſit Sphæricum concauum, Echum perfectiſſimam ad ſuum centrum reſonabit. Theorema XIV. Page: 254
382. Quanto ſonorum fuer it extra centrum concaui, tantum Echo reddetur imperfectior. Theorema XV. Page: 254
383. Corollarium. Page: 255
384. Reflect@ns Sphæricum conuexum ineptum eſt Echo efficiendæ. Theorena XVI. Page: 255
385. Concauum rectiplanum, vti est angulus concauus duorum parietum clariorem Echum reſonat. Theorema XVII. Page: 255
386. Conuexum rectiplanum, vti est angulus conuexus domorum ineptiſſimum est ad Echum. Theorema XVIII. Page: 256
387. De Echo polyphona, ſiue multiplici. Page: 256
388. Multiplicis Echus cauſam aperire. Theorema XIX. Page: 256
389. Dati ſonori lineam actionis reperire. Problema I. Page: 257
390. Dato quouis reflectente, & quouis ſonoro, locum reperire vnde ſonorum ſibi Echum eliciat. Problema II. Page: 257
391. Adato quolibet plano pariete Echum obliquam elicere. Problema III. Page: 257
392. Echum circularem construere. Problema IV. Page: 257
393. Dato loco ſonori, vna cum eius linea actionis, eireflectus Echum conſtruere Problema V. Page: 257
394. Echum polyphonam conſtruere. Problema VI. Page: 257
395. Colophon. De Echo ſuhmiſſa, ac taciturna. Page: 258
396. Corollarivm. Page: 259
397. Aliorum Sententiæ. Page: 259
398. Gratiarum Actio. Page: 259
399. LAVS DEO. Page: 259
400. CONSTRVCTIO INSTRVMENTI AD HOROLOGIA SOLARIA deſcribenda per opportuni. Quo facilius, ac breuius, quam vnquam antea, in qualibet ſuperficie, & ad quam-uis Poli altitudinem Horologia Italica, Aſtronomica, & Babylonica deſcribuntur. Page: 260
401. AVCTORE P. IOSEPHO BLANCANO SOC. IESV OPVS POSTHVMVM. Page: 260
402. MVTINÆ. Ex Typographia, Iuliani Caſsiani. M. DC. XXXV. Superiorum permiſſu. Page: 260
403. PRÆFATIO. Page: 262
404. PARTITIO TOTIVS OPERIS. Page: 262
405. PARS PRIMA DE INSTRVMENTO PROPOSITO. Conſtructio eiuſdem Instrumenti. Cap. I. Page: 263
406. De Horario. Cap. II. Page: 264
407. Apparatus Radiarij ad Horarium deſcribendum. Page: 264
408. TABELLÆ. Page: 266
409. De Horario plano, & particulari. Page: 266
410. De vſu Instrumenti generatim. Page: 269
411. De vſu Instrumenti in particulari exemplo. Page: 269
412. Ternæ horæ huius Tabellæ ſe mutuo fecant in linea Æquin. ſiue in arcu diurno horar. 12. tam in verticali, quam in horiz. horol. excepta hor. 12. Ital. in horizontali. Page: 271
413. Ternæ horæ ſeq. tab. ſe ſecant in arcu diurno hor. 14. Page: 271
414. Ternæ horæ ſeq. tab. ſe ſecant in arcu diurno hor. 10. Page: 271
415. Binæ horæſeq. Tab. ſe mutuo ſecant in linea meridiana, ſiue in linea hor. 12. Aſtron. In meridiano tamen ſunt æquidistantes. Page: 271
416. De vſu Inſtrumenti vniuerſalis. Page: 271
417. De Guomone, ſeu ſtylo figendo. Page: 272
418. Vſus deſcripti Horologij. Page: 272
419. De alio Horario Cylindrico. Cap. III. Page: 272
420. Laus Deo O. M. Page: 274
421. PARS SECVNDA. DE NOVO HOROLOGIO VIATORIO IN QVADRANTE Per altitudines Solis deſcribendo. Cap. I. Page: 275
422. LOCVS TABVLÆ. Page: 275
423. DESCRIPTIO HOROLOGII per præcedentem Tabulam. Page: 276
424. Varij vſus Horologij in Quadranti deſcripti; quorum nonnulli noui ſunt, ac valde vtiles. Cap. II. Page: 278
425. De ſecundo modo præstantiori vtendi Quadrante per perpendiculum, & pinnulas. Page: 278
426. Alij modi non tam noui, acreconditi, quam vtiles. Page: 279
427. De conſtruendis Tabulis pro alijs latitudini bus. Cap. III. Page: 280
428. LOCVS APPARATVS. Page: 281
429. De Paralello oppoſito, qui est Capricorni. Page: 282
430. LAVSDEO: Page: 283
431. Apparatus ad calculandas altit ſingularum horarum aboccaſu in vtroque Tropico ad latit. 44. Page: 292
432. Tabula altitudinum Solis ſupra horizontem latit. ſeu altit. Poli 44 {1/2} pro horis ab ortu, & ab occaſu in paralellis Signorum infraſcriptis. Page: 295
1
[Empty page]
2
[Empty page]
3
[Empty page]
4
[Empty page]
5
SPHÆRA MVNDI,
SEV

COSMOGRAPHIA
Demonſtratiua, ac facili Methodo tradita:
In qua totius Mundi fabrica, vna cum nouis, Tychonis, Kepleri, Galilæi, alio-
rumq́
; Aſtronomorum adinu ntis continetur.
ACCESSERE
I. Breuis introductio ad Geographiam.
II. Apparatus ad Mathematicarum studium.
III. Echometria, idest Geometrica tractatio de Echo.
IV. Nouum inſtrumentum ad Horologia deſcribenda. opus poſtbumum.
AVTHORE IOSEPHO BLANCANO BONON. SOC. IESV,
Mathematicarum
in Gymnaſio Parmenſi profeſſore.
Ad
Illuſtriſſimum, ac Nobiliſſimum
PETRVM
FRANCISCVM MALASPINAM
AEDIFICIORVM
MARCHIONEM.
1[Figure 1]
MVTINÆ, Ex Typographia Iuliani Caſſiani 1635.
SVPERIORVM PERMISSV.
6
[Empty page]
7 2[Figure 2]
ILLVSTRISS. AC NOBILISSIMO
PETRO
FRANCISCO MALASPINÆ
AEDIFICIORVM
MARCHIONI.
IOSEPH
BLANCANVS, S. P. D.
CAeleſtem Sphæram Atlas Mauritaniæ Rex humeris ſuſtinuiſ-
ſe
creditus eſt, quòd primus Solis, Lunæ, Aſtrorumq;
om-
nium
curſus ſolertia animique vigore compræhenderit, pri-
muſquede
Sphæra ab ſe inuenta inter homines diſſeruerit:
-- -- vbi Cælifer Atlas
Axem
humero torquet stellis ardentibus aptum.
Quorſum hæc Illuſtriſs. atque Atauis Marchionibus edite
Marchio
?
En noua ad te venit Mundi Sphæra, quæ in lu-
cem
proditura, ac noui pariter Atlantis indiga, te ſuum ſibi ſupplex cooptat At-
lantem
;
demiſſe videlicet humanitatem tuam deprecatur, vt ſuſtinere, ac fauore
tuo
amplecti, tuerique non dedigneris.
Enimuero quemadmodum noſtra hæc
Sphæra
, Mundi Sphæram, ac Fabricam repræſentat, &
exprimit; ita tu quoque
&
quidem aptius Atlantem illum regia nobilitate, ſummaque eruditione effingis
atque
imitaris, vt propterea nouæ Sphæræ nouus Atlas futuris ſis quam aptiſſi-
mus
.
Etenim fuerit ille regia ſanguinis nobilitate præditus, tu fortè hac ex par-
te
ei minimè concedis.
Quis enim vel leuiter hiſtorica eruditione tinctus eſt, qui
ignoret
Malaſpinarum genus, quanta quamque antica inter Italicas omnes fami-
lias
nobilitate pręfulgeat?
conſtat enim eam ab Ilduino Longobardo Med@olanenſi
Duce
antiquo, ac perpetuo ſtemmate deriuari, atque iam inde ab 800.
& amplius
annis
, in Etruria primum, poſtea in Gallia Ciſalpinam etiam, latè dominatam eſ-
ſe
, atque etiamnum dominari.
Cum enim Lucæ, & Lucenſis prouinciæ Marchio
Sigifridus
Malaſpina in Lombardiam migraſſet.
Parmamq; ab Saracenorum in-
curſionibus
liberaſſet, Parmæ Comes eligitur Atho Sigiberti filius Parmenſi do-
minio
Regenſe ctiam adiunxit, Canuſſiumque Arcem munitiſſimam condidit.
Tedaldus Athonis filius, Comes vti pater extitit, ſed præterea Ferrariæ ac Man-
tuæ
Marchio inſtituitur.
Huius frater Sigibertus fit Marchio Ateſtis, vnde
8 ſima Eſtenſium familia propagata eſt. Bonifacius Tedaldi filius Canuſſij Comes,
Mantuæ
, Ferrariæ, Parmæ Marchio, ac Tuſciæ Dux potentiſs.
inter primum Ita-
liæ
Principes connumeratus eſt.
Hic ex Beatrice Corradi Imperatoris filia vxore,
Mathildem
illam pietate æquè, ac militari gloria inſignem procreauit, quæ magnæ
Italiæ
Comitiſſa, appellata eſt;
quæque Chriſtianæ Reipublicæ contra eius hoſtes
immaniſſimos
inuicta ſæpius propugnatrix extitit.
Hanc vero magnam Mathil-
dem
ex Malaſpinarum ſtirpe exortam eſſe, præter cætera teſtantur adhuc antiquæ
eius
imagines, quæ ſpinam Malaſpinarum inſignè manu dextera geſtant.
Porrò
ex
his manifeſtum eſt Malaſpinarum ſanguinem Dominiorum, ac Principatuum
fertilem
, tum Eſtenſes Principes, tum Canuſſianos Comites propagaſſe, ſed etiam-
num
quot Illuſtriſs.
Malaſpinarum Marchiones toti Italiæ honori, a@q; ornamen-
to
ſunt?
quàm latè adhuc in Lucenſi Prouincia dominatus exercent? Inter quos,
ſicuti
animo, ac virtutibus celſior, ita etiam Ditionem, tuam cæteris altiorem ſor-
titus
es, quippe ſumma Apẽnini iuga ſub tua poteſtate habes ac tenes.
quain re per-
belle
accidit, vt ditio tua Atlanticæ ditioni ſit adſimilis;
ille enim in editiſſimus
Mauritaniæ
montibus imperabat, qui ab eo poſtea Atlantes denominati ſunt;
tu
pariter
in editiſſimis Italiæ iugis dominium obtines, vt veluti Arcis Italiæ Præfe-
ctus
cælitus deſtinatus fueris.
Quin etiam ſicuti ille ſyderalis ſcientiæ callentiſſi-
mus
erat, tu quoque non ſolum Aſtronomicis, verum etiam cæteris omnibus diſci-
plinis
egregiè ab ineunte ætate imbutus, totum æuum ad hanc vſq;
viridem ſene-
ctam
, Philoſophiæ beneficio fęliciter tranſegiſti.
Verùm de tua, tam in belli, quam
pacis
artibus præſtantia, alias in dedicatione noſtri Operis de locis Mathematicis
apud
Ariſtotelem, quamuis breuius, quam par erat, nonnulla innuimus.
Vt igitur
Atlantem
omnino referre videaris nihil aliud deeſſe videtur, niſi vt mundi Sphæ-
ram
tuis humeris, tuo videlicet patrocinio, noſtrum hoc de mundi Sphæra opus ſu-
ftinere
, ne graueris;
quod à te dimiſsè, atq; enixè deprecor. quod ſi pro humanitate
tua
non denegaueris, hoc noſtra hæc Sphæra tanto nixa, ac ſuffulta Atlante, cæleſti
fiet
ipſi Sphęrę non immeritò fortaſſe ęmulabitur.
Incolumen, ac tibi fælicem, Deo
Opt
.
Max. longæuitatem tueatur. Vale. Parmæ Idibus Februarij M. DC. XVII.
9
PRÆFATIO.
PRopoſitum mihi est Tractatum de Sphæra conſcribere, quẽ aptius forte Coſmographiam
dixerim
:
in ea enim non ſolum illos decem or dinarios circulos, vt moris est explicabo:
verum etiam de omnibus Mundi partibus, Elementis videlicet, Cælis atq: Syderibus,
ea
omnia, &
quidem abstruſiora, ſcituque iucundiora, ac dignior a pertractabo quæ ſo-
lent
à peritioris Aſtronomis in penitiori Aſtronomia, multaingenij ſubtilitate demon-
ſtrari
.
ea ſunt partium hanc Mundi Fabricam componentium, or do, magnitudines, com-
menſurationes
, figuræ, motus, illuminationes;
ex quibus Mundanæ huius Architesturæ conſtructio, quæ
nihil
præſt antior in hac rerum vniuerſitate ſciri poteſt, mir abiliter elucet:
Quæ quidem omnia non ſolũ
nuda
in medium proferam, verum quantumuis abſtruſa, Mathematicis demonſtrationihus, &
verò fa-
cillimis
comprobabo;
in quibus demonstrãdis conſulto abſtincbo ab illis impeditis rationibus, quibus pla-
norum
out ſphæricorum triangulorum doctrina, atq;
adeò ſinuum tangẽtium, ſecantium, tædioſis intri-
catiſq
;
calculationibus, neceſſariaest. verum vtar methodo adeo facili, & clara, vt allatæ à nobis argu-
mentationes
à quibuſuis, penè etiã ageometretis, intelligi queant.
Ea propter vereor @e mihi Astronomiæ
peritiores
iure ſuccenſeant, quòd eorum abdita, atq;
admir anda quæque quodammodo prosiituerim, ac
in
vulgus duxerim propalanda.
Ad hanc porrò ſcriptionem iucundam hiſce rationibus adductus ſum.
Prima fuit rerum Aſtronomicarum noua atq; admir anda inuenta: hoc enim eruditißimo Aeuo com-
plures
ſyderum cultores, atq;
obſeruatores ſolertiſsimi extiterunt, quorum diligenti opera, magna ſy-
der
ali huic ſcientiæ acceſsio facta est.
præterea mirabili illud Teleſcopij recens Opticorum inuentum,
plurima
mortalibus, anteactis omnibus ſæculis ignota, cælitus commonstrauit.
vnde eiuſdem etiam ſcien
tiæ
magnum factum est incrementum.
Ea propter viſum est tandem præſentibus, ac conſultiſsimis
Aſtronomis
(quos in hac re Authores ſequor) nouam quoq;
Sphæram isthæc omnia complectentem cudi
oportere
.
inter quos præcipuus, atq; inſtar omniũ ſufficiat hoc loco P. Clauius, qni in vltima ſuæ Spharæ
editione
to.
3. ſuorum operum. pag. 75. moriturientẽ imit atus olorem, ſic cecinit: @olo tamen hoc loco, le-
ctorem
latere, instrumentũ quoddam in Belgio nuper eſſe repertũ, quo cernuntur plurimæ Stellæ in Fir-
mamento
, quæ ſine eo, nullo modo videri poſſunt;
Luna quoq; quando est ſemiplena mirũ in modum fra-
cta
, &
a ſper a apparet: præterea eodem instrumento, Venerem recipere lumen à Sole instar Lunæ fit ma-
nifestum
, quaſi alter a Lunula corniculata nunc magis, nunc minus cernitur, Saturnus quoq;
habet
duas
Stellas ſe minores, ſibiq;
coniũctas. Iupiter habet quatuer Stellas erraticas: vt diligenter, & accu-
ratè
Galilæus in Nuntio ſydereo, &
alibi literis mandauit, quæ cum ita ſint, videãt Astronomi quo pacto
orbescælestes
conſtituendi ſint, vt hæc phænomena ſaluari poſsint.
Hactenus P. Clauius: quibus veterẽ
Aſtronomiam
tot nouitatibus auctã noua indigere reſt aur atione indicat:
quapropter nouã quoq; Sphæ-
ram
neceſſario conſcribendam eſſe coram multis ſæpius edixit, quæ cuncta hæc noua compræhenderet, ne
Astronomiæ
Tyrones, ac cæteros eius candidatos huc illuc ad varios libellos diſtrahi oporteret.
Secunda mihi cauſa fuit Auditorum meorum neceſsitas, ij enim ſingulis annis mecum conquereban-
tur
nullam extare Sphæram, quæ certa, claræ, ac demonſtratiua methodo ſyderalis ſcientiæ Iſagogem
traderet
.
vt igitur eorum commodo conſulerem prouinciam hanc non detrectaui.
Tertia tandem, vt plurium alioquin Doctorum virorum iuſto deſiderio, ac precibus morem gererẽ, qu@
præſtantiſsimè
ſyderum doctrinæ percupidi, obſcuritate tamen Astronomicorum librorum abſterriti,
plurimo
labore irrito, votis ſuis adeo iuſtis defraudabantur.
Hiſcè igitur præcipuè de cauſis, tractatio-
nem
hanc amplexus ſum, qua faciles, perſpicuæq;
adeò demonſtrationes exhibentur, vt inde Lectores
ſcientificè
res Aſtronomicas omnium pulcherrimas, ac iucundiſsimas, magna del@ctatione haurire poſ-
ſint
, atq;
præstantiſsimam hanc philoſophiam adipiſci.
Cæterum prolegomena illa, quæ de inuentoribus deque Astronomiæ partibus præmitti ſolent: partim
ex
noſtra clarorum Mathematicorum Chronologia, quam vna cum locis Ariſtotelis Mathematicis edidi-
mus
;
partim ex Apparatu ad Mathematicas addiſcendas, quẽ huic operi ſubnectemus, ſuppleri poterunt.
Quæ vero de ipſius præſtantia iucunàitate, atq; vtilitate, pręponi in more est, cùm apud omnes, authores
omnibus
ſint ob@ia, viſum eſt ſuperuacaneum ea nũc iterum repetere;
hoc tamen vnico Plato@e ex ſepti-
mo
de Repub.
loco contentierimus. Oculus, nimirum, animæ, qui ab alijs ſtudijs obcæcatur, defodi-
@urq́
;
à Mathematicis ſolis recreatur, ac reuiuiſcit. quapropter huc conſonat illud C. Manlij carmen;
Ornarires ipſa negat, contenta doceri.
10
TOTIVS OPERIS PARTITIO.
11
APPARATVS
AD SPHÆRAM.
1
# Circulum Datum in gr. 360. diuidere.
2
# Angulorum quantitatem metiri.
3
# Omne triangulum habere tres angulos æquales
# duobus rectis.
4
# Triangula æquiangula habere latera proportio-
# nalia.
5
# Datis duobus angulis trianguli, alterum trian-
# gulum illi proportionale constituere.
6
# Cognitis duobus angulis, & vno latere, reliquo-
# rum laterum trianguli quantitatem inuenire.
7
# Sphæram Armillarem construere.
8
# Quadrantem, & quadratum Astronomicum con-
# struere.
# PRIMVS LIBER
# De Circulis Sphæræ.
Cap
. 1 # Suppoſitiones explicantur.
2
# De circulis Sphæræ generatim.
3
# De Horizonte.
4
# De Meridiano.
5
# De Aequatore, ſeu Aequinoctiali.
6
# De Zodiaco.
7
# De duobus Coluris.
8
# De duobus Tropicis.
9
# De duobus circulis Polaribus.
10
# De circulo ſecundi motus.
11
# De alijs circulis, qui in Sphæra materiali non po-
# nuntur.
12
# De Zonis, & climatibus.
# LIBER SECVNDVS
# De toto Mundo in vniuerſum.
Cap
. 1 # De loco
2
# De motu
3
# De figura # Mundi.
4
# De magnitudine
5
# De lumine, & vmbra
# LIBER TERTIVS
# De parte Elementari.
Cap
. 1 # De loco
2
# De figura # Elementorum.
3
# De motu.
3
# De magnitudine
# LIBER QVARTVS
# De Terra.
Cap
. 1 # De loco
2
# De motu
3
# De illuminatione, & vmbra
4
# De ſigura, & mutatione rotunditatis # Terræ.
5
# De maguitudine
6
# De altitudine montium
7
# De arenæ numero
# LIBER QVINTVS
# De Aqua, ſeu de Mari.
Cap
. 1 # Deloco.
2
# De motu, & refluxu
3
# De figura # Aquæ, mariſue.
4
# De quantitate
# LIBER SEXTVS
# De Aere.
Cap
. 1 # De loco.
2
# De motu
3
# De figura # Aeris.
4
# De illuminatione
5
# De quantitate
# LIBER SEPTIMVS
# De Aethere ſeu putato Igne.
Cap
. 1 # De loco
2
# De figura
3
# De motu. # Aetberis ſeu Ignis.
4
# De illuminatione
5
# De quantitate
6
# Appendix problematum ex dict@s ſoluendorum.
# LIBER OCTAVVS.
# De Cœlo vniuerſim.
Cap
. 1 # De loco
2
# De figura
3
# De motibus # Cœlorum.
4
# De numero, & magnitudine
# LIBER NONVS
# De Luna.
Cap
. 1 # De loco
2
# De motibus
3
# De illuminatione
4
# De maculis
5
# De Eclipſibus # Lunæ.
6
# De vmbra
7
# De figura
8
# De magnitudine
9
# De altitudine lunarium montium.
10
# De Lunæ temporibus.
11
# De calculo, & Tabulis Aſtronomicis.
12
# Explicatio ſex Tabularum Aſtronomicarum
# eorumq; vſu.
13
# De numeris Aſtronomicis.
14
# De vſu tabularũ, & calculo Lunæ, ac motuũ ipſius
# LIBER DECIMVS
# De Sole.
Cap
. 1 # De loco, & distantia
2
# De figura
3
# De magnitudine # Solis.
4
# De
1111 5 # De Aequinoctij tempore obſeruando.
6
# De Anni quantitate.
7
# De medijs Solis motibus.
8
# De Anomalia motus Solis.
9
# De Apogæo, & Eccentricitate inuenienda.
10
# De Solis temporibus.
11
# De Annis Biſſextilibus.
12
# De illuminatione Solis.
13
# De quantitate dierum naturalium.
14
# De quantitate dierum artificialium.
15
# De quantitate crepuſculorum.
16
# De Horis.
17
# De illuminatione rotunda Solis.
18
# De calculo motuum Solis, & vſu Tabularum eius
20
# De maculis Solis.
# LIBER VNDECIMVS
# De Mercurio.
Cap
.1 # De loco
2
# De motibus
3
# De figura # Me curij.
4
# De illuminatione, & vmbra
5
# De magnitudine
6
# De calculo motuum
# LIBER DVODECIMVS
# De Venere.
Cap
.1 # De loco
2
# De illuminatione, & vmbra
3
# De figura # V eneris.
4
# De motibus
5
# De magnitudine
6
# De calculo motuum
# LIBER DECIMVSTERTIVS
# De Marte.
Cap
.1 # De loco
2
# De motu
3
# De figura # Martis.
4
# De illuminatione, & vmbra
5
# De magnitudine
6
# De caloulo motu@m
# LIBER DECIMVSQVARTVS
# De Ioue.
Cap
.1 # De loco
2
# De motibus
3
# De illuminatione, & vmbra
4
# De figura # Iouis.
5
# De magnitudine
6
# De caloulo motuum
7
# De qua@uor comitibus
# LIBER DECIMVSQVINTVS
# De Saturno.
Cap
.1 # De loco
2
# De illuminatione, & vmbra
3
# De figura
4
# De magnitudine # Saturni.
5
# De motu
6
# De calc@lo motuum
7
# De comitibus
# LIBER DECIMVSSEXTVS
# De Cometis.
Cap
.1 # De figura, & magnitadine apparenti
2
# De motu, & cauda
3
# De parallaxi # Cometarũ
4
# De loco
5
# De vera magnitudine, & materia
6
# Detrabe, & Cometa anni 1618.
# LIBER DECIMVSSEPTIMVS
# De Firmamento, & Stellis fixis.
Cap
.1 # De loco firmamenti, & partitione constellationũ.
2
# De numero Stellarum.
3
# De locis Stellarum in firmamento.
4
# De Polyonimia Stellarum, & Aſteriſmorum.
# Catalogus Stellarum.
5
# De Sphæræ Arateæ, & Globi Aſtronomici con-
# ſtructione.
6
# De Stellis in Cœlo dignoſoendis.
7
# De motibus fixarum, & præceſſione Aequino-
# ctiorum.
8
# De calculo motus prædicti.
9
# De motu trepidationis.
10
# De ortu, & occaſu ſyderum.
11
# De Aliter de ortu, & occaſu ſyderum.
12
# De lumine affixarum.
13
# De figura affixarum.
14
# De magnitudine affixarum.
# LIBER DECIMVSOCTAVVS
# Denouis Stellis.
Cap
.1 # De apparitione Stellarum nouarum.
2
# De Stella in Caſſiopea anni 1571.
3
# De Stella in Cygno anni 1600.
4
# De Stella in Serpentario anni 1601.
5
# De generatione, & materia nouarum Stellarum.
6
# De firmamento.
7
# De noua Sphæra, & primo mobili.
# EPILOGVS PER TABELLAS.
Tab
.1 # Diſtantiæ Sphærarum, & ſyderum.
2
# Proportiones ſemidiametri terræ ad ſemidiame-
# tros ſyderum.
3
# Magnitudines Sphærarum, & ſyderum comparatæ
# cum terra.
4
# Proportio diam. Solis ad diam. terræ, & ſyderum.
5
# Eorundem maxima diſtantia à Sole.
6
# Eorundem vmbra maxima.
7
# Eorundem motus medij.
Appendix
de Horologijs auxilio Sphæræ materialis.
# INDEX OPVSCVLORVM.
Introductio
ad Geographiam.
Appar
atus ad Mathematicas addiſcendas.
Echometria
ſeu de natura Echus, Geom@trica tractatio.
Conſtructio
Inſtrumenti ad Horologia ſolaria deſcribenda.
# opus poſthumum.
12
INDEX RERVM NOTABILIVM
IN
SPHÆRAM.
11
A

AEdificiorum
antiquorum fundamenta.
# pag. # 41
Aequatoris
offitia, & ſitus. # 16
Aequi@octiorum
tempus. # 15
Momentũ
obſeruare. 103. Sectio apud
# quas Stellas initio mundi. # 178
Aeris
locus, & motus. 54. Figura illuminatio, quan-
# titas. # 55
Aetheris
locus. 56. Figura, motus, illuminatio, quan-
# titas. # 57
Altitudo
poli, & latitudo regionis. 29. Eam inuenire.
# pag. # 15
Altitudo
Solis ſupra Horizontem. # 16
Altitudines
ex vmbra metiri. # 32
Altitudo
Stellarum ſupra Horizontem. # 11
Analemma
quid, & vſus eius. # 212, 213
Angulorum
menſuratio. # 2
Annus
Lunaris quotuplex. # 77
Annus
Solaris, Tropicus, & Sydereus. # 104
Annus
Biſſextilis 108. Anni varia principia 108. Me-
# tonis annus. # 77
Anomalia
Lunæ 92. Solis. # 105
Antipodes
, & c. # 192
Apogæum
Lunæ 92. Solis. # 105
Aquæ
locus 48. Motus figura 49. 51. Quantitas. # 53
Arenæ
numerus. # 47
Aſcenſio
, & deſcenſio ſyderum. Vide ortum, & occaſum.
Aſcenſio
recta, & obliqua. # 19
Aſpectus
planetarum. # 72
Atmoſphæra
quid. # 55
Aureus
numerus. # 77. 95
Azimuta
quid. # 26
Axis
quid. # 7
B

BIbliotheca
ſelecta librorum Mathematicorum. # 207
Biſſextus
. # 108
C

CAlculus
Astronomicus in communi. # 78
Calendarij
correctio. # 108
Callipica
period@s. # 77
Chorograpbia
. # 201
Circuli
in gradus diuiſio. # 1
Circuli
capacitas mira. # 29
Circulorum
differentia. # 8
Circuli
ſecundi motus. # 25
Centrum
molis, & grauitatis.
Climata
. # 194
Cœlum
quotuplex, cuius ſubstantiæ. # 63. 64
Coluri
quid. # 23
Comet
æ. # 155. ad 162
Contrarietas
motuum in planetis. # 26
Conuerſio
graduum, & c. in horas. # 18
Crepuſcula
, & eorum quantitas. # 111. 116
D

DFclinatio
quid 19. Eam reperire. # 21
Declinatio
Eclipticæ pro varijs ſæculis. # 24
Diameter
apparens planetarum 70. Vera. # 187
Dies
naturalis, & artificialis, & eorum quantitas. # 109
Directionis
linea. # 10. 59
E

ECcentricitas
Solis. # 106
Echo
, eiuſq; cauſæ. # 219
Ecclipſes
Lunæ ad quid vtiles 36. Quomodo fiant. # 72
# Earum prædictio. # 98
Ecclipſis
Solis prædictionem attentare 130. Earum cauſæ
# 122. Ecclipſium Solis obſeruatio. # 123
Ecclipſis
miraculoſa in Paſſione Domini. # 123
Elementorum
proportiones. # 58
Epactæ
inuentio. # 95
F

FIrmamenti
distantia, & c. # 178
G

GAlaxia
quid, & eius ſitus in Cœlo. # 164
Globus
Geographicus. # 197
Gradus
quot ſcrupula contineat. # 89
Gradus
vnus in terra quot milliaria continent. & # 44
H

HOrarum
in horas conuerſio, & ſpecies variæ. # 123
Horizontis
officia, ſitus, & c. # 9
Horologiornm
deſcriptio per Sphæram. # 189
Horologiorum
deſcrib. inſtrum. # 229
I

INtroductio
ad Geographiam. # 193
Iſoperim
etræ figuræ quæ. # 29
Iouis
diſtantia. Figura. Motus. Calculus. Comites.
# pag. # 156. ad 551
L

LAbinæ
terrarum. # 41
Latitudo
geographica. # 19. 195
Latitudo
ortiua, & occidua quid, & quanta. # 10
Latitudo
ſyderum 20. Lnnæ. # 88. & 94
Libellæ
vſus. # 10
Lineæ
æquinoctialis inuentio 16. & meridianæ. # 12
Linea
medij, & verimotus Lunæ 71. Solis. # 105
Locorum
Tabula. # 196
Longitudo
ſyderum quid. # 20
Longitudo
locorum. # 195
Lucis
propagatio quomodo fiat. # 31
Lunæ
locus 65. Motus 68. Illuminatio 71. Maculæ # 71.
# Vmbra 73. Ecclipſes 72. & 98. Figura 73. Magni-
# tudo 74. Montes lunares. # 77
Lunæ
tempore 77. Tabulæ motuum eius 79. Anomaliæ
# inuentio 92. Nodi inuentio. #
1113 Latitudinem inuenire 94. Aetatem, & nouilunia in-
# uenire. # 95
Luna
quot horis @otu luceat. # 97
M

MAculœ
Lunæ 71. Solis. # 130
Magnitudines
ſyderum. # 187
Maris
fluxus, & refluxus 49. Figura 51. Quantitas # 53
Martis
diſtantia. Motus. Calculus. # 143
Mathematicarum
diuiſio. # 205
Mediatio
Cœli quid. # 19
Menſuræ
geometricæ. # 43
Mercurij
locus. Figura, motus, calculus, & c. vſq; ad # 137
Meridiani
circuli officium 11. Meridianæ inuentio. # 12
Montium
altitudinem metiri. # 46
Montes
Lunares. # 77
Montium
decrementa vnde. # 41
Motus
medij ſyderum. # 188
Motus
Sphæralis planetarum. # 63. 70
Mundi
interitus 42. Nec æternus fuit. Ibid. Figura. # 29
N

NOna
Sphæra. # 186
Nouilunij
inuentio. # 95
Numerorum
Aſtronomicorum vſus. # 89
O

ORtus
, & occaſum ſyderum. # 179
P

PArallaxis
quid 66. Lunæ. Ibid. Cometarum. # 157
Pedis
Romani menſura. # 43
Perigæum
, vide Apogæum.
Polialtitudinem
inuenire. # 15
Polares
circuli quid. # 25
Planetarum
velocitas. # 66
Planetæ
statio. Directio. Retrogradatio. # 134
Primum
mobile. # 186
Q

QVadrans
, & quadratum Aſtronomicum. # 6
S

SAturni
figura. Distantia, motus, comites. # 152
# ad 155.
Scintillatio
ſyderum. # 181
Semidiameter
Sphærarum, & ſyderum. # 186. 187
Solis
distantia àterra 99. Figura 101. Magnitudo ibid.
# Motus 103. Eorum inuestigatio 105. Apogæũ 106.
Solis
tempora 107. Illuminatio 109. 121. Ortus 121.
# Ecclipſes 122. Tabulæ motus eius 125. Ecclipſium,
# prædictio 131. Solis maculæ. # 131
Solſtitium
quid. # 24
Sphæræ
Armillaris conſtructio 5. Arateæ. # 174
Sphæræ
capacitas. # 30
Sphæra
recta, obliqua, paralella. # 8, & 198
Sphærarum
proportio ex diametro. # 46
Spiralis
motus. # 63. 70
Stellæ
fixæ. Partitio 163. Locus in firmamento # 164.
# Polionymia 165. Catalogus 166. Obſeruatio earum,
# in Cęlo 175. Motus earum 176. Velocitas. # 178
Stellæ
nouæ 183. Earum generatio. # 185
Syſtema
Tychonicum 27. Copernicum, & Philolai. # 33
T

TErræ
locus 36. Motus 37. Vmbra 38. 188. Figura
# 39. Mutatio rotunditas ex alluuionibus 40. Ma-
# gnitudo. # 43
Trabs
meteorologica. # 161
Trepidationis
motus. # 178
Triangulorum
proprietates 2. & 3. Menſura laterum # 4
Z

ZOnæ
. # 25. & 193
14
EGo Marcus Garzonius, Prouincialis Prouinciæ Venetæ Soc. Ieſu, ex authori-
tate
Admodum R.
P. N. Præpoſiti Generalis Mutij Vitelleſchi, facultatem
concedo
P.
loſepho Blancano, eiuſdem Societati Sacerdoti, typis mandandi opus
quod
Sphæra Mundi inſcribitur, vna cum Introductione ad Geographiam, Ap-
paratu
ad Mathematicum ſtudium, &
Echometria: omnia à deputatis PP. eiuſ-
dem
Societatis recognita, &
approbata. Bononiæ 20. Nouembris 1619.
Marcus Garzonius.
LIbrum hunc inſcriptum Sphæra Mundi, & c. conſcriptum vero à P. Ioſepho
Blancano
Societati Ieſu, diligentius vidi, atque animaduerti ego infraſcri-
ptus
, &
quia in ipſo nihil non conſonum bonis moribus, Sac. Canonibus, & Ro-
mano
indici depræhendi;
quin eundem maxima eruditione repertum reperi, ideo
illum
eundem typis mandari poſſe exiſtimaui.
Imprimatur igitur, Ego Fr. Hieronymus Onuphrius Romanus, Theologus
Collegiatus
, Lector publicus, ac Sanctiſſimæ Inquiſitionis Conſultor, pro Reue-
rendiſs
.
P. M. Paulo de Garrexio, Inquiſitore Bonon.
EGo D. Homobonus de Bonis, Cler. reg. S. Pauli, & in Metropoſitana Eccleſia
Bonon
.
Pœnitentiarius, vidi opus M. Reu. P. Ioſephi Blancani ex Societate
Ieſu
, quod Sphæra Mundi, &
c. inſcribitur, & quia illud nil continere animad-
uerti
, quod chriſtianæ fidei dogmatibus, &
vel bonis moribus aduerſetur, quin
potius
naturalis Philoſophiæ ſtudioſis multum commodum allaturum, in lucem
edi
poſſe cenſui, &
c.
D. Homobonus P. pro Illuſtriſſimo, & Reuerendiſs. Card. Archiepiſc. Bonon.
Iterum Imprimatur
Fr. Iacobus de Lauda Inquiſitor Mutinæ.
V. Scipio Sacratus pro Sereniſſimo Duce.
15
A B. axis Mundi, & dia-
metrum
colurorum.
A. Polus arcticus.
B. polus antarcticus.
E F. Poli Zodiaci.
P Q Circulus ſecundi
Mobilis
.
E O, N F. Diametri cir-
culorum
polarium.
A C D B. Colurus ſol-
ſtitiorum
;
qui etiam
referre
poteſt Meri-
dianum
:
Meridianus
3[Figure 3] tamen eſt maior Co-
luro
, cum eum intra
ſe
contineat.
I K L M. Diametri tro-
picorum
.
D C. Diameter aequa-
toris
.
L K. Eclyptica dimidia,
&
Zodiaci dimidium.
G H. Diameter Hori-
zontis
.
G L N H. Alueus Sphæ-
ra
continens.
EPIGRAMMA.
IN
SPHÆRAM P. BLANCANI.
ARchimedæas timuiſſe est creditus artes,
Clauſa
videns fragili Iuppiter astra globo.
Illa tamen perijt, quia vitrea, & vnica, & ipſi
Sphæra
Syracuſio contumulata ſeni.
Hæc non ex vitro, non vna, aut clauſa ſepulchro eſt
Sphæra
, ſed Auctori viuit vbique ſuo.
Fac iumulo incluſam, nostro Archimede ſepulto,
Ipſa
quoque in tenebris astra ſepulta forent.
In cinere hoc ſcrutanda forent tùm ſydera, & vrnam
Quæ
cælum tegeret, non violare nefas.
16
[Empty page]
171
APPARATVS
AD
SPHÆRAM.
QVoniam vt rectè Plato in Epin. dixit Geometria, & Arithmetica, veluti duabus ali@
Aſtronomia
indiget, quibus ad Aſtra, atq́;
adeò per vniuerſum Mundum euolare
poſſit
, ideo
Primo ſuppono auditorem, aut lectorem huius Sphæræ ex Geometria ſaltem Defi-
nitiones
, reliquaque principia Geometriæ, quæ primo Euclidis libro pręmittun-
tur
, percepiſſe.
porrò quo pluribus Geometricis rebus fuerit inſtructus, melius,
ac
facilius, quæ dicenda ſunt, arripiet:
vnde in Academijs noſtræ Societatis, &
quidem
optima Methodo, ſolent Noſtri ſaltem primum Euclidis Elementum,
auditoribus
noſtris prælegere, antequam ad Sphæræ explicationẽ aggrediantur.
Secundo ex Arithmetica opus cſt, ſaltem numerorum Numerationem callere, nec-
non
leuiter ſaltem intellexiſle, quid Additio, quid Subtractio, quid Multiplicatio, quid Diuiſio, quid Au-
rea
regula, ſeu trium, quid radix quadrata.
Demum Fractorum numerorum Numerationem, ſeu valorem
cognoſcere
.
Quapropter operæ pretium eſſet ante huius Sphæræ prælectiones ex Arithmetica practica
P
.
Clauij, quæ breuis, & clara eſt, iſta aliquatenus prælibaſſe.
Ad hæc, vt ea, quæ dicturi ſumus, ea perſpicuitate demonſtrare poſſimus, quæ ab omnibus, vel Mathema-
tico
puluere vix tinctis in telligi queant, opus ea eſt, quæ ſequuntur præmittere.
Circulum datum iu partes, ſeu gradus 360. diuidere. # Præpoſ. 1.
SIT datus circulus B C D E. cuius centrum A. eum ſic in gradus 360. diuides. Primo per centrum A. du-
catur
duæ diametri B D.
& E C. quæ ſe mutuo ad angulos rectos ſecent: ſic enim circulus erit in quatuor
partes
æquales diuiſus, quæ quadrantes appellantur, quorum quilibet gr.
90. cõtinebit. Quod autem æquales
4[Figure 4] ſint, patet ex ſcholio 27.
Propoſ. 3. Euclidis, quod etiã circino exacte
acuminato
experiri potes.
Enimuero perſpicuitatis cauſa vtemur
huiuſmodi
probationibus ab experientia deſumptis, quæ quamu@s
Geometricam
illam præciſionẽ non aſſe quantur, nihilominus eui-
dentiam
ac certitudinẽ nullo negotio inducunt.
Etenim in rebus
Geometricis
, &
Arithmetricis ſiue in Magnitudin bus & Nume-
ris
, experientiæ demonſtrationibus æquiualent.
Non omnino à
Geometricis
tamen rationibus abſtinebimus, ſed in gratiam eorũ,
qui
Geometrica callent, citabimus vbique, è re noſtra fuerit, eas
Geometrarũ
demonſtrationes, ex quibus res propoſica comproba-
tur
, vti in præſentia fecimus.
Circinum poſtea exacte acuminatũ dilata ad interuallum ſemi-
diametri
A B.
quo interuallo ſeruato pone alterum circini pedem
n
B.
altero verò nota hinc inde duo puncta F G. eodem modo po-
ſito
altero pede in C.
alia duo pũcta hinc, & inde notabis H I. idem
fac
ex puncto D.
ſignando duo puncta N K. & tandem alia duo ex
E
.
vtrinque, quæ ſint L M. hoc modo erit totus circulus in 12. par-
tes
æquales diuiſus, vt experientia conſtat.
ratio vero eſt, quia in-
teruallũ
ſemidiametri ſexies ſuam periferiam percurrit, ex quarti Euclidis Elem.
quare arcus B F. contine-
bit
gr.
60. quia arcus B F. eſt ſexta circuli pars, & in toto circulo, continentur gr. 360. quorum pars ſexta, pa-
riter
eſt gr.
60. totidem etiam continebit ar us C I. quare tres arcus B I. I F. F C. ſinguli continebunt gr. 30.
cum enim arcus B F. complectatur gr. 60. reliquus arcus F C. reliquos 30. continebit, qui ſuperſunt vſq; ad
quadrantis
B C.
complementum, hoc eſt, vſque ad 90. eadem ratione arcus B I. comprehendet gr. 30. & con
ſequenter
reliquus arcus I C.
reis quos 30. gradus habebit: totus igitur circulus erit in 12. æquas partes diui-
ſus
, quarum ſingulæ tricenos gradus continebunt.
Rurſus vnamquamq; earum diuide bifariam, ſeu in duas-
parte
, æquas, vt vide factum in quadrante B C.
in punctis n. o. p. ſicque tota periferia erit ſecta in 24. partes
quarum
ſingulæ gr.
15. comprehendent. Rurſus harum quælibet in partes 3. æquas ſubdiuidue, vt in parte
B
.
factum in cernis, quare quælibet earum quinis gradibus conſtabit: tandem eas ſingulas in 5. partes æquat
exactè
partire, eritque vnaquęque earum gradus vnus, hacq;
ratione tota circũferentia, diuiſa erit in gr. 360.
quod
erat faciendum.
Nos tamen ob paruitatẽ figuræ nequiuimus ſubdiuidere tres partesarcus B n. in ſuos
5
.
gradus. Si verò adhuc exactius operari velis, id aſſequeris per latus Pentangoni in dato circulo delcriben-
di
, hac ratione, ſit ſemidiameter E.
A. diuiſa bifariam in puncto T. poſtea altero circini crure in T. poſito,
182Apparatus ad Sphœram. terum extende ad punctum B. atque hac apertura, nota punctum q, in ſemidiametro A C. in quo, ſito eodẽ
crure
, alterum dilata vſq;
ad B. atque hoc interuallo, manente eodem crure in B. altero imprime in circuli
peripheria
punctum r, erit enim arcus B r, quinta pars totius circuli, ſeu graduum 72.
cum autem B p, ſit gr.
75. eritarcus r p, gr. 3. eo igitur accuratè diuiſo in 5. partes æquales, totidem gradus ac proinde gradũ etiam
vnum
obtinebis, &
c. huius praxis demõſtratio eſt apud Ptolem. lib. 1. Magnæ conſtr. quã refert etiam P. Cla-
uius
ad 16.
quarti Elem. Schol. 2.
Porrò quoniam Aſtronomi vnum gradum diuidunt in 60. particulas, quas alij Minuta, alij Prima, appel-
lant
:
propterea ſi circulus datus ſit adeo magnus, vt vlteriori partitioni ſufficiat, valde è re noſtra erit, ſin-
gulos
gradus in 60.
huiuſmudi prima ſeu minuta diſſecuiſſe; aut ſaltem in 5. partes æquas, quarum ſingu-
12.
minuta contineant. ſtatuunt præterea Aſtronomi, vnum primum continere 60. particulas, quas ſe-
cunda
appellant, pariter vnum ſecundum continere 60.
Tertia, & c. ſcribunt autem breuitatis cauſa, hu-
iuſmodi
particulas hoc compendio, v.
g.
11
G
. # |. # ||. # |||.
3
. # 4. # 7. # 15.
ideſt gr.
3. Prima 4. ſecunda 7. & tertia 15. & c. pro numero enim apicum |. ||. |||. ſuperpoſitionem de-
nominantur
Prima, Secunda, Tertia, &
c.
Hocloco illud quoq; non ignorandum: ſi plures circuli ex eodem centro ſint deſcripti, ſeu ſint concen-
trici
, atq;
ex centro duę rectæ lineæ vſque ad vltimum circulum producantur, erunt arcus omnium circu-
lorum
concentricorum inter cas intercepti ſimiles inuicem.
ideſt tot gradus erunt in arcu minoris circuli,
quot
in arcu maioris, vt in præcedenti figuræ duæ rectæ A C.
A F. comprehendunt duos arcus F C. R S.
totq; gradus ſunt in vno atq; in altero: in minori quidem minores, in maiori vero maiores pro ratione cir-
culorum
;
quod ex ſe manifeſtum videtur, & experientia comprobari poteſt, & P. Clauius in ſcholio pro-
poſ
.
33. ſexti Elem. illud Geometricè demonſtrauit. Gradus dicti ſunt a gradiendo, quod præcipuè inſer-
uiant
in cognoſcendis ſolis ac reliquorum Planetarum gradibus.
Qua ratione Angulorum quantitates menſurentur. # Propoſ. 2.
GEometræ tantum dicunt eſſe quemlibet angulum, quantus arcus, qui ex ſummitate anguli tãquam cen-
tro
deſcribitur, quique inter duas lineas angulum illum facientes intercipitur, eique ſubtenditur, vt in
ſuperiori
figura angulus B A F.
erit gr. 60. quia arcus B F. illi ſubtenſus, deſcriptuſque ex A. extremitate
eiuſdem
anguli B A F.
eſt pariter gr. 60. ſimiliter angulus F A C. erit gr. 30. quia arcus F C. illi ſubtenſus eſt
gr
.
30. angulus vero B A C. qui rectus eſt co@tinet quantitatem gr. 90. quia arcus B C. gr. pariter 90. conti-
net
;
vnde omnes recti anguli ſunt gr. 90. ratio, huius eſt quia v@ex vltima ſexti Elem. Patet, arcus habent
eandem
inter ſe proportionem, quam habent anguli quos ſubrendunt, v.
g. ita eſt arcus B F. ad F C. vti eſt
angulus
B A F.
ad angulum F A C. quod etiam facilè patere poteſt; ſi conſideremus arcum illum, qui angu-
lo
opponitur, augeri, &
minui ad diuaricationem, ac conſtrictionem linearum; ac proinde tantum eſſe,
quantus
eſt angulus illi inſiſtens.
Debetautem angulus, quando per tres litera@ eſt nominandus, ita nominari vt litera illa, quæ eſt ad an-
guli
apicem medio loco proferatur, v.
g. angulus, qui ad A. efficitur à duabus lineis B A. F A. nominandus
eſt
angulus B A F.
aut F A B. non autem B F A. aut F B A.
Omne triangulum habere tres angulos continentes gr. 180. hoc est, aquales eſſe
duobus
rectis angulis. # Propoſ 3.
EVclides hoc Geometricè docet ad 32. primi, quæ vel Geometrię Tyronibus notiſſima eſt. quod ſi lecto@
adeo
Geometria leuiter imbutus ſi@, vt eam nondum perceperit liceat nobis in gratiam eius, huius pro-
poſitionis
tale experimentum afferre.
Sit trianguum quodcũque A B C. Dico tres ipſius angulos A B C.
5[Figure 5] ſimul ſumptos eſſe æquales duobus rectis angulis, ſeu continere gradus 180
ex
prima enim propoſitione ſuperiori manifeſtum eſt duos angulos rectos
continere
gr.
180. Facto ig@tur cẽtro in A. deſcribitur arcus D E. qui per pri-
mam
pro poſitionem huius apparatus, expendatur.
quot gradus continat per
diuiſionem
circuli vel ſemicirculi, vel quadrant@s, cu@us pars ſit ipſe arcus.
idem faciendum erit, circa reliquos angulos B C. vt eorũ gradus inueſtigen-
tur
:
Inuentis igitur gradibus ſingulorũ angulorum, ij ſimul addantur, ſum-
mainque
ſemper efficient gr.
180. quæ eſt quanti as d@orũ rectoium: Et hoc
erat
probandum.
idem experiri poteris hoc modo, nam ſi componantur ſi-
mul
tres arcus tribus angulis ſubtenſi, ſemicirculum conflabunt.
Aliter ſic
idem
experieris:
ſacto diligenter triangulo ex charta; ipſius angulos reſcin-
de
, eoſque ad centrum A.
circuli figuræ Propoſ. 1. alterum apud alterum
applica
, ita vt mucrones angulorum ſimul conuen@ant ad A.
lateraque eo-
rum
ſe mutuo contingant:
ſtatim enim videbis eos occupare ſpatium, cui in
periferia
ſubtenduntur gr.
180. ſiue ſemicirculus; & latera extrema efficient
lineam
rectam, quæ cum diametro congruet.
193Pars prima.
Triangula æquiangula habere latera proportionalia. # Propoſ. 4.
SInt duo triangula A B C. D E F. æquiangula, ideſt angulus A. ſit æqualis angulo D. angulus B. angu-
lo
E.
angulus C. angulo F. dicentur hæc duo triangula ſimilia, eruntque latera vnius proportiona@ia la-
lateribus
alterius, quæ ſunt circa æquales angulos, quæq;
æqualibus angulis ſubtenduntur, v. g. qu@a anguli
A
D.
ſunt ęquales, erunt latera conſtituentia angulum A. analoga lateribus cõſtituentibus angulum D. ſi a-
men
ordinatim ſumantur prout opponuutur angulis æqualibus, quare erit vt A B.
ad A C. ita D E. ad D F.
ſunt enim priora duo circa angulum A. qui eſt æqualis angulo D. circa quem ſunt reliqua duo, & priora duo
opponuntur
angulis C.
& B. qui ſunt æquales angulis duobus F E. quibus eodem ordine reſpondent rel. qua
duo
latera.
Similiter erit vt A B. ad B C. ſic D E. ad E F. quę ſunt circa angulos pares B E. & ordinatim re-
6[Figure 6] ſpondent angulis paribus C F.
atque A. & D. tandem
erit
vt B C.
ad C A. ita E F. ad F D. quę angulos C F.
pares circunſiſtunt, paribuſque angulis ordinatim
ſubtenduntur
.
Hanc propoſitionem probat Geome-
tricè
Euclides ad 4.
ſexti. Tyro autem practicè idem
experiri
poterit circino perfectè a cuminato:
ſi enim
inuenerit
latus A B.
æqualilateri A C. inuenit etiam
D
E.
par lateri D F. Quod ſi idem A B. ſit duplum
lateris
A C.
pariter latus D E. duplũ erit lateris D F.
Et
ſi A B.
nouies, decieſuè contineatur in A C. toties
etiã
D E.
continebitur in D F. & ſic de alijs propor-
tionibus
:
vt tripla, dupla, & c. Similiter reperiet eaſ-
dẽ
habere analogias reliqua latera A B.
ad B C. quas
D
E.
ad E F. necnon B C. ad C A. quas E F. ad F D.
atque
in varijs triangulorum æquiangulorum formis, ſemper vera comperiet.
Datis duobus angulis vnius trianguli, alterum triangulum constituere, quod illi ſit ſimile,
quod
habe at latera analoga lateribus illius. # Propoſ. 5.
AD problema iſtud conficiendum excogitauimus huiuſmodi fi-
7[Figure 7] guram ſeu inſtrumentum.
In plana quapiam ſuperficie ſatis
magna
, ducatur linea A B.
quantumuis longa; in qua facto ini-
tio
ab A.
ſumantur ope circini particulæ decem æquales, & con-
tinuæ
, ſicque habebitur pars vna huius lineæ conſtans 10.
æquis
particulis
.
hæc eadem ſumatur decies continenter, ita vt tota A C.
contineat 100. particulas; numerique ſingulis ſui adſcribantur, vti
vides
in figura.
Poſtea centro C. & interuallo C E. deſcribatur ſe-
micirculus
B D E.
ac centro interuallo A E. ducatur quadrans E F.
Facto
deinde initio ab E.
diuidatur per primam Propoſ. huius, ſemi-
circulus
in 180.
gradus: Quadrans vero in 90. & quiliber eorum gra-
dus
ru@ſum ſecetur ſaltem in 5.
particulas, quarũ ſingulæ contineant
minuta
12.
numerique gr. ſuis locis apponantur: licet nos pręſenti fi-
guræ
, quæ parua eſt, confuſionis vitandæ cauſa, tãtummodo gradus,
eoſq
;
tantum per quindenos annotauerimus. ſit iam aliquod Trian-
gulum
vbicumque illud fuerit, cuius tamen duos angulos notos ha-
beamus
, vnus, v.
g. ſit rectus, ideſt gr. 90. alter vero acutus gr. v. g. 15.
erit
reliquus neceſſario gr.
75. cum omnes tres anguli cuiuſuis trian-
guli
contineant, per tertiam Propoſ.
huius gr. 180. huiuſmodi trian-
gulo
ſic conſtitues triangulumſimile inexpoſito inſtrumento.
Ex
centro
C.
ſemicirculi duc lineam C D. ad gr. 90. quæ faciet angulos
rectos
cum diametro ad C.
poſtea ex A centro quadrantis per gr. 15.
duc
lineam A G.
occurrentẽ ipſi C D. in G. eritque triangulũ A C G.
conſtructum
ſimile, &
analogum illitriangulo; cum enim habeat
angulum
ad C.
rectum continentem ſcilicet gr. 90. & angulum ad A.
gr
.
15. ex ſecũda Propoſitione huius, erit conſequenter reliquus an-
gulus
ad G.
gr. 75. quare erit propoſito triangulo æquiangulum, &
ſimile
, &
proinde per quartam huius, habebit latera lateribus illius
analoga
, ſeu proportionalia.
ſit alterum triangulum ambligonium,
cuius
angulus obtuſus ſit, v.
g. gr. 120. alter vero ſit gr. 15. tertius erit
45
.
huic triangulũ ſimile in parata figura ſic efficies; duc lineam C H.
in
ſemicirculo per gr.
120. itidẽ lineam A H. in quadrante per gr. 15.
occurrentem
alteri in H.
erit triangulũ A C H. ſimile prædicto
204Apparatus ad Sphœram. ginario trigono: per ſecundam enim huius angulus A C H. eſt gr. 120. angulus vero C A H. gr. 15. ergo neceſ-
ſario
reliquus angulus ad H.
æqualis erit reliquo angulo dati trianguli, quare per quartã huius, erunt latera
huius
trianguli analoga lateribus illius, eo modo, ac ordine, quem ibi diximus.
Sit tandem datum triãgulum
Oxigoniũ
, cuius duo anguli ſint cogniti, vnus quidem gr.
30. alter gr. 35. ducantur lineæ C I. quidem per gr.
75. in ſemicirculo. A I. vero per 30. in quadrante, factumq; erit trigonum C A I. illi ſimile, atque analogum,
vt
ex nuper citatis propoſit.
patet. Si occurrant anguli continentes gradus, & minuta, ſimiliter in figura
accipienda
ſunt minuta vltra gradus.
Linea A C. conſtans particulis 100. latinis modulus appellatur; recen-
tioribus
vero ſcala, quoniam reliquorum laterum eſt modulus, ideſt, menſura.
Cognitis duobus angulis, & vno latere ſecundum aliquam menſuram, alicuius dati trianguli@
reliquorum
quoque laterum quantitatem inuenire. # Propoſ. 6.
ESt autem propoſitio hæc, Tyroni magni facienda, ac diligenter addiſcenda, eſt enim Aſtronomicarum
demonſtrationum
baſis, ac fundamentum.
Sit v. g. propoſitum trigonum imaginarium huiuſmodi:
intelligatur primo linea ducta à centro terræ vſque ad Lunam: altera à Luna, vſq; ad habitatorẽ noſtri Ho-
rizontis
;
tertia ab eodem habitare, ideſt, ſuperficie terræ, quam nos incolimus ad centrum terræ deſcendat:
8[Figure 8] quod triangulum OCL.
aliquo modo cõtemplari
poteris
in adiecta figura;

Angulus
enim O C L.
ad
centrum
terræ cognitus
ſit
, v.
g. gr. 45. alter an-
gulus
, C O L.
ad oculum
habitatoris
notus, ſit gr.

133
.
latus præterea O C.
cognitũ
, ſit linea ab ocu-
lo
ad centrũ mundi, quæ
eſt
ſemidiameter, cogni-
tain
milliarijs, eſt enim
fere
milliariorum 3436.

Iam
propoſitum ſit inue
ſtigare
quantitatẽ lateris
pertinentis
à centro ter-
ad vſq;
Lunam, ideſt
diſtantiam
Lunæ à terræ
cẽtro
;
fiat igitur per quin
tam
præcedẽtem propo-
ſitionem
, triangulum ſi-
mile
huic imaginario, ac
magno
triangulo prædi-
cto
, hac tamen conditio-
ne
vt angulus factus in quadrante inſtrumenti ad A.
ſit æqualis angulo ad centrum terræ; angulus vero qui
fiet
ad C.
centrum ſemicirculi par ſit angulo facto in ſuperficie terrę apud habitatoris oculum. ſic enim latus
inſtrumenti
A C.
qui reliquorum modulus, ac menſura eſſe debet, quod cognitum ſit, reſpondebit ſemidia-
metro
terræ, quę pariter nota eſt.
Quia ergo triangulum hoc in inſtrumento factũ, eſt ſimile triangulo ma-
gno
acimaginario, cuius latera quòd inacc@ſſibilia ſint, menſurare nequimus:
habetq; latera circa angulum
A
.
analoga lateribus illius circa centrum terræ poſitis; ſi@gitur triangulum in ſtrumenti A C H. habuerit an-
gulos
prædictos, ſeu ęquales angulis trianguli magni O C L.
eritvt latus A C. ad latus v. g. A H. ita ſemidia-
meter
terræ oc, ad diſtantiam c l, Lunæ à terra.
quare quoties latus A C. quod eſt 100. continebitur in alte-
ro
latere V G.
A H. toties etiam ſemidiameter terrę continebitur in diſtantia Lunæ à terra. experire igitur
per
circinum quoties latus A C.
ingrediatur in latus A H. & ſi opus fuerit producere latus A H. extra inſtru-
mentum
, appoſita al@qua plana ſuperficie, v.
g. Magna tabula, id fiat. quoties igitur latus A C. ingredietur
in
latus A H.
toties ſemidiameter terræ nota neceſſario ingredietur in diſtantiam Luna à terra, hoc eſt, to-
ties
in ea continebuntur milliaria 3436.
vnde cognita atque perſpecta erit Lunaris illa altitudo, quæ latus
vnumæ
quidem inacceſſum trianguli dati magni efficiebat.
Quod ſi accidat iatus A C. nec ſemel, nec bis, teruè pręcisè contineri in latere A H. tunc per circinum ac-
cipiendum
eſt ipſum A C.
applicandumque lateri A H. quoties fieri poteſt, & poſtea pars, quæ ſupereſt de
latere
A H.
accipienda eſt circini interuallo, viciſſimq; applicando ipſi A C. incipiendo ab A. vt appareat
quantæ
parti ipſius adęquetur, v.
g. quia latus A C. ſemel tantum integrè continetur in latere A H. triangu-
li
conſtructi in inſtrumento, adæquaturque parti ipſius A L.
quæ propterea eſſe 100. apparet: vt reliquam
quoque
partem L H.
cognoſcamus, eam interuallo circini acceptam vicifſim adaptabimus lateri A C. inci-
pientes
ab A.
congruetque, v. g. parti eius A 30. quę eſt 30. particularum: quare tota A H. erit 130. partium,
qualium
A C.
eſt 100. proportio igitur earum nota: latuſque A H. notum, quod intendebamus.
215Pars Prima.
Sphæram materialem, atque Armilarem coſtruere. Propoſ 7.
TRes Sphæras ſolent Aſtronomi ad res cæleſtes facilius declarandas conſtruere. Prima dicitur Sphæra
Armillaris
;
eſtque inſtrumentum quoddam ex pluribus circulis, aut armillis in Sphæræ figuram ſimul
coaptatis
compoſitũ, quo totius Mundi fabrica, &
motus percommodè explicantur: atq; eodem nos in præ-
ſenti
opere vſuri ſumus, eiuſq;
conſtructionem nunc expoſituri. Secunda dicitur Sphœra Aratæa, ab Arato
poeta
Græco;
qui eam elegantiſſimis verſibus explicauit: communiter dicitur Globus Aſtronomicus; in eo
enim
omnes ſtellarum inerrantium conſtellationes ſuis locis, ac nominibus depinguntur, facileq;
addiſcun-
tur
, de ea nos etiam in tractatu de ſtellis, agemus.
Tertia eſt Globus Geographicus, in quo@maris, ac terræ
ſuperficies
ſuis locis, magnitudinibus, ac nominibus depinguntur.
Vt igitur Armillarem Sphæram fabrice-
9[Figure 9] mur;
parentur primo ex ſolida materia tres circuli omnino inter ſe ęquales: & quartus etiã tan-
to
illis minor vt intra eos laxè contineatur.
in duobus circulorũ æqualium crenæ, ſiue inciſuræ
fi
ant diametraliter oppoſitæ tales, vt ij poſſint ad angulos rectos ſimul in eis mutuò coaptari, &

tam
concaua, quam conuexa ipſorũ eſſe in eadem ſphęrica ſuperficie.
in his inciſuris fiãt duo par
ua
foramina ex diametro pariter oppoſita, quæ poli Mundi erunt.
Poſtea eorũ alter diuidatur
per
primam Propoſ.
in gr. 360. atq; in eodẽ fiant parua duo ex diametro foramina, quæ à polis
Mundi
diſtent per gr.
23. {1/2}. fiant itidẽ in quarto minoreq; circulo duo foramina ex diametro, ac
deinde
duobus axiculis minor circuli maiori inſeratur, vt ipſius foramina foraminibus maioris
reſpondeant
, ac duobus axiculis per foramina vtriuſq;
traiectis, ita intra appendatur, vt ſuper
axiculos
illos conuolui poſſit.
Hi duo axiculi erũt partes axis Zodiaci, foramina vero erunt poli
eiuſdẽ
Zodiaci.
quo facto duo maiores circuli mutuis ipſorũ crenis ad polos Mundi conſoliden-
tur
;
perq; polos Mundi, axis ferreus traijciatur, qui axis erit Mũdi. in eius medio paruulus glo-
bus
terram referens transfixus hęreat;
porrò hi duo circuli Coluri dicuntur; alter Solſtitiorũ cui
poli
Zodiaci inſunt;
alter vero Aequinoctiorum: Minor vero illis incluſus dici poteſt ſecũdum
mobile
, aut circulus, ſecundi motus:
cui propterea debet affigi exiguus orbiculus Solem, aut Lu-
nam
referens, ac diſtans a polis Zodiaci gr.
90. Deinde in vtroque Coluro a polis Mundi per
quadrãtem
circuli, ſeu per gr.
90. fiant aliæ inciſuræ, quæ quatuor erunt; ſimiliter aliæ quatuor
in
reliquo, ex tribus æqualium circulorũ, æqualiter inuicem, ſeu per quadrantem diſtantes:
qui-
bus
inciſuris, mutuò duobus Coluris ita inſeratur, vt eorum concaua, conuexaq;
in eadem ſint
ſphærica
ſuperficie;
erit hic Æquator, ſeu Æquinoctialis, diſtabitq; ab vtroq; Mũdi polo æqua-
liter
.
Poſt hæc ab Æquatore vtrinque ad polos in Coluris numerentur 23. {1/2}. gr. ibiq; inciſioni-
bus
factis applicentur vtrinq;
ab Æquatore duo circuli, quiæqua es erunt, atq; Æquactori@pa-
ralelli
, eorumq;
extrema ſuperficies ſuperficiem Colurorum non excedat. hornm diametrum
ſic
habebis, circino accipe interuallum, quod eſt inter duas inciſuras eiuſdem Coluri, verſus eun
dem
polum, quo habito poteris ambitum horum circulorum deſcribere;
hi autem Tropici vo-
cabuntur
.
Rurſus ab vtroque polo, numeratis gr. 23. {1/2}. in Coluris, ijſque inibi inciſis, affigan-
tur
duo alij parui circuli eadem ratione, qui per Zodiaci polos tranſibunt:
quique circuli pola-
res
nominantur:
eruntque paralelli Aequatori, ac Tropicis. Secundum hæc, paretur Armilla,
ſeu
faſcia quædam pro Zodiaco eiuſdem longitudinis ambitu Æquatoris, latitudinis autem
gr
.
12. quam bifariam ſecet recta linea ſecundum longitudinem, cui Eclyptica nomen erit: hæc
diuidatur
in 12.
partes æquales, per quarum diuiſiones lineæ perpendiculariter ductæ diuidant
etiam
Zodiacum in 12.
partes, quæ ſigna dicuntur. @Rurſus Eclypticæ prædictæ partes 12. ſecen-
tur
ſingulæ in 30.
gr. ſicque tota erit in gr. 360. diuiſa. adſcribantur tandem ſecus eam, ex vna
parte
characteres ac nomina ſignorum, ex altera vero partes duodecim menſes in ſuos dies di-
uiſi
, reſpondẽtes exactè duodecim fignis ſibi debitis, vt in appoſita figura facile videre eſt.
cùm
autem
in anno communi ſint dies 365.
vtile erit ducta linea ipſi Ecly pticæ proxima, ac paralel-
la
eam in partes 365.
æquas diuidere, quæ ſingulæ ſingulis diebus debeantur, atq; in menſes di-
ſtribuantur
;
debet autem 21. dies Ianuarij reſpondere initio Aquarij. 20. Februarij initio Pi-
ſcium
.
21. Martij initio Arietis. 21. Aprilis initio Tauri. 22. Maij initio Geminorum. Iunij 22.
initio Cancri. Iulij 23. initio Leonis. Auguſti 23. initio Virginis. Septembris 23. initio Libræ.
Octobris
24.
initio Scorpionis. Nouembris 23. initio Sagittarij. 22. Decembris initio Capricor-
ni
, vt ipſa figura vtcumque demonſtrat:
vnde ſequitur cæteros quoq; dies cæteris gradibus ſibi
debitis
appoſitos eſſe.
Conſtructus hoc modo Zodiacus, cæteris iam hoc pacto compingendus
eſt
:
Initium Eclypti, ſeu Arietis coincidat cum initio Aequatoris, ideſt, cum communi ſe-
ctione
Æquatoris, &
Coluri Æquinoctiorum: deinde tẽdat per communem ſectionem alterius
Tropici
, &
Coluri ſolſtitiorum, quæ ſectio d@ſtat a polo Zodiaci per quadrantem, ſeu per gr. 90.
ita
vt initium Cancri fit in ipſa ſectione:
Hinc per alteram ſectionem Æquatoris, cum Coluro
pariter
Æquinoctiorum, ita vt initiũ Libræ ſit in ipſa ſectione.
inde tranſiens per alterius Tro
pici
cum Coluro pariter ſolſtitiorum ſectionem, ita vt initium Capricorni ſit in ea, ſicq;
ſuum
complens
orbem deſinat Arietis initio vnde incepit.
debet autem ipſius extima ſuperficies,
eſſe
in eadem cæterorum circulorum ſphæricitate.
in hac porro poſitione Eclyptica æquidiſta-
bit
vndiq;
ab vtroq; polo Zodiaci per 90. gradus: polus vero Mundi ad quẽ Cancer vergit,
226Apparatus ad Sphœram. polus Arcticus; Item vero Antarcticus: eritq; totus Zodiacus, in quatuor æquas partesà Coluris diſſectus.
Quoniam vero prædicti circuli omnes materialem craſſitiem habent aliquam, quam tamen habere mini-
deberent, circulos Geometricos referant, qui lineæ ſunt ſecundum longitudinem impartibiles, ideſt
non
poſſunt ſcindi per longum;
ideo per mediũ ſingulorum ſecundum longitudinem deſcribendæ ſunt li-
neæ
circulares, quæ eos ſecundum longitudinem bifariam ſecent, qui circuli in Æquatore, Tropicis, &
Po-
laribus
deſcribẽdi ſunt ex polis Mundi tanquam ex centris;
in Coluris vero ex ſectionibus eorũ cum Æqua-
tore
:
enim peripheriæ lineares melius repræſentant cæleſtes circulos. poſtea Æquator diuidendus eſt
per
primam huius in partes 360.
quę tempora appellantur, numeri ſaltem ſingulis denis aſcribendi facto ini-
tio
à, communi ſectione eius cum Eclyptica, &
procedendo ſecundum ordinem ſignorum Zodiaci, ſicque
pars
nonageſima Æquatoris erit in Coluro ſolſticiorum, diſtans à Cancro gr.
23. {1/2}. & c.
Atque hæc circulorum compago aptè dici poteſt primum mobile, hi enim circuli in primo mobili eſſe
concipiuntur
.
Nunc alius circulus, qui Meridianus dicitur parandus eſt tantæ magnitudinis; vt concauum eius prædi-
ctum
mobile complectatur, non tamen ita arctè, quin intra ipſum moueri illud queat, quare in duobus ex
diametro
foraminibus in ipſo factis, axis mundi exeratur, vt circa ipſum primum mobile liberè conuerti
poſſit
.
valde autem è re eſſet, ſi vna eius Meridiani ſuperficies lateris, ita introrſum per circuitum excaue-
retur
, vt eius concaua peripheria præcisè per mediam longitudinem ipſius Meridiani gyrans, etiam per
Mundi
polos tranſiret.
diuidendus autem eſt ex haci eadem parte in gr. 360. Quorum numeri debent à polis
incipere
, &
ad Aequatorem vſque creſcere, vt in Aequatore ſit gr. 90. communis vtriſq; numerationibus.
Reſtat vltimo loco Horizon, qui tantæ magnitudinis fabricandus eſt, vt concauum eius æquale omnino
10[Figure 10] ſit concauo Meridiani, habeatq;
latitudinem, non ſecun-
dum
concauum aut conuexum, ſed ſecundum lateralem
ſuperficiem
tantum, vt in ea Mundi plagæ ventiq;
ſcribi
poſſunt
, binæque ex diametro inciſuræ excauari, quæ Me-
ridianum
circulum ad angulos rectos cum Horizõte exci-
pl
ant:
diuidatur in gr. 360. ſiue in 4. quadrantes, quorum
numeri
à Septentrione, &
Meridie incipiẽtes, atq; vtrin-
que
prodeuntes, deſinant in gr.
90. ad Ortum, & Occaſum.
ſic abſolutus Horizon incumbet ſuæ baſi, ita vt fulciatur
brachiolis
in modum aluei rotundi conformatis.
in quem
alueum
Meridianus vna cum reliqua compage per Hori-
zontis
ſectiones immiſſus præcisè medius ſupra Horizon-
tem
perpẽdiculariter erigatur, ac medius infra Horizon-
tem
deſcendat, occurratq;
fundo aluei, vbi aliqua ſectura
retineatur
ne huc, illuc, a rectitudine deflectat.
Neq; ve-
ro
cum Horizonte conſolidari debet, vt per eius in-ciſio-
nes
ſuſque deque reuolui poſſit:
debet tandem Horizon
eſſe
paralellus inferiori plano ſuæ baſis, ſeu plantæ ſui pe-
dis
.
vbi ex vſu erit ſi acus magnetica in aliqua loculamen-
to
librata, contineatur, cuius vſus poſtea apparebit.
Quo-
rum
omnium ac totius Sphæræ Armillaris ſiguram inſpice in pagina ante apparatum immediatè poſita.
Quadrantem Astronomicum, vnà cum quadrato conſtruere. # Propoſ. 8.
VT melius res Aſtronomicas doceamus, indigemus aliquando huiuſmodi quadrante. ex aliqua igitur
ſolida
, ac firma materia conſtruatur quadratum A B C D.
quale figura vtcumque oſtendit, cuius ſin-
11[Figure 11] gula latera, ſint ſaltem duorum aut trium pedum, quo ve-
ro
maius, eo etiam vtilius erit.
facto deinde centro in C.
interuallo C B. deſcribatur quadrans circuli B C D. diui-
datur
que in gr.
90. cum ſit quarta circuli pars: & quilibet
gradus
ſaltem in particulas 5.
ſubdiuidatur per primam
ropoſ
.
huius. pendeat perpendiculũ D I. iuxta lineam ali-
quam
per medium lateris A D.
ductam. adſit etiam Dio-
ptra
circa centrum C.
mobilis, cuius latus C E. per cen-
trum
C.
tranſeat, quod fiduciæ lineam ſolent appellare.
erigantur
ex Dioptræ ſuperficie exteriori duo pinancidia
perpendiculariter
, atque inuicem paralella:
in quorum
medio
ſint exigua duo foramina directè ſupra lineam fi-
duciæ
facta, atque in eadem altitudine.
ſint præterea in
pinnularum
ſummitatibus duæ rimulæ ſibi mutuo in ea-
dem
altitudine reſpõdentes.
Deinde duo latera A B. B C.
diuidantur
in partes 60.
æquales, vti figura demonſtrat.
Tandem
ſit etiam in angulo A.
paratum foramen, cui cum
opus
fuerit Dioptra poſſit affigi, ac circa ipſum conuolui.
FINIS PARTIS PRIMÆ.
237
SPHÆRÆ MATERIALIS.
ET
MVNDANÆ
SIMVL
EXPLICATIO.
LIBER
PRIMVS.
12[Figure 12]
Suppoſitiones. Cap. I.
1 PRæterilla, quæ extrinſecus accepta tam ex Geometria, quam ex Arithmetica, vt
initio
apparatus dictum eſt, ſupponit Aſtronomia;
adhuc alia intrinſeca, & ſibi
propria
principia, ac veluti fundamenta ſupponit, quæ quidem duplicis ſunt
generis
, alia enim appellant Aſtronomi Phęnomena, ſeu Apparentias, quod
omnibus
etiam vulgò appareant, ac manifeſta ſint, vti ſunt;
Stellas, Lunam, &
Solem
oriri, ac occidere.
omnia ſydera moueri ab Oriente in Occidentem: So-
lem
hyeme humilius incedere, æſtate vero altius:
non ſemper Solem ex eodem
Horizontis
loco aſcendere, &
alia id genus complura ſupponimus ceu cunctis
notiſſima
.
Alterum genus principiorum ex ſe habet Aſtronomia aliũde non petitorum, quæ
πηρύσεις
, ideſt obſeruationes appellantur:
ſunt autem cognitiones quædam ab experimentis comparatæ,
quæ
non omnibus, vti apparentiæ, innoteſcunt, ſed ijs tantummodo, qui diligenti opera, atq;
inſtrumentis
ad
id artificiosè elaboratis, in ſtellarum ſcientiam nauiter incumbunt;
huius generis ſunt, Solis, ac Lunæ
diametros
viſibiles, aliquando maiores, aliquando minores videri;
Solem in parte Zodiaci Boreali am-
plius
octo diebus immorari, quam in Auſtriali:
huiuſmodi etiam ſunt, Planetas aliquando eſſe retrogrados,
aliquando
ſtationarios, veloces, tardos, directos, &
alia.
2 Cum de Sphæra acturi ſimus, tria de ea præmittere debemus, quorum primum eſt ipſius Etymologia.
Sphęra igitur, græca vox eſt, quæ latine redditur pila, aut globus. ſecundum eſt ipſius deſinitio, quã Theo-
doſius
Tripolita in ſuis ſphœricis Elementis aſſert in hunc modum:
Sphęra eſt corpus ſolidum, rotundum,
vnica
ſuperficie contentum, in cuius medio punctum eſt, à quo omnes lineæ ductæ ad circunferentiam, vel
ad
ambientem ſuperficiem ſunt æquales:
quod punctum dicitur centrum Sphœræ Diameter vero Sphęræ
eſt
linea recta tranſiens per centrum eius, atque vtrinq;
ad vltimam ſuperficiem deſinens. Axis autem eſt
vna
ex diametris circa quam Sphera reuoluitur, &
denominaturab ἀξἐω græco, quod reuoluere ſignificat.
extrema
vero axis puncta poli dicuntur à πολεω, ideſt verto.
Orbis porrò differt à Sphęra, quod hæc ad centrum vſque ſit ſolida, & vnica exteriori ſuperficie ſit con-
tenta
, quæ conuexa dicitur;
ille vero non eſt ſolidus, ſed intus vacuus, vnde & duabus ſuperficiebus termi-
natur
, extrinſeca, quæ conuexa eſt, &
interna, quæ concaua: tales imaginamur eſſe Cælos.
Cæterum quamuis Sphęra Armillaris non ſit ſolida, nec propriè ſit Sphęra, aut Orbis, quia tamen eius
circuli
Sphęram Mundi vtcumque repræſentant, ideo Sphęra dicitur.
Eius definitionem initio propoſ. 7.
apparatus attullimus.
3 Loco prænotandum eſt. poſitionem, ſeu potius conſtitutionem Sphęræ triplicem eſſe, quemadmo-
dum
etiam ipſius mundanæ Sphęræ vnde oritur Sphęra recta, obliqua, &
pararella: quando enim ita con-
ſtituitur
vt vterque polus ſit in horizonte dicitur Sphęra recta, quod in tali ſitu Æquator, ac circuli ei para-
lelli
, tropici, ac polares recta aſcendant ſupra Horizontem, ideſt angulos rectos cum eo efficiant:
Quando
vero
vnus polorum ſupra Horizontem citra verticem, alter vero infra Horizontem exiſtit, dicitur Sphę-
ra
obliqua, quoniam Æquator ac ei paralelli circuli oblique ſiue ad angulos obliquos Horizontem ſecant:
Quando tandem alter polorum Zenith, ſeu verticem, alter vero Nadir, ſiue imum Cæli occupat, paralella
dici
debet Sphęra, ex eo quod Æquator, atq;
ipſi paralelli circuli conſtituantur ad Horizontem, imo in hac
poſitione
Æquator ad vnguem ipſi Horizonti congruit.
Verum de varijs mundanæ Sphęræ conſtitutioni-
bus
, atq;
habitationibus, quæ ab illis oriuntur, ſeorſim in fine operis agendum erit.
Cauſa huius mutationis Sphęræ, eſt rotunditas (vt enim poſtea probabimus terra rotunda eſt) ex rotundi-
tate
enim terræ prouenit, vt varia loca, varios habeant horizontes, quorũ aliqui tranſeant per mundi polos,
hincque
oritur Sphęra recta:
alij polum alterum ſupra ſe eleuatum, alterumvero depreſſum quadrantenus
habeant
, atq;
hæc eſt obliqua Sphœra; vnus tandem ſolus. Horizon habeat alterum polorum
248De Circulis Shpæræ.13[Figure 13] id eſt vertici incumbentem, alterum vero hu-
millimum
, ideſt, Cęli imum occupantem:
qui
ſtatus
paralellam Sphęram conſtituit.
quę om
nia
liceat perſpicuę in appoſito ſchemate cõ-
templari
;
in quo tres ſint diuerſi habitatores
G
H I.
in tribus locis in ſuperficie terræ ro-
tunda
.
ex hac rotunditate oriuntur eorum
diuerſi
Horizontes;
habitator enim G. habet
Horizontem
.
A D. tranſeuntem per mundi
polos
, vnde habet Spęram rectam habitator
ad
H.
habebit alium Horizontem B E. quia
debet
quilibet habitator perpendicularis, ſuo
Horizonte
inſiſtere, quando ſtat:
qui Hori-
zon
B E.
infra polum D. ex vna parte depri-
mitur
:
ex altera vero ſupra polum A. attolli-
tur
, quæ eſt Sphæræ obliquæ conditio.
tan-
dem
eadem de cauſa, habitator ad I.
horizon-
tem
alium habebit C F.
cui pro vertice alter
vero
A.
pro Nadir erit: quam Sphæram no-
minabimus
paralellam.
rotunditas igitur ter-
varios efficit Horizontes, ac proinde va-
rias
Sphęræ habitudines.
4 Tandem lectorem monitum velim, ad noſtræ Sphęræ intelligentiam neceſſarium eſſe habere ob ocu-
los
Armillarem Spęram materialem, qualem nos ſupra conſtruximus, vel ſaltem aliam:
aliter non ſine ma-
gna
difficultate ſæpius illi hærendum fore denuncio.
De Circulis Sphæræ generatim. Cap. II.
PRimo ſciat lector, aut auditor huius doctrinæ, Circulos hoſce ex quibus materialis compingitur, Sphæ-
ra
nullo modo Cęlos vllos repręſentare, ſed tantum referre Circulos aut potius circumferentias quaſdã,
quas
in primo Mobili, aut ſupremo Cælo Aſtronomi optimis rationibus concipiunt eſſe deſcriptas:
quod
ideo
monere initio volui, quia animaduerti ſæpius Aſtronomiæ Tyrones hac in re grauiter decipi.
2 Hiautem Circuli ſunt vndecim, Horizon, Meridianus, Zodiacus, Æquator, Colurus ſolſtitiorum,
Tropicus
Cancri, Tropicus Capricornus, Circulus polaris arcticus, Circulus polaris antarcticus;
Et Circu-
lus
ſecundi motus:
qui ſolusnon eſt concipiendus in ſupremo Cęlo, ſed infra ipſum in regione Planetarum.
3. Horum ſex priores dicuntur Circuli maximi, ſeu etiam maiores; reliqui vero minores dicuntur. Ma-
ximiſunt
qui totam Sphæram bifariam, ſeu in partes æquales diuidunt, idemq;
cum Sphæra centrum poſ-
ſident
, ſuntque propterea reliquis maiores.
Minores ij ſunt, qui Sphæram inæqualia non diuidunt, aliud-
que
centrum habent à centro Sphæræ, ac propterea minores ſunt prædictis:
quæ omnia in materiali Sphæ-
ra
recognoſcere poteris.
4 Alij ſunt inuicem paralelli, vt Æquator, Tropici, & Polares; alij ſunt inuicem concurrentes vt Zo-
diacus
cum Æquatore, Coluris, &
Tropicis.
5 Omnes Circuli maiores ſe mutuo bifariam, ideſt, in æqua ſecant; ſic vides in Sphæra materiali Hori-
zontem
, ſecare bifariam Meridianum, &
viciſſim; pariter Æquatorem bifariam ſecari ab Horizonti, &
Meridiano
, &
è contra. Minores verò Circuli neq; inuicem, neq; maiores circulos mutuo bifariam diui-
dunt
:
quamuis poſſint ipſi a maioribus bifariam ſecari, ſic Polares, & Tropici per æqua ſecantur ab vtroque
Coluro
, non tamen eos bifariam patiuntur.
6 Alij fixi ſunt, ac ſtabiles qui ſcilicet motu diurno neutiquam aguntur: vti ſunt Horizon, & Meridia-
nus
:
alij ſunt mobiles, qui videlicet diurna conuerſione reuoluuntur, vti ſunt reliqui omnes, ex quibus pars
illa
Sphęræ componitur, quam primum mobile appellandam eſſe cenſuimus, quæq;
intra Meridianum cir-
ca
axem mundi circumuoluitur.
7 Alij vnici, & ſingulares ſunt, vt Æquator, Zodiacus, & cæteri omnes, præter Horizontem, & Meri-
dianum
, qui ſunt plurales.
ſunt enim in Mundo infiniti Horizontes, & Meridia@i; ſingula enim terræ lo-
ca
, habent pro rium Horizontem, vt in præcedenti figura tria loca G H I.
tres habent diuerſos Horizon-
tes
;
vnde quotloca, tot Horizontes. ſimiliter innumeri ſunt Meridiani, quia quælibet loca, quorum alie
alijs
ſunt Orientaliora, aut Occidentaliora ſub diuerſis exiſtunt Meridianis.
Et quamuis in Sphæra mate-
ria@@ſit
vnicus tantum Horizon, ac Meridianus, ij tamen Horizontes, ac Meridianos omnes poſi biles pro
varia
Sphæræ conſti@utione repræſentare poſſunt:
at verò eſt vnus tantum in Mundo Zodiacus, vnuſq; tan
tum
Æquatori, &
cæteri omnes vnici in Mundo ſunt.
8 Notandum eſt tandem, centrum, & polum alicuius Circuli in Sphæra deſcripti, inuicem deferre. po-
lus
enim eſt punctum in ſuperficie ſphærica a quo Circuli peripheria æquidiſtat, ſeu a quo omnes lineæ du-
ctæ
ad eam ſu tæquales:
& ex quo tanquam centro Circulus deſcribi poteſt: ſic polus Mundi arcticus eſt po
@us
non ſolũ Æquatoris, ſed etiam Tropici Cancri;
& Circulus polaris. ſupra aliter definitus eſt polus,
259Liber Primus. num ſcilicet axis. centrum verò circuli in Sphæra deſcripti eſt in medio illius plani, cuius ille Circulus eſt
circumferentia
, quare neceſſario eſt iutra Sphæram, non in ſuperficie vt eſt polus:
ſic centrum Æquatoris eſt
idem
cum centro Sphæræ.
Hucuſque de Circulis vniuerſis egimus, nunc de ijſdem ſigillatim agendum, atq;
de ſingulis quatuor conſideranda, Etymologia, Deſinitio, vna cum centris, ac polis: Poſitio ſeu ſitus ipſius
in
Mundo.
Vltimo vſus eiuſdem. Danda eſt autem à lectore diligenter opera, vt hæc quæ de Circulis di-
cenda
ſunt, ea Circuli Sphæræ Mundi præcipuè applicet, de ijſq;
intelligat; horum enim cauſa, & in hunc
finem
circuli materiales, &
Sphæra ex ipſis componitur, ſed iam ad Horizontem.
DeHorizonte. Cap. III.
HOrizon igitur ſic dicitur à verbo græco, ὁρίζομαι, quod latinè vertitur finio, & termino, vnde à latinis
finitor
, &
terminator appellatur, quòd viſum noſtrum terminet. Eſt enim Horizon circulus maximus
diuidens
totam mundi Sphæram in duas partes æquales, ſeu in duo hemiſphæria, quorum alterum, quod
ſupremum
dicitur, totum vi detur ab hab@tatore eiuſdem Horizontis, alterum vero totum infra eundem la-
tet
, ac proinde inferum dicitur, nec cerni poteſt ab eodem habitatore, quia Horizon viſionem ipſius finit,
ac
terminat, ita vt nihil infra Horizontem videre poſſit.
vnde ſequitur centrum eius eſſe idem cum centro
Mundi
:
& polos eius coincidere, alterum quidem cum Vertice habitatoris proprij, alterum vero cum imo
cæli
.
in præcedenti figura tres lineæ A D. B E. C F. ſunt pro tribus diametris trium Horizõtium, quorum
proprij
habitatores ſunt ad G H I.
cum ſuis verticibus, & Imis, ſeu Zenith, & Nadir; quare vt Horizontem
rectè
concipiamus, debemus imaginari planiciem quandam per centrum terræ, vel Mundi tranſeuntem,
&
ad nullam partem, ſeu ex nulla parte inclinatam, eleuatamuè, ſeu vt aiunt ad libellam conſtitutam; atq;
tam immenſam, & quoquouerſus extenſam, vt ad extrema Mundi circumquaque pertineat. talem plani-
ciem
refert ad oculum tranquilla maris ſuperficies, ſi inferius ad centrum terræ imaginatione deprimatur.

huiuſmodi
etiam eſt ex parte planum alicuius magni pauimenti, ſi imaginatione ad cælum vſque quoquo-
uerſus
extendatur.
Porro Aſtronomi diſtingunt Horizontem; vnum Aſtronomicum de quo hactenus loquuti ſumus; alte-
rum
phyſicum, &
ſenſibilem, qui ab illo differt, quod non tranſeat per centrum Mundi, vel terræ, ſed ſu-
perficiei
terræ ibi incumbit, vbi proprius ipſius habitator exiſtit;
eſt enim ſpatium illud in ſuperficie terræ,
mariſuè
, quod acies oculorum circumducta, ſublatis omnibus impedimentis, conſpicere poteſt, vt in præ-
cedenti
figura linea K L.
refert Horizontem ſenſibilem proprij habitatoris ad G M N. vero eſt pro Hori-
zonte
phyſico habitatoris ad H O P.
tandem pro finitore ſui habitatoris ad I. & ſic de alijs omnibus terræ
locis
.
Eſt autem hic Horizon alteri Aſtronomico æquidiſtans, vti in figura factum eſt. quod inde neceſſa-
rio
prouenit, quia ſi linea recta tangit medium punctum alicuius arcus, paralella eſt alteri lineæ, quæ illum
cum
inſtar cnordæ ſubtendit;
ſic quia linea K L. tangit medium punctum G. arcus R G I. idcirco eſt alteri
rectæ
R I.
illi arcui ſubtenſæ paralella, quod & Clauius in ſcholio propoſ. 27. tertij demonſtrat: & expe-
rientia
conſtare poteſt, ſi figura accurate delineatur.
Ille dicitur Aſtronomicus, quia Aſtronomis vſui eſt: hic vero naturalis, & ſenſibilis, quòd ſenſu percipia-
tur
;
eſt enim vti dicebamus, vel illa maris tranquilli plana ſuperficies, vel etiã alicuius planę regionis æquor,
quod
oculis cernitur, quodque ſecundum ſenſus iudicium, quamuis globoſumſit, planum tamen apparet;
& quamuis non admodum magnum ſit, videtur tamen vſque ad cælum vndique pertingere. quantum au-
rem
ſit ſpacium iſtud, quo in terra, vel in mari viſus maxime protenditur, hoc eſt, quam late, Horizon ſen-
ſibilis
circumcirca ab oculo noſtro pateat, difficile eſt determinare, quoniam terminus vifionis vltimus tam
in
mari, quam in terra, admodum incertus eſt:
vt propterea variæ ſint hac de re ſcriptorum ſententiæ Era-
toſthenes
enim ſtatuit ſemidiametrum eius, ideſt, maximam viſus protenſionem eſſe milliariorum 44.
Ma-
crobius
milliariorum 23.
Proclus milliariorum 250. Albertus vero Magnus milliariorum 125. Plerique
alij
, quorum verior ſententia reputatur eandem produnt milliariorum 63.
fere. Cur autem hic Horizon,
tam
breui ſpacio concludatur, cauſa eſt terræ, ac maris rotunditas;
quoniam enim oculus in conuexo huius
rotundæ
ſuperfici collocatus eſt, fit vt lineæ rectæ ab eo egredicntes, ſecundum quas v@ſus fertur, quæ lineæ
ideo
viſuales à perſpectiuis dicuntur, ſint lineæ globoſam terræ ſuperficiem tangentes, quare oculus nequit
maius
ſpacium intueri, quam illud, quod lineæ aliquo modo attingunt, quod quidem exiguum eſt, vt
optici
demonſtrant:
ibiq; viſio deſinit vbi rotunditas terræ ab his lineis ſenſibiliter deorſum deſcendit. cum
præterea
viſio fiat ſecundum prædictas lineas rectas ſequitur nihil ab oculo videri poſſe, quod infra eas exi-
ſtat
:
vnde oculus habitatoris ad G. quia ponitur ibi in terræ ſuperficie, nihil videre poterit, quod ſit in fra li-
neam
K G L.
ſed tantum ea, quæ ſupra eam exiſtent. In cælo tamen videt pariter duo puncta K A. & L D.
quia
ob immenſam a nobis cæli diſtan@iam, ſpacia K A.
& L D. euadunt inſenſibilia. Verum quidem eſt
quod
propter vapores Horizontem obſidentes videmus aliquando Solem, ac Lunam, etiamſi nondum Ho-
rizontem
Aſtronomicum attigerint, vt Aſtronomorum obſeruatio docet;
cuius cauſa eſt linearum v@ſualiũ
refractio
.
ſeu obliquatio a vaporibus illi effecta, ita v@ poſſint ad Solem latitantem pertine@e: ſed hac de re
opticorum
eſt pertractare.
P@æterea h@cillud annotandum, quod ſupra innuimus, Hor zõtem hunc vtrum-
que
non eſſe circulos vnicos, ſed plurales;
quælibet enim loca terræ habent ſuos Horizontes Aſtronomi-
cum
, &
Phyſicum. In Sphæra tamen ponitur Aſtronomicus, qui vicem gerit omnium Hor zontum in mu-
do
poſſibilium, ex varia enim Sphæræ conſtitutione, poteſt ipſe omnes Horizontes poſſibiles referre:
vn-
de
poteſt etiam effici Horizon rectus, obliquus, &
paralellus, ijſdem de cauſis, quibus dicitur Sphæra recta,
obliqua
, &
paralella.
2610De Circulis Sphæræ.
Sed vt eius in mundo ſitum, ac poſitionem rectè inueniamus, in quouis terræ loco, vti ſolemus. Libella,
inſtrumento
Architectis familiari, vulgo Liuello, quo ipſi pauimenta, &
plura alia plana in modum Hori-
zontis
, ſeu Horizonti æquidiſtantia conſtituunt:
quæ plana dicũtur Horizontalia. eſt autem horum plano-
rum
ea poſitio, vt ad nullam partem ſint inclinata, aut eleuata, verum æquè proſtrata ſint;
qualis apparet eſ-
ſe
aquæ quieſcentis ſuperficies.
hæc enim ad omnes partes æqualiter iacet. Libella autem inſtrumentum eſt
14[Figure 14] talis conditionis, vt in eo vna linea ſit alteri perpendicularis, vt in figura
linea
A D.
eſt perpendicularis lineæ B C. eamque in D. bifariam ſecet. a
ſummo
autem lineæ A D.
ideſt à puncto A. deſcendat liberè perpendicu-
lum
A E.
vſus eius talis eſt; cum planum aliquod conſtituendum eſt Hori-
zontale
, aut ad L@bellam, id prius per ſenſus æſtimationem iuxta Horizon
tem
ſternunt;
ei deinde Libellam ſic ſuperponunt, vt linea B C. quæ baſis
eſt
inſtrumenti, plano illi tota applicetur, inſtrumẽtum vero ſic ſuper eum
erigatur
, vt perpendiculum A E.
liberè cadens, & ſuperficiem inſtrumen-
ti
radens, lineæ A D.
ad vnguem reſpondeat quod vt melius efficiat, ex-
cauari
ſolet feneſtella è regione perpendiculi E.
intra quam in hac opera-
tione
, ipſum perpendiculum excipitur, ne inſtrumento occurrens a libera
demiſſione
impediatur.
ſic igitur perpendiculo ſtante, erit neceſſario ba-
fis
B C.
in ſitu Horizontis, eum enim cum perpendiculo A E. faciat angu-
los
hinc indè æquales, hoc eſt ſit æqualiter inclinata, quæ eſt poſitio Horizontalis, erit &
ipſa in ſitu Hori-
zontis
fita, &
conſequenter planum cui adhęret ſecundum illam dimenſionem erit Horizontaie. yt autem
conſtet
ipſum eſſe Horizontale ſecundum omnes partes, oportet vt libella eidem plano ſuperpoſita, &
cir-
cumuoluta
circa lineam perpendicularem, tanquam axem, ſemper perpendiculũ ſuæ lineæ, exactè reſpon-
deat
, ſic enim planum illud ſecundum omnes ſui partes, ac dimenſionem ad libellam ſitum erit, &
conſe-
quenter
Horizontale dici merebitur.
talis autem plani alicuius conſtitutio, cum ad multa alia ſit vtilis, tum
etiam
vt rectè Horizontis concipiamus.
Reliquum eſt, vt nonnulla, etiam de Horizontis habitatore dica-
mus
, atque in primis notandum quemlibet Horizontem propriè loquendo, vnicum habere tantum habita-
torem
, cum enim vti diximus, quot ſunt loca, tot etiam Horizontes, quotque loca, tot etiam habitatores
ſint
, ſequitur ſingulos habitatores proprios etiam Horizontem nanciſci.
Quilibet porrò habitator, cum-
ſtat
, ſuo Horizonti perpendiculariter in centro eius inſiſtit, ideſt, linea ducta ſecundum hominis longitu-
dinem
altitudinemuè Horizonti perpendiculariter eſt, quę linea ſi producatur vtrinque, trãſit per Zenith,
centrum
Horizontis, centrum terræ, ac Nadir;
qualis in figura eſt linea C G F. ad habitatorem G. reliqua
pariter
corpora, quæ in altum eriguntur, vt turres, columnæ, parietes, debent eſſe in hac linea, quæ ne ca-
dant
, debet etiam per eorum grauitatis centrum eadem linea, &
præterea per baſim eorum tranſire; aliter
erecta
ſtare nequeunt, ſed concidunt &
proſternuntur. hæc linea, Directionis linea dicitur. eadem ratione
homines
minime ſtare queunt, niſi hæc linea per centrum grauitatis, ac ſimul per baſim eorum, hoc eſt per
interuallum
intra p@antas interiectum, quæ eſt eorum baſis, deſcendat.
prædicta omnia in figura, vbi ſunt
varij
habitatore cum ſuis Horizontibus, ac lineis Directionis contemplari poſſumus.
Officia autem, ſiue vſus Horizontis ſunt hi; Primo totam mundi Sphæram diuidit vt dictum eſt, in duo
hemiſpæria
;
in ſuperum ſcilicet, & inferum, ſeu in cõſpicuum a ſuo habitatore, & in eidem occultum.
2 Concurrit ad Sphæram rectam, obliquam, ac paralellam conſtituendam vti ſupra expoſuimus.
3 Determinat Ortum, & Occaſum ſyderum; cum enim motu primi mobilis, ſeu motu diurno, Aſtra ab
Oriente
, in Occidentem circumferantur, oriri tunc dicuntur quando ſupra Horizontem emergunt;
occi-
dere
autem quando infra eumdem demergũtur.
Duo verò puncta, quæ in limbo Horizontis notantur ho-
minibus
, Ortus, &
Occaſus, ſuntque apud ſectiones communes Horizontis, & Æquatoris, dicuntur Ortus,
&
Occaſus veri, ſeu Æquinoctialis, eo quod ortiuarum, & occiduarum latitudinem medium teneant, ſintq;
prope Æquatore; vt mox exponam.
4 In Horizonte ſumuntur, vel menſurantur latitudines ortiuæ, & occiduæ; eſt enim amplitudo, ſeu la-
titudo
ortiua, occiduauè, arcus Horizontis inter punctum Ortus, &
Occaſus Æquinoctialis, & punctum il-
lud
in Horizonte, vbi ſydus oritur occidituè:
eſt autem amplitudo ortiua, æqualis amplitudini occiduæ,
v
.
g. latitudo ortiua Solis, quando eſt in principio Cancri, tropicumque eius percurrit, eſt in eleuatione po-
li
gr.
44. {1/2}. qualis eſt Parmæ graduum fere 37. totidemque graduũ erit latitudo occidua tunc temporis: vt ex
Sphęra
materiali, eleuato polo Arctico gr.
44. {1/2}. ſupra Horizontem videre eſt. ſi ad quodlibet tempus vis
ſcire
latitud nem ortiuam, occiduamue Solis, pone gradum Eclypticæ, quem Sol tunc percurrit in Hori-
zonte
, eleuato polo Sphæræ, vt conuenit tuæ habitationi;
nam arcus Horizontis inter Æquatorem, & gra-
dum
illum, erit quæſita latitudo.
porrò infra docebo inuenire gradum Solis, & poli altitudinem.
5 Sequitur ex prædictis de Ortu, & Occaſu, Horizontem etiam determinare quantitatem diei, ac no-
ctis
artificialis;
eſt enim dies artificialis mora Solis ſupra Horizontem, ideſt tempus ab Ortu ad Occaſum.
Nox autem artificialis eſt mora Solis infra Horizontem, ideſt tempus ab Occaſu ad Ortum. Dicitur autem
dies
artiſicialis, quod art@bus exercendis inſeruata qua ratione, nonnulii etiam appellant diem artificialem
totum
illud tempus, quod ab initio crepuſculi matutini, vſque ad finem veſpertini intercipitur:
totum enim
illud
temporis ſpacium artificibus, ac operibus aptum eſt.
Hinc ſequitur
6 Ipſum eſſe terminum diei, ac noctis, vt palam eſt ex dictis: vnde nonnulli populi diem naturalem ab
Horizonte
incipiunt, vt Itali, qui ab Occaſu Solis diem naturalem auſpicantur:
alij vero ab Ortu, vt
2711Liber Primus. Babilonif: eſt autem dies naturalis integra Solis conuerſio conſta@s die, ac nocte artificiali.
7 Determinat quãtitatem duorum circulorum Æquatoris, ac Tropicis paralellorum, qui intelliguntur
deſcribi
ex polis Mundi interuallo vſq;
ad Horizontem, ideſt qui tangant Horizontem in punctis vbi Me-
ridianus
eum ſecat.
qui deſcribitur ex po@o conſpicuo, dicitur circulus paralellus ſemper apparentium ma-
ximus
:
qui verò ex occulto polo circinare vſq; ad Horizontis contactum intelligitur, dicitur paralellorum
ſemper
occultorum maximus:
maximi videlicet reſpectu aliorum omnium, qui intra eos ex ijſdem polis
delineari
poſſunt:
ac propterea ijſdem minores. Hos porrò binos circulos, antiqui Sphæræ ſcriptores, vti
Proclus
, appellabant circulos poiares;
circuli tamen noſtri polares coincidunt cum iſtis in rebus, cuius po-
lus
eleuatur gr.
23. {1/2}. Nam ſi in ſphæra materiali polus tantundem eleuetur, circuli noſtri polares Horizon-
tem
exactè perſtringent.
Omnes porrò ſtellæ quæ intra ipſos ad polos comprehenduntur ſunt Ortus, &
Occaſus
expertes:
illæ quidem, quæ circumpolares, ac conſpicuæ ſunt, perpetuæ ſunt apparicionis: aliæ ve-
alterius depreſſi poli circũpolares, ſunt perpetuæ occultationis;
vt in materiali Sphæra rite conſtituta
apparere
poteſt.
8 Horizon eſt initium à quo altitudines, & depreſſiones ſtellarum ſumuntur, aut numerantur: nume-
rantur
enim in circulis ab horizonte incipientibus, &
ab eo aſcendentibus recta, ſeu perpe@diculariter, &
per
ſtellam propoſitam incedentibus, &
inde per verticem loci; qui propterea circuli Verticales dicuntur.
tanta autem eſt altitudo alicuius Aſtri, quantus eſt Arcus circuli huius Verticalis inter horizontem, & ip-
ſum
aſtrum interceptus:
idem de depreſſione intelligendum, quæ tanta eſt quantus eſt arcus Verticalis ab
Horizonte
vſq;
depreſſam ſtellam interiectus: totq; graduum eſſe dicuntur prædictæ altitudines, & depreſ-
ſiones
, quot gradus ſunt in prædictis arcubus.
ſumi autem debent diſtantiæ in circulis ad horizontem
perpendicularibus
, quoniam diſtantia debet ſumi ſecundum lineas breuiſſimas, quales ſunt perpendicula-
res
, linea enim perpendicularis vnica eſt, ſtata, &
determinata, quia ab vno loco yna tantum perpendicu-
laris
erigi poteſt;
at obliquæ lineæ infinitæ ex eodem loco duci poſſunt, & ideo ſunt variæ, & indetermina-
quantitatis, ideo inconueniens eſt ſecundum eas, diſtantias menſurare;
ſequeretur enim idem punctum
ab
eodem loco habere diſtantiam eandem, maiorem, &
minorem, quod eſt abſurdum: quapropter cum vo-
lumus
metiri altitudinem poli, ſeu diſtantiam eius ab horizonte, eam menſuramus in circulo Meridiano,
qui
vnus eſt ex circulis verticalibus, &
perpendicularibus ad horizontem, vnde tanta poli altitudo ſupra
horizontem
in quauis regione quantus eſt Meridiani arcus ab horizonte, vſque ad ipſum polum.
Eadem
omnino
intelligas de depreſſionibus inſra horizontem, quæ pariter in verticalibus circulis, &
perpendi-
cularibus
ad horizontem ſumendæ;
Quando igitur dicemus, Sol initium Crepuſculi eſt infra horizontem
gr
.
18. hi 18. accipiendi ſunt in circulo verticali deſcendente infra horizontem recta, & per Solem tranſeun
te
:
cuius pars ab horizonte vſque ad Solem eſt arcus gr. 18. hoc dixerim propter Aſtronomiæ Tyrones, qui
haſce
diſtantias non in circulis verticalibus, &
rectis, ſed in Aequatore aut in Zodiaco accipiendas eſſe falsò
exiſtimant
.
Altitudinem igitur Solis ſupra horizontem ſic per Sphæram materialem reperies. Conſtitues
horizontem
Sphæræ exactè ad Libellam ſeu æquidiſtantem horizonti Mundi, poſtea obuerte Meridianum
ad
Solem ita vt ipſa ſit verticalis tranſiens per Solem, quod tunc erit cum vmbra partis illius illuſtratæ tota
cadet
in partem eiuſdem oppoſitam, tunc ſtylo tange Meridianum in tali gradu, vt vmbra ſtyli cadat ad cen
trum
Sphæræ, arcus enim Meridiani ab horizonte vſque ad ſtylum terminatus, erit altitudo quæſita.
9 In horizonte conſtituta ſunt quatuor puncta, quæ ipſum in quatuor quadrantes dirimunt; quæque
nobis
, quatuor mundi plagas, ac præcipuos ventos indicant;
ſunt autem Ortus, Occaſus, Septentrio, Meri-
dies
, vt videre eſt in horizontis limbo, cuius figuram ad 7.
Propoſitionem apparatus exhibui: cui præterea
addidi
, quatuor alios ventos, minus principales, quorum cognitio, &
per ſe iucunda eſt, atq; etiam ad multa
@onducit
;
Quæomnia vt rectè horizon indicet, debet prius Aſtronomicè cõſtitui, vti ſequenti cap. docebo.
De Meridiano Circulo. Cap. IV.
MEridianus circulus à Meridie nomen accepit, quoniam eſt terminus, & index temporis Meridiani
quamprimum
enim eum Sol attigerit, meridies eſt:
Eſt autem circulus Maximus tranſiens per vtrũ-
que
mundi polum, per Verticem, &
Imum cæli; item per puncta duo Septentrionis, & Auſtri, quæ in hori-
zonte
illius loci notantur, cuius eſt Meridianus:
centrum eius eſt idem cum centro Mundi; Poli vero ſunt
punta
duo Ortus, &
Occaſus æquinoctialis in horizonte notata: diſtant enim ab eo vndique per gr. 30. ſicuti
neceſſe
eſt:
eſt autem de genere fixorum circulorum, quia nullo ſicuti etiam horizon cietur motu, verum
omnes
alij circuli intra hos duos, vti materialis Sphæra demonſtrat, conuoluuntur.
Præterea eſt de gene-
re
pluralium circulorum, innumeri namque in mundo ſunt Meridiani, ſicut etiam horizontes;
omnes ta-
men
per Mundi polos, &
vertices tranſite debent; Quemadmodum in Pepone omnes illæ diuiſiones tran-
ſeunt
per eius pedem, ac florem, veluti duos ipſius polos.
In eo tamen Meridiani, & horizontes differunt,
quod
tot ſint horizontes in Mundo, quot ſunt in terra loca, at verò non tot Meridiani, quot loca:
innume-
enim
loca, ſub eode Meridiano exiſtunt, vt facilè in materiali Sphæra cognoſcere eſt:
Vnicus tamen Sphæ-
materialis Meridianus, omnes Meridianus Mundi ob Sphæræ conuerſionem repræſentare poteſt:
in ea
enim
conuerſione omnia terræ loca, ſub ipſo tanquam ſub proprio ſucceſſiuè conſtituuntur.
tandem Meri-
dianus
recta proprio horizonti inſiſtit, bifariamque ſe mutuo diuidunt.
Vt autem quilibet habitator pro-
prij
Meridiani poſitionem, ac ſitum in mundo perfectè inueniat, atque cognoſcat, ei neceſſe eſt prius Me-
ridianam
lineam inuenire.
quæ nihil aliud eſt, quam veluti veſtigium quoddam ipſius Meridiani in
2812Liber Primus. zonte ſenſibili impreſſum. per hanc vero lineam, non ſolum circuli Meridiani, ſed totius mundi ſituatio-
nem
in quauis habitatione facilè erit cognoſcere;
quæ cognitio iucunda æquè, atq; ad multa vtilis eſt. por-
cum plures huiuſce lineæ inueſtigandæ modi ſint.
Primo proponam rationem Aſtronomicam quæ cæteris certior, & exactior eſt. In plano igitur horizon-
tali
, ſeu ad Libellam conſtituto, deſcribantur vt in figura ſequenti vides plures circuli, ex eodem centro E.
ex quo poſtea erigatur ſtylus perdendicularis; quod tunc fiet, quando eius vertex F. æquidiſtabit ab vna ex
illis
periferijs, tunc autem æquidiſtabit, quando poſito altero circini pede in tribus locis circumferentiæ
illius
, alter pes ſeruato eodem interuallo apicem ſtyli accurate tetigerit.
quamuis etiam auxilio Amuſſis idẽ
effici
poſſit.
his paratis; hora quapiam antemeridiana obſeruetur extremitas vmbræ donec præcisè circum-
15[Figure 15] ferentiam alienam attingat, qualis eſſet vmbra E G.
quæpræci-
exteriorem circulum pungit:
Rurſus pomeridiano tempore,
vmbræ
apex obſeruetur, donec iterum ad eũdem circulum exa-
ctè
pertineat, cuiuſmodi eſt vmbra E H.
quod ſi vmbra longior
fit
, quam vt intra circulos recipiatur, ſlylus erit decurtãdus.
plu-
res
verò circuli deſcribuntur, vt tutior ac certior obſeruatio ſuc-
cedat
;
Hiſce igitur duobus punctis diligenter in eodem circu-
lo
notatis, diuidatnr arcus G H.
bifariam in D. ducta enim linea
B
E D.
ipſa erit meridiana linea quæſita; hoc eſt, erit communis
ſectio
meridiani circuli cum ſenſibili horizonte, ſupra quam
perpẽdiculariter
meridianus illius loci erigitur, ac per verticem
eius
tranſit.
Et parte vero vbi B. in quolibet horizonte ad Bo-
reales
mundi partes ſito, eſt pars mundi Auſtralis, &
pũctus me-
ridiei
;
ex parte verò oppoſita vbi D. eſt plaga Borealis, & pun-
ctus
Septentrionis.
Hac igitur ratione Aſtronomicè meridiani
circuli
poſitionem reperire ſolent.
Cuius hæc ratio eſt; quia duę
vmbræ
E G.
E G. ſunt æquales: Ergo etiam Sol tempore vm-
brarum
harum, erat æque altus ſupra horizontem, ergo tempo-
re
matutino dum vmbra E G.
efficiebat, erat æque eleuatus, ac tẽpore vmbræ E H. pomeridiano; ſed quan-
do
Sol eſt hiſce duobus momentis æquè altus, tunc etiam æquè diſtat à meridiano circulo, &
conſequenter
a
puncto B.
lineæ meridianæ Auſtrali; quoniã Sol æquabiliter aſcendit vſque ad merid em, & poſtea æqua-
biliter
tantundem deſcendit, vt in Sphæra materiali videre poteris in Tropicis, &
Aequatore, dum Sol aut
Tropicos
, aut Aequatorem percurrit:
videbis enim partes horum circulorum a meridiano æquidiſtantes,
eſſe
ab horizonte æquè eleuatas.
cum igitur Sol id temporis æquidiſtet a meridiano, neceſlario etiam vm-
brarum
vertices G H.
altitudinibus Solis è regione reſpondentes, æquè diſtabunt à puncto Boreali D. lineæ
meridianæ
;
quare diuiſo arcu G H. bifariam in D. punctum D. æquidiſtabit ab H. & G. Rurſus quia pun-
ctum
E.
eſt horizontis phyſici centrum, tranſibit neceſſario per ipſum meridianus, ac proinde linea meri-
diana
;
ducta igitur linea D E B. ipſa erit meridiana quæſita in plano horizontali. Ex qua meridiani poſito
rectè
cognoſcetur.
In planis porrò non horizontalibus, ſed rectis ad horizontem, ſeu verticalibus, vti ſunt parietrs domorũ,
linea
meridiana eſt linea perpendicularis ad horizontem deſcendens, quia meridianus circulus, omnes hu-
iuſmodi
muros ſecat in linea, quæ eſt horizonti perpendicularis:
quę ſectio eſt veſtigium eius in talibus mu-
ris
;
vt autem eam reperias, oblato parieti confige ſtylum, poſtea diligenter nota momentum illud quo vm-
bra
ſtyli E F.
lineæ meridianæ E D. in horizontali plano, ad vnguem congruet: atq; eodem momento no-
ta
apicem vmbra ſtyli muro confixi;
ac deſcendentem per notam ibi factam perpendiculo, duc lineam per-
pendicularem
, hæc enim erit inibi meridiana linea.
Alium modum docet Gemma Friſius cap. 3. de vſu globi Aſtronomici, pulcherrimum quidem, & Aſtro-
nomicum
(breuitatis cauſa eum prætermitto) quo eadem opera non ſolum Meridianum, ſed Aequatorem,
&
poli altitudinem ingeniosè, & rectè inueſtigat. Sed per Sphæram materialem in plano horizontali ſic
lineam
Meridianam reperies.
obſerua duas Solis altitudines æquales, vnam antemeridianam, alteram po-
meridianam
, vt ſupra cum de horizonte docuimus;
& in vtraque nota vmbram meridiani in plano hori-
zontali
propoſito cadentem, quæ erit recta:
illud diligenter curandum eſt, vt Sphæra in vtraque obſerua-
tione
maneat in vno eodemq;
loco, ſed tantummodo ibidem perſiſtens gyretur. Iam duæ deſigaatæ vm-
bræ
, ſi producantur verſus Sphæram ſe mutuo ſecabunt;
In puncto igitur ſectionis facto centro, deſcribe
arcum
inter vtramque vmbram, vel ad partem Borealem, vel ad Auſtralem;
hunc arcum bifariam ſeca, nam
per
punctum diuiſion s, &
centram, ducta recta linea, ipſa erit meridiana.
Alij præterea extant modi huius iucundę inquiſitionis, qui quamuis Aſtronomici non ſint neq; adeo exa-
cti
, ſunt tamen digniſſimi qui ſciantur.
Primus ſit is qui per alicuius arboris inciſionem perſicitur; uius ref
gratia
eligatur arbor quæpiam in agri planicie longé à parietibus, vbi arbor illa vndiq;
a Sole liberè ſemper
ſuerit
colluſtrata, &
calefacta; eius etiam truncus ſit rectus, & teres: truncus igitur hic medius ſecetur, ita vt
ſectio
ſit horizonti paralella, inferiorq;
pars trunci erecta in ſuo naturali ſtatu remaneat: iam ſectio, quæ in
ſummitate
eius erit, benè complanetur, &
ecce apparebunt tibi in eius plano plures circuli, & quidem ec-
@entrici
, ideſt, circa idem centrũ non conſiſtentes, ſed ex vna parte ad inuicem propinquiores, ex altera ve-
ro
laxiores erunt;
pars igitur illa, quæ denfiores habet circulos ad Septentrionalem mundi plagam vergit;
2913Liber Primus.16[Figure 16] oppoſita verò quæ rariores, ad Meridionalem. Quare ſi à parte denſiore ad rario-
rẽ
ducta fuerit linea, erit ipſa Meridiana, quod ego in pruni arbore expertus ſum.
quæ omnia in appoſita figura cernere licebit. Porrò non ſolum plantarum auxi-
lio
ſagax natura nos ad hanc inueſtigationem comparauit, verum etiam metallis,
ac
lapidibus mirum in modum eam indidit, vt eam poſtea hominumſolertia per-
ſcrutaretur
, ac reuelaret.
Ferrum igitur metallum adeo rude, ac durum, quam mi-
rum
eſt, hanc lineam, ſeu has mundi plagas, quodammodo mortales edocere:
nam
ſi
acum ferream ſubtiliſſimam ſuper aquæ ſuperficiem in vaſe aliquo quieſcentẽ,
ita
artificiosè, ac dexterè deponamus, vt non demergatur, ſed ſupernatet, ea poſt-
quam
in ſuperficie aquę lentiſſimè in gyrum ſe commouerit, tandem ita conquie-
ſcet
, vt ex vna parte Boream, ex altera Auſtrum oſtendat, ſeu iuxta meridianam
lineam
conquieſcet.
De modo ponendi acum in aquam vt innatet, infra dicemus
in
Problematibus, interim media acu exiguum ſuber traiectum eam in ſummo aquæ innare faciat.
Idem præſtabit quæuis ferrea haſta, ſi ex filo ita (in loco ab omni aeris cõmotione carente) ſuſpendatur,
vt
in æqu@librio pendeat, tan dem enim iuxta meridianam longitudinem requieſcet.
Iam verò in re tam præclara, lapides neutiquam metallis concedere natura permiſit. Enimuero quam
mirabilis
eſt illa Magnetis lapidis proprietas, qua ſi liberè moueri poſſit, ex vna eademque ſemper ſui parte
Boream
, ex altera verò illi auerſa Meridiem aſpicit:
vtautem id efficiat in ſuperficie aquæ manentis pona-
tur
prius tabella, quæ innatet:
ſuper hanc Magnes, quaſi in nauicula liberè nauigare poſſit, nam tãdem quo-
tieſcunque
id fiat, ſemper ita conſiſtet, vt vnam eandemq;
ſui ipſius partem Boreæ, alteram verò huic auer-
ſam
Auſtro obuertat.
Hanc porrò miram proprietatem liberaliter acubus ferreis ſolo attactu ita communicat, vt eam illæ lon-
perfectiorem à ſeipſis, quam a magnete oſtentent:
vt autem acus ferrea, quæ hanc virtutem à magnete
imbiberit
, rectius meridiani poſitionẽ indicare poſſit, ita fabricari debet, vt in apice alicuius ſtyli æquilibra-
17[Figure 17] ta inſiſtens liberè circunueri poſſit:
quales in viatorijs Horologijs induſtrij
Germani
fabricatas imponunt.
hoc enim modo acus hæc collocata, tandem ſe
iuxta
meridiei lineam ſiſtet.
In quo quidem miraculo, nouum aliud non mi-
nus
admirandum obſeruatum eſt:
nam non eodem modo, vbique terrarũ acus
huiuſmodi
meridianæ lineæ alludunt;
ſed alicubi exactè ipſi congruunt: alicu-
bi
verò ab ea variè declinant:
In Italia, ac regionibus ei adiacentibus declinat
gr
.
6. vt appoſita figura indicat; in qua linea S M. eſt vera meridiana, linea ve-
A B.
eſt linea ſupr@ quam tandẽ acus magnetica conquieſcit, quæ à Septen-
trione
verſus Ortum euariat gr.
6. particula enim S A. eſt gr. 6. à Meridie verò
in
Occaſum totidem grad@bus exorbitat, eſt enim M B.
gr. 6. qua cautione ad-
hibita
, per eam rectè meridianam comperiemus:
vt in paſſim, ac vuigò fit dum
Horologijs
ſolaribus, ac Germanicis vtimur.
In hac porrò meridianæ lineæ inuentione per acum magneticum cauendum eſt à duobus. primo à ferri,
cuiuſpiam
propinquitate, v.
g. à ferreis gratibus, aut alijs huiuſmodi, quæ in muris paſſim reperiuntur. Se-
cundo
à lateribus, lateres enim ſunt magnetici, idque variè, pro varia eorum coctura, quare non ſecus ac fer-
rum
, magneticum acum a ſuo ſicu deturbant.
vnde fit vt lineæ meridianæ in planis murorum horizontali-
bus
hoc modo repertæ, non parum, vt me docuit experientia, a vero earum fitu aberrent.
Multa autem alia ſcitu iucundiſſima, ac noua de hac re habentur apud Guilelmum Guilbertum Londi-
nenſem
de Magnetica Philoſophia.
Cum igitur arcanis tot modis in plantis, metallis, lapidibus, natura nos ad inuentũ iſtud inſtruxerit, quid
aliud
ſiguificare voluit, quam maximi illud momenti eſſe, ſecumq;
multas afferre vtilitates, ac iucundita-
tes
;
Quod quidem (ſi hac in re fari fas eſt) diuinitus etiam oſtenſum eſt; Angeli etenim ij, qui ſacrã Æd m
lauretanam
illuc vbi nunc religioſiſſime colitur, comportarunt, inibi ſic eam conſtituere, vt vna ipſius fa-
eies
ad Meridiem, altera ei auerſa a Septentrionem directè, atque exactè obuertatur;
& cõſequenter alij duo
parietes
ſuper duabus meridianis lineis ſiti ſint, ac meridianis circulis congruant.
Quod & Hiſtorici narrant, & ego cum inibi religionis cauſa agerem, per magneticam pyxidem diligen-
@er
experiens, magna, ac religioſa, animi voluptate comperi ita ſe rem habere.
Templum pariter Salomonis, quod ſeptem mundi miraculis longè mirabilius extitit, & quod Deum ip-
ſum
Architectorum habuit, ad quatuor mundi plagas ita conſtitutum erat, vt duo ipſius latera oppoſita li-
neis
meridianis incumberent;
hac enim ratione, vt facræ literæ loquuntur, ipſius frons, ac porta maior erat
Orientalis
;
huic oppoſita Occidentalis; reliquæ duæ facies, Septẽtrionem vna, altera Meridiem ad vnguem
aſpiciebant
;
Atque hæc de linea hac meridiana.
Vſus autem meridiani hi ſunt: Primo dirimit totam mundi Sphæram in duo hemiſpæriæ, Orientale
videlicet
, &
Occidentale.
2 Indicat ipſum meridiei inſtans, Sole enim ipſum ſupra horizontem attingẽte, meridies eſt; ſimiliter
&
mediæ no& is tempus, Sole enim Meridiani ſemicirculum inferum adeunte, media nox eſt.
3 Solis circulationes ſuperas, ideſt, arcum diurnum, ſiue diem artificialem bifariam dirimit, in arcum
ſemidiurnum
Matutinum, &
ſemidiurnum Veſpertinum. Similiter lationes Solis inferas, ideſt, arcus no-
cturnos
in partes æquas partitur:
vt in Sphæra materiali videre eſt, ſi conſideres Æquatores, ac duos
3014De circulis Sphæræ. cos, qua parte ſupra horizontem exiſtunt à meridiano in æqualia ſecari: & ſimiliter infra horizontem. ſune
autem
hi tres circuli, tres Solis circulationes (vt poſtea explicabimus) ſiue tres diurnæ conuerſiones, &
ſi-
cuti
eas meridianus diuidit, ſic etiam cæteras omnes, quas toto anno Sol ſingulis diebus peragit, &
quarum
circuli
in Sphæra non ponuntur, idem meridianus partitur.
A meridiano circulò initium diei naturalis ſumunt Aſtronomi; cum autem dies naturalis ſit integra So-
lis
circa mundum reuolutio, dies Aſtronomicus Sole meridianum occupante incipiet, atq;
ad eundem Sole
iterum
redeunte deſinet.
A meridie autem potius, quam ab horizonte diem inchoare maluerunt Aſtrono-
mi
, quoniam in omni regione, atq;
habitatione Sol ſemper eodem modo ad meridianum ſe habet, ad hori-
zontem
verò varietates ſubit;
quare dies ad meridiem relatus vbique vniformis, ac ſtabilis eſt, ad horizon-
tem
verò relatus variationibus obnoxius eſt, quæ Aſtronomis negotium faceſſunt.
Quapropter ſapienter
faciunt
pleræque nationes, Hiſpani, Galli, Belgæ, Germani, Poloni, qui hoc diei genere communiter
vtuntur
.
5 Metitur maxima Aſtrorum altitudines ſupra horizontem; cum enim eum Aſtra attingunt, tunc ma-
ximè
ab horizote attoluntur, tantaq;
eſt eorum meridiana altitudo, quæ eſt omnium maxima, quantus eſt
meridiani
arcus ab horizonte vſq;
ad Aſtrum interiectus. Hanc portò, tum Solis, tum Aſtrorum meridianã
eleuationem
reperies, primo per quadrantem Aſtronomicum propoſ.
8. apparatus hoc modo.
18[Figure 18]
Illud Aſtronomicè conſtitue, ideſt, in plano quopiam ho-
rizontalis
, vt latus A B.
Quadrantis ſit horizonti paralel-
lum
, &
ſimul ſupra lineam mer@dianam inibi accuratè du-
ctam
;
latus verò A D. ſit perpendiculariter erectum, cu-
ius
gratia perpendiculum D I.
debet propriè linea æqui-
diſtare
, ac liberè iuxta latus A D.
radens deſcendere; La-
tus
autem C B.
meridiem verſus aſpiciat. Splendente iam
in
meridie Sole, Dioptra quadranti adhærens ſuſque de-
que
tollatur, donec Solis radius per vtrumq;
pinnularum
foramen
æquè illabatur:
in quo Dioptræ ſitu, latus ipſius
C
E.
indicabit in quadrante gradus altitudinis meridiane,
qui
eſſent, v.
g. in arcu D E. gr. 36. tanta enim eſt eleuatio
ſupra
horizontem, quantus eſt arcus quadrantis à puncto
D
.
vſque ad Dioptram numeratus.
Quod ſi ſydus minus collucens obijciatur, tunc vice radij ip-
ſius
, vtemur radio viſuali, ideſt, per vtrumque rimulam
in
pinnularem ſumitatibus exciſam, in aſtrum collimabi-
mus
, atq;
interim latus E C. Dioptræ in quadrante me-
ridianæ
gradus, ac graduum partes indigitabit.
Alio præterea modo, & quidẽ ſubtiliori idem hoc pacto obſeruabimus: inuenta (vti ſuperius docuimus)
in
plano quopiam horizontali, linea meridiana, erigatur ex ea ſtylus plano perpendicularis;
cum enim ip-
ſius
vmbra lineam meridianam occupauerit, habebit Sol meridianam latitudinem;
notetur igitur tunc tem
poris
extremum vmbræ in ipſa meridiana exiſtens.
atque in eodem plano a pede ſtyli ducatur linea perpen
dicularis
meridianæ lineæ, ſitque ipſi ſtylo æqualis, tandem ab extremo vmbræ prænotato, ducatur linea
vſque
ad extremum lineæ ſtylo æqualis:
v. g. ſit in plano meridiana A B. ſtylus B C. recta B E. ſtylo æqua-
lis
ad angulos rectos ipſi meridianæ;
vmbra ſtyli pertineat ad A. & ab A. extremo vmbræ ducta ſit, A D. erit
angulus
D A B.
altitudo Solis meridiana. & quoniam vti propoſ. 2. appar. quantitas angulorum deſumi-
tur
ex arcu illi ſubtento:
facto centro in A. deſcribatur arcus F E. atque quot gradus contineat, expendatur
per
eandem propoſitionem, tot enim gradibus Solis meridiana altitudo conſtabit.
Ratio eſt, quia ſi cogi-
temus
triangulum A B D.
ex plano in quo iacet aſiurgere manente latere A B. fixo tanquam axe huius mo-
tus
, ita vt latus D B.
congruat ſtylo B C. tranſibit latus A D. per ſtyli verticem, quia punctum D. congruet
mucroni
C.
ſtyli; & proinde linea A D. ragio Solis per eundem verticem, & in A. tandentem congruet; vn-
de
manifeſtè Solis altitudinem ſupra horizontale planum indicabit igitur quanta eſt inclinatio lineæ A D.
ſiue quantus eſt angulus ad A. ſiue arcus F E. tanta erit meridiana altitudo Solis: nam in hac trianguli ele-
uatione
angulus ad A.
nihil eſt variatus; quare etiamſi triangulum non aſſurgat, nihi@ominus angulus ad A.
19[Figure 19] ſiue arcus eius F E, quantitatem quæſitã pateſaciet.
poſſumus
autem
expeditè prædictum arcum cognoſcere, hoc modo ac-
cipiatur
circino linea A E.
inſtrumenti propoſ. 5. appar. & ei
æqualis
in latere A D.
huius triãguli ſumatur, quæ ſit v. g. A F.
deinde circino accipiatur arcus F E. appliceturque arcui qua-
drantis
inſtrumẽti, facto initio ab E.
ſitq; v. gr. arcus illi æqua-
lis
E K.
qui gr. 30. continet: altitudo igitur quæſita meridia-
na
totidem gr.
erit: ſicque in quadrante, aut etiam in ſemicir-
culo
eiuſdẽ inſtrumenti, fi angulus eſſet obtuſus, ſemper abſq;

nouæ
diuiſionis labore, apparebit in grad.
& minutis quanti-
tas
cuiuſuis arcus, ſeu anguli.
Hiſce duobus prædictis modis,
ideſt
, per quadrantem, &
per vmbram ſtyli in plano horizontali, cæteræ quoq; altitudines non
3115Liber Primus. inueſtigari poſſunt, neglecta tunc meridiana linea: ſed in ſecundo modo per vmbram ſtyli, ſatis eſt accipe-
re
vmbram ipſam pro latere vno trianguli A B D.
vti quilibet ſuo marte facilè exequi pote rit. alios huius
inueſtigationis
modos, veluti implicatiores, de induſtria miſſos facio.
6 In ipſo me@idiano ſex puncta maximè notanda exiſtunt, duo mundi poli, Vertex, & Imum cæli; Se-
ptentrio
, &
Meridies. Quorum poſtrema, quatuor eodem modo ſe habent in omni terræ loco, vbiq; enim
Septentrio
, &
Meridies apud communes meridiani, & horizontis ſectiones exiſtunt; Vertex vero, & Imũ,
vbiq
;
diſtant per quadrantes, ideſt gr. 90. ab horizonte, ille ſupra, hic infra: ſiue ſunt poli horizontis. At
vero
duo poli variam pro locorum varietate ſortiuntur ab horizonte altitudinem, quæ altitudo, vt ſupra
innuimus
, ſumenda eſt in circulo meridiano, quia tanta eſt poli altitudo, aut depreſſio, quanta eſt meridia-
ni
portio ab horizonte ad vtrumuis polum.
Quoniam verò cognitio altitudinis poli cuiuſuis regionis, ſeu horizontis, magni eſt in rebus Aſtronomi-
cis
momenti, eius hoc loco expeditiorem, ac certiorem inuentionem exponam.
Quadransigitur noſter,
Aſtronomicè
in plano horizontali collocetur, vti ſupra dictum eſt, ideſt, ſupra lineam meridianam perpen
diculariter
, ſed ita vt latus B C.
verſus Septentrionem ſpectet: hac enim ratione erit conſtitutus in plano
circuli
meridiani, ſiue meridianum referet, &
proinde polum conſpicuum directè aſpiciet. quo parato, ini-
tio
alicuius noctis longioris, &
ſerenæ, oculus per rimulas pinnularum Dioptræ aſpiciens ad ſtellam quam-
piam
ex ſemper apparentibus collimet;
nam Dioptra interim ſtellæ altitudinem in arcu D E B. indicabit,
quæ
ſit v.
g. D E. gr. 36. poſtea poſt horas circiter, duodecim eandem ſtellam reuiſat, eam enim iterum qua-
dranti
appropinquantem inueniet:
in eam igitur cùm exactè è regione quadrantis fuerit, iterum collimet,
notando
eius nouam altitudinem, v.
g. D G. Dioptra enim punctum G. v. g. attinget. poſt hæc, arcũ E G.
qui inter binas altitudines intercipitur bifariam diuidat, ſitq; diuiſio in H. punctum H. directè polum aſpi-
ciet
;
& arcus D H. erit poli quæſita ſublimitas. cui æqualis neceſſario erit alterius poli depreſſio. huius ra-
tio
eſt, quia ſtellæ illæ ad polum, conſpicuum ſitæ, ſunt ſempiternæ apparitionis, ac proinde propè polum
diurnas
conuerſiones abſoluunt;
quare ſingulis duodenis horis ad meridianum reuertuntur; quæ igitur ini-
tio
noctis meridianum ſeu quadrantem pertranſierit, eadem poſt horas 12.
ſemicirculum abſoluens, ad eun-
dem
meridianum, ſed tamen in alia altitudine reuertetur;
cum autem gyri eius ſint circumpolares, erit po-
lus
inter vtramque altitudinem veluti centrum, medius.
ſi verò contingat obſeruatam ſtellam propius ho-
rizontem
deſcendere, conſultum fuerit, aliam ab horizonte remotiorem, ac polum quam proximè circun-
dantem
affumere.
quæ enim horizontem magis appetunt, ob inſidentes horizõti vapores refractionem
patiuntur
, ac proinde iuſto altiores collimantibus apparent:
vnde, & obſeruationi fallaciam inducerent.
Sed
etiam ex materiali Sphæra, idem reperies ſic;
Habeas primum gradum Eciypticæ, quem Sol obtinet
tunc
, cum hanc poli altitudinem quæris:
nos infra in Eclyptica, officio 9. id docemus gradum hunc meri-
diano
applica.
Iam Sphæra Aſtronomicè ſita, Sole autem meridiem efficiente, ac Sphæra illuſtrante, ita
meridianum
reuolue per horizontis inciſuras, vt vmbra Zodiaci tota cadat in partem alteram ipſius Zodia-
ci
exactè, ideſt, pars Zodiaci illuſtrata, alteram partem exactè adumbret;
in hoc enim ſitu polus Sphęræ ean-
dem
ſortietur altitudinem ſupra horlzontem Sphæræ quam polus mundi habet ſupra mundi horizontem.

Non
eſt autem ignorandum tantam eſſe poli altitudinem, quanta eſt eiuſdem loci latitudo.
Poſſumus autem per Magneticam acum, eo modo accomodatam, quem docet Guilelmus Gilbertus de
Magnetica
Philoſophia, hanc poli altitudinem @imari.
porro huius nouæ, acmirabiſis Herculei lapidis
proprietatis
, primus, ac nouus obſeruator extitit Robertus Normanus, vt ipſe in ſuo attractiuo tradit:
quare lapis hic verè Herculeus; non ſolum ad meridianam lineam, ſed etiam ad poli altitudinem, hoc eſt,
ad
mundi Sphæræ conſtitutionem nos edocendum, magna erga nos naturæ munificentia, natus, atq;
in
Aſtronomorum
auxilium comparatus videtur:
vt merito non ſolum Herculeus, ſed etiam lapis dici merea-
tur
Aſtronomicus.
7 Inuenta @am linea meridiana in horizontali plano, necnon poli altitudine, ſupra illud, facile erit ma-
terialem
Sphæram Aſtronomicè collocare:
quæ res perſæpe in hac ſphærali ſcientia vſui eſt; fit autem hoc
modo
.
Eam in plano horizontali in quo ſit meridiana deſignata, ſtatuatur, ita vt & horizon ſit exactè ho-
rizontali
plano æquidiſtans, ideſt, ad libeſlam ſitus, &
meridianus ad vnguem meridiei lineæ incumbat, &
polus
conſpicuus ad Septentrionem conuerſus, ſit ſupra horizontem eleuatus iuxta loci dati eleuationem.
In hac enim ſituatione omnes Sphæræ partes, ac circuli partibus, ac ciroulis Sphæræ mundi correſpon-
debunt
;
Vnde totius mundi conſtitutionem in data regione cognoſces, ideſt, ex qua parte ſit Septentrio,
ex
qua Meridies, vbi Oriens, Occidens, vnde venti omnes expirent.
Quod ſi erexeris è verticè Sphæ-
bracteola.
vel quippiam a vento facilè mobile, id flantem tunc ventum indicabit, nomina enim vento-
rum
ſcripta ſunt in horizonte;
is igitur ventus fl bit, à quo directè bracteola auertetur. Ex eadem Sphæræ
poſitione
apparebit, vbl in cælo ſit polus conſpicuus;
Qua etiam Æquator, ac Tropici in cælo incedant,
atque
à vertice diſtent:
& alia huiuſmodi. Hæc eſt igitur Aſtronomica Sphæræ conſtitutio, quam opere-
prætium
eſt rectè percipere.
8 Meridianus circulus Geographis plurimum vſui eſt, opera enim ipſius locorum longitudines, ac la-
titudines
metiuntur.
Eſt autem Geographis locorum longitudo, diſtantia eorum ab vltimo terræ termi-
no
occidentali terræ, inquam, priſ is cognitæ:
vltimæ autem terræ continentes occidentales, erantoræ
maritimæ
Hiſpaniæ, &
Africæ occidentales, quæ Atlantico Oceano alluuntur; Inſulæ vero omn@um oc-
@identali
ſſimæ erant, quæ in eodem O@eano ſitæ Fortunatæ dicuntur;
Qua propter ſtatuerunt harum In-
ſ@larum
meridianum debere eſſe primum omnium meridianorum numerando, deinceps cæteros
3216De Circulis Sphæræ. nos verſus orientem procedendo. Eſt igitur longitudo alicuius loci propriè loquendo, diſtantia meridia-
ni
alicuius loci a meridiano Fortunatarum:
quæ diſtantia ſumenda eſt in Æquatore, per eum enim omnes
meridiani
perpendiculariter tranſeunt, quare tanta eſt, v.
g. longitudo Parmæ, quantus eſt arcus Aequato-
ris
à meridiano Fortunatarum, vſq;
ad Parmæ meridianum numeratus in grad. v. g. 32. cauſa verò cur Geo-
graphi
hanc diſtantiam appellarint longitudinem, fuit quia portio terræ tunc temporis cognitæ, longior
erit
ab Occidente ad Orientem procedendo, quam ab Auſtroad Septentrionem, quapropter eam dimen-
ſionem
meritò longitudinem appellarunt;
quare hæc longitudo nihil aliud eſt, quam diſtantia a primo il-
lo
meridiano ſecundum terræ longitudinem.
9 Inſeruit pariter meridianus latitudinibus locorum menſurandis, ac numerandis; Eſt enim locus la-
titudo
arcus meridiani eiuſdem loci ab Aequatore vſq;
ad datum locum numeratus: quæ dimenſio dicta eſt
latitudo
:
quoniam dimenſio terræ antiquitus cognitæ, quæ ab Auſtro in Septentrionem patebat, anguſtior
erat
altera, quæ ab Occidente in Orientem prætendebatur:
dimenſio autem anguſtior in alijs huiuſmodi
rebus
.
latitudo ſolet appellari: quare latitudo locorum eſt diſtantia eorum ab Aequatore ſecundum terræ
latitudinem
.
porrò olim locorum omnium cognitionem latitudo erat tantum Borealis; nunc autem poſt
Noui
orbis, &
multarum aliarum prouinciarum detectionem, plurima ſunt loca vltra Aequatorem, quo-
rum
latitudines in Auſtrum excurrunt.
Hæc breuius explicaui, quia fuſius, ea explicare munus eſt Geogra-
phi
;
ego id præſtabo in Geographiæ introductione, ad finem operis: vbi etiam quoniam valde è re Aſtro-
nomica
eſt, longitudinem, &
latitudinem præcipuorum locorum in promptu habere, dabo Tabellam eo-
rum
longitudines, ac latitudinem continentem.
De Aequatore, ſeu Aequinoctiali circulo. # Cap. V.
ABſolutis duobus circulis pluralibus, ac fixis, reliqui ſunt ij, qui ſingulares, ac mobiles dicuntur, quorum
primus
, ac omnium nobiliſſimus eſt Aequator, vel Aequinoctialis, ſic dictus, quod quando Sol ad eum
peruenit
, æquantur dies noctibus, ideſt, dies artificialis noctibus artificialibus, ſeu Aequinoctium efficitur.
Eſt autem Aequator circulus maximus, quem cum Sol percurrit efficit vbique terrarum Aequinoctium.
Eius
centrum eſt idem cum centro mundi, eiuſque poli ſunt etiam poli mundi, ac primi mobilis, ſuper qui-
bus
motus diurnus peragitur;
quorũ alter qui nobis eleuatur dicitur Arcticus ab Arcto, ideſt, Vrſa conſtella-
tione
illi proxima:
alter vero quod huic opponatur propterea Antarcticus appellatur; Eſt autem vnicus in
mundo
Aequator.
eſt præterea mobilis, motu ſcilicet diurno, totus reuoluitur.
Eius autem in mundo poſitionem ſic rectè concipiemus: Inuenta namq; linea meridiana, vti ſuperiori
capite
docuimus, ducatur per centrum E.
illius figuræ linea A C. faciens angulos rectos cum meridiana, hęc
erit
linea Aequinoctialis, ideſt, veſtigium Aequatoris in horizonte ſenſibili.
punctum A. verum ortum C.
vero occaſum verum monſtrabunt: vnde etiam apparet duas lineas Aequinoct alem, & Meridianam ſecare
totum
horizontem in æquales quatuor quadrantes.
Aliter Aequinoctialem lineam, abſque meridiana, inueniemus hoc modo; tempore alterutrius Aequi-
noctij
in plano quopiam horizontali, &
aprico, erigatur ſtylus, deinde interdiu notentur quotuis pun-
cta
per quæ vmbræ apex inceſſerit, omnia enim illa puncta Aequinoctij die ſunt in linea recta, quoniam
tunc
apex vmbræ incedit per lineam rectã in plano horizontali;
hęc igitur linea eſt, & dicitur linea Aequa-
toris
, per quam videlicet Aequator horizonti inſeritur;
huius cauſam afferre Gnomonici eſt. vide igitur P.
Clauij Gnomoni cam lib. 1. prop. 11. corol. 2.
Imò quolibet die ſic eam breuiter reperies; nam ſi in eodem circulo, quem ſpra adhibuimus pro inuen-
tione
lineæ meridianæ, notaueris tantum duo puncta G H.
eaque recta linea coniunxerit, erit ea Aequi-
noctialis
.
Verum non ſatis eſt Aequinoctialem lineam cognoſcere ad perfectam Aequatoris ſituationem percipien
dam
, ſed præterea opus eſt cognoſcere, quomodo ſe habeat ad horizontem.
in Sphęra enim recta Aequator
erigitur
ſupra horizontem ad angulos rectos &
per verticem tranſit: in Sphæra verò paralella horizonti
Aequator
coincidit, &
poli eius ſant ijdem cum poli huius, ideſt, cum Vertice, & Imo: in cæteris autẽ obli-
quis
Sphæris Aequator facit cum horizonte angulos acutos qui varij ſunt pro varietate obliquarum Sphę-
rarum
, hanc igitur Aequatoris ad horizontem habitudinem ſic indagabimus.
Inueniatur primo, vt ſupe-
rius
dictum eſt in poli altitudo, deinde huius altitudinis accipiatur complementum vſque ad 90.
gr. ideſt,
complementum
quadrantis, nam iſtud complementum erit eleuatio, ſeu angulus Aequatoris cum horizon-
20[Figure 20] te.
habetur autem hoc complementum, ſi gradus altitudinis polaris deman-
tur
a gr.
90. nam reſidui gradus erunt angulus Aequatoris quæſitus, exempli
gr
.
quia eleuatio poli Parmenſis eſt gr. 44. {1/2}. qui ſi a 90. demãtur, remanet 45. {1/2}.
qui ſunt præd@ctum complementum, & proinde ſunt eleuatio Aequatoris in
hoc
Parmenſi horizonte.
Demonſtratio huius hæc eſt, quia dictum comple-
mentum
eſt vbique æquale eleuationi Aequatoris.
ſit in præſenti figura me-
ridianus
circulus A C F.
horizon A E. æquator G D. poli mundi B F. arcus
A
E.
eſt altitudo poli ſupra horizontem, arcus vero B C. eſt complementum
eius
:
arcus D E. eſt altitudo æquatoris; probandum eſt, arcum B C. eſſe æqua-
lem
arcus D E.
quia igitur arcus B D. eſt quadrans, ideſt, gr. 90. tantum enim
diſtat
polus a circulo maximo, qualis eſt æquator:
pariter arcus C E. eſt
3317Liber Primus. crans, ideſt, gr. 90. ob eandem rationem, quia videlicet C E. eſt polus horizontis: ergo C E. B D. ſunt æqua-
les
;
dematur iam arcus C D. qui vtrique communis eſt, ſic enim demitur æquale ab æqualibus; qui igitur
remanent
duo arcus B C.
D E. erunt æquales, ſed B C. eſt complementum altitudinis poli A B. ad com-
plendum
quadrantem A D.
D E. verò eſt eleuatio æquatoris ſupra horizontem, ergo complementum al-
titudinis
poli eſt æqualis eleuationi æquatoris, quod erat demonſtrandum.
Idem ad ſenſum ex materiali
Sphæra
oſtendere eſt, nam eleuato altero polorum ad quamlibet altitudinem, ſtatim apparebit arcum me-
ridiani
inter polum, &
verticem interiectum, qui altitudinis poli eſt complementum, eſſe æqualem arcui
meridiani
ab horizonte, vſque ad æquatorem interceptum, qui angulo æquatoris ſubtenditur, ac proinde
eiuſdem
quantitatem indicat.
Cæterum in Sphæra recta, vterque dictorum arcuum eſt quadrans; In paral ella vero Sphæra altitudo
poli
eſt in teger quadrans, quare nullum relinquitur complementum;
& ſicuti ibi nullum eſt tale comple-
mentum
, ſic etiam nulla eſt Aequatoris eleuatio, cui æquale ſit.
Habita igitur linea Aequinoctiali, & an-
gulo
Aequatoris, extra Sphæram paralellam, facilè cuique erit Aequatoris perfectam in proprio horizonte
poſitionem
imaginari.
Vſus Aequatoris hi ſnnt. Primo, totam mundi Sphæram in duo dirimit hemiſphęria, Boreale videlicet,
&
Auſtrale: vnde etiam ipſum terræ globum pariter in partem Borealem, & Auſtralem partitur.
2 Eſt regula, & menſura primi motus, ſeu motus diurni, quo ſcilicet totum cælum vna cum Sole ſpa-
cio
24.
horarum circa axem mundi reuoluitur, qui motus procedit ab Ortu, & tendit per meridiem ad Oc-
caſum
, atque inde per mediam noctem deſcendens, iterum ad Ortum reuertitur.
dicitur motus diurnus,
quia
ex hac integra reuolutione dies naturalis perficitur.
Eſt autem Aequator huius motus menſura, quia
ipſe
eodem motu vniformiter, ac regulariter mouetur, habet enim eoſdem polos, &
axem quos hic primus
motus
:
mouetur vniformiter, ac regulariter. nam temporibus æqualibet mouentur partes æquales, ideſt,
eadem
ſemper velocitate, v.
g. ſingulis horis eleuantur gr. 15. ipſius ſupra horizontem, aut meridianum
prætereunt
, vti Aſtronomicæ obſeruationes docent.
atque hoc eſt nobiliſſimum, ac præcipuum ipſius
munus
.
3 Cum motus Aequatoris ſit vniformis regularis, & ſemper æquè velox, merito Aſtronomi eum pro
inenſura
cæterorum motuum aſſumpſerunt, ſeu ex motu ipſius tempus fabricati ſunt, eſt enim tempus, vt
aiunt
Philoſophi, nihil aliud quam menſura motus.
hac de cauſa Aſtronomi ſæpè partes Aequatoris appel-
lant
tempora, quas in Zodiaco gradus propriè dicunt;
ſic eleuatio gr. 15. efficit vnam temporis horam, &
integra
Aequatoris reuolutio, vna cum tanta eiuſdem particula, quæ reſpondeat progreſſui diurno Solis
in
Zodiaco, diem naturalem perficit.
eodem modo menſes, anni, & reliqua tempora, quibus reliquos alio-
rum
Planetarum, ſyderum, ac rerum motus, necnon durationes menſuramus, ex Aequatoris reuolutioni-
bus
conſtituuntur.
Aduertendum vero ſingulos quindenos gradus non efficere exactè vnam horam, vti
exempli
cauſa poſuimus, ſed exiguum quid amplius requiri, de quo ſuo loco, cum de diebus agetur.
Vt au-
tem
melius percipiatur quot Aequatoris partes, quibus, &
quot temporibus reſpondeant, placuit ſe quen-
tem
Tabellam ſubiungere.
3418De Circulis Shpæræ.11
######### Conuerſio Gra. min. & ſec. Aequatoris in horas, minuta, ſecunda, \\ & tertia horarum.
Æquat
. \\ Gra. # H. # M. # Æquat. \\ Gra. # H. # M. # Æquat. \\ Gra. # H. # M.
1
# 0 # 4 # 31 # 2 # 4 # 70 # 4 # 40
2
# 0 # 8 # 32 # 2 # 8 # 80 # 5 # 20
3
# 0 # 12 # 33 # 2 # 12 # 90 # 6 # 0
4
# 0 # 16 # 34 # 2 # 16 # 100 # 6 # 40
5
# 0 # 20 # 35 # 2 # 20 # 110 # 7 # 20
6
# 0 # 24 # 36 # 2 # 24 # 120 # 8 # 0
7
# 0 # 28 # 37 # 2 # 28 # 130 # 8 # 40
8
# 0 # 32 # 38 # 2 # 32 # 140 # 9 # 20
9
# 0 # 36 # 39 # 2 # 36 # 150 # 10 # 0
10
# 0 # 40 # 40 # 2 # 40 # 160 # 10 # 40
11
# 0 # 44 # 41 # 2 # 44 # 170 # 11 # 20
12
# 0 # 48 # 42 # 2 # 48 # 180 # 12 # 0
13
# 0 # 52 # 43 # 2 # 52 # 190 # 12 # 40
14
# 0 # 56 # 44 # 2 # 56 # 200 # 13 # 20
15
# 1 # 0 # 45 # 3 # 0 # 210 # 14 # 0
16
# 1 # 4 # 46 # 3 # 4 # 220 # 14 # 40
17
# 1 # 8 # 47 # 3 # 8 # 230 # 15 # 20
18
# 1 # 12 # 48 # 3 # 12 # 240 # 16 # 0
19
# 1 # 16 # 49 # 3 # 16 # 250 # 16 # 40
20
# 1 # 20 # 50 # 3 # 20 # 260 # 17 # 20
21
# 1 # 24 # 51 # 3 # 24 # 270 # 18 # 0
22
# 1 # 28 # 52 # 3 # 28 # 280 # 18 # 40
23
# 1 # 32 # 53 # 3 # 32 # 290 # 19 # 20
24
# 1 # 36 # 54 # 3 # 36 # 300 # 20 # 0
25
# 1 # 40 # 55 # 3 # 40 # 310 # 20 # 40
26
# 1 # 44 # 56 # 3 # 44 # 320 # 21 # 20
27
# 1 # 48 # 57 # 3 # 48 # 330 # 22 # 0
28
# 1 # 52 # 58 # 3 # 52 # 340 # 22 # 40
29
# 1 # 56 # 59 # 3 # 56 # 350 # 23 # 20
30
# 2 # 0 # 60 # 4 # 0 # 360 # 24 # 0
Mi
. \\ Se. \\ Æqui. # Mi. \\ Se. # Se. \\ Te. # Mi. \\ Se. \\ Æqui. # Mi. \\ Se. # Se. \\ Te. # Mi. \\ Se. \\ Æqui. # Mi. \\ Se. # Se. \\ Te.
Vſus Tabellæ.
CVm volueris gradus Æquinoctialis commutare in horas, accipe dati gradus numerũ ſub titulo Æqua-
toris
, &
mox dextrorſum in columna proxima habebis numerum horarum, & min. gradibus datis re-
ſpondentium
:
ſic vides gr. 27. Aequatoris reſpondere hor. 1. 48 |. Quod ſi datum numerum graduum in-
tegrum
non reperias in Tabella, quære in ea numerum proxime minorem dato, cum ſuis horis, &
min. de-
inde
cum reliquo numeri dati, accipe hor.
& min. ei debita: eaque cum prioribus coniunge, v. g. dantur
gr
.
75. qui numerus non reperiuntur in Tabella, accipe igitur 70. proxime minorẽ, cui debentur hor. 4. 40 |.
deinde cum reliquo 5. accipio hor. 0. min. 20. quæ prioribus addida faciunt hor. 5. quæ debentur gr. 75. por-
in Tractatu de Luna, docebo qua ratione hi numeri Aſtronomici addantur, ſubtrahantur, &
c.
Si verò minuta, vel ſecunda graduum in tempus conuertenda ſint, accipe datum numerum min. & c. ſu-
pra
titulos min.
& ſec. poſito in pede Tabulæ; quia eadem ſeries numerorũ quę inſeruit gradibus Aequato-
ris
, inſeruit etiam minutis, &
ſecundis: propter eaſdem proportiones: & ſequentes columnæ ad dexteram
dabunt
minuta, ſec.
& c. horarum, prout tituli ipſarum inferiores in dicant: quia hi numeri modo euadunt
min
.
ſec. ter. ſic minutis 30. Aequatoris reſpondent hor. 2|. 0||. & 32|. Aequatoris reſpondent hor. 2|. 8||.
pariter ſecundis 30. Aequatoris reſpondent hor. 2|. 0||. & c.
Si autem velis horas, min. ſec. conuertere in gradus, minutis, ſecundis Aequatoris, vtere inuerſo ordi-
ne
Tabellæ, v.
g. vni horæ, & 4|. acceptis ſub titulo Hor. Min. reſpondente in ſiniſtro latere
3519Pars Prima. Aequatoris grad. 16. & ſic de reliquis, quæ ſolers, & induſtrius Lector facilè per ſe reperiet.
Aliter idem ſine Tabella hac, aſſequemur per ſolam multiplicationem, & diuiſionẽ multiplicentur gra-
dus
, minuta, ſecunda, &
c. per quatuor nam producti numeri dabunt partes temporis vel horæ, vna deno-
minationes
minores, quam ſint partes Aequatoris multiplicatæ, ideſt productus numerus ex multiplica-
tione
graduum, dabit minuta horarum;
& ex min. Aequatoris, prouenient ſecunda horarum, & c. v. g. gr. 9.
multiplicati per 4. dabunt minuta horæ 36 |. minuta 40. Aequatoris, dabunt ſecunda 160. horarum, quæ ef-
ficiunt
min.
2|. 40||. ſecunda 20||. quadrupli ata efficient 80|||. tertia horæ, ideſt 1||. 20|||. Econtra ſi ho-
, &
minuta, ſecunda, tertia horæ diuidantur per 4. producent partes Aequatoris vna denominatione
maiores
partibus horarijs, ideſt, ex tertijs hor.
prouenient ſecunda graduum: ex ſecundis hor. prouenient
min
.
graduum: ex minutis hor. prodibunt gradus: ex horis denique, producentur partes vnius ſexagenæ
graduum
.
ſic, ſi hora 1. 20|. 40||. diuidantur per 4. producentur primus vnus quadrans, vnius ſexagenæ gra-
duum
, ideſt, gr.
15. deinde 20|. diuiſa per 4. efficient 5. gradus: 40||. vero dabunt, 10|. hor. ſic etiam horę 4.
diuiſæ
per 4.
efficient, 1. ſexagenam graduum: & patet, quia viciſſim 60. gr. efficiunt horas 4.
4 Bis in anno facit Aequinoctium: quod accidit cum Sol eſt in principio Arietis, aut Libræ, vbi ſcilicet
Eclyptica
Aequatorem ſecat:
in hiſce enim duobus punctis Sol ob diurnam conuerſionem, Aequatorem
terit
.
quod vt rectè intelligas, conſtitue Solem Sphæræ materialis, qui circulo ſecundi motus, affixus eſt,
ſub
altero horum punctorum, vti in principio Arietis;
eoque ibi manente, motu diurno circũuolue Sphæ-
ram
:
atque interim obſerua viam Solis, eumque videbis Aequatoris iter obire. Quoniam vero Aequator
ab
horizonte bifariam ſecatur, cum vterque ſit circulus maximus, erit ſemper vnus ipſius ſemicirculus ſu-
pra
horizontem, alter infrà:
& quia Sol pariter cum Aequatore vniformiter mouetur, fit vt arcus diurnus,
ſit
ſemper æqualis arcui nocturno, ideſt, dies nocti æqualis in vniuerſa terra:
excepta Sphæra paralelia, in
qua
æquator non ſecatur ab horizonte, ſed ipſi congruit.
idem accidit in principio Libræ.
5 Ab Aequatore incipiunt declinationes omnium cæli punctorum, & Stellarum: eſt autem declinatio,
diſtantia
alicuius Stellæ ab Aequatore incipiens, &
verſus alterutrum polorum tendens: quæ diſtantia ſu-
mitur
, &
menſuratur in circulo maximo tranſeunte per mundi polos, & Stellam propoſitam, eſtque tanta,
quantus
eſt arcus prædicti circuli, inter Aequatorem, &
Stellas concluſus. huiuſmodi verò circuli dicuntur
circuli
declinationum, &
conincidunt cum aliquo meridiano, ad vitandam tamen confuſionem non ponun-
tur
in Sphæra materiali.
6 Sicuti Aequator in Cælo terminus eſt, à quo Aſtronomi declinationes incipiunt, ſic in terra termi-
nus
eſt, à quo Geographi latitudines exordiuntur:
quod autem in Cælo eſt declinatio, idem omnino in ter-
ra
eſt latitudo;
eſt enim latitudo cuiuſuis loci in terra, diſtantia eius ab Aequatore accepta, & menſurata in
meridiano
illius, ideſt, eſt arcus meridiani ab Aequatore vſq;
ad illum locum numeratus. Meridiani verò
eodem
modo ſe habent ad Aequatorem in terra, ſicuti circuli declinationum ad eundem Aequinoctialem
in
Cælo, tranſeunt enim vtrique per polos Aequatoris.
Porrò ſciendum eſt apud Geographos ſemper latitudinem regionis eſſe æqualem altitudine polari eiuſ-
dem
, quod adhibita ſuperiori figura ſic oſtenditur.
in ea enim arcus A C. æquatur arcui C E. cùm ſint ambo
quadrantes
:
præterea arcus B C. æquatur arcui D E. vti ſupra oſtenſum eſt; Ergo ſi hi duo demantur a qua-
drantibus
A C.
C E. arcus qui remanent A B. C D. erunt æquales, quia ſi ab æqualibus æqualia demas, quæ
remanent
æqualia ſunt;
ſed arcus A B. eſt poli altitudo C D. verò eſt diſtantia Verticis ab Aequatore, ſiue
loci
in terra ab Aequatore terreſtri:
ſunt igitur æquales, quod erat demonſtrandũ. Idem in materiali Sphæ-
ra
contemplari poteris;
videbis enim ſemper altitudinem poli, eſſe æqualem latitudini prædictæ.
7 Iuxta Aequatorem ſumunt Aſtronomi aſcenſiones, deſcenſiones, & cæli mediationes, quę nihil aliud
ſunt
, quam quidam arcus eiuſdem Aequatoris, quibus Aſtronomi menſurant ortum, occaſum, cælique me-
diationem
alicuius arcus Eclipticæ, aut alicuius gradus, vel Stellæ:
vt enim dictum eſt, motus Aequatoris
ob
ipſius vniformitatem, &
æquabilitatem cæte is lationibus menſurandis idoneus eſt. Aſcenfio alicuius
arcus
Eclypticæ eſt arcus Aequatoris, qui ſimul cum eo cooritur;
Deſcenſio verò eſt arcus Aequatoris, qui
vna
cum eodem occidit;
Mediatio cæli eſt a rcus pariter Aequatoris qui cum eodem meridianum pertran-
ſit
.
At vero aſcenſio alicuius puncti Eclypticæ, vel alicuius Stellæ, ſimiliter eſt arcus Aequatoris a ſectione
verna
, ſeu ab Arietis initio verſus Orientem, ſeu ſecundum ſignorum ordinem, &
ſequelam, vſque ad hori-
zontem
computatus, dum punctum illud, vel illa Stella eſt in horizonte, vel oritur.
idem proportionaliter
de
cæli mediatione, ac deſcenſione eiuſdem puncti, vel ſtellæ intelligendum eſt.
Porrò aſcenſio, & deſcen-
ſio
duplex eſt recta, &
obliqua. Recta eſt, quæ ſit apud horizontem rectum, ſeu in Sphæra recta: obliqua,
quæ
in obliquo horizonte, ſeu obliqua Sphæra.
Eſt autem aduertendum aſcenſiones, & deſcenſiones re-
@as
æquales eſſe cæli mediationibus;
Meridianus enim apud quem perficiuntur mediationes, eſt inſtar re-
cti
horizontis, ideſt, eodem modo ſe habet ad Aequatorem, quo horizon rectus;
quia vterq; angulos rectos
cum
Aequatore efficit:
imo meridianus omnis coincidit cum aliquo horizonte recto. Hæc vero fuſius ex-
plicare
eſt alterius loci, vbi videlicet agitur de ijs rebus, quarum aſcenſiones, deſcenſiones, mediationes con-
ſiderantur
, vt ſunt Eclyptica, necnon Ortus, &
Occaſus ſtellarum.
De Zodiaco. # Cap. VI.
ZOdiacus vox græca eſt: ζωδιακος enim græcè dicitur à nomine ζωδιον, quod animalculum ſignificat. Et
quoniã
in Zodiaco collocata ſunt animalia illa Aries, Taurus, &
c. ideo appellatus eſt a græcis ζωδιακος.
3620De Circulis Sphæræ. Alatinis autem dicitur ſignifer maximè à Poetis, quod in eo animalia illa, quæ etiã ſigna dicuntur, exiſtant.
nominaturetiam circulus obliquus, quia vt videre eſt in Sphæra materiali, obliquus, ſeu tranſuerſus eſt ad
alios
circulos inuicem paralellos, ideſt, ad Æquatorem, Tropicos, &
Polares.
Eſt autem Zodiacus circulus maximus, vel potius Zona, aut Armilla quædam latitudinem habens 12. gra-
duum
, &
ſecundum nonnullos 14. quem linea Eclyptica bifariam in longum ſecat, ſic dicta ab Eclypſibus,
quæ
aut in ea, aut apud eam fiunt:
dicitur etiam à Ptolemæo circulus qui per medium ſignorum eſt. eſt au-
tem
Eclyptica circulus maximus cuius centrum congruit centro mundi, eiuſque poli diſtant a polis mundi
gr
.
23. {1/2}. vnde, & ipſa declinat ab æquatore, ſeu facit angulum cum æquatore hac tempeſtate gr. pariter 23. {1/2}.
hanc autem Eclypticæ, ac Zodiaci obliquitatem primus obſeruauit Anaximander Thaletis ſucceſ@or, anno
ferè
700.
ante humani generis ſalutem, vt cõſtat ex noſtra clarorum Mathematicorum Chronolog@a, quam
cum
@ocis Mathematicis apud Ariſtotelem edidimus.
Eclyptica autem propriè eſt via, & orbita Solis, quã
ipſe
proprio motu centroque ſuo perpetuo terit:
Quapropter cum Aſtronomi inquirere volunt maximam
Eclypticæ
declinationem, quæ menſuratur in Coluro ſolſtitiorum obſeruant meridianam, ſeu maximam.

Solis
altitudinem ſupra horizontem, circa ſolſtitium æſtiuum per quadrantem noſtrum Aſtronomicè col-
locatum
, ex qua maxima altitudine detrahunt æquatoris altitudinem, quam ſupra inuenimus, &
remanet
maxima
Eclypticæ declinatio, quam hoc tempore ponimus eſſe gr.
23. {1/2}. quamuis Tychoni ſit 23. 31|.
Refert autem Zodiacus viam omnium Planetarum, quam motu proprio obambulant, quo ab Occaſu in
Ortum
ſub ipſo progrediuntur.
ſicuti enim ęquator eſt propter Primum motũ, ſeu diurnũ; ita Zodiacus eſt
propter
motum ſecundum, qui eſt proprius Planeta@um.
Obſeruatum eſt enim ab Aſtronomis Planetas om-
nes
, Solem, Lunam, &
reliquos, non ſolum motu d@urno ab Ortu in Occaſum 24. horis circumuerti; verum
etiam
ſuis proprijs motibus ſub Zodiaco ferri ab Occaſu in Ortum, non tamen directè, leu obliquè, ideſt, per
viam
quandam, quæ æquatorem obliquè ſecat:
vnde, & ab eo deflectit, tam in Septentrionem, quam in me-
ridiem
, quam viam Zodiacum appellarunt.
Hunc autem motum ſecundum manifeſtius videbis in Luna,
quàm
in alijs, ſi enim eam obſeruaueris ad ſtellas fixas, videbis eam quotidie yeſperi reſpectu earum ad quas
relata
eſt, eſſe magis Orientalem, ideſt, eas præterire verſus Orientem, ipſa vera ad Occaſum remanere.
Idem apparet comparata ad Solem Luna, cum præſertim noua eſt, manifeſtè enim omnes videmus eam
magis
quotidie ab eo verſus Orientem recedere.
Neque verò putandum eſt eundem Planetam duobus hi-
ſce
motibus eodem tempore ferri in contrarias partes, hoc enim impoſſibile eſt, ſed ſemper magis Occiden
tem
verſus appropinquat, quia motus diurnus velocior eſt motu eius proprio, &
ideo præualet, & ſuperat;
& proinde Planetam ad Occidentem, vel inuitum quaſi rapit: interim tamen minimè Planeta præpeditur,
quo
minus per Zodiacum paululum verſus Orientem, progrediatur.
exemplo ſit formica poſita in princi-
pio
Arietis, adeò tardè verſus Orientem incedens, vt vno die gradum vnum tantum abſoluat:
quo eodem
die
, motu diurno conuertatur circa totum mundum ſimul cum Zodiaco, &
primo illo gradu, quem inte-
rim
inambulabat:
certum eſt eam ſemper velocius ad partes Occidentis deferri, quamuis eodem tempore.
gradum
primum Arietis tardè ſcandat.
ſed hæc alibi fuſius explicanda ſunt. Quantum autem declinent
ſingula
Eclyuticæ puncta ab æquatore facilè eſt in Sphæra materiali, aut globo aliquo Aſtronomico fa-
brefacto
reperire, in qua Sphæra, vel in quo globo conſtituta ſit@ prius Eclyptica ſecundum maximam.

eius
declinationem, per obſeruationem inuentam, quam noſtra ætatc ponimus eſſe graduum 23.
{1/2}. quæ de-
clinatio
eſt angulus, quem facit cum æquatore, &
quem menſurat Colurus ſolſtitiorum; ſi enim per ſingula
eius
puncta, ducantur circuli declinationum, de quibus ſupra dictum eſt, erunt eorum arcus inter dicta pun-
cta
, &
Æquinoctialem interpoſiti eorum declinationes ab æquatore. Quam declinationem ſic reperies ex
materiali
Sphæra:
applica quoduis Eclypticæ punctum circulo mer@diano, & numera gradus meridiani in-
ter
punctum illud Eclypticæ, &
æquatorem interceptos, ij enim erunt quęſita illius puncti declinatio; quia
hac
ratione meridianus fungitur officio omnium circulorum declinationum.
eandem declinationem ſic cir
cino
accipies;
pone pedem alterum in puncto Eclypticæ quouis, alterum ita dilata vt lineam æquatoris cir-
cinando
attingat:
apertura circini applicetur Eclypticæ, aut Æquatori, & apparebit quot graduũ ea, decli-
natio
ſit;
Tandem Aſtronomi vt expeditè has declinationes reperiant, condidere ſibi Tabellam ſequentem.
Vſus, & declaratio Tabulæ ſequentis.
TAbula continet columnas quinque, in prima ſunt gr. 30. inſeruientes ſex ſignis ſuperioribus. In ſecunda
ſunt
gradus, &
min. declinationum, quæ debentur gradibus primæ columnæ: autem declinationes
ſupra
ſe habent duo ſigna .
& . quia eodem modo hæc duo ſigna declinant ab Æquatore, vt in Sphæra
materiali
patet.
habent etiam infra alia duo ſigna . & . quia hæc duo habenteaſdem cum ſuperioribus
declinationes
, quamuis inuerſo ordine.
Tertia, & quarta columna, ex modo dictis ſatis intelligi poſſunt.
Quinta columna continet gr. 30. inferiorum ſex ſignorum, qui gradus inuerſo ordine, ſcribuntur, quia vt
dixi
, ſex ſigna inferiora habent eaſdem declinationes cum ſuperioribus, ſed ordine inuerſo, vt in Sphæra
videre
eſt.
Cum igitur ſcire libuerit declinationem alicuius gradus Eclypticæ, ſi eius ſignum fuerit ſuperius, accipe
gradum
oblatum in prima columna, &
è regione eius dextrorſum procedendo ſub ſigno eius, accipe nume-
rum
graduum, &
minutorum, quæ declinationem quæſitam conficiunt, v. g. declinatio gr. 14. . erit gr. 16.
min. 6. ſi vero gradus, cuius declinationem quæris, pertineat ad vnum ex ſignis inferioribus, eum accipe
3721Liber Primus. @olumna quinta, & è regione eius ſiniſtrorſum procedendo vſque ad columnam ſigni illius, accipe nume-
rum
ibi ſcriptum, v.
g. declinatio gr. 4. . erit gr. 23. 28|. quæ communis cſt etiam 4. gradui . Hinc co-
gnito
gradu, in quo Sol verſatur, facilè promiſio modo, Solis declinationem cognoſcemus.
ſi autem gra-
dibus
oblatis adhæſerint aliquot minuta, debes pro minutis illius accipere declinationem tanto maiorem,
vel
minorem, quantum proportio exegerit:
nam ſi declinationes creſcant, vt fit in 6. ſignis ſuperioribus
Tabellæ
, acccipitur ma@or;
ſi verò decreſcant, vt in 6. ſignis inferioribus Tab. accipitur minor.
Tabula declinationem omnium Eclypticæ graduum,
& conſequenter Solis.
11
# # # # # #
# Gr. # M. # Gr. # M. # Gr. # M.
0
# 0 # 0 # 11 # 31 # 20 # 13 # 30
1
# 0 # 24 # 11 # 52 # 20 # 26 # 29
2
# 0 # 48 # 12 # 13 # 20 # 38 # 28
3
# 3 # 12 # 12 # 33 # 20 # 50 # 27
4
# 3 # 36 # 12 # 54 # 21 # 1 # 26
5
# 3 # 58 # 13 # 14 # 21 # 12 # 25
6
# 2 # 23 # 13 # 34 # 21 # 23 # 24
7
# 2 # 47 # 13 # 54 # 21 # 33 # 23
8
# 3 # 11 # 14 # 14 # 21 # 43 # 22
9
# 3 # 35 # 14 # 33 # 21 # 53 # 21
10
# 3 # 58 # 14 # 52 # 22 # 2 # 20
11
# 4 # 0 # 15 # 11 # 22 # 10 # 19
12
# 4 # 46 # 15 # 29 # 22 # 19 # 18
13
# 5 # 0 # 15 # 48 # 22 # 26 # 17
14
# 5 # 32 # 16 # 6 # 22 # 34 # 16
15
# 5 # 56 # 16 # 24 # 22 # 41 # 15
16
# 6 # 10 # 16 # 41 # 22 # 47 # 14
17
# 6 # 42 # 16 # 58 # 22 # 53 # 13
18
# 7 # 5 # 17 # 16 # 22 # 59 # 12
19
# 7 # 28 # 17 # 32 # 22 # 4 # 11
20
# 7 # 51 # 17 # 48 # 23 # 9 # 10
21
# 8 # 13 # 18 # 4 # 23 # 13 # 9
22
# 8 # 36 # 18 # 18 # 23 # 17 # 8
23
# 8 # 58 # 18 # 35 # 23 # 20 # 7
24
# 9 # 21 # 18 # 50 # 23 # 23 # 6
25
# 9 # 43 # 19 # 5 # 23 # 26 # 5
26
# 10 # 5 # 19 # 19 # 23 # 28 # 4
27
# 10 # 26 # 19 # 33 # 23 # 29 # 3
28
# 10 # 48 # 19 # 47 # 23 # 31 # 2
29
# 11 # 9 # 20 # 0 # 23 # 31 # 1
30
# 11 # 31 # 20 # # 13 # 23 # 31 # 0
# # # # # #
3822De Circulis Sphæræ.
Diuiditur primo Zodiacus ab æquatore in duos ſemicirculos, vnum Borealem in quo ſunt ſex ſigna Bo-
realia
:
& alterum Auſtralem in quo ſunt ſex ſigna Auſtralia.
Diuiditur etiam à Coluris in quatuor quadrantes, quorum primus incipit à principio Arietis, eſtq; qua-
drans
Veris:
Secundus incipit cum Cancro, eſtque Æſtiuus. Tertio ab initio Libræ, qui Autumnaiis eſt:
Quartus a Caprico@no, hyemique deputatur, dicunturque initia horum quadrantum quatuor puncta Car-
dinalia
.
Diuiditur 3. in 6. ſigna phyſica: ſignum autem phyſicum eſt ſexta pars Zodiaci; & dicitur phyſicum, ſeu
naturale
, quod naturaliter, ideſt, ſine vllo artificio circulus omnes diuidatur in partes, 6.
eadem nimirum
circini
apertura, qua ipſe circulus deſcriptus fuerit.
Diuiditur 4. in 12. ſigna communia, quorum ſingula continent gr. 30. quare ſignum vnum ex his, erit in
primo
mob@@i ſuperficies quadrangula longa gr.
30. lata ve ò 12. hanc porro diuiſionem in 12. ſigna, primus
excogitauit
Cleoſtratus:
anno ante Chriſti natiuitatem fe@è 700. vt patet ex noſtra c@arorum Mathemati-
corum
Chronologia.
Ordo autem horum ſignorum eſt, vt initium ſuman@ à communi ſectione æquatoris,
Coluri
Æquinoctiorum, &
ipſius Eclyp@icæ procedendo Orientem verſus, ita vt primum ſit Aries, ſecun-
dum
Taurus, tertium Gemini, &
ſic deinceps: qui proceſius dicitur ſucceſſio, & conſequentia ſignorum; cui
contrarius
proceſſus dicitur præcedentia ſignorum.
merito autem Aſtronomi inde ſumpſerunt initium,
quia
Sole illuc appetente, Ver incipit, quæ prima anni veluti iuuentus eſt, quæque plantas omnes, atque
animalia
omnia quaſi rediuiua iterum reſtaurat.
ab hoc etiam tempore omnes ferè nationes anni exordium
ſumpſerunt
;
atque ab eodem mundiipſius ortum, atque creationem extitiſſe, complures S S. Patrum exi-
ſtimarunt
.
Diuiditur 5. à Coluro ſolſtitiorum in duos ſemicirculos, quorum alter, qui à Capricorno, vſque ad Can-
crum
pertinet dicitur aſcendens, quia in noſtra Sphæra obliqua dum Planetæ eum motu proprio obambu-
lant
, quotidie magis ad noſtrum verticem accedunt, magiſq;
ſupra horizontem elati incedunt, ſeu diurnas
reuolutiones
, ſeu ſpiras quotidie vertici noſtro proximiores deſcribunt.
alter verò qui à Cancro, vſque ad
Capricornum
reuertitur, ob contrarias rationes dicitur deſcendens.
Porrò difficile eſt ipſius in mundo poſitionem veram concipere, nullam enim certam habet ſituationem,
non
enim vt nonnulli mobiles circu@@ in eodem ſemper loco gyratur, ſed ob diurnam conuerſionem perpe-
tuo
locum mutat, atque tranſuerſim, ſuper alienos polos videlicet æquatoris, torquetur.
quem motum de-
bes
diligenter in Sphæra materiali contemplari.
hanc tam@n ipſius ſucceſſiuam, & variam ſituationem, ſic
poſſumus
interdiu reperire:
collocetur Sphæra Aſtronomicè vt in meridiano docui, in loco tamen à Sole
colluſtrato
:
poſtea ſi Sol eſt in Zodiaci ſemicirculo aſcendente, motu diurno moueatur pars illa Sphæræ,
quam
ſupra primum mobile appellauimus, ita vt prædictus ſemicirculus Soli obuertatur, ac diligenter huc
illuc
verſetur, donec vmbra ipſius præcisè obumbret alterum ei oppoſitum ſemicirculum;
ſi vero fuerit Sol
in
ſemicirculo deſcendente, idem proportionaliter faciendum eſt, quo facto inuenta erit illa Zodiaci poſi-
tio
inſtantanea:
Zodiacus enim Cæli, Zodiaco materiali exactè reſpond bit, vel hic ſuo ſitu illum repręſen-
tabit
.
Noctu verò id difficilius eſt: ſi tamen quis conſtellationem Zodiaci quampiam in Cęlo cognoſcit, ei
ita
obuertat ſignum, quod illi cognomen eſt in Sphæra materiali, vt materiale ſit aliquanto occidentalius;
ſic enim aliquo modo Zodiacus materialis cæleſtem t@bi repræſentabit. cur autem ſigna Sphæræ materialis
debeant
eſſe occidentaliora cæleſtibus dicetur ſuo loco de ſtellis.
Zodiaci autem, & Eclypticæ munia hæc ſunt. Primum eſt regula, & menſura motus ſecundi, ideſt, mo-
tuum
Planetarum, de quo dudum diximus, in Zodiaco enim computamus motus proprios ſingulorum Pla-
netarum
, &
Stellarum etiam fixarum, quoniam ſecundum eius longitudinem, & ſecundum ſignorum con-
ſequentiam
in eo progrediuntur;
tantum enim dicimus Planetam profeciſſe, quantũ ab initio Arietis, quod
eſt
Zodiaci initium, rece@@erit ſecundum ſignorum ordinem.
ſicuti æquator menſurat diurnum, & primum
motum
, ſic Zodiacus metitur Planetarum proprium, &
ſecundum.
2 Ex prædicto officio oritur ſecundum, quo Aſtronomi longitudinem ſyderum determinant. Eſt enim
longitudo
ſyderis arcus Eclypticæ ab initio Arietis inchoatus, &
ſecundum ſignorum ſequelam computa-
tus
, vſq;
ad circulum maximum, qui per polos Eclypticæ, & propoſitam ſtellam pertranſit, v. g. Stellæ quæ
ſunt
in Coluro ſolſtitiorum, habebunt longitudinem 90.
graduum, quia hic Colurus tranſit per polos Ecly-
pticæ
, &
Stellas, Planetaſuè in ipſo ex@@ten@es, & di@@at a @rincipio Zodiaci gr. 90. dicitur autem hæc diſtan-
tia
longitudo, quia ſumitur penes Zodiaci longitudinem, &
circuli illi max@mi, qui eam terminant, dicũtur
circuli
@atitud@num, quia præcipuum eorum munus eſt exhibere ſyderum latitudines, nam
3 Eclyptica eſt terminus a quo latitudines ſyderum computantur. eſt autem latitudo ſtellarum diſtan-
tia
ipſarum ab Eclyptica verſus alterutrum polorum ipſius, accepta in circulo latitudinis, de quo antea di-
ctum
eſt.
vel eſt arcus circuli maximi per polos Eclypticę, & ſtellam incedentis inter Eclypticam, & ſtellam
interiectus
.
dicta eſt autem latitudo, quia ſumitur ſecundum Zodiaci latitudinem, & eſt duplex Borealis, &
Auſtralis
, nam
4 Eclyptica diuidit totum mundum in duo hemiſphæria Boreale, & Auſtrale, quemadmodum etiam
æquator
.
vnde fit vt eadem puncta, quæ inter Ec@ypticam, & æquatorem exiſtunt, ſint reſpectu Eclypticæ
Auſtralia
, reſpectu verò æquatoris Borealia, vel è contra.
5 In Eclyptica a@@ignantur omnium ſtellarum loca, etiamſi valdè diſtent ab ea; nam quæuis ſtella dici-
@ur
eſſe in eo Eclypticæ gradu, per quem circulis latitud nis eiuſdem ſteliæ incedit:
v. g. ſtellæ omnes, quæ
@unt
in Coluro ſolſtitiorum dicuntur eſſe in primo gradu Cancri, dummodo ſiat in eo Coluri
3923Liber Primus. qui per initium Cancri tranſit, & terminatur a polis, ſeu deſinit ad Eclypticæ polos. aliæ verò, quæ ſunt in
altera
medietate, erunt in prima Capricorni parte.
Similiter ſydera omnia dicuntur eſſe in eo Zodiaci ſi-
gno
, quamuis non ſint intra ipſum, nec ſub ipſo, per quod circulus quiſpiam latitudinis tranſiens, etiam per
ſydus
, illud tranſeat.
6 Sub Eclyptica, vel ſaltem propè eam fiunt Eclypſes luminarium Lunæ, ac Solis, vnde Eclyptica de-
nominata
eſt.
7 Exhibet nobis Eclyptica puncta quatuor Cardinalia, duo videlicet Aequinoctia, vnum verum in prin
cipio
Arietis, alterum Autumnale in principio Libræ:
& duo ſolſtitia, vnum æſtiuum in principio Cancri,
alterum
hyemale, vel brumale in principio Capr@corni, de quibus ſuo loco agetur.
8 Quoniam verò Zodiacus irregulariter oritur, occidit, & cælum mediat, ideſt, non vniformiter, nec
æquabiliter
vti æquator;
ideo Aſtronomi menſurant ortus, & occaſus partium, vel arcuum Zodiaci, vel po-
tius
Eclypticæ per partes, aut arcus æquatoris, quæ illis cooriuntur, occidunt, ac cælum mediant, vel quæ il-
lis
coaſcendunt, aut condeſcendunt, quos æquatoris arcus propterea appellant aſcenſiones, deſcenſiones, ac
de
quibus ſuo loco fuſius agemus.
9 Zodiacus noſter oſtendit in quo gradu Sol quotidie verſetur, ſi dies oblata quota ſit non ignoretur.
Nam cum in noſtro Zodiaco poſuerimus dies menſium correſpondentes gradibus ſignorum, ſi propoſitum
diem
in Zodiaco reperias, è regione illius erit gradus ille, quem Sol tunc occupat.
Anno tamen Biſſextili, quo Februarius habet dies 29. pro die 29. accipe primũ diem Martij, ſicque dein-
ceps
vſq;
ad finem anni ſemper pro oblato die accipiendus eſt ſequens: quia dies 29. non eſt in Zodiaco de-
ſcriptus
, idcirca tunc dies propoſita 29.
tranſit in locum primæ Martij, & ſic etiam reliqui dies protrudũtur
ſupra
ſequentes.
Aliter ex materiali Sphæra: ſtatuè Sphæram Aſtronomicè, deinde meridianam Solis altitudinem obſer-
ua
, vti ſupra docui:
poſtea reuoluè primum mobile, notando quinam gradus Eclypticæ tranſeant ſub gradu
illo
meridiani, qui terminus eſt ſolaris altitudinis depręhenſæ:
is enim erit ille gradus, quem tunc Sol occu-
pat
.
quia verò bini gradus illac tranſibunt, illum accipies, qui pręſenti tempeſtati congruet. Exactius tamen
idem
aſſequeris ex calculo Solis.
de quo ſuo loco dicetur.
10 Vtuntur Aſtronomi breuitatis cauſa Characteribus ſignorum Zodiaci loco nominum, quod etiam
nos
deinceps factitabimus.
, ſunt cornua Arietis. , caput Tauri cornutum. . ſignificat coniunctos Ge-
minos
:
deberent ſcribi ſic, II. , ſunt duo oculi cum cornibus Cancri: , cauda Leonis. , pro ariſta Vir-
ginis
, ſed deberet eſſe productior.
, imago alterius lancis. , refert ipſum Scorpionem. , ſagittæ Sagit-
tarij
imago.
. Capricornum ipſum aliquo modo repræſentat. , flumini aſſimilatur. , Piſces ſimul alli-
gatos
figurat memoriæ autem cauſa hoc diſticho ſigna 12.
compræhenduntur.
Sunt Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo,
Libraq́
ue, Scorpius, Arcitenens, Caper, Amphora, Piſces.
De duobus Coluris. Cap. VII.
QVod ad eorum etymon attinet, audiendus eſt Macrobius lib. 1. de ſomnio Scipionis, præter hos inquit,
alij
duo ſunt Coluri, quibus nomen dedit imperfecta conuerſio.
quæ ſic explico, Kολ{ομ}ρος græca vox eſt,
imperfectum
ſignificans:
quia igitur in noſtra obliqua mundi Sphæra, in qua primi Aſtronomiæ
cultores
, qui nomina rebus Aſtronomicis indiderunt, imperfectè hoſcè duos circulos apparere videbant,
eos
ideo Coluros quaſi imperfectos denominarunt.
quod autem imperfectè appareant in obliqua Sphæra,
facilè
in meteriali Sphæra videre eſt;
eleuato enim noſtro Arctico polo vtcumque, v. g. gradibus 23. {1/2}. ita
ſcilicet
vt vterque polarium circulorum horizontem contingat, vnus ſuperius, alter inferius, ſi poſtea mo-
tu
diurno Sphæra moueatur, illico apparebit@illam Colurorum partem, quæ intra polarem circulum An-
tarcticum
continetur, nunquam ſupra noſtrum horizontem eleuari;
idem in quauis Sphæræ obliquitate vi-
debis
accidere, præterquam in Sphæra recta, vbi toti, ſucceſſiuè tamen, ſupra horizontem aſcendunt.
Sunt autem coluri dno circuli maximi mobiles, ac ſingulares, tranſeuntes ambo per mundi polos, ibique
ſe
mutuo ortogonaliter, ſeu ad angulos rectos ſecantes, tianſeuntes etiam per quatuor puncta Zodiaci Car-
dinalia
:
vnde ille qui tranſit per puncta ſolſtitialia dicitur colurus ſolſtitiorum, in quo etiam ſunt duo poli
Eclypticæ
;
alter dicitur colurus Æquinoctiorum, quod per puncta duo Æquinoctialia incedat. quid verò
ſolſtitium
, quid Æquinoctium, dicetur ſuo loco.
Inuentio autem ſituationis eorum in mundo, eodem modo, & eadem opera qua, & Zodiaci ineunda eſt:
motu, enim primi mobilis perpetuo locum, vna cum Zodiaco variant; quapropter Sphæra Aſtronomicè
collocata
in eadem conſtitutione, qua Zodiacum demoſtrat, etiam coluros per quatuor eius puncta Cardi-
nalia
incedentes, rectè in cælo nobis repræſentare poterit;
ac proinde eos recte concipere poterimus.
Colurorum officia ſunt. Primum; Vſus eorum materialis mihi magis videtur quam, vt aiunt formalis: vi-
dentur
enim in materiali Sphæra potius poni, vt cæteros circulos mobiles ſuſtineant, quam vt in cælo cir-
culos
vllos repręſentent.
poſſumus tamen aptè dicere eos fungi officio primi mobilis, in eo enim, vt alias
diximus
omnes circulos concipiendos eſſe Aſtronomi præcipiunt.
Cùm igitur videamus cæteros circulos
Coluris
incumbere, ijſque inniti, non ſecus, ac in primo mobili, idcirco eos illud referre non eſt inconue-
niens
aſſerere.
2 Oſtendunt illa@ quatuor puncta Zodiaci Cardinalia.
4024De Circulis Sphæræ.
3 In coluro ſolſtitiorum deſumitur menſura, & quantitas maximæ declinationis Eclypticæ, necnon
diſtantiæ
polorum eiuſdem à polis æquatoris:
tanta autem eſt maxima Eclypticæ declinatio ab æquatore
quantus
eſt arcus huius coluri inter æquatorem, &
Eclypticam interiectus, alteraque tanta eſt diſtantia po-
lorum
Eclypti æ a polis mundi.
Hanc porrò maximam Eclypticæ declinationem variam varijs tempori-
bus
Aſtronomi compererunt;
de qua varietate in Tropicis dicendum erit.
De duobus Tropicis. Cap. VIII.
A Bſoluta iam maximorum ſex circulorum tractatione de quatuor minoribus agendum eſt, ac primum
de
Tropicis.
Τροπικος græcis idem eſt, ac latinis reuerſiuus; ſicigitur dicti ſunt hi duo circuli, quòd in cælo indicent
Solis
reuerſiones aut reditus, vt mox dicam.
Sunt enim Tropici duo circuli minores, & æquatori paralelli, qui in cælo nihil aliud ſunt, quam veluti
extremæ
duæ Solis diurnæ circulationes, ad quas Sol motu proprio hinc inde ab æquatore excurrit, &
in-
de
poſtea iterum ad æquatorem paulatim redire incipit, quamuis Sol non circulos, ſed ſpirales lineas de-
ſcribat
, vt ſuo loco explicabitur.
ſunt autem veluti binæ ſolaris euagationis metæ, ac carceres, intra quos
perpetuo
Sol diſcurrit.
hos in materiali Sphęra, referunt bini Tropici. vterque autem ab æquatore tantum
diſtat
, quanta eſt maxima Eclypticæ declinatio, quæ hodie in communi vſu cenſetur eſſe gr.
23. 30|. Ecly-
pticam
enim in eo puncto, quod maximè ab Æquatore recedit contingunt.
horum ille, qui ad Boream ver-
git
Tropicus Cancri dicitur, quod initium Cancri attingat.
dicitur etiam æſtiuus, Septentr@onalis, & c. alter
qui
in Auſtrum recedit, Capricorni tropicus, hyemalis, Auſtralis, ſimili ratione nuncupatur.
Inuentio Tropicorum in cælo, eadem opera, qua etiam maxima Eclypticæ, aut Solis declinatio haberi
poteſt
;
nimirum per quadrantem Aſtronomicum aſtronomicè collocatum; oportet obſeruare maximam.
Solis
altitudinem meridianam ſupra horizontem per illos dies, quibus Sol propè initium .
verſatur: ea
enim
dabit maximam Eclypticæ declinationem, &
conſequenter locum, per quem Tropicus . dicendus
eſt
æquatori paralellus, in quadrante autem apparebit arcus maximę declinationis, is ſcilicet, qui inter gra-
dum
æquatoris iam inuentum, &
gradum Tropici modo obſeruatum, interijcitur. tantundem ab æquato-
re
verſus Auſtrum recedit alter Tropicus;
cuius altitudo ſupra horizontem habetur, ſi tempore hyemali@
ſolſtitij
obſeruetur per quadrantem minima Solis ſupra horizontem altitudo meridiana;
ſed cauendum eſt
ab
hallucinatione, quam refractiones vaporum horizontem obſidentium inducere poſſunt;
ex quibus Sol
iuſto
altior ſpectatur.
quapropter ſatius eſt habito . Tropico; alterum . ad eandem diſtantiam, ſed Au-
ſtralem
collocare.
Solis autem, & Eclypticæ maxima declinatio varia, varijs ſeculis reperta eſt.
11
Eratoſthenes
, Hipparcus, Ptolemæus eam faciunt. # gr. 23. 51|.
Albategnius
poſt Ptolemæus annis 750. a Chriſto 880. # gr. 23. 35|.
Arzahel
ab Albnegnio an. 190. # gr. 23. 34|.
Almeon
Almanſonis ab Arzaele an. 70. # gr. 23. 33|.
Profatius
Iudæus poſtea an. 160. Chriſti 1300. # gr. 23. 32|.
Purbachius
, & Regiomontanus an. Chriſti 1460. # gr. 23. 28|.
Vernerius
& Copernicus an. Chriſti 15 14. # gr. 23. 28|.
Tycho
Braze, an. Chriſti 1580. # gr. 23. 31|.
Qua ex varietate ſequitur, etiam neceſſario Tropicos eodem modo variari. cuius variationis latitudo ſit
quaſi
24|.
vt patet ex præmiſſis obſeruationibus.
Tropicorum munera ſunt. Primum oſtendunt extremas Solis metas, ſeu extremos duos paralellos cir-
culos
, quos Sol motu diurno deſcribit, tunc quando eſt in ijs Eclypticæ punctis, quæ maximè ab æquatore
recedunt
;
& in quibus in obliqua Sphæra longiſſimos, ac breuiſſimos facit dies, ac noctes artificiales: So@e
enim
principium .
obtinente, longiſſima dies nobis, ac breuiſſima nox, contingunt; percurrit enim tunc
Tropicum
.
cuius arcus diurnus, in noſtra Sphęra obliquitate, longiſſimus eſt; nocturnus verò breuiſſimu@
omnium
qui in tota anni periodo contingunt, contraria accidunt Sole .
initium inuadente.
2 So@ſtitia contingunt Sole iuxta puncta Tropica verſante. dicitur autem ſo@ſt@tium, quaſi ſolis ſtatio,
quòd
Sol tunc videatur ſtare, ideſt, non videtur accedere ad noſtrum Verticem, aut ab eo recedere, vel non
videtur
ſupra horizontem vno die magis quam altero in meridiano eleuari, aut deprimi.
pariter videtur in
eodem
loco horizontis oriri, &
occidere, ſed apparet quotidie percumdem cæli gyrum recurrere; re vera
tamen
quotidie paru quid, quod ſenſu vix percipitur, a Tropicis recedit, aut ad eos accedit;
circa verò pun-
cta
Aequinoctialia admodum ſenſibiliter Sol accedit, &
recedit à noſtro Vertice, ſeu ſupra horizontem ele-
uatur
, aut deprimitur.
ex hac Solis ſtatione ſequitur etiam dies ac nocte quodammodo ſtare, ideſt nec au-
geri
, nec minui:
non igitur ſolſtitium contingit reſpectu motus diurni, quia vid@mus ſemper Solem hoc
motu
circumferri:
neq; reſpectu motus Solis proprij, quia certum eſt eum quotidie vnum quaſi gradum in
Zodiacc
progredi.
Cauſa vero @olſtitiorũ eſt Eclypticæ ad Tropicos ſituatio; nam vti materialis Sphæra oſtendit, ipſa Ecly-
ptica
ante, &
poſt puncta ſolſtitialia, extenditur ſecus ipſos Tropicos, minimumque ab eis recedit, ſed illis
longo
ſpatio adhæret, v.
g. gr. 15. Eclypticæ præcedentes, & 15. ſequentes punctum ſolſtitij . ipſi Tropi-
co
, val@è adhæret, quare quando Sol per eos graditur, parum @emper a Tropico recedit, ſed ſinguns diebu@
motu
diurno gyrum circumducit ipſi Tropico proximũ, aut qui inſenſib@liter ab eo diſcrepat.
atq; hæc eſt
ſolſtitij
ratio, &
cauſa.
4125Liber Primus.
3 Oſtendunt quantitatem diei maximi, & minimi: item noctis maximæ, & minimæ: nam in quauis
Sphæræ
conſtitutione vſque ad poli eleuationem gr.
66. {1/2}. Tropicorum portiones, quæ ſupra horizon
tem
extant, efficiunt arcus diurnos;
verò quę infra horizontẽ latent, efficiunt arcus nocturnos. in Sphæ-
ra
recta arcus diurni ſunt æquales, tum inuicem, tum cum nocturnis.
in Sphæris obliquis ſuperior portio
Tropici
vergentis ad polum eleuatum, efficit arcum diurnum maximum totius anni, portio vero inferior
dat
arcum nocturnum breuiſſimum:
è contrario portiones alterius Tropici, ſuperior exhibetarcu n diur-
num
breuiſſimum;
inferior verò nocturnum longiſſimum. Illud etiam notandum, arcum diurnum vnius
Tropici
eſſe æqualem nocturno alterius, &
viciſſim.
In Sphæra tamen cuius polus eleuatur pręcise 66. {1/2}. vnus Tropicus totus ſupra horizontem extat, eumq;
in puncto tangit, vnde arcus diurnus eſt integer circulus horarum 24. alter Tropicus totus latet infra hori-
zontem
, eumque in puncto tangit, nocturnuſq;
arcus eſt integer circulus horarum 24. In alijs Sphæris vbi
maior
eſt eleuatio, quam gr.
66. {1/2}. Tropici non amplius oſtendunt has quantitates, ſed arcus Eclypticæid
præſtat
, quæ omnia Sphæra Armillaris facilè oſtendet.
4 Concurrunt ad Zonas conſtituendas, vti poſtea dicemus.
De duobus Circulis Polaribus. Cap. I X.
APolis mundi polares dicuntur, quòd propè eos atq; ex eis circunſcribantur. ille polaris Arcticus ab Ar-
ctico
polo:
hic verò polaris Antarcticus ab Antarctico polo. Nihil verò aliud ſunt, quam diurnæ con-
uerſiones
polorum Eclypticæ circa Aequatoris polos, quæ abijſdem diſtant gr.
23. {1/2}.
Porrò veteres græci, aliter polares hoſce circulos accipiebant (vti apud Proclum, & Cleomedem in ſuis
Sphæris
videre eſt;)
Circulos enim polares ſtatuebant eſſe duos circulos æquatori paralellos, vnum ad Bo-
ream
, alterum ad Auſtrum, horizõtes perſtringentes, quorum poli eſſent ijdem cum polis mundi, &
con-
ſequenter
vnus eſſet ſupra horizontem totus, alter vero infra.
ille autem eſt omnium paralellorum ſemper
apparentium
maximus hic verò ſemper deliteſcẽtium maximus.
ex quibus patet, polares hoſce gręcorum
circulos
in Sphęra recta nullos eſſe;
cum enim in ea polimundi horizonti inſint, nullum reſtat interuallum
quo
deſcribantur:
in Sphæris verò obliquis non eſſe vbique eiuſdem quantitatis (vti ſunt latinorum pola-
res
) ſed quo polus mundi elatior eſt, eo etiam maiores illos effici.
In Sphæra tandem paralella coincidunt
cum
horizonte, &
æquatore. quæ omnia in materiali Sphæra ad prædictas poſitiones conſtituta, facilè eſt
contemplari
.
Polarium noſtrorum in cælo ſitum ſi in tua regione ritè velis concipere, colloca quadrantem noſtrum
aſtronomicè
verſus conſpicuum polum, atq;
in eo nota grad. altitudinis poli, poſtea tam ſupra eum, quam
infra
, numera gr.
23. {1/2}. atq; per vtrumque terminum applica Dioptram, nam ſi per eam ſic applicatam in-
ſpexeris
in cælum, oculis tuis occurrent puncta duo in cælo, per quæ polaris circulus polo mundi circum-
ſcribendus
eſt, atq;
concipiendus ſituationem autem polarium ſecundum græcos ſic concipies, in eodem
quadrante
vt prius conſtituto, numera ab horizonte ſurſum gradus altitudinis poli duplos, ac per ſupre-
mum
gradum tranſeunte Dioptra, videbis per eam cæli punctum, per quod, &
per contractum horizontis
cum
meridiano, imaginare circulum ex polo mundi deſcriptum;
talem enim habet iu cælo ſitum circulus
polaris
græcorum, ſeu paralellorum ſemper apparentium maximus.
eadem proporrionaliter concipienda
ſunt
circa polum infra horizontem depreſſum.
Vſus circulorum polarium noſtratium rarus eſt: Geographis tamen inſeruit ad frigidas Zonas definien-
das
.
apud græcos verò paralellus ſemper apparentium maximus oſtendit omnes ſtellas, quæ ortus, & occa-
@@s
ſunt expertes, ac proinde ſempiternæ apparitionis dicũtur.
alter verò occultorum maximus ſtellas om-
@@s
compræhendit ortus, &
occaſus pariter immunes, ſed ſempiternæ occultationis.
De Circulo ſecundi motus. Cap. X.
DIeitur circulus ſecundi motus, quoniam factus eſt, vt oſtendat motum ſecundum: in mundo enim, v@
poſtea
explicabimus, eſt motus primus ſiue diurnus, qui communis eſt toti mundo;
eſt etiam motus ſe-
cundus
qui non eſt toti mũdo communis, ſed Planetarum proprius:
quamuis enim Zodiacus oſtẽdat viam
h
uius motus ſecundi, non tamen Planetam vllum, qui hunc imitetur motum, exhibet:
at noſter hic circu-
lus
planetam quendam materialem, ſub Zodiaco defert, ita vt proprium plenetarum motum rectè imitari
poſſit
.
quapropter hic circulus non in primo mobili concipiendus eſt, vt alij, ſed infra primum mobile, &
propterea
eum infrà alios, qui ſunt in primo mobili collocauimus, ita vt in polis Eclypticæ ſuper ſuo dia-
metro
, non ſuper mundi axem, vt alij conuertatur.
Vtilitas huius circuli, & vſus eius magnifaciendus eſt, omnium enim difficultatum maximæ ſuccurrit:
manifeſtat enim qua ratione motus planetarum proprius, qui communiter primo motui contrarius dici-
tur
, cum eodem concordet, ideſt, ad ſenſum oſtendit, qua ratione planeta quiſpiam moueatur, vt aiunt, mo
tibus
contrarijs, motu ſcilicet primo ab ortu in occaſum, &
motu ſecundo, & proprio ab occaſu in ortum.
enimuero
hanc vnam rem, difficilè admodum ab Aſtronomiæ Tyronibus percipi, lõga annorum experien
tia
in auditoribus meis cõpertum habeo;
quę tamen huius circuli auxilio ſine vlla difficultate intelligitur
ſic
enim oculis ſubijciuntur ea, quę prius impoſſibilia videbantur, quæq;
ſola cogitatione vix compræhen
@
poterant.
hoc autem modo agendum eſt: manu altera motu diurno ab oriente, in occidentem
4226De Circulis Sphæræ. conuerte, atq; eodem tempore, manu altera prędictum circulum lentè admodum ſecundũ ordinem ſigno-
rum
impelle, ita vt materialem Solem tardè deſerat à primo, v.
g. gr. . ad ſecundum: qua ratione, conuer
ſione
vna diurna peracta, ſol materialis gradum vnũ verſus orientem peregerit:
ſic enim clarè videbis qua
ratione
ſol contrarijs motibus moueatur, ideſt, motu proprio, gradum vnum in Zodiaco verſus ortum, &

motu
diurno ad occidentem totam circulationem abſoluat:
& qua ratione ſol verè ſemper occaſui appro-
pinquet
, qua muis reſpectu Zodiaci in contrariam partem lentè retrocedat:
videbis etiam qua ratione hi
duo
motus, in tertium coaleſcant, qui ſpiralis eſt;
quo vltimo ſol circa mundum perpetuo ſpiratim reuol-
uitur
:
vt infra fuſius de Sole.
De alijs Circulis, qui in materiali Sphæra non ponuntur. Cap. XI.
PRæter prædictos circulos, alios complures imaginantur in cælo Aſtronomi, quos ad vitandam confu-
ſionem
materiali Sphæræ minimè addendos eſſe cenſuerunt.
de eorum numero ſunt
1 Verticales; ſic dicti, quòd per vertices omnium locorum ad ſingula horizontis puncta perpendicu-
lariter
deſcendunt.
eorum vſus eſt in menſurandis Stellarum altitudinibus ſupra horizontem, aut depreſ-
ſionibus
infra.
eos Arabes Azimut appellant.
2 Circuli declinationum; qui tranſeunt per polos mundi, ac perpendiculariter per ſingula æquatoris
puncta
:
menfurant hi declinationes, ſeu diſtantias ſyderum ab æquatore.
3 Circuli latitudinum; qui per Eclypticæ polos, ac per ſingulas Eclypticæ puncta perpendiculariter
incedunt
:
his metiuntur Aſtronomi di@ãtias ſyderum ab Eclyptica, quas ideò latitudines appellant, quod
ſecundum
Zodiaci latitudinem, non autem ſecundum longitudinem accipiantur.
4 Imaginantur per ſingula cæli puncta innumeros æquatori paralellos; præcipuè vero eos, quos ſol
diurnis
conuerſionibus hinc inde ab æquatore deſcribit, qui ſunt ferè 182.
de quorum numero eſt ęquator
ipſe
eorum medius, &
duo Tropici, qui omnium extremi ſunt: (re vera tamen ſol non circulos, ſed ſpiras
ducit
;)
vſus eorum eſſet oſtendere dierum, & noctum inæqualitatem in Sphæris obliquis: ęqualitatem ve-
ròin
Sphæra recta:
vti ſuperius de Tropicis diximus.
5 Concipiunt infinitos horizonti paralellos, quos progreſſionum, & altitudinum, & depreſſionum.
appellant
:
hos Arabes Almincatarat dicunt. de horum numero eſt circulus Crepuſculi, qui horizonti pa-
ralellus
infra eum gr.
18. deprimitur; ad quem cum Sol peruenit, Crepuſculi initium, aut finem facit.
6 Circuli domorum, ac poſitionum ſunt; quibus multa nugantur Aſtrologi iudiciarij.
7 Tandem ſunt circuli Horarij, de quibus in Gnomonicis agitur. hi in horologijs ſolaribus horas
nidicant
.
Hos omnes in Aſtrolabijs, ſeu Planiſphærijs depingunt, & explicant Aſtronomi.
De quinque Zonis, & Climatibus. Cap. XII.
EXplicatis iam Sphæræ circulis, facile eſt intelligere, quidnam ſint Zonæ, quiſuè earum vſus. Zonæ
enim
ſunt quinque faſciæ (ζωνη etiam faſciat ſignificat) quæ totum cælum, ac terram circuncingunt.
Ea, quæ torrida appellatur inter vtrumq; Tropicum contenta, mundum ambit.
Duæ verò temperatæ huic vtrinque aſſident, continenturque intra Tropicos, & Polares circulos lati-
norum
.
Reliquæ duæ frigidæ impropriè Zonæ dicuntur, intra circulos enim latinorum Polares continentur.
Zonarum vſus maximè in Geographia apparet: Terræ enim globus cæleſtibus Zonis ſubdiuiditur, ac
polis
pariter inſignitur:
à qualitatibus autem Zonarum, calore, temperie, frigore, etiam earum habitato-
res
, animalia, plantæ afficiuntur.
quare de eis fuſius in introductione ad Geographiam.
Climata pariter ſunt Zonulæ quædam æquatori paralellæ, terramq; ſecundum longitudinem præcin-
gentes
:
tanta latitudine præditæ, quanta dies maxima inibi per ſemihoram variatur, ideſt in termino, v. g.
Boreali dies maxima longior eſt per ſemihoram, quam in termino Auſtrali. Vitruuius libro primo ſic,
Κλιμα
, græca dictio, quæ ſpatium terræ habitatæ ſignificat, duobus paralellis concluſum, quo diei longi-
tudo
ad dimidiam horam variatur.
verum res penitus Geographica eſt.
De Galaxia, aut via lactea, nonnulli, neſcio quo iure, inter Sphæræ circulos tractant: verum nullo mo-
do
inter hoſce circulos connumeranda eſt, cum nihil aliud ſit, quam quidam firmamenti candor, ex debili
innumerarum
ſtellarum lumine proueniens.
Hæc igitur in Sphæræ materialis explicationem ſufficiant.
Finis Libri Primi.
4327
LIBER SECVNDVS
DE
TOTO MVNDO
IN
VNIVERSVM.
QVæ præmiſſa ſunt in Sphæræ Armillaris explicationem, vt circulos quoſdam in
Cælo
, ac Mundo vniuerſo probè conciperemus, ſunt reſpectu eorum, quæ ſe-
quuntur
veluti principia quædam, vnde in nobiliſſimam rerum Aſtronomica-
rum
, ſeu totius Mundanæ fabricę cognitionem venire valeamus.
Porrò Mundus, teſte Plinio, a perfecta abſolutaque elegantia denominatus eſt: in
quod
, &
græcæ vocis appellatio conſentit; eum enim græci Kοσμον, hoc eſt, or-
namentum
appellauerunt.
Mundus verò eſt corpus ſphæricum omnia conti-
nens
, ſeu conſtans ex cælis, ſyderibus, elementis, ac mixtis.
Aſtronomica autem
conſideratio
quinque potiſſimum circa hanc mundi ſtructuram inueſtigare niti-
tur
:
videlicet, locum, motum, illuminationem, figuram, quantitatem, non ſo-
lum
totius mundanæ Sphæræ, ſed etiam ſingularum eius partium:
ex quibus huius futuræ tractationis, cla-
ra
methodus iam perſpicitur, quam nobis integram Ariſtoteles primo.
Poſt. te. 24. tradidiſſet, ſi illumi-
nationem
non omiſiſiet.
prædicta igitur quinque in ſingulis præcipuè perſcrutabimur; tum, ſi quæ alia ex
21[Figure 21] illis tanquam conſectaria deduci
debuerint
, ea minimè omitten-
da
curabimus.
huius igitur mun-
danę
molis rudem hanc qualem-
cumque
cõtemplare anatomen,
in
appoſita figura, quam deinde
particulatim
perueſtigabimus.
Quæ quidẽ figura oſtenditom
nes
Mũdi partes, &
quo ſitu, quo-
ordines ex ijs Mundi Fabrica
conſtruatur
:
& id quidem ſecun-
dum
communem tam antiquo-
rum
, quam recentiorum ſenten-
tiam
, vt deinceps patebit;
mens
enim
mea, &
ſcopus eſt, in hoc
opere
veterum hypotheſes com-
muniter
receptas primo tradere,
atq
;
ijs inſiſtere: ita tamen vt etiã
recentiorũ
nouas obſeruationes,
&
inuenta minime negligenda.
cẽſuerit; vt ſcilicet rerum Aſtro-
nomicarum
plena cognitio tra-
datur
, &
cuique liberum ſit de to
ta
hac materia abundè philoſo-
phari
.
In hac igitur figura, globulus
niger
in medio ſitus, ac litera T,
notatus
, Terræ, &
Aquæ globu-
lum
refert, cuius cẽtrum, eſt cen-
trum
totius Mundi.
Spatiũ R S,
eirca
Terram, eſt locus Aeris, &
Aetheris, vſq; ad gyrum Lunæ. P Q, eſt gyrus Lunæ circa elementarem
Sphæram
;
N O, gyrus Solis circa Terram; L M, gvrus Mercurij circa Solem; I K, gyrus Veneris cir-
ea
Solem;
G H, gyrus Martis; E F, gyrus Iouis; C D, gyrus Saturni: omnes circa Solem; A B, octaua
Sphæra
Stellarum fixarum, ſeu firmamentum circa Terræ, ac Mundi centrum;
V X, refert Empyreum
Cælum
, Beatarum mentium ſedem, totam hanc Mundi Fabricam ambiens.
De Mundi loco. Cap. I.
ESſe in loco impropriè Mundo conuenit: ſed ipſe potius omniũ rerum in eo exiſtentium locus eſt, cum
in
eo omnia collocentur.
ſiue enim loco pro ſuperficie alterius corporis mundum ambientis cum
4428De Mundi fabrica. nullis philoſophis ſumas, cum naturali lumine incertum ſit huiuſmodi corpus extra mundum circumſi-
ſtere
;
incertum pariter erit hac ratione mundum aliquo loco contineri. ſi verò cum alijs, locum pro ſpa-
tio
, quod loca tum occupat, determinato certis a Mundi centro, ac polis diſtantijs, acceperis;
manifeſtum
eſt
neq;
hoc pacto mundum vllo loco definiri; poli enim, & centrũ mundi, potius alijs rebus mundis con-
tentis
diſtantias ac loca determinant, quam ipſi mundo.
Poſſumus tamen, idque opereprætium eſt; ſinguli in proprijs regionibus, aut habitationibus totius vni-
uerſi
ſituationem, ac poſitionem, quæ eſt quædam locati conditio, compertam habere, ideſt, cognoſcere
in
noſtra habitatione ex qua parte ſint ſingulæ quatuor mundi plagæ, ac præcipui venti;
quatenus polus
eleuetur
;
Æquator, ac reliqui circuli, quam in cælo poſitionem habeant, & c. quod facilè obtinere eſt, ex
meridianæ
lineæ inuentione, ac reliquorum, cum Aſtronomica Sphæræ collocatione, vti in præcedenti
de
Circulis tractatu abundè docuimus.
De totius Mundi motu. Cap. II.
AN totus mundus progreſſiuo motu, ita promoueatur, vt locum ſubinde ſecundum ſe totum permu-
tet
, nihil ſtatuo, cum talis motus indicium apud nos ſit nullum;
nam etiamſi hoc motu mundus pro-
pelleretur
, illum tamen omnino nos latere oporteret:
quemadmodum enim ij, qui in magna Naui celeri-
ter
acta occluſi ſunt, ita vt nihil extra ipſam videre queant, nullo modo eam impelli animaduertũt, eodem
nos
pariter modo in hoc veluti ingenti mundi Nauigio concluſi, nec quidquam præter ipſum intuentes,
quamuis
celerrimè progrederetur, nulla tamen ratione talem motum animaduerteremus.
eo igitur omiſ-
ſo
de alio omnibus manifeſto diſſeramus.
Dico igitur totam hanc mundi machinam moueri motu volutationis, ſeu gytationis, eo ſcilicet modo,
quo
Sphæra quæpiam binis innixa polis in torno poſita conuerti ſolet:
videmus enim omnes ſtellas in cæ-
lo
ab ortu in occaſum, quotidiana conuerſione in orbem reuolui, non aliter, ac ſi cuidam Sphæræ, quæ
polis
hærens tornaretur, affixæ eſſent:
paucæ enim earum ſua gyratione circulum maximum deſcribunt,
cæteræ
minores circulos eoſq;
tanto minores, quanto magis ab illis diſtiterint; ita vt quæ ab illis maximè
hinc
inde recedunt, minimos circellos quaſi circa polos ſuis circuitibus oſtentent.
quod efficiunt non ſe-
cus
, ac ſi in aliquo globo, ſuper axe ſuo, ac polis reuoluto veherentur.
id autem luculentiſſimè apparet in
ſtellis
circumpolaribus, quæ in obliquis Sphæris, ſunt ſempiternæ apparitionis, enim conſpicuos circa
noſtrum
polum circulos, eo ſemper minores, quo ei viciniores circumducunt.
Idem præterea Aſtronomi
in
Planetis obſeruarunt;
Planetæ enim intra duos Tropicos, aut parum extra eoſdem, diurna gyratione
per
paralellos æquatori eo ſemper minores reuoluuntur, quo ab eo remotiores fuerint.
Ex motibus igi-
tur
tam errantium, quam inerrantium ſyderũ colligimus partem mundi cęleſtem in orbem agitari.
Quod
verò
ad Elementarem, ac ſublunarem attinet, nonnulli olim aerem eodem motu circumagi exiſtimabant,
quòd
cometas in ſupremę aeris regione motu diurno ab ipſo aere in diurnũ gyrum circumuehi putabant:
verum enim verò, vt ſuo loco patebit, neutiquam fieri poteſt, vt cometæ, tam humili loco, tanta velocita-
te
circum ferantur, tandiuq;
a nobis conſpiciantur. eodem etiam motu mare percelli, nonnulli vt P. Ioſe-
phus
Acoſta, Nautarum experimentis confiſi, probare contendunt:
Nautæ enim Luſitanorũ quiad orien-
tis
Indos, ac Sinas continenter nauigant, ac renauigant, experiuntur ſe ſemper tardius ad orientem, quam
ad
occaſum nauigationes abſoluere, non ſecus, ac ſi in ortum aduerſis, in occaſum verò ſecundis fluctibus
nauigarent
;
idque tanto manifeſtius, quanto æquatori propinquius velificauerint. quod manifeſtum eſt ſi-
gnum
, non ſolum mare, ſed etiam aerem diurna conuerſione, aliqua ſaltem ex parte, conuerti;
qua enim
ratione
hoc motu a cælis afficeretur, nifi prius aeris regio eodem affecta eſfet?
ſic igitur tota mundi Sphæ-
ra
(præter terram, quæ tamen ad totum mundum inſenſibilis eſt) motu hoc diurno ad modum Sphærę
reuoluitur
;
quod probare volebamus.
Porrò hic motus omnium nobiliſſimus eſt tum quia totam mundi molem commoueat: tum etiam quia
ſphæricus
eſt, qui cæteris motibus nobilitate præſtat.
dicitur motus diurnus, quòd diurno ſpatio 24. hora-
rum
perficiatur:
dicitur primus, & primi mobilis, quòd eum à primo, ac ſuperiori orbe in alias inferiores
mundi
partes deriuari primiores putarint Aſtronomi;
fit enim ſuper polis, & axe mundi, atq; æquatoris.
De Mundi fabrica. Cap. III.
MVndum eſſe figura ſphærica præditum Philoſophi, atque Aſtronomi omnes ſequentibus rationibus
cenſuerunt
.
1 Ratio prima deſumitur ex eius diurno motu, de quo modo diſſeruimus; is enim manifeſtat mũdum,
ac
præcipuè cœlũ moueri ſphæricè, ſeu ad modũ Sphæræ circa proprium axem, ac polos;
vt enim dictum
cſt
, Planetæ, ac ſydera omnia;
imò Elementa ipſa in gyrum ab ortu in occaſum, ſecus, ac in Sphæra con-
tingit
, reuoluuntur;
quæ omnia argumento ſunt ſupremam cæli partem eſſe ſphæricam, ſeu globoſam, ac
proinde
mundum figura ſphærica eſſe præditum.
2 Sumitur a ſphæricæ figuræ, ac mundi ipſius nobilitate, ac perfectione: perfectiſſimo namque, ac per-
fectiſſimo
corpori, vti eſt mundus, debetur figura omnium perfectiſſima, ac nobiliſſima, quę eſt ſphæricæ:
exiſtimandum igitur eſt, ſapientiſſimum mundi Architectorem, Deum videlicet O. M. ei ſpæricam figu-
ram
indidiſſe.
4529Liber Secundus.
Quod autem ſphæra ſit omnium figurarum, tam planarum, quam ſolidarum perfectiſſima hiſce ratio-
nibus
patebit, primo ſicut circulus omnibus planis figuris præcellit, ita quoq;
ſphæra ſolidas omnes figuras
antecellit
;
nam ſicut circulus vnica linea, ſic ſphæra vnica ſuperficie concluditur; ſicut in circulo apparet
maxima
partiũ conſormitas, ac ſimilitudo, qua a medio vniformiter diſtant;
ita etiam omnes ſphæræ par-
tes
ab ipſius medio conſimiliter recedunt, vnde etiã ipſius maxima pulchritudo exoritur:
præterea in neu-
tra
harum figurarum principium, aut finem eſt aſſignare:
Inſuper, vtraque eundem ſemper in ſua reuolu-
tione
locum occupat.
tandem vtraque eſt omnium figurarum ſibi Iſoperimetrarum maximè capax. ſed ne
longior
ſim, vide Proemium Mecha.
quæſt. Ari otelis, cum noſtra explicatione in libro locorum Mathe-
maticorum
Ariſtotelis, vbi de admirandis circu@s proprietatibus fuſius diſſeritur.
porrò ſphæram eſſe cir-
culo
præſtantiorem hinc patet;
ille enim ſuperficies eſt duabus tantum dimenſionibus longitudine, & la-
titudine
prædita;
hæc verò eſt corpus tribus dimenſionibus conſtans, latitudine, longitudine, profundita-
te
, qua propter omnium figurarum, tum planarum, tum ſolidarum ſphæra obtinet principatum.
Vt autem ratio illa deſumpta à capacitate Iſoperimetrarum figurarum probè percipiatur, nonnulla de
Iſoperimetris
figuris in medium ſunt proferenda.
Iſoperimetræ igitur figuræ ſunt, quæ habent æquales ambitus, ſeu circum ferentias, ſiue ſint figuræ pla-
, ſiue ſolidæ, ideſt, ſuperficies, aut corpora;
quod, & eorum nomen pulchrè indicat ισος, enim græcè,
æqualem
, ſignificat:
@εριμετρος autem ambitum valet. vbi notandum eſt per figuram, cum Geometris, in-
telligendam
eſſe aeream, ſeu ſpatium tam planum, quam ſolidum terminatum aliqua peripheria, aut am-
bitu
, non autem ipſum ambitum ſolum, vt Geometriæ expertes perperam ſolent exiſtimare.
Cum igitur
dicimus
duas planas figuras, v.
g. triangulum vnum, & quadratum vnum eſſe inuicem Iſoperimetra, in-
telligimus
duas ſuperficies, vnam triangularem, alteram quadratam habere æqualem ambitum, qui ambi-
tus
erit linea, eas terminans.
cum verò dicimus duo corpora eſſe Iſoperimetra, v. g. cubum vnũ vni ſphæ-
eſſe Iſoperimetrum, intelligimus ſpatia eorum ſolida, ſeu eorum ſoliditates habere æquales ambitus,
ideſt
, terminari æqualibus ſuperficiebus, corpora enim ſuperficiebus terminantur.
Aduertendum præterea eſt, duas figuras planam alteram, alteram vero ſolidam, nulla ratione poſſe eſſe
mutuo
Iſoperimetras, quia cum earum ambitus ſint diuerſi generis, planorum enim ſunt lineæ ambientes,
ſolidarum
verò ſuperficies, nequeunt inter ipſas reperiri vllæ proportiones, vt conſtat ex definitione ter-
tia
lib.
5. Elem. Euclidis; quare neq; proportionem æqualitatis inter eas reperire erit, ideſt, linea, & ſuper-
22[Figure 22] ficies neq;
æquales, neq; inæqua-
les
inuicem eſie poſſunt.
his præ-
notatis
probandum eſt circulum
inter
omnes planas figuras Iſo-
perimetras
ſphæram verò inter
ſolidas
pariter Iſoperimetras eſ-
ſe
capaciſſimam.
Exponãtur pri-
mo
aliquot planæ figuræ Iſope-
rimetræ
, quarum prima ſit trian-
gulum
Iſoſceles, vt in figura vi-
des
, cuius ſingula latera cõſtent lineolis 5.
æqualibus, baſis verò 6. ſic enim eius perimeter, ſeu ambitus con-
tinebit
huiuſmodi lineolas 16.
quarum modulus ſit linea F. diuiſa in 16. particulas æquales. ſecunda figu-
ra
ſit quadratum, cuius ſingula latera contineant quatuor lineolas æquales prædictis, ſic enim erit eius
perimeter
16.
Tertia ſic circulus, cuius perimeter, vel peripheria compræhendat etiam 16. ex prædictis
lineolis
.
Cum igitur omnium perimeter ſit 16. ſecundum æquales menſuras, erunt omnes tres inuicem Iſo-
perimetræ
.
conſtruximus autem circulum alijs duabus Iſoperimetrũ hac ratione: conſtat enim ex demon-
ſtratis
ab Archimede, quod etiam experimento patere poteſt, circumferẽtiam circuli ad ſuam diametrum
habere
ferè eandem rationem quam habent 22.
ad 7. quare per auream Arithmeticæ regulam, reperio ita
ſe
habere 22.
ad 7. quemadmodum 16. ambitus ſcilicet quaſi circuli, ad 5. & vnam vndecimam, quare 5. &
vna
vndecima ex illis lineolis, erit quæſita diameter.
huius diametri dimidium eſt 2. & ſex vndecimę, acce-
ptis
igitur pro ſemidiametro 2.
& ſex vndecimis ex prædictis lineolis. earum interuallo deſcriptus eſt cir-
culus
alijs duabus figuris Iſoperimeter, iam ſingularum areæ menſurandæ ſunt, vt appareat circulum eſſe
earum
capaciſſimum, atq;
adeo maximum.
Quemadmodum autem Geometræ aptè lineas æqualibus lineis metiuntur, ita etiam ſuperficies, ſeu pla-
nas
figuras æqualibus planis, videlicet æqualibus quadratis menſurant, quia, vel teſte Ariſtotele, menſura
debet
eſſe eiuſdem generis re menſurata, menſuratio trianguli ſic perficitur;
ducta perpendiculari A D.
quæ baſim bifariam ſecat, dimidium baſis, quod eſt 3. ducitur in perpendiculum A D. quod eſt 4. vnde pro-
ducuntur
12.
ideſt, 12. quadrata æqualia, quorum latera ſunt lineolæ æquales prædictæ, hac autem 12. qua-
drata
conſtituunt aream trianguli, &
proinde ipſius magnitudinem produnt. quod manifeſtius ſit, ſi com-
pleatur
rectangulum A D B E.
id enim erit æquale toti triangulo A B C. vt figuram contemplanti patere
poteſt
;
& ex 42. primi Elem. Euclidis. Continet autem hoc rectangulum 12. parua quadrata, quæ eſt area
trianguli
, vt dictum eſt.
Quadratum autem continet 16. quadrata æqualia prædictis: quare ipſius area ma-
ior
eſt area trianguli;
quoniam quamuis illi ſit Iſoperimetrum magis tamen ad rotũditatem accedit, ideſt,
anguli
ipſius magis dilatantur, ac proinde euadit capacius, ac maius.
Circuli menſuratio ſic abſoluitur à
Geometris
;
ducunt ſemidiametrum in ſemicircumferentiam, & quod producitur eſt circuli area, ſeu
4630De Mundi Fabrica. titas; ducta igitur ſemidiametro 2. cum ſex vndecimis in 8. ſemicircumferentiam, producitur 20 cum qua-
tuor
vndecimis pro circuli area.
id clarè perſpicitur conſtructo rectangulo ex ſemidiametro, & ſemicircũ-
ferentia
, vti vides in figura, ſic enim ſemidiameter ducitur in circumſerentiam;
in eo rectangulo vides
contineri
16.
parua quadrata, & alia 8. rectangula, quadratis minora, quę tamen æqualia ſunt 4. & quatuor
vndecimis
quadratis, quibus circulus quadratum ſuperat.
hæc praxis probatur à P. Clauio in Geom. practi-
ca
lib.
4. cap. 6. & propoſ. 4. lib. 7. idem aliqua ex parte experiri poteris, ſi enim prædi ctus circulus diuidatur
in
parua quadrata prædictis æqualia, apparebit eum multa plura ex ijs continere quam 16.
vti videre eſt in
circulo
P.
priori æquali, vnde patet circulum eſſe trium harum figurarum Iſoperimetrarũ capaciſſimum,
idemque
accidet in omnibus alijs figuris:
vbi obſeruandum eſt illam ſemper eſſe capaciorem, quæ ro-
tundior
eſt.
Ex demonſtratis è contrario patet, eandem ſuperficiem minori ambitu contineri, quo ambitus fuerit
rotundior
.
Præterea manifeſtum eſt eos hallucinari poſſe, qui vrbes, aut regiones Iſoperimetr as æqua-
les
eſſe exiſtimant;
aut eas eſſe maiores, quæ maiori ambitu ambiuntur; eadem area ſub minori, & ma-
iori
ambitu coarctari poſſit.
vide Pappum Alexandrinum lib. 5. collectionum, aut Clauium lib. 7. Geom.
pract. ſed iam ad ſolida tranſeamus.
Exponantur igitur, ex. gr. tria ſolida Iſoperimetra, Paralellepipedum, Cubus, Sphæra. quorũ ambien-
tes
ſuperficies conſtent ex 24.
æqualibus quadratis, quorum modulus ſit quadratum M. Paralellepipedum
23[Figure 23] corpus quadratum oblungum inſtar trabis, cuius oppoſita
facies
ſunt paralellæ.
quod autem in figura exponitur am-
bitu
6.
faciebus, ſeu planis, quorum 4. lõgiora, ſingula con-
tinent
5.
quadrata cum dimidio: extrema verò duo vnum
tantum
.
Cubus verò tetminatur 6. quadratis ſaciebus, in
quibus
ſingulis ſunt 4.
quadrata. Sphæra autem debet, &
ipſa
ſphærica ſuperficie ambiri, quæ 24.
ex ijſdem quadra-
tis
æqualis ſit.
conſtruitur autem ſphæra prædicto cubo Iſoperimetra hoc modo. Accipitur quarta pars
ſuperficiei
eam ambituræ, ideſt, parua 6.
quadrata ex ijs, quæ cubum ambiunt, in circulum redi guntur (vti
docet
Clauius in fine lib.
6. Elem. Euclidis, aut in Geom. pract. lib. 7. num. 4. appendicis) erit enim is circu-
lus
, circulus maximus futuræ ſphæræ, ac proinde diameter eius eiuſdem ſphæræ diameter erit;
habita igi-
tur
diametro, habebitur etiam ſphæra, ſicque tria aderunt Iſoperimetra, quæ etiam Mechanicè, diligenti
tamen
opera, ex aliqua ductili materia, veluti ex cera, confici poſſunt, quòd Lectoris induſtr@æ relinquo.
Prædicta igitur tria Iſoperimetra iam menſuranda ſunt, ideſt, earum capacitates inueſtigandæ: porrò li-
neas
lineis, &
ſuperficies quadratis ſuperficiebus menſuramus, ita etiam corpora corporibus, cub@s videli-
cet
metimur, quia teſte Ariſtotele, menſura debet eſſe eiuſdem generis, cum re menſurata.
Primo igitur
ex
lib.
5. Geom. pract. Clauij, Paralellepipedum capit paruos cubos 5 {1/2}. vt etiam ex ſolo figuræ aſpectu pa-
tet
.
Cubus autem capit paruos 8. cubos ex ijſdem, quare ſuperat Paralellepipedum cubis 2 {1/2}. ſphæram ſic
menſurabis
, per circinum diligenter, accipe diametrũ circuli maximi datæ ſphæræ, quem ſupra diximus
continere
parua 6.
quadrata ex ibi aſſumptis; eam diametrum inuenies cõtinere paulo plus quam 2. & duas
tertias
ex lineolis, ſeu lateribus quadratorum prædictorum;
hanc etiam diametrum ſic reperies, quoniam
area
circuli ad quadratum ſuæ diametri habet proportionem ſicuti ferè 11.
ad 14. ex prop @. 2. lib 4. Geom-
pract
.
Clauij, ſi per auream regulam fiat, vt 11. ad 14. ita 6. area circuli, ad aliud, inuenies 7. cum ſeptem vn-
decimis
pro quadrato diametri:
huius quadrati radix, erit etiam circuli diameter; ea autem radix ſit linea
2
.
& duo tertia, quamuis ſit vera radice minor: hic igitur radix ſi multiplicetur in ſextam partem ſuperfi-
ciei
ambientis ſphærã, ideſt, in 4.
productus numerus erit ſphæræ ſoliditas, ex propoſ. 7. lib. 5. Geom. pract.
Clauij
, productus autẽ numerus ex ductu 2.
& duobus tertijs, ſeu octo tertijs, ideſt, 10 duabus tert@js, igi-
tur
cubi 10.
cum duabus tertijs paruis ex ijſdem, qui conflant Paralellepipedũ, & cubum, cõſtituuntſphæ-
ſoliditatem, ſeu aream ſolidam.
quæ quantitas quamuis ſit vera minor ob aſlumptas proportiones, ad-
huctamen
ſuperat multo alia duo corpora Iſoperimetra, eſt enim ad Paralellepipedum ferè dupla, cubum
verò
ſuperat paruis cub@s 2 {1/2}.
ad eum enim ſe habet, vt 10. cum duabus tertijs, ad 8. idem accidit omnibus
alijs
@olidis ſphæræ Iſoperimetris.
patet igitur ſphæram eſſe omnium Iſoperimetrarum capaciſſimam.
quod
erat probandum.
Aliter eorum quantitates Mechanicè expendere poſſumus, ideſt, pondere examinare. nam ſi paralel-
lepipedum
pendit libras 5 {1/2}.
cubus pendet 8. ſphæra, vero pluſquam 10. cum duabus tertijs, debent autem
eſſe
ex eadem materia, &
quidem in pondere homogena. Hic etiam aduertendum eſt, corpus illud reli-
quis
eſſe capacius, quod magis ad ſphæricitatem accedit;
quod eius anguli magis dilatentur. Ex demon-
ſtratis
etiam ſequitur, eandem materiam ſub figura ſphærica minori ſuperficie ambiri, quàm ſub quauis
alia
figura:
quare eadem materia a ſphæricam ad cubicam translata figuram, maiori ambiente ſuperficie
indigeret
.
Patet igitur circulum inter planas, ſphæram inter ſolidas, eſſe capaciſſimas. Vide Clauium
de
figuris Iſoperimetris in Geom.
pract.
3 Ratio, ſi mundus non eſſet ſphęr@cus, ſequeretur Deum, naturamuè fruſtra ſuperficiem aliquam fe-
ciſſe
;
eadem enim mundi materia ſub alia quauis figura quam ſphęrica, ind@geret, vti ſupra annotauimus,
maiori
ſuperficie ambiente:
quare cum poſſit exiſtere cum minori ſuperficie, ſi ſit ſphærica, cur ad aliam.
figuram fuiſſe redigenda, quæ la xiori ambitu indueretur.
4 Apes, Veſpæ, Crabrones, ſuis cellulis capaciſſimam omnium figurarum replentium vacuum,
4731Liber Secundus. buunt; quidniigitur Deus, & natura in hac mira mundi architectatione, figurarum capaciſſimam coopta-
rint
?
vide loca Ariſtotelis Mathematica cum noſtra expoſitione ad tex. 66. tertij. de cælo, vbi admiranda
hæc
Apum induſtria exponitur.
Atq; ſunt rationes, quæ quidem ſatis probabiliter mundum eſſe ſphæricum perſuadent, non tamen
euidenter
euincunt:
potuit enim D. O. M. aliqua de cauſa nobis ignota, aliam ei attribuiſſe figuram.
Hiſce porrò quæ lumine naturali dicta ſunt, addenda exiſtimaui nonnulla, ex ſacris literis, in confirma-
tionem
rotunditatis Mundi.
ea autem ſunt, quæ noſter Pererius tom. 1. lib. 2. cap. 3. in Geneſim, de hac re
ſcribit
.
vbi cum aſſeruiſſet Philoſophiæ atq; Aſtronomorum ſententiam de Mundi rotunditate, poſtea ſic
ſubdit
;
quare non ſunt nobis audiendi Scriptores quidam Eccleſiaſtici, qui cælum eſſe rotundum non mo-
do
negarunt, ſed etiam ſacris literis aduerſari exiſtimarunt:
Atenimuero tantum abeſt vt contraria ſen-
tentia
, contraria ſit Diuinæ ſcripturæ, vt cum ea mirificè concordet.
Enimuero cælum eſſe rotundum,
nec
vno loco, nec obſcurè indicat ſacra ſcriptura, nam in lib.
Eccleſiaſt. Diuina Sapientia ſic loquitur; Gy-
rum
cæli circuiui ſola, quod textus græcus ſignificantius exprimit, dicit enim, gyrum cæli rotundaui, ſiue
conglobaui
ſola.
& apud Iob, cùm dicitur; ſub quo curuantur qui portant orbem, ideſt, mundum, clarè ſi-
gnificatur
mundum eſſe orbem, ſeu globum.
tandem verba illa in cap. 8. Prou. Gyro valiabant abyſſos, ſi-
gnificant
circulo cæleſtium corporum inanitatem hanc quę intra cælos eſt, circundatam eſſe.
hæc ille. por-
ro
de cæli Empyrei figura Theologorum eſt diſputare, ac determinare non noſtrum.
De Mundi quantitate, & Magnitudine. Cap. IIII.
QVod ad diſcretam attinet quantitatem, ideſt, vtrum vnus, an plures ſunt mundi, nihil certi naturæ
lu
mine aſſeri poſſe exiſtimo, neq;
noſtrum eſt id inquirere.
De continua verò, ideſt, de mundi magnitudine, nihil in præſentia ſtatuere poſſumus; cum totius mun-
di
magnitudo paulatim per partes ipſum componẽtes magna Aſtronomorum ſagacitate indagetur;
qua-
re
ad finem vſq;
præſentis tractatus differendum, vbi oſtendemus totius Mundanæ Sphærægyrum con-
tinere
milliariorum Aſtronomicorum 302.
412. 000. & ſemidiametrum Mundi conſtare ex ſemidiametris
terræ
14.
000. quæ faciunt milliaria noſtratia 48. 111. 000.
De mundano lumine, & vmbra. Cap. V.
QVa ratione mundus ab aliquo externo, ac non mũdano lumine colluſtretur, atq; inde vmbram emit-
tat
, non inquirimus, quia nullum habemus huius colluſtrationis indicium, aut fundamentum.
Verum
ex
vſu fuerit, ob ea, quæ dicentur, nonnulla de mundana luce, &
vmbra, quibus interiora mundi
lumine
, &
tenebris perfunduntur, vniuerſim ex aſtronomica optices parte prænotaſſe.
1 Omne corpus lucidũ, ac luminoſum, vti Sol, lumen ab ſe per lineas rectas, ſeu per rectos radios quo-
quo
verſum emittit:
imò quodlibet lucidi corporis punctum idem efficit.
2 Lumen iſtud, non æquèomnia obuiantia corpora perſundit, ſed aliter diaphana ſeu tranſparẽtia, vti
aerem
, &
cælum: aliter den@a, & opaca, vti terram, lapides, Lunam. D@aphana quidem lumen adueniens
ſuſcipiunt
, ſed liberum illud tranſmittunt, nec ſiſtunt, aut reflectunt:
Opaca verò lumen ſe inuadens ſiſten-
do
, ac detinendo, ab eodem illuminantur;
illudq; in aduerſum reflectendo conſpicua omnibus reddũtur:
aer, aut criſtallus quia lumen tranſmittũt, etiamſi ab eo perſpicua, non tamen conſpicua reddu ntur. paries
vel
terra, quia lumeu detinent, non ab eo ſolum illuminantur, ſed etiam ab eo viſibilia efficiuntur.
aer, &
æther
, quia lucem liberam præterlabi ſinunt, ideo vmbram nullam emittunt, quoniam vmbra eſt lucis pri-
@atio
, quam iſthæc diaphana nullam efficiunt.
Opaca verò corpora, cum lucem, ne vlterius peruadat, in-
24[Figure 24] hibeant, ideo in parte lumini auerſa, negatio-
nem
luminis, quæ ipſiſſima eſt vmbra, efficiũt.
3. Hanc lucem per lineas rectas, ſeu per re-
ctos
radios, protendi ac euibrari vmbrarũ do-
cet
experientia;
videmus enim vmbras ex om
ni
parte rectis lineis terminari, quæ rectæ li-
neæ
, ſeu radij debent intelligi produci à cor-
pore
vmbroſo per aerem, vſq;
ad vmbræ finẽ:
quod hinc facilius percipltur. quia ſi quæ opa-
ca
lumini obijciantur, ea ſolum lumine priua-
ri
videmus, quæ obici illi, ac lumini in dire-
ctum
ſint fita.
hanc linearum rectitudinem,
nobis
oſtendunt in ſequentibus figuris duæ
lineæ
A E.
& B F. quæ vmbram luminoſæ
ſphæræ
A B.
vndique terminant, pro quibns
intelligere
etiam poſſumus duos radios re-
ctos
A E.
B F.
4 Præmittendum eſt, vmbram eſſe non
ſolum
illam ſuperficiem tenebroſam in
4832De Mundi Fabrica aut pariete apparentem, ſed eſſe in aere quid ſolidum, aut corporeum non illuminatum; eſt enim vmbra
in
toto illo aere, directo lumine non perfuſo, qui in parte corporis illuminantis auerſa latet:
qui quidẽ aer
ſpatium
quoddam occupat tres habens dimenſiones:
vmbra verò, quæ in pauimento, aut muro nigricans
ce@nitur
, eſt illius vmbræ ſolidæ ſectio, vel terminus factus à pariete;
vt in figuris, in quarum prima ſphæ-
ra
A B.
illuminante alteram ſphæram C D. proijcitur vmbra C D. F E. quæ nihil aliud eſt, quam aer ille
rectis
radijs ſphæræ lucidæ non perſuſus qui aer corpulẽtus eſt:
circulus autem obſcurus E F. parieti G H.
adhærens, eſt terminus, ſeu ſectio illius vmbræ corporeæ, facta ab ipſo pariete.
5 Notandum aliam eſſe lucem primariam, iliam ſcilicet quæ nullo obice recta fertur: aliam ſecunda-
riam
, quæ ſcilicet ex illa aliquo modo, ſed tamen valde debilior, hinc inde deriuatur:
ſic in vmbra non om-
mno
tenebroſa, lumen aliquod videmus, quod ſ@cundarium eſt;
ſic etiam in conclaui directis radijs imper-
uio
, lucem ſecundariam, &
aliquando tertiariam cernimus.
6 Lucem, vti diximus, vlterius ſemper recta tendere, id quidem per idem medium, ſeu ei@ſdem tran-
ſparentiæ
diaphanum verum eſt:
ſi verò ſecundum medium, ſeu diaphanum alterius denſitatis occurrat,
ibi
radius refrangitur, ideſt, angulum in eo confinio facit;
inde tamen iterum rectus protenditur, exceptis
rad
js perpendicularibus, qui ſoli non refranguntur, ſed recta tendunt.
ſimiliter ſi corpus opacum, quod
pl
anè læuig.
tum, ac perpolitum, inſtar ſpeculi ſit, radianti lumini obijciatur, lumen illinc, reflectitur, ac
reſilit
, vt in ſpeculis paſſim cernimus;
quod tamen reflexum lumen, per lineas rectas reuertitur. hinc ori-
25[Figure 25] tur lux triplex, directa, refracta,
reflexa
.
in præſenti figura cor-
pus
lucidum A.
poſitum ſit, v. g.
in ęthere aut aere puro, emittat-
que
duos radios A B.
& A D. oc-
currentes
denſiori corpori, v.
g.
aeri
caliginoſo, aut aquę, in con-
finio
lineæ D B.
radius A B. quia
perpendicularis
eſt ad aquam, recta vſq;
in C. tendit: at verò radius A D. quia obliquè aquæ accidit ideo
refrangitur
in D.
in confinio ſcilicet; poſtea tamen per D E. iterum rectus progreditur. In altera figura
lucidum
A.
radium A B. in ſpeculum D E. immittit; hic radius, quia obliquus eſt ad ſpeculum, ideo ad par-
tem
alteram reflectitur:
fiuntq; duo anguli æquales, angulus ſcilicet A B D. qui angulus incidentiæ dici-
tur
, &
angulus C B E. qui reflexionis eſt. quòd ſi radius A B. perpẽdicularis eſſet ſpeculo, qualis eſſet A D.
in
ſe ipſum reflecteretur.
7 Poſita hac radiorum recta proceffione ſequuntur tres vmbrarum differentiæ, quarum exemplain
ſphæricis
corporibus exhibeo.
Primo enim ſi lucida ſphæra, ſphæra ſibiæqualem irradiat, eius exactè hę-
miſphærium
illuſtrat, vmbraque rotunda columnaris, ſeu cylindrica in infinitum proijc@tur, vt prima fi-
gura
indicat.
Secundo, ſphæra minorem ſphæram illuminens, pluſquam hæmiſphærium illuminat, vm-
braque
exurgit conica, vt in ſecunda figura.
quantum autem vltra hęmiſphærium illuſtret, perpulchrè do-
cet
angulus vmbræ, quantus enim eſt angulus acuminis vmbræ conicę, tantus eſt exceſ@us vltra hæmiſphæ-
rium
illuſtratus:
vt patebit cum de vmbra terræ tractabitur. Tertio, ſphæra maiorem ſphæram illuſtrans
minuſquam
hæmiſphærium illuſtrat:
vmbraque protenditur in amplum, & infinitum, quæ Calathoidis
eſt
, vt in tertia figura apparet:
quantus autem ſit ille defectus, docebit angulus G. qui ex concurſu radio-
rum
extremorum ad partem alteram fieret;
de quo alias. Cum autem Sol ſit maior cæteris omnibus cor-
poribus
opacis perpetuis, ſequitur omnes vmbras ſolares eſſe conicas.
Sed his addatur ſequens Corol-
larium
.
8 Ex vmbra corporis erectis cognita, illius altitudinem ſic explorabis. ſit altitudo C D. perpendicu-
lariter
erecta;
eam ſic metiere; menſura prius vmbram eius A D. quæ ſit, v. g. paſſuum 12. deinde erecto
26[Figure 26] baculo B E.
ex ipſa vmbra cu ius altitudo tanta ſit; vt eius vm-
bra
præcisè perueniat vſque ad A.
ſiue cuius ſummitatis ſit in
confinio
vmbræ, &
radij A C. vmbram terminantis; menſura
igitur
eius vmbram A E.
quæ ſit v. g. quatuor paſſuum, bacu-
lus
verò ſit 2.
paſſuum: iam dico ita ſe habere A E. ad E B. ſi-
cuti
, A D.
ad D C. & quia A E. eſt dupla ipſius E B. pariter
A
D.
dupla erit ipſius D C. & quia A D. eſt paſius 12. erit ipſa
D
C.
paſſus 6. quæſita altitudo. huius demonſtratio pendet ex
duobus
triangulis æquiangulis A D C.
A E B. quorum latera
circa
æquales angulos ordinatim ſint proportionalia;
vt ex apparatu patet.
Finis Libri Secundi.
4933
LIBER TERTIVS
DEPARTIBVS
MVNDI,
ET
PRIMO DE PARTE ELEMENTARI.
CVm tota Mundi fabrica, ex duabus præcipuis partibus conſtet, Elementari videlicet, atque Cęleſti,
de
vtraq;
ſeorſim ſecundum præſcriptam methodum agendum eſt: & quidem primò de Elementari.
De loco partis Elementaris. Cap. I.
HÆc inferior mundi pars, quæ ex Elementis componitur (quæ tria ne, an quatuor ſint, Phyſiologis
diſputandum
relinquimus) tota intra Lunares gyros continetur, vnde etiam ſublunaris appellatur,
videmus
enim ex quouis terræ loco Lunarem globum circa terram eodem modo reuolui.
porròita ſita
eſt
, vt circa Mundi centrum, æqualiter vndiq;
exurgat, vt ex ijs, quæ de ſingulis Elementis dicenda ſunt
manifeſtum
erit.
Hæc porrò de huius ſphæræ loco dicta ſint ſecundum communiorem Aſtronomorum ſententiam, quá
nos
quoque ſequimur;
& quorum Mundi ſyſtema, vel conſtitutionem initio huius tertiæ partis exhibui-
mus
.
Enimuerò altera Aſtronomorum tum veterum, tum recentiorem ſecta, multo aliter de mundi ſy-
ſtemate
, non equidem vt reor ad veritatem, ſed ad ingenij oſtentationem, opinatur:
non enim Elemen-
r
arem globum, circa mundi medium conſtituunt, ſed eius locum cum Solis loco commutant:
Solem nam-
que
in totius vniuerſi medio ſiſtunt;
Elementarem verò ſphæram, & quidem Lunari cælo circundatam,
ibi
, vnde Solem detraxerunt, ſubſtituunt:
quemadmodum in adiecta figura contemplari licet. Inferius
verò
cum de motu terræ ſermo fuerit, Authores huius ſubtiliſſimi commenti, necnon eorum ſenten-
tiam
latius aperiemus.
Systema Mundi ſecundum Philolaum Phthagoricum, & eius ſectatores.
27[Figure 27]
De figura partis Elementarijs. Cap II.
EXiſtimo partem hanc mundi Sublunarem, atq; Elementarem eſſe ſphæricam; Primo, quia intra Lu-
circulationes, ſeu intra concauum cæli, ſeu regionis Lunæ compræhenditur, quæ circulationes in
modum
ſphæricum aguntur, ergo erit illud etiam, quod abillis ambitur, ſphæricum.
Secundo, quia cum
vt
poſtea patebit, terra, &
aqua globum rotundum conſtituant, circa quem aerſphæricè aſſiſtat, veriſimi-
le
eſt, reliquum etiam corpus vſq;
ad Lunam, in modum ſphæræ circumfundi.
5034De Mundi Fabrica.
De motu Sphæra Elementaris. Cap. III.
TRes ſuntſecundum Phyſiologos motus ſimplices, circularis, rectus ſurſum, qui & aſcenſus dicitur; &
rectus
deorſum, qui &
deſcenſus; reliqui motus mixti dicuntur. Circularis primo hac ratione huic fe-
toti ſphæræ ineſſe videtur, nam Mare Oceanum, vt nonnulli tradunt, &
nos ſuperius explicauimus in
mundi
motu, ab ortu in occaſum motu primi mobilis quamuis lentè, videtur tamen cieri.
Secundo quia
veriſimile
eſt cęlum Lunæ circulariter moueri, ergo etiam veriſimile eſt ſupremam huius ſphęræ partem,
quæ
cælum Lunæ contingens eſt, illud in gyrum ſubſequi.
Motus rectum deorſum, ideſt, deſcenſus cer-
nitur
manifeſtè in omnibus grauibus, quæ niſi impediantur deſcendunt, vt aqua, &
terræ partes, lapides,
grandines
, &
c. Motus autem rectus ſurſum, ideſt, aſcenſus manifeſtè apparet in rebus leuibus, vt in bullis
aeris
, quæ in aqua aſcendunt, in fumis, vaporibus, &
omnibus halitibus, & c. quæ omnino ob leuitatem
ſumma
petunt.
Vt autem perfectè Tyrones intelligant, qua ratione hi motus in hac Elementari ſphæra peragantur, in-
ſpiciendum
eſt appoſitum ſchema;
in quo terra, & centrum eius ſit vbi C. cælum Lunæ A D B E. motus
igitur
circularis fit circa centrum C.
vti ſi quid moueretur per prædictam circumferentiam ab A. in F. &
ab
F.
in E. atq; hinc in G. inde in B. & ſic deinceps.
28[Figure 28]
Deſcenſus verò incipit à parte ſuperiori, ideſt, à quolibet cę-
li
puncto, &
tendit verſus C. & quidem per lineas rectas in C.
concurrentes: quare ſi plura grauia ſint in punctis A. F. D. B. & c.
quæ
ſuę inclinationi libera relinquantur, ſuapte natura deſcen-
dent
per lineas rectas A F.
F C. & c. ad medium quare deſcenſus
hic
in C.
tandem deſinit. quod ſi graue ob impetum in deſcenſi
aqui
ſitum vltra C.
procederet, non amplius deſcenderet, ſed
aſcenderet
.
Aſcenſus demum rectus è contrario incipit à me-
dio
C.
& quoquouerſus recta tendit ad quælibet cæli puncta,
cælum
enim (vt ille cecinit) vndiq;
ſurſum: ſic leuè quodpiam
ex
C.
ſuæ ſponti relictum aſcendit æquè ad A. per rectam C @.
atq
;
ad B. per rectam C B. prout illi liberum fuerit.
Iuuenes igitur puerilem, ac vulgarem illam opinationem,
atq
;
imaginationem corrigant, qua grauia ablatis impedimen-
tis
perpetuò deſcenſura putant.
ſimiliter animaduertant ho@
motus
minime effici per lineas paralellas, verum per lineas ad
mundi
medium ſeu centrum concurrentes, contra quam pueri,
ac
ignarum vulgus opinantur;
ij enim putant mundum inſtar
furni
eſſe, vt in adiecta figura repræſentatur, terramque vndi-
que
cælum contingere, grauiaque in perpetuum, ni impedirentur, deſcenſura eſſe, &
quidem per lineas
paralellas
, v.
g. grauia duo, G. & F. putant deſcenſura deorſum in perpetuum per lineas paralellas infini-
tas
G H.
F I. Exiſtimant etiam homines terræ inſidere ſecundum lineas inuicem paralellas, hoc eſ@ ho-
mines
ſtantes, &
erectos, eſſe inuicem paralellos, quæ omnia figmenta ſunt ex mera inſcitia. Hæc autem
omnia
probantur experientia, quia in quouis loco terræ, etiam apud Antipodes, grauia tendunt verſus
centrum
terræ per lineam rectam, ni impediantur;
leuia verò vbique terrarum aſcendunt, ni quid obeſt
per
lineam rectam:
cum autem terra ſit ſphærica vt patebit, manifeſtum eſt hoſce motus fieri ſicuti di-
ximus
.
Vt autem adhuc perfectius grauium deſcenſus percipiatur, ſciendum eſt in quouis corpore graui reperi-
ri
duo centra, centrum videlicet magnitudinis, &
centrum grauitatis. Centrum magnitudinis eſt pun-
29[Figure 29] ctum æqualiter ab extremitatibus remotum, quod propriè in corpo-
ribus
regularibus reperitur vti ſunt Sphæra, Pyramis, Cubus, Cy-
lyndrus
, Octaedrum, &
c. Grauitatis centrum punctum eſt, in quo
ſi
graue ſuſpendatur in æquilibrio manet, etiamſi huc illuc trasfera-
tur
, ideſt, ſeruat eandem poſitionem, quam antea habebat;
cuius cau-
ſa
eſt, quia vndique ab illo puncto ſunt æqualia momenta, vt tradit
Pappus
Alexandrinus lib.
8. Collect. Mathem. vnde ſequitur, vt cum
graue
rectè deſcendit, ita deſcendat vt eius centrum grauitatis, re-
cta
, ſeu ſecundum perpendiculum ad centrum vniuerſi deferatur.
il-
la
autem linea per quam centrum grauitatis deſcendit, dicitur linea
directionis
, reliquæ verò eius partes per lineas, lineæ directionis pa-
ralellas
, vt in Prima ſuperiori figura, ſi corporis graui Z L.
centrum
grauitatis
fuerit Q.
in deſcenſu, punctum Q. ſemper delabetur per li-
neam
QC.
ipſaque erit linea directionis; partes vero Z. & L. per pa-
ralellas
illi in eodem ſemper ſitu prolabentur.
Quo verò loco cen-
trum
grauitatis in quouis corpore collocetur, ſubtiliſſima noſtra
ætate
Federicus Commẽdinus, &
Lucas Valerius infignes Mathem.
5135Liber Tertius. explorarunt: Nos autem hoe illud, ſinon tam exactè, facilius tamen, iuxta inſtitutum noſtrum, indaga-
bimus
hac ratione;
ſuſpendatur liberè corpus, & a ſuſpenſionis loco cadat filium perpendiculi iuxta cor-
pus
, noteturque linea, quam filum perpendiculi in corpore deſignat.
rurſus ex alia parteidem corpus li-
berè
pendeat, atqueiterum à ſuſpenſionis puncto perpendiculi filum deſcendens, alteram lineam eidem
corpori
inurat:
hæc ſecunda linea priorem neceſſario ſecabit; nam cum centrum grauitatis ſit ſemper
iuxta
lineam illam perpendiculi, neceſſe eſt vtramque lineam a perpendiculo delineatam iuta grauita-
tis
centrum tranſire, atque adeò in illud idem punctum coacurrere;
quapropter neceſſe eſt, punctum il-
lud
, quod earum communis eſt ſectio, cent um grauitatis deſignare.
exempli gr. ſit corpus A B D E. cu-
30[Figure 30] ius centrum g@auitatis ſic inuenies;
Primo ex A. libere ſuſpendatur,
filumque
perpendiculi illi adhærens deſignet lineam A D.
ſecundo
pendeat
ex B.
lineaque perpendiculi ſit B E. quæ ſe viciſſim ſecent
in
C.
erit C. punctum indicans centrum grauitatis. quod quidem ali-
quando
eſſe poteſt non in ipſo C.
ſed tamen è regione illius ſemper
erit
intra, aut extra corporis ſoliditatem;
cum enim vtraque linea
per
centrum grauitatis, aut iuxta illud tranſeat, neceſſario C.
per
quod
vtraque tranſit, erit grauitatis centrum quæſitum.
Poſtremò
eſt
illud notandum, ſi grauè ad centrum mundi liberè dilabatur, num-
quam
quieturum, niſi eius centrum grauitatis, mundi centro con-
gruat
;
ſic enim erit in æquilibrio, nec pars altera, alteram propel-
let
amplius.
ſi cum impetu deſcenderet, vltrò citroq; centrum mun-
di
ob impetum ſæpius reciprocaretur, ſed paulatim ceſſante impetu,
tandem
centrum grauitatis, com centro mundi coincideret.
Hacte-
nus
de tribus ſimplicibus motibus dictum ſit:
nunc de mixto motu,
qui
in hac Elementari parte cernitur pauca ſuperſunt dicenda.
tunc igitur aliquid mixto motu mouetur,
cum
mobile illud impeditur ab aliqua re, ne ſuo naturali, ac ſimplici motu moueatur, v.
g. gutta aquæ
pluentis
ſuapte natura rectà deorſum petit, &
quidem ſuo motu ſimplici, qui rectus eſt; ſed accidit vt à
vento
tranſuerſim ſtante ab illa rectitudine deturbetur, &
in tranſuerſum, atque obliquè transferatur-
huiuſmodi
motus eſt illi accidentalis, ac præter naturam;
& dicitur mixtus, quòd duobus aduerſis moto-
ribus
efficiatur, ſitque neutrius eorum proprius, &
naturalis; in exemplo allato, motus illius guttæ à ven-
to
actæ partim deſcenſus eſt, partim tranſuerſalis:
quatenus deſcendit participat motum rectum aquæ
proprium
;
quatenus verò in tranſuerſum agitur, participat motum venti proprium, aut circularis, aut
rectus
eſt.
eodem etiam modo aliquid, dum circulari, ac ſimplici motu fertur, poteſt abeo deturbari ab
a
liquo extrinſeco, vnde poſtea mixtis deferatur.
Atque de his ſatis.
De Magnitudine Sphæræ Elementaris. Cap. IIII.
NOnniſi ex quantitate terræ prius exploratæ, in quantitatis reliquorum Elementorum, ac proinde
totius
Elementaris globi cognitionem iri poteſt.
quapropter hoc loco, nihil certi ſtatuere debemus,
infra
tamen maniſeſtè oſtendemus diametrum Elemen.
ſphæræ continere terrenas diametros 52. quæ
efficiunt
milliaria Aſtronomica 357.
396. milliare autem Aſtronomicum, vti poſtea dicemus, eſt ſexage-
@@ma
pars vnius gradus terreſtris circumferentiæ;
eſtque idem, ac milliare commune, & vulgare.
De lumine, & vmbra huius ſphæræ, nihil peculiare hoc loco occurit.
Finis Libri Tertij@
5236
LIBER QVARTVS DE TERRA
De loco Terræ. # Cap. I.
DIcimus terram eſſe in medio Sphæræ mundi, ſeu Firmamenti, ita vt medium ſiue
centrum
eius ſit vnum, &
idem cum medio, ſiue centro Mundi, & Firmamenti.
quod primus omnium Parmenides Eleates ante Chriſti natiuitatem ann. 452.
circiter
animaduerit.
Prima ratio ſit, quia exiſtẽtibus nobis in quouis ſuperficiei terreſtris loco, ſtel-
eiuſdem ſemper magnitudinis cum ad meridianum peruenerint, ſecluſis va-
poribus
, ac nebulis, apparent:
quod non accideret, niſi æqualiter vndique ab om-
nibus
cæli partibus, ſeu ſtellis diſtaremus:
cum autem Firmamentum ſit ſphæri-
cum
, in eoque ſtellæ infigantur, à quibus æque vndique abſcendimus, neceſſa-
rio
ſequitur, nos in medio eius, ſiue apud eius centrum reſidere;
ac propterea
Terra
cui inſiſtimus medium mundi obtinebit.
2 Vbique terrarum cæli medietas vna ſemper ſpectatur, altera ſemper infrà horizontem occultatur:
videmus namque ſemper ſex ſigna Zodiaci, quæ cæli dimidium in gyrum occupant, ſupra horizontem,
reliqua
verò ſex infra latere:
quod quidem neutiquam contingeret, terra extra mundi medium ſita. Idem
etiam
inde patet, quia cum luminaria ſunt ex diametro oppoſita, quod accidit in perfecto plenilunio, eo-
rum
vno occidente, alterum oritur, ideſt, ambo in horizonte ſpectantur, atqui horizon mundum bitariam
ſecat
, igitur mundi ſemiſſis ſupra horizontem exiſtit.
Porrò ſicuti in cap. de horizonte dictum eſt, horizon Phyſicus, & Aſtronomicus in cælo inſenſibiliter
differunt
:
ob nimiam enim cæli à terra diſtantiam, differentiam eorum inibi inſenſibilis euadit. vnde quã-
uis
allatæ rationes ad horizontem Phyſicum referantur, qui exacte mundum bifariam non ſecat, validæ
nihilominus
ſunt, quia eum bifariam phyſicè partitur.
3 Ratio deſumitur ab Eclypſibus Lunæ; quando enim Luna eclypſatur, Soli perfectè diametralite@
opponitur
, vt, &
experientia, & Aſtronomorum calculationes oſtendunt. priuatur autem lumine, quia
in
vmbram terræ incurrit, ſicque obiectu terræ Solis lumen inhibetur;
neceſiario igitur terra tunc erit in-
31[Figure 31] ter Solem, &
Lunam; experientia enim docet, corpus vmbro-
ſum
medium eſſe inter luminoſum, &
obumbratum; erit igitur
terra
inter Solem, &
Lunam, ac proinde in mundi diametro in
quapiam
Eclypſis, quæ in appoſita figura fit A B C.
ſimiliter
in
altera quauis Eclypſi, ideſt, quæ in alio Zodiaci loco contin-
gat
, terra neceſſario erit in mundana diame@ro, v.
g. in Eclypſi
D
B E.
in vtraque igitur fuit in mundi diametro, ergo etiam
in
loco B.
qui ſolus in vtraque diametro eſt: idem accidit in
omnibus
Lunæ defectibus;
ſed locus B. eſt in mundi medio, in
eo
enim ſe mutuo diametriſecant:
terra igitur medium, ac cen
trum
illud obſidet.
autem rationes, euidenter propoſi-
tum
concludere videntur.
4 Inſtrumenta omnia Aſtronomorum ſupponunt terram
eſſe
in centro mundi, v.
g. ſupponunt Horologium ſolare eſſe
in
centro, imò apicem ſtyli illius eſſe ipſum mundi centrum:
conſtruuntque illud ipſum perinde, ac ſi eſſemus in centro, eo-
demque
vtuntur eadem hypotheſi, ex qua nullum ſequitur in-
conueniens
, quinimò omnia veritate conſona ſuccedunt;
vide-
mus
enim prædicta horologia rectè horas perpetuo indicare.

ſunt rationes Aſtronomicæ.
Phyſicæ ſunt ſequentes.
5 Ratio Phyſicorum eſt. grauia omnia deorſum tendunt, ergo terra omnium Elementorum grauiſ-
fima
, infra ea deſcendet, atque in infimo loco, nempe a cælo remotiſſimo, quod eſt eius centrum, reſide-
bit
:
quæ ratio non conuincit relipſa terram inibi eſſe ſed tantummodo in eſie debere; eſt tamen vera cauſa
poſitus
terræ.
Cæterum meritò homines mirantur, cum intelligunt terram in medio mundi ſitam, aere
circumfuſam
nullo fultam fulcimento pendere, ſed hanc illi naturam conditor eius ſapientiſſimus indi-
dit
, quippe qui, vt aiunt ſacræ literæ, firmauit orbem terræ, qui non conmouehitur, quam immobilita-
tem
Ouidius eleganter ſic cecinit;
stat viterraſua: & alibi,
Ponderibus
librata ſuis immobilis bæret.
5337Liber Quartus.
Nec minus eleganter Manilius, ſic,
Nec vero tibi natura admiranda videri
Pendentis
terræ debet, cum pendeat ipſe
Mundus
, &
in nullo ponat vestigia fundo.
Neq; tandem alterius Aſtronomorũ ſectę ſententia hocloco ſilentio prętereunda eſt, qui terr am quidem
in
medio elementaris ſphæræ collocant, at verò ipſam elementarem ſphærã, ac proinde terram extra mun-
di
medium inter errantia ſydera euehunt, vt ſuperius iam expoſuimus, &
quam infra refellemus.
De Motu Terræ. Cap. II.
NOn de terræmotu, ſed de motu terræ hicagendum eſt: ille enim nihil habet Aſtronomicum, ac proin-
de
totus phyſicis relinquendus eſt:
Primo igitur certum eſt totam terram non moueri motu recto, ita vt à mundi medio cælum verſus aſcen-
dat
:
in præcedenti enim cap. probatum eſt eam in mundi centro quieſcere. quælibet tamen eius pars ſi libe-
demittatur rect@ deorſum ad vniuerſi medium delabitur, vt experientia docet.
2 Neq; terram in eodem loco manentem, orbiculariter circa ſuum centrum conuolui opinamur: nam
ſi
quod graue corpus, v.
g. lapis, ex edito loco demittatur, deorſum recta deſcendens, in eum locum decidit,
cui
antea directè, atq;
ad perpendiculum iminebat; quod quidem nullo pacto accideret, ſi terra in gyrum
raperetur
, tunc enim dum lapis deſcenderet, terra interim commota locum illum, cui antea lapis immine-
bat
, deferret alio.
quæ ratio probat terram nullam ad partem circumuerti.
3 At verò non moueri à Septentrione in Meridiem, aut contra, peculiaris occurrit ratio; quia ſcilicet
poli
altitudines vbiq;
perpetuo variarentur: ſi enim polum verſus verteretur, idem nobis accideret, ac ſi ver-
ſus
polum progrederemur;
polus videlicet magis, ac magis eleuaretur, quò magis in Septentrionem profi-
ciſceremur
, vti illorſum ambulantibus quotidie contingit:
Atqui numquam poli altitudines vſquam, ne-
que
ſtellarum ad eadem loca habitudines mutantur, ex quibus euidens eſt, terram hoc motu minimè com-
moueri
.
4 Cùm terra ſit omnium Elementorum grauiſſima, ac propterea (vt vidimus) omnium infima, conue-
niens
eſt, eam quoq;
ab omni motu immunem exiſtere, grauitas enim motui obſiſtit, quæ in terra maxima
eſt
;
quare grauitas erit cauſa terrenæ quietis, & immobilitatis.
5 Accedat tandem communis Philoſophorum, ac Mathematicorum ferè omnium authoritas, qui eam
in
mundi medio prorſus immobilem confingunt.
6 Dixi ferè omnium, quoniam nonnulli tum veteres, tum recentiores Aſtronomi terram moueri exiſti-
runt
.
ex veteribus primus Nicetas Syracuſanus (teſtè Cicerone primo Tuſcula:) terram moueri ſenſit; cu-
ius
poſtea ſententiam ſecuti ſunt (teſte Plutarcho de placitis Philo:)
Heraclides Ponticus, atq; Ecphantus
Pythagoricus
, in medio mundi terram circa proprium centrum reuoluentes:
exiſtimabant enim apparere
ſtellas
oriri, non quòd ipſæ ab ortu in occaſum circa ſtabilem terram mouerentur:
verum quòd ipſis manen-
tibus
terra ab occaſu in ortum, ſpatio 24.
horarum circum verſaretur; hoc enim poſito, non minus ſtellas mo
ueri
videremus, quam ſi verè mouerentur.
Philolaus præterea Pythagoricus (eodem Plutarcho teſte,) ali-
ter
terram collocabat, ac commouebat, nam præter diurnam cõuerſionem, volebat eam in gyrum localiter
moueri
ſecundum Zodiacum motu annuo, quemadmodum Solem, ac Lunam moueri putamus, vnamq;
vnã
eſſe
ex ſtellis.
Philolaus ſequutus eſt Ariſtarchus Samius, qui vt tradit Archimedes initio libelli de arenæ
numero
, poſuit ſtellas inerrantes, atq;
Solem immobiles permanere, terram verò ipſam circa manentem So-
lem
circumferri;
& quidem ſecundum circumferentiam circuli, qui eſt in medio curſu conſtitutus, ideſt, ſe-
cundum
Eclypticam;
Sphæram autem inerrantium ſtellarum circa idem centrum cum Sole fixam, cuius
commenti
imaginem qualemcumq;
appoluimus cap. 1. tractatus ſecundus de loco partis Elementaris: quam
nunc
reuiſere conſultum fuerit.
qua hypoteſi omnia phænomena, non minus quam alij excuſabat, vtinfe-
rius
dicemus.
Hanc veterum de motu, ac loco terræ ſententiam ſuperiori ſeculo Nicolaus Copernicus, vir acri ingenio
præditus
, atq;
Aſtronomiæ reſtaurator, ab inferis iterum excitauit, atq; contra aliorum ratione tutatus eſt;
hanc hodie nonnulli etiam celebres Mathematici vti lo: Keplerus, Ghilelmus Gilbertus de Magnetica Phi-
loſophia
, &
alij, mordicus tuentur; cæteri vero omnes eam veiuti abſurdiſſimam reijciunt. Addit tamen
Copernicus
vna cum recentioribus, non ſolum terram ſecus Eclypticam moueri, ſed vna ea moueri etiam
aquam
, &
aerem, ac totam deniq; ſphęram interlunarem, ijſdem prorſus lationibus, quibus ipſa terra affici;
qua
hypotheſi non ſolum omnes ſaluantapparentias, verum etiam omnium aduerſariorum argumenta faci-
ſe eludere putant.
Porrò hanc opinionem falſam eſſe, ac reijciendam (etiamſi ſuperioribus rationibus, &
authoritatibus
manifeſtum ſit) multo tamen certius euaſit hac tæpeſtate, qua Eccleſiaſtica authoritate, tan-
quam
ſacris literis aduerſa, inhibita eſt.
7 Alij aliam quandam terræ notionem, quamuis inſenſibilem ineſſe contendunt, inter quos eſt noſter
Vaſquez
, in prima ſecundæ, diſp.
81. cap. 3. hac autem vtuntur ratiocinatione. Terræ moles ita circa mundi
centrum
conſtituta eſt, vt in æquilibrio ſita ſit, ideſt, partes eius circa mundi centrum æque ponderent, ac
propterea
immota conſiſtat:
quæ verò in æquilibrio manent, quouis minimo ex vna parte addito, vel ablato
pondere
, ab æquilibrij ſitu dimouentur, vt experientia quotidiana in lancibus, ac ſtateris oſtendit, &
ratio-
nes
Mechanicorũ euincunt.
cum igitur perpetuò circa rerram, res variæ modò illi addantur, modo
5438De Mundi Fabrica. tur (vt cum lapis in altum proijcitur, vel cum aues ab ea auolant, & ad eandem aduolant, aut eum aliquid ſu-
per
eam ſaltat) neceſſariũ eſſe videtur ipſam in perpetua quadam trepidatione inſenſibili tamen titubare, ac
vacillare
.
Verum enim verò contra hanc terræ vacillationem ſic obijcio; ſi iſthæc vera eſſent, oporteret vt
terra
à validis ventis, qui in montes, arbores, turreſq;
magna vi impingunt, ſenſibiliter admodum rotaretur.
quod tamen nullatenus contingere videmus; ergo trepidatio illa, ita trepidat, vt nulla ſit. huic tamen obie-
ctioni
, quidam ſatis acutè ſic reſpondit;
difficilius, videlicet, eſſe terram motu circulari quam recto ſurſum,
ac
deorſum commouere;
quia cum quodlibet pondus terrę additur ex vna parte, centrum eius grauitatis va-
riatur
, quo variato, terra naturaliter mouebitur, quia centrum grauitatis nouum, ad mundi centrum nutat,
quare
terra naturaliter mouebitur, donec iſtud centrum eius grauitatis, centro mundi congruat.
At verò ad
motum
circularem, nullam terra habet aptitudinem, illiq;
propterea repugnat, ac reſiſtit: quare vis venti
in
gyrum minimè poteſt circumuertere, niſi tanta ſit, quæ totum terræ pondus ſuperet;
requiritur igitur vis
tota
terræ grauitate maior, quæ eam in gyrum actura eſt.
quare adhuc prædicta terræ vacillatio videtur
ſubſiſtere
.
Aduertendum prædicta omnla etiam in mare quadrare.
De Terræ illuminatione, & vmbra. Cap. III.
1 SOlem terram illuminare, luce clarius eſt, cum quotidie hanc illuminationem videamus, quid enim@
aliud
eſt ipſa dies, quam terreſtris globus à Sole colluſtratus?
Enimuerò cum terra ſit corpus opa-
cum
, ac denſum, lumen Solis ſiſtit, ac reflectit;
hacq; ratione ex parte Soli aduerſa lumine eius perfunditur,
atq
;
clareſcit, quam claritatem, ac ſplendorem, diem appellamus. Porro hanc lucem à Sole mutuatam, terra
ad
Lunam vſq;
reflectit, eamque, à qua noctu viciſſim Solis lumine reflexo perfunditur, grata vice, ac per-
mutatione
eiuſdem ſolaris luminis, illuſtrat.
quod præcipuè circa nouilunia perſpicitur; ea enim pars Lunæ,
quæ
tunc temporis nondum à Sole illuminata eſt, &
tamen videtur, ideo videtur, quia Sole lumine à terra il-
luc
repercuſſo, aliquo modo clareſcit, ſicque apparere poteſt:
verum hac de re oportunius in tractatu de Lu-
na
agendum erit.
2 Terreſtrem globum à Sole vmbram proijcere manifeſtum eſt; quid enim aliud nox ipſa eſt, quam ter-
vmbra?
quæ circa terram alternatim cum illuminatione, ſeu cum die promouetur. cum enim terra ſit cor
pus
opacum, ac proinde lumini ſit imperuium, neceſſario ex parte Soli auerſa, lumine priuabitur, ſicq;
tene-
bras
, &
vmbram, quæ nihil aliud ſunt, quam lucis priuationes, ex illa parte effundet. hanc etiam vmbram
lunares
Eclypſes manifeſtam reddunt;
nihil enim eſt aliud Lunaris Eclypſis, quam defectes luminis Solaris
in
Luna, qui ei accidit, quòd in vmbram terræ incurrat:
cuius rei euidens eſt ſignum, quod quoties Luna
defectum
patitur, lbi @emper eſſe comperitur, vbi directè vmbra terræ proijcitur;
eſt enim Luna deficiens
ſemper
ex ea terræ parte Soli auerſa, quæ vmbram efficit, eſtque ſemper Soli è diametro penitus oppofita,
quam
etiam in partem vmbra proijcitur.
quod præterea Aſtronomorum obſeruationcs, & Eclypſium cal-
culationes
, ac certæ prædictiones ſupponunt, atq;
demonſtrant.
3 Hæc vmbra terreſtris eſt conica; (quod vt probè percipiatur repetendum eſt cap. 5. de Lumine, & Vm
bra
ex tractatu de Mundo.)
quod inde patet, quia hæc vmbra eſt finita, non enim aſcendit vſq; ad cælum ſu-
periorum
Planetarum, Martis, &
c. ſi enim illuc aſcenderet Planetas illos obumbraret, lumineq; eos non ſe-
cus
, ac Lunam priuaret;
quod tamen non contingit; erit igitur hæc vmbra finita. præterea eſt etiam rotun-
da
, nam in facie Lunæ defi ientis, confinium vmbræ, ſeu defectus, cum parte non deficiente, eſt ſemper linea
circularis
, quæ curu tas aliunde prouenire nequit, quam ab vmbræ rotunditate;
quod euidens ſignum eſt vm
bram
hanc eſſe non ſolum longam, ſed etiam rotundam:
ſed cum ſit etiam finita, ſequitur neceſſario eam eſ-
ſe
conicam, idelt, veluti corpus quoddam oblongum, rotundum, atq;
acuminatum; ſicuti ſecunda figura
num
.
7. citati cap. repræſentat.
4 Porro ex hoc vmbræcono, duo conſequuntur maximè notanda: vnum eſt terram eſſe rotundam: al-
terum
, Solem eſſe terra maiorem:
vt patet ex eodem num. 7. cap. 5. de quibus conſectarijs ſuis locis tracta-
bimus
.
5 Cùm igitur Sol ſit terra maior, illuminabit pluſquam hemiphærium, ſeu pluſquam dimidium eius; v@
patet
ex præallegato loco:
quantum autem illud ſit, quod vltra hemiphęium colluſtratur, perpulchrè doce@
@cumen
, ſiue angulus vmbræ, quantus enim eſt ipſe angulus, tantus eſt exceſſus ille colluſtratus, quod ex ſe-
32[Figure 32] quen@i deſcriptio-
ne
, quamuis mi-
nimèvera
, ideſt,
quamuis
non ha-
beat
reapſe, veras
proportiones
, ſic
demonſtro
, Sol ſit
circa
A.
centrũ. ter
ra
ſit R N E F M.
eius centrũ l. dia-
meter
N M.
diri-
mathemiſphæriũ
55
[Empty page]
56 33[Figure 33]
PAGINAS 38. & 39.
peri quantitatem vmbræ lunaris, quam depictam vides apud vmbram T. extenditurque à Luna perigæa verſus Terram, ea@que ſemidiam. 5. tranſcendit. ea-
demque
ratione apponi poſſunt vmbra reliquorum ſyderum, ſed aduertendum eſt vmbram T.
mucronem dirigere verſus Solem, à quo eum deberet auertere,
quod
ideo feci, ne figuralongior euaderet.
eadem ratione ex distantijs, & proportionibus ſyderum tradendis (atque in Tabellis proprijs ad finem Firmamen-
ti
exponendis) poterit quilibet figur am hanc vſque ad Firmamentum extendere, ideſt, in prælonga carta Zona Mundi ſemidiametrum ducere, quæ constet T.
ſemidiam. 14000. atque in ea deſcribere omnia ſydera, ad proprias perigæorum, & apogæorum diſtantias, cum ſuis magnitudinibus ad T. relatis, necnon
cum
ſuis vmbris;
ſicuti factum eſt in præſenti figura vſque ad Solem. hæc autem conſtructio pendet, ex dicendis de diſtantijs, & diametris ſingulorum rela-
tis
ad T.
porrò ex huiuſmodi delineationem, admirandam huius mundanæ fabricæ ſymmetriam, abſque vllaimaginationis molestia, aut fallacia, verum ma-
gna
animi voluptate contemplari licebit.
57
[Empty page]
58
[Empty page]
59
[Empty page]
60 34[Figure 34]
EXPLANATIO, ETCONSTRVCTIO FIGVRAE PONENDAE INTER
COn ſtat præſens figura paralellis quatuor lineis rectis, & pluſquam dimidia: quæ omnes tamen (ſaltem per imaginationem) constituendæ ſunt in directum
ad
vnam tantum rectam lineam efficiendam;
ſicuti ego prius eam in longa papyri Zona deſcripſeram; ſed quod præ longitudine Bibliopolis eßeti commo-
do
, eam in haſce quinque partes diuiſam ad banc breuitatem contraxi;
quas tamen quilibet poterit ab inuicem prius diſſectas vnam post alteram ſecundum nu-
merorum
ſeriem iterum in longum connectere, atque in pristinum ſtatum reſtituere:
quod quidem Lectori conſulo, vt maiorem ex ea fructum, ac volupta-
tem
percipiat.
porrò tota hæc linea refert diſtantiam à centro Terræ, vſque ad ſummum apogæum cæli Solis; ſeu eſt ſemidiameter conuexi eius. quæ conſtat,
vt
postea patebit, ſemidiametris Terræ 1182.
atque in ea poſita ſunt ſuis locis corpora Planetarum, necnon vmbra Terræ, & Lunæ, omnia cum veris, ac
mutuis
eorum proportionibus.
Eam autem ſic conſtruxi, primo deſcripſi globulum Terræ, quem initio totius lineæ vices notatum litera T. quoniam vero ſe-
midiametro
Terræ vtuntur Aſtronomis pro cæterarum magnitudinum, ac diſtantiarum menſura;
ideo in prima linea ſinistrorſum numeraui 52. huius Terræ
ſemidiametros
, quæ eſt finitimæ Lunæ diſtantia, ſeueft Lunæ perigæum, ibique Lunæ ſphærulam, ad Terram comparatam depinxi:
inde ad 68. ſemid. quæ
eſt
ſupremæ Lunæ à T.
remotio, ſeu apogæum, iterum poſui lunulam. hinc vſque ad 254. ſemid. poſui terminum lineæ, ac ſimul vmbræ terrestris, quam vi-
des
à terra illuc vſque in acutum deſinere.
postea ad ſecundam lineam, ex eadem parte, facto gradu, ac dextrorſum procedendo ad ſemid. 285. occurrit
Veneris
perigæum.
inde pariter dextrorſum ad tertiam lineam flectendo, atque per eam ſiniſtrorſum redeunti, ad ſemid. 571. perigæum Mercurij, & po-
stea
ad 761.
Mars perigæus fiunt obuiam. hinc per quartam lineam, nulla re inſignitam tranſcendimus ad quintam, in qua ad 1102. ſemid in Solem peri-
gæum
incidimus.
deinde ad 1142. ad Solem ipſum in mediocri diſtantia ſitum peruenimus. cuius ſphæra ibi depicta habet ſemidiametrum constantem ex ſe-
midiam
.
T 5 {1/2}. vt habeat veram cum Terrę proportionem. ſicuti etiam globuli Lunæ, Ven. Merc. & Mart. habent ſemidiam. ad ſemidiam. T. relatas; qua-
les
exponuntur in Tabella ſecunda ad finem Firmamenti.
Quando igitur hæc figura erat vnica linea in longa papyri faſcia extenſa, duxi duas lineas Solem, ac Teuram hinc inde tangentes, quæ ibi concurrerunt
vbi
nunc est vmbra T.
apex, ideſt ad num. 254. ſicque eius longitudinem denotarunt: vt patet ex ſuperiori tractatu de lumine, & vmbra. eodem modo re-
61
[Empty page]
62
[Empty page]
6339Liber Quartus.
illuminatum M R N. verſus Solem: linea E F. ſit diametro paralella, claudatq; portionem terræ N E F M.
quam vltra hemiſphærium Sol illuſtrat; hæc autem terræ portio eſt inſtar faſciolæ cuiuſdam terræ præcin-
gentis
, cuius latitudo erit arcus N E.
vel M F. quæritur nunc quantus ſit hic arcus, hic enim eſt quantitas por
tionis
illius.
pars autem terræ E F. vmbroſa erit, vmbraq; terræ erit E F C. lam dico angulum vmbræ C. tot
gradus
aut minuta continere, quotſunt in duobus arcubus ſimul N E.
M F. ideſt, eund m arcum angulo C.
ſubtendi
:
hoc autem eſt nihil aliud quam angulum C. quantitatem illam continere: quod ſic patebit; conſi-
deretur
quadrilaterum I E C F.
in quo duo anguli ad E. & F. ſunt recti per 18. 3. Elem. ergo reliqui duo an-
guli
ad I.
& C. ſunt ſimul æquales duobus rectis, quia quodlibet quadrilaterum habet ſuos 4. angulos ſimul
æquales
quatuor rectis, ex ſchol.
propoſ. 32. primi Elem. quare angulus I. tãto minor erit duobus rectis, quan-
tus
fuerit angulus C.
ſiue minor erit duobus rectis, quantitate anguli C. quare arcus E F. qui angulo I. ſubten-
ditur
ex centro, ac propterea eius quantitatem indicat, tanto minor erit duobus angulis rectis, hoc eſt tanto
minor
erit gr.
180. ſiue ſemicirculo N E F M. quantus fuerit angulus C. ſiue dixer s, tanti erunt duo arcus ſi-
mul
N E.
M F. qui conflant exceſſum vltra dimidium illuſtratũ. qui exceſſus duplus ex aſtronomicis demon-
ſtrationibus
, &
calculis reperitur eſſe minuta 28. quaretotus arcus E R F. illuſtratus, erit gr. 180. 28′. arcus ve
N E.
& M F. ſinguli e unt 14′. min. quare Zonula illa N E F M. lata erit tantummodo min. 14′. ideſt, quar
ta
ferè pars gradus, quæ erunt milliaria aſtronomica 15.
Sol igitur vltra terræ hemiſphærium illuminat hinc
in
gyrum milliaria 15.
aſtronomica, quæ omnia probari poſſunt etiam oracticè, vt in apparatu docui; cõſtru-
cta
enim qualibet figura in qua corpus @uminans ſit vtcumq;
maius illuminato, & ductis reliquis lineis, &
vmbra
etiam delineata, ſemper reperies (ſi per circinum rectè acuminatum diligenter operatus fueris) an-
gulum
vmbræ, tot gradus, vel min.
compræhendere, quot fuerint in exceſſu, vltra hemiſphærium illuſtrato.
6
Quantitatem vmbræ terreſtris, ſeu longitudinem explorare oportet.
huius rei gratia duo ſupponere
oportet
, quæ inferius ſuo loco erunt demonſtranda.
quorum primum eſt, Solis centrum a centro terræ di-
ſtare
, in mediocri diſtantia, ſemidiametris terræ 1142.
alterum eſt ſemidiametrum Solis ad ſemidiametrum
terræ
habere proportionem quam habet 5 {1/2}.
ad 1. ſi igitur accuratè figura deſcribatur, quæ haſce habeat ra-
tiones
, qualis eſt præſens ad ſiniſtrã, ſlatim apparebit vmbræ longitudo exploranda;
ibi enim vmbra in acu-
tum
deſinet, vbi radij Solis extremi terram contingentes concurrent, reperieſq;
vmbram elongari per ter-
ſemidiametros ferè 254.
Idem autem Geometricè ijſdem ſuppoſitis aſſequeris in hunc modum, in figura ſuperiori, qua vſi ſumus
ad
illuminationem terræ inueſtigandam, ducatur linea O I.
paraleila ipſi B E. eritq; paralellogranũ B E I O.
nam etiam duæ O B. I E. ſunt paralellæ, quia perpendiculares ſunt eidem B E. per 18. 3. Elem. conſiderentur
præterea
duo trianguia A B C.
& A O I. quæ ſimilia ſunt, per coroll. 4. ſexti; igitur perquartam ſexti, eſt vt
A
C.
ad I C. ita A B. ad O B. ſiue ad ipſi æqualem I E. & diuidendo vt A I. ad I C. ita A O. ad O B. ſiue I E. eſt
autem
ex ſuppoſitione A B.
5 {1/2}. partium, qualium I E. eſt vna; quare A O. erit 4 {1/2}. eſt igitur eadem ratio 4 {1/2}.
ad
1.
quæ lineæ A I. quæ continet ſemidiametros trrræ 1142. ad alium numerum, qui explicet quantitatem
vmbræ
terreſtris, qui per regulam auream reperitur eſſe quaſi 254.
ſcilicet ſemid. terræ tanta igitur eſt ter-
reſtris
vmbrę a terra proceritas, cum igitur inueſtiganda eſt a@icuius aſtri vmbra, fiat vt exceſlus diametri So-
lis
ab aſtro ad aliud per auream regulam, illud enim erit vmbræ longitudo.
vide infra in cap. de Lunæ ma-
gnitudine
;
necnon in cap. de loco Solis; vbi plura de hac vmbra, & modo eam deſcribendi traduntur. Tan-
dem
conſiderandus eſt huius vmbrę motus;
cum enim ea ſit penitus Soliauerſa, erit ſemper eius apex in gra-
du
Eclypticæ Solis oppoſito, progredieturq;
conſequenter ad motum Solis ſecundum ſignorum ordinem,
atq
;
hæc ad hanc vmbram colluſtrandam ſufficiant.
De Terræ figura. Cap. IV.
PVeri, atq; imperitum vulgus, ſenſus æſtimatione perſuaſi, terram eſſe planum quoddam ad cælum vn-
diq
;
attinens, falsò exiſtimant: quorum mundi fabricam habes in ſecunda gura cap. 1. de Sphæra.
Elementari, in qua terra ſecundum eos eſſet planum A C. cælum vero efſet circulus A B C. & c. ſi enim id
eſſet
;
primo ſequeretur magnum inconueniens, neminem ſcilicet (præter vnum) in tali terræ planitie ha-
bitare
, aut conſiſtere poſſe (quod prima facie mirum videbitur) nam ſi terra eſſet tale planum, in medio eius
medio
eſſet centrum mundi, quia huiuſmodi planum ſecat cælum, ac mundum bifariam.
atqui omnia gra-
uia
deſcendunt ad centrum mundi niſi impediantur:
igitur quoduis graue poſitum in illa planitie extra cen
trum
illud, ad illud delaberetur, quia nihil obſtaret.
quare ſolus ille habitator, qui in medio terræ, atq; adeo
in
centro eſſet, ibi manere, accon ſtere poſiet, isenim centro mundi hæreret.
cæteri vero in plano illo non
poſſent
erecti inſiſtere, quia vt erecti inſiſtamus, neceſſe eſt noſtri corporis longitudinem eſſe in linea per-
pendiculari
, quæ directionis dicitur, ita vt pedes centrum aſpiciant, caput vero ſurſum ad cælum.
Secundo
ſequeretur
eodem temporis momento Solem, ac cætera ſydera omnibus tam orientalibus, quam occidenta-
libus
oriri atq;
occidere, omnes enim vnicum haberent horizontem, planum illud videlicet terræ: quod ta-
men
aliter contingit;
nam primo orientalibus, deinde alijs locis ſucceſſiuè, & poſtremo occidentalibus ap-
paret
, &
occultatur vt manifeſtè in Eclypſibus cernitur; nam ſi nobis, v. g. in meridie Sol eclypſetur, orien-
talibus
eadem, ecly@ſis poſt meridiem accider, &
tanto poſt meridiem tardius, quantoij fuerint orientalio-
res
.
idem et@ã accidit in Lunæ defectibus. conſtat autem ex cercis relationibus tardius eas apparere ad orien
tem
, quam ad occidentem, tardius, ideſt, pluribus horis ſecundum horologium, illius loci orientalioris:
ab-
ſoluto
enim omnibus eodem temporis momento fiunt.
imo Aſtronomi prædicunt quot horis prius vni
6440De Mundi Fabrica co, quam alteri apparitura fit. qui etiam ex hac eclypſium varia apparitione, explorant, quæ nam loca ſint
alijs
locis orientaliora, &
quanto, quod eſt longitudinem regionum explicare. quæ omnia ſi terra plana eſ-
ſet
aliter ſe haberent:
ſed quſa rotunda eſt, vt mox patebit, & Sol circa eam vniformiter, & ſucceſſiuè reuol-
uitur
, ideo prius vnis, quam alteris oritur, &
occidit. Tertiò ſi eſſet tantum vnus horizon, omnes eaſdem ſtel-
las
videremus:
atqui certum eſt ſtellas alias videre eos, qui magis ad Auſtrum habitãt, v. g. ſtellam Canopum
vident
Aegyptij, quam nos minimè conſpicimus.
terra igitur nullo modo planum eſt.
2 Dicendum igitur terram eſſe rotundam, ac ſphæricam, non quidem Geometricè, ſed rudi, quodam-
modo
, cum eius ſuperficium valles, ac montes aſperam reddant.
cuius primum ſit argumentum, quod vt mo-
do
dicebamus, Sol, Stellæ, Eclypſes, circa terram omnibus habitatoribus ita ſucceſſiue apparent, perinde ac
ſi
circa ſphęram rotundiſſimam mouerentur, hoc eſt regulariter, &
vniformiter, ita vt locis, v. g. per 15. gra-
dus
magis orientalibus, vna hora prius appareant:
atq; hoc accidit, vbiq; terrarum ſecundum terræ gyrum
ab
oriente in occaſum productum.
quod patet ex eclypſium prædictione infallibi, ſecundum quam non om-
nibus
eadem hora, ſed diuerſis apparituræ prænunciantur;
quæ certa prædictio ſupponit terram eſſe rotun-
dam
.
accedit etiam experient a nautarum Luſitanorum, & aliorum, qui dum totum terrę ambitum circum-
nauigant
, eandem ſtellarum vniformem, ac regularem apparitionem vbiq;
obſeruant. quæ omnia euincunt
terram
, &
quidem maximè ab oriente in occidentem eſſe rotundam.
Quod verò ſit etiam a Septentrione in Auſtrum rotunda, ſimilis præcedentibus ratio perſuadet, nam am-
bulantibus
nobis, v.
g. Septentrionem verſus altitudines poli regulariter, ac vniformiter creſcunt, perinde
ac
ſi circa ſphæram progrederemur.
hac ratione ſi Parma, vbi polus arcticus eleuatur ferè gr. 45. ad Boream
milliarijs
60.
quæ gradum vnum efficiant, proficiſcamur, pariter polus gradu vno amplius eleuabitur ſupra
horizontem
, eritq;
propterea eleuatus gr. 46 quod ſi alia 60. milliaria vlterius perrexerimus, alio itidem gra-
du
eleuabitur, eritq;
eleuatio gr. 47. idem accidit proficiſcentibus ad alterum polum. idque non in Europa
ſolum
, ſed in Africa, Aſia, Nouo orbe, &
vbiq; terrarum, vt quotid anæ nautarum, ac viatorum relationes
teſtatiſſimæ
comprobant:
Terra igitur non ſolum ab oriente in occaſum, verum etiam a Borea, in Meri-
diem
, ac proinde vſquequaque ſphærica eſt.
3 Vmbra terræ vt ſupra oſtendimus, conica eſt, & probauimus ab eclypſibus; quæ eclypſes fiunt circa
ferè
omnes terræ partes, igituriterra efficit vmbram co nicam ad omnes partes;
vnde neceſiario ſequitur ip-
ſam
eſſe vndique rotundam:
vmbra enim conica cùm habeat rotunditatem, habebit neceſſario pro baſi vm-
broſum
corpus etiam rotundum;
ſed cum hic conus vndique à terra proijciatur, fit vt terra neceſſario ſit vn-
dique
pariter rotunda.
4 Idem ex plurimis itinerum, ac nauigationum, quæ hac tempeſtate, circa maria, ac terras habentur, re-
lationibus
comprobatur:
qui enim totam per Antipodas terram circumnauigant ac tandem ad eundem lo-
cum
aliunde reuertuntur ad eandem vbique terrenæ molis faciem, &
figuram conſpiciunt, ijſque ſemper, &
vbique
omnia circa ſtellarum ortus, &
occaſus vniformiter, ac regulariter apparuerunt: quæ nullo modo
fieri
poſſent, niſi terra eſſet ſpærica.
5 Tandem ratio phyſica idem atteſtatur, cum enim terra ſit grauiſſima, ac ideò omnes eius partes pari-
ter
deorſum, ideſt, ad centrum mundi grauitent, fit vt ſingulæ quantum poſſunt, deſcendere conentur;
ex
quo
ſequitur extremarum atque extimarum partium a centro æquidiſtantia, quæ aliud nihil eſt, quam ſphæ-
ricitas
.
Porrò quamuis montes hanc ſphæricitatem impolitam efficiant, quia tamen ſumma eorum altitu-
do
reſpectu totius terrenæ molis, vt oſtendemus infra, eſt peuè inſenſibilis, ſphærica nihilominus;
ſaltem
phyſicè
appellãda eſt.
Illud etiam notandum omnes allatas rationes, poſſe etiam probare extimam aquæ, ſeu
maris
ſuperficiem eſſe ſphæricam.
Demum, & illud ſcitu dignum, Parmenidem Eleatem primum omnium
ante
Chriſti natiuitatẽ anno circiter 452.
hanc terræ globoſitatẽ demonſtraſſe: ex noſtra Mathem. Chronol.
De Mutatione rotunditatis terræ. Corrollarium.
PErgratum lectori forè ex@ſtimaui, ſi rem ſcitu digniſſimam expoſuero, quam pridem ac diu obſeruari,
præſertim
cum nullus, quod ſciam, eam literis mandauerit:
nos de ea in locis Ariſt. Mathematicis pri-
mum
ſatis fusè tractauimus;
vnde quæ ſequuntur ſummatim deſcribemus; Ea igitur eſt, Terræ totius ſuper-
ficiem
, quæ ob montes, ac valles aſpera, atque ruditer ſphærica, eſt in dies iam inde à mundi exordio paula-
tim
reduci ad perfectam ſpæricitatem, itaut aliquando naturaliter neceſsè futurum ſit eam a mari inundari,
atque
inhabitabilem reddi.
Primum igitur vt re cauſas probe teneamus, illud ex ſacris literis ſtatuendum;
Orbem terræ in ſuo primordio, fuiſſe perfectiori ſphærica figura præd ctum, ideſt, abſque montium, ac val-
lium
inæqualitatibus;
tunc enim tota mari obtegebatur, minimeque ideo apta animantium terreſtrium ha-
bitationi
;
tunc autem habitabilis reddita eſt, cum ipſius conditoris nutu, maxima terræ pars ex vnoloco in
alium
translata eſt, vnde illic marium concauitates, iſtic verò montium ſublimitates apparuerunt:
quo facto
aquæ
omnes, quæ prius totam terræ faciem tegebant, in loca illa decliuiora, ac concaua receſſerunt;
quæ
aquarum
congregatio mare apellatum eſt.
hinc nonnulli authores grauiſſimi aſſerere non dubitarunt, mon-
tes
ex illa terra conflatos eſſe, quæ maris concauitatem prius occupabat.
ex quibus ſequitur terram ſic mon-
tuoſam
, eſſe extra naturalem ſuam figuram, atq;
in ſtatu quodam violento. pręterea cum terra ſit grauior
quam
aqua, nullæ ipſius partes deberent eſſe eminentiores quam ſit maris ſuperficies, &
tamen re vera ter-
ra
mari altior eſt maximè verò montanæ regiones, quæ altera violentia terræ, &
aquæ ineſt: quare vtique
valde
conueniens eſt, terram, &
aquam ad earum primigenium ſtatum, ac figuram quotidie reuerti.
6541Liber Quartus.
Porrò cauſam huius reſtaurationis dicimus eſſe aquas, tum fluniales, tum etiam pluuiales, vt ex ſequenti-
bus
obſeruationibus fiet manifeſtum.
Primo videmus flumina quotidie montium radices corrodere, ac ſuffodere, ita vt paſſim ex omnibus mon
tibus
magnas efficiant ruinas, ac præcipitia, ſicq;
terra (vt eſt apud Iobum cap. 14.) alluuione paulatim con-
ſumitur
.
humum vero illam ex montibus delapſam ſemper ad loca humiliora fluuij deducunt.
Ex his fluminum corroſionibus naſcuntur tardiffimæ illæ, ſed tamen magnæ ruinæ, quæ Labinæ à laben-
do
dicuntur;
quibus non rarò pagi, ac vici integri in fluuios præcipites delabuntur.
2 Quotidie cernimus aquas pluuias montium ſuperficies ad ima deducere; hinc fit vt altiores mõtes ſint
etiã
cæteris duriores, ac lapidoſi magis, qua duritie aquis me@ius reſiſtunt.
hinc pariter fit vt antiqua in mon-
tibus
ædificia, fundamentis eorum paulatim detectis, non admodum diuturna euadant.
hac de cauſa Ro-
mani
Capitolij fundamenta modo tota ſupra terram extant, quæ olim altè ſub terram deſcendebant.
vide
hac
de re Georgium Agricolam lib.
3. cap. 1. vbi plura ſcitu digna reperies. ſed iam ad plana deſcendamus.
3 In planis igitur contrarium omnino accedere videmus, atq; in montibus plana videlicet loca quoti-
die
magis eleuari, quoniam aquæ terram, quam ſecum ex montanis detrahunt, in planis, &
alijs etiam de-
cliuioribus
locis deponunt.
hinc cernimus antiqua in hiſce locis ædificia, eſſe iam penè tota ſepulta, contra
quam
in editionibus locis accidat:
ſic Romæ ad radices ipſius Capitolij montis, cernere eſt triumph alem ar-
cum
Septimij iam penè totum terra obrutum.
eadem de cauſa in Pantheona nunc deſcenditur, in quem mul
tis
gradibus olim aſcendebatur@ſic etiã Epiſcopalia templa vetuſtiora, ſatis infra terram conſpiciuntur.
hinc
etiam
paſſim in antiquioribus vrbium domibus portæ complures occluſæ cernuntur parum ſupra ſolum ex-
tantes
, quæ cauſam ignorantibus, magnæ ſunt admirationi.
Ex quibus patet hanc ędificiorum demerſionem in terram manifeſtum eſſe ſignum eorum antiquitatis eo
maioris
, quo altius in terram defoſſa ſunt, v.
g. Bononiæ viſuntur plures antiquę vrbis Portæ, quas vulgò Bo-
nonienſes
appellant Torreſotti, valde demerſæ, ideo certum earum antiquitatis argumentum eſt;
ac proin-
de
verum eſſe, quod tradũt hiſtoriæ, eas tempore S.
Petronij, ſcilicet 1200. ab hinc ferè annis fuiſſe extructas.
Idem de cæteris quoq; fabricis iudicium haberi debet. animaduertendum tamen eſt cæteris paribus, eas al-
tius
eſſe demerſas, quæ in humiliori loco, quam quæ in editiori conſtructæ ſunt, ob allatam ſuperius rationẽ.

ſic
Bononiæ pariter Porta illa vetus quæ dicitur, il Torreſotto di S.
Giorgio, altius obruta eſt, quam quæ di-
citur
, il Torreſotto di Stracaſtiglione, quia enim illa in humiliori loco ſita eſt, propterea circa ipſam humus
facilius
congeſta accreuit.
4 Idem affirmant Architectores, qui dum fundamenta defodiunt, primò vbiq; in planis excauant terrã,
quam
commotam appellant, quæ lignis, ferramentis, ruderibus, numiſmatis, antiquis ſepulchris, alijſq;
re-
bus
permixta eſt:
hac autem eruta, humum aliam, effodiunt numquam antea commotam, ſed ſolidam, ac be-
compactam, nulliſq;
alienis rebus, præſertim artificiatis, commixtam. terra igitur illa commota, & im-
pura
, ea eſt, quam ex altioribus locis, aquæ in depreſſiora paulatim deportauerunt;
quæ non vbiq; eiuſdem
eſt
altitudinis.
quoniam verò in montibus nuſquam reperitur huiuſmodi terra mota, aut noua, vt patet ex-
perientia
Architectorum, manifeſtum eſt montes nullo modo creſcere, vt nonnulli ſomniant.
5 Comprobatur tandem noſtra obſeruatio, ex illa arte, quæ nunc viget, qua ſcilicet, per aquas fluuiales
aggerando
loca depræſſiora attollunt;
altiora verò corrodendo deprimunt, atq; hæc de terra.
Circa mare verò eadem contingunt; cum enim maris fundum ſit terreſtri ſuperficie depreſſius, atque in
mare
ingentia omnia flumina ſe exonerent, ſecumq;
magnam terræ, ac arenæ copiam inferant, continuo,
fiunt
circa maris litora propè oſtia fluminum, magnæ aggerationes, quibus multum litora in mare creſcunt,
illudq
;
recedere propterea cogunt.
Primo id quidem probatur authoritate Ariſt. lib. 1. Meteor. cap. de permutatione terræ, ac maris; necnort
authoritate
veterum Geographorum, &
Hiſtoricorum. Ariſtoteles igitur ibi in comprobationem huius ad-
ducit
primo magnam illam Aegypti aggerationem a Nilo flumine factam, pars enim illa Aegypti, quę Del-
ta
, Niliq;
donum appellatur, ab Herodoto, ex arenis, & limo ex Aethiopiæ montibus ſimul cum aquis Nili
delabentibus
, eſt conflata, atq;
antiquo litori addita, cui locum paulatim inare ceſſit, eſtque propterea Nili
donum
appellata.
Secundum Ariſtotelis exemplum eſt Ammonia Regio: cuius humiliora loca, ſcilicet ma-
ritima
, palam, inquit, eſt quod aggeratione facta, fiunt ſtagna, &
continens; & ſuccedente tempore aqua ſta-
gnans
exſiccata eſt, &
iam ob aggerationem annihilata. Tertium exemplum eſt Meotidis Paludis; at verò
ait
, &
quæ ſunt circa Meotidem paludem creuerunt alluuione fluuiorum tantum, vt multo minores magni-
tudine
naues, nunc innare poſſint, quam anno ab hinc 60.
quare ex hoc facilè eſt ratiocinari, vt multa ſtagno-
rum
, ita, &
hoc opus eſſe fluuiorum, & tandem neceſſe eſt, totum fieri ſiccum. vide Polybium lib. 4. pag. 317.
Quartum eſt Boſphorus Thracius, quod apud ipſum, breuitatis cauſa videas. Quinto accedat Plinij teſtimo-
nium
, qui tradit multas terras naſci, non ſolũ fluminum inuectu, ſed etiam marium receſſu;
ſic mare ab Am-
braciæ
portu 10.
millia paſſuum, ab Athenarum verò 5. millia; & alijs in locis plus minuſuè receſſiſſe ſcribit.
huc
facit locus Strabonius lib.
12. de Pyramo Ciliciæ fluuio; montes vero, inquit, egreſſus tantum limum in
mare
deducit, partim ex Cataonia, partim ex Ciliciæ campis, vt huiuſmodi de eo oraculum feratut.
Tempus erit rapidis olim cum Pyramus vndis,
In
ſacram veniet congeſto litto@e, Cyprum.
Hicenim fluuius è regione Cypri inſulæ in mare influit: hæc Strabo, apud quem plura huc ſpectantia, ac
ſcit@
digna reperies.
6 Verum recentiora, ac propiora non deſunt experimenta. Rauenna olim erat extremo littori
6642De Mundi Fabrica. rens, nunc ob aggerationem mare ab ea multum receſſit. Patauium mare alluebat, quod nunc 25. millia pa@-
ſuum
diſtat.
Aeſtuarium ipſum Venetum ob arenas à fluuijs hinc inde inuectas, fundum adeo extulit, vt vix
amplius
nauigationi ſit idoneum:
periculumq; immineat ne Venetiarum mirabilis locus ex maritimo fiat
terreſtris
.
demum noſter Bononienſium Rhenus, quamuis exiguus torrẽs paucis tamen annis quibus in Pa-
dum
, in quem arte immiſlus, influxit, eum ita arena, atq;
limo compleuit, vt & Pado, & fibi magno agrorũ
damno
, viam in mare obſtruxerit.
Cum igitur ob varias aggerationes mare cogatur magis quotidie rece-
dere
, fiatque alueus ipſius anguſtor, &
e@atior, neceſſe eſt aliquando futurum, vt exundare incipiat. quod iam
pleriſq
;
in locis accidit, vt in littore Baltico, Danico, & Hollandico; quibus in locis iam pridem ſunt extru-
cti
prælongi, ac præalti aggeres contra maritimas exundationes:
quibus antiquitus minimè opus fuiſſe Hi-
ſtoricorum
, &
Geographorum ſilentium comprobat. Hoc igitur modo terra ea, quæ montes conflat, pau-
latim
ab aquis in maris concauitates deducta, cauſa eſt vt mare ſenſim modo hac, modo illac, terræ ſuperfi-
ciei
ſuperfundatur;
ſicq; iterum terræ globus, vti erat exordio mundi inhabitabilis ob aquarum effuſionem
reddatur
:
atq; omnino ad priſtinum ſtatum, & figuram terra, & aqua reuertantur, in quo naturaliter quie-
ſcere
debent.
Quod probare volebam.
Tantum æui mutare poteſt longæ@a vetuſtas.
Hinc nonnulla deducuntur conſectaria ſcitu digniſſima; Mundum videlicet, vel ſaltem terram ab æter-
no
non fuiſſe figura hac præditam, quam nunc videmus, nec mundum perpetuo duraturum:
nam ſi hæc illi
montuoſa
figura ab æterno ineſiet, iam pridem tota illa montium tuberoſitas fuiflet ab aquis exeſa, &
con-
ſumpta
:
neq; æterna eſſe poterit, quia, vt probauimus, ſucceſſu temporis, reducetur ad perfectam rotundi-
tatem
, atq;
a mari inundabitur, vnde fiet inhabitabilis; indeq; neceſſario mortalium genus interibit qua-
propter
niſi igneo illo, quem ſacræ literæ innuunt, cataclyſmo ille præueniretur, aqua nihilominus interi-
turum
eſſet.
ſi plura deſideras conſule opus noſtrum de locis Mathematicis apud Ariſtotelem. multo poſt
tempore
a quo hæc literis mandaueram, incidi in libellum Philonis Hebræi de mundo.
vbi ipſe hanc rem
pauciſiſſimis
ac obſcurè tangit.
De Magnitudine. Cap. V.
DV pliciter telluris magnitudo conſideranda eſt, comparatè videlicet, & abſolutè. Terra igitur ſupremo
cælo
, ac toti mundo comparata eſt inſtar puncti, ac illius veluti centrum inſenſibile in eius medio reſi-
dens
quod quidem ex eo patet, quod vt ſupra probauimus ex quouis terræ ſuperficiei loco, non minus cæli
climidium
, quam ſi in eius centro eſſemus, videamus;
argumentum ſanè euidens terræ craſſitiem nullatenus
obſtare
, quin mundi hemiſphærium, ſeu ſemimundum ſpectemus, ac proinde ipſius molem ad totum mun-
clum
collatam inſenfibilem omnino euadere.
inſpiciatur figura ſeq. pag. 88. vbi quia terra maior eſt quã opor
teret
ideo horizon phyficus K L.
non dirimit cęlum in partes æquas, nam pars K C L. ſupra dictum horizon
tem
, quæ ſola à ſuo habitatore vi deri poteſt, multò minor eſt ſemimundo.
Quod ſi terra ibi depicta eſſet adeò parua, vt centro ſuo ibi depicto æqualis eſſet, tunc horizon K L. coin-
cideret
ferè cum horizonte aſtronomico A D.
ac proinde cælum in partes ad ſenſum æquas ſecaret, aliter
ac
ipſa terra faciat.
exiſtimandum igitur eam ad cælum nullius eſſe magnitudin s.
2 Ex probatiſſimorum Aſtronorum ſententia, vt poſtea videbimus inerrantium ſphæra, ſiue firmamen-
tum
ad terram collatum, eam ſaltem habet rationem, quam 2.
milliones millionum, & c. (vt aiunt) habent ad
1
.
ideſt, 2, 744, 000, 000, 000, ad 1. hoc eſt intra firmamenti concauitatem continerentur duo milliones mil-
lionum
, &
c. Terrarum, quare merito dicendum eſt, eam inſenſibilem euadere ſi cum firmamento compare-
tur
, um vnitas ad tantum numerum ſit pené nihil.
3 Idem oſtenditur ex Aſtronomicis inſtrumẽtis, vti ſunt ſolaria horologia; quando enim ea conſtruunt
Aſtronomi
, ſupponunt ſtyli apicem eſſe præcisè in centro terrę ac mundi, cum tamen poſtea eo vtimur, non
in
centro mundi, vel terræ, ſed valdè ab eo diſtantes, videlicet in terræ ſuperficie lumus;
nihilominus tamen
horas
adeo exactè indicat, ac ſi in centro exiſteret.
quod euidens indicium eſt, Telluris globum non ſolum
ad
totius vniuerſi machinam, verum etiam ad cæleſtem Solis regionem indiuidui puncti vicem obtinere;
quandoquidem Sol circa ſtyli apicem ſupra terram exiſtentem, eadem efficit, quæ ſi in eius centro eſſet, ef-
ficeret
.
4 Argumenta illa omnia ſuperius allata, quæ terram in medio mundi eſſe conuincunt, eandem quoque
eſle
inſtar puncti demonſtrant:
oſtendunt enim primo terræ ſuperficiem in centro mundi exiſtere. Illud po-
ſtremo
notandum quatuor has rationes pro terræ paruitate allatas, conuenire etiam, &
applicari poſſe Ele-
mento
aquæ, ſiue mari, vt conſideranti fac@lè patebit.
Terræ magnitudo abſoluta.
Iam tandem ad hanc ſubtiliſſimam Aſtronomorum indagationem, atq; vt ita dicam, ad primum Aſtro-
nom@æ
miraculum peruenimus:
Enimuero non ſolum illiteratorum vulgus, verum etiam philoſophan-
tium
complures ſæpius audiui, præclaram hanc atq;
abſtruſam cognitionem humani ingenij viribus impa-
rem
exiſtimantes.
quis enim, aiunt, eam metiens obiuit, aut ambire potuit, pelagus, lacubus, montibus cir-
cumambulantẽ
impedientibus.
Verum enimuerò Aſtronomi non pedibus, ſed ingenio, ac ſolertia ſublimius
incedentes
, eam circumluſtrarunt.
Rem autem aggrediamur. Quadruplicem in quauis ſphæra, vti terra
6743Liber Quartus. quantitatem conſiderare Geometræ ſolet; diametrum videlicet eius, peripherlam elus eirculi maximi, ſu-
perficiem
conuexam, vltimo ſoliditatem.
ſed priuſquam prædictas terræ quantitates indagemus, aut me-
tiamu
r, de menſuris ipſis nonnulla præmittere oportet.
35[Figure 35]
Pes Romanus erat duplo maior quam linea A B. in margine adſcripta, quem ex P. Vilalpando
de
Templo Salom.
deſumpſimus. Pes autem continet digitos 16.
Paſſus Geometricus continebat pedes quinque. eſt autem interuallum intus eiuſdem pedis ve-
ſtigia
duo ambulamus.
ideſt, ab eleuatione eiuſdem incluſiuè plantæ vſque ad eiuſdem poſitionem
excluſiue
.
Stadium continet paſſus Geometricos 125. vel pedes 625.
Milliaria ſiue milliare continet 8. ſtadia; ſed paſſus Geometricos mille, vnde & milliarium de-
nominatur
.
Leuca Gallica, & Hiſpanica continet ſeſquimilliarium, ideſt vnum cum dimidio.
Leuca Germanica communis conſtat milliar. 4.
Valor autem harum menſurarum ſumitur penes longitudinem, ac propterea terreſtres longi-
tudine
veluti itinere, per eas metimur.
ſolent præterea menſuræ ſumi etiam ſecundum latitu-
dinem
, ideſt, ſecundum ſuperficiem, in qua acceptione euadunt ſuperficies quadratæ, ſiue qua-
drata
;
ſic pes quadratus, paſſus quadratus; ſtadium quadratum, milliare quadratum, ſunt quadratæ
ſuperficies
, quarum quatuor latera ſunt æqualia quatuor pedibus linearibus;
vel quatuor paſſibus,
ſtadijs
, aut milliarijs linearibus.
in qua acceptione non habent inuicem eaſdem proportiones quas
habent
latera eorum, ſiue quas habent quando vti lineæ ſumuntur.
hiſce autem quadratis ſuperfi-
ciebus
vtuntur ad alias ſuperficies menſurandas.
Sumuntur etiam pro ſolidis menſuris, qua ratione ſunt omnes Cubi, quorum ſex ſuperficies cos
terminantes
, &
ambientes ſunt 6. æqualia quadrata modo explicata: ſic pes cubicus, paſſus cubicus,
milliare
cubicum, &
c. ſunt cubi, quos 6. pedes quadrati, vel 6. paſſus quadrati, & c. ambiunt. atq; hi-
ſce
cubis ſolida corpora menſurantur.
quare pes linearis menſurat alias lineas; pes quadratus ſu-
perficialis
, metitur ſuperficies:
Pes cubicus ſolidus, eſt ſolidarum menſura. his prænotatis varios,
eoſque
acutiſſimos modos explicemus, quibus Aſtronomi quadruplicem terræ quantitatem ſunt
perſcrutati
.
Aſtronomorum veterrimi, vti Ptolemæus in Geographia tradit, hanc inibant rationem. pri-
mo
conſiderabant quod cum terra ſit rotunda, atque in medio ſirmamenti ſita, cumque ambitus
tam
terræ, quam firmamenti maximus intelligatur ab Aſtronomis diuiſus in partes 360.
quas gra-
dus
appellauimus, neceſſario ſequitur ſingulis cæli gradibus ſingulos terræ gradus reſpondere;
vt
in
ſequenti figura, ſi inter duo loca in terra G H.
ſint duo, aut tres gradus, pariter in cælo in arcu
C
S.
illi reſpondebunt gradus duo, vel tres, & c. duæ enim lineæ X C. X S. è centro ingredientes
intercipiunt
arcus G H.
C S. ſimiles, ſeu proportionales, ideſt, quota pars eſt arcus G H. terreni
ambitus
, tanta erit etiam arcus C S.
cæleſtis peripheriæ, vt propoſitione prima Appar. probaui-
mus
, aſſumebant deinde duo loca ſub eodem meridiano poſita, v.
g. duo G H. & præterea duas
ſtellas
fixas, quæ ijſdem locis eſſent verticales;
earum diſtantiam diligenter per quadrantem ob-
ſeruabant
, quot ſcilicet gradus in meridiano inter vtramq;
interciperentur, ſeu quantus eſſet ar-
cus
meridiani inter vertices aſſumptorum locorum.
& quamuis hæc obſeruatio ſieret in ſuperfi-
cie
terræ, ob exiguam tamen eius paruitatem reſpectu firmamenti, perinde eſt, ac ſi in centro ha-
berentur
.
eundem propterea arcum C S. in cælo duo radij opſici, ſeu viſiui, ad ſenſum compræ-
36[Figure 36] hendunt, ſiue ex G.
in ſuperficie, ſiue ex cen-
tro
X.
egrediantur. quot igitur gradus inar-
cu
C S.
inueniebant, tot etiam in arcu terre-
ſtri
G H.
contineri neceſſario concludebant;
ponamus, v. g. fuiſſe gr. 3. in arcu C S. igitur
tres
quoque in arcu G H.
terreſtri contine-
bantur
:
quo in tres æquas partes diuiſo, gra-
dum
etiam vnum in terra exploratũ habue-
runt
.
hunc igitur ſic cognitum poſtea per ſta-
dia
metiebantur:
ei quæ vni conuenere ſta-
dia
ferè 1111.
milliaria verò prope 138. quia
vero
maximus terræ ambitus conſtat 360.
par
tibus
, ideo prædictum numerum ſtadiorum
multiplicantes
per 360.
totius terreni circuli
ambitum
continere reperunt ſtadia 400,000.

ideſt
, quadringenta millia, quæ efficiunt mil-
liaria
50.
000. ideſt, quinquaginta millia; vt
Ariſt
.
ad finẽ 2. de cælo ſic refert; Mathema-
ticorum
etiam, inquit, qui circumferentiæ
magnitudinem
ratiocinari tentant ad 400.

dicunt
eſſe ſtadiorum millia.
6844De Mundi Fabrica
Eandem quantitatem veteres alij ſyderum obſeruatores alia, ſimili tamen via compererunt; nam ex duo-
bus
diuerſis locis Poli altitudines obſeruarent, eo modo quem in meridiano circulo expoſuimus;
quæ binæ
altitudines
neceſſario tanto meridiani arcu diſcrepabant, quantus quoque erat arcus terreſtris meridiani in-
ter
eadem duo loca interiectus;
qualis in eadem figura eſlet arcus S D, differentiam altitudinum poli loco-
rum
H I, qui tantus eſt, quantus eſt arcus H I, inter eadem loca contentus;
quot enim gradus quiſ piam am-
bulans
ab H, in I, in terra obiret, totidem gradib.
ei polus D, ſupra alium horizontem C F, eleuaretur; quin
etiam
eidem horizon ſucceſſiuè permutatur, quouſque ſit in horizonte C F.
cognito igitur per quadrantem
arcu
S D.
cognitus quoque erit arcus H I, in gradibus. dimenſo igitur arcu H I, per ſtadia, vel per millia-
ria
, patebat quot vnus gradus milliaria contineret.
atque hi duo modi vti faciliores, ita priſcis illis, ac mi-
nus
exercitatis prius occurrerunt.
Verum poſt priſcos hoſce indagatores ſubtiliori ad modum via terreſtrem ambitum Eratoſthenes inda-
gauit
:
is autem Alexandriæ in Ægypto ante Chriſti natalem annis circiter 250. Syderali ſcientiæ nauabat
operam
.
huius igitur rei cauſa, duas elegit vrbes, quæ ſub eodem eſſent meridiano, Alexandriam, & Syenem;
quarum Syene quæ auſtralior eſt, ſita eſt præcisè ſub Cancri tropico. Alexandriæ deinde in platea quapiam
ſatis
magna, haſtam horizonti perpendicularem erexit;
poſtea æſtiui ſolſtitij tempore, quo ſcilicet ſol Can-
cri
tropicum percurrit, ac proinde in meridie directè ſupra Syenem imminet, ſiue ei fit verticalis, vnde, &

radios
ei perpendiculariter demittit, eodem inquam tempore, &
quidem exactè meridiano, meridianam
haſtæ
illius Alexandriæ erectæ vmbram obſeruauit, &
diligenter angulum notauit, quem ſolis radius per
haſtæ
verticem tranſiens, cum ipſa haſta conſtituebat;
eumq; quot gradib. conſtaret accuratè expendit. quæ
vt
probè præcipiantur ſit figura ſequens in qua Sol, E F, terra G A B, ſitque arcus G A B, ſub meridiano Ale-
xandriæ
, &
Syenes communi. Alexandria ſit vbi A. Syene vbi B, Cancro. Sole igitur Cancri tropicum ob-
37[Figure 37] eunte, erit ſolis radius in meridie ipſi Syene ad perpendiculum,
qui
ſit in figura F B, deſcendatque vſque ad centrum terræ C.
Ha-
ſta
Alexandriæ erecta ſit A D, quæ ſimiliter ad centrum C, cum
radio
F B C.
concurrat: eodem tempore ſolis alter radius per ha-
ſtæ
apicem D.
tranſiens ſit E D G. duos hoſce radios abſque ſenſi-
bili
errore, ob nimiam ſolis à terra diſtantiam ſupponebat eſſe pa-
ralellos
quibus prænotatis ſic ratiocinabatur;
cum linea D A C.
incidat in duas paralellas E D G. F B C. erunt per 29. primi Elem.
duo
anguli alterni G D A.
A C B. æquales. quod etiam patebit ſi
vterque
expendatur per propoſ.
2. Appar. deſcripto videlicet arcu,
A
I.
ex centro D. eoque in gradus diuiſo; quot enim gradus in eo
erunt
, tot neceſſario in arcu terræ A B.
eſſe neceſſe eſt, cum angu-
lo
D.
æqualis eſt; & proinde erunt arcus ſimiles, vt in prima pro-
poſitione
Apparatus explicatum eſt.
cognito igitur angulo D. ad
haſlæ
verticem, cognoſcitur etiam, quod ſanè mirum eſt, angulus
C
.
quamuis ſit in terræ centro, atque abyſſo detruſus; quare etiam
innoteſcit
quantitas arcus A B.
meridiani inter Alexandriam, &
Syenem
, quot ſcilicet gradus contineat.
tradit autem Cleomedes
in
ſuis Meteoris, Eratoſthenem reperiſſe hunc arcum gradum 8.

&
4. quintas. idem arcus A B. quæ eſt diſtantia prædictarum vr-
bium
, cognitus erat etiam in ſtadij, continebat enim ſtadia 6183.

&
1. tertiam. vnde arithmeticis rationibus vni gradui 700. ſtadia,
ac
proinde toti terræ perimetro 252, 000.
ſtadia attribuit. quæ ef-
ficiunt
milliaria aſtronomica 31, 500.
Poſt Eratoſthenem Poſſidonius ille Philoſophus (cuius lanuæ,
cum
ad eum audiendum Pompeius Magnus adiret, Imperij faſces
ſubmiſſit
) nouam de eadem re rationem excogitauit;
duo enim
loca
ſub eodem meridiano ſita aſſumpſit, Rhodum vbi ipſe dege-
bat
, &
Alexandriam; quorum itinerum interuallum iam explo-
ratum
habebat;
atque vtrobique inſignis illius ſtellæ, quæ Cano-
pus
dicitur, quæque in Argus temone fulget, meridianam alti-
tudinem
depræhendit.
hæc porrò Rhodi horizontem vix aſcen-
dit
, ſed eum leuiter ita perſtringit, vt ex editioribus tantum lo-
cis
videri queat:
illinc vero Alexandriam procedenti fit ea ſem-
per
ſublimior, donec Alexandriæ eleuetur in meridiano circu-
lo
partibus 7 {1/2}.
rectè igitur concluſit aſlumpta@ vrbes terrenum.
meridiani arcum inter cipere totidem partium; eadem videlicet argumentatione qua vſi fuerant maiores in
poli
eleuatione, eadem fini, obſeruanda:
atqui Rhodum inter, & Alexandriam compertum illi erat conti-
neri
ſtadiorum 5, 000.
quare cum partes 7 {1/2}. ſint totius maximi circuli pars 48. fit vt ſi 5, 000. multiplicen-
tur
per 48.
producatur numerus ſtadiorum totius terreni ambitus, videlicet 240, 000. ideſt, ducenta qua-
draginta
millia;
quæ efficiunt milliaria aſtronomica 30. 000, ex Cleomede. idem obtineri poteſt ex cuiuluis
alius
ſtellæ fixæ obſeruatione.
Hipparcus etiam, teſte Plinio Aſtronomiæ conſultiſſimus, quippe qui
6945Liber Quartus. mus accuratè ſtellis omnibus numeros, & nomina fecit, maiorum vijs inſiſtens. affirmauit terræ ambitum
continere
ſtadia 277, 000, quæ efficiunt milliaria 34.
625.
Prolemæus deinde Aſtronomorum princeps, ijſdem modis terreſtri peripheriæ ſtadia 180’ 000. ſeu mil-
liaria
22.
500, attribuit.
Cum deinde litteræ ac præcipue Aſtronomica ſtudia apud Arabes florerent, extitit Almamon rex Ara-
bum
regalibus hiſce ſtudijs oblectatus, cuius præcepto, vti narrat Abifeldea pariter Arabs initio ſuæ Geo-
graphiæ
, nonnulli ablegati fuerunt, qui in Campis Singar, &
vicinis maribus iuxta rectum iter, & poli ſi-
tum
, obſeruarunt quot milliaria reſponderent vni gradui cæleſti, &
depræhenſum fuiſſe ab illis in vno gra-
du
conficiendo milliaria 56.
& duo tertia per tranſiri, ac proinde totum terræ ambitum conſtare millia-
ribus
20.
400. quam magnitudindem cæteri Arabes, Alfraganus, Thebitus, & c. complexi ſunt.
Neque vero in præclara adeo inquiſitione deceſſe tandem aliqua experientia debuit; recentiores enim
Argonautæ
rerum Aſtronomicarum ſatis gnari, qui iam ſæpius totum Oceanum magno ac fælici auſu cir-
cumnauigarunt
, quantum ipſi experiri potuerunt, exiſtimant totum terreni Globi circuitum complecti
milliaria
19′080.
ſic autem vni gradui cedunt milliaria 53.
Omnes porrò prædicti indagatores primo terræ ambitum præueſtigarunt, vnde poſtea cæteras quantita-
tes
habere poſſent;
vt paulo poſt oſtendam.
Illud tandem conſideratione dignum videtur, quanto videlicet antiquiores ſunt prædicti obſeruatores,
eo
facere terræ ambitum maiorem, ita vt ſemper a priſcis illis, vſq;
ad noſtra tempora hic ambitus decreue-
rit
.
quod non niſi ex rudioribus obſeruationibus, quæ quotidie exactiores euadunt, vel ex ſtadiorum, aut mil
liariorum
varietate accidiſſe exiſtimo:
videmus enim, quod ad hanc varietatem attinet, ſingulas nationes,
imo
etiam prouincias ab inuicem valde diſcrepare.
qua propter vt hæc varietas, ac proinde veritatis obum-
bratio
tollatur, libenter Aſtronomis auctor eſſe velim, vt deinceps omnes pro vno milliario intelligãt vnius
terreſtris
gradus partem ſexageſimam.
quamuis enim talis pars nondum ſit determinata, nec ſatis cognita,
facile
tamen eſt eam cognoſcere;
quidni enim Princeps quiſpiam nobiliſſimo hoc ſtudio delectatus, ceu al-
ter
Almamon poterit exquiſitè gradum vnum in planitie quapiam, vel in ora maritima explorare;
ac pro-
inde
eius ſexageſimam partem accuratè metiri;
quam poſtea milliarium aſtronomicum in poſterum ſtatuat,
atq
;
determinet. quod quidem valde conueniens eſſet, tum quia nonnulli iam ex antiquis vni gradui millia-
ria
60.
attribuerunt, cum alij plura alij pauciora attribuerent: quapropter erit hoc milliare Aſtronomicum
idem
fere ac milliare commune, etiam quia ſexagenarius numerus ob varias ſui ipſius commoditates val-
de
familiaris eſt Aſtronomis.
Poſtremus omnium ſuperiori ſeculo Franciſcus Maurolycus Abbas Syracuſanus, acutiſſimam rationem
adinuenit
, qua primo, non ambitus, vt à cæteris factum eſt, ſed diameter terreni orbis explorari poſſit:
Eli-
gendus
eſt (inquit in ſua Coſmographia) in primis mons editiſſimus, vnde maris proſpectus longè pateat;
exiſtimo Aethnam montem huic negotio aptiſſimum, nam ex eius apice per plura quam ducenta paſſuum
millia
in pelago viſus pro@enditur.
Oportet igitur vt montis altitudo perpendicularis ab eius vertice, vſq;
ad
maris æquilibrium (ideſt, vſq;
ad maris ſuperficiem, quæ fi extenderetur ſub monte eſſet) nota ſit in paſ
ſibus
.
(qua vero ratione montium altitudines menſurentur, in ſequenti appendice oſtendemus) deinde
ex
ipſius vertice metiemur interuallum vſq;
ad extremam horizontis periphæriam, quod quidem non ſolũ
Geometricè
, vt ipſe Maurolycus ſupponit oſtendemus, verum etiam Mechanicè prædictum interuallum.

vſq
;
ad aliquod vltimum in horizonte viſum, menſurabimus, videlicet per decempedam, qua practici men-
ſores
vtuntur.
quibus paratis intelligantur iam hæc in præſenti figura; ſit circulus terræ C B. ex centro D.
38[Figure 38] deſcriptus:
linea A B. ſit pro altitudine montis perpendiculari, quę extendantur vſq;
ad centrum terræ D. linea A C. ſit radius viſiuus ad vltimum vſq; horizontem C. de-
ſinens
, ac proinde tangens terram in puncto C.
ducanturque C D. & C B. propoſitum
eſt
igitur ex prænotatis cognoſcere lineam B D.
ſemidiametrũ videlicet terræ. con-
ſidero
igitur triangulum A C D.
in quo ex præmiſſis cognitum eſt latus C C. ad ſen-
ſum
enim æquale eſt ipſi C B.
iam in paſſibus cognito. duo præterea anguli manife-
ſti
ſunt, angulus enim ad C.
eſt rectus per 18. propoſ. 3. Elementi. Angulus vero ad
A
.
cognoſcitur ex inſtrumento, veluti ex quadrante noſtro, per cuius dioptram ex A.
collimandum
eſt in C.
per 5. igitur Appar. propoſ. conſtruatur in papyro triangulum
ſimile
triangulo huic A C D.
cx quo per 6. propoſ. eiuſdem Appar. veniemus in co-
gnitione
proportionis, quæ eſt inter latera C A.
C D. ideſt, in@oteſcet quoties C A.
contineatur
in C D.
cum autem C A. cognita ſit in paſſionis, neceſſario ipſa quoque
C
D.
terræ ſemidiameter in paſſibus manifeſta erit. quod porrò attinet ad interuallum C B. menſurandum,
ſatius
fortaſſe eſſet illud non ex montis apice A.
verum ex C. prænotare. eſt autem C. primo horizontis pun
ctum
, ex quo Aethnæ vertex igniuomus primo ſpectatur:
quare eſſet id Nautis admodum facilè, quibus no-
ctu
is vertex, ſit igniuomus, ac ſplendidus in mari a longe conſpicuus eſt;
a loco enim in quo primus con-
ſpicitur
, menſurandum eſſet vſque ad montis perpendiculum.
Atq; hic eſto modus iuxta noſtram demon-
ſtrandi
methodum.
magis vero geometricè cum ipſo Maurolyco in hunc modum; in eadẽ figura linea C B.
quamuis
re vera ſit curua, ſi tamen pro recta capiatur, in tam pauca circuli terreſtris portione, nihil erroris
ſenſibus
ingeret.
igitur in triangulo A B C. angulus ad B. ſit rectus, & rectæ C B. B A. notæ ſint ex men-
ſuratione
;
eorum quadrata capiantur, ideſt, numeri, paſſuum earum in ſeipſos ducãtur; horum numerorum
quadra@orum
ſumma æqualis erit quadrato lineæ A C.
per 47. primi Elem. quare & ipſa nota erit in
7046De Mundi Fabrica. bus; ſi enim radix quadrata huius ſummæ per Arithmetices præcepta extrahatur, erit ipſa linea A C. ide@,
numerus
paſſuum radicis extractæ, erit idem ac numerus paſſuum in linea A C.
contentorum. quoniam ve-
ro
A C.
tangit circulum in C. erit per penult. 3. Elem. quadratum eius ęquale rectangulo contento ſub lineis
A
G.
A B. quale in figura eſt rectangulum A G E F. quare & ipſum cognitum. ſi ergo numerus quadratus,
qui
numero rectanguli huius eſt æqualis, diuidatur per numerum lineæ A F.
alterum latus A G. cognoſcetur
in
paſſibus;
ex numero autem lateris A G. detracta montis altitudine A B. reliqua B G. erit terræ diameter
quæſita
.
hic eſt modus Maurolyci, quem in praxim non videtur deduxiſſe, cum inde nullam aſſerat ſemidia-
metri
quantitatem, neq;
vllam montis altitudinem certam ponat. Cum tamen ipſe dicat lineam B C. eſſe
plus
quam ducenta milliaria, ponatur, breuitatis gratia C A, ipſi ſenſibiliter æqualis, eritq;
quadratum eius
40
.
000. quod æquale eſt rectangulo A E. ponamus etiam montis altitudinem A B. ad ſummum eſſe duorum
milliariorum
, diuidatur igitur rectangulum 40.
000. per 2. & erit quoties num. 20. 000. pro tota A G. ex qua
detracta
A B.
quæ eſt 2. remanet 19, 998. pro terrena diametro, quæ a ſuperiorum Aſtronomorum quan-
titatibus
, parum diſcrepat, quare ſequitur lineam B C.
eſſe tot milliariorum ferè, quot a Maurolyco aſ-
ſumitur
.
Quoniam verò milliare Aſtronomum, de quo ſupra egimus, idoneum eſt rebus Aſtronomicis menſuran-
dis
, proinde ſi eo vti libuerit, erunt in toto telluris circuitu milliaria 21, 600.
ſiquidem vni 60. competunt;
quæ inter Ptolemæi, & recentiorum quantitates, quæ cæteris veriſimiliores ſunt, media eſt.
Atq; hæc ſunt, vt cum Plinio loquamur, quæ de terra circuitu digna memoratu putem, magna ſubtilita-
te
, atq;
ingeniorum ſolertia literis prodita; improbum equidem auſum, verum ita ſubtili argumentatione
comprehenſum
, vt pudeat non credere.
Perſpecto igitur telluris gyro in Aſtron. milliar. reliquas iam quantitates, ex ijs, quæ Archimedes partim
de
circulo, partim de ſphæra, &
cylindro demonſtrauit, facilè obtinere poterimus; cum enim (per ipſum)
circuli
peripheria ad ſuum diametrum eam habeant ferè rationem, quam 22.
ad 7. (quod etiam experientia
probari
poteſt) ſi per auream Arithmeticorũ regula fiat, vt 22.
ad 7. ita 21, 600. milliaria peripherie ad aliud,
procreabitur
numerus 6,873.
milliariorum totius diametri terreſtris. cuius dimidium 3. 43 6 {1/2}. erit eiuſdem
ſemidiameter
, diſtantia videlicet a terræ ſuperficie vſque ad eius centrum;
qui locus profundiſſima abyſſus
dicitur
.
hæc porrò cognitio adeò abſtruſa, ac recondita eſt, vt nihil magis; vnde & ſacrę litteræ merito quaſi
mirabundæ
dicant, profunditatem abyſſi quis dimenſus eſt?
vide lib. 4. Geomet. pract. P. Clauij.
Superficiem verò conuexam totius orbis terræ, ac maris ſimul ſic habebimus; multiplicentur inuicem cir-
cumferentia
, &
diameter, productus enim erit numerus quadratorum milliariorũ, quæ totam terræ, & quæ
faciem
conſtituunt;
is autem eſt 148, 456, 800. vide lib. 1. Geom. pract. P. Clauij.
Demum globi terreſtris ſoliditas ſic conſtabit: ducantur inuicem ſemidiameter terræ, videlicet 3. 436 {1/2}.
& tertia pars ſuperficialis circumferentiæ modò inuẽtæ, quæ eſt 49, 485, 600. nam producetur numerus h@c
170
, 032, 521, 600.
milliariorum cubicorum, quæ totam terræ craſſitiem conflarent. vide lib. 5. Geometricæ
pract
.
P. Clauij. ſi verò quis addubitet hanc terrę corporeitatem iuſto minorem eſſe, propterca quod in hanc
computationem
colles ac montes non venerint, is oculos Mari obuertat, quod loco montium, &
collium
ſubſtituimus
;
neque equidem abſque ratione, quandoquidem vt infra patebit, veriſimile eſt montium, &
maris
corporeitates eſſe æquales.
De altitudine Montium. Cap. VI.
VT tractatio de terræ quautitate omnibus numeris abſoluta euadat, minimè omittenda videtur mõtium
altitudo
, quandoquidem, &
ipſi altiores terræ ſunt partes, & eius perſcrutatio ſubtilis æque, ac iucunda
eſt
.
litteris igitur proditum eſt, inquit Plin. lib. 2. cap. 67. Dicearchum Siculum Ariſtotelis diſcipulum, pri-
mum
perpendicularem montium altitudinem dimenſum eſſe, altiffimumq;
prodidiſſe Pelion, eiuſque per-
pendiculum
aſſeruiſſe 1, 250.
paſſus; vnde concludere licet montium altitudinem multo minorem eſſe ſeſ-
quimilliari
.
Notandum vero montium altitudines quotidie magis decreſcere, vti manifeſtè probauimus
ſupra
in Corollario de permutatione rotunditatis terræ, Geometrę autem hoc modo altitudinem hanc me-
tiuntur
:
in plano quopiam mõti proximo, ſupra quod mons attollitur, quadratum quod vltima Appar, pro-
poſitione
conſtruximus, ita in cultrum ſtatuunt, vt latus A B.
horizonti æquidiſtet; latus vero B E. ad mon-
tem
reſpiciat;
perpendiculum autem C I. lateri, C A. appenſum debet ſuæ lineæ reſpondere exactè; ho c
enim
modo inſtrumentum erit in cultrum poſitum, ſiue horizonti perpendiculare.
deinde menſor inſpi-
ciens
per pinnulas dioptræ verſus apicem montis, eam ſuſque deque eleuet, donec exactè ipſius apicem per
rimulas
pinnularum inſpiciat;
in quo ſitu dioptram ſiſtat; & conſideret triangulum in inſtrumento factum,
v
.
g. ſit altitudo alicuius montis perpendicularis E F. menſuranda, & quadratũ cum dioptra ad apicem mon-
tis
ſit directa, vt apparet in figura ſequenti, in qua conſidera duo triangula ſimilia, primum, &
maius A E F.
quod faciunt diſtantia A F. altitudo F E. & radius viſiuus A E. alternm minus eſt in inſtrumento triangulũ,
videlicet
A B D.
quod æquiangulum eſt maiori; nam anguli ad F. & F. ſunt recti, angulus vero ad A. eſt com-
munis
igitur, &
reliqui anguli æquales erunt, ergo triangula erunt proportionalia, ideſt, erit vt latus A B.
ad
B D.
in paruo triangulo, ita in magno, diſtantia A F. ad altitudinem F E. ſi igitur diſtantia ſit nota in
paſſibus
, vel milliarijs, facilè erit cognoſcere altitudinem F E.
quæ enim pars fuerit latus B D. lateris A B.
eadem
pars erit altitudo F E.
diſtãtiæ A F. v. g. ſi B D. fuerit pars decima, ipſius A B. F E. altitudo erit pars
10
.
diſtantiæ A F. quare ſi diſtantia A F. eſſet milliaria 10. eſſet F E. milliare vnum, pars ſcilicet decima,
7147Liber Quarius.39[Figure 39] patet ex Appar. Ego Parmæ
exiſtens
montẽ Baldũ totius
Lombardiæ
altiſſimũ in agro
Veronenſi
ſitum, diſtantemq:
Parma milliar. 70. menſuraui
per
quadratum, reperique la-
tus
B D.
parui trianguli con-
tineri
ferè octuagies ſepties
in
latere A B.
quare concluſi
altitudinem
eius perpendicu-
larem
contineri in diſtantia
ctiam
octuagies ſepties;
di-
ſtantia
autem eſt paſſuum 70.

000
.
quæ diuiſa per 87. exhi-
bet
quotientem 804.
altitudi-
nem
nempe quęſitam.
Si ve-
ro
d ſtantia ſit ignota, eam ſic
dignoſcunt
à loco A.
intelli-
gitur
duas lineas, vnam ipſam diſtantiam A F.
alteram vero, quam ipſi ambulando ducunt à loco A. priori
lineæ
perpendicularem, cuius longitudinem paſſibus ambulantes obſeruant recedũt, v.
g. ab eo loco per 40.
vel
50.
paſſus per lineam A H. poſtea ex loco H. verſus montis medium deſignant tertiam lineam H F. huic
ergo
triangulo magno A F H.
conſtruunt triangulum proportionale, iuxto Appar. doctrinam, ducta ſcili-
cet
linea I K.
perpendiculari ad A H. ſic enim triangulum H I K. æquiangulum, & proportionale erit ma-
gno
triangulo H A F.
& quoties H I. continebitur in I K. toties A H. 40. paſſuum continebitur in diſtantia
A
F.
eamq; propterea cognitam reddet. vide tractationem noſtram de altitudine montis Caucaſi, in lib.
noſtro
de locis Mathematicis apud Ariſt.
lib. 1. Meteorum, ad num. 184. marginalem, vbi plura de montium
altitudine
ſcitu digniſſima, &
iucundiſſima reperies.
Corollarium de Arenæ numero. Cap. VII.
NOn alienum ab inſtituto videtur acutiſſimam Archimedis de arenæ numero diſputationem huc acco@
modare
, cum arenæ ipſæ telluris particulæ ſint, earumque multitudo indaganda proponatur.
Qua
igitur
tempeſtate rex Gelon Siciliæ regnum adminiſtrabat, Philoſophi complures, inter quos, ille ingenio-
rum
phœnix Archimedes, verſabatur, Regis aulam frequentabant.
cumque varijs eorum diſſertationibus
Rex
ille ſæpius oblectaretur, factum eſt aliquando vt inter eos de numero arenæ maris oriretur diſputatio;
quod ipſemet refert Archimedes. eorum igitur nõnulli arenæ numerum, non ſolum eius quæ toto orbe, ſed
cius
etiam, quæ littoribus tantum Syracuſanis contineretur, infinitum eſſe arbitrabantur:
alij vero è contra,
cum
infinitum eſſe negantes, propterea quod infinitum omnem tollerent, aiebant tamen nullum poſſe re-
periri
determinatum numerum, qui illius arenæ multitudini explicandæ par eſſet, ita vt quamuis quiſpiam
per
mille annos continenter proferret milliones millionum millionum, &
numquam, tamen ſatis magnum
numerum
prolatũ haberet.
diu iam proceſſerat diſputatio, nec tamen certi quidquam ſtatui videbatur: cum
rex
Archimedis rogauit ſententiam, cui ſic ille reſpondit:
Sapientiſſime rex, quæſtio hæc Mathematicis ra-
tionibus
diſsolui poteſt, ijs enim oſtendi poteſt, non ſolum inueniri poſſe numerum, qui totam totius orbis
terræ
arenam complectatur, verum etiamſi totus mundus, quantus quantus eſt, minutiſſimis arenulis com-
pleretur
, eandem multitudinem numero definiri poſſe contendimus, quod quidem, &
Regi, Philoſophiſ-
que
illis omni admiratione ac fide maius videbatur:
apud quos in hunc ferè modum ratiocinatus eſt. vt pro-
poſitæ
quæſtioni ſatis a me fieri poſſit, neceſſe habeo nonnulla præmittere.
1 Primum iſtud ſit; aſſumo pro fundamento omnium, quæ dicturus ſum, granum papaueris, ſiue ſphæ-
rulam
illi æqualem cõtinere arenulas 100.
eſt autem granum papaueris hoc (ſimulque illud oſcendebat) quod
vix
oculorum acies aſſequi valet:
quod arenulas 100. continere ponamus, conſequens eſt huiuſmodi are-
nulas
eſſe minutiſſimi pulueris inſtar, minor@ſque quam vſpiam inueniri queant.
2 Suppono, grana papaueris 40. in recta linea diſpoſita, ſeque inuicem tangentia, vnius digiti Geome-
trici
longitudinem hane;
-- non ſuperare, quamuis eam re vera multum extendant.
3 Milliare vnum continere digitas 80. 000. pes enim cont net 16. digitos; paſſus vero pedes 5. milliare
paſſus
1000.
ex quibus arithmetica multiplicatione patet, quod ſuppono.
4 Diametrum terræ continere milliaria 7. 000. plura ſcilicet aliquanto, quã Aſtronomi communiter ſen
tiant
;
diametrum vero totius mundi continere diamecios terræ 14. 000.
5 Tandem poſitio ſit; iphæras habere inuicem triplicatam ſuarum diametrorum proportionem ex 18.
propoſitione 12. Elem. v. g. ſint duæ ſphæræ, quarum diainetrorum notæ ſint rationes, & ſit, v. g. diame-
ter
vnius diametri alterius dimidia, ideſt, ſint in ratione ſubdupla, quali eſt hæc 1.
2. iam ſi hæc ratio tripli-
cetur
, ideſt, ſi accipiantur hi numeri, 1.
2. 4. 8. inter quos eadem dupla ratio ter contineratur, erit inter pri-
mum
numerum 1.
& vltimum 8. ratio triplicata rationis ſubduplæ: & ſphęrę pariter quarum diametri
7248De Mundi Fabrica. in ratione ſubdupla, habebunt inuicem rationem eam, quam habebunt numeri 1,8. ideſt, ea cuius diameter
erat
diametro alterius dupla, eam octies continebit.
Hiſce ita præmiſſis, cum diametri harum ſphęrarum, grani papaueris, ſphæræ digitalis, ſphæræ milliariæ,
ſphæræ
globi terreſtris, &
tandem totius mundi ſint notæ, neque latere poterunt earumdem ſphærarum
mutuæ
proportiones;
quare notum erit quoties quælibet maior minorem contineat. verum per ſingulas
ratiocinemur
.
Quoniam igitur diameter grani papaueris, ad diametrum ſphæræ digitalis habet rationem, quæ eſt in-
ter
1.
& 40. habebunt iſtæ ſphæræ huius triplicatam rationem; ſi autem illa triplicentur exhibebit hos nu-
meros
.
1, 40, 16, 00, 64, 000. igitur inter extremos numeros 1. & 64. 000. eſt ratio triplicata quæſita, quam
ſpæræ
inuicem habent:
hoc eſt ſphæra digitalis continent grana papaueris. 64,000. quia vero granum vnum
pap
.
continet arenulas 100. ſequitur ſphæram digitalem continere arenulas, 6,400,000. qui numerus pro-
ducitur
multiplicando 100.
in 64, 000.
Rurſus quoniam diameter ſphæræ digitalis ad diametrum ſphæræ milliariæ, habet rationem, quam ha-
bent
1, 80, 000.
quæ ratio triplicata dat hoſce terminos; 1, 80, 000, 6, 400, 000, 000, 512, 000, 000, 000, 000.
propterea ratio primi ad vltimum eſt proportio ſpærarum: quare ſphæra milliaria continet tot ſphæras di-
gitales
, quot quartus numerus continet vnitates, &
quia ſphæra digitalis continet arenulas 6. 400. 000. ſi hic
numerus
in quartum prædictum multiplicetur, producetur numerus 3, 276, 800, 000, 000, 000, 000, 000.
nu-
merus
videlicet arenularum in milliario globo contentarum.
Præterea quia diameter terreſtris ſphæræ continet 7, 000. erit eius habitudo ad diametrum globi millia-
rij
, quæ 1.
ad 7, 000. cuius triplicata eſt in his numeris 1, 7, 000, 49, 000, 000, 343, 000, 000, 000. Tota igitur
terra
ad ſphæram milliariam collata eſt ſicuti quartus num.
1. Iam vero ſi num. arenularum vnius giobi mil-
liarij
, quem ante inuenimus, ducatur in hũc quartum numerum, productus numerus indicabit arenulas om-
nes
in tota terræ mole contentas:
is autem eſt hic; 1, 123, 942, 400, 000, 000, 000, 000, 000, 000, 000, 000.
vnde iam ſatis patere poteſt, illorum Philoſophorum opinionũ minimè ſubſiſtere, qui arenarum omnium
per
maria diſperſarum adeò magnum eſſe numerum opinabantur, vt nullo pacto ſcribi, aut proferri poſſet.

atque
hæc ſatis in præſentia videri poſſent, cum tractationem quantitatis terræ ſapiant, eamque minime
excedant
.
Verumtamen ne Archimedis diſcurſus ſubtiliſſimus obtruncetur, pauca quæ ſuperſunt afferam. ſtatutum
eſt
ſupra diametrum terræ ad diametrum mundi eſſe ficut 1.
ad 14,000. quæ analogia ſi triplicetur dabit ho-
ſce
numeros, 1,14,000.
196,000,000. 2,744,000,000,000. terra igitur ad totam mundi ſphæram eſt ſicut 1. ad
quartum
numerum.
& quoniam numerus arenularum totius globi terreſtri paulò ante repertus eſt, ſi is du-
catur
in hunc quartum numerum, producetur numerus ille admirabilis omnium arenularum, quæ totam
mundi
ſphęram complerent, is autem eſt huiuſmodi, 3,084,097,945,6000,000,000,000,000,000,000,000,000,
000
,000,000.
qui numerus conſtat tantummodo figuris quadraginta ſex, qui tamen multo maior iuſto fit,
neceſſe
eſt, cùm multa aduerſarijs dederimus, vt illuſtrior, ac admirabilior noſtra euaderet diſputatio.
Atque hæc eſt illa Archimedis de arenæ numero mira perueſtigatio, quam ſummopere tota antiqui-
tas
ſimul, ac poſteritas admirata eſt.
LIBER QVINTVS
De Aqua Elementari, ſiue de Mari.
De loco Aque Mariſuè. Cap. I.
QVem locum Mare in ordine Elementorum occupet, ſenſu manifeſtum eſt, videmus enim
ipſum
proximè ſupra terram collocatum eſſe, non tamen ita, vt totam ambiat, ſed dimidiã
ferè
ſuperficiem, tantum contingat.
quod factum eſt, quia terra non eſt perſectè rotunda,
ſed
habet plurimas, ac magnas cauitates, in quas omnis aquarum copia receſſit:
ibiq; ſubſi-
det
:
ſi enim eſſet perfectè rotũda deberent aquæ iuxta naturalem earum ſtatum ſupra vni-
uerſam
terræ faciem circunfundi, eamque complecti, cum elementum aquæ ſit elemento
terræ
leuius.
vnde nonnulli magnę auctoritatis Theologi, terram initio mundi à Deo om-
nino
rotundam, ſiue vllis cauitatibus, aut eminentijs factam, ac proinde totam aquis circumfuſam fuiſſe exi-
ſtimant
.
Cùm vero Deus dixit; congregentur aquæ in locum vnum, vt appareat arida; ob animantium ſci-
licet
terreſtrium vitam, tũc diuino iuſſu cauitates latè patentes in terras factas eſſe, in quas omnem aquarum
vim
ſua naturali propenſione, qua ad decliuiora loca deſcendunt, tanquam in ſuas congregationes conceſ-
ſiſſe
, ſicq;
varia maria in diuerſis terræ partibus exorta eſſe porrò ex partibus illis terrę inde extractis, mon-
tes
eſſe conſtructos veriſimile eſſe parires opinantur.
quod inde colligunt, quia quanta eſt montium altitu-
do
, tanta eſt etiam maris profunditas, vt de mari nautæ;
de montibus vero Geometræ obſeruarunt.
Pręterea rationi conſentaneũ eſt, vt aqua ſecundum à terra locum obtineat, cùm ſit proximè leuior
7349Liber Quintus. aere vero proxime grauior. terra enim infra aerem & aquan deſcendit, ac ſubſidet. aer vero proxime gra-
uior
.
terra enim infra aerem & aquam deſcendit, ac ſubſidet. aer vero infra aquam detruſus, ſi poſſit recta
ſtatim
ſumma petit, vt patet in bullis aeris, quæ ab imo aquæ celerrimè aſcendunt.
id facile eſt experiri hoc
pacto
;
cyathum inuerſum, ideſt, ore deorſum in aquam immitte, ſic enim aer incluſus ſub aquam detrude-
tur
;
deinde pedem cyathi in partem aliquam deflecte, ſic enim aer demerſus incipiet exilire, ac ſumma cele-
ritate
rectà petere.
Ita tamen aqua ſecundum locum occupat, vt ſuprema maris ſuperficies ſupra terræ ſuperficiem ſupremã
non
eleuetur, ſed vtraq;
ſuperficies vnius globi ſuperficiem componat; vt partim ſupra, partim etiam infra
probabitur
.
Qua vero ratione mare ſupra terræ faciem ſit in varias veluti ſtationes diſtributum, vnde varia
marium
nomina, Oceanum, Mediterraneum, Caſpium, &
c. emerſerint, Geographi munus eſt explicare.
Illud notatu d@gnum eſt; Maria omnia alicubi coniuncta eſſe, ac ſimul communicare; præter mare Caſpium,
quod
intra Aſiæ mediteranea ſitum eſt, ac proinde verè Mediterraneum eſt.
De motu Aquæ Mariſue. Cap. II.
PRimo, & ex natura Aquæ ineſt ipſi mótus rectus deorſum, ideſt, deſcenſus; quæ ſi libera ſit directè, ſeu ad
perpendiculum
deſcendit ad mundi medium, ſeu centrum;
vt apparet in guttis pluentibus, quæ niſi aeris
agitatione
imped@antur perpendiculariter delabuntur.
quod ſi nequeant recta deſcende-
40[Figure 40] re;
ad loca tamen decliuiora defluere.
2 Etiam aſcenſus aquæ ſecundum partes ineſt, quantum enim ex vna parte deſcendit,
tantum
ex altera aſcendit, ſi tamen per tubum clauſa fluat.
fit tubus A B C. in quem ex par-
te
A.
infundatur aqua, vſque ad D E. etiam cx altera parte aſcendet vſque ad lineam E F.
quæ in eodem eſt æquilibrio cum D E. & quamuis pars A B. ſit multo latior, & capacior,
quam
altera, quæ gracilior eſſe poteſt;
tamen tota aqua in A B. non propellet modicã aquam
B
C.
ſupra æquilibrium D E F.
3 Similiter non minus vult deſcendere, quam aſcendet: ſit in vaſe aqua vſque ab A B.
fitque tubus inflexus ſiue ſipho D E N C F. ex parte D. in aqua demerſus, ex altera F. de-
ſcendat
A B C.
nam ſi per exſuctionem, aut alio modo aqua extraha@ur vſque ad F. continuò ex F. effluet, do-
nec
A B.
ſuperficies aquæ deſcenderit ad æquilibrium ipſius F. in quo ſitu non amplius fluet, ideſt, ſi os F. ſit
41[Figure 41] exactè in æquilibrio aquæ A B.
nullus ſequetur fluxus, ſed aqua in pleno ſiphone
manebit
.
Quod ſi os F. ſit ſupra aquæ æquilibrium, vt ſi fuerit in N. non ſolum non
fluet
, ſed intus iterum in vas refluet.
Et quamuis pars tubi E N. exterior ſit multo latior, & capacior, quam altera D E.
non propterea tamen pondus aquæ maioris trahet aquam minorem, quæ eſt in D E.
vt
experientia quotidiana patefacit.
4 Mare Oceanum præſertim ſub torrida Zona, motu diurno, ideſt, ab oriente in
occidentẽ
quamuis tardè promouetur;
vt P. Acoſta noſtræ Soc. ab experientijs nau-
tarum
edoctus, tradidit;
& nos ſupra de motu Sphæræ Elementaris retulimus, at 10.
Baptiſta Porta putat eſſe motum aeris, ob ventos ab ortu in occaſum flantes.
Maris fluxus, ac refluxus.
MAria tam Mediterranea, quam Oceanum, motu fluxus ac refluxus cientur: quo motu ſex ferè horis Ma-
re
niſi quid obeſt, fluit ad littora, totidemq;
a littoribus in altum recipitur. qui motus quoniam à Luna
pendet
, ſequiturque Lunares periodos, atq;
aſpectus Lunæad Solem, idcirco Aſtronomicus, atque ſub iure
Aſtronomico
cenſeri debet.
De eo igitur iure noſtro hocloco agimus. quoniam vero hac de re fusè egimus
in
locis mathematicis apud Ariſt.
ad cap. 3. lib. de Mũdo ad Alex. ideo ſummatim inde nonnulla decerpemus,
quæ
præſenti inſtituto ſatisfaciant.
Quoniam igitur fluxus, ac refluxus maris prouenit ab æſtu maris, dicen-
dum
prius, quid ſit maris æſtus;
is igitur eſt quædam maris ebullitio, ob quam, vt ſolet in ebullientibus aquis
mare
intumeſcit.
fiunt autem in toto mundo, duobus tamen in locis diametraliter oppoſitis, duos æſtus, &
proinde
duo tumores, quales in ſequenti figura præuidere eſt.
quorum vnus directe Lunæ ſubeſt, alter vero
in
auerſa terræ parte;
ex his tumoribus fit vt aquæ maris, quæ natura ſua decliuiora petunt, quafi exundantes
ad
litora difluant;
qui maris curſus dicitur, vulgo fluxus. decreſcente deinde maris æſtu ac tumore ex receſſu
Lunæ
, aquæ iterum decliuiora repetentes, | ad maris medium refluunt, qui curſus maris refluxus meritò nun-
cupatur
.
cum autem in integro die ſint horæ 24. ſemperq; fint duo tumores oppoſiti, ſequitur etiam ſemper
eſſe
duos fluxus, &
in alijs duobus locis oppoſitis diſtantibus per quadrantẽ à tumoribus, eſſe duas maris ſub-
ſidẽtias
, &
proinde duos refluxus; quare totus maris, gyrus erit diſtributus in quatuor partes, ſcilicet in duos
fluxus
, duoſq;
refluxus; qui perpetuo circa terrenum globum cum Luna, ſeu Lunam ſubſequentes, circunſe-
runtur
, vt Ariſt.
in 3. cap. ad Alex. teſtatur; & experientia quotidiana comprobat. hinc fit vt 6. ferè horis
reſpectu
eiuſdem horizontis aduentante Luna duret fluxus;
ſex alijs refluxus, alijs 6. iterum fluxus ob tumo-
rem
Lunæ antipodum, &
poſtremo 6. alijs refluxus: tota tamen hæc fluxuum, & refluxuum periodus non ab-
ſoluitur
niſi ſpatio ferè 25.
horarum; cuius cauſa eſt motus Lunæ proprius, quo ad orientem contra motum
diurnum
pergens, fit quotidie magis tanto orientalior, quantum ferè ſufficit, vt hora vna quotidie
7450De Mundi Fabrica oriatur: hoc autem euidens ſignum eſt à Luna effici: qua quidem certiſſima experientia inducti veteres om-
nes
ſcriptores cauſam huius in Lunam retulerunt;
vt primus omnium Ariſt. loco citato, Poſſidonius, deinde
Strabo
, Pompon@us Mela, Plinius, Solinus, &
alij complures ſenſerunt; Lunam videlicet eam habere vim in
mare
, vt eius pars quæ Lunæ ſupponitur, necnon ea quæ huic oppoſita eſt, quamuis tota terra interponatur,
æſtuet
, &
vrgeat ac proinde fluxum eſſiciat; vnde & alij duo refluxus ſequantur. vbi notandum eſt æſtum illũ
antipodum
eſſe ſemper altero minorem.
ſed hæc melius ex figura percipientur, vbi infra Lunam vides tu-
42[Figure 42] morem, A.
pariter in par-
te
aduerſa tumorem B.
ali-
quanto
minorem:
ex qui-
bus
fiunt duo fluxus ad lito-
ra
.
in alijs vero duobus ter
lateribus C D.
quæ Lu-
na
radijs nulla impetere
poteſt
, ſed tan@ummodo
leuiter
tangere, nulli fiunt
tumores
, ſed potius ob æ-
ſtus
ceſſationem fit refrige
ratio
, &
perinde ſubſiden-
tia
, &
decliuitas, vnde ſe-
quitur
aquas ad ea reflue-
re
, fierique duos refluxus
C
D.
ita vt in vniuerſo ma-
ri
ſint ſemper hi quatuor
effectus
, qui ſimul cum Lu-
na
, teſte experientia, circa
terram
circumaguntur.
ſic
quando
Luna, quæ in figu-
ra
eſt in parte auſtrali ve-
nietad
occidẽtem E.
eam
fluxus
A.
ſubſequetur, erit-
que
vbi modo eſt D.
pari-
ter
fluxus B.
promouebitur
ad
C.
refluxus vero C. ve-
niet
ad A.
ſicque ſpatio 25.
horarũ abſoluetur perio-
dus
quæ conſequentia ad
Lunam
perpetua, manife-
ſtum
facit, hunc fluxum, &

refluxum
non aliunde, quã
ab
ea, manare:
præſertim
cum
certò videamus, quod quanto Luna tardius quotidie reuertitur, tanto etiam hi effectus tardius cum ea re-
ſtituuntur
.
Sed præſtat audire Poſſidonium apud Strabonem ſic loquentem: Oceani vero motus ſyderis ſu-
bit
circui tum, quemdam quidem diurnum, quemdam menſtruum, quemdam annuum, vt Lunę etiam contin-
git
.
quo enim tempore iſta horizontem aſcendit, mare terram aſcendere incipit, ſenſu teſte, quouſq; ad cæli
medium
Luna conſcenderit.
vbi vero declinare ſydus ipſum cæperit, ſenſim rurſus a terra pelagus ad mediũ
mare
relabitur, donec ad occidentis punctum Luna deſcenderit.
poſtea rurſus mare aſcendit, quouſq; ſub tel-
lurem
in medio, &
imo cæli ſit Luna; deinde mare à litore ad medium maris regredi, quoad iterum Luna ad
orientem
procedat, ac eleuetur, rurſuſque mare terras influat.
poſtea explicat qua ratione alijs etiam motibus
menſtruo
, &
annuo, Luna mare percellat. Eadem habens Plinius ac veteres omnes: vnde mirum ſit, curè re-
centioribus
nonnulli, contra veterum omnium ſententiam, necnon contra quotidianam experientiam, nulla
euidenti
ratione aut experiẽtia nixi, hanc maris affectionem a Luna minimè procedere auſi ſint aſſerere.
Ve-
rum
ipſi duabus de cauſis id negarunt.
Prima eſt quod vario modo, & tempore in diuerſis maribus hæc accidant: imo in aliquibus nihil horum
appareat
.
huic reſpondendum eſt, id ex varia marium diſpoſitione, tum etiam vario ſitu quo Lunã reſpiciunt
prouenire
.
hac ratione videmus in toto terrarum orbe, varijs modis varijſque temporibus effici dies, ac no-
ctes
, æſtatem, ac hyemem, cum tamen certum ſit Solem iſta omnia efficere.
ſed melius etiam occurre-
mus
ex certa experientia, &
regulis artis nauticæ. nam libri nautici ſine vlla dubitatione Lunæ hæc omnia
aſcribunt
;
tradunt enim quaſdam regulas, eas tamen pro varijs maribus varias, quibus per ætatem Lunæ ſitũ-
que
ipſius ſupra horizontem illius maris certo certius horam fluxus, &
refluxus, atq; etiam eorum magnitu-
dinem
prædicunt, huiuſmodi lib.
vidi Auguſtino Cæſareo authore, ſed manu ſcriptum. quod ſi hi effectus à
Luna
non penderent, nulla ratione regulæ illę adeo infallibiles conſtrui potuiſſent, quibus per Lunæ ætatem
ac
ſitum, eos tuto diuinare poſſent.
Præterea quærunt, qua nam ratione à Luna effici poſſit tumor ille B. ad partes auerſas, cum tota terræ
7551Liber Quintus. les obſtare videatur. cui dubitationi vt rectè occurramus, primo ſciendum eſt, Lunam multum à Sole iuuari
in
hoc æſtu ciendo, conſtat enim ex obſeruatione maiorem tunc fieri fluxum, cum ſimul luminaria ſunt con-
iuncta
, vt accidit in nouilunijs quam vnquam alias;
ſimiliter quando ſunt oppoſita, vt in plenilunijs; qu@a tũc
ctiam
radij vniuntur magis, ſed vnius directi, alterius vero reflexi, vt mox patebit.
Secundo prænotandum
eſt
radios tanto eſſe efficaciores, quanto ſunt rei, cui accidũt, perpendiculariores:
ſint ergo Sol, & Luna ſimul,
vt
in figura apparet:
ſitque octauæ ſphæræ adhærentium ſtellarũ portio F G H I E. innumeris ſyderibus con-
ſtipata
, vt patet adhibito nouo illo, ſed admirabili Teleſcopij inuento.
iam vt patet ex opticorum doctrina
omnes
Stellæ, &
Plane illuminantur a Sole, & lumen illud ad terram quandoque reflectunt; pars tamen eo-
rum
illuminata ſemper ad Solem vergit;
vt in figura apparet, in qua ſtel æ omnes, qua parte ſunt illuſtratæ,
eadem
Solem, ac Lunam reſpiciun@.
vbi rurſus conſide@andum eſt plures ſtellas, quæ videlicet ſunt in portio-
ne
G H I.
obuertere partem ſui illuſtram non ſolum ad luminaria, verum etiam ad partem terræ B. hacq; ra-
tione
lumen, ſeu virtutem luminarium ad æſtum B.
excitandum reflectere; reliquas vero circa F. & E. parum
ſui
luminis ad terram remittere:
reliquas vero quæ ſunt in reliqua cæli parte, nihil ſui luminis ad terras, ſed
totum
ſurſus verſus luminaria obuertere.
quando igitur luminaria ſunt ſimul tunc eorum radij ex ſyderibus
circa
G H I.
ſimul coniuncti, ac proinde fortiores ad partem terræ B. auerſam remittuntur ab ipſis, ſicque ibi
æſtum
excitant.
ſimiliter in parte A. lumine directo & fortiori, quia vnita virtus for@ior æſtum, & ebullitio-
nem
maris ma@ores, quam alias efficiunt.
porrò in partibus terræ C D. non excitantur fluxus, imò ibi reflu-
xus
aguntur, quia ad partes illas nullum ferè lumen, nec reflexum ſtellis, nec directum ex luminaribus, attin-
git
:
quod ſi qui radij illuc perueniant, ij non directi, ſeu perpendiculares, qui efficaces ſunt; ſed valde obliqui,
atq
, tangentes tantummodo, qui nullius roboris ſunt, perueniunt.
Quando autem luminaria ſunt oppoſita, vt in plenilunio, v. g. ſi Luna ſit in H. tunc pariter maiore vi ma-
ria
percelluntur, maioreſq;
fl@xus ac refluxus ſequuntur, quia virtutes eorum in hoc etiam aſpectu vniuntur;
tunc enim Luna directè, Sol vero lumine reflexo, feriunt ad B. æſ@tum vero A. Luna lumine reflexo, Sol vero
directo
excitant;
ſicq; maiores hi omnes effectus redduntur. exiſtentibus autem luminaribus in alio aſpectu,
vt
in quadrato, vt ſi Luna eſſet in F.
exigui fiunt fluxus, & reſluxus, quia eorum vires non ſunt vnitæ, ſed ſepa-
ratæ
, quæ maria in diuerſas partes diſtrahunt.
Iſthæc omnia confirmantur ex fiuxu, ac refiuxu cuiuſdam laci apud Sinas, vt qui narrat P. Nicolaus Tri-
gautius
è noſtra Soc.
lib. 3. cap. 9. de Chriſtiana exped. ad Sinas, in nouilunijs, ac plenilunijs tantum, fiuxum,
ac
refluxum more maris patitur:
cuius viciffim ratio redditur, quia videlicet tũc temporis Luna fortius agit,
ac
propterea laci illius diſpoſitiones quamuis adeò exiguæ ſint, vt alias non recipiant virtutem Lunæ, eam
tamen
in plenilunijs, ac nouilunijs, cum vehementio@ eſt perſentiſcere coguntur, quibus addenda ſunt, quæ
apud
P.
noſtrum Godignum de rebus Abaſſinorum pag. 69. leguntur: expertus ſum hoc fretum (loqu@tur de
Erythræo
mari) ab ortu Lunæ vſque ad plenitudinem 14.
continuos dies fuere, & dies totidem ad eiuſdem.
Lunæ
decrementum continenter refiuere:
vt@onge mihi falli videantui male feriati quidam Philoſophiæ
profeſſores
, qui æſtus marini cauſam, aliò quam ad Lunæ motum referunt.
tandem notandum eſt fluxum an-
tipodum
ad B.
eſſe altero minorem, quia efficitur à lumine reflexo Lunæ, quæ primas in hoc negotio tenet;
lumen autem reflexum, vt docent perſpectini, debilius eſt directo vnde & debilior effectus ſequi oportet. por
non in omni mari hæc accidunt ob eorum aliquem defectum, v.
g. quia carent quibuſdam flatibus, aut ſpi-
ritibus
, qui facilè a lumine Lunę excitantur, &
æſtuant, quod Ariſtotiles videtur ſentire; ſiue alia de cauſa no-
bis
occulta.
Atque hæc eſt non ſolum mea de hac re ſententia circa fluxum illum ad B. ſed etiam ſubciliſſimi
Scoti
in primo ſententiarum, atq;
Rogerij Bachon soptici probatiſſimi, cap. 5. de Speculis Mathematicis.
Qua
tandem virtute id Luna ef@@ciat, luminene, an calore, an influentia quappiam incompertum m@hi eſt,
munuſq
;
Philoſophi eſt id inueſtigare.
Aliorum tamen commentitias opinationes, ſiue Angelo cuidam, ſiue virtuti totam terram peruadenti,
@unc
æſtum aſcribentium, non eſt meum refellere, neque puto neceſſarium.
in hoc igitur effectu, hæc eſt ſe-
ries
cauſarum, fluxus a tumore, tumor ab æſtu, æſtus a flatibus, flatus a vi Lunæ exciti, vis illa a Luna.
vide
Ariſt
.
lib. 4. de generatione anim. in fine.
De figura Maris. Cap. III.
SVperficies Maris ſuperior, ac conuexa, ſphærica eſt: quamuis non per ſe ſolam, totam ſphæram cõpleat,
ſed
ſimul cum terræ ſuperficie terreſtrem ſphæram integret:
quod quidem probatur primo omnibus illis
rationibus
, quibus etiam terræ rotunditas aſſeritur.
& præterea peculiaribus, quarum. Prima, ſit experientia
viſus
, in quauis enim parte fuerimus, nũquam videmus Mare ſupra terræ ſuperficiem aſſurgere, ſed eandem
vbique
ſemper faciem exhibere.
Secunda, ſi Mare eſſet terra altius, vt nonnulli opinantur, naues tard@us à
litore
in altum nauigarent, velociuſque ab alto ad litora deſcenderet;
quod tamen experimento quotid@ano
repugnat
.
Tertia, præterea cùm eſſemus in medio Mari, terram, totas turres, montes totos, conſpiceremus,
quod
tamen non experimur;
imo contrarium accidit, nam accedentibus ad terram apparent prius montium
ac
turrium ſummitates, deinde paulatim mediæ eorũ partes emergunt, &
ſenſim eo plures, quo magis ijs ap-
propinquamus
:
cuius nulla alia occurrit cauſa, quam Maris rotunditas, ac proinde tumor, qu@pr@mo inter
ocuios
nautarum, &
terras aſſurgens interponitur, & poſtea paulatim à Naui ſuperatnr, ac de medio @ollitur,
@icque
montes, ac turres per partes ſucceffiuè de eguntur, &
tandem totæ apparent. Quarta, in omnibus
Maribus
paſſim Inſulæ emergunt, quæ fidem faciunt Mare non eſſe terra altius, ac proinde in eundem
7652De Mundi Fabrica ipſa globum conformari. Quinta, vbique terra, & aqua, per eandem lineam perpendicularem deſcendunt,
ergo
ad idem centrum, quod eſt Mundi medium, ergo etiam vnum eumdemque ſimul globum conſtituere
debent
.
Sexta, eſt quam Ariſtoteles ſecundo de cælo affert, quæ ſumitur a liquiditate, & fluiditate aquæ,
ob
quam trahente ipſius grauitate, ad loca decliuiora ſemper deuoluitur;
quare neceſſe eſt in Mari nuliam
eſſe
partem al era eminentiorem;
quia ſi eſſet ſtatim ad humiliorem deflueret partem; cum igitur nulla ſit al-
tera
altior, neceſſario ſequitur vt omnes eius ſupremæ partes à Mundi centro æquidiſtent, ac proinde rotun-
ditatem
acquirant.
Hinc illud minime prætereundum deducitur, neceſſario ſcilicet omnia maria exactè eſſe
æquè
alta, cùm enim omnia maria inuicem aliquatenus ſaltem coniungantur (excepto Hircano) neceſſe eſt
ſupremam
eorum ſuperſiciem a centro Mundi æquidiſtare ob dictam fluiditatem, qu a ſi vnum eſſet altius
altero
, altius in inferius influeret.
quocirca conſtat illos Seſoſtris Regis Aegypti conſiliarios hallucinatos eſ-
ſe
, dum ei Aegyptiaci Iſthmi ſectionem diſſuaderent, quod dicerent Mare rubrũ altius eſſe Mari noſtro Me-
diterraneo
, ac proinde fore, vt totam Græciam, ac parte Aſiæ, ſi Iſtmo perfoſſo, porta ei aperiretur, inuade-
ret
, ac ſubmergeret.
Septimam, & vltimo loco addamus ſubtiliſſimam Archimedis demonſtrationem ex li-
bro
de ijs, quæ in aqua vehuntur.
quæ quidem pręce dentem Ariſtotelis rationem reducit ad formam Geome-
tricam
:
ſupponit autem primo humidi eam eſſe naturam, vt partibus eius ex æquo iacentibus, & inuicem con-
tinuatis
, minus preſſa, a magis preſſa expellatur:
vna quæq; aurem pars pręmitur humido ſupra ipſam exiſten-
te
ad perpendiculum, ſi humidum ſit deſcendens in aliquo, aut ab aliquo alio preſſum.
ſecundo demonſtrat
ſequentem
propoſitionem.
Si ſuperficies aliqua plano ſecetur per idem ſemper punctum, ſitq; ſectio ſemper circuli circum-
ferentia
, centrum habens punctum illud per quod planum ſecans tran-
ſit
, ea Sphæræ ſuperficies erit.
SEcetur ſuperficies aliqua B E D F. plano per C. punctum tran-
43[Figure 43] ſeunte, &
ſic ſectio ſemper circuli circumferentia, prima ſit,
v
.
g. G H I. ſecunda ſit E A F. & ſimiliter aliæ omnes ſint circu-
li
circumferentiæ.
Dico ſuperficiem B E D F. eſſe Sphæricam,
cuius
centrum C.
ſi enim non eſt Sphærica, rectæ quæ à C. ad
eam
ducuntur non erunt omnes æquales:
ſint igitur ſi fieri po-
teſt
inæquales lineæ C A.
C D. & per ipſas C A. C D. planum
ducatur
faciens in ea ſectionem B A D.
ergo ex hypotheſi ſe-
ctio
illa erit circuli portio cuius centrum C.
ergo æquales inui-
cem
ſunt C A.
C D. atqui modo dicebantur inæquales, quod eſt
abſurdum
;
ergo propoſita ſuperficies B E D E. Sphærica eſt. his
præmiſſus
probat prinicipalem propoſitionem, nimirum.
Omnes humidi conſiſtentis, ac manentis ſuperficies ſph@@
rica@st
, cuius ſphæræ centrum eſt idem,
quod
centrum terræ.
INtelligatur humidum conſiſtens, manenſque, ſeceturque eius
ſuperſicies
plano per centrum terræ K.
ducto, ſectio a@@em ſi@
in
ſuperſicie linea A B C D.
quam dico eſſe circuli peripheriam,
cuius
centrum K.
nam ſi negetur, erunt ergo à K. ad eam ductæ lineę inæquales, v. g. K A. minor quam K C.
ſumatur igitur recta K B. inter eas media; cuius interuallo ducatur circuli portio F B H E. eius igitur pars vna
erit
extra circulũ A B C D.
pars vero altera intra. iungantur rectæ F K. B K. C K. quæ angulos ad K. æqua-
44[Figure 44] les facient.
deſcribatur etiam circumferentia X O P. in plano ſecan-
te
.
ergo partes humidi, quæ ſunt ad circumferentiam X O P. æqua-
liter
iacent, ac continuatæ inuicem ſunt:
& pręmuntur partes humi-
di
quæ ſunt ſub X O.
humido quod loco A B X O. continetur quæ
vero
ſub O P.
premuntur humido exiſtente in B C P O. inæqualiter
igitur
præmuntur, magis enim premuntur partes, quæ ſub O P.
qua
quæ
ſub O X.
exiſtunt, quare partes ſub X O. minus preſſæ a partibus
ſub
O P.
magis preſſis, expelluntur. non ergo humidum conſiſtens
ac
manens eſt, quod eſt contra hypotheſim, &
proinde abſurdum.
neceſſarium igitur eſt lineam A B C D. eſſe circuli circumferẽtiam,
cuius
centrum K.
hoc enim negato ſequitur abſurdum. eodem mo-
do
oſtendemus quamlibet aliam ſectionem humidi per centrum K.
tranſeuntem, eſſe circuli portionem, cu-
ius
centrum K.
ex quibus per præcedentem propoſitionẽ ſequitur omnis humidi conſiſtentis, ſeu non
7753Liber Quintus. tis ſuperficiem eſſe ſphæricam, cuius centrum eſt idem ac centrum terræ: quod erat demonſtrandum. atque
hæc
de ſuperficie maris conuexa, &
ſuprema.
Quod vero attinet ad inferiorem maris ſuperficiem quæ concaua eſt, qua ſcilicet marifundum contingit,
variam
admodum atque irregularem eam eſſe oportet;
terminatur enim a terra, quæ fundum, & alueum ma-
ri
præbet, quam inęqualem admodum eſſe appartet, plenam nimirum ſcopulis, inſulis, vorticibus, &
mo-
do
altiorem, modo depreſſiorem, quare ad earumdem inequalitates, neceſſe eſt configurari maris inferio-
rem
concauam ſuperficiem.
Cum verò mare non totam terræ faciem tegat, ſed eam interruptè modo hac, modo illac inuadat, ſequi-
tur
eius figuram eſſe corpus ſolidum orbiculare, ſed valde interruptum, &
confractum, cuius craſſities ſit ad
ſummum
ſeſquimilliaris, vt ſequenti capite videbimus.
Ex ijs quæ de terra, & aqua demonſtrata ſunt, manifeſtè conſequitur Terram, & Aquam vnicum globum
conſtituere
, cuius ſit idem centrum cum Mundi centro ac medio.
De quantitate Aquæ Mariſuè. Cap. IIII.
TRiplex in mari quantitas inueſtiganda eſt. Prima eſt eius altitudo, ſeu profunditas. Secunda ſuperficies
ſecundum
milliaria quadrata.
Tertia, ſoliditas eius tota ſecundum milliaria cubica.
Quod igitur ad profunditatem attinet, eam exiſtimo eſſe ad ſummum vnius ſeſquimilliaris, idque paucis
in
locis:
ordinariam verò eſſe ſemimilliaris; nautæ enim noſtræ tempeſtatis, qui totum ferè Oceanum Boli.
de perſcrutati ſunt, vbique fundum repererunt, illudque ad ſummum, & perraro ſeſqu@milliare tantum de-
ſcendere
.
ordinarie verò, & ferè vbique ad dimidij profunditatem circiter prouenire.
Idem confirmatur ex ſententia eorum Theologorum, qui veriſimiliter valde exiſtimant, maris profundi-
tatem
, &
montium altitudinem æquales eſſe, ſibique inuicem reſpondere; vti ſuperius explicatum eſt.
Modus autem menſurandi hanc profunditatem ordinarius eſt per Bolidem, inſtrumentum nauticum.
Alium vero modum, & quidem ſubtiliorem Leo Baptiſta Albertus nobilis Architector, in ſuo de Archi-
tectura
opere excogitauit ad hanc maris profunditatem expiſcandam, qui ſic ſe habet:
Primo paratum ſi@
vas
aqua plenum in cuius fundo ſit exiguum foramem, per quod aqua in aliud ſubiectum vas cum oportue-
@it
, effluat.
Secundo adſit galla, vel ſphærula ex ſubere, cui infixa ſit acus vncinata, vt in figura apparet.
45[Figure 45] Tertio habeas nonnulla corpora plumbea, quę
hãc
7.
ſeptenarij figuram referant, ſintque om-
nia
æqualis inuicem ponderis, &
tanti, vt gal-
lam
, vel ſuber valeant ſecum ſub mare demer-
gere
, debet enim galla breuiori parti corporis
plumbei
per vncinum inſeri, ſed laxè vt exire
poſtea
poſſit.
4 Adſit tãdem mare quodpiam, cuius pro-
funditatem
habeas probè per funẽ aut bolidem
exploratam
, ſitque, v.
g. paſſus 300. poſt hæc
eodem
temporis momento duo debes facere,
vnum
eſt plumbum cum galla demergere, ita
vt
ad fundum deſcendat;
alterum eſt aquæ fo-
ramem
exiguum aperire, vt eodem tempore
fluere
incipiat, quo plumbum deſcendere pari-
ter
incipit.
interim dum effluit aqua plumbum
deſcendit
, fundumq;
tanget parte ima B. quia
altera
leuior eſt propter gallã;
ad fundi tactum
proſternetur
, ita vt angulus eius deorſum ver-
gat
;
pars vero in qua eſt galla, ſurſum quia le-
uior
eſt eleuabitur, quapropter poterit galla fa-
cile
ab ea liberari, &
ſurſum exilire. ſtatim igi-
@@@
ac videris gallam emergentem, claude vaſis foramen:
& aquam quæ interim efluxit diligenter ponde-
ra
, ſitque v.
g. vnciarum 4. eiuſque pondus vnc. 4. necnon maris huius altitudinem paſsuum 300. memoriæ,
aut
ſcripto commenda.
hæc igitur omnia erunt veluti apparatus quidam ad cuiuſuis profundiſſimi Oceani
altitudinem
perſcrutandam.
ſit iam igitur aliquod mare valde profundum menſurandum. eo adito, eodem
tempore
, &
aliud plumbum priori æquale cum galla demerge, & ſimul aquæ fluxum reſera; galla vt prius
relicto
deorſum plumbo enatabit:
qua ſtatim conſpecta fluxum aquæ ſiſte, diligenterquè aquam interim de-
fluxam
pondera ſit, v.
g. vnc. 10. poſtea ſic ratiocinare, vt ſe habet pondus prioris aquæ vnc. 4. ad paſſus 300.
altitudinis prioris mari; ita ſe debet habere pondus vnc. 10. ad altitudinem huius maris; quare per auream
trium
regulam ex cognitis iam tribus analogiæ, quartus inueniri poterit hoc modo, ſi vnc.
4. dant altitudi-
nem
300.
ergo vnc. 10 dabunt altitudinem 750. igitur maris vltimi profunditas erit paſſuum 750.
Quod vero ad ſuperficialem eius quantitatem ſpectat, ea ex Geographia petenda eſt: recentiores autem
Geographi
, qui totum ferè terræ orbem in globo depingunt, ſuperficiem aquæ æqualem propè ſuperficiei
@erræ
faciunt;
quamuis hoc exactè nondũ perſpici potuerit, ob aliquam adhuc Geographiæ imperfectionem.
7854De Mundi Fabrica.
Cum igitur tota totius terreſtris globi ex aqua, & terra conflati ſuperficies ſupra in tractatu de quantita-
te
terræ innotuerit, videlicet quadrata milliaria 148,456,800.
ſi eius dimidium accipiatur, videlicet 74,228,
400
.
id erit marinæ ſuperficiei in quadratis milliaribus quantitas. antiqui vero ſcriptores omnes, etiam Geo-
graphi
, hanc maris ſuperficiem multo quam terræ maiorem opinantur, verum id eis ob magnam veteri@
Geographiæ
imperfectionem condonandum eſt;
tunc enim vix quarta pars terreni huius globi Geographi@
perſpecta
erat.
Tandem maris ſoliditatem metiri conuenit. cum igitur oſtenſum ſit ſuperficiem eius continere quadrata
milliaria
74,228,400.
conſtet etiam eius profunditatem rarò maiorem eſſe v@o milliari, ſed vbique ferè eſſe
ſemimilliariam
, ponamus tamen, vt ſic etiam omnium paludum, lacu@m, ac fluminum aquas compute-
mus
, eam eſſe vbique milliariam:
hoc enim poſito manifeſtum ſtatim fit maris ſoliditatem continere mil-
liaria
cubica totidem, videlicet 74,228,400.
quodlibet enim milliare ſuperficiale continet ſub ſe vnum fe-
re
milliare cubicum.
Conſectarium.
EX demonſtratis facilè innoteſcit proportio terræ, & aquæ.
Terra enim continet milliaria cubica 170,232,521,600.
Aqua continet milliaria cubica 170,228,400.
Horum numerorum ratio eſt ſicuti ferè 2,290. ad 1. vt patet diuidendo maiorem per minorem, dixi fere o
fractionem
in quoticnte ommiſſam.
Terra igitur totius continet aquam, quoties numerus 2,290. contine@
vnitatem
.
De Maris illuminatione, & vmbra nihil ſupereſt dicendum, præter id, quod dictum eſt de illuminatio-
ne
, &
vmbra totius terreni globi, quem integrat ſimul cum terra, ac proinde ſimul ad eiuſdem globiillu-
minationem
, &
vmbram concurrit.
LIBER SEXTVS
DE
AERE.
De loco Aeris. Cap. I.
SEnſu manifeſtum eſt aerem proximè terrenum globum, ex aqua, & terra conſtantem
46[Figure 46] circumfundi, eumque complecti.
qui locus ei iure naturæ debetur, cum ſit terra, &
aqua
leuior, vt patet in bullis aeris ſurſum in aqua aſcendentibus, de quibus ſequenti cap.
dicitur; quare cum aer ſit illis leuior, conſequens eſt etiam altiorem locum, quam illis con-
uenire
.
Pulchrè autem mutuus hic aquæ, & aeris aſcenſus, & deſcenuſs cernitur in vitrea quadam
ampulla
vndique clauſa, cuius collum ſit oblungum, &
gracile, in qua aer, & aqua ſimul
ſint
occluſa:
figuram eius aſpice, aqua ſit A B C @eliquum aer occupet, ne vacuum ſit; iam
ſi
inuertatur, vt pars A B C.
ſurſum, collum vero deorſum vergat, illico videre eſt aquam
per
latera fiſtulæ deſcendere, aerem vero contra eodem tempore per medium aquæ, &
fiſtu-
, ideſt, vndique aqua circundatum, aſcendere.
De motu Aeris. Cap. II.
1 AEr natura ſua mouetur motu recto ſurſum, qui aſcenſus dicitur, vt patet in bullis aeris infra aquam
aliquando
vi illatis, quæ ſlatim ac libertate donantur ſurſum celeriter, ac directè petunt;
vt etiam ſu-
perius
explicatum eſt in loco aquæ.
2 Par eſt credere aerem diurno motu aliquatenus circumuolui præſertim ſub torrida zona; ſi enim ve-
rum
eſt Oceanum eodem motu promoueri, multo magis verum erit aerem, qui fluidior eſt quam aqua, non
ſolum
moueri verum etiam velocius, quod conſirmat loan.
Baptiſ@a Porta, de aeris tranſm. quia aſſerit hunc
motum
ab experientijs nautarum, qui auxilio huius motus aeris, ſeu venti, citius nauigant verſus occidentẽ
quam
verſus orientem.
Nonnulli ex diurno Cometarum motu, quos in ſupremo aere collocabant, hunc
acris
motum rectè colligi opinabantur;
verum Cometas multo altius incedere poſtea compertum eſt, vt ſuo
loco
videbimus, &
in opere de locis Mathematicis apud Ariſt. iam explicauimus.
3 Ineſt alius aeri motus, quo idem aer aliquando minor, aliquando maior euadit, ſeu ſuam auget, &
minuit
magnitudinem, idque nullo extrinſecus additamento;
hunc phyſici rarefactionem, & condenſa-
tionem
appellant.
quod etſi multis conſtet experientijs, libet tamen pulcherrimam nunc æque ac euiden-
tiſſimam
afferre:
conſtruatur, vitrea ampulla, vti in figura vides; cuius venter B. collum vero E A. ſit
7955Liber Sextus. ciliſſima fiſiula: in hac igitur ampulla nihil ſit præter @@rem, in parte tamen inferiori A C. ſit
47[Figure 47] aqua colore aliquo ſatis perſpicuo tincta, quæ ex ſuppoſito vaſe D.
ſurſum aſcendat, ac deſcen-
dat
.
Iam ſi prædictæ ampullæ capiti B. manum aut digitum admoueris, illico videbis aquam
A
C.
deſcendere: cauſa eſt calor manus, quo aer incluſus citiſſime rareſcit, ſitque maior, ac pro-
inde
dilatatur per ſiſtulam E C.
ſicque aquam deorſum pellit. quod ſi ampullę aliquod frigid@m
admoueris
, aer incluſus ſtatim condenſabitur, ac ſeſe contrahet, ac propcerea ne vacuum exi-
ſtat
, aqua A C.
aeris receſſum ſupplens, ſurſum aſcendet. auxilio huius inſtrumenti, quod cgo
Thermoſcopium
libenter appellarem, multa ad aeris naturam ſpectantia, in dagari poſſunt.
au-
diui
Doctorem quendam Medicum@ Patauij degentem, qui Santorius cognominatur huius eſie
inuentorem
.
4 Ventorum agitatio nihil Aſtronomicum ſapit, ideo Philoſophicis diſquifitionibus reli-
quanda
eſt.
De Aeris figura. Cap. III.
IAm dictum ſuperius eſt in quo ſphæra, & orbis diſcrepent; quod nunc in memoriam reuocan-
dum
eſt.
Aio igitur aerem orbis figuræ præditum eſſe: cum enim circa terrenum globum ef-
fuſus
ſit, eumque vndique ambiat, neceſſario concauam ſuperſiciem habebit, eamque ſphæricam
iuxta
ſphæricitatem terreni globi, circa quem configuratur.
pariter eum habere ſuperficiem ſu-
premam
, &
conuexam, quæ ſphærica ſit, inde collig@ poteſt, quia aer cum ſit fl@@dus, ac leuis, &
proinde
ſurſum ad omnes partes æqualiter aſcendat, neceſſario in ſphæricam figuram deſinit,
quia
à centro Mundiæqualiter vndique aſcendens recedit:
ſicuti enim è contrario aqua quia
fluida
eſt, &
grauis deſcendendo ſphæricitatem acquirit, ita etiam aerem, quia fluidus, & leuis
eſt
, par eſt ſphæricitatem aſcendendo conſequi.
De Aeris illuminatione. Cap. IIII.
AEr purus, ideſt, abſque vlla exhalatione, aut vapore eſt omnino diaphanus, & tranſparens,
quare
lumen Solis nullo modo ſiſtit, ſed illud præterire permittit:
vnde ſequitur eum nullo
modo
, quamuis toto lumine profundatur, fieri conſpicuum, ſeu videri poſſe.
Aer vero impurus qui terræ proximior eſt, ob terreſtres halitus, qui ei perpetuo admiſcentur,
impurior
ac craſſior euadit, vnde aptè Atmoſphæra, ideſt, halituum ſphæra nominatur;
hæc in-
quam
Atmoſphæra, cum imperfectè tranſpareat, abundetque prædictis halitibus, quæ opacita-
tem
aliquam illi inferunt, fit vt lumen Solis per ipſam diffuſum, partim tranſmittat, partim de-
tineat
ac reſiectat, eoque illuſtretur, ac proinde reddatur conſpicuus, lucemque Solis, quæ diem
efficit
, vniuerſæ terræ communicet.
imo crepuiculum, quod d ei initiũ eſt, nihil aliud eſt quam
huiuſmodi
halitus in extremo, orientalique horizonte illuminati, vt ſequenti cap.
patebit. quæ ex opticorũ
doctrina
deſumpta ſunt.
De Aeris quantitate. Cap. V.
ALhazenus vir Arabs acutiſſime ex crepuſcu
48[Figure 48] lorum contemplatione aeris, ſeu potius At-
moſphæræ
altitudinem rimatus eſt.
crepuſcu-
lum
autem eſt lux illa crepera, ſeu dubia, quę an-
te
Solis ortum, &
poſt Solis occaſum, videtur: il-
lud
matutinum, iſtud veſpertinum appellatur.
Cauſa autem crepuſculi hæc eſt; circa terram
eleuantur
variæ euaporationes, quæ ſola in aere
ſpectantur
, aer enim purus, vt ante dictum eſt,
videri
nequit.
quapropter prima illa lux ſubal-
bida
, quam initio crepuſculi videmus, quamque
Albam
vulgo, &
paulò poſt Aurorã nuncupant,
nihil
eſt aliud, quam halitus illi qui ſunt in no-
ſtri
horizontis phyſici, &
orientalis ex tremita-
te
, quos primum radij Solis attingunt, &
illumi-
nant
, ac proinde à nobis videri poſſunt.
quæ vt
planius
percipiantur, ſit ſequens figura, in qua
circulus
F E G.
ſit terra, circulus vero M X N.
tranſeat
per ſummas vaporum altitudines, ho-
rizõ
phyſicus Q F R.
aſtronomicus O H P. ocu-
lus
igitur erit in F.
medio horizõtis phyſici. cir-
culus
autem maior O S P A.
ſit verticalis circu-
lus
tranſiens per verticem S.
& Solem D. radius
Solis
incipiens illuſtrare extremos noſtri
8056De Mundi Fabrica. zontis halitus, qui ſunt apud K. ſit C I V. qui terram tangat in I. iam ſic diſcurrendum eſt, noctu ante crepu-
ſculum
vapores, qui ſunt ſupra horizontem F K.
non videbantur quia nondum illuſtrabantur, primus enim
radius
C I K.
non prouenerat nec ad I. nec ad K. ſed infra I. tangebat terram; & vltra K. per aerem purum
extendebatur
.
nihil etiam videbatur vltra punctu@ K. quamuis ibi radij Solis plures excurrerent, ob aeris
meram
diaphaneitatem, quæ nullam efficit viſionem.
tunc igitur tantum neceſſario incipimus aliquid in ho-
rizonte
videre, cum radius primus C I K.
ad punctum K. vbi ſunt extremi vapores, & vbi circumferentia@
Atmoſphæræ
ſecatur ab horizonte phyſico F K.
quæ prima viſio dicitur crepuſculum.
Notandum poſtea ex Aſtronomorum obſeruationibus, in initio crepuſculi, Solem eſſe infrà Aſtronomi-
cum
horizontem gr.
18. in circulo verticali O S P D. vel in arcu terræ G T. v. g. ſi arcus P D. fuerit gr. 18. tũc
incipit
crepuſculũ.
vltimo notandum Solem illuminare pluſquam terrę dimidium, vt in cap. de terræ illumi-
natione
oſtenſum eſt;
illuminat enim vltra gr. 180. etiam min. 28. cuius dimidium eſt gr. 90. mn. 14. & repræ-
ſentatur
in arcu T I.
intelligantur etiam lineæ H F X F. H L K. H I. H C. propoſitum eſt igitur inueſtiga-
re
quantitatem lineæ L K.
hæc enim eſt maxima halituum altitudo: arcus itaque F G. eſt quadrans, ſcilice@
gr
.
90. arcus veto G T. eſt gr. 18. tot enim gradibus Sol in crepuſcu@i initio infra horizontem O H P. depri-
mitur
:
qui arcus tot gradus continet, quot etiam ſunt in arcu P D. ex prima propoſitione appar. totus igitur
arcus
F I T.
eſt gr. 108. à quo ſi dematur, arcus T I. quem diximus eſſe gr. 90. 14′. remanet arcus F I. gr. 17. 46′.
cuius dimidium eſt arcus F L. eritq; gr. 8. 53′. quare etiam angulus F H L. quem ſubtendit, erit eorumdem.
gr
.
8. 53′. ſicq; in triangulo F H K. iam duo anguli ſunt noti, cum angulus H F K. ſit rectus, notum etiam eſt
latus
H F.
ſit terræ ſemidiameter, quam ſupra in milliarijs metiti ſumus: quare per 5. & 6. propoſ. Appar.
veniemus
in cognitionem reliqui lateris H K.
eumque reperiemus milliariorum ferè 3′479. iuxta noſtram@
terrenæ
ſemidiametri menſuram.
iam ex linea H K. detracta terræ ſemidiametro H L. quæ eſt 3,426. rema-
net
L K.
milliaria 43. ferè. alij aliam quantitatem reperiunt, vt Alhazenus, qui eam reperit 52. quod oritur
ex
varia ſuppoſitione diametrorum Solis, &
terræ, & diſtantia eorum, necnon depreſſionis Solis infra hori-
zontem
initio crepuſculi.
Cæterum cum ex communi Philoſophorum ſententia veriſimile ſit aeream re-
gionem
, eam eſſe tantummodo in qua euaporationes, &
halitus, vel ſubtiliſſimi, ex terreſtri globo aſcenden-
tes
ſpatiantur (non enim ratio vlla apparet cur non altius aſcendant, ſi altius aer attollatur) videretur iuxta
hanc
opinionem Elemẽtum aeris attolli tantummodo milliaria 43.
vel ſi dixerimus aerem adhuc altius eue-
@i
, ſaltem manifeſtè oſtenſum erit Atmoſphæræ altitudinem circa terram eſſe prædicta milliaria 43.
circi-
ter
;
ita vt tanto interuallo à terra fit aeris, aut Atmoſphæræ ſuprema, & conuexa ſuperficies. ex hac altitu-
dine
facile eſt totius aeris ſoliditatem rudi ſaltem Minerua colligere ſecundum milliaria cubica;
hac ratio-
ne
, aqua tota vt viſum eſt, ad totam terram habet eam rationem, quam 1.
ad 2,290. & tamen dimidium tantũ
ſuperſiciei
terræ cooperit, ſi igitur totam terram cooperiret, haberet rationem ad terram, quam 2.
ad 2 ′290.
quia
vero aer eſt altior quam aqua quadragies, &
ter, erit etiã tota ipſius corporeitas, quadragies, & ter ma-
ior
, quam eſſet aqua, quæ totam terram occuparet in altitudine vnius milliarij;
atqui talis aqua eſſet ad terrã
vt
2.
ad 2,290. ergo aer qui eſt ad talem aquam vt 42. ad 2. erit ad veram aquam vt 86. ad 1. ad terram verò vt
86
.
ad 2,299. ſeu ferè 1. ad 27.
Aliter ſuperficies @otius globi terrenæ habet milliaria quadrata 148′456′800. hunc
11
Terra
# 2,290.
Aqua
# 1.
Aer
# 86.
numerum multiplica per 43.
altitudinem aeris, & producentur milliaria cubica to-
tius
aeris, ſed vero pauciora, quia altiora magis ampliantur, &
fiunt maiora, quo al-
tiora
.
numerus autem productus eſt 6,373,642,400. qui ad numerum cuborum totius
terrenæ
ſoliditatis habet rationem quam 1.
ad 27. quare terreſtris globus continet totam Atmoſphæram@
vicies
, &
ſepties. tantus igitur eſt aer.
LIBER SEPTIMVS
De Æthere ſeu mauis putato Igne.
EA mundi pars quæ inter aerem vel Atmoſphæram, cælumq; intereſt, à plurimis ſcriptoribus
tam
prophanis, quam Sacris appellatur Æther;
ſic. S. Gregorius Papa, Hom. 29. ait aliud eſt
cælũ
aereum, aliud æthereum;
vbi perſpicuè ſupra aerem ſtatim collocat æthera. alij ignem
ibi
quemdam collocant.
nonnulli aerem vſque ad lunares circuitus extollunt. quidquid ſi@
non
eſt noſtrum definire, ſed eius locum, ſiguram, magnitudinem, motum, illuminationem,
v@in
præcedentibus factum eſt, explicare.
diſtinctionis tamen gratia illud Æthera libenter
appellarem
, cum id quod ſuperius eſt, &
in quo planetæ ac ſydera verſantur, cælum dicatur.
De loco Aetheris. Cap. I.
LOcus eius ex præmiſſis ſatis manifeſtus eſt, videlicet ſupra aerem, & infra lunares regiones.
8157Liber Septimus.
De figura Aetheris. Cap. II.
FIguram eius orbicularem eſſe oportet, habet enim concauam ſuperficiem, qua aeri conterminus eſt; ha-
bet
etiam conuexam ſuperficiem qua cęlo Lunæ ſubijcitur, ac cõmicitur:
Ætheris igitur figura orbis eſt.
De Aetheris motu. Cap. III.
SI verum eſt oceanum diurno motu affici, ob quandam à cęlo ſibi inditam circu mductionem; etiam par eſt
credere
non ſolum aerem, ſed etiam æthera eadem conuerſione cieri:
pręſertim verò cum æther ſi@ Lunę
cęlo
contiguus;
quod etiam veriſimile eſt eadem motione circumuerti, ſecumque proinde Aethera raptare.
De illuminatione Aetheris. Cap. IIII.
CVm Aether ſit ſupra Atmoſphęram, quo halitus non aſcendunt, erit omnino defæcatus, ac purus, ac pro-
inde
omnino diaphanus;
quare nullo modo etiamſi totus lumine perfunda@ur, co @ſpicuus redditur,
nihilque
in toto hoc Aethere reperitur quod ſplendeat, niſi in ſuprema eius parte aliquando Co@etæ efful-
geant
, quod fieri poſſe exiſtimo;
vt ſuo loco demonſtrabo.
De quantitate Aetheris. Cap. V.
VT Aetheris quantitatem aſſequamur, nobis opus eſt prius diſtãtiam concaui regionis Lunæ à centro ter-
perſcrutari:
quæ quidem perſcrutatio omnibus adeo ſemper mirabilis viſa eſt, vt etiam eorum com-
plures
, qui ſapientes haberi volunt eam humani viribus ingenij imparem putent;
pręſertim cum ſacræ etiam
litteræ
eam admirari videantur;
altitudinem enim cæli quis dimenſus eſt, ait ſapiens.
Verum enim vero breuiter ac facile oſtendi poteſt qua ratione Aſtronomi, ſolertia vtique magna, eam di-
menſi
fuerint.
primo itaque præſcire oportet Lunam non ſemper eandem diſtantiam a centro terræ ſerua-
re
;
quod Aſtronomi ex colligunt, quodipſa aliquando maior aliquando minor, cæteris paribus, appareat.
obſeruant igitur eam cum maxima apparet, quod accidit in quadrato eius ad ſolem aſpectu, tunc enim terris
proximior
fit;
ac proinde probabile eſt eam prope confinium cæli, atque ætheri attingere. 2. aſſumunt eam
quando
eſt in aliquo certo Eclypticæ gradu, v.
g. tempore alicuius Eclypſis lunaris, tunc enim certum eſt
eam
eſſe in oppoſito Solis gradu:
quod ſi hoc @cire non poſſent, numquam adeo exacte lunares Eclypſes
prædicerent
.
Gradus igitur ille cum ſit notus, notam etiam habebit diſtantiam à vertice illius loci, in quo debet fieri hęc
inueſtigatio
;
quam diſtantiam ſuppono facilitatis gratia eſſe ſub meridiano illius loci quandoquidem hoc
fieri
poteſt, vt ſcilicet Luna ſit ſimul, &
in meridiano, & in gradu Eclyp. certo. ſit igitur figura in qua terra
A
C.
concauum Lunæ citimæ ſit D E. ſimulque idem arcus D E. referat meridianum in quo Lunam poni-
49[Figure 49] mus apud E.
ſitque, exempli gratia, in primo gradu . ac proin-
de
in æquatore.
intelligatur etiam triangulum C A E. in quo con-
ſidero
angulum C.
qui notus euadit ex nota diſtantia puncti E.
æquatoris a vertice D. illius loci, i. ex noto arcu D E. cognoſcitur
angulus
C.
illi ex ce tro inſiſtens, ex 1. propoſ. Appar. deinde con-
ſidero
angulum C A E.
quem Aſtronomus obſeruator cognoſce-
re
poteſt per inſtrumentum, quo vtetur in hac obſeruatione, v.
g.
per
Quadrantem;
latus enim A D. Quadrantis noſtri congruet li-
neæ
A D.
quo tempore Dioptra, per quam collimabitur in Lunam
erit
in linea A E.
quare arcus Quadrantis inter Dioptram, & latus
A
D.
incluſus, qualis eſiet B F. manifeſtabit angulum D A E. trian-
guli
extrinſecum;
quo cognito cognoſcitur etiam angulus intrinſecus C A E. illi deinceps; ambo enim ſi-
mulæquales
ſunt duobus rectis, ſeu contineat gr.
180. ſi igitur angulus extrinſecus detrahatur a gr. 180. re-
manebit
quantitas anguli interni C A E.
nota. notũ præterea eſt latus A C. cum ſi@ſemid@ameter terræ, quam
ſupra
indagauimus;
quare per 6. propoſ. Appar. notum etiam erit latus C E. quia patebit quoties latus A C.
cognitum
contineatur in C E.
quæ eſt diſtantia Lunæ à centro terræ. quam Copernicus, & Tycho exquiſitis
inſtrumentis
reperere continere ſemidiametros terræ 52.
toties enim latus A C. in triangulo ſimili ingredi-
tur
in latus C E.
ſemidiameter igitur totius ſphæræ elementaris, ſeu ſub@unaris tanta eſt, a qua ſi detrahatur
ſemidiameter
terræ, necnon altitudo aeris, remanebit diſtantia ab aere ad citimam Lun@@, quæ eſt Aethe-
ris
altitudo, quam inueſtigare propoſuimns.
ſemidiametri verò terræ 52. efficiunt milliaria Aſtronomica
176
,698.
quod patet multiplicando numer@m milliariorum vnius ſemidiametr@ per 52. ab hiſce milliarijs ſi
detrahatur
ſemidiameter terræ, vna ae@is altitudine, quæ ſimul efficiunt, vt vidimus milliaria ferè 3,479.

relinquetur
hic numerus 175,219.
milliariorum; interuallum videlicet a conuexo aeris ad concauum cęli Lu-
;
quæ eſt altitudo Aetheris@ quam indagare volebamus.
Habita ſphæræ totius elementaris ſem@diametro, cognoſcitur etiam quoties ſphęra elementaris ſphæram
terræ
@o@tineat:
cognitis enim diametris duarum ſphærarum, cognoſcit@@ etiam earumdem proportio
8258De Mundi Fabrica cundum ſoliditates, hoc modo, numeri in quibus noti ſunt diametri ſcribuntur ſic 1,52. horũ proportio con-
tinuatur
vſque ad quatuor terminos ſic 1.
52. 2,704. 140,608. ideſt ita vt ſit eadẽ ratio primi ad ſecundum, quę
ſecundi
ad tertium, &
tertij ad quartum, ſicuti eſt in iſtis. Iam vt Euclides propoſ. 18. 12. Elem. demonſtrat,
eadem
cſt proportio primi, 1.
ad vltimum 140,608. quæ minoris ſphærę ad maiorem, ideſt quartum ſemidia-
metri
ſunt vt 1.
ad 2. quare tota ſphæra ſublunar@s toties continet terræ globum, quoties num. 140,608. con-
11
Terra
# 2′290.
Aqua
# 1.
Aer
# 86.
Aether
# 321′992′320.
tinet vnitatem.
eodem modo ad reliqua elementa, aquam, aerem, & c. compara-
tiones
haberi poſſunt ſupra innuimus terram, aquam, &
aerem eſſe inter ſe, vt
ſunt
appoſiti num.
nunc vero oſtẽdimus Aetherem qui ferè totam ſphæram ele-
mentarem
occupat.
eſſe ad terram ferè vt 140,608. ad 1. ſi igitur multiplicaueri-
mus
hunc num.
per 2,290. producetur num. 321,992,320. qui erit in eadem ratio-
ne
ad 2,290.
in qua eſt Aether ad terram; exponantur igitur num. quatuor, pro-
portiones
quatuor elementorum inuicem habentes.
Conſectarium.
EX demonſtratis de horum quatuor corporum elementarem ſphæram conflantium, quantitatibus, mani
feſtum
eſt decuplam illam elementorum analogiam, quam nonnulli Ariſtoteli imponere contendunt
omnino
commentitiam eſſe, ac proinde reijciendam.
Cap. VI. Appendix, in qua problemata aliquot non iniucunda, ex hactenus traditis ſoluenda
proponuntur
, quibus ingenium vtiliter, ac variè exercetur, atq; acuitur.
1 POnamus Deum abſtuliſſe totum illud terræ hemiſphæriũ, quod eſt ſupra noſtrum horizontem Aſtro-
nomicum
, quod nos vulgò ſuperius appellamus, altero inferiori antipodum hemiſphæro nihil immu-
tato
:
hoc enim facto remaneret plana, ac rotunda terræ ſuperficies. Iam quæritur an homines poſſent in il-
la
magna planitie degere, &
inhabitare? Reſpondeo negando inibi homines vno excepto conſiſtere poſſe,
ſolus
enim ille vnus qui pedibus centrũ illius plani, quod eſt centrum pariter terræ calcaret, in illo plano exi-
ſtere
poſſet.
cæteri vero omnes, quos alibi extra illud centrum ſtare poſſe imaginamur, nullo modo ibi inſi-
ſtere
poſſent, ſed verſus centrum illius plani vndiq;
delabarentur; quia omne graue deorſum tendit niſi quid
obſtet
.
planior autem ſolutio euadit, ſi cogitemus ablatum eſſe non noſtrum hæmiſphęrium, ſed hæmiſphæ-
rium
, v.
g. orientale; ſic enim planities illa terræ tranſiret ſub noſtris pedibus, eamque intuentes videremus
abyſſum
, aut præcipitium horrendum, vſque ad antipodas recta deſcendere, in cuius medio eſſet centrum
mundi
, quo intuitu ſtatim intelligeremus nullos homines ei pedibus affixos, ac perpẽdiculares inhærere poſ-
ſe
, præter illum qui centro infiſteret.
Hinc patet fieri nullo modo poſſe, vt terra ſit ſuperficies quædam qua-
drata
, vti Sinæ opinantur, vnicum enim tantum pateretur habitatorem.
2 Qua ratione pons lapideus aut latericius architectari poſſet, qui nullis pylis, aut fulcimentis terrã con-
tingeret
, ſed totus in aere pendulus exiſteret.
Reſp. ſi circa ambitum terræ maximum pons vniformis craſſi-
tie
, ac ponderis prius ſuper fulcris ligneis per parte extrueretur, eoq;
abſoluto fulcra omnia ſubtraherentur,
nullo
modo pons corrueret, quia vndiq;
ad centrum mundi æqualiter grauitaret, atq; vrgeret, vnde ſibi ipſi
eſſet
impedimento, ne ex vna parte potius, quam ex altera ſubſiderct.
eadem de cauſa @ornices, & concamera-
tionesconſiſtu
nt.
3 Sit in noſtro horizonte ſenſibili pauimentum aliquod rectum, & oblungũ, ita vt cælum vſque & vtrin-
50[Figure 50] que pertingat, vti eſt A B.
in figura; quæritur
num
per illud quantũlibet ambulare poſſemus.
Reſpondeo, nequaquam quantumlibet ambu-
laremus
, ſed ad aliquod tantum interual@um.

ratio
eſt, quia ſic homines aſcenderẽt, fieretque
ſemper
magis aſcenſus ille acliuis, ita vt aliquã-
do
non amplius recti illi inſiſterent, ſed proni,
&
inclinati reperent, non enim conſiſtere poſ-
ſumus
niſi lõgitudo corporis noſtri, ſit in linea
directionis
quæ tendit ad centrum, &
de qua
ſuperius
dixi in cap.
de motu ſphęræ elementa-
ris
.
melius id percipitur ſi imaginemur tale pa-
uimentum
extructum eſſe in horizonte diſtanti
à
noſtra hab tatione per terreſtris circuli qua-
drantem
, quale eſt in figura C D.
intelligimus
enim
ſtatim id eſſe turris inſtar cęlũ vſq;
aſcen-
dentis
, in cuius parietibus homines fruſtra co-
narentur
reptare.
4 Sit tabula plana perfectè, atque in noſtro horizonte ad æqui@ibrium conſtituta qualem linea A B. refe-
rat
;
ſupra qu@m@ ponatur ſphæra perfectè rotunda, hæc ſphæra maneb@tne an reuoluetur? Reſpondeo, ſi
8359Liber Septimus.51[Figure 51] naturin medio, v. g. in D. ibi quieſcet, quia punctum illud eſt cen-
tro
mundi propinquius, quam ſit aliud quiduis punctum;
& ideo cæ-
teris
punctis inferius eſt.
alibi vero poſita deuoluetur ad D. quia de-
cliuius
eſt, v.
g. poſita in B. deuoluetur ad D. quia linea eius directio-
nis
eſt, nec C E.
E. vero eſt centrum grauitatis eius, infra quod nul-
lum
directè ſubeſt fulcimentum, quare centrum E.
deuoluetur ver-
ſus
D.
5 Cur homines, turres, plantæ, & c. quę recta vt plurimum aſſur-
gunt
, ſi inclinentur, aliquando cadunt, aliquando vero minimè.
Bo-
noniæ
videre eſt communi omnium admiratione turrem illã quam
vocant
Gariſendam admodum inclinatam, quæ tamen à 500.
iam
annis
immota non cadit.
Reſpondeo hæc omnia proſterni quo-
ties
linea directionis tranſit per baſim eorum, v.
g. turris illa non cadit quia linea directionis E C. quæ à cen-
tro
grauitatis eius ad centrum mundi ducitur, tranſit per baſim turris A D.
ideſt, quia centrum grauit E. ſe-
52[Figure 52] cundum quod grauia mouentur, ſuſtinetur a partibus turris infra
ipſum
poſitis iuxta lineam directionis, quare tota turris grauitas,
quæ
circa centrum illud ęque ponderat, ipſo fulto moueri nequit;
nam ponderibus librata, ſuis immobilis hæret. quod ſi linea E C.
extra
baſim A D.
exiret, nimia eſſet inclinatio, ac proinde turris
ſterneretur
.
Eadem de cauſa homines, ſecundum quandam incli-
nationem
ſtant;
quod ſi eorum linea directionis extra plantas ca-
dat
, &
ipſi cadunt.
Sic ſuper parietes ſcandere nequimus, quia nullum ibi eſt cen-
tro
grauitatis fulcimentum.
6 Cur caſuri in partem vnam, in alteram brachiũ naturali in-
ſtinctu
extendimus?
Reſpondeo, vt ſcilicet brachij extenſione,
&
remotione a reliquo corpore fiat æquilibrium; brachium enim
extenſum
plus grauitat, quam contractum;
ſicut in ſtatera æqui-
pondium
plus grauitata trutina remotũ;
quam proximum. in ca-
ſuro
homine linea directionis extra baſim fertur, ſed brachij extenſione centrum grauitatis acced@tad partẽ
camdem
, ac proinde linea directionis inter plantas retrahitur.
7 Cur gibboſi ſenes genua antrorſum valde incuruant? Reſpondeo, vt nimirum crura gibbo æquipon-
dium
faciant:
aliter ſtare non poſſent, ſed antrorſum deciderent, trahente eos parte corporis prona.
8 Cur ſedentes cum ſeſſu ſurgere volunt retrorſum crura, antrorſum caput ac pectus inclinant reſpon-
deo
.
ſimilis eſt ratio vt in prædictis.
9 Cum montium conuexa ſuperficies ſit multo maior quam ſit plana, illa ſuperficies cui inſiſtunt, quæq;
53[Figure 53] eorum baſis dicitur, poſſunt ne plures homines habitare in ſuperficie iſ-
la
conuexa, an in baſi?
Reſpondeo totidem, & non plures in illa, quam
in
hac conſiſtere poſſe.
cuius ratio eſt, quia hominum corpora debent
ſemper
conſtitui in rectitudine lineæ directionis, quæ ad centrum ten-
dit
, vnde fit vt ſingulis habitatoribus baſis, ſinguli habitatores conuexi
reſpondeant
, vt ex contemplatione figuræ inte@ligi poteſt.
plures in
conuexo
degerent, ſi poſſent illi conuexo perpendiculariter inſiſtere.
10 Si turres ad perpend@culum conſtruantur, aut putei ex@auentur;
eruntne eorum parietes aut latera paralella? Reſpondeo turres eſſent
in
ſummo latiores, in imo vero contractiores:
idem puteis accideret.
perpendicula
enim quibus parietes diriguntur non ſunt lineæ æquidiſtantes, ſed concurrentes ad centrum
mundi
, ſi eovſq;
producerentur.
11 Qua ratione quiſpiam ſolius vnius agelli A B C D. dominus ſit verè poteſt dice-
54[Figure 54] re ſe poſſe per ſuum agellum ambulare, &
quidem ſemper in directum pluſquam 3000.
milliariorum. Reſp. conſiderandum eſt nos non ſolum agri ſuperficiem poſſidere, ſed
etiam
totam illam terram, quæ ſuperficiei illius directè ſubeſt vſque ad centrum terræ;

omnes
agri hoc modo accepti ſunt totidem@yramides;
quorum cuſpides ad centrum
terræ
coeunt, baſis vero eorum eſt agri ſuperficies:
a baſi igitur vſq; ad verticem ſeu cen-
trum
terræ interſunt milliariorum pluſquam 3,000.
tota enim terræ ſemidiameter eua-
dit
harum pyramidum longitudo.
ſit in figura ager ſuperficialis A B C D. ſolidus autem
erit
pyramis protenſa vertice E.
ad terræ medium E. @ille igitur huius poſſeſſor agelli
nequaquam
impoſſibilia comminiſcebatur.
quid ſi inibi Theſaurus inueniretur? conſu-
lendi
ſunt legulei, qui cum Principi ad@udicant.
11 Si magnum pauimentum libellatim extendatur, eritne plana ſuperficies? Reſp.
quamuis parua pauimenta ad ſenſum plana videantur, ſi tamen magna fierent @otundi-
@@tem
præ ſe ferrent aliquam, cogitemus enim totam terræ ſuperficiem @pauimento ad libellam facto poſ-
ſe
pauiri:
Libella enim vbique terrarum terræ ſphæricitatem in puncto tangit, eiuſque perpendiculum
8460De Mundi Fabrica, terræ centrum pendet; quapropter ſphæricum fieret libellando vbique pauimentum, cuius portiones parua
pauimenta
ſunt exiſtimandæ.
13 Cur dici ſo@et caput pluſquam pedes ambulare? Reſp. ſi quis totius terræ gyrũ peregiſſet, duas ſimul
peripherias
, vnam pedibus, alteram capite deſcripſiſſet:
quarũ proculdubio illa maior eſſet, quam caput cir-
cinauit
, quippe qui magis a centro diſtat:
vnde ſolutio quæſtionis habetur.
14 Cur dicunt Cyathum plus vini continere in cellario, quã
55[Figure 55] in tecti culmine.
Reſp. quia humores omnes vbicumque tuerint,
dum
quieſcunt, ſecundum ſupremã ſuperficiem contrahunt ro-
tunditatem
, cuius centrum eſt centrũ terræ.
quanto autem Cya-
thus
fuerit inferior, tanto erit rotunditas humidi portio mino-
ris
ſphæræ;
minor autem ſphæra curuiorem habet conuexitatẽ,
&
proinde capaciorem, quia magis ſupra Cyathi ora incuruatur:
vt in figuris videre eſt; in qua C. eſt centrum terræ, circa quod
56[Figure 56] humidum Cyathi inferioris C D.
magis curuatnr, & proinde ca-
pacius
eſt:
altioris vero Cyathi humidum A B. minus curuatur, &
ideo
minus continet.
15 Vt lacus quiſpiam, aut mare conſiſtat opuſne eſt ſpondis,
aut
cauitatibus vllis?
Reſp. minime opus eſſe, nam ſi cogitemus
portionem
aliquam terrę a plano quodam ſecante, eſſe reſectam,
relinquetur
quædam planities:
in hanc planitiem ſi aquæ tantumdem loco terrę auulſæ inferatur, extra eam
planitiem
non effluet, ſed configuratur ſuperiori ſuperficie ſphærica reſpectu centri mundi, quare naturale
eſt
mare abſque altis litoribus, ſeu ſpondis conſiſtere.
16 Sunt duo montes proximi, & in vertice vnius eſt fons viuus, in vertice alterius ſunt quidam habita-
tores
, qui aquæ inopia laborant, ac propterea illius fontis aquam ad verticem alterius montis deducere vel-
lent
:
neq; vero ob nimios ſumptus Aquæductũ ſuper fornicibus plurimis fabricare poſſunt; quid igitur agen
dum
?
Reſp. fiat tubus plumbeus à fonte deſcendens per vallem atq; ad alterius verticem ſcandens, per hunc
enim
aqua deſcendet, &
iterum tantumdem aſcendet.
17 Eſt mons ad cuius radices eſt fons ſcaturiens, ex altera vero partes pariter ad radices ſunt habitatores
illa
aqua indigentes, qui ſolummodo per montis verticem fontem adire poſſunt, quid illis faciẽdum?
Reſp.
conſtruatur tubus plumbeus aſcendens à fonte ſuper verticem montis, indeq; ad habitatores illos deſcendẽs
initium
eius fonti immergi debet, fin is eius paulo depræſſior ſit quam initium, vtrumque os obturetur;
de-
inde
tubus in ſummitate montis perforetur, ac per foramen ſemel totus aqua impleatur;
poſtea foramen di-
ligenter
obturetur.
vltimo vtrumque os tubi eodem tempore aperiantur, vel certe primo aperiatur os fonti
immerſum
;
hoc enim modo aqua perpetuo prædictis habitatoribus effluere debet: vt conſtat ex dictis de
motu
aquæ.
18 Eſt dolium humido non omnino plenum, ſcire libet quantum humidi contineat abſque apertione ſu
perioris
, atque vlla dolij perforatione.
Reſp. fiat canna vitrea gracilis, in imo curua, ſecũdum quam partem
immittatur
in dolij fiſtulam, per quam ordinariè ſolet humidum hauriri.
reliqua pars @urſum erigatur iuxta
dolium
;
ſtatim enim per ca@nam vitream tantum liquor aſcendet, quantum intra dolium attollitur.
19 Eodem inſtrumento, & modo, licebit dolium implere, aut humidum addere, non per os ſuperius, vt
fieri
ſolet.
20 Sit puteus vſque ad antipodas excauatus ac neceſſario per centrum terræ tranſiens, quæritur primo;
graue per ipſum deſ@endens quid tandem ageret? Reſp. ob impetum in deſcenſu acquiſitum, vltra citraq;
@undi
centrum aliquoties reciprocaretur, ſed tandem centrũ eius grauitatis centro mundi congrueret, ſicq;

@uieſceret
.
21 Ignis in centro prædicto accenſus flammam in orbem conglobaret: fumum verò partim ad nos, par-
t
im ad antipodas exhalaret.
22 Aqua in prædictum puteum proiecta, tandem circa centrum in globum conquieſceret.
23 Bilianx per hunc puteum demiſſa dum deſcenderent magis ſemper, lances contraheret. quouſqũe ad
centrum
mundi deueniret, vbi lances brachio bilancis adhærerent.
24 Ponamus haſtam plumbeam vniformis ponderis A B. in figura, cu-
57[Figure 57] ius centrum grauit C.
ex quo ſuſpenſa maneat non in æquilibrio, ſed obli-
quata
;
cum hæc deuenerit ad horizontem aſtronomicum D E. tranſeuntem
per
centrum mundi F.
ita vt pars eius inferior attingat hunc horizontem,
aut
iam aliquantulum pertranſierit, quid fiet?
deſcendens ne ſeruat eãdem
poſitionem
, an aliquatenus reuoluetur.
Reſp. me nunc tantum alijs Mathe-
maticis
hoc problema ſoluendum proponere, nondum enim apud me eius
ſolutio
abſoluta eſt.
25 Qua induſtria conſtruere oportet ſcalã, ita vt per eam duo pariter aſcendant, & tamen, ſimul in con-
tr
arias partes tendant?
Reſp. ſcala quæpiam in prædicto puteo ita collocetur vt dimidia ſit citra, dimidiaq;
vltra centrum mundi; iam duo a centro, ſimulque à medio ſcalę ſcandere incipiant, vnus ad nos, alter ad an@-
podas
:
ambo enim aſcendent, ſed tamen ad partes oppoſitas in eadem ſcala.
8561Liber Septimus.
26 Puer per iocum interrogatus vtra grauior eſſet, librane vna plumbi, an vna aquæ, vel ſtupæ; reſpon-
dit
grauiorem eſſe cæteris libram plumbi, ob idque adſtantes ſubriſere:
Verum enim vero reſponſionem
eius
tueri hac ratione poſſumus.
ſciendum enim eſt duplicem eſſe alicuius corporis grauitatem; vnam ipſius
particularem
, &
propriam, ſecundum quam dicimus hæc plumbea ſphæra pendet libras 10. vel vnam, & c.
Alteram vero non ipſius corporis propriam ſed totius generis, aut naturæ communem, ſecundum quam di-
ci
ſolet plumbum eſt grauius ligno, ferro, aqua, &
c. tunc autem genus vnum grauius altero cenſetur, cum
accepta
ex vtroque æquali mole, altera grauior ſit:
ſic quia ex duabus æqualibus ſphæris, vna plumbea, lignea
altera
, plus pendit ſiue grauior eſt plumbea, ideo dicimus naturam plumbi grauiorem eſſe natura ligni, ferri,
aquæ
, &
c. qua diſtinctione allata dicam Puerum loquutum eſſe de grauitate generica, non autem de particu-
lari
.
prætera ſi in codem vaſe ſimul vna libra aquæ, & vna libra plumbi ponantur, nonne plumbum infra
aquam
deſcendet?
nonne igitur libra plumbi libra aquæ grauior?
27 Eſt ne idem corpusæque graue in aere, & in aqua, alioue humido? Reſp. grauius eſſe in aere leuius
in
aqua, in aqua enim demerſa leuiora ſunt quam in aere, quantum eſt pondus tantũdem aquæ, ſiue quantum
eſt
pondus aquæ æqualis molis cum illo corpore graui, ſiue quæ occuparet eundem locum, quem graue illud
occupat
porrò grauia triplicia ſunt;
alia in aqua omnino demerguntur, atque hæc ſunt natura grauiora quam
aqua
;
alia in aqua nec deſcendunt ad fundum, neque parte vlla ſupra aquam eminent, vbicumque poſita
fuerint
;
quæ quidem æque grauia eſſe, atque aqua neceſſe eſt. tertia partim eminent atque in genere leuio-
ra
ſunt aqua:
hiſce tamen tantumdem aquæ, quanta eſt pars corporis demerſa, ſiue quantum eſt totum cor-
pus
totaliter demerſum, toti graui æqueponderat.
hęc omnia quamuis Archimedes in lib. de ijs quæ vehun-
tur
in aqua acutiſſime demonſtrauerit, poſſumus tamen nos eadem practice comprobare, ponderando vide-
licet
iſthæc grauia ſolida in aqua, hoc modo.
Corpus quod ponderandum eſt ſeta equina ex altera librę lance
appendatur
, in altera vero lance ponantur pondera;
ſic corpus appenſum demittatur in aquam, ita vt libe-
pendeat, reliqua vero tota libra aquam minime contingat, in quo ſtatu diligenter corpus illud pondere-
tur
ac ſi in aere eſſet;
manifeſtũ enim apparebit illud minus quam in aere pendere, quantum eſt pondus aquę
æqualis
molis.
ſi totum demergatur, & tamen nihil pendat, ſig num eſt eſſe in genere æquè graue, atq; humi-
dum
.
ſi partim extiterit, pariter lancem non trahet deorſum. ex Marino Ghetaldo in Promoto Archimede.
ſeta equina æquè grauis eſt atq; aqua, ideo nihil variabit corporis ponderandi grauitatem.
28 Qua ratione ſciri poteſt cuiuſuis humidi pondus, etiamſi ipſum non ponderetur? Reſpondeo cor-
pus
ſolidum dato humido grauius ponderetur in aere prius, deinde in humido:
quanto enim in humido
minus
pendet, tantumdem etiam pendet alterum tantum illius humidi, quantum eſt ipſum.
hac ratione
poſſumus
plurium aquarum pondus experiri, vt quæ ſit leuior, ac proinde ſanior conſtet, ea enim leui or
erit
in qua idem pondus pluſquam in alijs grauitabit.
2. Sic corpus aqua leuius in pluribus aquis immitta-
tur
, in qua enim magis demerg etur, ea leuior cæteris erit;
in qua vero plus emerget, ea grauior. Sic & qui-
dem
exactiſſimè, adſit primo vas humido quopiam plenum:
globulo deinde cereo tantum plumbi addatur,
vtin
eo humido nec ſupernatet, nec deſcendat, ſed vbiq;
in eo quieſcat; ſic enim erit æquè grauis ac humi-
dum
.
iam ſi in alio quouis humore poſitus, deſcenderit, is erit priori humido leuior; ſi vero ſupernatauerit
grauior
, ſi quieuerit, æquè grauis.
imo hac ratione experiri poteris eandem aquam, modo grauiorem eſſe,
modo
leuiorem, pro ambientis aeris frigore, aut calore.
Ex prædictis manifeſta eſt cauſa, cur Hydria dum
ex
puteo aqua hauritur non grauitet, quouſque extra aquam emerſerit.
29 Cur vas plumbeum, & concauum, quamuis ſit aqua grauius, tamen ſupernatat. Reſpondeo quia
aer
in concauo contentus leuior eſt aqua, quare ex plumbo grauiori, aere vero leuiori, fit compoſicum aqua
leuius
.
30 Sit columna marmorea è lacunari perpendiculariter pendens, ei vas aliquod manibus ſuppone, &
ſuſtine
tantæ capacitatis, vt imum columnæ intra ſe contineat, ita tamen vt eam nontangat, proximum ta-
men
ei vndique ſit:
inijciatur intra vas tantum aquæ, vt vacuum inter vas, & columnam repleat; hæc igitur
aqua
quamuis modica ſit, mirum tamen quantũ pendeat, &
grauitet. Reſpondeo ex dictis num. 27. ſolutio ha-
beri
poteſt, cum enim ea pars columnæ, quæ immergitur, tanto leuior fiat, quantum eſt grauitas tantundem
aquæ
, cumque ea grauitas non habeat in nihilum, neceſſe eſt eam grauitati reliquę aquæ commiſceri, ae pro-
inde
ac ſi to tum vas eſſet aqua plenum, in ipſum vas grauitare, ab eoque ſuſtineri.
58[Figure 58]
31 Qua induſtria fieri poteſt, vt aquæ modicum, v. g.
vna libra, attollat, ac ſuſtineat quoduis ingens pondus, v. g.
librarum
1,000.
Reſp. accipiatur corpus ſolidum cuiuſuis
ponderis
, quod tamen ſit de genere eorum quæ aqua ſunt
leuiora
;
ac propterea in ea ſupernatant. corpus hoc pona-
tur
in aliquo vaſe talis ſiguræ, vt concauum eius congruat
ferè
conuexo corporis ſolidi:
tamen inter vas, & ſolidum,
aqua
infundatur, quæ exigua admodum erit;
hæc tamen
deorſum
deſcendens infra, ac circa ſolidum circunfuſa, il-
lud
eleuabit, ac natare faciet.
32 Qua arte efficitur vt libra vna aquæ, libris 10. aut 12.
in pari lance æquiponderet? Reſpondeo, ex clauo A.
parieti
affixo ſuſpende Bilancem B C.
cui impone bina va-
ſcula
D E.
æqualia, capacia, v. g. 12. vnciarum aquæ.
8662De Mundi Fabrica, de ex altero clauo G. parieti eidem infixo ſuſpendatur ſolidum F. aqua grauius, v. g. ex metallo quopiam, eius
magnitudinis
ac figuræ, vt in vaſculum D.
immiſſum, illud ferè impleat, ſed tamen nullo modo illud con-
tingat
;
quare inter illud, & concauum vaſis relinquetur exiguum interuallum. lam vaſculum E. repleatur
totum
vncijs 12.
alterum etiam D. repleatur aqua ſecundum illud vacuum, quod in eo eſt, quodq; vnius tan-
tum
vnciæ capax eſt;
& mirum omnino videbis, hanc ſcilicet aquæ vnciam vncijs duodecim æquè pondera-
re
, atque æquilibrium facere, ratio patet ex prædictis.
33 Qua induſtria effici poteſt, vt quoduis corpus ex ijs, quæ ſolẽt in humido demergi, vti ſunt metalla, &
lapides
, in ea ſupernatet, etiã ſi ſuperius minime ſit concauũ, ſed rectum &
planum, cuiuſmodi ſunt acus fer-
reæ
, laminę aureæ, plumbeæ, &
c. ramenta etiã horum metallorũ minutiſſima. Reſp. primo neceſſe eſſe præ-
dicta
corpora habere quandã tenuitatem determinatã, quã ſi exceſſerint nũquam innare poterunt.
2. oporte-
re
vt ſint omnino arida &
ſicca, aliter aqua ſuper ea effundetur, vnde & demergẽtur. 3. magna dexteritate in
aquæ
ſuperficie ſecundũ aquæ æquilibriũ ſunt collocanda, ideſt, ne ex vna parte prius, quam ex altera aquam
contingant
:
hac enim diligentia adhibita omnia natare queũt, vt plurimis experientijs conſtat. debent autẽ
eſſe
tenuuia, ſeu minimam habere altitudinem, quia aliter non poſſunt concurrere ad leuitatem huic nego-
tio
neceſſariam, vt mox conſtabit:
ex maiori enim craſſitie ſequitur & maius pondus. debent eſſe ſicca, ſecus
enim
aqua in quam ponuntur ſuper ea accurrit, ac aerem illis adhærentem, ac leuitatem expellens, cauſa eſt
vt
demergantur.
ſi vero ſicca ſint, aqua ſuper ea non effunditur, ſed circa eorum extremitates paululum in
gyrum
intumeſcens paruum aggerem ſatis tamen viſibilem efficit, intra quem aerem contineri neceſſe eſt;
quare perinde eſt, ac ſi concaua eſſent, aut ſi ſpondas haberent, intra quas aer exiſtens, & leuitans ſimul cum
eis
facit compoſitum aqua leuius ac natare potens, vti num.
30. dictum eſt. Vbi notandum eſt, quod cum te-
nuitas
requiſita aderit, tunc laminæ, &
bracteæ quantumuis latę, & quantumuis anguſtæ; ſimiliter acus quan-
tumlibet
longæ, aut breuiſſimæ ſint, ſupernatant.
vnde ſequitur quamlibet natãtis bracteæ, aut acus, partem
pariter
natare poſſe, quod etiam experientia comprobat:
imo acus ex ebeno eiuſdem longitudinis, cum alti-
tudine
natantis aſſerculi ex ebeno, etiamſi ponatur in aqua acumine deorſum ita vt erectæ horizonti conſi-
ſtant
, non merguntur, ſed ex paruulo aggere, &
aere ſuſpenduntur. hæc mihi occurrerunt, alij alias cauſas
pro
libito afferant.
34 Fieri ne poteſt, vt duo pueri eodem loco ac tempore nati, poſtea in numero dierum diſcrepent? ideſt,
vnus
eorum ſuæ ætatis dies plures, quam alter verè numeret?
Reſp. hoc quidem magnum videri parado-
xum
, verumtamen verè aliquando accidere, quod vt cito ac rectè intelligatur, conſidera hanc figuram, in qua
ſphæra
illa terra eſt, in qua oriens, &
occidens vt vides; Gemelli in eodem loco nati ſint A B. pergat igitur
59[Figure 59] B.
verſus occidentem, A. verò orientem verſus, ambo vſque ad
antipodas
.
Aio quod cum inuicem occurrerint in numero die-
rum
diſcrepabunt;
& B. qui occidẽtale itet peregit die vno ab A.
orientali deficiet. ratio huius eſt quoniam progreſſus occidenta-
lis
Soiem ſequitur, &
proinde dies ei naturales longiores fiunt,
ac
proinde in toto ſemicirculo B C B pauciores, qui defectus tan-
tus
eſſe poteſt, quantũ ſemicirculus prædictus, qui gr.
180. conti-
net
, infert, porrò cum gr.
15. vnam horam efficiant, gr. 180. horas
12
.
ſiue dimidium diem efficient; quapropter defectus dierũ, huic
erit
dimidij diei, qui defectus o@itur ex quotidianis dierũ incre-
mentis
.
e contra A. quia aduerſo Sole perficiſcitur dies naturales
breuioris
in toto ſemicirculo A D A.
ſortitur, ac proinde plures:
qui
exc @@us erit neceſia@io tantus quantus in ſemicirculo gr.
180.
oriri
pote@t;
qui pariter eſt horarum 12. ſiue diei dimidij. qui de-
fectus
oritur ex quotidianis dierum defectibus.
cùm igitur occi-
dentales
dies deficiant horis 12.
ab ordinarijs diebus; orientales
vero
totidem eoſdem ſuperent, conſequetur neceſſario dies oc-
cidentales
horis 24.
ideſt, integro die à diebus orientalibus deficere. A, igitur vno die natu maior erit quam
B
.
quod omnino videbatur impoſſibile. quamuis autem dies ſint impares, ętates tamen eorum æquales ſunt:
differentia
enim oritur ex longioribus ac breuioribus diebus.
Quod ſi ijſdem continuatis contrarijs itine-
ribus
ad natiuum locum reuertentur, tunc per duos integros dies ab inuicem diſcreparent.
Hinc manife-
ſta
eſſe cauſa poteſt illius putati erroris in dierum numeratione, in quem initio Indicarum nauigationum
ſæpe
Europæi in contrarias partes ſoluentes, ac ſibi mutuo ad antipodas occurrentes, magna cum admira-
tione
incidebant.
35 Qua arte diuerſorum cubiculorum calorem, aut frigus exactè expendere poſſumus? Reſpondeo ſu-
me
ampullam de qua in capite de motu aeris egi, &
ingredere diuerſa cubicula, in quo enim plus aqua A C.
deſcendet illud erit calidius; in quo vero mag is aſcendet frigidius erit. hinc patet ampullam hanc Thermo-
ſcopium
non ineptè appellari poſſe.
8763
LIBER OCTAVVS
DE CÆLO VNIVERSE@.
De loco Calestis regionis. Cap. I.
MAnifeſtum eſt locum huius nobiliſſimæ Mundi partis eſſe pariter nobiliſſimum, altiſſimum
videlicet
ac ſupra cæteras Mundi partes Elementares, quandoquidem hæc ſuprema pars to-
tam
illam intra ſe, veluti proprio ſinu complectitur atque circundat, ex quouis namque ter-
loco videmus cæleſtia corpora, luminaria nempè, &
ſydera omnia ſupra hanc infimam.
Mundi portionem circumferri.
De Cæli figura. Cap. II.
PErſpicuum quoque ex præmiſſis, tum de figura Sphæræ Elementaris, tum de figura totius Mundi eſſe
poteſt
Cæli figuram eſſe orbem.
habet enim ſupremam; ac conuexam ſuperficiem ſphæricam, quæ eſt
eadem
cum totius vniuerſi figura, quam ſphæricam eſſe iam probauimus.
habet etiam concauam, quæ con-
uexam
ſphæræ ſublunaris contingit, quam itidem ſphæricam eſſe oſtendimus.
vnde ſequitur illud quoque
concauum
, quod huic congruit, &
coaptatur eſſe pariter ſphæricum. cum ergo pars hæc cæleſtis binis ter-
@inetur
ſuperficiebus conuexa, &
concaua, figura orbiculari prædicta ſit oportet.
Idem ex motibus, quibus reuoluitur conſtare poteſt, ſunt enim vt ſenſus teſtatur, & mox dicemus, circu-
lares
&
ſphærici, quique orbiculari figuræ maxime competant.
De Cæli motibus. Cap. III.
IN cęleſti regione motum exiſtere, vel vulgo manifeſtum eſt; cum omnes Planetas, ac ſydera perpetuo cir-
cumagi
videamus.
quis tamen ſit eorum motus, quaque ratione fiat, haud ita facile eſt explicatu. Eſt enim
hac
ſyderum gyratio non ſimplex motus circularis, quo per eundem ſemper gyrum recurrãt, ſed eſt motus,
vt
opinantur mixtus, non perfectè circularis, ſed ſpir@lis, ac ſphæricus.
ſpiræ autem ſunt reuolutiones, ſeu
glomerationes
, quæ in ſe ipſas non recurrunt.
talis eſt linea, ſeu reuolutio torcularis, quam & helicem, & co-
chleam
ob ſimilitudinem appellant.
talem etiam ſpiram efficit ductarius ſucculæ funis: is enim ab vna ſuc-
culæ
parte per ſucculam ſpiratim agglomeratur, ideſt, gyris vno poſt alterum ſucceſſiuè, vſque ad alterum
extremum
procedentibus;
vnde iterum reflexa conuolutione ad priorem partem reuertitur. Porrò hæſpi-
@ales
lineæ, à locis in quibus deſcr buntur denominantur;
ſic ea quæ in cylindri ſuperficie ducitur, cylindri-
ca
ſpira cognominatur;
qualis eſt torculi cochlea: quæ vero in conica ſuperficie, dicitur conica, vti ferè in li-
macum
teſtis apparent.
quæ in ſphærica ſuperficie ſpiralis ſphærica nuncupatur, quales eſſe etiam oportet
eas
, quas Planetæ præcipuè deſcribunt, ipſorum enim motus ſphærici, ac ſpirales exiſtunt.
id enim manife-
ſte
apparet in luminaribus Sole, videlicet ac Luna, ac reliquis Planetis;
ij enim conſpiciuntur ab vno ad al-
terum
Tropicũ vltro citroque continuo per continuas ſpiras remeare.
ſic videmus Solem hyeme ſecus Ca-
pricorni
Tropicum incedere;
deinde ſenſim, ac ſpiratim altius ferri, ac proinde quotidie ſupra horizontem
eleuari
, noſtroque vertici appropinquare, quouſque Cancri tropen attingat;
vnde iterum aliam ſpiram re-
texendo
ad brumalem tropen relabitur.
hanc ſpiram materialis ſphæræ auxilio rectè percipies hoc modo:
Soiem illum materialem, quem circulo ſecundi motus affiximus, colloca ſub altero Tropicorum, v. g. ſub ini-
@io
Cancri, deinde fac vt tardè ſecundum ſignorum conſequentiã, ideſt, verſus Leonem incedat, eo ſic tardè
incedente
, fac vt ſimul ea ſphæræ pars quæ primum mobile dicitur, ab oriente in occidentem velociter re-
uoluatur
:
videbis enim concurrentibus in vnum duobus hiſce motibus, Solem illum materialem paulatim
per
lineam ſpiralem verſus Aequatorem, atque alterum Tropicum deuo lui.
vel ſic, imaginare formicam in
Eclyptica
tardiſſimè ſecundum ſignorum ſequelam progredi, vti a primo gradu Cancri ad ſecundum, &
ſic
deinceps
, qua ſic pergente, interim primum mobile ſuper mundi polis motu diurno, ideſt, ab oriente ad
occaſum
cito reuoluatur, intelliges enim formicam illam ſpiratim, ac ſenſim ad alteram tropen deſcendere.

atque
hic eſt ille motus mixtus, quo omnes errantes, atque inerrantes ſtellæ prouoluuntur;
qui etiam ſolet
explicari
per duos ſimplices motus circulares;
ſolet enim dici Planeta mouetur motu diurno ab oriente in
occidentem
ſpatio 24.
horarum, motu proprio ab occidente in orientem per Zodiacum. qui duo motus, qua
ratione
in vnum eundemq;
ſpiralem mo@um coaleſcant, exemplis tum ſolis materialis, tum formicæ modò
allatis
, probè poteſt intelligi.
Iam verò præter hos duos partiales motus diurnum ſcilicet, & proprium, ſeu primum, & ſecundum; ſeu
primi
mobilis, &
ſecundorum mobilium, ideſt, Planetarum; reperitur etiam tertius qui trepidationis, ſeu
acceſſus
, &
receſſus dicitur, qui motus non integrum abſoluit circulum, ſed eſt quædam veluti tardiſſima
mundi
libratio, qua poli Eclypticæ, ac proinde tota cæleſtis regio à Septentrione in Auſtrum, &
è
8864De Mundi Fabrica, per 24. minuta in coluro ſolſtitiorum reciprocatur; vti latius cùm de Stellis inerrantibus agetur, explicabi-
tur
.
hac vero libratione fieri neceſſe eſt, vt ſpirales prædicti ſyderum motus ſubinde varientur, atq; aliquan-
do
per 24.
min. hinc inde ad vtramq; tropen augeatur, ac minuatur. ſunt igitur omnino tres in cælis motio-
nes
, quas concipimus in vnum, eundemq;
ſpiralem motum coaleſcere, quo omnia ſydera circa mundum ſpi-
ratim
circumferuntur.
Demum aduertendum eſt hac ſpirali latione ſydera ſemper moueri ab oriente per meridiem in occiden-
tem
, ideſt, ſemper magis accedere ad partes occidentales.
quando itaque nonnulli dicunt Planetas moueri
motibus
contrarijs, ideſt, motu diurno ab oriente ad occidentem:
& è contra, motu proprio ab occidente
in
orientem, non ita intelligendi ſunt, vt velint eundem planetam eodem tempore appropinquare occiden-
ti
, &
orienti; hoc enim eſt omnino impoſſibile, nec vllo modo intelligi poteſt: ſed intelligendum eſt plane-
tas
ſpirali motu, qui ex prædictis coaleſcit, ſemper ad occidentem properare.
quia talis eſt hic ſpiralis mo-
tus
, ac ſi oriretur à duobus motoribus, quorum vnus aſtrum tardè verſus orientem ſub Zodiaco, alter vero
ocy
ſſimè è contra ab oriente in occidentem motu diurno propelleret.
Vtrum autem ſola ſydera, an etiam ipſi cæli, aut cæleſtis regio hiſce circuitibus ac ſpiris commoueatur,
certo
ac euidenter affirmare non auſim.
probabile tamen admodum videtur regionem illam affixarum ſtel-
larum
, quæ Firmamento merito appellatur vna cum ſibi infixis ſyderibus conuolui;
quandoquidem tot lu-
minum
myriades certo ac perpetuo ab initio mundi ordine, quaſi in aciem diſtributæ, videntur aliquo ege-
re
fundo, cui dum adeo ſtabili concordia prouoluuntur, fixæ inhæreant.
Cæteri vero errones num liberi ceu
Piſces
in aqua, aut aues in aere ferantur, incompertum mihi eſt.
Porrò qua ratione Aſtronomi diurnum motum in aſtris poſuerint nihil eſt dicẽdum, cum id ſit vulgo no-
tum
, ac proinde inſtar principij.
quibus vero obſeruationibus, ac apparentijs planetas ſub Zodiaco motibus
proprijs
ſecundum ſignorum ordinem, ſeu orientem verſus progredi depræhenderint, dicendum eſt breui-
ter
.
Primo igitur obleruarunt Lunam nouam quotidie veſperi magis à Sole recedere verſus orientem, do-
nec
ei opponatur, ac pleno lumine reſplendeat.
poſtea vlterius pergens ad Solem accedere quotidie magis.
quouſque ipſum denuo aſſequatur. 2. obſeruauerunt Lunam, cæteroſque planetas collatos ad fixas ſtellas, eas
paulatim
verſus orientem præterire.
3. Idem in ſtellis Firmamenti, ſed tamen ſerius, ac difficilius compere-
runt
;
notarunt enim quaſdam ſtellas parum ante puncta æquinoctialia Arietis, & Libræ, eaſque depræhen-
derunt
ijſdem punctis fieri propiores, donec tandem illa prætergrederentur.
ſpica Virginis, quæ olim gra-
dibus
8.
æquinoctium autumnale, ſeu initium Libræ præcedebat, modo illud gradibus 18. ſubſequ. qua de r@
vberius
cum de octaua Sphæra, ſeu Firmamento tractandum erit.
4. Inſtrumentis fabrefactis, ac magnis de-
præhenderunt
planetarum, ac ſtellarum declinationes, ideſt, earum diſtantias ab æquatore variari, ſed ea ta-
men
lege, vt eaſdem quas habet Zodiacus declinationes, ſemper ſubirent.
quapropter con cluſerunt eos hoc
ſecundo
motu perpetuo moueri ſub quadam faſcia, quam poſtea Zodiacum appellarunt;
cuius poli diſtant à
polis
æquatoris gr.
23. 30′. vti ſupra diximus. Idem confirmatur ex obſeruatione varij ortus, & occaſus ſy-
derum
in horizonte, habent enim latitudinem ortiuam, &
occiduam in horizonte inter vtrumque Tropicũ
intercepto
:
oriuntur enim & occidunt in toto illo horizontis arcu, qui etiam varius eſt pro varia eleua-
tione
poli:
eundem namq; arcum horizontis Zodiacus tortuosè radit. variæ pariter altitudines meridianæ
idem
comprobant, modo enim in eo propè horizontem incedunt, &
paulatim ſuccedentibus diebus attol-
luntur
, donec ad ſummas altitudines aſcenderint, vnde iterum deſcendere incipiunt;
in quo etiam ductum
Zodiaci
manifeſtè ſequuntur.
Tandem ad perfectam horum motuum intelligentiam, conſiderandum eſt, quod ſi mundus à diurna con-
uerſione
ceſſaret, planetæ tamen, &
ſtellæ orirentur, ſed in occidente, & progrederentur ad orientem oblie
què
ſecundum Zodiaci obliquitatem, ideſt, non ſecundum lationes æquatori paralellas, ſemperque magis
orienti
appeterent, contra quam nunc facian@;
diuque ſupra horizontem ſecundum medias eorum periodo@
detinerentur
, Sol enim ſex menſibus, Luna diebus 14.
& c. ſupra horizontem perpetuo exiſterent antequam
ab
occidente vnde orirenturad orientem peruenirent, vbi occiderent;
atque per totidem dies ſub horizon@
te
latitarent:
Quod ſi è contra motu proprio deſtituerentur, non autem diurno, tunc perpetuo directè a@
oriente
vbi orirentut, in occidentem vbi occiderent promoti, ſpatio vnius diei artificialis, peruenireni, a@
ſemper
directè per eundem circulum, non autem ſpiram, æquatori paralellum, ſpatio 24.
horarum, recurre-
rent
, ſemperq;
in eiſdem horizontis punctis orirentur, atque occiderent: neque ab vno Tropico ad alterum
reuerterentur
.
Pariter poſſumus trepidationis motum per ſe ſolum conſiderare, quo omnia ſydera per 24.
minuta ab Auſtro in Boream, & a Borea in Auſtrum tardiſſime titubarent.
Non me latet a recentioribus Aſtronomis alium quartum motum cælo attribui, quo tanquamdibratio-
ne
quadam in mundi latera, ſeu ab oriente in occidentem, &
contra, ad modicum interuallum titubat, atque
reciprocatur
:
ſed quoniam eum nondum ſatis exploratum exiſtimo, ideo ne, quam inſtitutum meum patia-
tur
, longior ſim, eum prætermittendum cenſui.
Hæc igitur de tribus cæli motibus ſimplicibus, ac partialibus, dicta ſufficiant, qui in vnum mixtum, &
ſpiralem
coaleſcunt, quo tandem vltimo ſydera circumferri videmus.
Neque vero cuique impoſſibile vi-
deri
debet idem corpus motu mixto, ideſt, qui ex pluribus miſceatur agitari poſſe, videmus enim Trochũ,
quem
pueri ludentes circumagunt, tali motu percelli, nam eodem tempore Trochus gyrat, ſaltat, titubat,
a@tortuosè
progreditur.
cum autem de ſingulis Planetis, & Firmamento tractabitur, tunc hæc omnia ex-
piicatius
tradentur.
8965Liber Octauus.
Cap. IIII. Seu de numero Cælorum, & Magnitudine.
AN tota cæleſtis regio in plures cælos re ipſa diſtinctos diuidatur, haud ita facile eſt determinare, vt non-
nulli
exiſtimant;
qua de ie nonnullorum Philoſophorum rogatu, nonnulla ex aliorum ſententia, @n me-
dium
afferam, non vt ego quidquam de ea ſtatuam, ſed vt ipſi, quorum id munus eſt, de ea ſententiam tãdem
aliquam
ferre valeant.
ſciendum igitur primo eſt veteres Aſtronomos, Hipparchum, Ptolomæu@n, & alios
de
hac cælorum diſtinctione, nihil certi loquutos eſſe, vt videre eſt apud Ptolemæum, &
alios; verum ipſi
hypotheticè
loquebantur, nam poſita tali cælorum diuifione aut numero excuſantur apparentiæ, &
obſer-
uationes
.
imo ipſi vt videre eſt apud Ptolemæum, & Proclum, haſce cælorũ fabricas hypotheſes vocabant,
hodieque
eruditiores vocant.
Hanc vero opinionem de reali cælorum diſtinctione in populum ſparſere
olim
Eudoxus, &
Calippus, & poſtea ſemipriſci, ac ſemibarbari ſcriptores tractatuũ de Sphęra, aut de Theo-
ricis
planetarum, qui vt populo, atque alijs Aſtronomiæ ignaris res miras venditarent, tales cælorum con-
ſtructiones
eccentricis, atque epicylis veris, &
realibus refertas propalarunt; & quas veteres hypotheſes ap-
pellabant
, ipſi ſucceſſu temporis tanquam aſſertiones ſine vlla euidenti ratione enunciarunt;
ijſque ſimpli-
ciores
, ac rudiores fidem vltro adhibuerũt, adeo vt Philoſophorum etiam complures ijſdem paulatim aſſen-
ſerint
.
Ex hac cælorum hypotheſi in aſſertionem transformata, factum eſt etiam, vt complures cælos ad in-
uicem
non ſolum diuiſos, ſed etiam duros eſſe deduxerint:
dum enim intelligebant cælorum diſtinctionem
atque
eorum munia in aſtris deferen@is, conſequenter etiam de eorum ſoliditate philoſophati ſunt.
Verum
enim
vero antiquorum ac recentiorum doctiſſimi, vti ſunt Ptolemæus, Copernicus, Tycho, &
al@j, per ſolas
lineas
, aut circulos motus planetarum optimè explicarunt, vt in eorum monumentis videre eſt.
Omnes ta-
men
merito exiſtimant octauam Sphæram, ſeu Firmamentũ eſſe corpus ſolidum, ac conſtans, cum in eo ſy-
dera
veluti confixa, eundem perpetuo ordinem, mutuas diſtantias, ac poſitiones tueantur, atq;
in eo, ſeu po-
tius
ab eo irrequieta vertigine reuoluantur.
qua ratione putandum eſt Firmamentum ab inferiori planeta-
rum
regione eſſe aliquo modo diſtinctum, &
diuiſum: hæc itaq; ſunt huius ſententiæ fundamenta.
Ex aduerſo autem multa ſunt quibus recentiores Aſtronomi ſuadent planetarũ regionem non eſſe reapſe
in
varios cælos diſtinctam.
in qua ſententia fuerunt etiam veterum nonnulli; nam vt Vitruuius, & Martia-
nus
Capella ex veterum Aſtronomorum ſententias litteris mandarunt, Mercurium, ac Venerem circa So-
lem
ita circulari, vt aliquando ſupra eum, aliquando vero infra ferantur, exiſtimarunt.
quorum fundamenta
ſunt
ſequentia:
primo, qua ratione, hi duo planetæ in proprijs cælis à cælo Solis, necnon ad inuicem diſtin-
ctis
ferrentur?
potius aſſerendum videretur eos in eodem ſolis cælo, cum Sole ſpatiari. Martis ſtellam ali-
quando
infra Solis circuitus deſcendere certum eſt ex Tychone, quo igitur iure in alienum cælum ingre-
ditur
?
quo modo illud perforat? 3. Nonne inquiunt in eodem Iouis cælo alij quatuor planetæ ipſius aſſeclæ
eum
perpetuo comitantur?
Demum eodem ſpectant Cometæ, qui ſupra Lunam in planetaria regione efful-
gent
, atq;
in tranſuerſum proprijs motibus gradiuntur: (Porrò quæ hic de Planetis, & Cometis aſſumũtur,
ſuis
locis oſtendentur.)
Quapropter ex prænotatis deducunt cælos planetarum eſſe tantummodo quaſdam
cæli
regiones aut partes, in quibus ipſi ſuos circuitus ducũt, quas partes non neceſſe ſit eſſe re ipſa aliquo con-
finio
inuicem diſtinctas, &
diuiſas, quæ mutuo ob proprios motus perpetuo confricentur. Lectores igitur ex
his
, atq;
etiam alijs ſtatuant, quod mag is veritati conſonum videatur.
Quod ſpectat ad totius cæli magnitudinem, impoſſibile eſt eam hoc loco vllatenus determinare, cum ea
ex
ſingulorum cęlorum tanquam partium magnitudinibus per partes inueſtigetur;
inueſtigandæ igitur ſunt
prius
ſingulorum craſſities, antequam totius cæli craſſitiem, ac proinde magnitudinem aſſequamur.
Erit
autem
craſſities eius ſemidiametr.
terræ ſaltem 13,948,.
De lumine Cæleſtis regionis, nihil noui occurrit, præter id, quod in tract. de Mundo dictum eſt.
LIBER NONVS
DELVNA
.
ABſoluta iam Elementari Mundi parte, atque etiam generali Cæli tractatione conſequens eſt, vt
ad
particularem conſcendamus;
in qua primo Luna occurrit, alterum vniuerſi luminare, quod
veluti
nocturnus Sol noctem lumine perfundit, quodque ſecundas inter cæleſtia corpora digni-
tatis
partes obtinet.
De loco Lunæ. Cap. I.
1 LVnam ſuas reuolutiones ſupra Sphæram Elementarem, atque etiam Aetherem proximè peragere, &
proinde
eam inter planetas ordine primam ac citimam ſupra innuimus;
nunc autem probare conten-
dimus
.
Et primo quidem euidentiſſima eſt illa ratio, quæ deſumitur ab eclypſibus, ſeu occultationibus plane-
tarum
:
manifeſtum enim eſt planetam illum qui alterum nobis occultat eo eſſe inferiorem, ideo enim
9066De Mundi Fabrica, occultat quia ſub ipſo tunc temporis pertranſit; ſiue quia inter oculum noſtrum, & eum interponitur. At ve-
ro
Luna nobis Solem eclypſat, reliquoſque planetas, ac ſtellas omnes occulit, igitur indubitato aſſerendum
eſt
Lunam omnium errantium atq;
inerrantium ſyderum Telluri proximam circumferri.
2 Luna ex omnibus aſtris ſola in vmbram terræincurrit, vt conſtat ex ipſius defectibus; ideo enim vt
mox
dicemus aliquando Luna eclypſim patitur, quod in vmbram terræ inuadat, propterea autem cæteri
planetæ
ab vmbra terræ non obſcurantur, quod ea ſuperiores, ac altiores incedant;
igitur Luna omnium ci-
tima
eſt.
3 Ratio deducitur ab vmbris Solis, & Lunæ inuicem collatis, hoc modo, oportet vt Sol, & Luna ſint in
eadem
altitudine ſupra horizontem Aſtronomicum, quando eorum vmbrę denotantur, etiamſi obſeruatio-
60[Figure 60] nes fiant in diuerſis temporibus, v.
g. fit in figura horizon Aſtrono-
micus
G D H.
& in eadem linea C D. hoc eſt in eadem altitudine
ſint
Sol, &
Luna in punctis C B. ſed ignoretur vter eorum ſit altior.
erecto igitur Gnomone D A. notentur vtriuſque vmbræ in plano
horizõtali
;
ſitque aſtri B. vmbra D F. aſtri etiam C. vmbra ſit D E.
radius
aſtri B.
erit F A B. radius autem aſtri C. erit E A C. qui altius
euehitur
quam alter radius, ac proinde manifeſtum facit aſtrum C.

qui
Solem refert eſſe à centro D.
remotius, quàm aſtrum B. qui Lu-
gerit vices.
ſi quis hanc obſeruationem habere velit, Lunæ mo-
tum
probæ perſpectum habeat oportet, aliunde quam per noſtrum
Quadrantem
;
Luna enim parallaxim exhibet, ideſt, aſpectus varia-
tionem
à vero ipſius loco, vt paulo poſt patebit.
Calculus tamen Aſtronomicus verum eius locum, ac pro-
inde
veram eius altitudinem ſupra horizontem Aſtronomicum manifeſtat.
habita igitur altitudine eius ſu-
pra
horizontem, notetur eius vmbra:
poſtea cum Sol eãdem altitudinem ſortitus fuerit, eius pariter vmbra
notetur
, quæ perpetuo Lunari vmbra minor erit, ac conſequenter Sol, quam Luna altior conuincetur.
Porrò quamuis hæc ratiocinatio præ cæteris melius Soli accommodetur, poterit tamen ad cæteros quo-
que
planetas transferri, quamuis enim non ita ſplendeant, vt ab ipſis vmbræ corporum proijciantur, vti à
Sole
, &
Luna; eorum tamen radij qui per verticem Gnomonis tranſeuntes vmbras efficerent, non poſſunt
ignorari
;
poſſumus enim loco radiorum accipere radios viſiuos, qui ab oculo noſtro per verticem ſtyli, &
centrum
aſtri ducuntur, ijſque vſque ad horizontale planum productis longitudines vmbrarum illis debita-
rum
inueſtigare.
4 Planeta ille cuius proprius motus magis aduerſatur, ac magis cõtranititur aduerſus motum primi mo-
bilis
, ideſt, motum diurnum, tanto etiam magis ab eodem primo mobili abſcedere, ac remoueri conueniens
eſt
ad maiorem vniuerſi concordia:
ille autem magis primo mobili aduerſatur, (ideſt, motui diurno, qui ve-
lociſſimè
ab oriente ad occidentem perficitur) qui proprio motu contra ab occidente in orientem velocio@
eſt
;
vt conſideranti patet. Ex aduerſo planeta ille cuius proprius motus tardior eſt cæteris, minus motui pr@-
mi
mobilis aduerſatur, ac repugnat;
& ideo conſentaneum eſt eum veluti primo mobili conformiorem, ac
amiciorem
, eſſe etiam proximiorem.
Quapropter Saturnus qui cæteris proprio motu tardior eſt, eſt etiam
primo
mobili propinquior, ac proinde cæteris altior:
ſub eo lupiter merito deinde collocatur, quia ſicuti eſt
Saturno
proxime velocior, ita etiam ſit illi propinquior.
Eadem ratione Mars, qui adhuc velocior eſt, Io-
uem
ſubſequitur.
quarto loco Sol ſuccedit, & c. tandem Luna omnium cit ſſima, omniumq; quoque citima
ſit
neceſſe eſt.
Cęterum hæc ratio ſic, vt communiter fit ab Aſtronomis, allata, indiget animaduerſione. non
enim
abſolute verum eſt ſydus illud velocius cæteris eſſe, quod citius proprium curſum, per Zodiacum ab-
ſoluit
.
ſi enim gy@us illius ſit tanto cæteris minor, vt æquali, ſeu eodem tempore de eo minus ſpatium conſi-
ficiat
, quam cætera aſtra de ſuis gyris conficiant, erit ſydus illud abſolutè, tardius, v.
g. quia cælum ſeu gyrus
Lunæ
minor eſt vndeuicies gyro Solis, fit vt etiamſi ipſa eodem tempore, ideſt, anno vno pluſquam duode-
cies
Zodiacum percurrat, quo tempore eundem Sol ſemel percurrit, non tamen dicenda ſit ſimpliciter velo-
cior
, ſed tardior.
qu a nimirum eodem tempore minus ſpatium conficit quam Sol, cùm circuitus eius ſit vn-
deuicies
minor circuitu ſolari, ac propterea quamuis eodem tempore duodecies, quo Sol ſuum ſemel, abſol-
uat
, tamen a dhuc re vera tardior eſt;
quod ſi eum vndeuicies eodem tempore recurreret, tũc æquale ſpatium
cum
ſpatio Sol spercurreret, eſſetque propterea æqueuelox, acille.
Luna igitur hac ratione erit non ſo-
lum
Soli, ſed cæteris planetis abſolutè tardior:
quæ priori tamen ac vulgari modo conſiderata velociot
putabatur
.
5 Ratio ſumitur à parallaxi, ſeu euariatione, aut commutatione aſpectus de ea igitur in primis non nihil
agendum
eſt, quæ vt facilius intelligantur, repetenda ſunt ea, quæ ſupra diximus dum Lunæ a terra altitu-
dinẽ
indagauimus.
poſtea figura præſens inſpicienda eſt, in qua terræ ſemidiameter eſt A C. horizon Aſtro-
nomicus
C I.
quadrans F I. ſit quadrans meridiani in firmamento, ſeu extimo cælo, in quo loca planetarum
conſiderantur
.
circuli B B. & E E. ſint duo cæli. in quo ſit duo planetæ B. & E. vterque in duobus locis ſui
ci@culi
.
linea C A F. aſcendet vſque ad polum horizontis, ſiue verticem F. ducantur etiam reliquæ lineæ, à
centro
terræ C.
necnon ab oculo noſtro A. tranſeuntes per centra plan@tarum E B. vſque ad ſirmamentum,
ſintque
primæ C E|B M.
A E O. A B N. aliæ vero ſint C E B G. A E H. A B K. h s pręſtructis explicandus
eſt
quis ſit locus aſtri viſus, &
quis verus. linea igitur ex centro Mundi C. ducta tranſiens per aſtrum vſque
ad
ſupremum cælum, locum eius verum in eo indicat.
v. g. linea C E B M. tranſiens per ſydus E. vel B. indi-
cat
eorum locum in firmamento eſſe punctum M.
linea vero A E O. ducta ab oculo, noſtro A. per ſydus E.
9167Liber Nonus. oſtendit locum eius viſum eſſe O. in firmamento; ſicnti etiam linea A B. terminatur ad N. locum viſum aſtri
B
.
Iam videndum quid ſit parallaxis, ſiue aſpectus diuerſitas, quæ nihil aliud eſt, quam arcus firmamenti in-
61[Figure 61] terceptus inter locum verum, &
viſum; quo
videlicetilla
duo loca differũt, qualis eſt ar-
cus
M O.
reſpectu aſtri E. & arcus M N. re-
ſpectu
aſtri B.
ſciendum quoq; eſt Aſtrono-
mos
appellare parallaxim non ſolum prædi-
ctum
arcum, verum &
angulũ, qui ſit a præ-
dictis
lineis in centro aſtri, qualis eſt angu-
lus
M E O.
ſeu angulus A E C. illi ad verti-
cem
, ac proinde ei æqualis, quia quantus eſt
arcus
M O.
ſecundũ gradus, ideſt, quot gra-
dus
continet arcus M O.
totidem etiam con-
tinet
prædictus angulus.
quod quidem geo-
metricè
verum non eſt, cum arcus M O.
non
ſit
ex E.
angulo tanquam centro deſcriptus,
vti
oporteret;
tamen ob immodicam anguli
E
.
ad firmamentuin M O. diſtantiam non
incurritur
error sẽſibilis, ſi ſupponamus an-
gulum
E.
eſſe centrum arcus M O. acconſe-
quenter
ſuam quantitatem ab arcu M O.
accipere. parallaxis, eſt tam arcus M O. quam angulus A E C. Iam
vero
ſi duorum aſtrorum E.
& B. parallaxes inuicem conferamus, videbimus ſuperius aſtrum B. minorem
efficere
parallaxim, minor enim eſt arcus M N.
arcu M O. cauſamque ſimul in figura licebit intueri. vnde ex
oppoſito
inferre licebit aſtrum, quod ſuperius alio aſtro ſit, minorem exhibere parallaxim.
cum igitur, vt
conſtat
ex communi Aſtronomorum conſenſu, Lunæ parallaxes ſint maiores, quam aliorum planetarum,
manifeſtum
erit eam omnium eſſe infimam:
quod præcipuè intendebamus.
Aduertẽdum etiam eſt idem aſtrum in eadem à terra remotione maiorem exhibere parallaxim, quo pro-
pius
horizonti fuerit;
ſic aſtrum E. propè horizontem efficit parallaxim M O. altius vero horizonte exhibet
parallaxim
G H.
quæ minor eſt quam M O. tandem in ipſo F. vertice, nulla contingit parallaxis, quia duæ
ibi
lineæ viſa, &
vera ſimul vniuntur.
Qua vero ratione ſint parallaxes rimandæ, dictum eſt ſupra, cum de Ætheris quantitate actum eſt: vbi di-
ftantiam
Lunæ à terra inueſtigauimus ex cognitione illius trianguli, qui acutiſſimum angulum A E C.
in cen
@rum
Lunæ emittebat:
ille enim angulus in Luna deſinens eſt ipſa parallaxis, quamuis ibi nomen parallaxis
reticuerimus
.
Aliter parallaxis Lunaris deprehenditur, cognita prius eius latitudine, & declinatione per calculum, co
@empore
, quo ea meridianum pertranſit;
tunc enim non later eius altitudo ſupra horizontem aſtronomicum
quare
tunc pariter eiuſdem altitudo per inſtrumentum notatur, quæ obſeruatio Lunam horizonti vicinio-
rem
oſtendet:
differentia igitur harum duarum altitudinum erit parallaxis verum hic modus ad vſum reuo-
cari
nequit, niſi poſt explicationem Lunaris calculi.
parallaxium autem cauſa eſt diameter terræ, quando eſt
ſenſibilis
quantitatis cum diſtantia aſtri a centro terræ;
ſi enim eius quantitas reſpectu diſtantiæ aſtri ſit in-
ſenſibilis
, nulla percipitur parallaxis.
hac de cauſa ſtellæ fixæ nullam patiuntur parallaxim. Illud tandem in
collatione
parallaxium diuerſorum planetarum obſeruandum eſt, vt ſcilicet vterque aſtrum ſit in eadem al-
titudine
ſupra horizontem aſtronomicum quando eorum parallaxes obſeruantur, etiamſi id fiat in diuerſis
@emporibus
, vt infra de loco ſolis fuſius expli cabitur.
Demum ſciendum eſt Tychonem Brahe obſeruaſse minimã, & maximam Lunæ parallaxim quando ipſa
eleuata
eſt ſupra horizontem aſtronom.
gradibus 8. reperiſſeq; minimam parallaxim eſſe minuta, 56′. 44″-
maximam
autem eſſe minuta 65′.
36″. ſiue dicamus angulum minimum, & maximum euitato refractionum
@rrore
.
ex quibus cognito triangulo A C E. cognouit latus A C. ſub maxima parallaxi in gredi in latus C E.
52. vicibus ſub minima vero parallaxi, vti ſi Luna eſſet in B. deprehendit latus A C. ingredi in latus C B. 61,
vicibus
.
vnde patuit Lunam accedere, & recedere a terris ad interuallum ferè 9. ſemidiametrorum terræ. ac
proinde
cælum Lunæ, ſiue regionem Lunarem habere craſſitiem ſaltem 9.
ſemidiam. terræ. Tyconicas au-
tem
obſeruationes tanquam exactiores, &
accurationes libenter omnes huius tempeſtatis aſtronomi ample-
c
tuntur.
ex quibus ſatis diſtantia ſiue locus Lunæ cognitus euadit. An vero Lunæ cælum, ſiue regio extra
hos
9.
terræ ſemid. tam ſupra, quam infra excurrat, neminem puto. indubitanter affirmare poſſe.
De motibus Lunæ. Cap. II.
VT motum Lunę rectè intelligamus in primis neceſſe eſt circulum aſſignare per quem iter ſuum conficit,
atque
hunc circulum, qui ipſius eſt via in cælo probè imaginari.
habeat igitur lector ob oculos ſphæram
materia
.
em; & zodiacum intuens imaginetur in eo alteram, vt ita dicam eclyptica, ſiue potius circulum, qui
totam
zodiaci longitudinem ſecet, ſed non per medium vti facit eclyptica;
verum ipſam eclypticam ſecet
in
duobus punctis oppoſitis, ita vt vna ipſius medietas reſpectu eclypticæ ſit borealis, altera vero auſtralis;
&
vtrinque
ab eclyptica, tam in boream, quam in auſtrum, ad ſummum recedat per grad.
5.
9268De Mundi Fabrica, enim eclyptica ſecat æquatorem in duobus punctis oppoſitis, ita hæc Lunaris linea ipſam eclypticam in op-
poſitis
locis dirimit, &
ſicuti eclyptica recedit ab æquatore plurimum grad. 23. {1/2}. ita Lunaris orbita ab
ipſa
eclyptica plurimum abſcedit, grad.
5. duæ illæ interſectiones cum eclyptica dicuntura Græcis nodi,
quorum
@@le dicitur nodus boreus, &
aſcendens, per quem Luna motu proprio tranſiens efficitur borealis. al-
ter
huic oppoſitus per quem Luna ſit auſtralis dicitur nodus auſtralis, &
deſcendens. Arabes illũ caput Dra-
conis
, hunc caudam appellant.
pro nodo boreo vtuntur hoc charactere . pro auſtrino eodem inuerſo . lo-
ca
vero illa duo, ſiue puncta, quæ maximè ab eclyptica abſcedunt, ſeu quæ maximam ſortiuntur latitudinem
gr
.
5. vnum boream, alterum auſtrinam, dicuntur limites, eo quod ſint maximæ latitudinis Lunæ limites,
vnus
boreus, alter auſtrinus quæ duo puncta diſtant à nodi gr.
90. non aliter ac puncta eclypticæ ſolſtitialia
diſtant
per quadrantem à punctis æquinoctialibus.
hi duo limites Arabicè dicuntur ventres Draconis. Porrò
ſciendum
eſt hanc Lunæ orbitã non ſemper ſecare ecly pticam in ijſdem duobus locis, ſed perpetuo duæ
ſectiones
, ſeu nodi mouentur tardiſſimè contra ſignorum ordinem, manente tamen ſemper eadem totius
orb
obliquitate ad eclypticam gr.
5. quare ſi modo nodi eſſent in 30. gradu Cancri, & Capricorni. poſt ali-
quod
tem pus futuri ſint in gr.
29. eorumdem quare hic Lunaris circulus ſecundũ ſe totum traſuerſim, & obli
què
in zodiaco retrogreditur, ac retorquetur:
vnde etiam limites eodem modo retrocedunt. hunc motum
inde
collegerunt, quod eclypſes, quænon niſi apud prædictos nodos contingunt, non ſemper contingunt
in
locis ijſdem, ſed perpetuo in locis zodiaci occidentalioribus.
ſimiliter maximę Lunæ latitudines, quæ per
obſeruationem
inueſtigantur, ſemper eodem modo contra ſignorum ſequelam promouentur.
Porrò to@@m
zodiacum
hæc Lunaris orbita hoc modo recurrit, motu regulari, ſeu vniformi in annis Ægyptijs, 18.
die-
bus
223.
Quare quotidie mouetur tantum 3′. min. & 10″. ſecundis annuo vero motu, ſiue anno vno, facit gr.
19. 20. 33″. Annus autem Ægyptius, quo libenter, ac paſſim aſtronomi vtuntur, continet præcisè dies in-
tegros
365.
Notandum etiam motum regularem eum eſſe, qui æqualibus temporibus, æqualia ſpacia conficit; ſiue
qui
ſemper eſt vniformis, ſeu æquè velox:
irregularem e contra, qui non eſt vniformis. & c.
Huius autem Lunaris itineris maximam ab eclyptica latitudinem deduxerunt ab ipſa Lunæ latitudine
maxima
, quam per inſtrumenta veluti per noſtrum Quadrantem, diligenter ſæpius obſeruarunt:
quod qui-
dem
facile eſt, cum Luna ſingulis menſibus percurrens zodiacum totum, percurrat etiam ſuam hanc viam,
ac
proinde adeat bis quolibet menſe limitem vtrumque, ideſt, bis ſortiatur maximam latitudinem.
Verum-
tamẽ
ob Lunę parallaxim difficile eſt veram eius latitudinem percipere, quia parallaxis efficit, vt eam videa-
mus
depreſſiorem, quam re vera ſit.
Quopropter exactius in regionibus, vbi minus eleuatur polus, eam
deprehendere
poſſumus, qui illis cum vertici appropinquat, nullam ſubit parallaxim.
propterea Ptolemæus
eam
percommodè rimatus eſt Alexandriæ, vbi Polus eleuatur ferè gra.
31. Lunam enim attendebat quando
maximè
acceſſura eſſet ad verticem.
dum videlicet ea eſſet in principio Cancri, ſimulque eſſet in boreo limi-
te
, in quo maximam habet latitudinem, quæ ex calculo aſtronomico optimè prænouerat.
inuenit igitur eam
tunc
per inſtrumentum diſtare a vertice gr.
2. 7′. in quo loco nullam pati poterat parallaxim ſenſibilem, cùm
vti
ſupra dixi, quo propius vertici ſydus eſt eo minorem habeat parallaxim, &
in ipſo vertice nullam. Cum
vero
tanta ſit poli altitudo, quanta eſt latitudo loci:
erat latitudo Alexandriæ grad. 31. diſtantia ſcilicet ab
æquatore
:
quare detractis gr. 2. 7. ab 31. remanſerunt ferè gr. 29. quibus diſtabat Luna ab æquatore dum eſſet
in
principio Cancri, atque in boreo limite.
diſtabat autem tunc temporis principium Cancri ab æquatore
gr
.
ferè 24. hoc eſt tãta erat maxima declinatio eclypticę, quare Luna magis diſtabat ab æquatore quam ecly-
ptica
in eo loco per gr.
5. integros: quod ipſe inquirere ſatagebat. non ignorandum Tychonem facere hanc
maximam
latitudinem part.
5. 17′. cum igitur Lunæ latitudo maxima ſit gr. 5. neceſſario tanta erit etiam Lu-
naris
orbitæ ab eclyptica diſtantia.
Porrò ad imi ationem Ptolæmei, aut alia ſolertia, poterit quiſque nego-
tium
iſtud pertractare.
cognita autem maxima latitudine viæ Lunaris, cognoſcentur aliæ latitudines aliorum
partium
à nodis vtcumque, nam ſi talis via in Zodiaco deſcribatur declinans gr.
5. ſtatim apparebunt reliqua-
rum
partium latitudines.
Hactenus viam Lunæ in Zodiaco deſignauimus qui aut in Firmamento, aut pri-
mo
mobili eſſe concipitur.
cum autem Luna plurimum infra primum mobile ſuas exerceat reuolutiones,
quippè
quæ omnium planetarum terris citima ſi, ſequitur vt videamus qua ratione ſemitam prædictam re-
ſpiciat
.
debemus igitur imaginari Lunam in ſuo cælo, proprio motu ſemper moueri directè ſub prædicta
orbita
, ita vt ſi ducatur linea recta a centro Mundi per centrum Lunæ, ſemper hæc linea producta pertineat
vſque
ad prædictam ſemitam in Zodiaco deſignatam.
Reliquum eſt videre qualis ſit Lunę motus ſub aſſignata linea. mouetur igitur Luna ſub ea motu proprio,
ideſt
, ſecundum ſignorum ſequelam, &
quidem reſpectu centri mundi irregulariter, ideſt, modo velocius,
modo
tardius.
Quoniam vero Philoſophi, ac Aſtronomi pariter abſurdum exiſtimant cæleſtia corpora ab-
ſolutè
irregulariter moueri, quamuis ad ſenſum ita appareant, ſed regularia eſſe ſecundum naturales latio-
nes
;
idcirco irregularitatem hanc ad vniformitatem in geniosè admodum reuocarunt. Confinxerunt igitur
eam
per huiuſmodi circulos agitari, dum prædictum ſuum iter ſub Zodiaco peragit.
Egrediatur è centro
mundi
linea tendens directè ad Lunarem viam, ſitq;
alta 56. terræ ſemidiametris (tanta eſt enim mediocris
Lunæ
a terra diſtantia) qualis eſt in ſequenti figura linea A B.
in cu us vertice ſit deſcriptus circulus, quem
epicyclum
vocant, cuius ſemidiameter conſtet ex prædictis ſemidiameter 4 {1/2}.
qualis eſt F C D. in cuius peri-
pheria
ſit Lunare corpus, quaſi in proprio loculo inſertum.
Quantitas autem prædicta ſemidiametri epicy-
cli
reperta eſt maxima, &
minima diſtantia Lunæ à terra, de qua ſupra: cum enim viderent Lunam maximè,
ac
minimè, item mediocriter attolli, merito poſuerunt centrum, epicycli debere eſſe in ſublimitate
9369Liber Nonus. à qua vſque ad maximam, & minimam eſſet ſemidiameter epicycli, porrò tota ſemidiameter ſubtendit in
cælo
gr.
7. 40′. ex Copernico pagina 110. quæ dicitur maxima æquatio, vt infra explicabitur. ſupponunt igi-
tur
centrum B.
epicycli moueri regulariter ſecundum ſignorum ordinem directe ſub præſcripta iam orbita,
ſuoque
motu deſcribere circulum B H G K.
cuius ſemidiameter ſit A B. Porrò hunc centri cpicycli motum
appellant
motum Lunæ medium, quod inter velocem, ac tardum medius fit;
qui motus ſortitur varia no-
mina
, ac varias quantitates, prout ex varijs principijs numeratur.
Nam ſi referatur ad nodos, vel
62[Figure 62] ad limites ſemitæ Lunaris, dici-
tur
motus medius Lunæ in lati-
tudinem
;
hinc enim latitudinem
Luna
acquirit.
& ab eis diſcedit
quotidie
gr.
13. 13″. 54″. quare
ad
eundem nodũ reuertitur die-
bus
27.
horis 5 {1/2}. ſi vero referatur
ad
Zodiacum, eum abſoluit die-
bus
27.
hor. 7. 43′. quod tempus
dicitur
menſis periodicus, quòd
integram
Zodiaci periodum eo
tẽpore
abſoluat;
ac ſingulis die-
bus
cõficit in Zodiaco gr.
13. 10′.
33′. numeraturque a princioio ſi-
gni
Arietis, non Aſteriſmi;
dici-
turq
;
motus Lunæ in longitudi-
nem
eo, quod hinc lõgitudinem
Zodiaci
acquirat.
Si referatur ad Solem, dicitur
elongatio
Lunæ a Sole, &
ab eo
diſcedit
quotidie gr.
12. 11′. 26″.
Solemque iterum aſſequitur die-
bus
29.
hor. 12. 44′. quod tempo-
ris
ſpatium dicitur menſis ſyno-
dicus
, ideſt, vnitiuus, quod Lu-
nam
iterũ Soli coniungatur.
hoc
igitur
motu centri B.
defertur ſi-
mul
epicyclus cum Luna per Zo
diacum
ſecundum ordinẽ ſigno-
rum
.
quem motum, vt alias dixi,
poſſumus
ſine exacta obſeruatio-
@e
percipere quotidie naturali oculorum inſpectione;
ſi enim Lunam apud quampiam Stellam fixam nota-
uerimus
, &
poſt aliquot horas eam iterum aſpexerimus, vidcbimus eam ab illa ſixa aliquantulũ verſus orien-
tem
receſſiſſe, &
ſequenti nocte ab eadem magno ſpatio (quod eſt ferè 13. graduum) in orientem abijſſe:
quo
motu, ſpatio menſis periodici, omnes ſtellas aſſequitur, ac præterit.
ſimll ter eam ad Solem obſeruare
facile
eſt
Cæterum ſi Luna hoc tantum motu medio moueretur, vniformiter moueretur, ſed mouetur irregulari-
@er
, vt experientia docet:
propterea vt hanc irregularitatem excuſemus, debemus imaginari, quod dum cen-
@rum
B.
epi. motu mediocri progreditur, vti dictum eſt interim circumferentia eius circa ſuum centrum B.
regulariter reuoluitur, ſecumque Lunare corpus ſibi impactum reuoluit, ita vt in ſuperiori parte F C D. epi.
contra
ordinem ſignorum, hoc eſt, ab F.
in C. & a C. in D. Lunam deferat. In inferiori vero parte D E F.
ſ
ecundum ordinem ſingorum, ideſta D.
in E. & ab E. ad F. reſtituat. abſoluit autem hanc periodum diebus
@7
.
hor. 13. 18′. 35″. & numeratio eius incipit à ſupremo puncto C. Quotidie vero Luna percurrit de circum-
ferentia
, ſiue defertur ab ipſa circũferentia gradibus 13.
3′. 54″. ideſt, eſt motus diurnus Lunæ in peripheria
epi
.
porrò ex hac Lunæ circa centrum huius epi. gyratione, ſaluantur apparentiæ, & irregularitates e@us. hic
autem
motus dicitur Aſtronomis Anomaliæ, ideſt, irregularitatis motus, quod eam ipſe efficiat:
nam quan-
do
Luna verſatur in ſuperiori parte epi.
vt dictum eſt, mouetur contra ordinem ſignorum, quare mouetur
motu
contrario ei, quo centrum epi.
ſecundum ſequelam ſignorum procedit; quapropter fit vt ipſa Luna
feratur
contrarijs motibus, vno ſecundum ordinem ſignorum, altero contra;
quapropter tardè admodum
videtur
progredi in conſequentia, quia motus cẽtri B.
paulò velocior eſt, quam ſit Luna in periph. epic. quan-
do
vero verſatur in inferiori parte epi.
tunc tendit ad eaſdem partes motu centri B. quare ob motum am-
borum
concordiam velox ad orientem progreditur.
in lateribus autem epi. propè punctu F D. motus Lunæ
mediocris
, ſeu medius apparet;
quia inibi circulatio Lunæ in epi. nec aduerſatur, nec iuuat motum centri B.
in
longitudinem.
Notanda ſunt in epi. quatuor puncta. punctum eius ſupremum C. dicitur Apogæum, ideſt,
à
terra altiſſimum a quo incipit numerari motus Anomaliæ.
punctum E. dicitur perigæum, ideſt, terræ pro-
@imum
.
puncta F D. dicuntur mediæ diſtantiæ; & determinantur à duabus lineis A F D. tangentibus epicyl.
9470De Mundi Fabrica, Hinc rellqua quoque excuſantur phænomena; aliquando enim Luna maior videtur, ita vt eius apparens dia-
meter
ſit 36.
min. quod ei accidit quod ſit in perigæo E. oculis noſtris propior. aliquando minor videtur mi-
nutorum
ſcilicet 32.
quia videlicet remotior eſt in C. Apogæo. Aliquando mediocris apparet in punctis ni-
mirum
F D.
mediæ remotionis.
Non mireris quæſo lector ſi aliũ minorem epicyclũ huic noſtro epicyclo non ſuperaddo, illũ enim de in-
duſtria
omitto, ne videlicet longior, atque impeditior hæc euadat tractatio, quam inſtituto conueniat.
neque
enim
ſphæræ ſcriptores minutiſſima quæque perſequi debent:
nobis autem ſatis eſt præcipua, ac pulchriora
perſequi
.
Præterea moneo te vt parum ſolicitus ſis de fabrica horum circulorum, epicyclorum, aut eccen-
tricorum
;
num videlicet ſint orbes reales ab inuicem diſtincti, num duri, aut teneri, & an cælum Lunæ mo-
uea
tur cum Luna, an Luna ſine ipſo, &
alia huiuſmodi, quæſatius eſt fateri nos ignorare, quam fabuloſam
quandam
Philoſophiam iunioribus tradere.
Ptolemæus Aſtronomorum princeps, quem ſequuntur Coper.
& Tycho ſummi pariter aſtronomi; totam cælorum fabricam per ſolas lineas tradidit, ideſt, per ſolos circu-
los
, ſola centra, abſque vlla eorum craſſitie, aut duritie, motus ſyderum explicauit;
eaſque res hypotheſes ap-
pellauit
.
Quaproter toti eſſe debemus in ipſorum planetarũ, & affixarum accidentibus diſquirendis, hoc eſt
enim
verum, ac præcipuum aſtronomiæ ſtudium.
Sed iterum in motu Lunæ pergamus. Imaginati hactenus ſumus Lunam moueri duplici motu, altero
quem
diximus anomaliæ in peripheria epicycli neceſſe igitur eſt, vt tertius ex his duobus reſultet motus,
impoffibile
ſit, idem corpus moueri pluribus ab inuicem reapſe diſtinctis motibus, niſi in vnũ mixtum coale-
ſcant
.
hunc in re præſenti ſic concipiemus, ſi conſideremus quod quando eſt in apogæo magis diſtat à cẽtro,
quam
in perigeo, in medijs locis proportionaliter ſe habeat;
quare Luna ipſa, hac ratione, deſcribit circulum
mundo
eccentricum, ideſt, cuius centrum eſt extra centrum mundi, talem eccentricum in figura refert linea
C
H I K L.
quod benè ſic percipiemus; ponamus Lunam initio vtriuſque motus eſſe in Apogæo C. dum igi-
tur
B.
mouetur per ſuam Lunares orbitam in conſequentia, interim Luna ab Apogæo deſcendit verſus D.
quare cum B. fuerit apud H. Luna in epi. erit ad D. & cum, B. fuerit ad G. Luna erit ferè in perigæo E. quod
tunc
congruet puncto I.
cum B. fuerit ad K. Luna ad F. aſcenderit. tandem epi. ad idem punctum Zodiaci re-
uerſo
, Luna nondum redierit ad Apogæum, C.
quia motus eius Anomaliæ ſiue in periphæria epic. ſex ferè
horis
tardior eſt, quàm motus centri.
epic. in conſequentia, ſiue menſe periodico: quare abſoluta reuolutione
centri
B.
Luna nondum erit in C. niſi poſt horas 6. circa punctum L. ſub quo etiam centrũ B. vltra integram
periodum
proceſſerit;
quare in L. deſinet motus anomaliæ igitur via propria Lunaris corporis in ſua regio-
ne
erit, C H I K L.
qua finita alia ſimils deſcribetur. quę quidem omnia ita ſe haberent, niſi motus primi mo-
bilis
, ſiue diurnus Lumæ ſuperueniret.
imo Meſſahala Arabe notandum eſt, quod ſi Luna prædicto mo-
tu
ſolum moueretur, ideſt, ſi a diurna cõuerſione non reuolueretur ab oriente in occid.
videremus primo Lu-
nam
nouam oriri in occidente, &
paulatim progredi ad ortum, ita vt per 14. ferè dies continuos eam diu, ac
noctu
ſupra noſtrum finitorem ſpectaremus;
eamque tandem plenam in oriente contra naturæ leges occide-
re
.
ij tamen qui ſub polis Lunaris orbitæ degerent, eam ſemper circa ſuos horizontes gyrare conſpicerent.
Atque
hic eſſet propria Lunæ in ſua regione reuolutio, niſi ei interim diurna reuolutio ſuperueniret, quæ
eam
, vt videmus omnes, defert ab oriente in occidentem ſpatio ferè 25.
horarum quamuis enim diurna con-
uerſio
omnes part@s primi mobilis 24.
hor. perfectè reuoluat, planetæ tamen ob motum proprium, quo in-
terim
ad orientem feruntur, non omnino primo mobili obtemperant, ſed tanto tardius diurnam conue rſio-
nem
abſoluunt, quantum importat ſpatium illud, quod interim, ad orientem contra motum diurnum perfi-
ciunt
.
Et quoniam Luna ſuo motu diurno ſeu diario proprio mouetur ad orientem gr. 13. qui ferè horam
vnam
in motu diurno primi mobilis efficiunt, ideo Luna hanc diurnam conuerſionem niſi ſpatio 25.
qua-
ſi
horarum peragit.
Atque hæc eſt cauſa cur ſingulis noctibus eam vna hora tardius oriri cernamus: & cor
ſequenter
maris æſtus vna etiam hora tard us reuertantur:
vti ſupra diximus.
Conſidera@dum eſt igi@ur qua rátione ex motu proprio, atque ex motu diurno ſupeueniente, Luna tertio
quodam
motu mixto, ac vltimo moueatur, qui motus eſt ſpirali, vt alias explicaui, ab vno tropico ad alterum,
dum
enim Luna in ſua orbita ſub Zodiaco proficiſcitur, ſpatio 27.
dierum; interim quotidie cogitur diur-
nam
reuolutionem peragere.
Cogitemus lineam Lunæ C H I K L. eſſe ſub Zodiaco, Lunamqu@ eam inci-
63[Figure 63] pere in principio Cancri, &
dum in ea percurrit in conſequen-
tia
gr.
13. interim ſimul diurna conuerſio eam in contrarias par
tes
vertat, ac reuoluat, &
quidem magis ſemper accedendo ad
alterum
Tropicum ob Zodiaci obliquitatem.
quare Luna hac
diurna
conuerſione circulum in ſe redeuntem, ſed ſpiralem
lineam
, aut helicem, ſeu glomerationem quandam delineabit
verſus
alterum Tropicum.
ſequenti die idem efficit, & ſic dein-
ceps
quare diebus 14.
ferè, ad alterum Tropicum ſpiratim per-
ueniet
:
& inde ſpiras iterum nouas reciprocans ad Tropicum
Cancri
integram, &
menſtruam deducet helicem. quamuis au-
tem
hæc difficilè pingantur, aliquam tamen huius ſpiræ accipe
figuram
, in qua A B.
prima ac diurna ſpira fit in principio Can-
cri
, atqne in limite boreo;
vltima vero C D. ſit vltra Tropicum
Capricorni
in auſtrali limite, ſunt omnes ſpiræ 13.
cum dimidia; totidem enim diebus interuallum illud de-
curritur
, non eſt æqualis craffitiei, aut corpulentiæ, ſed circa A B.
laxior, quam ad D D. vbi anguſtior; quia
9571Liber Nonus. Luna fit in Apogæo dum facit ſpiram A B. eam ampliorem efficiet: ſi ſit in perigæo dum recurrit per D C.
eam contractiorem reddet. Atque hictandem ſpiralis motus eſt ille vltimus, ad quem Luna peragendum à
naturæ
opifice deſtinata eſt;
& cuius gratia cę@eri prius explicati ſunt; ex ijs enim videtur nobis hanc vltimam
ſpiram
elaborandam eſſe.
crediderim tamen libentius Lunam ipſa ſuapte naturali hac motione primo per-
celli
.
illud notatu dignum eſt, in omnibus niſce Lunæ conuolutionibus, eandem ſemper eius partem eodem
ſitu
Telluri obuerti, maculas nimirum illas, quę humanam faciem ruditer imitantur;
vnde conijci poteſt eam
nullis
epicycli vinculis conſtrictam, ſed liberè circumuolui.
Sed adhuc explicare oportet, qua ratione Aſtronomi ſuperiores motus medios explorauerint. ſciendum.
igitur eſt eos per Lunares eclypſes obſcuriſlima quæque, ac difficillima ſuperaſſe. Hipparchus itaque hu-
ius
rei gratia, accepit duas Lunæ eclypſes omnino ſimiles, ideſt, in quibus Luna eſſet in eodem epicycli pun-
cto
, quod ex motu Lunæ tardo, veloci, aut mediocri, cognoſcere poterat;
necnon ex apparente eius magni-
tudine
.
erant autem duæ eclypſes per annos ægyptios 345. dies 82. & hor. vnã, quæ efficiunt dies 126,007.
abinuicem
diſtantes.
quarũ prima obſeruata, ac denotata fuerata Chaldęis. alteram ipſemet ſuis organis an-
notauit
, quia ergo eclypſes erant omnino ſimiles, Lunaque erat in eodem epic.
puncto in ſecunda, ac prima,
neceſſe
eſt in prædicto temporis interuallo, factas eſſe Lunationes integras:
& pariter Anomaliæ reuolutio-
nes
integras, cum ab vno plenilunio ad aliud, &
ab eodem Anomaliæ puncto ad idem Luna redierit. fuerunt
autem
in prædicto dierum numero Lunationes, ſiue menſes Lunares ſynodici 4, 267.
quod facilè ex nouilu-
niorum
præteritorum numeratione a maioribus habita conſtitit.
his paratis diuiſit numerũ d@erum 126, 007.
&
horam vnam qui a prima eclypſi ad vltimam excurrerunt, per numerum menſium 4, 267. & ſic patuit vni
Lunationi
mediæconuenire dies 29.
horas 12. ac minuta 44. horarum; vti ſupra dictum eſt. dixi Lunationi
mediæ
, quia in toto illo dierum interuallo, Lunationes re vera non fuerunt inuicem ęquales, cùm Luna irre-
gulariter
moueatur;
ſupponuntur tamen æqua@es, ſiue mediæ inter maiores, ac minores. Rurſus in eodem.
interualio
fuerunt Anomaliæ reuolutiones 4,573.
quod per Lunæ irregular tates repetitas, ac numeratas a ſu-
perioribus
Aſtronomis patuit.
diu@ſis igitur @jidem diebus 126,007. & horam vnam per 4,573. vni Anomalię
competunt
dies 27.
horæ 13. 18′. 35″. hac ratione, aut paulo aliter per eclypſes admodum diſtantes (quanto
enim
maius interceſſerit interuallum, melius eſt) alias quoque medias periodos, ſiue media tempora, Aſtro-
nomi
compererunt.
ſic menſis perio @icus conſtitit diebus 27. hor. 7. min. 43′. ſic motus in latitudinem, & mo-
tus
etiam nodorum, vti ſupra definitum eſt, explorati ſunt.
Quibus temporibus habitis quæſierunt motus medios prædictos ad ſingula tempora, v. g. motum diurnum
Lunæ
in latitudinem, aut eiongationem eius diurnam à Sole, aut diariam Anomaliam, &
c. quos ſic ſunt aſſe-
quuti
, v.
g. volentes ſcire motum diarium Lunæ ſecundum longitudinem Zodiaci, diuiſerunt totum Zodia-
cum
, ideſt, gr.
360. per numerum dierum, & horarum vnins menſis periodici, nimirũ per dies 27. hor. 7. min.
43′. & in quotiente prouenerunt gradus, & minuta diurnæ longitudines Lunæ, qui ſunt, vt ſupra diximus gr.
13
.
10′. 35″. ſimili ratione, & alijs etiam modis, quos breuitatis cauſa prætereo, alios diarios motus æquales
repererunt
.
quibus compercis ſaci@e fuit poſtea motus etiam horarios, qui ſunt partes 24. motuum diurnorũ
per
diuiſionem ipſorum per 24.
obtinere. ſimiliter & aunuos per multiplicationem diurnorum habere. vnde
poſtea
Tabulas Aſtronomicas condidere de quibus paulo poſt.
De motibus Lunæ veris, & apparentibus.
IN figura ſuperiori linea A B. dicitur linea medij motus, quia vbi ipſa in Zodiaco fuerit ibi deſinit medius
quilibet
motus ex ſupradictis.
linea vero A M. tranſiens per Lunam deſignat in Zodiaco locum verũ Lu-
;
& conſequentur etiam motus omnes veri ipſi abſoluuntur, vbi ipſa in Zodiaco fuerit, v. g. ſi ipſa fuerit 15.
grad. . erit motus verus longitudinis Lunæ gr. 15. motus enim iſti ſunt arcus numerati, vel ab Ariete, vel à
Sole
, vel a Nodis, vſque ad lineam medij motus, aut veri.
Conſideratur præterea aliquando motus apparens,
qui
eſt arcus Zodiaci, aliunde numeratus vſque ad illum Zodiaci gradum, ad quem linea motus apparentis
applicuerit
.
linea autem motus apparentis eſt quæ ducitur ab oculo noſtro per Lunam vſque ad Zodiacum,
vbi
deſignat locum Lunæ viſum, difterentem a vero, vti alias explicatum eſt.
motus verus reperitur, per cal-
culum
Aſtronomicum, de quo mox:
motus apparens reperitur per obſeruationem inſtrument@s adh@bitis.
Sed
quæres quot milliaria Aſtronomica ſingulis ho@is ob diurnam conuerſionem peragit Luna?
Reſpon-
deo
eam, quando eſt in mediocri à terra diſtantia conficere milliariorum 50, 400.
nam in mediocri remo-
tione
diameter circuitus Lunaris contineat diametros terræ 56.
continebit pariter circuitus ille terræ peri-
pheria
56.
vicibus; nam vt ſe habet diameter ad diametrum, ita circumferentia ad circumferentiam (ex Papi
Alex@ndrini
lib.
5. propoſ. 11. & ex Geom. pract. Clauij lib. 4. & 8.) quare cùm in ambitu terræ ſint millia-
ria
Aſtronomica 21, 600.
ſi eam multiplicentur per 56. producitur num. milliariorum circuitus Lunaris, is
autem
eſt 1,200,600.
qui numerus diui@us per 24. horas, dab@t 50,400. milliar. vnicuique horæ; tantuſque id-
circo
erit motus Lunæ horarius ſecundum d@urnam lationem primi mobilis.
Atq; hæc de Lunæ motu pro
inſtituta
breuitate ſufficiant.
De Lunæ Illuminatione. Cap. III.
ANaximander Mileſius Aſtronomorum vetuſtiſſimus abhinc bis mille, & ducentis annis, & amplius, te-
ſte
Plinio omnium primus docuit Lunam lumen a Sole mutuare, ac proinde, vt alius quoque dixit, lu-
ce
aliena lucere;
cuius rei hæc forte argumenta illi occurrere.
9672De Mundi Fabrica,
Primo, cum Sol lumen ſuum in orbem, ac quoquouerſus diffundat, neceſſario etiam in Lunam illud emit-
ter
, ac proinde illam Lunæ partem, quæ ſibi obijcitur, illuminabit:
quod quidem ex eo maximè comproba-
tur
, quod videamus eam Lunæ partem, quæ ſplendet, ſemper Soli aduerſam eſſe, eam vero quæ obſcura eſt,
ſemper
eſſe a Sole auerſam.
atque hinc etiam pateſcit cur ea creſcens, ſemper auerſis a Sole cornibus luceat.
2 Eam perpetuo ſplendere cernimus, niſi quãdo ei terra impedimento eſt ne lumẽ a Sole recipiat. quod
accidit
in Lunæ eclypſibus præſertim cum tota deficit, eam enim horribiliter nigricantem, atq;
omni ſplen-
dore
deſtitutam ſpectamus;
certum autem eſt, vt paulo poſt conſtabit, eam tunc temporis obiectu terræ ob-
umbrari
.
Quapropter certum ſit eam a Sole colluſtrari, ac proinde Solare lumen ad nos reflectere. cum igi-
tur
conſtet eam à Sole colluſtrari, deinceps, videndum eſt, qua ratioue id efficiatur, &
cur corniculata, dimi-
diata
, plena, ſubinde effulgeat.
Dicimus igitur huiuſmodi Lunæ phaſes inde prouenire, quod Luna, vt ait
Ariſtoteles
, ſpæricè illuminetur, ideſt eo modo quo ſphæra illuminatur.
quod vt rectè percipiatur, ſciendum
eſt
, Lunam ſemper exceptis eclypſibus, à Sole eodem ſemper modo iluminari, ideſt, Solem eam Lunæ par-
tem
, quæ illi opponitur ſemper illuſtrare, quæ pars eſt paulo plus quam hæmiſpherium:
quia vero nos valde
exiſtimus
infra Lunam, Luna autem infra Solem, ac proinde ipſa infra Solem, ſed ſupra oculum noſtrum
mo@u
proprio fertur;
hinc fit vt totum illud illuminatum hæmiſpherium non ſemper videamus, ſed aliquan-
do
dimidium, vt in Lunæ quartis;
aliquando totum, vt in plenilunijs. quod vt ſine labore, imo iucunde intelli-
gas
, hanc pulcherrimam adhibe experientiam.
Cape ſphæram quampiam ſolidam, cuius ſuperficies ſit per-
fectè
terſa, qualis eſſet vitrea, aut marmorea.
deinde pone lumen ſeorſum ad partem cubiculi, ſupra menſam;
tu vero ſtans in medio cubiculi manuque ſphæram tenens, eam extenſo omnino brachio lumini oppone, ita
vt
ipſa inter oculum tuum, &
lumen interponatur, quo in ſitu, quamuis eius ferè dimidium illuminetur, nihil
tamen
de illuminatione videbis.
deinde ibidem manens conuerte te ipſum paulatim, extenſo tamen ſemper
brachio
, &
illico videre incipies illuminationis quidpiam, quod erit inſtar primæ, ac nouiſſimæ Lunæ falca-
tum
, accorniculatum, cornuaq;
à lumine auertet: pergente adhuc conuerſione oculo tuo creſcet illuminatio
magis
ſemper, donec eam ſimilem Lunæ dimidiatæ videas;
& ſic paulatim plus de illuminatione ſpectabis
quouſque
totam videas, eritque tibi inſtar plenæ Lunæ, ſiue plenilunij, idque tunc accidet ipſa directè fue-
ri@in
ea rectitudine in qua eſt oculus, &
lumen.
Vlterius te conuerte videbiſque illuminationem oculo tuo minui paulatim donec iterum ordine inuerſo,
eædem
illuminationes reſtituantur, quæ iam præceſſerint, eritque iterum dimidiata, &
falcata, quouſque to-
64[Figure 64] ta ab oculo tuo auertatur, iterumque contingat interlunium.
Atq;
hoc quidem eſt ſphæricè, ideſt, in modum ſphæræ illuminari; quo
modo
Lunam ipſam illuminari, vulgo etiam notum eſt.
ſolent au-
tem
Aſtronomi hac Lunæ illuminationem ex appoſita figura ex-
plicare
, in qua oculus ſit vbi A.
in centro Mundi. Cælum Lunæ ſit
gyrusille
, in quo Luna variè depicta eſt:
ſupra quod ſit Sol illumi-
nans
Lunam ſemper eodem modo.
Luna in B. nihil oculo de ſua
65[Figure 65] illuminatione oſtendit.
Luna in C. oſtendit oculo A. partem illu-
minationis
exiguam &
corniculatam. in D. dimidiata apparet. in
E
.
gibboſa. tandem in F. plenilunium efficit, quoniam totam illu-
minationẽ
oculo A.
obuertit. poſtea in G H I. decreſcens eaſdem,
inuerſe
tamen, phaſes iterat, donec in B.
omnino ſeneſcat.
Porrò tota hæc illuminationũ periodus dicitur lunatio, & men-
ſis
ſinodicus, ideſt, coniunctiuus, quod Lunam Soli iterum coniun-
gat
in nouilunio:
abſoluiturque ſpatio 29. dierum cum dimidio fe-
:
in qua Luna ſccundum varias illuminationes, ſiue apparentias
variat
ſortitur nomina, &
alpectus; nam in B. dicitur nouilunium,
inter
luminum, Luna ſilens, ſitque eius cum Sole coniunctio, quæ
hoc
charactere pingitur,
In C. dicitur falcata, corniculata, diſtatque à Sole per ſextan-
tem
Zodiaci, quæ habitudo dicitur ſęxtilis aſpectus, ſicque pin-
gitur
, *
In D. dimidiata, reſpicitque Soiem aſpectuquadrato, diſtat enim ab eo Zodiaci ferè quadrante, cuiu@
ſignum
, eſt ſimile omnino cubo ſeu teſſeræ luſoniæ.
In E. vtrinque gibboſa: diſtatque a Sole Zodiaci triente, qui aſpectus dicitur trinus, ſiue trigonus, cuius
eſt
figura, triangulum æquilaterum.
In F. eſt plenilunium: eſtque oppoſitio, cuius hæc pictura,
Tandem in G H l. reſtiruuntur eædem appellationes, atque aſpectus, ſed ſecundæ ac ſecundi dicuntur.
Demum addimus, Solem pluſquam hæmiſpherium Lunæ illuminare; quod perſpicuè ſequitur ex dictis in
tract
.
de mundo cap. de lumine: Etenim Sol lunari o@be multis partibus maioreſt: itaq; radij ab ambitu So-
lis
profuſi maiorem Lunæ portionem compræhendunt.
Sed cur non ſtatim ab oppoſitione Solis, Luna maniſeſtè decreſcere incipit? verum etiam altero ab oppo-
ſitione
die, adhuc plena, ac rotunda perſeuerat?
cauſa eſt, quia Sol, vt dixi, pluſquam Lunæ dimidium illu-
ſtrat
;
è contra vero oculus noſter minus quam Lunæ dimidium cer ere valet, cum inſtar puncti ſit reſpectu
Lanæ
, vt optici oſtendunt.
cum ergo pars illuminata ſit maior parte viſa fit, vt in ea laxè contineatur: ac
9771Liber Nonus. inde quamuis ab oppoſitione Luna aliquantulum recedat, non tamen ſtatim pars viſa exra partem illumina-
tam
ſe maiorem, excurrere incipit, ſed tota intra eam diutius continetur.
PARADOXVM.
Luna nunquam minus illustratur qua cum plena est.
EA vulgi æſtimatio Lunam tum maximè Solis fulgore perfundi, cum plenitudinẽ fuerit adepta; verum.
aliter ſe res habet, nam ea Lunæ portio@quæ lumine Solis illuſtratur, non ſemper æqualis eſt: cums cau-
ſa
eſt varia Lunæ a Sole remotio;
pro@ant enim optici, & nos ſupra in cap. de lumine, & vmbrainnaimus;
quod
ſphæra maior luminoſa è propinquo ampliorem partem minoris ſphæræ illuſtrat, quam è remoto:

igitur
Luna in plenilunio à Sole remotiſſima ſit, quippe quæ è diametro illi opponatur, &
vt plurimum in
auge
eodem tempore verſetur, conſequens eſt Lunam numquam illuſtrari minus, quam cum eſt plena;
quod
erat
oſtendendum.
Vide Aguillonium lib. 5. opticorum.
Atq; in hunc modum illuminationes ſine vllo artiſicio omnibus conſpicuæ ſunt. quòd ſi per Teleſco-
pium
obſeruentur alia complura mira æquè, ac pulchra ſpectantur, a@primo quidem creſcente Luna appa-
retſemper
confinium illuminatæ partis, &
vmbroſæ eſſe lineam an fractuoſam, ac denticulatam, atque aſpe-
ram
, vti apparet in ſequenti ſchemate linea A B C D E.
ſecun
66[Figure 66] do, intra partem vmbroſam non procul à confinio apparent
quædam
exiguæ illuminationes, quaſi vertices quidam lumi-
noſi
;
quarũ vna eſt F. quæ poſtea paulatim maiores fiunt Lu-
na
a Sole recedente, &
tandem parti luminoſæ coniungun-
tur
.
tertio, in parte colluſtrata prope pariter terminũ lucis,
&
vmbræ, apparent areolæ quædam rotundæ, & quidem per
multæ
, vti ſunt in ſchemate I L M N O P.
quarum pars Soli
propinquior
ſiue occidẽtalis, &
quę in figura eſt dextera, ſem-
per
eſt tenebroſa;
altera, quæ orientalis eſt, ac magis Soli ex-
poſita
illuſtrata eſt, recedente autem Luna à Sole tenebræ,
ſiue
potius vmbræ illę minuuntur, quouſque totæ illuſtren-
tur
;
quia ſic magis Soli obuertuntur; illuminantur enim ac ſi
valles
, aut concaua quædam magna eſſent, quæ Sol ſucceſſiuè
lumine
perfundit.
in plenilunio vero nullæ huiuſmodi areo-
@@
cernũtur, quia omnes Lunæ concauitates Soli directè obuertuntur, ac proinde totæ illuminantur.
In Lu-
na
tandem nouiſſima quando eius cornua acutiſſima ſunt, apparent propè acumina cornuum in ipſa Lunæ
peripheria
, particulæ quædam lucidæ, acſeorſim ſeparatæ, quaſi adamantes quidam ſplendidi.
Mac@læ Lunares. Cap. IV.
IN Lunari diſco omnibus maculæ quædam conſpicuæ, ſunt, quæ rudem quandam hominis faciem repræ,
ſentant
:
præter eas autem Teleſcopium plures alias, ſed minores nobis oſtendit. Communis autem Phi-
loſophorum
ſententia eſt, haſce maculas eſſe partes Lunæ rariores, ſeu magis tranſparentes, quæ propteril-
lam
tranſparentiam lumen Solis admittunt quidem, ſed non ſiſtunt, ac pro nde illius parũ nobis reflectunt.
vnde & minus luminoſæ, ſeu nigriores cæteris partibus, quæ ob denſitatem melius lumen reflectant, ac pro-
inde
magis illuſtratæ cernuntur, apparent.
ſimili de cauſa in albo pariete feneſtellæ, & foramina videntur
nigra
, ſeu maculæ nigriores.
Vide Nuncium ſydereum Galilæi, qui noua alia complura annunciat. hic obi-
ter
monere lectorem volo, in figuris rerum cęleſtium, vti ſupra obſeruaui, partem dexteram referre occiden-
@em
, ſi niſtram vero orientem;
voco autem dexteram, quę nobis à dextera eſt, cuius ratio eſt quia Aſtronomi
ſolent
in ſuis contemplationibus, atque obſeruationibus ad meridiem, qua planetæ pertranſeunt, ſe conuer-
s
ere, ſicq;
illis occidens eſt ad dexteram, oriens ad ſiniſtram. Contrarium contraria de cauſa accidit in Geo-
g
raphorum picturis, vt poſtea ſuo loco dicetur.
Poſtremo obſeruatione ſimul, ac admiratione dignum eſt, in nouis Lunis partem eam Lunę, quæ nondum
à
Solis illuſtrata eſt, apparere admodum albicantem, &
conſpicuam, idq; multo magis, quam alias in proue-
c
ta Luna.
Obſeruetur igitur dum adhuc noua eſt, in eo ſitu, ac loco, vt pars Lunæ à Sole illuſtrata, quæ falca-
@@
eſt, lateat poſt faſtigiũ alicuius turris, vel domus diſtantis a nobis ſaltem per 60.
aut 80. vlnas, reliqua enim
pa@
, quamuis nondũ ſolari radio perfuſa, apparebit tamen, quaſi eſſet illuſtrata.
quæ experientia ita me ali-
quando
feſellit, vt in hunc fulgorem caſu, ac repente incidens, exiſtimarim nouo quopiam miraculo, tempo-
@e
adoleſcentis Lunæ, factum eſſe plenilunium.
Sunt qui putent hanc Lunæ lucem, eſſe lucem, quam terra à
Sole
acceptam in Lunam reflectat, eamque hac ratione illuminet:
ita vt quadam luminis permutatione ter-
ra
, &
Luna Solis lumen ſibi inuicem reuerberent, ſeque inuicem illuſtrent. quod confirmant inde, quia pro-
nouilunium lumen a terra reflexum, ad Lunam natura ſua reuertitur;
ſunt enim tune Sol, & Luna in eo-
dem
cæli loco, ad quem ſit reſtexio.
Poſtea recedens Luna a Sole minus participat de terræ reflexione, quia
@eflexio
@aior tendit ad partes Solis, à quibus Luna receſſit, ac proinde minora terra reflexio Lunæ cedit.
@@@@s ſ@@tent@@ eſt Galil@us.
9872De Mundi Fabrica,
Al@orum ſententia eſt Lunam eſſe corpus ſemidiaphanum, ideſt, necomnino opacũ, nec omnino tranſpa
rens
;
ex qua ſemidiaphaneitate ſit vt aliquatenus Solis lumine imbibatur, eoque lumine conſpicuam fieri par
tem
illam Lunæ a Sole auerſam.
probatid P. Chriſtophorus Scheinerè noſtra Societate in ſuis Mathemati-
cis
diſquiſitionibus, hac obſeruatione;
in quadam eclypſi Solis, ea Lunæ pars, quæ Sol@ ſupponebatur, per-
ſpicuè
cernebatur, quaſi ſolari luce traluceret;
quæ vero extra Solem porrigebatur omnino inuiſa latebat;
quoniam radij Solis eam peruadentes alio quam ad noſtrum oculum dirigebantur, vt conſideranti manife-
ſtum
eſt.
Idem a ſimili quorumdam corporum comprobatur. aqua enim, & c. ſemidiaphana, criſtallus, vitrum, pila
vitrea
Soli obiecta vtramque Lunæ illuminationem imitatur.
huius ſententiæ fuerunt antiquitus Poſſidonius
ille
celeberrimus, Cleomedes in Meteoris;
ex ſemipriſcis Vitellio, Eraſmus Reinoldus in Theoricas Purba-
chij
;
ex recentibus P. Chriſtophorus prędictus, necnõ P. Aguillonius noſtræ pariter Societatis in ſuis opticis.
Vtra autem harum opinionum veritati propior ſit, melioris eſto iudicij.
Lunares Eclypſes. Cap. V.
NOn hic agendum eſt de eo lumin@s defectu, qui in Luna ſingulis interlunijs apparet, qui verus defectu@
non
eſt, ſed apparens, Luna enim tunc temporis ſupernè illuminatur;
vnde fit vt ipſius ſplendor ſurſum
Solem
aſpiciat, ac propterea a nobis aſpici nequeat.
ſed agemus de eo defectu, qui ſæpe in plenilunijs ſpecta-
tur
, veruſque eſt lucis defectus, &
communiter
67[Figure 67] Lunæ eclypſis dicitur:
deficit igitur tunc Luna
hanc
obcauſam, quia videlicet in vmbram ter
incurrit, vt in præſenti figuratione, ſit Sol,
terra
, &
vmbra terræ, vt apparet, in quam Lu-
na
inuaſerit.
oportet, vt terra directè inter So-
lem
, &
Lunam interponatur, ſic enim fit vt vm
bra
terrę Lunam obtegere queat.
quod niſi
in
plenilunio accidere poteſt, quia tunc ſolum
Luna
Soli directè opponitur.
hanc autem eſſe
eclypſis
cauſam, hinc probant Aſtronom.
pri-
mo
enim obſeruatum eſt, Lunam nunquam.
eclypſari, niſi cum Soli in plenilunio è diame-
tro
ſerè opponitur, hoc eſt, niſi quando in eo
Zodiaci
loco fuerit, ad quem vmbra terræ ne-
ceſſario
ad partes Soli diametraliter oppoſitas
tendit
, cum terra ſit in centro mundi, vt ex fi-
gura
percipi poteſt:
atqui Luna, quando ecly-
pſatur
, ſemper in eadem parte ſoli oppoſita, in qua vmbra extenditur, exiſtit:
merito igitur concluſerunt Lu-
defectum prouenire ab vmbra interiectæ terræ.
quod etiam euidenter confirmatur ex certa eclypſium.
prædictione
, in qua ſupponunt Lunam cum ad vmbræ locum peruenerit defecturam;
quod re vera ſuccedit,
neq
;
tandem alia huius defectus cauſa reperiri poteſt. certum igitur ſit Lunam præ@icta de cauſa priuari lu-
mine
.
Sed quæret quiſpiam cur in omni Lunæ plenilunio, aut oppoſitione non fiant eclypſes, cui reſpon-
dendum
eſt, cauſam eſſe quia iter Lunæ proprium, quo ſub Zodiaco ſecundum ſignorum ordinem incedit,
non
eſt ſub eclyptica, verum eam duobus in locis ſecat, atque ab ea, tam in Septentrione quam in Auſtrum.

deflectit
ad gradus quinque, quas ſectiones ſupra diximus appellari Nodũ Boreum .
& Auſtralem . Ara-
bicè
caput, &
cauda Draconis. Vnde ſequitur Lunam opponi tantum Soli è diametro in plenilunijs illis, quę
continguntapud
illas duas ſectiones, ſeu apud illa duo quadriuia Solis, &
Lunæ, in quibus vmbra terræ, &
Luna
, ita ſibi occurrunt, vt altera alteri de via omnino cedere nequeat, ſed neceſſe ſit Lunam, aut totam, aut
partem
in vmbram incurrere.
cauſa igitur cur non omne plenilunium ſit eclypticum, eſt imperfecta lumi-
narium
oppoſitio, quæ oritura viarum ipſarum euariatione.
omnis autem vera oppoſitio eclyptica fit, aut
in
prædictis viarum quadriuijs, aut ſaltem intra diſtantiam vtrinque ab eis 12.
graduum. oppoſitio autem
media
eclyptica ad ſummum diſtat gr.
15. 12′. extra hos terminos, earũ viæ adeo ab inuicem recedunt, vt Lu-
na
vmbram ablq;
ipſius contactu, prætergrediatur. quid media, & vera ſit oppoſitio poſtea dicetur.
Ex hac via rum inclinatione oriuntur etiam varia eclypſium genera; totales enim ſunt cum tota Luna
eclyplatur
;
quæ contingunt aut in ſectionibus ipſis, aut propè. aliæ totales cum mora, in quibus Luna tota
eclypſata
in vmbra moras diu trahit.
aliæ totales ſine mora, in quibus Luna tota quidem deficit, ſed non mo-
ratur
in vmbra.
contingunt paulò remotius à ſectionibus. aliæ partiales, quibus non tota Luna, ſed pars
eius
tantum obſcuratur, tantoque minor, quanto longius a ſectionibus diſtiterint, dummodo ſint inter præ-
dictos
terminos.
Porrò hæc defectum varietas, ſubit aliam varietatem, nam defectus in eadem à ſectionibus diſtantia con-
tingentes
, non ſunt ſemper æquales, quia vmbra terræ non eſt ſemper eiuſdem craſſitiei, ſed nodo amplior,
modo
gracilior, prout Sol fuerit terræ propinquor, vel altior.
præterea quia ipſa quoque Luna variam for-
titura
terra diſtantiam, quæ cauſa ſunt, vtipſa ingrediatur vmbram aliquando in ſublimiori loco, &
9973Liber Nonus. de gracilior, vnde, & eclypſis minor, & breuior: aliquando in inferiori, vnde eclypſis maior, ac diuturnior,
quæ
melius intelligentur, cum de motu etiam Solis tractatum fuerit.
Tandem non prætereundum Lunarium eclypſium loca non eſſe ſemper eadẽ, ſed perpetuo quamuis len-
mutari contra ſignorum ſucceſſionem, cuius cauſa redditur, quia illi viarum occurſus ſeu Nodi apud quos
fiunt
eclypſes, mouentur contra ſignorum ordinem;
totumque Zodiacum peragrant in annis 19. circiter,
vti
ſupra patuit:
quarefit vtipſa eclypſium loca pariter permutentur.
Vmbra Lunæ. Cap. VI.
CVm Lunæ corpus non ſit omnino diaphanum, vti probatum eſt, atque ex vna parte lumen Solis ſiſtat,
ac
reuerberet, neceſſario ex altera parte vmbram proijciet atque hæc ſit cauſa.
neque vero deeſt expe-
rientia
, nam quando Sol eclypſatur ſeu eclypſari videtur, id accidit quia Luna Soli ita ſupponitur, vt lumen
Solis
nobis auferat, ac proinde vmbram ſupra nos demittat.
Quamobrem in hoc ſolari defectu, nos ipſi verè
lumine
priuamur, eo quod ſub vmbra Lunæ ſimus.
quod melius pateſcet cum oſtenderimus prædicto Lunæ
obiectu
Solem nobis auferri.
Manifeſta eſt igitur vmbra Lunæ.
Iam vero qualis, quantaque ſit, vt determinetur, neceſſe eſt hæc præſcire. Primo proportionem corporis
Lunæ
, ac Solis.
Secundo earum ab inuicem diſtantiam. Tertio, vtrumque eſſe ſphæricum. quibus habitis
poſſumus
conſtruere ſiguram habentem veras proportiones, in qua duæ lineæ tangentes vtrinque Solem, &

Lunam
, concurrent vltra Lunam, quia Sole minor eſt, &
oſtendent quantitatem, ac figuram Lunaris vmbræ.
ſic fecimus in conſtructione veræ figuræ pag. 79. in vmbra terræ, vbi apparet hanc vmbram eſſe conicam, ea-
dem
ratione, qua vmbram terræ.
apparet etiam longam eſſe ſemid. terræ ferè 60. exiſtente Luna inter nos,
&
Solem in mediocri diſtantia. quæ longitudo exactè per circinum examinatur, ex qua conſtat vmbræ huius
longitudinem
tranſcendere terram aliquot ſemidiametris ipſius terræ;
ac proinde poſſe aliquando terram,
non
tamen totam obumbrare;
vt facit in Solis defectibus. non totam obũbrat quia Luna eſt minor terra qua-
dragies
;
idcirco vmbra gracilior erit quam terra, maxime vero a pud verticem, qua terra inumbrat. reliqua
in
tract.
de eclypſi Solis. quando vero Luna Soli opponitur longiſſimam vmbram emittit, cuius longitudinẽ
eadem
via inueſtigabis.
præterea etiam Geometricè, ſicuti in vmbra terræ factum eſt. exiſtente Luna in op-
poſitione
eius, maxima a Sole diſtantia erit ſemidiametrum terræ 1247.
diameter Solis ad diametrum Lunæ
eſt
ſicuti 26.
ad {1/3}. ex quibus ſicuti in vmbra terræ inueſtiganda per regulam proportionum feci, vt 24 {2/3}. ad 1 {3/1}
ideſt
, vt excelſus diametri Solis ſupra diametrum Lunæ, ita diſtantia 1247.
ad 67. quare ibi vmbra Luna elon.
gabitur
ſemid.
terræ 67. & quia Luna ipſa diſtat tunc a terra ſemid. 56. circiter, ideo apex vmbræ à terra di-
ſtabit
ſemid.
132. vnde colligitur Martem ab vmbra Lunæ minimè eclypſari poſſe, cum à terra diſter ſemi-
diametris
761.
minimum.
De Figura Lunæ. Cap. VII.
CVm oſtenſum ſit Lunam ſphæricè, ſeu in ſphæræ modum illuminari, neceſſario cogimur aſſerere eam
quoque
ſphæricam eſſe, aliter enim ad eum, quem vidimus modum neutiquam varias exhiberet illumi-
nationes
.
Porrò ſuperiores Aſtronomi exiſtimarunt eam eſſe perfectè ſphæricam, ideſt, habere ſuperſiciem
terſam
, ac læuigatam, cum eam cernerent, ſpeculi inſtar perpoliti, lumen reuerberare:
tum etiam quia opina-
bantur
cæleſtia corpora perfectis, ſeu geometricis figuris eſſe prædita.
Præterea quia linea illa, quæ terminus
eſt
partis illuſtratæ, ac tenebroſæ, putabatur ab eis minimè eſſe anfractuoſa, &
aſpera, ſed eſſe linea curua, cir-
cularis
, vniformis, ac regularis (vti ſolet eſſe circuli peripheria in globo deſcripta) talis enim viſui apparet.
at vero noſtra tempeſtate Teleſcopij auxilio rem aliter ſe habere ſupra oſtendimus.
Dicimus igitur Lunæ ſphæricitatem non eſſe perfectam, ſed aſperam, & inæqualem, vti etiam eſt terræ.
quod ab inæqualitate, ac tortuoſitate prædicti confinij conuincitur; quæ aliunde oriri nequit, quam ex Lunæ
partibus
, tum altioribus, depreſſioribus, quæ Solis propterea lumen inæqualiter, ac diſſormiter excipiunt.

ſicuti
videre eſt in pila ruida, &
montuoſa Soli expoſita. Secundo, idem confirmantareolæ illæ, in parte ad-
huc
tenebroſa exiſtentes, &
tamen illuminatæ, quæ nihil aliud eſſe poſſe videntur, quam vertices quidam re-
liquis
partibus altiores, qui propterea prius lumen recipiant.
Tertio idem probant areolæ aliæ rotundæ in
parte
luminoſa propè confinium conſpectæ, quarum parsoccidentalis, ideſt, quæ Soli propior eſt, vmbroſa
eſt
, quia videlicet ſunt concauitates quædam quarum profunditates non ſtatim Sol illuminat, ſed prius par-
tem
orientalem, quia Soli prius exponitur;
poſtremo partem occidentalem, quia vltima Soli obuertitur: ſicu-
ti
proporcionaliter accidit in illuminatione vallium terreſtrium.
quod in pila parua concauitates habentes
experiri
potes.
Quarto denique qu@a, ſi eſſet geometricè rotunda, lumen Solis a ſe reflexum adeo in varias
partes
diſpergeret, vt nos aut nihil de eo, aut ferè nihil, videremus.
Simile quotidie obſeruo in ſphęris æneis,
quæ
in campananiorum ſummitatibus lumẽ Solis reflectũt, quæ quo ſunt perfectiores, ac terſiores, minus
de
Solis lumine, ad meum oculum reflectunt;
vnde etiamſi magnæ ſint, illuminatio tamen earum reflexa ad
eundem
oculum, exigua eſt.
quanto autem aſperiores, ac ruidiores ſunt, tanto maiorem mihi exhibent illu-
minationem
.
in hunc igitur finem Luna montuoſa, & aſpera eſt, vt plenius, ac maius lumen terræ ſibi cogna-
reuerberet.
Quinto, ſi eſſet perfectè rotunda, eſſet ſpeculum conuexum, cuius eſt (vt Catoptrica docet, ac
experientia
conſtat) rerum imagines parua reddere, ſic Luna Solis imaginem exiguam valde, ac ferè pun-
ctualem
nobis reuerberaret.
ex Aguillonio. Cur ergo non ſphærica, ſed plana à nobis iudicatur?
10074De Mundi Fabrica, ci, id ex nimia à nobís remotíone prouenire, quæ in cauſa eſt, vt tumor ille tam pro@ul non appare at.
Poſtremò animaduerſione dignum eſt, allatas rationes pro Lunæſphæricitate non conuincere Lunam eſ-
ſe
integram ſphæram, ſed tantummodo hemiſphærium;
videmus enim nos ipſius vnum tantum, & idem he-
miſphærium
, illud nimirum.
in quo ſunt veteres maculæ, faciem humanam aliquatenus referentes, eas enim
in
omnibus ſuis reuolutionibua ſemper Luna nobis obuertir.
De Luna Magnitudine. Cap. VIII.
1 AIo Lunam eſſe minorem terra, cuius euidens argumentum eſt, quod in Lunaribus eclypſibus, ipſa in
vmbra
terræ aliquando tandiu immoratur, vt neceſle ſit diametrum Lunæ, diametrum vmbræ inibi
bis
, teruè metiri.
cum autem vmbra, vt oſtendimus, ſit conica, erit ibidem vbi Luna pertranſit, diameter vm-
bræ
minor diametro terræ;
quia vmbra conica ſemper gracileſcit. vnde neceſſario ſequitur Lunæ quoque
diametrum
multo minorem eſſe, quam ſit terræ diameter, ac proinde ipſam quoque Lunam terra eſſe mi-
norem
.
2 Aio Lunam eſſe longo interuallo Sole minorem, cuius ſignum euidens ſunt Solis eclypſes, in quibus,
quamuis
Luna ſit multis partibus Sole inferior, nobiſque propior, nihilominus aliquando Solẽ nobis ita oc-
cultat
, vt eo ſe multo minorem prodat;
nam vti refert P. A guillonius in opticis lib. 6. anno 1567. facta eſt ecly-
pſis
, in qua, quamuis Luna directe inter viſum, &
Solem interponebatur, non tamen totũ Solem obſcurabat,
ſed
relinquebatur circumquaque de Sole circulus quidam lucidus, qui Lunæ diſcum, in coronæ modum, cir-
cumuergebat
.
hinc ſanè efficitur Solem Luna maiorem eſſe; quoniã enim radij optici, ſiue lineæ viſiuæ, quæ
ab
oculo noſtro productæ, lunare corpus hinc inde tangebant, altius vſque ad Solem per magnum illud in-
teruallum
extenſæ ſemper magis, ac magis à ſe inuicem diuellebantur, maius profecto eſſe oporter corpus il-
lud
Solis, quod in tanta remotione prædictarum linearum diſtantiam adimplebat, quam ſit Luna, quę earum-
dem
linearum longè minorem diſtantiam occupabat.
Præterea, Luna eſt minor quam terra. Terra autem
eſt
minor Sole, vt patet ex vmbra eius conica, quare Luna multo magis erit minor ipſo Sole.
3 Hæc autem leui brachio ſint dicta. Verum, vt exactè Lunæ magnitudinem oſtendamus, eam nimirum
eſſe
terræ partem quadrageſimam, ſiue eam eſſe ad terram vt 1.
ad 40. duo prius ſunt præcognoſce nda. Pri-
mum
eſt diſtantia ipſius à terra.
Secundũ eſt diameter eius viſibilis, ſiue apparens, ſiue etiam angulus ſub quo
videtur
, quæ duo pariter in cæterorum ſyderum magnitudine perſcrutanda, præſcire neceſſe erit.
qua porro
ratione
diſtantia Lunę a terris inueſtigetur, iam ſuperius oſtenſum eſt.
Reſtat igitur, vt de eius apparenti dia-
metro
cognoſcenda tractemus.
Primus modus ſit per noſtrum quadrantem, magna cura, aſtronomicè collo-
catum
.
quo ſic conſtituto, per foramina, aut rimulas dioptræ, collimandum eſt diligenter in ſupremum Lu-
@mbum, cum ea meridianum pertranſit;
& ſtatim in inferiorem etiam limbum; atque notanda ſunt duo
loca
dioptræ in arcu quadrantis;
diſtantia, ſiue arcus quadrantis inter hæc duo loca interceptus, erit quan-
titas
apparentis diametri Lunæ.
ideſt, exhibebit tot minuta anguli, ſub quo Luna videtur. hæc obſeruatio
accuratioreuadet
ſi fuerint duo obſeruatores ſimul, qui per duos quadrantes colliment, vnus ad ſuperiorem
limbũ
, differentia enim eorum erit quędã quantitas.
Secundus modus eſt Hipparchi, qui ob id dioptrã quan-
dam
, quam ideo Hipparchi appellant, excogitauit, cuius conſtructionem, &
vſus docet Proclus Diadochus in
68[Figure 68] Hypothes:
Aſtron. in hunc modum: ſit
regula
inflexibilis quatuor cubitis lon-
ga
, vt in figura A B.
in in qua ad partem
A
.
infixit, erexitq; orthogonaliter pin-
nulam
D C.
immobilem, in qua eſſet par
uum
foramen D.
alteram ſimiliter E F.
pinnulam orthogonaliter eidem regu-
erexit, ſed quæ per ſubſcudem in ca-
naliculo
A B.
inſerta, ſurſum, ac deor-
ſum
manens perpendiculariter, moueri
poſſet
.
in ea fecit duo foramina parua E F. quę ita alteri foramini D. reſponderent, vt D. mediũ eorum obti-
neret
, ſicuti apparet in figura.
vſus hic erit, cum Solis, aut Lunæ diametrum apparentem accipere licet; con-
ſtituatur
dioptra ad Lunam, aut Solem, quantum fieri poteſt ab horizontem eleuatum, vt ſidus ſit puriſſimũ,
&
ab omni refractionum errore immune. pars autem B. ſyderi obuertatur, in qua eſt pinnacidium mobile.
iam
per foramen D.
oculus inſpiciens ad ſydus, ita pinnulam E F. vltro, citroque promoueat, quouſque per
duo
foramina deſpiciat luminaris limbum ſuperiorem, &
inferiorem ſimul, ideſt, radius vnus viſiuus tran-
ſiens
per foramina D E.
videat inferiorem Lunæ marginem; alter radius per foramina D E. videat ſuperio-
rem
marginem.
hac enim ratione extrema diametri Lunæ compræhenduntur ad huiuſmodi radijs, fitq; ab
e
is angulus E D F.
ſub quo eadem diameter ſpectatur, ſiue cui diameter ſubtenditur. hic ergo angulus expen
dendus
eſt, per propoſ.
2. Appar. quot enim minuta ille continebit, totidem etiam minutorum eri@ apparens
diameter
obſeruata.
hoc eodem modo, & dioptra vtebatur etiam Ptolæmeus, cap. 14. lib. 5. magnæ conſt. ad
luminarium
diametros capiendas.
Modus tertius eſt per craſſitiem vmbræ terræ in loco, vbi eam Luna attingit. Primo autem vmbræ craſ-
ſitiem
ſagaciter ſic inueſtigant, obſeruant eclypſim, in q@a obſcuretur Lunæ dimidium, quo etiam tempore
Lunæ
latitudinem exploratam, aut ex obſeruatione, aut ex calculo, habent.
ſit in figura circulus D B E C.
10175Liber Nonus. recta vmbræ ſectio, in loco tranſitus Lunæ; ita vt diameter eius B C. refe-
69[Figure 69] ram craſſitiem illam vmbræ.
linea autem D A E. referat eclypticam. fit Lu-
na
vbi B.
vſque ad dimidium eclypſata. quia igitur Lunæ latitudo nota eſt,
nota
erit linea A B.
quæ ipſam refert; & conſequenter nota erit vmbræ ſe-
midiameter
B A.
ſi igitur latitudo Lunæ fuiſſet 43. min. totidem eſſet ſemi-
diameter
B A.
tota autem diameter B C. 86. min. ſemid. vmbræ minima in
loco
Lunæ eſt 45.
min. maxima eſt 47. min. ex Tich. Inuenta hac ratione
craſſitie
vmbræ, aliam poſtea eclypſim notant, in qua ſint eædem diſtantiæ
Solis
, &
Lunæ à terra. ac per eam ſic Lunę diametrum apparentem ſcrutan-
tur
, ſit v.
g. in eadem figura Luna F. cuius quarta pars C @. ſit obſcurata. lati-
tudinem
etiam Lunæ compertam habent, v.
g. 51. min. quæ eſt linea A F.
nota eſt etiam ex præcedenti obſeruatione linea A C. min. 42. igitur detra-
cta
A C.
ab A F. remanebit C F. nota min. 8. quę eſt quarta pars diametri Lu-
, ergo tota diameter erit 32.
min. in minima diſtantia Lunæ, quæ eſt ſemid. T. 52. apparens eius diam. eſt
36′
.
in maxima diſtantia quæ eſt ſemid. T. 60. apparens diam. eſt 33′. ex Tychone. Obiter notandum, quod
habita
diam.
vm-
70[Figure 70] bræ apparente in
tranſitu
Lunę, poſ
ſumus
vmbrã ter-
delincare, de-
ſcribẽdo
figuram,
quæ
veras habeat
proportiones
, hoc modo, accepta terrę ſemid.
A E. cuiuſuis magnitudinis ducantur ab A. centro terrę binæ
lineę
conſtituentes angulum tot min.
quot ſunt in vmbra apparente, vt in figura angulus B A C. fit 40′. min.
linea vero A B, vel A C. contineat aſſumptus ſemid. terrę A E. v. g. 52′. & earum extremitas ſit vbi B C. du-
ctis
iam duabus lineis E B D.
F C D. vmbram terrę repręſentabunt, vt ex ſe pater.
71[Figure 71]
Modus 4. pręrequirit diſtantiã Solis à terra, necnõ proportionem
corporis
ſolaris ad terrã, quibus habitis conſtruenda eſt figura
vera
proportionalis, quam ſupra pag.
38. exhibuimus, in qua
vera
vmbræ craſſitie practicè accipi poteſt in loco trãſitus Lu
, qui locus etiam cognitus eſt, quia cognita eſt diſtantia Lu-
a terra, vti ſupra patuit.
Idem per auream proportionum
regulam
, &
triangulorum ſimilium aſſequemur hoc pacto; fit vmbra terræ A B C. tranſi@us Lunæ E D. ſunt
igitur
duo triangula, æquiangula videlicet A B C.
E B D. erit ergo vt A B. ad E B. ad E B. quę nota ſunt, ita
A
C.
diameter terræ nota ad aliud, quod per regulam auream prodibit, eritq; vmbræ diameter. Eadem por-
opera manifeſta eſt proportio diametri terræ ad diametrum vmbræ.
Hiſce præcognitis.
4 Aſſero Lunam eſſe adeò terra minorem, vt ſit eius pars quadrageſima; quod patere poteſt. Primo ſic;
habita proportione diametri terræ ad diametrum vmbrę, necnon diametri vmbræ ad diametrum Lunæ; ha-
bebitur
quoque proportio diametri terræ ad diametrum Lunæ.
habita autem proportione diametrorum
duarum
ſphærarum, inde quoque elicitur earundem ſphærarum proportio, vt paulo poſt explicabo.
Secun-
do
ſic, ex diſtantia Lunæ a terra duplicata conflatur tota diameter cæli Lunæ;
deinde ex hac diametro elici-
tur
tota cæli peripheria in terræ ſemidiametris;
quia nota eſt ratio peripheriæ ad ſuam diametrum, quæ eſt
ferè
ſicuti 22.
ad 7. vti ſuperius ſatis explicauimus. & quia nota eſt apparens Lunæ diameter, ideſt, eſt notum
eſt
quot minuta in cælo ſubtendat;
& pariter notũſit quot min@ta, aut gradus vna terræ diameter contineat,
aut
ſubtendat.
hinc harum diametrorum ratio cognoſcetur. Exempli gratia, diſtet Luna à terra ſemid. 52.
quibus
duplicatis erit diameter huius lunaris gyri 104.
ſemidiametri terræ, fiat ergo vt 7. ad 22. ita 104. ad fe-
327.
ſemidiatros terræ, quæ gyrum Lunæ componunt. In toto autẽ circuitu ſunt gr. 360. ſiue min. 21600.
quæ
diuiſa per 327.
producunt 66. minuta, & amplius. Ergo vna terræ ſemidiameter occupat minuta ferè
66
.
ac proinde tota diameter occupabit 132′. At vero apparens Lunæ diameter occupat 36. min. Eſt ergo
proportio
diametri terræ ad diametrum Lunæ ſicuti 132.
ad 36. hoc eſt quæ 323. ferè ad 1. quare non latebit
ſphærarum
proportio, vt mox dicam.
Tertio ſic, ac magis expeditè. cognitis iam diſtantia Lunæ, necnon
diametro
eius apparenti, conſtruatur trigonum Iſoſceles, cuius duo latera æqualia contineant angulum, ſub
quo
diameter apparens apparet;
quæ duo latera ſint diuiſa in tot partes æquales, quot ſemidiametri terræ
confiant
aſſumptam diſtantiam, v.
g. in partes 52. ſit in figura trigonum A B. cuius angulus A. fit min. 36. quot
nimirum
continet diameter apparens.
latus A B. vel A C. contineat partes æquales 52. quot nimirum conti-
net
diſtantia Lunæ, cum talem exhibet diametrum, erit enim tale triangulum æquiangulum, ac proportio-
nale
triangulo magno, quod ab oculo noſtro vſque ad Lunæ latera extrema exporrigitur.
Quapropter li-
72[Figure 72]cebit practicè accepta baſi B C.
quæ diametrum
refert
per circinum, eam partibus conferre quæ
in
latere A B.
referunt ſemidiametros terræ; ac
perſpicere
quam cum illis habeat rarionem.
fic-
que
apparebit diametrum terræ continere dia-
metrum
Lunæ ter, ac duas quintas, hoc eſt
10276De Mundi Fabrica, read eam proportionem, quam habet 17. ad 5. & è contra, diametrum Lunæ ad diametrum terræ, vt 5. ad 17.
habita igitur hac proportione eliciemus etiam ſphærarum proportionem. Primò mechanicè ſic; conſtruan-
tur
duæ ſphæræ inæquales ex eadẽ materia, veluti ex plumbo, minoris diameter ſit 5.
digiti, maioris vero 17.
iam
vtriuſque pondus, earum proportionem manifeſtabit;
eritq; minoris pondus vt 1. maioris vero vt 40.
Quapropter
Luha etiam quadragies à terra continebitur.
Secundo ve@o Geometricè per propoſ. vlt. 12. Elem. vbi Euclides probat binas ſphæras habere inuicẽ,
c
andem proportionem, quam habent earum diametri, ſed longe diuerſam;
habere videlicet proportionem,
quæ
eſt triplicata ſuarum diametrorum proportio, ideſt, ſi diametrorum proportio triplicetur, tunc euadet
proportio
ſphærarum;
triplicatur autem quæuis proportio hoc modo, ſit v. g. propor@@o 1. ad 2. triplicanda:
accipia@tur, ſiue ſubdantur alij duo termini eandem rationem continuãtes, ita vt ſint 4. numeri tales; 1. 2. 4. 8.
inter
quos eſt eadem ratio, quæ inter duos priores;
eaque dicitur triplicata, quia ter ibi reperitur; primo eſt
inter
primos duos 1.
2. ſecundo inter ſecundum, & tertium 2. 4. tertio inter tertium, & quartum 4. 8. propor-
tio
igitur primi ad vltimum hoc eſt 1.
ad 8. eſt triplicata proportionis 1. ad 2. quamobrem ſi ſint duæ ſphæræ,
quarũ
diametri ſint vt 1.
ad 2. ſphæræ ipſe erunt inuicem, vt 1. ad 8. ideſt minor a maiore octies adæquabitur.
hanc
Euclidis propoſitionem experiri facilè poſſumus in ſphæris eiuſdem materię, &
vniformis quantitatis,
quia
in hoc caſu maior ſphæra octies idem penderet, quod minor ſemel.
Cum igitur iam conſtet diametrum Lunæ ad diametrum terræ eſſe, vt 5. ad 17. ſi hæc proportio triplice-
tur
, vti modo docuimus, erunt hi 4.
numeri eam triplicantes 5. 17. 5745. 196. ratio igitur primi 5. ad vltimum
196
.
erit triplicata priorum duorum, & proinde erit proportio Lunę ad terram, vt 5. ad 196. primus autem 5.
continetur in ſecundo 196. tricies, & nouies, & paulo plus, vt patet per diuiſionem maioris per minorem.
Eſt
igitur Lunæ globus quadrageſima ferè pars terreſtris globi, ſiue terra adęquat Lunam quadragies.
quod
c
rat vltimus ſcopus.
Cur ergo videtur tantum pedalis? reſpondent optici id prouenire ex nimia a nobis di-
ſtantia
, experimur enim quotidie, quæ a longè videntur parua videri, &
quò magis à longè, eo minora ap-
parere
.
Cur præterea ſæpe prope horizontem, vel in nebula, vel fumo, maior ſpectatur? reſpondent optici ea,
quæ
videntur per diuerſa media, ideſt, diuerſæ tranſparentiæ, ita vt craſſius fit ad obiectum, rarius ad ocu-
lum
, tunc maiora ſolito videri.
ſic quæ exiſtũt in aqua maiora quam ſint apparent, quia videntur per aquam
primo
quæ craſſior eſt aere.
De altitudine Lunarium Montium. Cap. I X.
SV perius probauimus Lunæ faciem, quæ terras deſpectat eſſe montibus, ac concauitatibus aſperam. ſunt
@amen
nonnulli, qui adeo ab Lunæ inæqualitatibus abhorreant, vt propterea velint has eminentias, atq;
depreſſiones ſaluari poſſe per partes denſiores, ac rariores; quæ omnes vnica Lunæ ſphæricitate cõpræhen-
dantur
.
quidquid ſit haſce eminentias, ſiue montes, menſurare aggredimur. Vtautem ſupra dictum eſt; ver-
tices
horum montium intra partem adhuc tenebroſam exiſtentes, lumine Solis præuenti, ſicque cęteris par-
@ibus
prius illuſtrati, ſe produnt.
tantaq; eſt eorum diſtantia a confinio luminis, & vmbrę, vt ſit quaſi pars vi-
geſima
totius lunaris diametri, vt diligenti inſpectori conſtare po-
reſt
.
hoc aſſumpto intelligatur lunaris globus C A E. centrũ E. di-
73[Figure 73] metiens C F.
quę ad terrę diametrum eſt ferè, vt 2. ad 7. cum autem
terræ
ſemidiam.
contineat milliar a aſtronomica 3,436, {1/2}. erit ſemi-
diam
.
E C. iuxta allatam rationem 981. milliaria. ſit autem pars fi-
guræ
vbi C.
ea Lunæ pars, quã nos quotidie videmus, ſeu quę deor-
ſum
vergit, &
per punctum C. tranſeat E C. confinium lucis, & te-
nebrarum
.
linea G C D. referat radium Solis exiſtẽtis ad partes G.
tangentem Lunam in C. vbi non ſunt montes; qui vlterius produ-
ctus
occurrat vertici D.
exiſtenti adhuc in parte tenebroſa, eumq;
illuſtret
.
ducatur linea E A D. linea D C. eſt diſtãtia verticis à con-
finio
, quam ponimus eſſe partem vigeſimam totius C F.
ſiue deci-
mam
ipſius C E.
erit igitur milliaria ferè 98. cum tota E C. ſit mil-
liaria
981.
in triangulo igitur E C D. rectangulo, quia angulus ad C. eſt rectus per 16. tertij Elem. notum eſt
latus
E C.
981. milliariorum. latus vero C D. 98. mill. & angulus ad C. notus, quia rectus. ſi igitur fiat trian-
gulum
paruum rectangulum, habens latera circa angulum rectum prædictis analoga, erit totum triangulum
proport
onale triangulo magno lunari per 6.
ſexti Elem. quod etiam experientia conf@rmari poteſt. in hoc
igitur
paruo triangulo per circinum diligenter expendatur pars A D.
quot ſcilicet milliar. contineat ex ijs,
quæ
ſunt in latere D C.
vel E C. parui trianguli, & manifeſta erit altitudo montis A D. eritque quaſi mil-
liaria
quatuor.
Aliter geometricè ſic; quadrata laterum in numeris congnitorum E C. C D. accipiantur, ſimulque addan-
tur
, efficientque hunc numer.
971,965. qui per 47. primi Elem. erit æqualis quadra@o numero lineæ E D.
qua
propter radix quadrata prædicti numeri, quæ eſt 985.
ferè, erit ipſa linea E D. continens milliaria 985.
à
qua ab@ata linea E A.
milliaria 981. remanet ipſa A D. quatuor ferè miliar. pro altitudine montis. Eadem
ratiocinatione
poſſumus inueſtigare profunditatem concauitatum illarum, quæ ſunt in parte illuminata
propè
confinium.
10377Liber Nonus.
De Lunæ Temporibus. Cap. X.
INter cæteros planetas, duo luminaria præcipua, hac dignitate fulgent, vt eorum motus, quoniam certis
periodis
diſtinguuntur, aſſu mantur in tempora conſtatque ex ſacris litteris, ideo creata eſſe, vt mortalibus
eſſent
in tempora.
Eſt igitur annus Lunaris duplex, Aſtronomicus, & Ciuilis. rurſus Aſtrom. eſt duplex,
communis
qui conſtat ex 12.
Lunationibus, quarum ſingulæ, vti ſupra dictum eſt, continent dies 29. horas
12
.
44′. quare ipſe conſtat ex diebus 354. horis 8. 48′. alter dicitur Emboliſmicus, ideſt, inſititius, quod ei vna
Lunatio
extraordinaria inſeratur.
Et ideo conſtat ex 13. Lunationibus: ac proinde diebus 383. horis 21. 32′.
Lunationes autem dicuntur etiam menſes. Vnde factum eſt vt a Luna menſes ortum ducant. Annuſque
ideo
in 12.
menſes diuidatur, quod in eo Lunationes 12. vt plurimum contineantur: hinc græcè Luna, &
menſis
, eodem quaſi vocabulo vocitantur.
Menſis enim M{ιω}, Luna verò M{ιω}ψ, dicitur. Sol igitur vt poſtea
dicetur
annum effecit;
Luna vero eum in menſes 12. partita eſt. Annus ciuilis, vt vulgari vſui idoneus ſit, non
conſiderat
horas, nec minuta, quæ ſunt in aſtronomico;
ſic etiam ciuiles Lunationes, omiſſis dierum frag-
mentis
, conſtant ex diebus integris.
ita vt ex 12. vel 13. anni Lunationibus prima ponatur dierum 30. ſecun-
dicetur
annum effecit;
Luna vero eum in menſes 12. partita eſt. Annus ciuilis, vt vulgari vſui idoneus ſit, non
conſiderat
horas, nec minuta, quæ ſunt in aſtronomico;
ſic etiam ciuiles Lunationes, omiſſis dierum frag-
mentis
, conſtant ex diebus integris.
ita vt ex 12. vel 13. anni Lunationibus prima ponatur dierum 30. ſecun-
da
dierum 29.
& ſic alternatim vſq; ad finem. ſic vides in Calendario, & Martyrologio hac alteratione Lu-
nas
eſſe diſpoſitas, vt Luna Ianuarij ſit dierum 30.
Luna Februarij dierum 29. & ſic viciſſim deinceps vſq; ad
finem
anni.
Porrò ſolent Computiſtæ ex labentibus in cælo Lunationibus, eam cuique menſi attribuere, quę
in
ipſo deſinit.
Vnde eorum verſus.
In quo finitur Menſi Lunatio detur.
Qua ratione aliquando contingit eundem menſem binas obtinere Lunationes. Annus igitur ciuilis, aut
eſt
communis, conſtatque integris dieb.
354. & aliquando diebus 353. aut Emboliſmicus, continetque dies
@otos
384.
& aliquando 383. annis hiſce Lunarib. vtebantur olim Hebræi, Græci; nunc etiam Hebræi, Ara-
bes
, Turcæ, Perſæ, ac Sinæ vtuntur, eoſque ita inſtitunt, vt cum ſolaribus annis congruere poſſint, ſolent
autem
hi populi primam anni Lunam ſtatuere, quam nos Chriſtiani Lunam Paſchalem, ſeu Martij vocamus:
ca autem eſt cuius plenilunium propius eſt æquinoctio verno quod circa 21. Martij contingit. Vetuſtiſſimi
autem
Aſtronomorum inquirentes anni lunaris cum ſolari congruentiam, primo annotarunt annum Lunæ
communem
, cuius Lunæ alternatim conſtant diebus 30.
& 29. continere dies 354. ac propterea minorem
eſſe
anno communi ſolari diebus 11.
is enim conſtat ex diebus præciſe 365. vnde ſequi videbant vt nouilunia
ſequentis
anni 11.
diebus prius contingerent, quàm in anno præcedenti; hocque modo per annos 19. noui-
lunia
anticipare, donec iterum annis 19.
completis, eodem die, quo ante anno 19. contingat nouiluminium.
ratio
huius eſt, quia omnes Lunæ, quæ in annis 19.
compręhenduntur tot dies continent quot anni ſolares
19
.
anni vero 19. ſolares continent dies 6939. & horas 18. in ijſdem fiunt lunationes 235. quæ dies exigunt
6
,939.
horas 16 {1/2}. vnde ſolaris periodus decemnouennalis ſuperat lunarem hora 1 {1/2}. Hanc porrò lumi-
narium
communem;
ac congruentem periodum, primus omnium Meton Athenienſis, ante Chriſti natiui-
t
atem, annis circiter 431.
adinuenit: ideoque annus magnus Metonicus appellatus eſt. Et quomodo in hac
decemnouenali
periodo lunationes 235.
æquantur annis ſolaribus 19. ideo neceſſe eſt, vt in omnibus huiuſ-
modi
periodis, nouilunia recurrant ijſdem diebus, quibus in prima contigerunt, v.
g. ſi in primo anno perio-
di
primæ nouilunia facta ſunt die ſecunda Ianuarij, &
prima Februarij, & ſecunda Martij, & prima Aprilis,
&
c. Etiam in primo anno ſecundæ periodi ſient ijſdem diebus, ſecunda Ianuarij, prima Februarij, ſecunda
Martij
, prima Aprilis, &
c. ſic etiam anni ſecundi cuiuſuis periodi Metonicæ habebunt nouilunia ijſdẽ die-
bus
.
fic quoque tertij anni, & reliquorum vſque ad finem. præterea quoniam Meton animaduert@t nouilu-
nia
anticipare ſingulis annis, diebus 11.
ideo ſolerter excogitauit ex hac ſua decemnouenali periodo, nume-
rum
hunc 19.
poſſe ſic in Calendario deſcribi, vt nouilunia indicet: hac ratione, in primo anno ſcripſit 1. in
ſingulis
menſibus ad diem nouilunij.
in ſecundo anno poſuit 2. diebus 11. ante numerum 1. præcedentis an-
ni
, in ſingulis menſibus:
in 3. anno poſuit 3. eadem ratione. idem fecit in 4. & reliquis vſque ad 19. vltimum.
deſcriptis
fic numeris in Calendario, facilè erat cuique nouilunia præſcire, dummodo noſſet quiſnam laben-
tis
anni numerus nouilunia indicaret.
Hic igitur numerus, quod aptiſſimus eſſet ad Lunarem cum Sole con-
gruentiam
conſeruãdam, necnon ad nouilunia pręgnoſcenda, vtiliſſimas, ideo aureus numerus dictus eſt, au-
reiſque
notis ſcribebatur, atque in foro præfigebatur, vt per eum populus non ſolum nouilunia, ſed etiam
ætatem
***, in promptu haberet.
currente aureo numero, v. g. 4. num. 4. ſcribebatur aureo colore in publico
Calendario
.
quare vbicumque erat aureus 4. in Calendario ibi eo anno erant interlunia. Vnde, & plenilu-
nia
, &
dies menſis lunaris, ſiue ætatẽ ***, facillimè cognoſcebant. ſequenti anno currebat 5. aureus; & ſic vſq;
ad
19.
quo finito ad 1. reuertebatur.
Quoniam vero Luna in annis 19. ſedes ſibi in Calendario conſtituta hora 1 {1/2}. anteuertit, fit vt in 4. annis
Metonicis
decemnouenalibus, hoc eſt in annis 76.
Luna anticipet per horas 6. quam annorum 76. periodum
ab
eius repertore Calippo, Calippicam dixere.
tandem compertum eſt Lunam in annis 312 {1/2}. diem vnum
anticipare
;
quamuis in annis tantum 304. quæ ſunt quatuor periodi Calippicæ, id effici oporteret. Hacte-
@us
de periodis, ſeu Lunæ temporibus.
10478De Mundi Fabrica,
De calculo Aſtronomico, & tabulis Aſtronomicis. Cap. XI.
HAnc calculi appendicem ijs tantum ſcribimus, qui communium numerorum operationes vtcumq; te-
nent
:
imo ijs etiam, quibus per otium liceat Aſtronomiæ operam nauare, quare ſi cui libucrit hanc cal-
culi
appendicem non ſolum in Luna, ſed in cæteris quoque planetis omittere, is nihilominus cætera omnia
æquè
bene intelligere poterit.
Scopus igitur calculi, eſt inuenire loca vera planetarum in Zodiaco, ad quodlibet temporis momentum,
abſque
vlla inſpectione, aut organica obſeruatione in cælum, ſed ſolum per Tabulas aſtronomicas.
inquirũt
autem
primo reſpectu alicuius certi meridiani;
ſecundo etiam reſpectu omnium meridianorum, ac proinde
omnium
terræ locorum.
Sunt autem duo genera Tabularum. aliæ enim exhibent motus medios, & dicuntur Tabulæ mediorum
motuum
, quos ſupra expoſui.
aliæ dicuntur Tabula æquationum, quæ nobis exhibent differentias, quibus ad
datum
tempus, v.
g. nunc, medij motus iam inuenti diſcrepant à veris. Æquationes autẽ ſunt arcus ecly-
pticæ
intercepti inter lineam medij motus, &
lineam veri motus planetę. vt in figura poſita in cap. de motu
***
.
medius motus numeratus ab initio . vſque ad 25. grad. Scorpij, vbi eſt linea A N. medij motus, verus
autem
motus vſque ad lineam A N.
veri motus. arcus igitur N M. eſt æquatio; tot igitur gradus continet
æquatio
, quot ſunt in arcu N M.
hæc modo additur medio motui, modò demitur, vt verus locus habeatur;
vt propterea Proſthaphereſis a Græcis dicatur. in caſu figuræ, æquatio N M. eſſet demenda a medio mo-
tu
, qui numeratur ab initio .
vſque ad 25. grad. Scorpij. quæ æquatio ſi ſit v. g. grad. 7. & auferatur à medio
motu
, remanet verus motus Lunæ in gr.
18. Scorpij. addenda eſſet, ſi Luna eſſet in parte epicycli ſiniſtra,
vti
ſub L.
@aliquando linea veri motus coincidit cum linea medij, tuncque nulla eſt æquatio. Tandem ex Ta-
bulis
medij motus, &
æquationum, conſtruuntur Ephemerides, quæ ſunt Tabulæ verorum motuum ad plu-
res
annos.
Tertio neceſſe eſt angulorum mediorũ motuum radices aliquas ſtatuere, ideſt, certo proponere in prin-
cipio
alicuius celebris Chronologiæ, quantus fuerit ille medius motus v.
g. initio annorum Chriſti, vel Vr-
bis
conditæ, vel primæ Olimpiadis, quantus fuerit medius motus longitudinis Lunæ, ideſt, quantum diſti-
terit
ab æquinoctio, ſeu in quo grad.
Zodi@ci fuerit. Ego autem breuitatis cauſa, ponam radices mediorum
motum
ad annum Domini 1600.
completum, ſiue ad initium anni 1601. intelligo autem annum 1600. com-
pleri
in meridie vltimi diei qui eſt 31.
Decembris, ideſt in meridie peridie Kalen. Ianuarij; & conſequenter
incipere
eodem momento annum ſequ.
1601. omnes pariter dies a meridie in meridiem abſoluuntur. præfi-
gunt
autem huiuſmodi radices hoc modo.
primo ad certum aliquod inſtans temporis, v. g. hodie in meridie
partim
ex obſeruatione, partim ex ſubtili argument.
motum medium, v. g. longitudinis Lunæ habent explo-
ratum
, quod maximè per eclypſes aſſequuntur;
nam ſi Luna ſit in Apogæo, aut Perigæo epicy. ſciunt certo
æqualem
motum coincidere cum vero, &
apparente: cognito igitur motu medio longitudinis Lunæ hodie,
quæ
eſt dies 19.
Iulij an. 1616. iam ſi voluero figere radicem eius ad finem an. 1600. debeo per calculum ex-
plorare
, quantum in toto tempore elapſo ab an.
1600. vſq; ad præſens inſtans, Luna prædicto motu profece-
rit
;
totumq; hunc motum detrahere a motu huius diei v. g. ſit hodie Luna in principio , motus autem tem-
poris
elapſi an.
15. & menſium aliquot, & c. detrahatur à motu medio longitudinis, qui eſt gr. 180. quia hic
motus
numeratur ab , ſeu ab æquinoctio Verno vſq;
ad initium , per hanc enim detractionem retroce-
demus
, ac quaſi Lunã faciemus retrogradam, vnde videamus vbinam extiterit in fine an.
1600. Exemplum
facile
, Luna hodie eſt in principio , in meridie, volo figere rad.
eius ad diem 10. huius menſis: per calcu-
lum
igitur retro Lunam agendo, inuenio eam hiſce 10.
diebus, peragraſſe gr. 109. quibus ablatis à 180. rema-
nent
71.
Ergo Luna die 10. in meridie diſtabat ab initio gr. 71. hoc eſt, erat in gr. 11. Geminorum gradus
igitur
71.
eſt radix longitudinis ***. ad diem 10. Iulij 1616. ſi figenda eſſet radix ad annum aliquem ſequen-
tem
, motus Lunæ peractus in toto interuallo eſſet addendus motui præſentis diei 19.
ſic enim per calculum
manifeſtus
ſit locus Lunæ medius in futuro anno, v.
g. in fine anni 1620.
4 Sicuti omnes calculi incipiunt ab aliqua radice, ſic etiã reſpiciunt primo aliquem certum, ac præfixum
meridianum
, ideſt, ſecundum dies, horas, menſes, &
annos, quibus vtuntur ij, qui degunt ſub illo meridia-
no
, fiunt calculationes motuum cęleſtium;
ideſt, exhibent motus planetarum ſecundum dies relatos ad illum
meridianum
:
ſecundum enim prædicta@tempora præfixæ ſunt radices, de quibus antea: nos itaque vtimur
diebus
relatis ad meridianum Venetum, reſpectu cuius etiam radices conditæ ſunt, v.
g. anni 1600. incipien-
tis
à meridiano Veneto, tantus erat motus longitudinis Lunæ, vt poſtea dicetur.
facta deinde calculatione
ad
præfixum hunc meridianum, transferunt eam facile ad alios meridianos, quorum nota ſit longitudo re-
ſpectu
primarij meridiani.
transfertur autem per operationem quam dicunt æquationem meridianorum.
quare hoc modo cognoſci poſſunt loca planetarum, & aſpectus eorum; & eclypſes, qua hora ſint futuræ,
ſolum
reſpectu meridiei illi primarij, ſed reſpectu omnium, ac totius terræ.
quamuis enim vno, eodemq; tem
poris
momento hæc contingant, reſpectu tamen variorum meridianorum, non fiunt eadem hora denomi-
nata
a varijs meridianis, v.
g. quod fit in meridie Venetorũ, fit poſt meridiẽ, & proinde tardius reſpectu ma-
gis
orientalium;
ante meridiem autem idem contingit magis oecidentalibus. cuius cauſa eſt motus Solis ſuc-
ceſſiuus
circa terram, quo prius apparet orientalibus, deinde nobis, poſtea occidentalibus:
quare ſicuti non
eadem
hora omnibus oritur, nec occidit, nec meridiatur;
ſic cætera, quæ in cælo fiunt diuerſis horis ſub
diuerſis
terræ meridianis ſpectantur.
10579Liber Nonus.
Explicatio ſex ſequentium Tabular. Aſtronom. Lunæ, & primò de prima Tabula
Horarum
, & minutorum. Cap. XII.
SEd iam tempus eſt Tabulas ipſas mediorum motuũ exponere, ac breniter explicare. eas igitur ſimul om-
nes
commoditatis cauſa exponemus, quæ ſunt ſex ſequentes poſt præſentem earum explicationem;
qua-
rum
.
prima ſit ea, quæ continet tres motus medios, in horis, & min. horarum in ea ſunt tres columnæ, prima
dicata
eſt motui horario longitudinis @, ab æquinoctio.
2. motui anomaliæ. 3. , nodi borealis motui. pri-
ma
columna habet quatuor ordines, ſeu ſeries.
prima ſeries habet numeros horarum ſingularum vſque ad 30.
qui numeri accipiuntur aliquando tanquam minuta; & ideo in eadem ſerie in principio, poſitum eſt vtrum-
que
vocabulum (horæ, minuta) hæc prima ſeries inſeruit, etiam reliquis duabus columnis.
omnes pręterea
columnæ
habent 30.
verſus in primo verſu ſunt S. G. hoceſt ſigna, gradus, minuta in 2. verſu ſunt Gra. 1. 11.
hoc
eſt gradus, minuta, ſecunda;
quæ vſum habent quando numeri primæ ſeriei ſumuntur tanquam minuta.
in
reliquis 32.
verſibus, ſunt numeri ſignorum graduum, min. & ſec. reſpondentes ſingulis horis, aut minu-
tis
primæ ſeriei, prout ſunt in eorum directum:
qui numeri ſunt numeri mediorum motuum in proprijs co-
lumnis
.
Conſtructio huius tabulæ fit hoc modo. inuento vti ſupra dictum eſt motu diario. v. gr. longitudi-
nis
Lunæ, aut anomaliæ, eum diuidunt in partes 24.
quare pars illa 24. eſt motus horarius. hunc ſcribunt è
regione
horæ vnius, ſiue in 3.
verſu; ſic motus horarius longitudinis ſiue vnius horæ eſt, Si. o. Gr. o. 331 hora-
rius
anomaliæ eſt.
Sig o. Gra. 32′. & c. hunc motum horarium duplicant, eumque ſcribuntè regione dua-
rum
horarum.
triplicant pro tribus horis, & ſic deinceps, donec confletur motus 24. horar. ideſt vnius diei.
Porro
ijdem numeri motuum reſpõdent etiam minutis horarum, quatenus ſubſtant his characteribus G.
. .
è
regione vocabuli min.
& 2. verſu ſcriptis; quia quatenus afficiuntur iſtis characteribus, fiunt ſexageſimæ
ſui
ipſarum exiſtentium ſub charact.
prioris verſus, ideſt, qui erant gradus, fiunt minuta: & quæ minuta, fiunt
.
pariter min. horarum ſunt ſexageſimæ horarum; quapropter vt ſe habent horæ ad min. ſic ijdem numeri
ſub
primis characteribus, ad ſe ipſos ſub ſecundis characteribus.
De ſecunda Tabula dierum.
QVæcumque dicta ſunt de prima Tabula, applicari debent etiam reliquis. hæc autem ſecunda continet
eoſdem
motus medios diarios, quos prima horarios habet in prima ſerie ſunt dies 31.
quorum ſingu-
lis
in directum reſpondent motus trium columnarum.
Et conſtructa eſt prædicta methodo, motus
enim
diurni ſibi ipſis additi ſunt à primo die, vſq;
ad vltimum, vt conflentur motus menſtrui. hi autem dies
incipiunt
a meridie, &
in meridie deſinunt, vt ſupra dixi & infra de radicibus dicam.
De tertia Tabula menſium.
COntinet hæc eoſdem motus medios, ſed menſtruos, ideſt, quos Luna efficit ſpacijs menſtruis. conſtrui-
tur
autem hæc ex tabula dierum;
ſic vides lanuarium habere motũ longit. ſig. 1. gr. 18. 28′. qui eſt idem,
ad
dierum 31.
Februarius habet motum qui debetur diebus 29. & ſic reliqui numeri reſpondent vltimo diei
menſis
;
ita vt numerus vltimus è regione Decembris, ſit motus vnius anni. eſt autẽ tabula diuiſa in duas par-
tes
, in prima ſunt menſes anni communis.
in ſecunda menſes anni Biſſextilis. reliqua ſolertiæ lectoris relin-
quuntur
.
De Biſſexto agam in anno ſolari.
De quarta Tabula Annorum.
HÆc diuiſa eſt in tres partes, vt ex titulis eius conſtat. in prima ſunt motus debiti ſingulis annis vſque ad
20
.
quorum quartus quiſque eſt Biſſextilis, vt indicat littera B. illis præſcripta. in ſecunda ſunt anni ag-
gregati
.
Primo per annorum vicenas, vſque ad 100. deinde per annorum centurias vſque ad 1000. ex his enim
omnibus
, omnes anni ſuppleri poſſunt.
Cõſtructio eius pendet ex tabula menſium; ſic vides è regione primi
anni
qui eſt communis, ſcrptum eſſe motum annuum qui vltimo diei Decembris anni pariter adſcriptus eſt,
ſcilicet
ſig.
4. gr. 9. 23′. pro longitudine, ſed pro Anomalia ſig. 2. gr. 28. 43′. tandẽ pro Nodo ſig. o. gr. 19. 20′. in
tertia
ſunt radices prædictorum motuum ad an.
Chriſti 1600. quæ nihil aliud ſunt quam prædicti motus me-
dij
, in fine illius ſæculi definiti, ac præfixi;
vt ab illis, tanquam à radicibus. motus ſucce-
11
### Sig. grad.
6
. # 18. # 30.
0
. # 6. # 40.
6
. # 25. # 10.
## Anoma. media\\ an. 1700. cõpleti
dentium temporũ deriuari queant.
Tabulæ enim medij motus oſtendunt quantitates mo-
tuum
reſpondentes temporibus indefinitis, &
indeterminatis v. g. oſtendunt motum ano-
maliæ
reſpondentem annis centum indefinitis.
ſi vero anni 100. ſumantur cum ſuo motu
Anomaliæ
, qui eſt fig.
6. gr. 18. 30′. ita vt hoc tẽpus ſequatur poſt an. 1600. vt efficiantur an.
1700. & pariter motus horum 100. an. ſequatur, & quaſi oriatur à radice eiuſdẽ Anomaliæ,
quæ
eſt ſig.
o. gr. 6. 40′. conflabitur motus medius Anom. qui debetur an. Chriſti completo
1700
.
hic autem erit ſig. 6. gr. 25. 10′. ideſt Luna effecerit in periphetia epicy. incipiendo ab
Apogeo
6.
ſigna, & 25. gradus & 10′. quare tranſactum erit perigęum per gr. 25. 10′. vides igitur qua ratione
rempora
, &
motus indefinita beneficio radicum deſiniantur, ac determinentur.
10678De Mundi Fabrica,
De quinta Tabula Aequationum Lunæ.
HVius tabulæ titulus maximè conſiderandus eſt; is enim nos admonet hanc tabulam non exhibere iuſtas
æquationes
, niſi in nouilunijs, ac plenilunijs medijs, quod factum eſt, quoniam id plurimi refert in
prædicendis
eclypſibus, quæ omnes in nouil.
aut plenil contingunt. Porro ſciendum eſt has æquationes mi-
nores
eſſe cæteris æquationibus, quæ extra nouiluna aut pleniluna contingunt.
adeo vtin Quadraturis ali-
quando
æquationes maiores ſint noſtris æquation bus per gradus 2.
44′. maxima enim æquatio aliquando ad
7
.
gra. cum dimidio excreſcit. ſciendum igitur noſtras æquationes extra nouiluna eſſe iuſto minores, & qui-
dem
aliquando per grad.
2. 44′.
Deinde cõſiderare oportet in figura pag. 69. epicycli ſemicirculos, dexterum C D E. & ſiniſtrum C F E.
qui ab apogæo, & perigęo diſcriminatur. in his duobus ſemicirculis, gradus, qui ab apogæo hinc inde æqua-
liter
diſtant, ſortiuntur æquales æquationes.
v. g. gradus D. & gradus F. æqualiter ab apogæo diſtantes, ha-
bebunt
æquales æquationes in Zodiaco, quæ in figura ſunt N Q.
& N P. ſimiliter, & reliqui gradus ab apo-
gæo
æquidiſtantes.
vnde factum eſt vt in tabula eædem æquationes inſeruiant vtrique ſemicirculo; & ideo
in
fronte Tabulæ ſunt 6.
ſigna occidentalis, ſeu dexteri ſemicirculi, in calce vero ſunt ſigna 6. alterius ſemi-
circuli
:
eo ordine vt ſigna æquidiſtantia ab apogæo ſint in eadem columna, vnum in fronte, alterum in pe-
de
ſic prima columna inſeruit primo ſigno, &
duodecimo quę ab apogæo hinc inde pariter recedunt; ſecun-
da
verò columna inſeruit ſecundo, &
vndecimo ſigno; ſen continent eorum æquationes: & ſic de reliquis,
vt
conſideranti lectori conſtabit.
Præterea ſciendum eſt in priore ſemicirculo æquationes ſemper eſſe demẽdas à motu medio, vt verus ha-
beatur
.
ſic exiſtente luna in O. epicycli puncto, æquatio N M. eſſet auferenda à medio motu, vt verus, qui eſ-
ſet
in gradu M.
haberetur. in ſecundo vero ſemicirculo æquationes ſunt medio motui addendæ, quia tunc
Luna
magis diſtat ab æquinoctio, quàm epicycli centrum;
vt ſi Luna eſſet in F. æquatio F N. medio motui
eſſet
addenda, vt verus haberetur.
Luna autem apogæa, aut perigęa exiſtente, nulla fit æquatio; quia linea
medij
, &
veri motus vniuntur. in hac tabula numeri primæ ſeriei ſunt gradus ſignorum ſex ſuperiorum in
fronte
tabulæ ſcriptorum:
numeri vero in vltima, ac dextera ſerie, ſunt gradus ſex ſignorum inferiorum in
calce
tabulæ.
habet autem ſex æquationum columnas, & quælibet earum inſeruit duobus ſignis, ideſt, conti-
net
numeros, ſeu æquat ones duorum ſignorum æquidiſtantium ab apogæo.
Primum ſignum inſcribitur
charactere
.
o. in fronte primæ columnæ, quia nondum eſt completum, niſi poſt gradus 30. numeri vero in
ipſa
columna ſunt æquationes reſpondentes gradibus primi ſigni, nec non duodecimi.
Secundæ columnæ
inſcribitur
1.
hoc eſt ſignum vnum iam completum in prima columna: eſt tamen columna hæc ſecundi ſigni
nondum
completi.
ſic reliqui numeri titulares ſig nificant ſigna iam completa in præcedenti columna, &
columna
ſub eis pertinet ad ſignum ſequentis numeri.
v. g. numerus 2. ſupra tertiam columnam ſignificat
duo
ſigna iam completa cum ſuis æquationibus, in præcedentibus duabus columnis;
columnam vero ſub iſto
2
.
eſſe columnam æquationum ſigni tertij cuius gradus ſunt in prima ſerie; & finitur iſtud ſignum tertium
in
fine tertiæ columnæ è regione gradus 30.
idem dicendum deſignis 6. inferioribus reliqua vſus, & exem-
pla
docebunt.
De ſexta Tabula latitudinis Lunæ.
CIrca Tabulam latitudinis @, ſcias ſigna inſcripta, eſſe ſigna motus @, in latitudinem; numeros vero in
columnis
grad.
& min: eſſe latitudines @, ab eclyptica. reliqua ex dictis de alijs tabulis diligens lector
percipiet
.
Neque me latet Tychonem paulo diuerſam latitudinis lunaris Tabulam exhibere, ſed hæc noſtra,
noſtro
inſtituto, accommodatior eſt.
10779Liber Nonus.
Prima Tabula mediorum motuum Lunæ in Horis, & Minutis.
11
#### Longitudo ***. ab \\ Aequinoctio. # ### Anomalia ***. # ### Motus .
Horæ
# Sig. # Gra. # . # # Sig. # Gra. # . # # Sig. # Gra. # .
Min
. # Gra. # . # . # # Gra. # . # . # # Gra. # . #
1
# 0 # 0 # 33 # # 0 # 0 # 32 # # 0 # 0 # 0
2
# 0 # 1 # 5 # # 0 # 1 # 5 # # 0 # 0 # 0
3
# 0 # 2 # 38 # # 0 # 1 # 37 # # 0 # 0 # 0
4
# 0 # 3 # 11 # # 0 # 3 # 10 # # 0 # 0 # 1
5
# 0 # 3 # 44 # # 0 # 2 # 43 # # 0 # 0 # 1
6
# 0 # 4 # 17 # # 0 # 3 # 15 # # 0 # 0 # 1
7
# 0 # 4 # 50 # # 0 # 3 # 48 # # 0 # 0 # 1
8
# 0 # 5 # 23 # # 0 # 4 # 21 # # 0 # 0 # 1
9
# 0 # 5 # 56 # # 0 # 4 # 53 # # 0 # 0 # 1
10
# 0 # 6 # 29 # # 0 # 5 # 26 # # 0 # 0 # 1
11
# 0 # 6 # 2 # # 0 # 5 # 59 # # 0 # 0 # 1
12
# 0 # 6 # 35 # # 0 # 6 # 31 # # 0 # 0 # 1
13
# 0 # 7 # 8 # # 0 # 7 # 4 # # 0 # 0 # 2
14
# 0 # 7 # 41 # # 0 # 7 # 37 # # 0 # 0 # 2
15
# 0 # 8 # 14 # # 0 # 8 # 9 # # 0 # 0 # 2
16
# 0 # 8 # 47 # # 0 # 8 # 42 # # 0 # 0 # 2
17
# 0 # 9 # 19 # # 0 # 9 # 15 # # 0 # 0 # 2
18
# 0 # 9 # 52 # # 0 # 9 # 47 # # 0 # 0 # 2
19
# 0 # 10 # 25 # # 0 # 10 # 20 # # 0 # 0 # 2
20
# 0 # 10 # 58 # # 0 # 10 # 59 # # 0 # 0 # 3
21
# 0 # 11 # 31 # # 0 # 11 # 25 # # 0 # 0 # 3
22
# 0 # 12 # 4 # # 0 # 11 # 58 # # 0 # 0 # 3
23
# 0 # 12 # 37 # # 0 # 12 # 31 # # 0 # 0 # 3
24
# 0 # 13 # 10 # # 0 # 13 # 3 # # 0 # 0 # 3
25
# 0 # 13 # 43 # # 0 # 13 # 37 # # 0 # 0 # 3
26
# 0 # 14 # 16 # # 0 # 14 # 9 # # 0 # 0 # 3
27
# 0 # 14 # 49 # # 0 # 14 # 42 # # 0 # 0 # 4
28
# 0 # 15 # 22 # # 0 # 15 # 15 # # 0 # 0 # 4
29
# 0 # 15 # 55 # # 0 # 15 # 47 # # 0 # 0 # 4
30
# 0 # 16 # 28 # # 0 # 16 # 20 # # 0 # 0 # 4
10880De Mundi Fabrica,
Secunda Tabula mediorum motuum Lunæ in diebus.
11
#### Longitudo ***. ab Æqui- \\ noctio. # ### Anomalia ***. # ### Motus .
Dies
# Sig. # Gra. # . # # Sig. # Gra. # . # # Sig. # Gra. # .
1
# 0 # 13 # 10 # # 0 # 13 # 4 # # 0 # 0 # 3
2
# 0 # 26 # 21 # # 0 # 26 # 8 # # 0 # 0 # 6
3
# 1 # 9 # 32 # # 1 # 9 # 12 # # 0 # 0 # 9
4
# 1 # 22 # 42 # # 1 # 22 # 16 # # 0 # 0 # 13
5
# 2 # 5 # 53 # # 2 # 5 # 19 # # 0 # 0 # 16
6
# 2 # 19 # 3 # # 2 # 18 # 23 # # 0 # 0 # 19
7
# 3 # 2 # 14 # # 3 # 1 # 27 # # 0 # 0 # 22
8
# 3 # 15 # 24 # # 3 # 14 # 31 # # 0 # 0 # 25
9
# 3 # 28 # 35 # # 3 # 27 # 35 # # 0 # 0 # 29
10
# 4 # 11 # 46 # # 4 # 10 # 39 # # 0 # 0 # 32
11
# 4 # 24 # 56 # # 4 # 23 # 43 # # 0 # 0 # 35
12
# 5 # 8 # 7 # # 5 # 6 # 46 # # 0 # 0 # 38
13
# 5 # 21 # 18 # # 5 # 19 # 50 # # 0 # 0 # 41
14
# 0 # 4 # 28 # # 6 # 2 # 54 # # 0 # 0 # 44
15
# 6 # 17 # 39 # # 6 # 15 # 58 # # 0 # 0 # 48
16
# 7 # 0 # 49 # # 6 # 29 # 2 # # 0 # 0 # 51
17
# 7 # 13 # 59 # # 7 # 12 # 6 # # 0 # 0 # 54
18
# 7 # 27 # 10 # # 7 # 25 # 10 # # 0 # 0 # 57
19
# 8 # 10 # 21 # # 8 # 8 # 14 # # 0 # 1 # 0
20
# 8 # 23 # 32 # # 8 # 21 # 18 # # 0 # 1 # 3
21
# 9 # 6 # 42 # # 9 # 4 # 22 # # 0 # 1 # 7
22
# 9 # 19 # 53 # # 9 # 17 # 25 # # 0 # 1 # 10
23
# 10 # 3 # 3 # # 10 # 0 # 29 # # 0 # 1 # 13
24
# 10 # 16 # 14 # # 10 # 13 # 34 # # 0 # 1 # 16
25
# 10 # 29 # 24 # # 10 # 26 # 17 # # 0 # 1 # 19
26
# 11 # 12 # 35 # # 11 # 9 # 41 # # 0 # 1 # 23
27
# 11 # 25 # 46 # # 11 # 22 # 45 # # 0 # 1 # 26
28
# 0 # 8 # 56 # # 0 # 5 # 49 # # 0 # 1 # 29
29
# 0 # 22 # 6 # # 0 # 18 # 53 # # 0 # 1 # 32
30
# 1 # 5 # 17 # # 1 # 1 # 56 # # 0 # 1 # 35
31
# 1 # 18 # 28 # # 1 # 15 # 0 # # 0 # 1 # 38
10985Liber Nonus.
Tertia Tabula mediorum Motuum Lunæ in Menſibus completis
Anni
communis.
11
# ### Longitudo ***. ab \\ Æquinoctio. # ### Anomalia ***. # ### Motus .
# Sig. # Gra. # . # # Sig. # Gra. # . # # Sig. # Gra. # .
Ianu
. # 1 # 18 # 28 # # 1 # 15 # 0 # # 0 # 1 # 38
Febr
. # 1 # 27 # 24 # # 1 # 20 # 50 # # 0 # 3 # 7
Mart
. # 3 # 15 # 52 # # 3 # 5 # 50 # # 0 # 4 # 45
Apri
. # 4 # 21 # 10 # # 4 # 7 # 47 # # 0 # 6 # 21
Maiu
. # 6 # 9 # 38 # # 5 # 22 # 48 # # 0 # 7 # 59
Iuni
. # 7 # 14 # 56 # # 6 # 24 # 45 # # 0 # 9 # 35
Iulius
# 9 # 3 # 24 # # 8 # 9 # 46 # # 0 # 11 # 13
Aug
. # 10 # 21 # 52 # # 9 # 24 # 47 # # 0 # 12 # 52
Sept
. # 11 # 27 # 9 # # 10 # 26 # 44 # # 0 # 14 # 27
Octo
. # 1 # 15 # 37 # # 0 # 11 # 45 # # 0 # 16 # 5
Nou
. # 2 # 20 # 55 # # 1 # 13 # 42 # # 0 # 17 # 41
Dec
. # 4 # 9 # 23 # # 2 # 28 # 43 # # 0 # 19 # 19
In Menſibus Anni Bißextilis.
22Ianu. # 1 # 18 # 28 # # 1 # 15 # 0 # # 0 # 1 # 38
Febr
. # 2 # 10 # 35 # # 2 # 3 # 53 # # 0 # 3 # 10
Mart
. # 3 # 29 # 3 # # 3 # 18 # 54 # # 0 # 4 # 49
Apr
. # 5 # 4 # 20 # # 4 # 20 # 51 # # 0 # 6 # 24
Maiu
. # 6 # 22 # 49 # # 6 # 5 # 52 # # 0 # 8 # 2
Iuni
. # 7 # 28 # 6 # # 7 # 7 # 49 # # 0 # 9 # 38
Iulius
# 9 # 16 # 34 # # 8 # 22 # 50 # # 0 # 11 # 16
Aug
. # 11 # 5 # 2 # # 10 # 7 # 51 # # 0 # 12 # 55
Sept
. # 0 # 10 # 20 # # 11 # 9 # 48 # # 0 # 14 # 30
Octo
. # 1 # 28 # 48 # # 0 # 24 # 49 # # 0 # 16 # 9
Nou
. # 3 # 4 # 6 # # 1 # 26 # 46 # # 0 # 17 # 24
Dec
. # 4 # 22 # 34 # # 3 # 11 # 47 # # 0 # 19 # 22
11086De Mundi Fabrica,
Quaria Tabula mediorum motuum Lunæ in Annis ſingulis.
11
##### Longitudo ***\\ ab Aequin. # #### Anomalia ***. # ### Motus .
# Anni # Sig. # Gra. # . # # Sig. # Gra. # . # # Sig. # Gra. # .
# 1 # 4 # 9 # 23 # # 2 # 28 # 43 # # 0 # 19 # 20
# 2 # 8 # 18 # 46 # # 5 # 27 # 26 # # 1 # 8 # 39
# 3 # 0 # 28 # 9 # # 8 # 26 # 9 # # 1 # 27 # 59
B
# 4 # 5 # 20 # 43 # # 0 # 7 # 56 # # 2 # 17 # 22
# 5 # 10 # 0 # 6 # # 3 # 6 # 40 # # 3 # 6 # 42
# 6 # 2 # 9 # 29 # # 6 # 5 # 23 # # 3 # 26 # 1
# 7 # 6 # 18 # 52 # # 9 # 4 # 6 # # 4 # 15 # 21
B
# 8 # 11 # 11 # 26 # # 0 # 15 # 53 # # 5 # 4 # 44
# 9 # 3 # 20 # 48 # # 3 # 14 # 36 # # 5 # 24 # 4
# 10 # 8 # 0 # 12 # # 6 # 13 # 19 # # 6 # 13 # 23
# 11 # 0 # 9 # 35 # # 9 # 12 # 2 # # 7 # 2 # 43
B
# 12 # 5 # 2 # 8 # # 0 # 23 # 49 # # 7 # 22 # 6
# 13 # 9 # 11 # 31 # # 3 # 22 # 32 # # 8 # 11 # 25
# 14 # 1 # 20 # 54 # # 6 # 21 # 15 # # 9 # 0 # 45
# 15 # 6 # 0 # 17 # # 9 # 19 # 59 # # 9 # 20 # 5
B
# 16 # 10 # 21 # 51 # # 1 # 1 # 46 # # 10 # 9 # 28
# 17 # 3 # 2 # 14 # # 4 # 0 # 29 # # 10 # 28 # 48
# 18 # 7 # 11 # 37 # # 6 # 29 # 12 # # 11 # 18 # 8
# 19 # 11 # 21 # 0 # # 9 # 27 # 55 # # 0 # 7 # 27
B
# 20 # 4 # 13 # 34 # # 1 # 9 # 42 # # 0 # 26 # 50
# 40 # 8 # 27 # 8 # # 2 # 19 # 24 # # 1 # 23 # 40
In
# 60 # 1 # 10 # 42 # # 3 # 29 # 6 # # 2 # 20 # 30
# 80 # 5 # 24 # 16 # # 5 # 8 # 48 # # 3 # 17 # 20
# 100 # 10 # 7 # 50 # # 6 # 18 # 30 # # 4 # 14 # 10
Annis
# 200 # 8 # 15 # 40 # # 1 # 7 # 0 # # 8 # 28 # 20
# 300 # 6 # 23 # 30 # # 7 # 25 # 30 # # 1 # 12 # 30
# 400 # 5 # 1 # 20 # # 2 # 14 # 0 # # 5 # 26 # 40
# 500 # 3 # 9 # 10 # # 9 # 2 # 30 # # 10 # 10 # 50
aggregatis
. # 600 # 1 # 17 # 0 # # 3 # 21 # 0 # # 2 # 25 # 0
# 700 # 11 # 24 # 50 # # 10 # 9 # 30 # # 7 # 9 # 10
# 800 # 10 # 2 # 40 # # 4 # 28 # 0 # # 11 # 23 # 20
# 900 # 8 # 10 # 30 # # 11 # 16 # 30 # # 4 # 7 # 30
# 1000 # 6 # 18 # 20 # # 6 # 5 # 0 # # 8 # 21 # 40
# # # # # # # # # # 1 # 5 # 50
Radices æqualium motum ad Ann. Christi 1600. abſolutum in meridie vltimi Decembris, \\ ideſt, pridie Katend. Ianuarij Anni 1601.
22
##### Radix longitudinis ***. # ### Radix Anomaliæ. # ### Radix nodi .
B
# 1600 # 7 # 25 # 9 # # 0 # 6 # 40 # # 9 # 12 # 0
11187Liber Nonus.
Quinta Tabula Aequationum Lunæ in Nouilunijs,
& Plenilunijs.
11
######## Priora ſex ſigna Anomaliæ in quibus Aequatio demitur.
# 0 \\ Gra. . # 1 \\ Gra. . # 2 \\ Gra. . # 3 \\ Gra. . # 4 \\ Gra. . # 5 \\ Gra. .
1
# 0 5 # 2 30 # 4 17 # 4 58 # 4 20 # 2 29 # 29
2
# 0 10 # 2 35 # 4 20 # 4 58 # 4 17 # 2 24 # 28
3
# 0 15 # 2 39 # 4 23 # 4 58 # 4 14 # 2 19 # 27
4
# 0 20 # 2 43 # 4 25 # 4 58 # 4 12 # 2 15 # 26
5
# 0 25 # 2 47 # 4 27 # 4 58 # 4 9 # 2 10 # 25
6
# 0 30 # 2 52 # 4 29 # 4 58 # 4 6 # 2 5 # 24
7
# 0 35 # 2 56 # 4 32 # 4 57 # 4 3 # 2 0 # 23
8
# 0 40 # 3 0 # 4 34 # 4 57 # 3 59 # 1 56 # 22
9
# 0 45 # 3 4 # 4 30 # 4 56 # 3 56 # 1 50 # 21
10
# 0 50 # 3 8 # 4 38 # 4 56 # 3 53 # 1 45 # 20
11
# 0 55 # 3 12 # 4 39 # 4 54 # 3 50 # 1 40 # 19
12
# 1 0 # 3 16 # 4 41 # 4 54 # 3 46 # 1 35 # 18
13
# 1 5 # 3 20 # 4 43 # 4 53 # 3 43 # 1 30 # 17
14
# 1 10 # 3 23 # 4 45 # 4 52 # 3 39 # 1 25 # 16
15
# 1 15 # 3 27 # 4 46 # 4 50 # 3 38 # 1 20 # 15
16
# 1 20 # 3 31 # 4 47 # 4 49 # 3 32 # 1 14 # 14
17
# 1 25 # 3 34 # 4 49 # 4 48 # 3 28 # 1 9 # 13
18
# 1 30 # 3 38 # 4 50 # 4 46 # 3 24 # 1 4 # 12
19
# 1 35 # 3 41 # 4 51 # 4 45 # 3 20 # 0 5 # 11
20
# 1 40 # 3 45 # 4 52 # 4 43 # 3 16 # 0 53 # 10
21
# 1 44 # 3 48 # 4 53 # 4 42 # 3 12 # 0 48 # 9
22
# 1 49 # 3 51 # 4 54 # 4 40 # 3 8 # 0 43 # 8
23
# 1 53 # 3 54 # 4 55 # 4 38 # 3 4 # 0 38 # 7
24
# 1 58 # 3 58 # 4 56 # 4 36 # 3 0 # 0 32 # 6
25
# 2 3 # 4 1 # 4 56 # 4 34 # 2 56 # 0 27 # 5
26
# 2 8 # 4 4 # 4 57 # 4 32 # 2 51 # 0 21 # 4
27
# 2 12 # 4 6 # 4 57 # 4 29 # 2 47 # 0 16 # 3
28
# 2 17 # 4 9 # 4 58 # 4 27 # 2 42 # 0 11 # 2
29
# 2 21 # 4 12 # 4 58 # 4 25 # 2 38 # 0 5 # 1
30
# 2 26 # 4 15 # 4 58 # 4 22 # 2 33 # 0 0 # 0
# 11 # 10 # 9 # 8 # 7 # 6
######## Poſteriora ſex ſigna Anomaliæ in quibus Aequatio additur.
11288De Mundi Fabrica,
Sexta Tabula latitudinis Lunæ.
11
######## Latitudo Borealis.
Sig
. # 0 \\ Gra. . # 1 \\ Gra. . # 2 \\ Gra. . # 3 \\ Gra. . # 4 \\ Gra. . # 5 \\ Gra. . # Motus in \\ latitudinẽ.
1
# 0 5 # 2 34 # 4 22 # 5 0 # 4 17 # 2 25 # 29
2
# 0 10 # 2 39 # 4 25 # 5 0 # 4 14 # 2 20 # 28
3
# 0 16 # 2 43 # 4 27 # 5 0 # 4 11 # 2 16 # 27
4
# 0 21 # 2 48 # 4 30 # 4 59 # 4 9 # 2 11 # 26
5
# 0 26 # 2 52 # 4 31 # 4 59 # 4 6 # 2 7 # 25
6
# 0 31 # 2 56 # 4 34 # 4 58 # 4 3 # 2 2 # 24
7
# 0 37 # 3 0 # 4 36 # 4 58 # 3 39 # 1 57 # 23
8
# 0 42 # 3 5 # 4 38 # 4 57 # 3 56 # 1 52 # 22
9
# 0 47 # 3 9 # 4 40 # 4 50 # 3 53 # 1 47 # 21
10
# 0 52 # 3 13 # 4 42 # 4 55 # 3 50 # 1 42 # 20
11
# 0 57 # 3 17 # 4 44 # 4 54 # 3 46 # 1 38 # 19
12
# 1 2 # 3 21 # 4 45 # 4 53 # 3 43 # 1 33 # 18
13
# 1 7 # 3 24 # 4 47 # 4 52 # 3 39 # 1 28 # 17
14
# 1 12 # 3 28 # 4 48 # 4 51 # 3 36 # 1 23 # 16
15
# 1 18 # 3 32 # 4 50 # 4 50 # 3 32 # 1 18 # 15
16
# 1 23 # 3 36 # 4 51 # 4 48 # 3 28 # 1 12 # 14
17
# 1 28 # 3 39 # 4 52 # 4 47 # 3 24 # 1 7 # 13
18
# 1 33 # 3 43 # 4 53 # 4 45 # 3 21 # 1 2 # 12
19
# 1 38 # 3 46 # 4 54 # 4 44 # 3 17 # 0 57 # 11
20
# 1 42 # 3 50 # 4 55 # 4 42 # 3 13 # 0 52 # 10
21
# 1 47 # 3 53 # 4 56 # 4 40 # 3 9 # 0 47 # 9
22
# 1 52 # 3 56 # 4 57 # 4 38 # 3 5 # 0 42 # 8
23
# 1 57 # 3 59 # 4 58 # 4 36 # 3 0 # 0 37 # 7
24
# 2 2 # 4 3 # 4 58 # 4 34 # 2 56 # 0 31 # 6
25
# 2 7 # 4 6 # 4 59 # 4 32 # 2 52 # 0 26 # 5
26
# 2 11 # 4 9 # 4 59 # 4 30 # 2 48 # 0 21 # 4
27
# 2 16 # 4 11 # 5 0 # 4 27 # 2 43 # 0 16 # 3
28
# 2 21 # 4 14 # 5 0 # 4 25 # 2 39 # 0 10 # 2
29
# 2 25 # 4 17 # 5 0 # 4 22 # 2 34 # 0 5 # 1
30
# 2 30 # 4 20 # 5 0 # 4 20 # 2 30 # 0 0 # 0
Sig
. # 11 # 10 # 9 # 8 # 7 # 6 # Motus in \\ latitudinẽ.
######## Latitudo Auſtralis.
11389Liber Nonus.
De numeris Aſironomicis, & eorum vſu. Cap. XIII.
VT igitur hiſce Tabulis, vti poſſimus ad abſolutum Lunę locum in Zodiaco inueniendũ, opus eſt præmit-
torę
cõpendioſam tractatione de numeris Aſtronomicis.
Verum quoniã numeri Aſtronomici peculiarẽ
doctriuam
requirunt.
ideo hic ea ſolum breuiter indicabo, quæ vſui nobis futura ſunt. Signum igitur vnum
continet
gr.
30. Gr. vnus continet 60. min. ſeu prima. Min. vnum continet 60. ſecunda. Secundum vnum 60.
tertia: & ſic deinceps per ſexagenariam ſubdiuiſionem. Præter gradus diuidunt etiam dies, & horas, & alia,
in
prima, ſecunda, &
c. illud aut quod diuiditur in haſce ſexagenas particulas dicitur integrum.
ADDITIO.
OMnes numeri addendi, ſcribendi ſunt, ita vt qui ſunt eiuſdem ſpeciei, ſint in eadem ſerie, ideſt, ſigna ſub
ſignis
, gradus ſub gradibus, minuta ſub minutis recta deſcribãtur, vt in appoſito exemplo.
deinde incho,
anda
eſt additio a numeris dextris ſeu a tenuioribus, vti a ſecundis in exemplo, ad-
11
Sig
. # Gra. # . #
7
# 9 # 28 # 58
11
# 15 # 44 # 20
0
# 13 # 15
7
# 8 # 28 # 18
duntur igitur omnia ſecunda ſimul, quæ in caſu noſtro ſunt 78.
quando autem colli-
gitur
numerus maior quam 60.
pro ſingulis 60. retinentur mente totidem vnita-
tates
, &
reliquus numerus ſcribitur ſub ſua ſerie. nunc igitur quia in 78. ſemel conti-
netur
60.
quę faciunt minutum vnum; ideo retineo mente vnam tantum vnitatem.
Et reliquum 18. ſcribo ſub ſecundis. poſtea procedo ad minuta quibus addo retentã
vnitatem
, &
omnia ſimul efficiunt 88′. ſcribo igitur 28. vnumque retineo pro ſexa-
gena
, quæ efficit gradum vnum:
ideo addo vnum gradibus, quibus ſimul collectis
fiunt
gr.
, 8. & quoniam gr. 38. conflant ſignum vnum, & præterea gr. 8. ideo ſcribo
8
.
ſub gradibus: & poſtea vnum addo ſignis: & cõputo ſigna 19. ſed tamen ſcribo tantum 7. quia ſigna 12. om-
nia
conficiunt integrum circulum, qui numquam ſcribitur, quia inutilis eſt calculationi, vt poſtea melius pa-
tebit
.
quapropter obſeruandum eſt, ne vnquam in ſeriebus ſecundorum, aut primorum, ſcribatur numerus
maior
quam 59.
in ſerie graduum nullus ſit maior, quam 29. in ſerie ſignorum, nullus maior, quam 11. ſiue in-
ter
minuta, &
ſecunda omnes numeri ſint infra 60. inter gradus ſint infra 30. inter ſigna ſint infra 12.
SVBTRACTIO.
NVmerus ſubtrahendus ſcribendus eſt ſub altero, eadem ratione, qua in additione, deinceps inchoanda
eſt
ſubtractio a dextris;
Et cum quiſpiam numerus maior eſt ſuo ſuperiori, augendus eſt ſuperior acce-
pta
mutuo vna ſexagena, aut trigena, aut duodena, prout numerus ad ſiniſtram ſequens, fuerit;
exemplo pa-
tebit
, in quo inferior numerus 3.
29. 30′. 3″. quãuis ſit maior ſupe ioris 2. 28. 0′. 2″.
22
Sig
. # Gra. # . #
13
# 57 # 59 # 60
2
# 28 # 0 # 2
3
# 29 # 30 # 3
10
# 28 # 29 # 59
ſic tamen ab eo ſubtrahatur.
quia 3″. non poſium detrahere a 2″. ideo accedo ad ſi-
niſtrum
locum primorum, &
inde mutuo accipio vnum primum, vt inde habeam
60″
.
quæ cum 2″. faciant 62. a quibus detrahere poſſim 3″. ſed quoniam locus pri-
morum
eſt, 0′:
ideo procedo ad gr. 28. & inde accipio gr. vnum, ideſt, 60′. quæ pono
loco
0′.
ex his 60. accipio vnum primum, ideſt, 60″. quæ pono cum 2″. ſicque poſ-
ſum
ſubtrahere:
detraho igitur 3″. a 62″. & remanent 59″. ſubſcribenda. numeri
13
.
57. 59. 60. ſunt poſi i ſupra numeros 2. 28. 0. 2. ad iuuandam memoriam Lecto-
ris
.
deinde detraho 30′. non a 0. ſed a 59. quæ ibi mente collocauiantea, remanent-
que
29′.
ſubſcribenda. poſtea quia non poſſum detrahere 29. a 27. remanſerunt enim 27. ob gradum accom-
modatum
;
addo igitur gradus 30. quos mutuo accipio a ſignis 2. accipio enim ſignum
33
Sig
. # Gra. #
6
# 5 # 4
4
# 3 # 4
2
# 2 # 0
vnum, quod continet gradus 30.
& fiunt grad. 57. a quibus detractis 29. reliqui ſunt 28.
quos ſubicribo. Tandem demo ſigna 3. a ſtgnis 1. remanſit enim ſignum vnum ob mutua-
tionem
alterius ſigni;
quod vt efficiam, debeo addere ſigna 12. ideſt, circulum integrum
vni
ſigno relicto;
fiuntque ſigna 13. a quibus demo. 3. remanentque 10. ſicque ſemper fa-
c
iendum eſt.
Quod ſi numeri inferiores ſint æquales, aut minores ſuperioribus, facillima eſt opera-
tio
;
quia ſinguli inferiores detrahuntur a ſuis ſuperioribus, & reſidui ſubſcribuntur, vt
hic
vides.
MVLTIPLICATIO.
1 IN hac operatione non conſiderantur ſigna, quatenus ſigna ſunt, verum ea reſoluenda ſunt in ſuos gra-
dus
, ijque in loco graduum concipiendi ſunt, vt exemplo patebit.
2 Præcipua difficultas eſt in inuenienda denominatione productorum, ſeu cognoſcenda ſpecie, ex mul-
tiplicatione
, emergente.
ſit igitur hæc regula, quando duo numeri inuicem ducuntur, adde ſimul eorum de-
nominatores
, ſeu apices, &
habebis denominationẽ producti, v. g. ſi multiplicentur inuicem: 20′. & 4″. pro-
creabuntur
40′″.
quia ex additione, cum, quæ ſunt denominationes, ſeu apices eorum, fiunt’. quæ ſunt
tertia
.
igitur primo n@meri ipſi 10′. & 4″. multiplicantur tanquam numeri communes, & fiunt 40″.
11490De Mundi Fabrica, dae orum apices additi ſcribuntur ſupra productum, ſicque peracta eſt multiplicatio. Aduertendum ta-
men
eſt, quod apex, ſeu denominatio integrorum, v.
g. graduum, ſupponitur eſſe 0. quæ addita aliorum
apicibus
, eos non immutat:
quare quando ducuntur gradus, in alias ſexagenas, productus erit ſemper eiuſdem
apicis
, cuius eſt illa ſexagena, vt ſi duco 3″.
in gr. 15. fiunt 45″. & c. ſic ductis inuicem gradibus producuntur
pariter
gradus, quia 0.
addita cum alia 0. facit 0.
3 Quoties numerus productus eſt maior, quam 60. tunc quoties in ipſo continetur numerus 60. tot vnita-
tes
ſunt addendæ loco ſequenti ad ſiniſtram, ſiue loco proxime minoris denominationis ſiue pauciorum api-
cum
, v.
g. ductus 3′. in 25″. productus eſt 75′″. quæ omnia ſemel continent 60. & præterea 15. ideo productus
ſic
erit ſcribendus 1″.
15″. ſub ſuis titulis. ratio eſt quia 60. ſcrupula maioris denominationis efficiunt vnum
tantum
ſcrupulum minoris proximè appellationis.
4 Oportet ſingulos numeros multiplicantes in ſingulos multiplicandos ducere. exemplum. ſint igitur hi
numeri
inuicem ducendi, hoc eſt ſigna 1.
gr. 3. 25′. 35″. multiplicanda per gr. 3. 2″. ſcribantur vt in formu-
11
Sig
. # Gra. # . # . # ′″.
1
# 3 # 25 # 35
0
# 3 # 2 # 0
# # # 1 # 10
# 1 # 6 # 50
# # 1
3
# 1 # 15 # 45
# 9
3
# 11 # 23 # 36 # 10
22
Multiplicandi
\\ Multiplicantes
Producti
.
Summa
productorum
la apparct, ducta ſub eis linea quæ produ-
ctos
ſeparat.
Primo igitur duco duo prima
in
35.
ſecunda, ideſt, 2′. in 35′ . fiũtque 70′″.
ex præſcriptis regulis: in quibus quia ſemel
60
.
continetur, ideo pono vnitatem ſub lo-
co
proximè minoris apicis, ideſt, ſub ſecuu-
dis
;
reliqua autem 10′″. ſub tertijs, vt in For
mula
vides.
poſtea duco 2′. in 25. fiuntque
50″
.
ſecunda; quia ſingulares apices additi
efficiunt
ſecunda.
ſcribo igitur 50″. ſub lo-
co
ſecundorum.
deinde duco 2′. in gr. 3. pro-
ducitur
6.
prima, quia apex gr. eſt 0. qui ad-
ditus
appici 1′.
eum non immutat: Scribo
igitur
6.
ſub loco primorum. tandẽ duco 2′.
in
ſignum 1.
hoc eſt gr. 30. iuxtam primam re-
gulam
;
fiuntque 60′. prima, quæ, quia faciunt
gr
.
1. ideo ſubſcribo 1. loco graduum; ſicque numerus 2′. functus eſt munere ſuo. Alterum igitur numero-
rum
, ideſt, gr.
3. duco in ſi@gulos ſuperiores, eodem modo. Primo in 35″. producunturq; 105. quo in nume-
ro
continetur 60.
ſeme@. Quareſcribo vnitatem loco primorum; reliquum vero 45″. ſub ſecundis. deinde
ductis
3.
in 25′. fiunt 75′. hoc eſt gr. 1. & 15′. quæ ſuis locis adſcribo, vt vides in formula. rurſus ductis 3. in 3.
fiunt
9.
ideſt gr. 9. ſub loco graduum ponendi. Tandem ductis 3. in ſignum 1. ſeu in gr. 30. emergunt 90. gra-
dus
, ſeu ſigna 3.
quæ ſub titulo ſignorum ſunt ſubſcr@bẽda. poſtremo hi omnes numeri in vnam ſummam ſunt
colligendi
iuxta regulas Additionis;
conflaturque ſumma hæc; Signa 3. gr. 11. 23′. 36″. 10′″. Huius autem
rei
demonſtratio pendet ex fractionibus vulgarium numerorum.
Fractiones enim Aſtronomicę poſſunt re-
duci
ad vulgares, qua ratione vnum primum eſt {1/60}.
integr: vnum vero ſecundum eſt, {1/3600}. & ſic de cæteris:
Si
autem ſecundum regulas vulgariũ fractionum multiplicentur inuicem {1/60}.
{1/3600}. producunt {1/360000}. qui pro-
ductus
æquiualet vni tertio.
qui etiam producitur ex multiplicatione 1′. in 2″. quia 1. in 1. facit 1. & eorum
apices
additi faciunt′″.
ponendos ſupra productum, ſic 1′″. eodem modo de reliquis Aſtrom. fractionibus
æſtimandum
eſt.
5 Scias tandem hanc multiplicationem poſſe fieri reductis omnibus partibus, tam numeri multiplican-
di
, quam multiplicantis, ad eorum maximam dcnominationem, de qua reductione dicam in ſequenti tra-
ctatu
de diuiſione num.
6.
DIVISIO.
1 SIcut in multiplicatione non conſiderantur ſigna, ſed in gradus reſoluenda ſunt, ita pariter in di-
uiſione
.
2 At in cognoſcenda denominatione quotientis, ſeu producti, contra hic agendũ eſt, ac in multiplica-
tione
ibi enim per additionẽ apicum cõſtabatur apex producti:
hic vero per ſubtractionem. nam in diuiſione
ſubtrahetur
apex minor a maiori, &
reliquus apex erit dennminatio quotientis. vb illud etiam repetendum,
apicem
integrorum, v.
g. graduum eſſe 0. exemplum; diuidantur 24″. per 6′. primo numeri ipſi diuidẽdi ſunt
vti
vulgares numeri, eritque quotiens 4.
cuius denom. ſeu apex habetur detrahendo′. a″. remanent enim 1.
apex quotientis, ſcilicet 4′. rurſuſ diuidẽda ſunt 18′. per 9′. erit quotiens. 2. nam detracto′. ab′. remanet 0. qui
apex
eſt integri, v.
g. gradus: ergo quotiens erit 2. ſeu gr. 2.
33
# Sig. # Gra. # . #
D´uideudus
. # 1 # 2 # 30 # 24
Diuiſor
. # 0 # 6 # 0 # 0
Quotiens
. # # 6 # 5 # 4
2 Quando igitur Aſtronomicus numerus diuiden-
dus
, non fuerit minor diuiſore, ſed ei æqualis, aut maior:
pariterque cum eo apex eius non fuerit minor apice di-
uiſoris
ſed ei æqualis, aut maior;
& præterea diuiſor ha-
neat
vnicum membrum tũc facilima eſt partitio, v.
g. ſint
diuidenda
, vt in exemplo apparet, ſigna 1.
gr. 6. 30′. 24″.
per
gr.
{0/6}. Primo diuido 24′. per {0/6}. proueniuni 4″.
11591Liber Nonus. minor apex graduumo. detractus à maiori″. nihil minuit. ſcribo itaque 4. ſubtirulo″. eadem ratione diui-
ſis
30′.
per {0/6}. producitur 5. tandem diuiſis gr. 36. (reſoluo enim ſignum 1. in gr. 30. qui gr. 6. efficiunt efficiunt
36
.
per {0/6}. producitur 6. ideſt, ſex integra; qui in exemplo ſunt gradus.
4 In reliquis caſibus, quando ſcilicet numerus, aut apex diuiſoris eſt maior numero, aut apice diuidendi,
&
vterque aut alter conſtat gradibus, primis, ſecundis, & c. tunc occurrunt variæ, ac magnę difficultates; quas
hac
vnica regula ſuperabis.
Quando numerus diuidendus minor eſt, quam diuiſor, cum toties multiplica per
60
.
donec ſit ei æqualis, aut maior. ſimiliter ſi apex numeri diuidendi ſit minor apice diuiſoris, multiplica nu-
merum
diuidendum toties per 60.
quouſque apex eius ſit æqualis, aut maior apice diuiſoris: ex hac enim mul-
tiplicatione
per 60.
grad. fiunt prima, prima vero fiunt ſecunda, ſecunda euadunt tertia, & c. vt conſideranti ea,
quæ
initio huius tractatus diximus, patere poteſt.
Exemplum. ſint diuidenda 3′ per 6′. quia numerus diuiden-
dus
minor eſt, diu dente eum due in 60.
fientque 180″. qui erit nouus diuidendus priori æqualis, aptus tamen
diuiſioni
, diuiſis ig@tur 180″.
per 6′. erit quotiens 30′. cuius apexerit′. iuxta ſecundam regulam. rurſus diui-
denda
ſint 4′.
per 2″. quia apex diuidendi eſt minor altero, due 4′. in 60′. fientq; 240″. ea iam diuide per 2″.
productus erit 120. ideſt, gr. 120. aut aliud genus integrorum; quia detracto apice diuiſoris, qui eſt″. ab apice
diuidẽdi″
.
ei æquali relinquitur o. apex quotientis. Pręterea diuide gr. 30. per 5′. ductis 30. in 60′. fiunt 1800′.
cùm
iam ſintæquales apic s, diuide 1800′.
per 5′. erit quotiens 360. gr. integra, ex præſcriptis regulis. ſi tam
apex
, quam numerus ſint minores, vtrumq;
augebis per eodem ductu in 60′. vt ſi 3′. diuidenda ſint in 12″. du-
ctis
3′.
in 60′. producuntur 180″. quæ iam per 12″. diuiſibilia ſunt, prouenitque ex diuiſione quotiens {0/15}. in-
tegra
.
Atque ſic agendum eſt cùm vterque numerus ſimplex eſt, vt in allatis exemplis.
5 Quod ſi plura habeant membra, ideſt, ſigna, gradus, prima, ſecunda, & c. tuncomnia illa membra reſol-
nenda
ſunt per multiplicationem per 60′.
ad vltimam denominationem ſeu ad maiorem apicem, v. g. ſit diui-
dendus
, aut diuiſor, numerus hic Sig.
1. gr. 6. 4′. 5″. ſed quia figna non conſid rantur niſi vt gradus, ideo erũt
gr
.
36. 4′. 5″. tria hæc membra reducenda ſunt ad vltimam denomioationem quæ eſt ſecundorum, ideſt, om-
nia
ſunt conuertenda|in″.
per multipl. in 60′. ſic, duco gr. 36. in 60′. fiunt 2160′. quibus addo 4′. quę prius erãt
in
ipſo numero fiuntque 2164′.
hæc rurſus duco in 60′. fiuutque 129840″. ſecunda. quæ cum 5″. prioribus ef-
ficiunt
129845″.
idem ſaciendum eſt cum diuidente ſi plures habeat partes. facta hac reductionẽ ad vltimam
denominationem
, ſi contingat diuidendum adhuc eſſe minorem, aut habere minorem denominationẽ quam
diuiſor
, adhuc ducendus eſt in 60′.
vt diuiſore non ſit minor, nec minorem habeat apicem. Exemplum. ſint
gr
.
1 {0/0}. 15′. 30″. diuidenda per 15′. quia diuidendus habet plures partes, quarum vltima eſt ſecundorum, ideo
reliquas
omnes ad ſeci nda reduco, eas per 60′.
multiplicando, ſic; ductis {0/10}. in 60′. fiunt 600′. quæ cum prio-
ribus
15′.
erunt 615′. quibus rurſum ductis in 60′. proueniunt 36900″. quę prioribus 30″. efficiunt 36930″.
quia vero diuiſor 15′. eſt ſimplex, non eſt opus reductionem ad vltimam denominationem. ſimiliter quia di-
uidendus
reductus ad vltimam denominationem eſt maior diuiſore, habentque maiorem denominationem
non
eſt opus vlteriori reductione.
iam igitur diuido 36930″. per 15. oriturque Quotiens 2464′. quę ſunt pri-
ma
, quia detracto apice diuiſoris, qui eſt′.
ab apice diuidendi qui eſt″. relinquitur′. apex quotientis, ex præ-
in@ffis
regulis.
Quod ſi diuiſor 15″. fuiſſet ſecundorum, quo iens fuiſſet graduum, ſeu integrorum {0/2462}. quia
detractis
ſecundis a ſecundis, relinquitur o.
quæ eſt graduum ſeu alterius integri appellatio.
Quando autem quotiens eſt minor quam 60. vt in noſtro exemplo, tunc diuidendus eſt per 60. vt appareat
quotſcrupula
contineat minoris proximè appellationis.
in caſu noſtro 2464′. diuiſa per 60′. producunt {0/411}.
gradus, nam@o. prima efficiunt gr. vnum. pariter ſi eadem {0/462}. ſint gradus, diuidenda ſunt per 30. vt exhibeãt
ſigna
omnia, quæ in ipſis continentur, eruntque ſigna 82.
& gr. 2. relinquentur.
6 Accidit aliquando diuiſorem eſſe maiorem diuidẽdo, ynde oritur quotiens qui eſt fractio vnius integri.
quæ fractio ſi bene perſpecta ſit, indicat an quotiens ſit primorum, an ſecundorum, & c. v. g. ſi diuidantur 6′.
per
12′.
producentur {6/12}. hoc eſt, per minutiarum depreſſionem {2/1}. ideſt dimidius gradus, ſiue 30′. ſimiliter ſi
2′
.
diuidantur per {0/4}. 4′. reſoluo diuiſorem in 244′. diu@ſis iam 2. per 244′. ſic ſtabit quotiens 2@4. vnius integri,
ſiue
per minutiarum depreſſionem, 1 {1/22}.
vnius integri. quæ fractio valet quaſi dimidium vnius primi, gra-
dus
vnus continet 60.
quare dimidium vnius primi erit 1 {1/20}. pars gradus. ſimili ſpeculatione opus eſt in ſimili-
ac
proinde prima eſſe ſexageeſimas gradus, ſecunda eſſe termilleſimas eiuſdem gradus, tertia eſſe ducenteſimas
ſex
decemilleſimas grad.
& c. Ratio huius diuiſionis pendet ex diuiſione minutiarum communium, quemad-
modum
etiam multiplicationis, atque hæc breuitati noſtræ ſufficiant.
Vſus pramiſſarum Tabularum, ex quo calculus Lunæ fit. Cap. XIIII.
EXemplis melius, quam præceptis multis, rem hanc percipiemus. ſit igitur hæc propoſitio.
Ad datum tempus, medium motum longitudinis Lunæreperire. Propoſ. 1.
SItergo exempli cauſa, datum tempus, quo hæc ſcribimus, annus Chriſti 1616. dies 16. Iulij, hora vna poſt
meridiem
cum minutis 15′.
ideſt ad inſtans vltimum huius temporis reperire diſtantiam centriepicycli ab
æquinoctio
.
porrò in primis conſiderandũ eſt quid ſibi velit vulgare illud tempus, ſeu qua ratione illud Aſtro-
nomi
accipiant.
Cum ergo vulgo dicitur anno Domini 1616. die 16. lulij, h. 1. p. m. aduertendum eſt annum
1616
.
nondum eſſe completum, ſed labentem. ſimiliter lulius nondum eſt abſolutus, ſed dies eius 16.
11692De Mundi Fabrica, exacta eſt, & pręterea hora 1. quæ pertinet ad diem 17. quapropter Aſtronomi omnes temporis ſpecies com-
pleta
aſſumunt, tempuſque iſtud ſic Aſtronomicè ad calculum diſponetur, vt in formula;
vbi omnia comple-
11
Anni
Rad. # 1600
Anni
# 15
Biſſext
. Iunius.
Dies
# 16
Hor
. # 1
Min
. # 15
Summa
longit. # ***
22
Sig
. # Gra. # 1.
7
# 25 # 9
6
# 0 # 17
7
# 28 # 6
7
# 0 # 49
0
# 0 # 33
0
# 0 # 8
4
# 25 # 2
ta eſie intelliguntur, ſicuti reuera ſunt.
ſecun-
do
cõſiderandum eſt, an menſis completus ſit
anni
communis, an biſſextilis.
in caſu noſtro
eſt
biſſextilis, quia eſt menfis anni 1606.
laben-
tis
, qui intercalaris eſt.
Ideo no. andus eſt lit-
tera
B.
de anno autem biſſex tili infra cap. de
Sole
agemus.
accommodato igitur hoc modo
tempore
, eoque deſcripto ſeriatim, vt in for-
mula
vides, iam per ſingulas ſpecies accipien-
di
ſunt motus ex præmiſſis Tabulis, hac me-
thodo
;
primo cum annis 1600. qui ſunt noſtri
temporis
Radix, accipio ex annorum Tabula
ſimiliter
Radicem motuum ſcripta in fine co-
lumnæ
longitudinis Lunæ quæ eſt ſigna 7.
gr. 25. min. 91. eamque ſcribo è regione annorum 1600. vti factum
vides
.
deinde cum annis 15. ex eadem columna accipio 6. 0. 17′. quę in formula in directum annorum 15. de-
ſcribo
.
poſtea ex Tabula menſium ex menſibus anni biſſextilis, è regione menſis Iunij, accipio 7. 28. 6′. quæ
pariter
in formula aſcribo menſi Iunio.
Quarto cum diebus 15. ex Tabula dierum accipio 7. 0. 49′. quæ pa-
riter
diebus 16.
adſcribo. Quinto idem facio cum hora vna ex horarum Tabula, cui cõuenit motus, min. 331.
quæ in formula refero. poſtremo ex eadem Tabula cum min. 151. è regione eorum, accipio min. 8′. tempo-
ris
, quibus in formulam relatis;
habeo iam omnes motus correſpondentes propoſitis temporis partibus. re-
ſtat
igitur vt omnes hi motus in vnam addantur ſummam, eo modo, quem ſupra docuimus, eritque ſumma
hæc
Sig.
4. gr. 25. min. 2′. ex qua colligo centrum epicy. Lunæ eſſe in gr. 25. ac 2′. Leonis. motus vero huius
centri
dicitur motus medius Lunę.
quoniam vero in Tabula horarum ſunt tantũ min. 30′. ſi darentur in tem-
pore
plura, quam 30′.
tuac ex illis 30. quæ ſunt in Tabula, ſupplendum eſſet per partes, v. g. ſi darentur 45.
min
.
horæ, accipienda eſſent primo min. 30′. deinde 15′. & ſic defectui tabulæ ſatis erit factum. Quoniam.
vero
ſcopus calculi non eſt inda gare motus medios, ſed veros, ideſt, reperire vbinã ſit in Zodiaco ipſum aſtri
corpus
, in hunc enim finem medij motus excogitati ſunt, idcirco neceſſe eſt inueſtigare in quo gradu peri-
pheriæ
ipſius epicly.
Luna ipſa verſetur, quod idem eſt, ac Lunæ Anomaliam ad calculum reuocare, ſit igi-
tur
ſecunda propoſitio.
Ad datum temporis momentum, Anomaliam Lunæ computare. Propoſ. 11.
ADdatum igitur idem tempus, ſit Anomalia ***. inuenienda: eodem igitur tempore vt ſupra diſpoſito, vt
hic
vides per ſingulas temporis ſpecies, accipiendi ſuot motus illi reſpõdentes in ſecunda columna Ta-
bularum
, quæ anomaliæ dicata eſt.
primo qui-
33
Rad
. # 1600
Anni
# 15
Biſſext
. Iunius.
Dies
# 16
Hor
. # 1
Min
. # 15
## Summa Anomaliæ.
44
Sig
. # Gra. # 1.
0
# 6 # 40
9
# 19 # 59
7
# 7 # 50
6
# 29 # 2
0
# 0 # 32
0
# 0 # 8
0
# 4 # 11
dem ex Tabula annorũ accipiatur Radix Ano-
maliæ
, videlicet Sig.
o. Gra. 6. 40′. ſecundo in
directum
annorum 15.
ſumatur ex eadem co-
lumna
9.
19. 59′. & ſic cum reliquis ſpeciebus
temporis
, ex proprijs Tabulis, ex colũna Ano-
maliæ
, ſumpti motus ſcribantur, vti factum.
vides in formula exempli. tandem in vnam re-
digantur
ſummam, quæ ſit o.
4. 11′. vnde co-
gnoſcitur
Lunam diſtare ab epic.
apogæo, vn-
de
incipit numeratio verſus dextram, nullo ſi-
gno
, ſed grad.
tantum 4. 11′. talis locus eſſet in
epic
.
figuræ inferioris in ſequenti facie. vbi eſt
littera
o.
quæ Lunæ poſitio in epicy. facit vt in Zodiaco ſit magis occidentalis, quam epic. centrum; hoc eſt
motus
Lunę verus ſit minor motu medio, quanta vero ſit hæc differẽtia adhuc reſtat inueſtigandũ, hoc enim
fine
Anomaliam hanc computauimus.
hanc porrò differentiam Aſtronomi æquat@onem appellãt, quod per
eam
verus Lunæ motus æquetur;
quam quationem peripſam Anomaliam venantur, varia enim Anoma-
lia
variam efficit æquationem:
quapropter pro ſingulis Anomaliæ gradibus æquationes cõpererunt, eaſq;
in
Tabula æquationum deſcripſerunt, de qua nunc dicendum.
eſt autem æquatio arcus Zodiaci inter lineas
medij
, ac veri motus interceptus, qualis in figura citata eſt arcus M N.
Aequationum Lunæ, & verameius longitudinem ad datum tempus reperire.
Propoſ
. III.
QVoniam vero Anomalia non ſui gratia inueſtigatur, ſed vt per eam æquationem; atque per æquationẽ
verum
motum, ſeu locum Lunæ in Zodiaco reperiamus:
idcirco reliquum eſt, vt per Anomaliam
11793Liber Nonus. rius ad datum tempus computatam. æquationem ei debitam, ex præmiſſa æquationis Tabula eruamus, eaq;
ruxta præcepta vtamur. Erat ſuperior Anomalia Sig. o. gr. 4. 12′. quæ quia nullum ſignum integrum conti-
net
, ſed tantum gr.
4. 12′. ideo in prima ſerie deſcendente reperio gr. 4. in quorum directo ſub prima colum-
na
, cuio.
inſcribitur, accipio 20′. æquationem gr. 4. competentem. minuta autem 12. poſſunt facilitatis cau-
ſa
negligi, cum erroris ferè nihil ingerant.
poteſt autem hæc regula obſeruari; ſi minuta non plura fuerint
quam
30.
ommitti poſlunt: ſi vero plura quam 30. poſſunt pro gradu vno accipi; ſic vt numerus graduũ vna
vnitate
augeatur.
Hæc igitur æquatio quia reſpondet Anomaliæ orioris ſemicirculi, ideo auferenda eſt a
medio
motu longitudinis *** ſuperius computato, vt vera
11
Sig
. # Gra. # 1.
4
# 25 # 2 # Media longitudo.
0
# 0 # 20 # Æquatio demenda.
4
# 24 # 42 # Verus motus ***.
Lunæ longitudo relinquatur;
erat media longitudo, qua
lem
oſtendit formula exẽpli, a qua ſi dematur æquatio nęc
relinquitur
vera Lunæ diſtantia ab æquinoctio.
Sig. 4 gr.
24. 42′. quamuis hæc æquatio fit paulo iuſto minor, quo-
niam
aliquantulum a nouilunio diſtat datum tempus.

Illud
nunc repetendum, quod ſupra monuimus;
datum
videlicet
tempus ex ſuppoſitione referri ad meridianum Venetum, quare in omnibus locis, ſub dicto meri-
diano
, die 16.
Iulij hor. 1. 15′. p. merid. Luna habet prædictam diſtantiam ab æquinoctio, eſtque in gr. 24 42′.
Leonis
.
nos igitur qui Foronoui, nunc relaxationis cauſa degimus, cuius meridianus occidentalior eſt meri-
diano
Veneto, gradu ferè vno, ideo iuxta noſtrum meridianum, ideſt, iuxta horas, &
minuta ad ipſum rela-
ta
, prius hæc Lunæ longitudo abſoluta eſt:
vnus autem gradus importat 4′. minuta horarum, vt parte@ex ta-
bella
ſuperius in cap.
de æquatore poſita. quare ſecundum noſtrum tempus dicendum eſt. die 16. lulij, hor. 1.
&
11. tamen minutis, Lunam obtinuiſſe prædictam veram ab æquinoctio diſtantiam. ſimilis, ſed tamen con-
traria
methodus, ſeruanda eſt, cum ad meridianum magis orientalem, transferenda eſt calculatio.
Quod ſi ad tempus ante Radicem 1600. datum, eſſet calculandum, omnia ſimiliter vt in allato exemplo
ſunt
exequenda;
præterquam quòd ſummæ motuum mediorum collectæ, nõn ſunt addendæ Radicibus mo-
tuum
, ſed demendæ;
addito integro circulo, ſeu ſignis 12. ſi nequeat fieri ſubtractio. ante tamen annum.
Domini 1582. habenda eſſet ratio dierum 10. qui eo anno, ob Calendarij correctonem exempti ſunt: fed
fortè
nimis longum fecimus.
Aliter, & Practicè.
POſſumus autem non iniucunda praxi eandem calculationem abſoluere, ſimulque eius rationem intelli-
gere
.
paretur igitur figura qualis eſt præſens, in qua ſemidiam. epicy. C B. ad ſemidiam. A B. habeat ve-
ram
proportionem, quam ſupra
74[Figure 74] poſuimus.
in ea, linea A B C.
tranſeat per gr. 25. 9′. Scorpio-
nis
, vt referat Radice 6600.
lon-
gltudinis
mediæ Lunæ.
ſic igi-
tur
ſuperius exẽplum dati tem-
poris
in hac figura computabis.

reliquorũ
annorũ 15.
motus eſt
Sig
.
6. gr. 0. 17′. @deo lineã A B.
promoueas
ſecundũ conſequen
tiam
Sig.
6. gr. 0. 17′. perueniet-
que
ad Tauri gr.
25. 29′. quod
pùctis
notabis.
deinde quia mo-
tus
longitudinis mẽſis lunij Biſ
ſext
.
eſt, Sig. 4. gr. 28. 6′. Ideo
promoue
adhuc lineam per to-
tidem
ſig.
gra. . & perueniet ad
gr
.
23 {1/2}. . vbi puncta notabis.
tertio
quia motus dierum 16.
&
horæ
vnius, ac 15′.
eſt ſig. 7. gr.
1
.
31′. vlterius adhuc lineam tan-
tundem
deducas;
peruenietque
ad
gr.
25. Leonis cum 2′. vbi vi-
des
puncta notata;
in eum ſcili-
cet
locum, in quem etiam calcu-
lus
centrũ epic.
coniecit; illucq;
debes
imaginari eſſe translatum
epicyclum
in K.
ſimiliter fac
motibus
Anomaliæ, cuius radix
ad
1600.
eſt ſig. 0. g. 6. 40′. nota-
s
urq;
linea imaginaria B O.
11894De Mundi Fabrica, tur ſecundum reliquos motus annorum 15 menſis Iunij dierum 16. hor. 1. 15′. circum ſeras lineam B O. gra-
datim
, &
tandem quieſcet in R. paulo ante locum o. videlicetin gr. 4. 12′. ab apogæo; hoc eſt, duos ferè gra-
dus
ante o.
debes autem intelligere epic. eſſe translatum ad prædictum gr. Leonis, cum ſuis lineamentis, cir-
ca
centrum K.
ſi igitur produxeris lineam A R S. vſque ad Zodiacum, habebis pro æquatione arcum N S. de-
mendum
a loco medio N.
vt verus Lunæ motus in longitudine relinquatur, qui ſit in gr. 24. 42′. Leonis, vt
pri
us per calculum.
Ad datum temporis instans, Nodum . euchentem reperire. Propoſ. IIII.
IVcundum, ac pariter vtile eſt præſertim ad diuinandas Eclypſes loca Nodorum præſcire. Primo igitur
ad
idem ſuperioris temporis inſtans, ex Tabula med.
motus in annis ex 3. columna, cui inſcribitur, motus,
.
accipem Radicem nodi . quæ eſt è regione rad. 1600. eſtque ſig. 9. gr. 12. 0′. ſecundo motum eius pro
annis
15.
tandem reliquos motus reliquis temporibus
11
# # Sig. # Gra. # 1.
Radix
# 1600 # 9 # 12 # 0
Anni
# 15 # 9 # 20 # 5
Biſſext
. Iunius. # # 9 # 9 # 38
Dies
# 16 # 0 # 0 # 51
Hora
# 1 # 0 # 0 # 0
Min
. # 15 # 0 # 0 # 2
## Summa detrahenda \\ Rad. # 10 # 0 # 36
### # Reliquum. # 11 # 11 # 24
conuenientes ex eadem columna tertia Tabularum.
excipe, eoſque illis adſcribe, vt in formula hac vides.
hos
omnes motus, excepta radice, in vnam ſummam.

cõpone
, vt factũ vides, hanc ſumma à rad.
deme quod
reliquum
erit, indicabit locum .
è cuius diametro re-
peritur
alter nodus .
boreus, ſeu deſcendens. reliquũ
illud
indicat .
diſtare ab æquinoctio per ſigna 11. gr.
10
.
45′ hoe eſt verſari in 11. graduum Piſcium. Ope-
ratio
autem huius calculi diuerſa eſt ab alijs, quoniam
motus
nodorum in Zodiaco eſt retrogradus, ideſt mo-
uetur
in præcedentia, ſeu contra ordinem ſignorum:

quia
enim alij motus in conſequentia procedebant,
ideo
addendi erant radici, per additionem enim continuatur progreſſus in conſequentia;
at vero quoniam
motus
nodorum eſt in præcedentia, ideo motus temporum ſunt ſubtrahendi à ſua radice, per hanc detractio-
nem
fit retroceſſio, ſcu continuatur motus in præcedentia, vt ſpeculanti tibi manifeſtum erit.
Idem practicè.
EOdem modo, ’quo in alijs præcedentibus motibus, poſſumus practicè in figura ſuperiori hunc calculum
abſoluere
:
mouendo tamen lineam A X. quæ eſt radix huius motus, non in conſequentia ſed in præce-
dentia
, ſecundum exigentiam ſingulorum motuum ſingulis temporum ſpeciebus debitorum:
hæc enim.
promotio radicis in præcedentia æquiualet fubtractioni ſuperioris calculi: demonſtratq; apertè cur ea ſub-
ſtractio
ſit facienda.
Motum verum latitudinis Lunæreperire. Propoſ. V.
IAm vero cum conſtet ex calculo Lunam occupare gr. 25. Leonis, nodum verò boreum 11. X. elicitur hinc
Lunam
diſtare à , gr.
164. ſiue ſigna 5. gr. 14. quem appellant motum ***, in latitudinem. propinquam
vero
eſſe , per gr.
16. ſequitnr præter@a Lunam habere latitudinem borealem, cum adhuc verſetur in ſe-
micirculo
ſuæ orbitæ boreali, ideſt, nondum diſtet a , pluſquam 90.
gr. tertio ex hoc motu in latitudinem
eruitur
vera latitudo eius, ideſt, diſtantia eius ab eclyptica, idque auxilio Tabulæ latitudinis Lunæ, quã ſup.
dedimus, nuncq; exemplo dati temporis exponemus.
Veram Lunæ latitudinem ad datum tempus reperire. Propoſ. VI.
PEr præcedentem propoſ. habeas veram ***, diſtãtiam à quæ eſt ſigna 5. gr. 14. cum qua adeas Tabulam
latitudinis
***, &
accipe ſigna 5. in fronte, gradus autem 14. in ſerie prima deſcendente, & in communi
concurſu
verſus 14.
cum columna ſigni quinti, inuenies gr. 1. 23′. pro latitudine ***, quæ borealis eſt, vt etiam
titulus
Tabulæmdicat.
His igitur omnibus computatis habes verum, & abſolutum ***, locum in locum in Zodiaco ad datum tem-
pus
, tam reſpectu longitudinis ab æquinoctio, quam reſpectu diſtantiæ d , necnon eius diſtantię ab eclypti-
ca
, quæ eſt eius latitudo, deſideratur eiusa Sole eiongatio, quæ ſciri nequit ex noſtris Tabul@s, abſque veri
loci
*** calculo, de quo poſtea.
poteſt tamen nunc ex anno quem noſtro Zodiaco inſcripſimus in ſphæra ma-
teria@i
, conoſcere plus minus, in quo gradus ſit ***, quem d@e 16.
Iulij dato, reperies occupare gr. 14 . Luna
autem
eſt in 24 42.
. quare vera ***, elong@tio erit graduum ferè 25.
Sciat demum lector, auxi@io caleuli Aſtronomos condere ſibi Tabulas verorum motuum, quas Epheme
rides
, ſeu Diar@a appellant, quæperpetua nequeunt eſſe, ſed tamen per plures annos oſtendunt ſingulis dic-
bus
vera loca planetarum, omnibus illorum paſſionibus, ideſt, aſpectibus, latitudinibus, ortus, occaſus, &
c.
verum in his nihil àdmirabilius, quam per annos complures intueri, ac contemplari poſie futurarum ecly-
pſ@um
vtriulque luminaris, exactas delineationes.
11995Liber Nonus.
Nouilunium, atque atatem Lun@ reperire. Propoſ. VII.
1 PEraureum numerum currentem, quem hoc modo reperies: Anno Domini propoſito, ideſt, cuius au-
reus
numerus inquirendus eſt, addatur 1.
& numerus compoſitus diuidatur per 19. qui eſt integra pe-
riodus
numeri aurei, vti ſupra dixi, numerus enim non quotiens, ſed qui relinquitur ex hac diuiſione, erit au-
reus
numerus anni propoſiti.
quod ſi ex diuiſione nil remaneat, erit aureus numerus 19. v. g. quæratur aureus
numerus
huius labentis anni 1616.
ei addatur 1. fiunt 1617. hunc diuido per 19. remanent 2. Ergo aureus nu-
merus
huius anni eſt 2.
Quotiens autem eſt 85. cuius nulla habetur ratio, quia tantummodo oſtendit ab anno
Domini
primo hucuſque, elapſas eſſe aurei numeri reuolutiones integras 85.
quod nihit refert. Secundus
autem
quæ ſuperſunt indicant ſecundum annum 86.
reuolutionis præterire. ſequenti anno 1617. erit aureus
num
.
3. & ſic deinceps vſq; ad 19. in gyrum reeurrit.
Aliter idem aſſequeris ex ſequenti Tabella; cuius hic eſt vſus. Primus aureus numerus qui eſt 6. debetur
anno
1582.
correctionis Calendarij à Greg. XIII. Sum. Pont. factæ.
11
Aur
. nu. # 6 # 7 # 8 # 9 # 10 # 11 # 12 # 13 # 14 # 15 # 16 # 17 # 18 # 19 # 1 # 2 # 3 # 4 # 5
Epactæ
. # 26 # 7 # 18 # 29 # 10 # 21 # 2 # 13 # 24 # 5 # 16 # 27 # 8 # 19 # 1 # 12 # 23 # 4 # 15
incipiendo à die 15.
Octobris, qui fuit die correctionis. ſecundus num. 7. debetur anno 1583. & ſic deinceps,
vque
ad quemuis datum annum, ad initium Tabulæ recurrendo, cum opus eſt, quo per recurſu inuenies
allatum
annum 1616.
cadere ſuper numerum 2. quem etiam antea per diuiſionem inuenimus. de prædicta
correctione
agemus in anno ſolari.
Habito igitur vtrouis modo aureo numero currente, adeas Calendarium, cui aureus numerus præſcriba-
tur
;
in eo aureum num. iam inuentum repetas; ijs enim diebus nouilunia erunt, quibus ipſe præfigititur; ſic
anno
præſenti 1616.
vbicumque in Calendario fuerit 3. ibi Luna renaſeitur. porro Eccleſia Latina vſa eſt au-
reis
in Calendario numeris vſque ad annũ correſctionis Calendarij.
deinceps loco eius numeros Epactales
ſubrogauit
.
complures tamen adhuc Calendarium vetus cum aureo numero retinent. Iam vero reperto
die
nouiluni ſi ab eo numeraueris vſque ad currentem diem, numerus ille erit numerus dierum Lunæ, quæ
ætas
Lunæ dicitur.
2 Per Epactas, quæ in nouo Calendario poſt correctionem, loco aurei numeri ſuffectæ ſunt. Epacta, ſi-
ue
potius epactæ ſunt dies illi 11.
quibus annis Lunaris deficit a Solari, vt ſupra diximus, dicuntur epactæ,
quaſi
inditi, aut additi dies;
adduntur enim ſequentis anni Lunationi primæ, vt tota habeatur. ſi igitur ini-
tio
alicuius anni Solaris fiat nouil.
ideſt Sol, & Luna ſimul annum incipiant, Luna diebus 11. prius ſuum an-
num
abſoluet, qui dies 11.
erunt Epacta, non illius anni, ſed ſequẽtis; pertinet enim ad Lunationem primam
ſequentis
anni, ideſt, Luna in principio ſequentis anni habebit dies 11.
addendique eruntalijs diebus, quos
in
ſequenti anno habebit.
quoniam vero nouilunia anticipant ſequenti anno, ſimiliter diebus 11. fit vt ad fi-
nem
huius ſecundi anni Luna abſoluat annum ſuum diebus 22.
priuſquam Sol, qui dies 22. erunt epacta ſe-
quentis
anni tertij.
In fine vero huius tertij anni Luna abſoluet annum diebustantum 3. prius quam Sol; quia
anticipatio
dierum 11.
ante dies 22. prædictos, fecit vt vlt@ma Luna anticipãt dies 33. qui pluſquam integram
lunationem
conflant.
quare Luna abſoluit hoc anno tertio. annum tribus tantum diebus ante Solem. quare
spacta
ſequentis anni quarti erit tantum 3.
ſic quoties epacta ſuperat. 30. abiectis 30. reliquus num. eſt epacta,
&
lunatio illa dicitur Emboliſmica; & annus Emboliſinicus, qui conſtat ex 13. Lunis, v@ſupra diximus. Ad
inuenienda
igitur nouilunia per epactam neceſſe è præſcire epactam currentem, quam ex modo dictis facile
eſt
inuenire, dummodo tenueris epactam aliquam præcedentis alicuius anni, nam per additionẽ continuam
@1
.
dierum conflantur epactæ ſequentium annorum, abiectis 30. quando 30. ſuperant.
Aduertendum tamen eſt, quod currente aureo num. 19. tunc epactæ præcedenti addendi ſunt dies non
11
.
vt ſolet, ſed 12. ad conflandam epactam ſequentis anni, cuius anreus num. erit 1. Verum ex præcedenti
Tabella
, ex qua aureum numerum accepimus, etiam epactas illis ſubſcriptas in promptu habemus:
incipit
etiam
hæc periodus epactarum ab anno 1582.
vna cum aureo numero ſic, quia hoc anno 1616. aureus nume-
rus
eſt 2.
erit epacta 12. illi ſubſcripta. ſequentis anni additi 11. erit 23. & ſic deinceps. habita gitur epacta,
adeas
Calendarium nouum, in quo diebus menſium præfixi ſunt hi numeri epactal@s;
& vbicumque reperies
epactam
currentem, v.
g. 12. pro hoc anno 1616. ibi erunt nouilunia. ſic, hoc lulio menſe, quia 12. præſcr bi-
tur
diei 15.
Ideo cognoſco eo die Lunam renouari; Aetatem autẽ Lunæ hodie quæ eſt 21. lulij, ſic ob ineo;
numero à 15. vſque ad 21. incluſiue vtrinque, ſuntque 7. dies pro ætate Lunæ. plura de hac re videas ſi lubet
apud
P.
Clauium in explicatione Romani Calendarij.
3. Per regulam quandam popularem, quam Epactam vocant, idem & quidem memoriter, ac promptè
@btinebis
, ſic, ep@ctam currentem, &
dies menſis ſimul adduntur, ſumma enim eorum ſi exceſſerit 30. er@t
æ
tas ***, ſi exceſſerit, exceſſus ille erit quæſita ætas.
Et hoc ſolum ſufficit in primis duobus menſibus Ianua-
rij
, &
Februarij, v. g. hoc anno 1616. die 18. Ianuarij volebam ſcire ætatem ***, quia ergo epacta eſt 12 & dies
menſis
ſunt 18.
qui additi faciunt 30. ideo cognoui Lunam habere 30. dies. ſequenti die qui erat 19. addebam
illis
13.
eratque ſumma 31. exceſſus ſupra 30. erat 1. ideo erat nouil. in reliquis vero 10. menſibus, præter ea,
adduntur
etiam numeri Calendarum, ideſt, pro ſingulis Calendis, ſeu Menſibus, vnuminc@piendo a Mar@io,
exempli
gratia hodie, qui eſt 21.
Iulij, tria hęc, dies Menſis 21. Epactam 12. Calendas 5. in vnum colligo,
12096De Mundi Fabrica, que 38. abiectis 30. ſuperſunt 8. dies pro ætate ***, quam ſupra inuenimus eſſe tantum 7. quæ diſcrepantia in-
de
oritur, quia duæ regulæ ſunt ciuiles, &
populares, non omnino Aſtronomicæ, & propterea ætatem ***,
non
omnino exactè exhibent:
ſequuntur enim medium motum *** non verum.
Sciendum etiaminitio anni incipere nouas epactas, ac nouum aureum, numerum; ideſt, ad primam Ia-
nuarij
diem.
Ratio huius vulgaris regulæ, quam ſolum apud Ioan. Lucidum vidi, hæc eſt. Primo in duobus primis
menſibus
Ianuarij, &
Februarij computantur tantum dies epactæ currentis, & dies menſis, quia epactæ per-
tinent
ad primam anni lunationem, &
dies menſis pariter ſunt dies lunę; vt in allato exemplo ad diem 18. Ia-
nuarij
;
computo dies 18. quia eos Luna acquiſciuit a principio anni vſq; ad 18. diem; computo etiam epactam
12
.
quia totidem dies habebat Luna in principio anni. quando ſumma excedit 30. abijcitur 30. quæ eſt inte-
gra
lunatio, &
accipitur exceſſus pro ætate ***, quæritur enim ætas Lunæ, omiſſis integris lunationibus. in his
duobus
menſibus non computantur Calendæ, quia hi duo menſes ſimul efficiunt duas integras lunationes,
ideſt
, dies 59.
eſt enim prima lunatio dierum 30. ſecunda vero dierum 29. qui ſimul pariter efficiunt 59. in re-
liquis
10.
menſibus, computantur etiam Calendæ eorum, ideſt, pro ſingulis dies 1. quia à Martio inciuſiuè in-
cipiendo
ſinguli mẽſes ſuperant lunationem vnam vno die, qui etiam in ætatem lunationum præteritarum,
computari
debent.
Exempli gr. hoc anno 1616. die 13. Martij; pro ætate Lunæ indaganda computabam 31.
dies menſis; item 12. pro epacta, quia pertinent ad lunationes hactenus elapſas. computo tandem 1. pro Ca-
lendis
Martij quia Martius habet dies 31.
quibus vno die ſuperat lunationem ſibi reſpondentem, quæ eſt 30.
dierum
.
omnibus ſimul computatis fit ſumma dierum 44. abiectis 30. ſuperſunt 14. dies ætatis Lunę. Vbi con-
ſiderandum
eſt, quod tacite omittuntur omnes integræ lunationes a principio anni, vſque ad oblatuin diem
exactæ
;
vna ſcilicet pro ſingulis menſibus, ſeu pro quolibet menſe. Computantur tandem Calendæ, quia vl-
tra
integras Lunas, quilibet menſis exhibet dies vnum amplius ad Lunam pertinentem.
ſuntque Calen-
, tanquam epactæ quædam partiales menſium præteritorum;
ex quibus paulatim conflatur epacta ſeq. an-
ni
.
quamuis autem ſin tantumt 10. mẽſes vſq; ad finem anni, aſtronomi tamen, qui has regulas ciuiles condi-
derunt
, aſſumunt pro epacta 11.
ſic enim melius regulæ huius regulas conſeruatur.
Sciendum poſtremo, haſce regulas epactales, non exactè veram Lunæ etatem exhibere, ſed ſemper paulo
minorem
vera, quia tamen exiguus eſt error, ideo in vulgus vtiles ſunt.
4 Per Aſtronomicum calculum, & quidem præciſius, quam per præcedentes vulgares regulas. primo
igitur
oportet ſcire, ad datum temporis inſtans, loca luminarium in Zodiaco, &
conſequẽtur quanta ſit elon-
gatio
*** a ***, quam propoſ.
6. inuenimus fuiſſe gr. 30. quoniam vero Luna elongatur a Sole diario motu gr.
12′ 11′. ſi prædicta elongatio diuidatur per hunc motum diarium, quotiens numerus indicabit quot diebus
anteceſſerit
nouilunium, quare cum 12.
11′. contineantur bis in 30. neceſſe erit nouilunium præceſſiſſe duo-
bus
diebus momẽtum temporis dati, Iulij die 16.
h. 1 {1/4}. p. m. rurſus diuiſis 30. per 12. 11′ ſuperſunt 338′. min.
ea
diuidenda erant per horariam elongationem Lunæ a Sole:
quæ ex diaria 12. 11′, facilè habetur, eſt enim.
illius
pars 24.
videlicet 30′. 27″. diuiſis igiter 338′. per 30′. 27'. proueniũt ferè 11. horæ ſcilicet, quibus præter
duos
dies nouilunium anteceſſit tempus datum.
præceſſit igitur dies 2. h. 11. quibus demptis ex dato tempo-
re
diei 16.
h. 1 {1/4}. p. m. remanet dies 13. h. 14 {1/4}. p. m. ideſt, duabus hor. poſt mediam noctem, quæ interce-
dit
inter diem 13.
& 14.
Aliter exactius.
EX calculo ***, quem infra habebis, necnon ex calculo ***, habeas ad datum tempus mediam vtriuſq; lon-
gitudinem
ab æquinoctio atque hinc mediam *** a *** elongationem, quam per diurnam elongationem
mediam
12.
11′. diuide, quotiens enim dabit dies, quibus medium nouil. præceſſit datum tempus. medium
noui
l.
eſt coniunctio centri epicycli cum loco Solis medio. habito temporis coniunctionis mediæ , ad il-
lud
computa æquationes tam ***, quam ***, ex quibus cognoſces quantum tempus mediæ , diſtent vera lo-
ca
luminarium.
ſi Luna Solem præcedit, ideſt ſi habet minorem diſtantiam ab æquinoctio, nondum facta eſt
vera
, ſeu nouil, conſidera igitur veram luminarium diſlantiam, ideſt, quot gradus diſtent, &
conijcere po-
teris
quot horis poſt mediam , futurum ſit verum nouilunium:
ſi vero Luna Solẽ ſequatur, iam ante mediã
, præceſſit vera;
idque tot horis, quot diſtantia luminarium vera importare videris. quia vera in ſuperiori
exemplo
, tempore mediæ , quæ fuit circa meridiem diei 13.
Luna ſequebatur per 3. circiter gradus, quibus
Luna
a Sole elongatur per horas ferè 6.
ideo verum nouilunium factum eſt die 13. hora poſt merid. 18. Præ-
terea
quia Luna erat in ſuperiori parte epicycli propè apogæum, vbi reſpectu motus longitudinis, &
elon-
gationis
a ***, propterea tardiſſima euadit, fit vt verum nouilunium adhuc prius acciderit;
videlicet circa.
diei 31. mediam noctem. ex quibus etiam ætas *** conſtabit. Verum iſta ſubtilius indagere, extra præfixas no-
bis
metas nimis excurrit.
Inuenire tempus, ſeu horas, quibus noctu Luna luceat. Propoſ. VIII.
HIc Aſtronomi loquuntur de horis inæqualibus, quibus olim Romani vtebantur, & quibus tam æſtate,
quam
hyeme;
tam diem, quam noctẽ, in 12. horas diuidebant, quæ propterea dictæ ſunt inæquales, quia
pro
varia diei, ac noct s magnitudine ipſæ quoque variæ erant.
Cum enim maximi erant dies, ipſæ quoque
maximæ
erant;
cum minimi, minimæ. ſemper tamen ſunt partes diei, vel noctis, duodecimæ de his in
12197Liber Nonus. @elio dictum eſt, nonne 12. ſunt horæ diei@ ratio autem cur Aſtronomi hoc loco eas adhibeant, eſt quia ani-
maduerterunt
, ita ſe habere ætatem, ſeu dies Lunę, vique ad plenitunium, ad horas inæquales, quibus ea no-
ctu
lucet;
quemadmodum ſe habent 5. ad 4. Pariter poſt plenilunium reliquum eius ætatis, aut reliquos eius
dies
vſq;
ad 30. ita ſe habere ad horas, quibus noctu lucet, vt 5. ad 4. quare vt haſce horas reperiant, ſic agunt:
Aetatem Lunæ per ſuperiores regulas, v. g. per epactam inueniunt, cui addunt vnitatem; quoniam, vti di-
ximus
, ætas Lunæ per regulas aurei numeri aut epactarũ inuenta, eſt aliquanto vera minor.
hanc igitur æta-
tem
ſic auctam, multiplicant per 4.
numerumq; genitum diuidunt per 5. Quotiens enim indicat horas inæ-
quales
, ſiue partes duodecimas noctis, quibus Luna ſplendet;
& ſi ſuperſint aliquot vnitates ex hac diurſione;
indicabunt totidem quintas partes vnius horæ, quibus præterea ſplendet.
poſt plenilunium vero eædem.
computãdæ
ſunt ante Solis ortum;
ratio eſt, quia creſcente Luna, ſiue ante plenil. fulſio ipſius eſt veſpertina,
occaſo
enim Sole ſtatim in cælo apparet:
eadem vero decreſcente ſiue poſt plenil. fulſio eius matutina eſt;
quia
ſingulis noctibus, vna ferè hora tardius oritur;
ſed vſque mane fulget. ſi vero ſit ipſum plenil. tota nocte
fulget
, quia occidente Sole oritur, &
oriente occidit, v. g. hoc anno 1616. die 23. Iulij, reperio per epactas in
Calẽdario
ſcriptas, ætatem Lunæ eſſe 9.
dierum, & addita vnitate, eſſe 10. quos in 4. duco, fiunt 40. hos diuido
per
5.
fiunt 8. pro quotiẽte. Luna igitur noctu lucet per horas 8. integras poſt Solis occaſum, quoniã creſcens
eſt
, atq;
ante plenil. rurſus eodem anno die 3. Auguſti, reperio ætatẽ Lunæ dierum 20. additaq; vnitate 21. &
quia
tranſactũ eſt plenil.
accipio reliquum ætatis Lunę vſque ad 30. qui ſunt dies 9. quibus per 4. multiplicatis
producitur
36.
hunc diuido per 5. fit quotiens 7 {1/5}. qui indicat Lunã, mane ante Solis ortũ, fulgere per horas 7.
inæquales
, {3/5}.
horæ. eſt enim decreſcens. præterea ſit in plenil. ætas Lunæ dies 15. hancduco in 4. fiunt 60.
hunc
diuido per 5.
erit quotiens 12. ideſt, horæ 12. inæquales, quæ totam noctem cõplent. Eadem ratione.
reperies
Lunam in ambabus quadraturis, ideſt vel cum creſcẽs habet dies 7 {1/2}.
vel cum ei ſeneſcenti ſuperſunt
7
{1/2}.
ſplendeſcere per 6. horas inæquales; hoc eſt, per dimidiã noctem, quæ tunc erit veſpertina, nunc matutina.
Hęc porrò@regula nititur regula aurea, ſeu trium, quoniã enim ita eſt 5. ad 4. ſicut dies Lunę ad horas inæqu.
quibus fulget; ſuntq; ſemper tres termini noti, videlicet 5. 4. & 10. v. g. dies Lunæ; fit vt ſi 4. in dies Lunæ, v. g.
10
.
ducantur, & productus diuidãtur per 5. proueniãt in quotiente horæ inęquales fulſionis nocturnę lunaris.
Hac igitur regula vti poſſumus, cum oportuerit nocturnam Lunæ fulſionem indagere; verum, vt nos hoc
labore
leuaremur, condita eſt per præcedentem regulam ſequens Tabella, in qua per ætatem Lunæ præha-
bitam
, ſtatim ſine vllo numerorum labore, nocturnam Lunæ fulſionem reperies.
Tabella inuentionis temporis quo Luna nocta lucet.
11
## Aetas ***. ante ple- \\ nil.ſeu creſcentis. ## Horæ inæquales \\ quibus lucet. ## Ætas *** poſt p. enil. \\ ideſtſeneſcentis.
1
# # {4/5} # # 29
2
# # 1 {3/5} # # 28
3
# # 2 {2/5} # # 27
4
# # 3 {1/5} # # 26
5
# # 4 # # 25
6
# # 4 {4/5} # # 24
7
# # 5 {2/5} # # 23
8
# # 6 {1/2} # # 22
9
# # 7 {1/5} # # 21
10
# # 8 # # 20
11
# # 8 {4/5} # # 19
12
# # 9 {3/5} # # 18
13
# # 10 {2/5} # # 17
14
# # 11 {1/5} # # 16
15
# Pleni- # 12 # Lunium. # 15
VSus Tabellæ eſt hic: Aetatẽ Lunæ prę-
habitam
accipe in columna ſiniſtra an-
te
plenil.
in dextra poſt. Et è regione illius
in
columna media reperies horas inęquales
nocturn@s
fulſionis Lunæ:
quæ ante plenil.
poſt Solis occaſum numerandæ ſunt: Poſt
plenil
.
ante Solis ortum, v. g. ſuperius ætas
Lunæ
erat 10.
dies, quæ in columna ſiniſtra
reperitur
ante, plenil.
è cuius directo, in me-
di
a columna reſpondent 8.
horæ inæquales
quibus
poſt occaſum Luna fulgebat.
Rurſus in altero exemplo ętas Lunæ erat
dierum
21.
poſt plenil. quæ reperitur in co-
lumna
dextra, cui in media relpondent ho-
7 {1/5}.
inæquales, quibus ante ortum Solis
ſplendebat
.
Porrò non difficile erit cognoſcere quot
horis
etiam æqualibus ſplendeat:
cognito
enim
numero horarũ inæqua ium, quæ no-
ctem
oblatam complent, eum diuide in par-
tes
12.
æquales, tot enim ex dictis partibus
Luna
lucebit, quot etiam horas inæquales,
v
.
g. quia in ſuperiori exemplo diei 23. lulij
horæ
nocturnæ æquales ſunt 9.
in noſtra al-
titudinc
poli gr.
45. Luna autem lucet ho-
ras
inæquales 8.
ideſt, 8. duodecimas illius
noctis
.
diuiſis igitur hor. ęqualibus 9. per 12.
fit quotiens {3/4}. horæ inæqualis, quæ eſt pars
duodecima
noctis illius.
Luna igitur lucet
per
8.
huius duodecimas. ſi igitur {3/4}. ducãtur
in
8.
gignentur {24/@4}. ſine 6. vnde colligitur Lu-
nam
lucere h.
6. æqualibus veſpertinis, ſiue
poſt
occaſum Solis.
12298De Mundi Fabrica,
Poſtremo Lector aduertat hæc tempora non omnino exactè reperiri; tum quia pendent ab ætate Lunæ
per
epactas, aut aureum numerum inuenta;
quæ vti ſupra diximus regulæ populares ſunt; tum etiam ob alias
Lunæ
motus irregularitates:
ſatis tamen eſt, ac valde vtile, ea plus minus comperta habere poſſe.
Eclypſim Lunæ prædicer@. Propoſ. VIII.
NEgotium iſtud ſummæ ſubtilitatis eſt, ac proinde multis etiam tricis impeditum. nihil autem in tota.
Aſtronom. vulgo admirabilius, quam hæc tam exacta eclypſium diuinatio, præſertim ad annos com-
plures
:
Annunciate nobis quæ futura ſunt, & eritis ſicut Dij, inquit Sapiens. merito igitur in ſui admiratio-
nem
cunctos morales pertrahit, ac ſimul in ſyderalis ſcientiæ venerationem.
merito etiam Anaxagoras Cla-
zomenius
, qui primus lunares defectus prædixit, ſummo honore habitus eſt, ante Domini aduentum ann.
fe-
550.
alius etiam ob id ab rege Syracuſano Talento donatus eſt.
Par igitur eſt, cum ad hunc Aſtronomiæ apicem aſcendere nunc nequeamus, ſaltem eum à longe indigi-
tare
.
Exempli gratia libeat examinare ſequens plenilunium huius menſis lulij, an ſit eclypticum. oportet
igitur
, primo inuenire mediam luminarium .
oppoſitionem, rudi Minerua per regulas traditas, qua rum
melior
eſt ea, quæ calculo nititur.
quia igitur ſuperius inuentum eſt nouil. menſis eurrentis contigiſſe circa
mediam
noctem ſequentem poſt dies 13.
ideo hinc conijcij plenilunij futuri tempus hoc modo, tempus me.
11
D
. # H. # I
13
. # 22. # 0,.
14
. # 18. # 22,.
28
. # 6. # 22.
diæ lunationis eſt dies 14 hora 18.
22′. hoc tempus addo tẽpore nouilunij, ideſt, diei-
13
.
& horis 12. fiuntq; dies 28. horæ 6. 22′. lulij, pro tempore plenilunij futuri. Iam
vero
antequam rem exactius expendam inquiro ad hoc tempus plenilunij locũ .
per calculum, inuenioque eum eſſe in 10. gr. 26′. min. . & conſequenter eſſe in
gr
.
10. 36. . cum autem ***. ſit in 5. gr. 12′. erit ***. ei oppoſita in 6. 12′. vbi pro-
citur
vmbra terræ.
Ergo ***. diſtat a . ideſt a loco, à quo non longè defectus con-
tingunt
per gr.
34. ſciendum autem eſt, quod ſi plenilunium verum, ſeu ſi ***. in vera
oppoſitione
, non diſtiterit a nodis, pluſquam gr.
12. hinc inde, futuram eſſe aliquam
eclypſim
, atque eo maiorem, quo nodis propius acciderit.
hanc diſtantiam vocant
terminos
eclypticos;
quod intra eos defectus omnes contingant, extra eos fieri nequeant: Ratio eſt, quia in
hiſce
terminis, Luna habet talem latitudinem, vt ſemidiameter ipſius, &
ſemid. vmbrę terræ, occurrentes ſibi
in
anguſtijs illis, nequeant ſibi mutuo de via cedere, ſed ***.
cogitur vmbram terræ perſt@ingere, aut in eam
impingere
.
cum ergo in hoc plenilunio ***. diſtet à . a gr. 34. & a . conſequenter gr. 146. certum eſt nullam
fore
eclyp.
quare non amplius de eo cogito.
Rurſus examino ſequens Auguſti plenil. quod ſic reperio, quia ab vno plenilunio ad alterum ſunt dies 29.
h. 12. {3/4}. eos addo diebus 28. h. 6. lulij, ideſt, tempori plenilunij; conflanturq; dies 57. h. 18 {3/4}. a quibus demo dies
31
.
meuſis lulij, remanentq; dies 26. h. 18 {3/4}. Auguſti, pro tempore plenilunij (aliter tamen potuiſſet inueniri
hoc
plenilunium ex ſuperioribus præceptis, iuxta lectoris ſolertiam.)
hoc autem tẽpore oppoſitus locus ***.
ſiue
locus vmbræ terræ, eſt in gr.
4. . eodem tempore video ex calculo . eſſe in gr. 9. . quare plenil. diſtat
2
.
gr. tantum 5. ergo cum ſit intra diſtantiam gr. 12. & quidem multum, hinc certo prænuncio futurum lu-
narem
defectum;
& quidem ſatis magnum, cum in magnis anguſtijs vmbræ Luna occurrat. in tali enim di-
ſtantia
a .
habet latitudinem 26′. ſemid. autem vmbræ occupat min. ferè 50′. ſemid. verò Lunę eſt min. 17′.
Sit igitur figura in qua A B. ſit eclyptica C D. fit via lunaris E. ſit . E F. ſit diſtantia gr. 5. a . F G. ſit la-
75[Figure 75] titudo ***.
26′. circulũ vnibræ ſit circa cen-
trum
F.
cuius ſemid. F H. 50′. Luna ſit cir-
ca
centrum G.
cuius ſemid. G I. 17′. quare
tota
Luna ambulabit aliquandiu in tene-
bris
.
Erit igitur defectus totalis cum mo-
ra
.
Quod ſi ad hoc tempus quæratur Lu-
ęquatio, ea erit 27.
adiectiua, ideſt, Lu-
na
in motu diurno, ſequitur centrum vm-
bræ
per 27′.
quare adhuc colligo hunc ve-
rum
defectum contingere priuſquam me-
dium
vna fermè hora, propter 27′.
Et quia
videtur
duratura horas circiter 4.
ideo ini-
tium
eius erit dies 26.
Auguſti poſt merid.
h. 15. quod erit mane diei 27. ciuilis, ante
ortum
Solis horis ferè duabus.
atq; hæc rudi Minerua; reliqua vero eius accidentia exactius inueſtigare, al-
tiſſimi
eſt loci, atque extra noſtros limites nimis euagatur:
qua etiam de cauſa, nihil de æquatione temporis
viſum
eſt dicere, cum ea res nimis abſtruſa ſit, calculatoreſq;
exactos tantum condeceat.
12399
LIBER DECIMVS
DE
SOLE.
POſt Lunam luminare minus, conueniens eſt ad Solem alterum luminare maius, quod inter
omnia
naturæ opera pulchritudine ac maieſtate antecellit, gradum facere, cum ipſe veluti
eæterorum
planetarum Dominus, medium inter eos locum communi Aſtronomorũ con-
ſenſu
obtineat.
præterea quoniam ipſius regio cæleſtis, ſeu cælum, necnon ipſius gyratio-
nes
terræ ac mundi centrum@, non ſecus ac elementa, &
Luna reſpiciunt. aliam rationem.
addunt Aſtronomi non adeo veteres, ſed tamen probatiſſimi Copernicus, Tycho, & nunc
etiam
Keplerus, quod videlicet Sol ipſe ſit veluti centrum, circa quod reliqui omnes plane-
, præter Lunam, ſuos curſus circumducant.
quod ipſi proprijs obſeruationibus ſe depræhendiſſe aſſerunt:
quamuis
, quod ad Mercurium, ac Venerem attinet, etiam veteres idem ſenſerint, vt ex Vitruuio, &
Martiano
Capella
manifeſtum eſt, quorum verba ſuis locis recitabuntur.
tandem quoniam ſupra Lunam in cæleſtium
corporum
ordine primus collocari debeat:
quamuis enim Venus, & Mercurius, & ſecundum Tychonem
atque
Keplerum, Mars etiam, aliquando Lunam ac Solem interſint, id tamen non eſt perpetuum;
imo ſæpè
contingit
eos ſimul ſupra Solem efferri, nihilque propterea tunc, quod ſciamus inter duo luminaria, præter
ingens
cæli interuallum interponi.
De loco Solis, ſiue distantia eius à centro Terræ. Cap. I.
1 SOlem eſſe Luna altiorem ex ſolaribus eclypſibus perſpicuum eſt, ideo enim Sol priuatur lumine, quòd
infra
ipſum tunc temporis Luna ſubterlabatur;
quod quidem ſenſu ipſo percipimus; vt infra patebie
eum
de hac eclypſi, ac modis eam inſpiciendi agemus.
Idem patet ex vmbris Solis, & Lunæ, vt in Luna.
diximus.
2 At vero quantum ſupra Lunam eleuetur, ſeu quanta ſit eius à centro mundi diſtantia, hiſce rationibus
indagare
conati ſunt.
quarũ ſit ea, quæ à parallaxi deſumitur, quæ vt probè percipiatur repetenda prius ſunt
ea
, quæ ſupra de parallaxi Lunæ diximus.
ex ſententia igitur Copernici, ac Tychonis, quorum obſeruationes
maximè
probantur, aliquam Sol exhibet parallaxim, quoniam terræ ſemidiameter non eſt prorſus inſenſibi-
lis
ad diſtantiam Solis à terra.
Vtautem hanc aſpectus diuerſitatem aſſequerentur, neceſſe fuit eos prius cer-
tum
habuiſſe Solis centrum ſemper ſub eclyptica progredi, quod Aſtronomi hiſce modis compererunt.
pri-
mo
per organicas obſeruationes menſurando quotidie eius ab æquatore declinationem, præſertim cum me-
ridianum
circulum pertranſit;
collegerunt enim eum ad æquatorem ſenſim ac proportionaliter, ita accede-
re
, ac recedere, vt eclypticam ipſam deſcribat.
ſecundo & quidem certius à Lunæ defectibus idem cognoue-
runt
, in ijs enim luminaria diametraliter, ſaltem ſecundum partem aliquam, opponuntur, &
varij Lunæ de-
fectus
, qui modo magni, modo parui, modo boreales, modo auſtrales, modo partiales, modo totales, omnes ſi-
mul
manifeſtè conuincunt vmbram terræ quæ directè in auerſas Soli partes eijcitur, ita ferri in eclyptica, vt
axis
eius, ſiue medium eius ſemper eclypticam obtineat.
vnde collegerunt Solis quoque medium in parte dia-
metraliter
oppoſita, eclypticam poſſidere.
hoc igitur aſſumpto ſic Solis parallaxim rimati ſunt, per Aſtrono-
micum
quadrantcm aſtronomice collocatum, obſeruant Solis meridianam ſupra horiyontem altitudiuem,
præſertim
eam, quæ circa gr.
45. aut ſupra eleuatur, ibi enim refractiones ceſſant, quę parallaxibus negotium
faceſſunt
.
Hæc igitur Solis altitudo organicè depræhenſa minor erit altitudine illius eclypticæ gradus, quẽ
Sol
tunc temporis occupabit, &
conſequẽter minor vera Solis altitudine. facile eſt autem cognoſcere veram
gradus
cuiuſuis eclypticæ altitudinem horizontalem, cognita enim poli altitudine datæ regionis, ſequitur
notas
eſſe meridianas omnium eclypticæ punctorum altitudinem;
quia notas habent ab æquatore declina-
@iones
;
æquator autem notam habet merid. altitudinem, quæ ſemper eſt altitudinis poli complementum, vt
76[Figure 76] ſupra oſtenſum eſt.
differentia igitur, inter veram Solis altitudinem, &
obſeruatam
erit quæſita viſus ab erratio, ſeu parallaxis, quæ melius in fi-
gura
percipientur, in qua Sol ſit vbi D.
eleuatus ſupra horizontem F E.
quantitate arcus D E. v. g. grad. 45. & conſequenter diſtet a@vertice A. to-
tidem
gr.
45. ſitque hæc vera eius eleuatio, aut diſtantia ab horizonte co-
gnita
ex eleuatione gr.
Solis, in qua Sol tempore obſeruationis moratur,
vt
ſupra indicatum eſt.
iam ſi ab oculo in ſuperficie terræ poſito, v. g. in
B
.
indagetur per inſtrumentum diſtantia eius à vertice A. apparebit hæc
diſtãtia
maior, quam gr.
45. ideſt maior quam vera, ſeu maior quã ſit arcus
A
D.
angulus enim A B D. maior eſt angulo B C D. per 16. primi Elem.
quare
ſi ex cẽtro B.
deſcriptus, intelligatur arcus H I M. is plures gr. con-
tinebit
, quam arcus A D.
hunc arcum exhibet inſtrumentum obſeruato-
ris
, veluti quadrans, quia centrum eius ponitur in B.
& latus vnum con-
gruens
lineæ A B.
linea flducia in dioptra congruit lineæ B D. arcus
124100De Mundi Fabrica, eius cum vergat ad Solẽ, intercipietur pars eius inter lineas H B. B D. quæ pars cum diuiſa ſit in gr. & in min.
ſtatim oſtendit eius quantitatem, ac proinde exceſſum anguli A B D. ſupra angul. A C D. qui exceſſus vt ſu-
pra
in Luna monuimus, æqualis eſt angulo D.
ac propterea ipſe eſt parallaxis ſeu euariatio. cum igitur in tri-
gono
B C D.
noti ſint anguli, & etiam latus B C. quippe terrę ſemidiameter, nota etiam euadet laterum pro-
portio
per 6.
Appar. ideſt, quoties latus B C. contineatur in latere C D. ideſt, quot terræ ſemidiametris Sol à
terra
, &
conſequenter notum erit, quantum ſupra Lunam eleuetur. Porrò ſi ſolus angulus D. qui parallaxis
Soli
s eſt conferatur cum parallaxi Lunæ, manifeſtabit Solem eſſe ipſa altiorem, quia in Sole minor eſt, quam
in
Luna:
ſydus autem illud ſublimius eſt, cuius parallaxís (cæteris paribus) minor eſt. debent autem duo ſy-
dera
quòrum parallaxis comparantur, eſſe in eadem vera altitudine ſupra horizontem.
poteſt etiam inferius
ſydus
minorem exhibere parallaxim quam ſuperius ſi illud ſit ſupra horizõtem altius, vt ſi Luna ſit in M.
ea-
dem
altitudine cum Sol erit angulus B M C.
maior angulo D. per 16. primi Elem. at vero exiſtete Luna in I.
77[Figure 77] altiore ſupra horizõtem, poterit angulus I.
qui eſt parallaxis minor eſſe,
quam
angulus D.
quamuis Luna ſit terræ propior. cum ergo ſeruata pa-
ri
altitudine ab horizonte, Sol minorem efficiat paral.
euidens eſt ipſum
Lunam
eſſe ſuperiorem.
parall. autẽ Solis in altitudine gr. 45 proditur à
peritis
Aſtronomis eſſe 2′.
12″. maxima vero quæ eſſe poſſit apud hori-
zontem
eſt 3′.
7″. computatis refractionibus: quæ parallaxes multo mi-
nores
ſunt ijs, quas ſupra Lunæ attribuimus.
3 Eandẽ Solis à terra altitudinẽ Ariſtarchus Samius, antiquiſſimus
Aſtronomus
in libello de diſtantijs, ac magnitudinibus Solis, Lunæ &

terræ
;
ſic ſubtiliſſime indagauit. primo autem ſupponit (quod facile eſt
obſeruare
) Lunã cum nobis dimidiata ſplendet a Sole per gr.
87. diſtare.
ſecundo conſinium illud, quod in Luna ſplendidum a tenebris diuidit,
eſſe
circuli peripheriam, qui ita in oculum noſtrum vergit, vt ſi planum
eius
extendatur, oculo noſtro occurrat.
ſit iam figura in qua terra vbi B.
dimidiata
C I O N.
pars illuminata I O N. circulus diuidens opacũ a ſplendido ſit ſub linea I N. quæ ad ocu-
lum
noſtrum in B.
dirigatur. quia vero pars ſplendida I O N. ſemper recta Solem aſpicit, ſit vt ſi producatur
78[Figure 78] linea C O.
perpendicularis ipſi lineæ I N. ipſa ad Solis centrum A. pertineat. fit
præterea
angulus D B A.
gr. 87. quot ſcilicet Luna dimidiata a Sole recedit; erit
igitur
trigonum A B C.
notorum angulorum, angulus enim ad C. in centro Lu-
eſt rectus, angulus B eſt gr.
87. quare & reliquus A. 3. gr. non latebit. conſe-
quenter
per 5.
apparatus eſt conſtructione trianguli huic magno ſimilis, non la-
tebunt
proportiones laterum:
vnde notum erit quoties B C. contineatur in B A.
ideſt, quoties diſtantia Lunæ a terra ſuperetur a diſtantia Solis.
4 Iuxta modum Ptolemæi, qui primo ſupponit diſtantiam Lunæ à terra eſ-
ſe
cognitam, vt ſuperius oſtenſum eſt, ſecundo cognitam eſſe proportionem dia-
metrorum
terræ, &
vmbræ eius, in loco tranſitus Lunæ; vti eriam oſtenſum eſt
ſupra
.
tertio aliquando Lunam ita Solem eclypſare vt ipſum abſque vlla mora
totum
contegat.
fit in figura ſeq. terra G K E. diſtantia Lunæ ab ea K L. quan-
do
Solem totum fine mora obumbrat.
diameter vmbræ, in loco tranſitus Lunæ
ſit
Q R.
productis ergo lineis G Q. E R. coibunt in S. quare vmbra terræ erit
G
S E.
quapropter ſi ædem lineæ in alteram quoq; partem extendantur verſus
A
.
& C. ipſæ neceſiario tangent hinc in de ſolare corpus; cum extremi radij So-
lis
ſint vmbrarum finitores, vt ſupra cum de lumine, &
vmbra mudi expoſuimus.
producatur etiam linea S K A. per centrum terræ, quæ ſit axis vmbræ, in alteram
partem
verſus D.
ſitque ea Luna N L O. ſecundum centrum L. ſintq; L K. K F.
æquales
:
ſi igitur ducantur lineæ K N. K O. Lunam tangentes, producanturq;
verſus
Solem, ipſum neceſſario vtrinque contingent;
aliter Luna non eſſet in ea
diſtantia
in qua totum Solem ſine mora nobis occultaret.
tam igitur duæ lineæ
S
A.
S C. quam duæ K A. K C. in ijſdem ferè partibus A, & C. Soli occurrunt;
imò
ſibi mutuo occurrunt propè puncta A C.
quare diſtantia ſeu linea A C. erit
Solis
diameter, cuius centrum D.
cum itaque nota ſint ea, quæ ſuppoſuimus, po-
terimus
hanc figuram cum ſuis veris proportionibus delineare (quemadmodum
fecimus
in figura pag.
78.) ſicque in ea ad ſenſum apparebit, quanta ſit diſtantia
D
K.
Solis a terra, ideſt, quot terræ ſemidiametri contineat, quotieſque Luna-
rem
diſtantiam L K.
excedat, quod præcipuè intendimus. erit etiam figura hæc
parua
ſimilis omnino illi magnę, quam in mundo concipimus;
conſtabunt etiam
ambæ
ex triangulis ſimilibus.
Hiſce igitur modis ex accuratis obſeruationibus
tradunt
Aſtronomi minorem ſeu perigæam Solis diſtantiam conſtare ſemidia-
metris
terræ 1101.
mediam vero 1′142′. maximam vero 1182.
Ex quibus obiter etiam colligimus craſſitiẽ cęli, aut regionis ſolaris, per quam
ſcilicet
Sol ſuſque deque exſpaciatur eſſe 81.
terræ ſemidiametros. Demum me-
mineris
non ſic Solem ſupra Lunam collocaſſe, vt nullus alius planeta
125101Liber Decimus. do interſit, vt etiam initio innuimus, & infra demonſtrabimus Venus & Mercurius directà infra Solem ali
quando
deſcendunt;
Mars etiam infra Solis regionem quandoq; defertur.
De Solis Figura. Cap. II.
SOlem eſſe ſphæricumomnes tum Philoſophi@, tum Mathematici conſentiunt, hiſce rationibus perſuaſi
Prima
, quia hæc figura ſola videtur aptiſſima lumini ad omnes partes æquè diffundendo;
quod maximè
Soli
, quod totius mundi luminare maius eſt, competit.
Secunda, cum Terra, Aqua, Luna, Venus etiam vt
oftendemus
, ſint ſphærica, multo magis eadem Soli figura attribuenda erit.
Tertia inidem conſentiunt So-
lis
illuminationes quæ omnes, per quoduis foramen quantumuis irregulare illapſæ, ad perfectam tamen ro-
@unditatem
poſt iuſtum interuallum tandem perueniunt, vt poſtea oſtendemus:
quæ ſaltem eius circularem
79[Figure 79] rotunditatem conuincunt.
Quarta, eaque noua ratio deſumitur à corporibus il-
lis
, quæ circa Solem tarde, per Teleſcopium moueri depræhenſa ſunt, quæq;
ob
ſimilitudinem
, Solis maculæ denominatæ ſunt.
ea enim ita circa Solem moueri
apparent
, ac ſi circa corpus globoſum mouerentur, ſit namq;
Sol circa centrum
B
.
oculus vero noſter in A. macula quæpiam incipiat apparere in extremitate
Solis
vt in C.
vbi quia oculo A. obliquè obijcitur, videtur contractior, & minor,
quam
in alijs locis, per quæ mouetur ad D.
in qu@bus ſen ſim ſem per augeri vide-
tur
, donec ſit in D.
vbi maxima ſpectatur, quoniam oculo rectè, ac ſecundum to-
tam
ſui longitudinem obijcitur;
ac propterea latior, & maior cernitur. vnde di-
ſcedens
iterum minor, ac minor videtur donec promota ſit ad alterum extremũ
E
.
vbi iterum minima ſicuti etiam apud C. ob ſui obliquitate m conſpicitur. quæ
apparentia
ſatis conuincit Solis ſphæricitatem.
Porrò omnes rationes oſten-
dunt
Solem eſſe quidem rotũdum, non autem eſſe integram ſphæram, ſed ſolum
hemiſphærium
;
poſito enim Sole hemiſphærico ſaluantur p hænomena, ſicuti
etiam
in Luna monuimus.
pariter ex ijs rationibus non aſſeritur perfecta ac geo-
metrica
Solis ſphæricitas, in qua nullæ ſint aſperitates;
ſed ſicuti in Luna accidit,
quam
prius omnes perfectè ſphæricam, ac perpolitam arbitrabantur, ita in Sole
accidere
poſſe non omnino abſurdum eſt opinari.
Corollarium de Sole Elliptico.
QVamuis Sol ſit ſphæricus, diligenti tamen inſpectione per Teleſcopium facta, Sole prope horizontem
exiſtente
:
apparebit non rotundus, ſed ellipticus, ſeu oualis; ita vt altera eius diameter, quæ horizontis
æquidiſtat
longior ſit altera, quæ horizonti perpendicularis eſt.
quarum exceſſus varius eſt, ſecu ndũ
variam
horizonti propinquitatem, &
aeris eonſtitutionem. aliquando tamen quinta ſui parte illa hanc ex-
cedit
.
cauſa huius deceptionis eſt, quia tunc Sol per refractionem (vt optici loquuntur) ſpectatur, quam effi-
cit
aer craſſus, &
impurus, circa terram conſiſtens, hac de re in dioptrica fusè ab opticis tractatur. hanc Solis
elliptici
obſeruationem primus noſtra tempeſtate habuit P.
Chriſtophorus Scheiner noſtræ Soc. ac Mathe-
ſeos
profeſſoris;
libellumque pulcherrimum de ea ed@dit, quem Solem ellipticum nun cupauit. eum tu con-
ſule
ſi plura de hac re ſcitu iucunda, ac digna ſcire deſideras.
Ego quidem mane aliquando abſque Teleſco-
pio
certo hanc Solis ellipſim animaduerti.
De Solis Magnitudine. Cap. III.
1 SOlem multo maiorem eſſe, quam vt pedalis ſit vti apparet, primi Aſtronomiæ cultores, hoc modo ru-
di
Minerua demonſtrabant.
dum Sol incipit ex horizonte ſecundum limbum emicare, ſubito per am-
plam
planitiem equus curſu citatiſſimo excurrere incipiat, emerſo autem toto Sole, ſtet equus;
hoc quamuis
breui
temporis ſpatio, equum amplius quam milliare vnum emenſum eſſe neceſſe eſt, igitur neceſſe pariter
eſt
Solis diametrum huic ſaltem decurſo ſpatio æqualem eſſe;
dum enim ſpatium illud equus decurrit, hori-
zon
pariter totum Solem pertranſit.
Verum enim vero cum Sol ſit equo ſexcenties velocior, erit etiam Sol
prædicto
ſpatio toties maior.
Eundem argumentali modum transfesre poſſumus ad auis perniciſſimæ vola-
@um
, quo quidem velociorem eſſe Solem ex velociſſima eius circa totum vniuerſum vnius diei ſpatio reuo-
lutione
conſtat.
vnde licebit inferre Solis molem ſuperare ſpatium ab aue tempore ſuæ emerſionis præter-
uolatum
, quod ſpatium pluſquam milliaria 100.
continere quis non dixerit? non igitur Sol pedalis erit, vti
ſpectantibus
ſe offert.
Alio item modo veteres Aegyptij Hydrologijs, ſic Solis magnitudinem captabant. toto temporis inter-
@allo
, quo Sol è finitore totus exilit, è cler ſydra fluat aqua, eaque menſuretur.
iterum per totum diem, ideſt,
tota
Solis circulatione effluat aqua, qua pariter menſurata, atque cum priori comparata, repererunt primam
aquæ
menſuram ad ſecundam eſſe ſicuti 1.
ad 750. v. g. ſi prima erat cyathus, ſecunda cyathos 750. efficiebat.
vnde ſi Sol pedalis eſſet, ſequeretur neceſſario ſolaris cæli periphæriam, quam Sol quotidie percurrit conti-
nere
tantummodo pedes 750.
quod ſane ridiculum eſt credere.
Poſtremo in locis Zonæ torridę ſubiectis vnus eligatur locus, cui Sol directè ſupra verticem incumbat;
126102De Mundi Fabrica, ſupra diximus Vrbem eſſe Syenem, cui Sol Cancri tropicum percurrens fit verticalis. in tali enim loco cir-
cumcirca
per 300.
ſtadia, quę efficiunt milliaria ferè 37. corpora nullas proijciunt vmbras. quod manifeſtum
ſignum
eſt Solem maiorum eſſe prædicto tractu milliar.
37. cum enim Sol vti oſtenſum eſt, valde ſublimis ſit,
&
vnumquodq; illorum corporum vndique adeo colluſtret, vt nulla relinquatur vmbra, neceſſario ſequitur
80[Figure 80] extrema illius tractus corpora, veluti turres, habere ſupra ſuum verticem partẽ aliquam ſola-
ris
corporis:
quare neceſtario cogimur aſſerere Solis magnitudinem eſſe ſaltem milliar. 37. ſit
enim
figura tractus terræ A B.
in quo extremæ turres A D. B E. nullam efficiant vmbram.
ergo ſi intelligamus duo illa corpora recta ſurſum produci, tandem Solem vtrinque contin-
gent
:
quod ſi ita producantur vt A D. contineat ſemidiametros terræ 1, 182, quot ſcilicet à
terra
diſtat Sol, quando eſt ſupra Syenem, tunc enim eſt in tropico Cancri, ac propterea apo-
gæus
diſtat ſemid.
1, 182,. (vti ſupra demonſtratum eſt:) ijs igitur productis ducatnr linea
eorum
ſummas extremitates coniungens, qualis eſſet linea D E.
hæc enim erit diameter So-
lis
, habebitq;
veram proportionem ad terrę diametrum A F. quam vera diameter Solis habet
ad
veram terræ diametrum.
vnde vera Solis magnitudo non latebit, vt paulo poſt explicabimus.
2 Dico olem eſſe Luna maiorem, quod inde patere poteſt, quia vt ſupra oſtenſum eſt, Sol eſt Luna mul
to
ſublimior, &
tamen videtur eſſe eiuſdem cum ea magnitudinis; at quæ ſunt remotiora minora ſemper, cę-
teris
paribus apparent, quam propiora, vt opticorum obſeruationes docent, quare ſi Sol deſcenderet a d Lu-
locum multo maior quam Luna appareret.
Idem perſpicuè colligitur ex ſolari illa eclypſi, in qua Luna
totum
Solem adæquate nobis occultat;
tunc enim videmus Lunam, & Solem ſub eodem angulo, vt ſupra ina
figura
cap.
1. videre eſt, in qua ſub eodem angulo A K C. vtruinq; luminare compræhenditur, ac proptere
Solibi
Lunam magnitudine valde ſuperat.
3 Aſſero Solem eſſe terreſtri ſphæra maiorem: quod manifeſte conuincitur ex vmbra terræ, quæ à Sole
procedit
;
ea enim, vt ſupra oſtenſum eſt, conica ſeu acuminata eſt, atq; in nihilum deſineſis; quod nullo mo-
do
fieri poſſet, niſi Sol illuminans, tota terra illuminata, amplior eſſet, quæ ratio optimè demonſtrat ſi ea re-
petantur
, quæ de lumine, &
vmbra ſuperius in tractatu de mundo præmiſſa ſunt.
4 Aio Solem eſſe adeo magnum vt terram centies, & quadragies contineat. quæ propoſitio eſt probatiſ-
ſimi
Aſtronomi Tychonis, quam hiſce rationibus euidenter oſtendemus.
Primo quidem ex conſtructione
figuræ
quam cap.
1. huius tractatus num. 4. pro Solis diſtantia inuenienda adumbrauimus; ſi enim illa figura
cum
ſuis veris proportionibus accuratè conſtruatur, vt factum eſt in figura pag 38.
num. 6. ſtatim in ea appa-
rebit
, quam rationem habeat dimetiens A C.
Solis ad dimetientem G E. terræ; quæ ferè erit vt 5 {1/5}. ad 1. hoc
eſt
diameter Solis continet terræ diametrum quinquies, &
præ erea quintam eiuſdem partem qua propor-
tione
habita facilè eſt ſphærarum quoque ipſarum mutuam habitudinam cognoſcere.
Primo mechanicè, ſi
enim
fiant duo globi ex eadem materia, vti ex plumbo, habentes ſuos diametros æquales diametris A C.
G E.
quos deinde vel pondere, vel menſura expendamus, videbimus maiorcm ad minorem eſſe vt 140. ad 1. idem
Geometricè
aſſequemur, eadem omnino ratione, qua vſi ſumus in Lunæ magnitudine inquirenda, ideſt,
ex
eo, quod ſphæræ habent triplicatam proportionem ſuarum diametrorum.
cum igitur diameter Solis ad
diam
.
terræ, ſit vt 5 {1/5}. ad 1. ſiue vt 26. ad 5. ſi accipiantur quatuornumeri, ſicuti etiam in Luna, in continua ea-
rum
ratione, quales ſunt hi 303.
135 {1/5}. 26. 5. erit ratio primi 703. ad vltimum 5. eadem quæ Solis ad terram.
continet
autem ille numerus hunc centies, &
quadrigies, vt patet diuidendo 703. per 5. quotiens enim eſt
140
{3/5}.
Sol igitur terra maior eſt, ita vt ipſam toties compræhendat, vti propoſuimus.
Hinc facilè etiam licet colligere quanto maior ſit quam Luna, cum enim terra Lunam contineat quadra-
gies
;
Sol vero terrã centies, & quadragies, ſi numeri 40. & 140. inuicem multiplicentur, prodibit num. 5, 600.
qui indicat Solem continere Lunam quinquies millies, ac ſexcenties. Rurſus eandem proportionem com-
probamus
ex angulo, ſub quo Sol videtur, ſiue ex diametro eius apparenti, vna diſtantia eius a centro vni-
81[Figure 81] uerſi, quam ſupra indagauimus.
diametrum autem eius apparentem ſic olim Hippar-
chus
inquirebat.
huius enim rei gratia dioptram quandam excogitauit, cuius imagi-
nem
exhibuimus pag.
74. vbi de Lunæ magnitudine egimus; per eam ſic diametrum
apparentem
capiebat;
ea namque in ſolem obuerſa alteroque oculo foramini D. ap-
plicato
, ita tabellam E F.
vltro citroq; commouebat, vt ocuius per D. ac ſimul per
duo
foramina E F.
inſpiciens Solis limbum, ſeu oram, viſus leuiter perſtringeret:
atq; in ea diſtantia obfirmata tabella E F. angul. contipiebat F D E. eumq; quantus eſ-
ſet
expendebat:
vt in prop. 2. Appar. dictum eſt. reperitq; hic angulum in mediocri
Solis
a terra diſtantia continere min.
31. ſiue diametrum Solis apparentem ſub ten-
dere
31@.
Eadem Dioptra alij aliter vtuntur, nam pro viſiuis radijs excipiunt per foramina
E
F.
Solis radios tabellamque E F. tandium mouent donec binæ Solis illuminationes
per
foramina E F.
illapſæ, atque in oppoſita tabella R D. exceptę, ſe mutuo ad D. con-
tingant
;
tunc enim angulus E D F. comprehendit diametrum Solis viſibilem; vt in
figura
binæ illuminationes per foramina E F.
ad punctum D. concurant, ita vt duo
luminoſi
circelli ſe mutuo in D.
contingant, eritque angulus E D F. angulus ſub quo
Solis
diameter ſpectatur.
imo ex vnica illuminatione eundem angulum obtinebimus,
angulus
enim R E D.
eſt angulus, ſub quo ſol apparet; ſi enim duo radij R E D. pro-
ducantur
verſus Solem, eum tandem hinc inde attinget, eruntque anguli ad
127103Liber Decimus. E. æquales, per 15. primi Elem. Tandem etiam per duos Quadrantes, duoſque obſeruatores quemadmo-
dum
iu Luna dictum eſt, voti compotes erimus.
Habita igitur quouis modo hac apparenti diametro ad cer-
@am
aliquam Solis a centro diſtantiam, v.
g. ad mediocrẽ, quam ſtatuimus eſſe ſemediametrorum terræ 1142.
82[Figure 82] in qua diſtantia diameter appa. eſt minutorum 31. con-
ſtruatur
triangulum A B C.
Iſoſceles, cuius angulus A. ſit
31′
.
latera vero A B. A C. contineant partes æquales 1142.
quæ ſemidiametros terrę referant. hoc|eenim triangulum
ſimile
, ac proportionale erit triangulo illi magno, ſub quo
Solem
cernimus, quare vtſe habet in co baſis B C.
ad particulas 1142. lateris A B. ira ſe habet diameter Solis,
in
magno triangulo, ad mediocrem eius diſtantiam:
quot igitur particulas ex illis 1142. continebit biſis
B
C.
totidem etiam terræ ſemidiametros continebit Solis dimetiens. vnde, & ipſa Solis dimetiens cogni-
ta
erit, &
conſequenter Solis ſphæræ magnitudo ad terram.
De Solis motibus. Cap. IIII.
PRimi cęleſtium rerum exploratores, vt penitus Solis motum perſpectum haberent, primo obſeruarunt
eum
moueri ab ortu in occaſum, non ſemper per eamdem viam, ſeu circulationem;
neque oriri, aut oc-
cidere
in ijſdem ſemper horizontis punctis;
ſed quotidie hæc omnia variari: ſic eum in ſumma æſtate, præ-
ſertim
extra Zonam torridam, incedere videbant propè verticem.
dein paulatim quotidie per alias circula-
tiones
a vertice remotiores;
& pariter eum oriri, & occidere in punctis horizontis auſtralioribus; atque
in
meridiano humilius pertranſire, donec tandem in ſumma hyeme, brunali tempore, humillime per meri-
diem
incedat.
vnde poſtea iterum ſupra horizontem ſubleuari incipiat, ac verſus vert cem noſtrum reuerti.
hiſce præhabitis, poſtea per inſtrumenta huius ſolaris euagationis a borea in auſtrum, & è contra, latitudi-
nem
, ac metas ſeu tropicos compererunt, idque eo modo, quem ſup.
in tractatu de Tropicis explicauimus.
hanc
autem Tropicorum, diſtantiã inuenerunt eſſe gr.
ferè 47. qui numerantur in merid ano circulo. quem
arcum
ſi bifariam diuiſeris, habebis locum æquatoris circuli, ab vtroque tropico æque diſtantis per gradus
23
{1/2}.
ferè. His conſtructis qua via Sol ab vno tropico ad alterum remearet inquirebant. ac tandem eodem
modo
, quem ſupra cap.
primo huis tract. expoſui, obſeruarunt eum per viam, ſeu ſub via, quam eclypticam
iam
nominauimus perpetuo à borea in auſtrum, &
viciſſim accedere, & reuerti. quanta autem ſit maxima.
eclypticæ
diſtantia, &
quam variationem ſubeat, quanraque ſit ſingulorum punctorum eius declinatio, di-
ctum
eſt in cap.
de Zodiaco, & eclyptica. cuius in ea progreſſum cum attentius obſeruarent, cognouerunt
tandem
Solem percurrere totam eclypticam, &
conſequenter totum Zodiacum abſoluere diebus 365. horis
5
.
minutis horarum 49′. quod tempus, aſtronomicus annus, tropicus ſi ad tropicos, æquinoctialis ſi ad æqui-
noctialem
referatur, vertens, actemporalis, naturaliſque appellatus eſt.
initiumq; ac finem huius annuæ reuo-
lutionis
ſtatuerunt eſſe vel punctum vnum ſolſtitiale, ſeu tropicale, aut æquinoctiale alterum.
vnde ſequitur
Solem
ſingulis diebus in vniuerſum progredi in eclyptica m.
59′ 8. 19 1′1. & c. hunc autem in eclyptica pro-
greſſum
animaduerterunt fieri ab occaſu in ortum, ſeu ſecundum ſignorum ordinem ac ſequelam.
Huncq;
etiam
proprium Solis motum ſtatuernnt, motumque in longitudinem appellarunt.
quem ſic facile cogno-
uerunt
;
viderunt enim ſtellas, quæ mane ante Solem oriuntur quo idie c tius oriri, ac Solem magis præue-
ni
re;
quod inde neceſſe oritur quia Sol ab eis paulatim verſus orientem recedit. idem ex ſtellis veſpertinis
aſſequi
licuit, quibus Sol quotidie veſperi fit propior, donec eas aſſequatur, ac ſuo lumine occultet.
Hinc etiam diligenter annotarunt Solem ad eandem affixam ſtellam reuerti diebus 365. horis 6 min. 9@
huncque
circuirum, annum ſydereum, appellarunt;
qui paulo maior eſt anno tropico quoniam ſtellæ motu
proprio
tardiſſimo mouentur verſus ortum, quapropter ad eas Sol tardius reuertitur, quam ad ſtabile æqui-
noctij
punctum.
Vt autem prædictas motuum, atq; annorum quantitates quam exactiſſime definirent, hanc methodum
inierunt
.
primo omnium tempus ſeu momentum, quo Sol in aliquod quatuor punctorum cardinalium Zo-
diaci
ingreditur, accuratiſſime obſeruarunt.
quoniam vero ingreſſus in duo puncta ſolſtitialia difficilior ſit,
quam
in puncta ęquinoctialia (quia hic Solis declinatio magis ſenſibiliter ad ſingulos dies variatur) propte-
rea
de eo, hoc eſt, qua ratione momentum æquinoctij deprehendatur, nunc dicemus.
Momentum ingreſſus Solis in puncta Aequinoctia determinare. Cap. V.
ANte omnia neceſſe eſt exactè altititudinem poli, ac proinde altitudinem æquatoris meridianam loci il-
lius
, vbi fit obſeruatio, &
præterea declinationes punctorum eclypticæ ab æquatore, de qu bus iam egi-
mus
, prænouiſſe.
poſtea per noſtrum Quadrantem, circa tempus æquinoctij obſeruandi, obſerua diligenter
meridianas
Solis altitudines eo modo, quo ſupra Tropicorum diſtantiam, &
æquatoris altitudinem obſerua-
re
docuim 28.
ſi enim altitudo Solis meridiana fuerit omnino æqualis altitudini æquatoris, erit tunc tempo-
ris
in meridie ipſum Æquinoctij momentum, ideſt, in puncto meridiei Sol Arietem vel Lib am vna cum
æquatore
attinget.
Si iuxta vernale æquinoctlum altitudo Solis meridiana fuerit proximè minor altitudine
æquatoris
, erit is defectus aliquot minutorum.
pro ſingulis igitur minutis vnam horam accipe, tot enim ho-
ris
poſt illius diei meridiem erit æquinoctij inſtans quot minutis deficit illa altitudo.
Idem proportionaliter
fiat
ad autumni æquinoctium explorãdum, notetur enim altitudo meridiana Solis proximè maior
128104De Mundi Fabrica, ne æquatoris, quot enim minutis eam excedit, tot horis, poſt illum meridiem, eontinget æquinoctium.
Vel ſic, obſerua duas altitudines Solis meridianas, vnam ante æquinoctium, alteram poſt. vna erit proxi-
minor, altera proximè maior altitudine æquatoris, &
quia minuta exceſſus, & defectus ſunt declinatio-
nes
punctorum eclypticę, ideo ex Tabula declinat.
iam cap de Zodiaco præmiſſa; accipe duo puncta eclypti-
quibus tales conueniant declinationes.
quibus cognitis accipe eorum diſtantias ab æquinoctiali puncto,
quarum
vna præcedit, altera ſequitur æquinoctium;
ſimul additæ componunt motum Solis diurnum,
ideſt
, eas Sol horis 24.
percurrit in priori enim puncto Sol erat in antecedente meridie, in poſteriori vero in
ſubſequenti
meridie.
hunc igitur motum diurnum diuide in 24. partes, quarũ ſingulæ ſingulis horis deben-
tur
:
quot igitur ex dictis partibus ab vtrouis puncto obſeruationis diſtiterit Arietis initium; tot etiam horis.
vel poſt primum meridiem, vel ante ſecundum, continget æquinoctium.
2 Ex Ptolomæi Armilla æquatoria. Erat hæc magnus æquatoris circulus, cuidam parieti firmiter affi-
@us
, ibique Aſtronomicè ita collocatus, vt æquatoris poſitionem omnino imitaretur.
igitur circa æquinoctij
tempus
ruditer cognitum, obſeruabat vmbram, ac illuminationem illius;
nam ſi pars ſuperior Soli obuerſa
totam
alteram partem inferiorem, &
cauam præcisè, & adæquatè obumbraſſet, tunc temporis æquinoctium
contingebat
.
quoniam vero in æquinoctijs Sol moratur ſupra horizontem h. 12. facilè accidere poteſt, vt in-
terdiu
æquinoctium contingat, ac proinde momentum ipſius ex tali obumbratione dignoſcatur.
non enim
in
meridie tantum, ſed qualibet diei hora id fieri poteſt.
Pariter ex ſphæra materiali rectè conſtructa atque
Aſtronomicè
collocata id aſſequemur, quamuis non æquè tuto ac per affixam Armillam;
Quamuis nec per
Armillam
, nec aliud quoduis inſtrumentum, fieri queat, vt exactè, ſed tantummodo quam proximè ipſum
æquinoctij
momentum difiniatur.
3 Ex calculo Solis Aſtronomi tempus æquinoctij explorant, vbi motum Solis cognitum iam ſupponũt,
quem
vt cognoſcerent neceſſe fuit prius æquinoctium ex obſeruatione o ganica determinare;
vti modo do-
cuimus
.
ideo nunc nobis minimè licet docere qua via ex calculo, ac proinde ex motu Solis cognito æquino-
ctium
inueniamus:
hoc enim modo in Logicam peccaremus petentes principium, ſupponeremus etiam mo.
tum Solis eſſe nobis cognitum, quem ex æquinoctijs indagare volumus.
Anni æquinoct. ac ſyderei quantitatem Astronomicè definire. Cap. V I.
QVoniam verus annus temporalis, qui nobis quatuor temporum viciſſitudines affert, oritur ex Solis per
Zodiacum
integra reuolutione, fit vt tempus ab vno eodemque æquinoctio ad idem, ſit æquinoctiale
tempus
annuum.
Vetuſtiores igitur Aſtronomi Calippus, Ariſtarchus, Archimedes, Hipparchus,
inter
duo æquinoctia ritè, quantum fieri potuit obſeruata, vt inter duo verna, aut duo autumnalia, compere-
runt
contineri dies 365.
& horas 6. Verum aliquam obſeruationum imperfectionem exactam anni quanti-
catem
tam breui tempore, neutiquam attigerunt.
Verior enim anni magnitudo, non niſi per multos annos,
inter
duo æquinoctia eiuſdem generis, præteritos indagari poteſt.
Quamobrem Ptolemæus prædictam an-
ni
quantitatem examinaturus bina aſſumpſit æquinoctia, quæ plurimis ab inuicem annis diſtarent.
quorum
prius
denotatum fuerat ab Hipparcho, alterum vero a ſeipſo.
in quo annorum interuallo reperit non potuiſ-
ſe
contineri annos integros conſtantes ex diebus 365 {1/4}.
verum in annis trecentis vnum diem interire. vnde
collegitur
annum cõ@inere dies 365′.
minus parte 300. diei. quæ efficit 12″. ſecunda diei. quare annus illi fuit
dierum
365.
14′. 48′. ſeu dierum 365. horarum 5. 55′. 12″. Eodem modo Albategnius Arabs, poſt Ptolemæũ
annis
743.
conterens ſuas obſeruationes cum Ptolemaicis, annum ſtatuit eſſe dies 365. horas 5. 46′. Alij de-
inceps
Aſtronomi in idẽ ſtudium incubuerunt;
donec vltimus omnium Tycho exactiſſimus obſeruator anti-
quorum
veſtigijs inſiſtens, prodidit annum naturalem, ſeu ęquinoctialem conſtare ex diebus 365.
hor. 5. 48′.
45″. ſeu ex diebus 365. 14′. 31″. 52″′. dierum. Similiter labore ac methodo circa annum ſydereum tradiderũt
recentiores
eum conſtare ex diebus 365.
hor. 6. 9′. 26″. Hos porrò annos tantes ex fractionibus horarum,
minutis
, ac ſecundis, appellant Aſtronomicos, qui differunt ab anno ciuili de quo poſtea.
Motus Solis medios inuestigare. Cap. VII.
CVm igitur Sol totum Zodiacũ emetiatur anno æquinoctiali, hoc eſt diebus 365. hor. 5. 48′. 45″. ſi totum
Zodiacum
, ſeu ſi gradus 360.
diuiſerimus pertot dies, horas, & c. prodibit in quotiente motus Solis me-
dius
diurnus gr.
0. 59′. 8′. 20″′. & c. qui numeratur ab Arietis initio, diciturq; motus longitudinis. diuiſionẽ
hanc
iſi Luna docuimus.
Soligitur ſinguli diebus mediocri motu, ideſt, ſi æqualiter in Zodiaco moueatur,
perficit
59′.
8″. & c. huius pars 24. erit motus medius horarius. ſi vero eum multiplicaucrimus per aliquem
dierum
numerum, habebimns motus illi correſpondentes, ſic motus annuos, meſtruos, diarios, &
horarios,
facilè
obtinebimus.
ex quibus ſicuti etiam in Luna, Tabulas mediorum motuum conſtruemus. Supradi@tam
diuiſionem
ſic peregi.
reſolui totum circulum, ideſt, gr. 360. io tertia 77, 760, 000″. ſimiliter reduxi totum an-
num
, ideſt, dies 365.
hor. 548′. 45″. in ſecunda 1,314,872, poſtea diuiſi illa tertia, per hanc ſecunda, & proue-
neiunt
59′.
prima. ſuperfuerunt in diuiſione tertia 182,561″′. quæ duxi in 60. produxique 10,953,650. quarta
hæc
iterum partitus ſum per eadem ſecunda, &
c. ideſt, per eumdem diuiſorem, & prodijt quotiens 8 @ @. ſe-
cunda
, &
ſic deinceps iuxta regulam ſuperius de diuiſione traditam. reperique motum Solis diarium in lon-
gitudinem
59′.
8″. 20″′. & c.
129105Liber Decimus.
De irregularitate ſeu Anomaliamotus Solis. Cap. VIII.
POſt hæc Solem annotarunt non æqualiter, ac vniformiter ſub Zodiaco ferri; depræhẽderunt enim eum
in
ſemicirculo Zodiaci Boreali immorari dies ferè 8 {1/2}.
amplius, quam in ſemicirculo auſtrali ab æqui-
noctio
verno ad autumnale interſunt dies 186.
cum h. 18 {1/2}. ab autumnali vero rurſus ad vernum inſunt dies
tantum
178.
cum horis 11 {1/2}. quod maniſeſtè apparet ſi in Calẽdario numeres dies à 21. Martij, in quo fit æqui-
noctium
vernum, vſque ad 23.
Septembris, in quem autumnale æquinoctium incidit. ad hæc cognouerunt
eum
inæqualiter etiam moueri in quadrantibus Zodiaci, nam Hippatchi, &
Ptolemæi ſæculi plures dies in-
ſumebat
in primo quadrante, ideſt, ab æquinoctio verno ad ſolſtitium æſtiuum, quam in ſecundo illinc ad
Libram
vſque.
noſtra@autem tempeſtate ſegnior@eſt in ſecundo, quam in primo, tardiſſimus autem circa gr. 6.
Cancri. Præterea obſeruarunt, quod cæteris paribus, quanto Sol tardior eſt, tanto etiã maior apparet; quan-
to
vero velocior tanto maior.
nam circa æſtiuam tropem vbi ſegnior eſt, minor etiam apparet, eiuſq; appa-
rens
diameter eſt@min.
quaſi 30′. ad alteram vero tropem, vbi velocior apparet. ibi etiam maior cernitur, eius
@nim
apparens diameter aliquantum excedit min.
32′,
His igitur accurate perſpectis conſiderare cæperunt quibus circulis neceſſe eſſet Solem moueri, ad hoc, vt
prædictæ
apparentiæ, &
obſeruationes ſaluarentur, & quamuis per epicyclum ſicut in Luna, id effici poſſet,
fimplicior
tamen viſus eſt eccentrici circuli modus.
Quapropter imaginati ſunt circulum quendam eccen-
tricum
, ideſt, cuius centrum eſſet aliud a centro vniuerſi, in ea diſtantia a terra quam ſupra Soli attribuimus,
quique
eſſet directè ſub eclyptica conſtitutus.
in cuius peripheria Sol circumferretur; vel potius cuius peri-
pheriam
motu proprio, &
æquali ab occaſu in ortum, ſeu in conſequentia deſcriberet, eumque annuo ſpatio
abſolueret
.
ſed vt omnia faeile percipiantur opus eſt figura in qua A. ſit centrum terræ, & vniuerſi, ac pro-
83[Figure 83] inde Zodiaci, &
eclypticæ, quæ ſit G M H L. circa vero
aliud
centrum B.
ſit circulus eccentricus C Q E P. linea
linea
D B F.
incedens per vtrumque centrum oſtendit iu
puncto
C.
punctum eccentrici aterra remotiſſimum, quod
propterea
Græcè Apogæum dicitur, Arabicè autem Aux.
in E. vero puncto oppoſito, deſignat punctum terræ pro-
ximum
, ideoque Perigæum Græcè dictum, Arabicè oppo-
ſitum
Augis.
puncta autem D F. ſunt loca Zodiaci in qui-
bus
Apogæum, &
Perigæum eſſe dicuntur. ipſa vero linea
dicitur
linea Apogæi.
altera linea G H. per vtrumque ſol-
ſtitium
incedens, ſolſtitialis appellatur.
linea M A L. eſt
æquinoctialis
, ideſt, ſectio æquatoris cum plano eclypticæ
hæc
eclypticam bifariam ſecat in duobus æquinoctiorum.

punctis
.
. linea Q B P. eccentrici diameter, eumq; bi-
fariam
ſecans, ſic prædictę paralella.
diſtantia vtriuſq; cen-
tri
B A.
dicitur eccentricitas. huius igitur eccentrici peri-
pheriam
Sol æquali motu, &
annuo deſcribit, ſit v. g. in O.
intelligantur
linea B O.
A O. & A X. paralelia ipſi B O. ha-
rum
linearum ipſæ B O.
& A X. paralellæ, dicuntur lineæ
medij
ſeu æqualis motus Solis, illa in eccentrico, hæc in Zod@aco, ambę enim æqualiter mouentur, ſemperq;

@quales
angulos faciunt cum linea Apogæi D F.
vnde tantus ſemper ect arcus Zodiaci X D. quantus eſt ar-
cus
eccentricus C O.
cum autem Sol in Apogæo, aut Perigæo fuerit, prædictæ lineæ ſimul vniuntur; alibi ſc-
parantur
, &
æquidiſtant. linea A O. dicitur veri, & apparentis motus Solis, quæ non mouetur regulariter,
oſtenditque
propterea verum Solis locum in Zodiaco, in puncto Z.
ex hac hypotheſi ſaluari poſſunt omnes
apparentiæ
, &
obſeruationes. & prima quidem cauſa reddi poteſt, cur motus Solis in Zodiaco anomalus, ſeu
inæqualis
apparea:
oculus enim noſter cum ſit in centro mundi A. Solq; moueatur æqualiter in eccentr. ſe-
quitur
Solem exiſtentem in I.
nobis apparere in L. ſic quando eſt in Y. videri in G. quando in K. ſpectatur in
M
.
quando tandem in T. cernitur in H. dum igitur Sol perambulat eccentr. portionem I Y K. quæ multo
maior
eſt ſemicirculo P Y Q.
apparet ſemper eſſe in ſemicirculo Zodiaci boreali L G M. maior igitur por-
tio
eccentr@ reſpondet ſemicirculo Zodiaci, &
conſeequenter reliqua cccentr. minor portio K T I. reſpon-
debit
alteri ſemicirculo Zodiaci M K L.
quoniã vero Sol vniformiter in eccentr. mouetur, ideo plures dies
inſumet
in maiori parte I Y K.
quam in minori K T I. & conſequenter nos putabimus irregulariter mo-
ueri
in Zodiaco, quia maior pars motus, in minori portione eccentr.
reſpondet alteri ſemicirculo Zodiaci:
quare
plus motus æqualis, ac conſequenter temporis, inſumet in eo Zodiaci ſemicirculo, cui maior pars ſu-
bijcitur
;
ac pręterea ibi tardior apparebit, quam in altero ſemicirculo, cui minor pars eccentr. motus, actem-
poris
, ſubijci nobis apparet.
hæc autem Solis inæqualitas, ita per totum Zodiacũ diſtribuitur, vt propè Apo-
gæum
ſit tardiſſimus, propè Perigæum velociſſimus, in cæteris locis prout fuerit Apogæo aut Perigæo pro-
pior
, tanto ſegnior, vel velocior apparebit.
in medijs tamen locis K I. præcedentis figuræ, in quibus a terra
mediocriter
remouetur, motum exhibet æqualem medio motui.
nam diatius eius motus ibi eſt 59′. 8″. in
Apogæo
eſt tantum 57′.
5″. in Perigæo 71′. 21″. ſic igitur Anomalia Solis excuſari poteſt.
Ex eadem paritereccentr. ſuppoſitione cauſa redditur, cur Sol propè Apogæum minor appareat,
130106De Mundi Fabrica, propè Perigæum, quia ſcilicet ibi remotior, quam hic, quæ enim propriora ſunt maiora apparent.
Porrò Hipparchus, ac poſtea Ptolemæus exiſtimarunt loci Apogæi in Zodiaco eſſe ſtabilem, eſſeq; in par-
te
5 {1/2}.
Geminorum, ſed aliter a ſuccedentibus Aſtronomis Albategnio, Arzahele, Copernico, ac Tychone
depræhenſum
eſt;
illud ſcilicet in ſignorum conſequentia tardè promoueri: ita vt hac tempeſtate 6. Cancri
gradui
ſupponatur, ſinguliſq;
annis 45″. tantum ſecundis promoueatnr. vnde facilè eſt cognoſcere, quan to
annorum
interuallo, totum Zodiacũ recurrat.
ſi enim omnia eclypticæ ſecũdę ſecunda, quę ſunt 1,296,000, .
diuiſerimus per 45″. motum, ſcilicet annuum, prodibit in quotiente numerus annorum quæſitus; videlicet
28′800′
.
quibus Apogæum totum Zodiacum abſoluat.
De Apogæiloco, & Eccentricitate inuenienda. Cap. IX.
QVoniam Solis motus, quamuis ſit inæqualis, tamen ſenſu ea inæqualitas percipitur, ac proinde neq;
in quo Zodiaci loco ſit tardiſſimus, & conſequenter non patet ſenſu vbinam ſit Apogæum; ideo Ptole-
mæus
vt illud perſcrutaretur, ſic ex ſuis obſeruationibus ratiocinatus eſt.
Primo, quia tempus ab Ariete ad
Libram
, maius eſt reliquo tempore, ideo neceſſe fuit Apogæum eſſe in ſemicirculo boreali Zodiaci;
pariter
quia
in primo eius quadrante, ideſt, ab Ariete ad Cancrum, tardior erat Sol, quam in altero à Cancro ad Li-
bram
, ibi enim inſumebat dies 94 {1/2}.
hic vero 92 {1/2}. ideo concluſit Apogæum neceſſario verſari in primo qua-
drante
.
ex his cæpit figura conſtruere, cuius auxilio reliqua exactè conſecutus eſt. ſit eclyptica circa centrum
84[Figure 84] E.
in qua puncta quatuor Cardinalia ſint A B G D A. punctum
vernale
.
B. ſolſtitiale. G. Autumnale. D. hyemale. primus qua-
drans
eſt A B.
in quo concluſit eſſe Apogæum, & conſequenter
centrum
eccentrici, in hac parte, v.
g. vbi F. ex quo deſcriptus ſit
eccentricus
T K Q R.
duabus ecly pticæ diametris A G. B D. pa-
ralellæ
ducantur duæ eccẽtrici diametri N Q.
X R. tandem du-
cta
per vtrumq;
centrum linea E F H. erit Apogæi linea; eritq;
H. locus Apogæi in Zodiaco. quem vt vna cum E F. eccentrici-
tate
cognoſceret, ſic perrexit rationari.
cum conſtet Solem obi-
re
quadrantem A B.
d ebus 94 {1/2}. eodemq; etiam tempore nam-
bulet
arcum eccentric T K.
æquali, ac medio motu, conſtetque
quantum
ſingulis diebus motu æquali proficiat, conſtabit etiam
quantum
diebus 94 {1/2}.
proficiat in eccentrico, hoc eſt, quantus ſit
arcus
T K.
fuitq; graduum 93. 9′. ſimili modo reperit arcum ec-
centrici
K L.
eſſe gradus 91. 11″. ergo totus arcus T K L. notus
fuit
;
vnde & T X. dimidium eius cognitum. quia vero X N. eſt
quadrans
eccentrici notus, ideo ſi auferatur ab arcu T X.
noto,
notus
relinquetur arcus T N.
gr. 2. 10′. ſimiliter ex arcu T K. iam
noto
, ablato T X.
pariter noto, notus relinquitur K X. 59. min-
hinc
Ptolemæus ex doctrina chordarum, vel ſinuum, propoſitum aſſequutus eſt, nos autem facilitatis cauſa
idem
practicè ſic obtinebimus.
primo deſcribatur eccentricus vt in præcedenti figuræ, ex centro F. ductiſq;
diametris
Q N.
X R. ad angulos rectos, diuiſus erit in quatuor quadrantes. deinde ſumatur arcus N T. gr. 2.
10′
.
arcus vero X K. min. 59′. & per puncta T K. ducantur duæ A T G. B K D. diametris eccentrici paralel-
;
atq; ex earum communi puncto E. deſcribatur eclyptica A B G D. tandem per vtrumque centrum E F.
ducatur
linea E F H.
quæ erit Apogæi linea, tranſibit enim per eccentrici Apogæum 1. indicabitq; in ecly-
ptica
eius locũ in K.
hæc figura ſic conſtructa habebit veras proportiones, atq; eaſdem quas haberet magna
figura
quam in mundo concipimus.
diuiſa itaq; eccentrici ſemid. F I. in partes 60. æquales, apparebit auxilio
circini
eccentricitatem E F.
conſtare ex duabus ex illis ſexageſimis ac medietate ferè. quare proportio ſemi-
diametri
ad eccentricitatem eſt ſicuti 24.
ad 1. ferè. ſimiliter circini beneficio cognoſcemus arcum A H. eſſe
gr
.
65 {1/2}. ideſt, Apogæum eſſe in gr. 5 {1/2}. Geminorum, Perigæum autem in oppoſito loco. Atque hæc perſcru-
tanda
erant.
Simili methodo idem Apogæum, noſtro æuo, ſtatuerunt in 6. Cancri eccentricitatem vero partium 2. 9′.
qualium ſemidiameter eſt 60.
Porrò ſciendum eſt eccentricitatem eſſe dimidium craſſitiei cæli Solis, quod patebit deſcriptis ex centro
mundi
E.
duobus circulis, vno per Apogæum, altero per Perigæum tranſeunte, inter eos enim claudetur cæ-
li
craſſities, quam duplam eſſe eccentricitatis circino comperies.
cum igitur nos ſuperius ſtatuerimus craſſi-
tiem
illam eſſe ſemidiametros terræ 81.
erit eius ſemiſſis 40 {1/2}. eccentricitas, ideſt, tantum diſtabit a terræ cen-
tro
eccentrici centrum.
His igitur ſic conſtitutis, rurſus ad ſolarem motum redeamus. primoq; illud annotandum, diſtantiam lineę
medij
motus in Zodiaco ab Apogeo dici Anomaliam Solis mediam, vt in priori ſigura pag.
105. arcus Zodia-
ci
D X.
erit Anomalia media. Sol autem ab Apogæo in conſequentia recedit annuo tempore paulo minus,
quam
ab æquinoctio, quia illud mobile eſt pariter in conſequentia;
quare tanto minus Sol annuatim reccdit
ab
eo, quanto eſt ipſius Apogæi motus, nempe 45″.
Diſtantia vero inter lineam medij, & veri motus, dicitur
æquatio
, qualis eſt in eadem figura arcus X Z.
de qua poſtea fuſius. Poſtremo illud quoq; animaduerſione di-
gnum
eſt, quod ſi Sol, hoc ſolo proprio motu in eccentrico moueretur, ideſt, ſi motu diurno, ſeu primi
131107Liber Decimus. lis ad occaſum non reperiretur, fore vt in Occidente oriretur, tendenſq; ad Orientem, ſpatio ſex menſium, ſu-
pra
noſtrũ Horizontem moraretur, donectandem in Oriente occideret:
ij tamen qui ſub polis eclyp@cæ de-
gunt
, eum perpetuò horizontis ſui limbum circuire circumſpicerent.
His de motu Solis in eccentrico explicatis, reſtat ad planam motuum cius intelligentiam, vt hunc cum a@
motibus
implicemus, vt ex eorum mixtione, vltimus ipſius motus reſultet.
debemus igitur nobis ob @
ſphæram
materialem aſtronomice collocatam ſtatuere, eccentricumque prædictum imaginari ſub ec@yptica
ſitum
, Apogæo ſub gr.
6. Cancri ſuppoſito. deinde aſſumendus eſt Sol materialis, qui circulo ſecundorum
mobilium
affixus eſt atque in eo directè ſub eclyptica mouetur.
Sol igitur hic materialis auxilio illius circuli
tardè
promoueatur in conſequentia, ſic enim repręſentabit motum Solis in eccentrico:
dum autem hoc mo-
do
tardè mouetur, interim ei ſuperueniat motus primi mobilis qui totam illam ſphæræ partẽ, quam primum
mobile
appellauimus, vna cum Sole materiali ſecum ab ortu in occaſum velociter, ſpatio 24.
horarum, reuol-
uat
, minimè interim ceſſante Sole materiali a proprio motu in conſequentia;
ita vt pro ſingulis primi mobi-
lis
reuoluntionibus integris, gra.
vnum ille è contra proficiat in conſequentia. idque continenter ſiat, dones
Sol
ille totum Zodiacum graduatim peragrauerit.
ex his duab. motionibus, tertia, & vltima neceſſario orie-
tur
, quæ ſpiralis erit, Sol enim hac ratione deſcribet, pergendo per Zodiacum ab vno tropico ad alterum, li-
neam
ſpiralem, ſicuti etiam Luna, quæ ſpira conſtabit ex 182.
quaſi glomerationibus diurnis. Hæc autem ſpi-
ra
la xior erit ad Apogæum, quam ad Perigæum, quia ibi Sol remotior, quæ hic circunferatur.
porrò ex hu-
ius
ſpiræ conſideratione apparebit cur Sol accedat, &
recedat a vertice; cur in varijs horizontis punctis oria-
tur
, &
occidat; qua ratiope quatuor anni tempora nobis attemperet, cur dies, ac noctes alternatim creſcant,
&
decreſcant: vnde æquinoctia, ac ſolſtitia oriantur, & alia plura.
Tandem ex hac contemplatione percipies cur dicatur Sol moueri duobus contrárijs motibus ideſt, vno ſpi-
rali
, qui conflatur ex duobus, ſcilicet ex motu proprio in eccentrico, &
diurno primi mobilis; ſemper tame@
Sol
occaſui fit propior, quia motus primi mobilis altero velocior eſt.
COROLLARIVM.
QVot milliaria diurno motu Sol conficit? Reſpon. Solem in diſtantia à terra mediocri, quam ſtatuimus
ſemid
.
terræ 1142. peragere milliaria 1,027,800. nam cum hæc diſtantia contineat ſemidiametros ter-
142.
continebit pariter ille Solis circuitus terræ circunferentiam 1142. vicibus nam vti eſt diame-
ter
ad diametrum, ita circunferentiam, ad circunferentiam, cum igitur in terreſtri peripheria contineantur
milliaria
Aſtronomica 21600, ſi ea multiplicentur per 1142, prodibit 24,667,200, milliariorum ſolaris cir-
cuitus
, qui diuiſus per 24.
horas, exhibet milliaria 1,027,800, quæ ſingulis horis Sol percurrit. Vtrum Sol as
Luna
ſæpius diurno motu reuoluatur?
Hactenus de solis motibus.
De Solaribus Temporibus. Cap. X.
POſt tractationem de Solis motu, proxime ſequitur tractatio de eiuſdem temporibus; tempora enim nihil
aliud
ſunt, quam motus quidam, qui ob aliqua accidentia tempeſtatum, aut lucis, &
tenebrarum, ab alija
motibus
diſtinguuntur, ob idque euadunt tempora, ideſt, aſſumuntur ad rerum durationes menſuradas, a
motu
Solis hæc oriuntur tempora, annus, menſis, dies, &
c.
Annus igitur ſicuti in Luna quoque dictum eſt, duplex eſt, Aſtronomicus, & Ciuilis. de Aſtronomico ſatis
dictum
ſit in præcedenti cap.
qui conſtat ex diebus, & dierum fractionibus, quæ minimè populis vſui eſſe poſ-
ſunt
.
Ciuilis igitur commoditatis cauſa, ex diebus tantummodo integris ab hominibus aſſumptus eſt, fuerunt-
que
pro diuerſitate gentium, diuerſi quoque anni.
apud Aſtronomos frequens eſt mentio, & vſus annorum
Ægyptiorum
, qui conſtabant ex diebus 365.
integris. Annus hic diuiſus continebat menſes 12. conſtantes
ſingulos
ex 30.
diebus, præterea dies quinque; qui vltimo menſi, in ſine anni addebantur; Additique dice-
bantur
.
At nobis de anno Romano, ſeu luliano fuſius dicendum eſt; hoc enim Romana quoque Eccleſia, &
vniuerſus
ferè Chriſtianus orbis etiamnum vtitur.
lulius igitur Cæſar Soſigenijs Aſtronomi opera, annum
hunc
ordinauit eumque duplicem fecit, alterum communem appellauit, quæ ex diebus tamen 365.
alterum
biſſextilem
, qui ex diebus 366.
conſtaret: hoc tamen ordine vt tres anni eſſent continuo communes, quartus
vero
eſſet biſſextilis, ſeu intercalaris.
Ratio huius eſt, quia ſecundum rei veritatem, anni ſinguli conſtare de-
berent
ex diebus 365.
& horis 6. ſed quia horæ illæ negotium populo faceſſerent, neque certum anni princi-
pium
conſtaret, ideo omitti voluit ſex horas ſingulorum trium annorum communium, quæ efficiunt hora@
18
.
quas cum 6. horis anni quarti biſſextilis componi voluit; vt ex illis horis 24. dies vnus conflaretur; ac quar-
to
cuique anno adderetur, leu intercalaretur poſt 24.
diem Februarij. quoniam verò hæc dies intercalatis non
crat
in Calendario ſcripta, ſed mente tantum addebatur, ideo 24.
dies bis repetebatur ſeu vt tunc moris erat
dicebatur
bis, ſexto Calendas Martij, vnde annus, &
biſſextum denominatum eſt. Ita autem horum anno-
rum
ſeries cum annis Chriſti incidit, vt tres primi anni a Chriſti natiuitate eſſent communes, quartus autem
eſſet
biſſextilis;
ſicque quartus quiſque annus a Chriſti natiuitate ſemper adhuc eſt biſſextilis@. pręter nonnul-
los
à correctione Calendarij exceptos, de quare poſtea dicendum erit.
Porrò Iulianus hic annus ita in Calendario in menſes diſtributus eſt, vt æquinoctia, & ſolſtitia certis men-
ſium
diebus perpetuo aſſixa eſſe deberent v.
g. æquinectium vernum 21. diei Martij. affixum erat; cui diei
etiam
à Nicęno Concilio (quod anno Chriſti 325.
celebratum eſt) affixum fuerat. quod fieret, vt varia
132108De Mundi Fabrica, tempora, ſuis perpetuo menſibus reſponderent. ſic æſtas ſuos menſes, ſic autumnus, & reliqua anni tempora,
proprios
menſes ſtatos, ac determinatos magno gentium commodo retinerent.
Verum ſenſim, & inſenſibi-
liter
, ſuccedenti tempore, ęquinoctium anticipabat, ideſt, ante 21.
diem Martij ſemper magis contingebat, vt
à
Concilio Nicæno vſq;
ad Greg. XIII. Pont. Max. anticiparet per 10. dies; contingebat enim die Martij
vndecima
:
ſic reliqua ſolſtitia, & æquinoctia veteres ſuos dies præueniebant. vnde niſi correctio adhibita
eſſet
paulatim æſtas ſub menſibus hyemis;
& hyems ſub menſibus æſtatis, magno populi incommodo, ac tem-
porum
perturbatione, longo poſt tempore, traſcurriſſent.
Cauſa autem huius anticipationis eſt, quia annus
lulianus
ciuilis, paulo maior eſt iuſto, &
vero anno, qui eſt Aſtronomicus; vt enim dixi, ille præter dies inte-
gros
conſtat 6.
horis; hic vero horis tantum quinque cum min. 48′. quia igitur annus ciuilis paulo maior eſt
anno
naturali, &
vero, fit vt aliquanto prius abſoluatur annus verus, quam ciuilis, hoc eſt paulo prius æquino-
ctium
contingat, quam per ciuilem annum denotatur;
quę anticipatio quamuis ſingulis annis exigua ſit, ſue-
cedente
tamen tempore, excreſcit in diem vnum;
quod fit in annis circiter 134. qua ratione à Concilio Nicę-
no
ad noſtra tempora, ideſt, in annis ferè 1265.
excreuerat ad dies 10. atq; ad plures dies in poſterum excre-
uiſſet
.
Quapropter Greg. Pont. Max. Aſtronomorum conſilio anni, ſeu Calendarij correctionem ſic inſti-
t
uit, vt æquinoctia, ac ſolſtitia ad veteres, ac priſtinas ſedes reuerterentur, eiſque perpetuo inhærerent.
quod
effeci
t ex imendo ab anno 1582.
dies 10. quibus fiebat anticipatio. exemptio autẽ hæc facta eſt reticendo dies
10
.
qui ſunt inter diem 5. & 15. Octobris; loco enim diei 5. vbiq; dictum eſt die 15. ſeu poſt quartam diem pro
die
quinta omiſſis to.
diebus aſsũpta eſt ab omnibus dies 15. hac enim ratione æquinoctia, & ſolſtitia ſequen-
tis
anni 1583.
ad priſtinos ſuos dies redierunt. nam dies vndecima in qua perperam ſiebat æquinoctium, eua-
ſit
atq;
appellata eſt 21. & ſic de reliquis.
Annus autem 1582. fuit annus correctionis, & reliqui anni ſubſequentes dicitur aliquando anni Gre-
goriani
.
Vt autem Calendarium ſic correctum perpetuum ſit, neq; vlla amplius eontingat temporum perturba-
tio
, ſic ſtatuit, vt ſcilicet poſt annum 1600.
tres anni centeſimi 1700. 1800. 1900. qui deberent eſſe biſſextiles,
non
ſint in poſterum, annus vero 2000.
ſit biſſextilis. hac enim ratione tres dies ſpatio 400. annorum ab an-
no
eximuntur.
nam ſingulis quibuſq; annis 134. vt dixi, fit error vnius diei; quare in annis 400. error creſci@
ad
3.
dies; qui omittendo intercalationem auferuntur. atq; hoc modo in alijs ſequentibus ſæculis, hæc tacita
correctio
adhibenda eſt, eritq;
Calendarium ex hac parte perpetuum: ſicque annis 2100. 2200. 2300. non fiet
intercalatio
, &
c.
Vbi Lectorem monitum volo ad rectam Calendarij correctionem nihil referre, aſſnmatur ne annus æqui-
noctialis
Tychonis, qui hodie communis ab Aſtronomis recepitur;
an vero Alfonſinus, qui a correctoribus
Calendarij
aſſumptus eſt, cum horum annorum differentia ſit ferè vnius tantum horæ minuti, quæ proinde
numquam
poſſit Gregorianæ correctionis officere.
Quinimo, cum annus tychonis ſit tantummodo noſtris
ſæculis
accõmodatus, contra vero Alphonſinus magis perpetuus, ac proinde ad Calẽdarij correcti perpetui-
tatem
aptior;
ſequitur apte vtroſque faceſſe, ideſt, correctores aptius annũ Alphonſinũ ſuæ correctioni, me
autem
Tychonicum meæ introductioni cooptaſſe.
quod dixerim propter huius correctionis impugnatores,
ne
videlicet exiſtiment ſe poſſe ex hac parte vllo modo huic correctioni detrahere.
Principium anni Iuliani, alij ſumunt a meridie vltimi diei Decembris, qui eſt pridie Calen. Ian. ſic Magi-
nus
in ſupplemento Ephem.
& nos in Tabulis noſtris huius ſphæræ. Alij a media nocte ſequenti, ſic Tabulæ
Prutenicæ
.
Alij a meridie Calen. Ian. ſic Tycho, in ſuis Tabulis.
De menſibus nihil dicendum occurrit.
De diebus illud ſcitu dignum, quod quamuis dies ciuiles aſſumantur omnes lnuicem ęquales, Aſtronomi-
ci
tamen, &
veri dies ſunt inuicem inæquales, vt infra in eap. de illuminatione dicetur.
Propoſitus Annus, an Biſſextilis ſit. Cap. X V.
ANnus biſſextilis eſt cum numerus annorũ Chriſti oblatus, per 4. diuiſus, nihil relinquit, vt hic annus 1616
diuiſus
per 4.
nihil relinquitur, lergo intercalaris eſt. vt autem hęc diuiſio com node fiat, omitte omnes
annos
milleſimos, centeſimos, ac vigeſimos, quoties potes, reliquum diuide per 4.
vt hoc anno, omiſſis omni-
bus
milleſimis, centeſimis, relinquuntur 16.
qui diuiſi per 4. nihil relinquunt, ergo annus eſt biſſexti. quod ſi
vnus
, aut duo, aut tres relinquãtur, annus etiam oblatus erit primus aut ſecundus, auttertius communis poſt
biſſextum
.
Ratio huius pendet ex eo, quod quartus quiſque Chriſti annus ſit cum biſſexto. ſed meminiſſe
oportet
poſt annum 1600.
centeſimos omnes non eſſe biſſextiles, vt olim; quartus tantum, conteſimus, vt ſu-
pra
dictum eſt, biſſextilis erit.
De Solis illuminatione. Cap. X V I.
RErum omnium pulcherrima res eſt lumen Solis, atq; adeo rerum omnium Deo ſimillima; vnde in ſacris
literis
Sol appellatur Vas admirabile opus excelſi, ac maius luminare, quod diei pręfidet.
a Cicerone au-
tem
Princeps, &
auctor lnminum; à Poetis tandem, oculus mundi. Quamobrem in tam illuſtri lumine mi-
nimè
decet nos cæcutire, ſed breuiter pro inſtituto, nonnulla in lucem proferre.
Primo igitur loco, in So-
lem
ipſum tocius lucis fontem obtu@um intendamus, quamuis enim Aquilina oculorum acie minime præditi
f@mus
, auxilio tamen Teleſcopij nuper adinuenti, inſtar Aquilarum oculos in Solem, inuito ipſius iubare,
133109Liber Decimnus. figere non dubitabimus. quod vt innoxijs oculis efficiamus, neceſſe eſt vitrum aliquod coloratum, ac ſatis
opacum
priori lenti, ſeu vitro præponere;
hac enim ratione nimius Solis fulgor, alioquin pupillas læſurus,
retunditur
.
obfirmato deinde atq; in Solem directo Teleſcopio, ſi per ipſum intuentes ſolarem diſcum per-
ſcrutati
fuerimus, mirum viſu, ac dictu, atq;
exactis ætatibus ignotum, ac paradoxum, faciem ipſius Solis ma-
culoſam
videbimus.
Verum de hiſce maculis ſeorſim ex inſtituto, pluribus diſſeremus. Spectabimus præ-
terea
eandem Solis faciem, non codem modo, vbiq;
lucidam, ſed areolas quaſdam frequentes, reliquis parti-
bus
lucidiores;
quæ Solis faculæ à nonnullis appellantur. hæc de ipſo luminis fonte.
Nunc de luminis ab eo profuſione dicendum. Obſeruãt igitur optici lumen a Sole per lineas rectas propa-
gari
, quæ lineæ radij dicuntur;
quotidiana enim experientia videmus Solis radios per varia foramina illa-
pſos
ſemper, ac ſolum recta tendere, ac propagari, numquam autem ad latera.
præterea conſtat à quolibet
Solis
puncto radios quoquouerſus diffundi, videmus enim quamlibet ſolaris corporis partem, vel minimam
ad
quamlibet partem omnia circumquaque colluſtrare.
ſic oriente Sole primus ipſius emergens limbus to-
tum@illico
horizontem lumine perfundit.
verum quidem eſt Aſtronomos præſertim Gnomonicos, qui de
ſolaribus
Horologijs tractant, ſolere præcipuam habere rationem centralium radiorum, eorum videlicet,
qui
à Sole ita emicant, ac ſi à centro ipſius effunderentur;
hi enim cæteris validiores ac fortiores ſe produnt.
Quod autem, vt ait Cic. Sol ſit princeps, & auctor luminum, a quo ſcilicet reliqua ſydera, & elementa per
ſeſe
lumina caſſa, &
obſcura, lumine perfundantur, ſic patere poteſt. Primo quia certũ eſt Lunam, vti oſten-
dimus
ſolari luce ſplendeſcere.
Secundo in Venerem idem palam faciemus, cum ipſa non ſecus, ae Luna, cir-
@a
Solem recurrens, corniculata, dimidiata, &
plena, per Teleſcopium ſpectetur. Tertio, tandem ex Iouis
aſtro
, quod vt ſuo loco oſtendemus, vmbram a Sole auerſam proijcit.
ex quibus inferre licet reliquas quoque
ſtellas
eodem modo lumen a Sole mutuare.
quod tandem elementa, reliquaque opaciora corpora indidem.
colluſtrentur, ipſorum vmbræ teſtimonio ſunt, cum videamus ea omnia ſolarem vmbram emitterre. Terra
in
primis vti oſtenſum eſt, vmbram efficit, quæ circa ipſam circumlata diei, ac noctis viciſſitudinem vbique
terrarum
efficit:
nihil enim aliud nox eſt, quam vmbra terræ.
Sol igitur terram in orbem colluſtrans dierum, ac noctium, item crepuſculorum diſcrimina efficit. vna ip-
ſius
integra gyratio dies naturalis eſt, mora vero ipſius ſupra horizontem, dies artificialis;
ſicuti latebra eius
infra
horizontem, nox artificialis eſt.
Lux autem illa crepera, ſiue inter diem ac noctem dubia, crepuſculum
appellatur
:
vulgus tamen crepuſculum vtrumq; matutinum, ac veſpertinum, in diem computat. Sequitur
nunc
vt de quantitate dierum naturalium, ac artificialium, necnon crepuſculorum diſſeramus.
Quantitas dierum natur alium. Cap. X I V.
SCiendum igitur primo illud quod vulgo paradoxum putatur, dies ſcilicet naturales non omnes eſſe inui-
cem
æquales, ideſt, tempus quod eſt ab vno meridie ad alterum meridiem, non eſſe æquale cuilibet alteri
tempori
, a meridie in meridiem intercepto;
quamuis eorum differentia ſit adeo parua, vt inſenſibilis euadat.
quoniam vero Aſtronomi vtuntur diebus tanquam motuum menſuris; menſurę autem æquales eſſe oportet,
hinc
factum eſt, vt ipſi aſſumant omnes dies tanquam æquales, ſeu mediocres, ortaq;
hinc ſint duo genera die-
rum
, æqualium ſcilicet, &
inæqualium, ſeu differentium. Dies autem naturalis mediocris ſeu æqualis, eſt in-
tegra
æquatoris reuolutio, &
præterea 59′. 8″. quotidie enim totus æquator, cum aliqua parte ipſius reuolui-
tur
, quæ reſpondet illi parti Zodiaci, quam Sol ſingulis diebus percurrit.
quæ pars Zodiaci diaria, non ſem-
per
eſt ſibi æqualis;
& conſequenter neq; partes æquatoris illi correſpondentes; ſed aliquando ſunt maiores,
aliquando
minores quam 59′.
& 8″. ita vt 59′. 8″. medium ſit inter vtrum que exeſſum. hanc autem æqua-
litatem
ſic reperiunt;
quoniam ſingulis diebus totus æquator cum additamento illo reuoluitur, fit vt in anno
vno
omnia illa additamenta totum æquatorem inſumant, quare diuidunt totum æquatorem, ſeu aggregatũ
ex
illis additamentis, in tot partes æquales, quot dies in anno continentur, quarũ quælibet continet ferè 59′.

8″
.
& ſingulas ſingulis æquatoris reuolutionibus adijciunt, atq; ita conſtituunt dies mediocres, quibus in Ta-
bulis
Aſtronomicis, &
in calculis vtuntur. propterea ſolent tempus oblatum ſeu dies oblatos vulgares, ſeu ci-
uiles
, qui differentes ſunt, ad quos motus cæleſtes calculare volunt, prius ad æqualitatem reuocare, ſeu in dies
æquales
conuertere;
cuius rei gratia compoſuerunt Tabulam æquationis dierum; quam nos breuitatis cauſa
omittimus
;
præſertim cum res hæc aliquid diſcriminis lunari tantum calculo ingerat; dies enim vnus diffe-
rens
, ab vno die æquali inſenſibiliter differt;
quamuis omnes dies differẽtes maiores, aut minores æqualibus,
comparati
cum æqualibus eos ſuperent paulo pluſquam dimidia hora oritur autem inæqualitas dierum, pri-
mo
ex Solis circulo eccentrico, eo enim poſito, vt vidimus ſequitur Solem in vna Zodiaci parte tardius mo-
meri
, quam in altera, &
conſequenter minus quotidie de Zodiaco, motu proprio, conficere, quam in altera
parte
, quare etiam partes æquatoris illis reſpondentes eſſe minores, &
conſequenter ibi facere dies minores;
hic
autem maiores æqualibus:
bis tamen in anno cum æqualibus congruunt. quod accidit cum fit tranſitus a
minoribus
ad maiores;
& è contra. ſecunda cauſa eſt, quia partibus Zodiaci etiam æqualibus, non reſpondent
partes
æquatoris æquales in motu diurno;
ſicuti in Aſcenſionibus explicabitur: cum autem illæ partes æqua-
toris
concurrant ad complendos dies, erunt neceſſario dies inæquales.
eadem inæqualitas etiam in horas ne-
ceſſario
transfunditur.
Hæc de diebus naturalibus.
134110De Mundi Fabrica,
Quantitas dierum artificialium. Cap. XV.
PRimo conſiderandum eſt cur dies artificiales varij ſint in varijs terræ locis; ſub æquatore enim vbi nihil
eleuatur
polus perpetuum eſt æquinoctium;
in alijs vero locis vbi polus eleuatur magnam ſubeunt va-
rietatem
, tum ſi inuicem comparentur dies eiuſdem eleuationis, tum etiam ſi cum diebus alterius eleuationis
conferantur
.
in eadem enim eleuatione boreali dies lõgiſſimus eſt in tropico Cancri, poſtea decreſcunt vſq;
ad tropicum Capricorni, vbi nox lõgiſſima efficitur; vt vulgo notum eſt. in diuerſis autem eleuationibus hic
ordo
ſeruatur, vt quanto maior eſt eleuatio poli.
tanto maior ſit dies longiſſima æſtiualis; tantoq; minor nox.
hyemalis
verò maxima.
cur autem hæc contingant, vt intelligas, conſiderandum eſt, Solem dum ab vno tro-
pico
ad alterum accedit, deſcribere motu diurno circulos ferè 182.
inuicem paralellos: quotidie videlices
vnum
, quamuis reuera Sol non circulos, ſed ſpiras efficiat, vt alias diximus:
attamen ſine vllo errore, imò fa-
cilioris
intelligentiæ cauſa, conſiderantur vt circuli.
hi igitur dicuntur circuli dierum naturalium, arcus ve-
ro
ſiue portiones ipſorum ſupra horizontem extantes dicuntur arcus diurni dierum artificialium;
qui vero
infra
horizontem arcus nocturni noctium artificialium.
in ſphæra autem materiali tres tantum horum cir-
culorum
, ad vitandam confuſionem, ponuntur:
duo videlicet tropici, & æquator. cum igitur Sol motu diur-
no
vniformiter moueatur, ſequitur vbi arcus diurni fuerint æquales nocturnis, dies noctibus pariter adæqua-
ri
.
vbi vero maiores, vel minores fuerint, maiores pariter, ac minores fore dies noctibus. Hinc ſequitur in
ſphæra
recta perpetuum eſſe æquinoctium, quod ex materiali ſphæra ita conſtituta, vt poli mundi ſint in ho-
rizonte
(quæ eſt ſphæræ rectæ conſtitutio) facile intelligi poteſt.
ex tali enim cõſtitutione apparet vtrum-
que
tropicum, æquatorem, ac proinde reliquos omnes Solis paralellos ibi conceptos, bifariam ab horizonte
diuidi
, ac propterea arcus diurnos, ac nocturnos eſſe æquales.
in ſphæris vero obliquis vſq; ad poli eleuatio-
nem
gr.
66 {1/2}. quoniã horizon ſecat omnes paralellos, excepto æquatore, inæqualiter, ita vt omnes arcus diur-
ni
, qui ſunt ab æquatore ad polum eleuatum, maiores ſint nocturnis:
reliqui vero ad polum occultum vltra
æquatorem
, ſint minores nocturnis (quod in materiali ſphæra obliquè conſtituta apparebit) ſequitur maio-
res
eſſe dies verſus polum eleuatum quam verſus depreſſum.
quorum cauſa eſt polorum infra aut ſupra ho-
rizontem
eleuatio, ac depreſſio.
hinc ſequitur in noſtra ſphæra, cui boreus polus eleuatur, dies æſtiuos hyber-
nis
maiores eſſe;
atq; inter æſtiuos, eos cæteris maiores eſſe, qui tropico Cancri, vbi dies fit maximus, propio-
res
fuerint.
cuius contrarium accidit in parte auſtrali. notandum etiam arcus diurnos boreales eſſe æquales
arcubus
nocturnis auſtralibus;
& è contra. lam vero vbi polus eleuatur præcisè gr. 66 {1/2}. ac propterea tropi-
cus
vnus totus ſupra horizontem emergit:
alter vero totus deprimitur, ita tamen vt horizontẽ in vnico pun-
cto
tangant, ſequetur tam diem, quam noctem maximam conſtare hor.
24. percurrente videlicet Sole tropi-
cos
.
In eleuatiori vero ſphæra, quam gr. 66 {1/2} tam dies quam noctes conſtabunt hor. pluſquam 24. Demum
in
ſphæra paralella, ſiue præcisè ſub polo, e@ it tam dies, quam nox, ſex menſium.
Porrò & hoc non præter-
eundum
, quod eodem tempore æquinoctium fit omnibus habitatoribus vbique terrarum;
quoniam in omni
ſphæræ
conſtitutione excepta paralella, æquator ſecatur bifariam ab horizonte, vnde aicus ipſius diurnus
æqualis
ſemper eſt nocturno.
Extremo in ſphęra obliqua bini dies artificiales ab alterutro ſolſtitiorum æquè
remoti
æquales ſunt.
quæ omnia inſpecta materiali ſphæra, eaq; varijs habitatoribus accommodata, perſpi-
cua
fiunt.
Reliquum eſt docere qua ratione inueſtigetur quãtitas diei, ac noctis artificialis in quauis poli eleuatione-
Primo
igitur ex materiali ſphæra accurate cõſtructa, quales eſſe ſolent æneæ, ſic;
vbi eleuatio poli non tran-
ſcendit
gr.
66 {1/2}. ſiue vbi horizon ſecat omnes Solis paralellos, hanc quantitatem reperies. Eleuato ſupra ho-
rizontem
polo iuxta loci exigentiam, pone gradum Zodiaci quem Sol occupat, eo die, cuius quantitatem
quæris
in horizonte orientali.
quo ibi manente nota illum æquatoris gradum, qui pariter orientalem hori-
zontem
tangit;
poſtea primum mobile motu diurno reuolue, donec grad. ille Solis ad occiduum horizontem
perueniat
;
tandem numera gradus æquatoris ab illa nota ſupra horizontem exortos, nam ſingulæ graduum
quindenæ
ſingulas horas efficiunt.
vnde, & ſemiſſes, & quadrantes horarũ facile dignoſces. idem circa quan-
titatem
noctium obſeruandum eſt.
ſit exempli gr. in noſtra poli eleuatione gr. 45. inueſtiganda qnantitas diei
maximi
, quando ſcilicet Sol eſt in primo gra.
Cancri, ad diem 22. Iunij. pono igitur primum Cancri gradum
in
horizonte ortiuo, notoq;
ſimul æquatoris punctum ſimul cooriens; poſtea ſphæræ primum mobile iuxta
diurnam
conuerſionem conuerto, donec idem primus gradus Cancri horizontem occiduum attingat;
de-
mum
manente ſic ſphæra numero grad.
omnes æquatoris in hac motione exortos, interceptos ſcilicet inter
notam
in æquatore factam, &
horizontẽ orientalem. reperioq; gradus f 232 {1/2}. quos diuido per 15. & pro-
uenit
quotiens pariter 15.
reſiduiq; ſunt gr. ferè 7 {1/2}. quare pronuncio diem hunc maximam conſtare ex horis
15
{1/2}.
quia quotiens eſt 15. quæ efficiunt hor. 15. & ſuperſunt gr. 7 {1/2}. qui dimidiam dant hor. vel ex Tabula con-
uerſionis
graduum, &
c. æquatoris in horas, & c. reperio primo è regione gr. 230. hor. 15. min. 20′. deinde è re-
gione
gr.
2. reperio hor. 0@3′. Tandem è regione gr. {1/2}. ideſt, 30. min. reperio c--; 2′. Quorum ſumma efficiunt
h
.
15 30′. ſiue h. 15 {1/2}. vt prius.
Vbi vero polus eleuatur gr. 66 {1/2}. vbi ſcilicet tropicus vnus tangit horizontem, totuſq; ſupra eum emergit;
alter è contrario tangens horizontem totus deprimitur, in tali inquam habitatione dies maximus, & nox ma-
xima
erunt 24.
horarum. In maiore poſtea eleuatione vbi tropici non tangunt horizontem, dies maiores
ſunt
hor.
24. & alicubi continent etiam menſes totos; vt igitur ibi quantitas horum dierum continuorum re-
periatur
ex ſphæra materiali, eleuato polo ad datam altitudinem, oportet diligenter notare arcum
135111Liber Decimus. , qui numquam occidit, quot enim gr. ille arcus continebit, tot ferè dies naturales continebit dies ille con-
tinuus
.
idem intellige proportionaliter de nocte continua. Sicigitur quantitates omnium dierum poſſunt
inueniri
.
& quoniam dies omnes ſemicirculo Zodiaci deſcendentis, ideſt, à Cancro ad Capricornum, ſunt
æquales
ſingulis diebus alterius ſemicirculi aſcendentis a Capricorno ad Cancrum;
ideo ſatis eſt vnius tan-
tum
ſemicirculi quantitates explorare.
vnde & Tabulæ quantitatis dierum conſtrui poſſunt. Verum infra ali-
ter
hanc quantitatum ſimul cum quantitate crepuſculi explorabimus.
De crepuſculorum quantitate. Cap. XVI.
SVpra in tractatu de aere dictum eſt, quid ſit crepuſculum, & quomodo fiat. quod vero ad eius quãtitatem,
ſciendum
eſt eam eſſe variam, non ſolum in eodem loco, ſed etiam in diuerſis poli eleuationibus.
neq; va-
riatur
ſecundum dierum varietatem, ſed peculiari modo, in æſtate enim quando dies ſunt longiſſimi, longiſ-
ſima
pariter ſunt crepuſcula;
at vero in ſumma hyeme cum breuiſſimi dies ſunt, non itidem breuiſſima ſunt
crepuſcula
, quamuis breuiora fiant, quam in æſtate.
breuiſſima tandem (quod mirum videtur) circum dimi-
diam
Libiã, ac dimidios Piſces contingunt;
etiam ſi dies tunc non ſint breuiſſimi. quare crepuſculorum quan-
titas
non ſequetur dierum quantitatem, dies enim decreſcunt à Cancro ad Capricornum, crepuſcula vero à
Cancro
ad dimidium ferè Libræ.
vnde iterum vſq; ad Capricornum augentur. idem fit in altero Zodiaci ſe-
micirculo
aſcendente à Capricorno ad Cancrum.
Porro crepuſculum duplex eſt, matutinum, & veſperti-
num
.
quorum quantitas indagari poterit ex ſphæra materiali, cui additus ſit circulus crepuſculinus; de
quo
lib.
1. cap. 11. dictum eſt, eum infra horizontem deprimi gr. 18. eique æquidiſtare. poſito enim Solis
gradu
diei propoſito in circulo crepuſculino, ſiue orientali, ſiue occidentali, numerentur æquatoris gradus,
qui
aſcendunt ſupra horizontem, dum Sol a circulo crepuſculi ad horizontem aſcendit.
ij enim dabunt ho-
ras
, necnon ſemiſſes, &
quadrantes earum, quibus duratio, ſeu quantitas crepuſculi computatur, eo videlicet
modo
quo antea dierum quantitatem computare docuimus, v.
g. in eleuatione poli gr. 45. Sole in primo gra-
du
Cancri exiſtente, pono hunc grad.
in circulo crepuſculi, eumq; vſque ad horizontem promoueo, nume-
roq
;
grad. æquatoris interim ſupra horizontem emergentes, ideſt, quia aſcendunt ſupra horizontem, dum
Sol
a circulo crepuſculi ad horizontẽ aſcendit;
quos reperio eſſe ferè gr. 40. eos diuido per 15. prouenit quo-
tiens
2.
& remanent 10. gradus, ex quibus infero crepuſculum illius diei, in ea eleuatione, durare hor. duas,
duabus
tertijs horarum, gradus enim 10.
in motu diurno efficiunt {2/3}. horæ, vel ſic, quotiens eſt 2 {10/15}. ſiue 2 {2/3}. er-
go
crepuſculi quantitas eſt horarum 2 {2/3}.
vel ſic, ex Tabula conuerſionis grad. æquatoris in horas, & c. quam
in
cap.
de æquatore dedimus, è regione grad. 40. reperio horas 2. cum 40′. min. minuta autem 40. efficiunt
{2/3}.
horæ.
Porrò hi gradus æquatoris coaſcendentes, ideo crepuſculi magnitudinem oſtendunt, quia ij ſimul cum
gr
.
Solis oriuntur, & occidunt, dum Sol crepuſculum tam matutinum quam veſpertinum, quę æqualia ſunt,
abſoluit
.
Nunc vero conſiderandum eſt varias reperiri crepuſculorum differentias, nam vbi paralellus Solis ſecat
&
horizontem, & crepuſculinum, @bi fit crepuſculum, ſed per totam noctem, vt in allato exemplo patuit,
vbi
vero Solis paralellus ſecat tantum horizontem non autem crepuſculinum, ibi fit crepuſculum per totam
noctem
.
Tertio vbi paralellus Solis neutrum ſecat ibi nullum accidit crepuſculũ ſed vel dies puros, vel nox
pura
.
quod manifeſtè patebit ſi materialis ſphęra conſtituatur ad eleuationem poli gr. 66. {1/2}. atq; etiam ad ma-
i
orem, v.
g. grad. 70. ibi enim erunt paralelli Solis, qui toti ſupra horizontem extabunt, ijque nullum dabunt
crepuſculum
;
vnus vero ipſum tanget, qui nullum quoq; crepuſculum dabit. alij ſecabunt horizontem, ſed
non
crepuſculinum, ijque exhibebunt crepuſculum per totam noctem.
alij tãdem vtrumq; ſecabunt, qui cre-
puſculum
partem noctis efficient.
In ſphæra tandem obliquiſſima eleuationis gr. {1/2}. vſq; ad ſphæram para-
lellam
circulus, crepuſculi non ſecat omnes paralellos, quia plures infra ipſum exiſtunt, quos Sole percurren
te
nox intempeſta orbi incumbit, &
c.
Aliter dierum, ac crepuſculorum quantitatem computare.
ALiter poſſumus vna eademque opera dierum, noctium, & crepuſculorum, quantitatem ex Analem-
mate
reperire.
Eſt autem Analemma figura plana ex circulis, rectiſque lineis conſtans, referens ſphæ-
circulos, axes, diametros, centra, &
c. vti eſt præſens, in qua circulus A E B H. refert circulum meridia-
num
, &
faciem eius orientalem. C, eſt centrum mundi. A B, diameter horizontis. I K, diameter circuli
crepuſculorum
, qui debet eſſe infra horizontem grad.
18. duo enim arcus A I, B K, per prima propoſ. Ap-
par
.
continent grad. 18. quanta videlicet eſt Solis depreſſio ſub horizonte ini@io crepuſculi matutini, & fine
veſpert
ini.
Arcus B P, eſt poli eleuatio pro data regione, v. gr. grad. 45. totus eſt oppoſitus arcus A π. linea
ergo
π C P, eſt axis mundi.
P, polus nobis arcticus. π, antarcticus. linea C D, perpendicularis ipſi axi, erit
æquatoris
diameter.
accipiatur deinde hinc inde ab æquatore maxima eclypticæ declinatio, ideſt, arcus con-
@inens
gr.
23 {1/2}. & notentur punctis E G F H, quare duæ lineæ E F, G H. erunt diametri tropicorum. ſint igi-
tur
, exempli gratia, in hac noſtra eleuatione poli gr.
45. ad quam Alemma conſtruximus, inquirenda tria
prædicta
, quando Soloccupat initium Cancri, ſiue quando Cancri tropicum percurrit;
quod ad 22.
136112De Mundi Fabrica, diem accidit. quoniam vero E F, eſt diameter prædicti
85[Figure 85] tropici, erit L, medium ipſius punctum, centrum eiuſdem
tropici
:
axis enim π P, tranſit per centrum omnium pa-
ralellorum
æquatoris.
ex centro igitur L. deſcribatur cir-
culus
E o p F.
& à punctis M N. in quibus diameter tropi-
ci
ſecat diametros horizontis, &
circuli crepuſculorum,
e
ducantur duæ perpendiculares M O.
N p. Iam debemus
concipere
hunc ſemicirculum eſſe perpendiculariter ele-
uatum
ſupra planum meridiani ad partem orientalem,
in
quo ſitu M o, apparebit iacere in plano horizõtis.
N p,
vero
in plano crepuſculini circuli.
nunc conſiderandum
eſt
, punctum F, eſſe punctum mediæ noctis.
quare dum
Soleo
die aſcendit ab F, ad p, ſcandens arcum F p.
efficis
tenebras
ac intempeſtam noctem.
in p, vero auroram ſeu
crepuſculi
initiũ efficit.
a p, deinde vſq; ad o, Sole aſcen-
dente
abſoluitur crepuſculum.
& quoniam o@ eſt in hori-
zonte
, in eo Sol diem artificialem incipit.
abo, vero vſq;
ad E, quod eſt in meridiano, dimidium abſoluet diem.
atque
in ipſo E, meridiem efficiet.
erit igltur arcus F O,
arcus
ſeminocturnus.
p O, arcus crepuſculi. O E, arcus
ſemidiurnus
.
ſi igitur hi arcus iuxta priores Appar. propo-
@@tiones
, diuidantur in grad.
& diligenter expendantur, innoteſcent grad. ſingulorum, & conſequenter du-
rationes
, tempora, ſeu quantitates temporis ſeminocturni, crepuſculi, &
ſemidiurni temporis, ijs modis qui-
bus
antea in dierum quantitatem vſi ſumus.
Eodem modo exiſtente Sole in quouis alio grad. agendum eſt, ſed quando percurrit æquatorem, non eſt
nouus
ſemicirculus pro eo deſcribendus, quoniam vteruis meridiani ſemicirculus fungi poteſt officio ipſius,
ſi
nimirum cogitetur eleuatus perpendiculariter orientem verſus.
& à puncto R, ducta ſit paralella ipſi C P,
vſque
ad peripheriam in S, arcus enim S P, indicaret crepuſculi quantitatem, &
c. circa tropicum Capricor-
ni
ſimiliter agendum eſt, vti factum in tropico Cancri.
verum afferamus aliud exemplum, Sole nec tropicos,
nec
æquatorem percurrente.
igitur ſint illa eadem tria inquirenda, quando Sol eſt in principio Scorpij. Ex
tabella
igitur declinationum eclypticæ accipio declinationem initij Scorpionis, quæ eſt gr.
11. 30′. auſtra-
lis
, &
à puncto c, minuſculo, quod eſt in circumferentia, verſus G, ideſt, in auſtrum, ſumatur arcus C T. gr.
11. 30′. ductaq; T V, erit diameter paralelli Solis exiſtentis in principio Scorpij. X, vero erit eius centrum,
ex
quo deſcribatur ſemicirculus T γ V, &
ex punctis Z α, ducantur duæ lineæ z β, α γ, perpendiculares ipſi
TV
;
ac proinde inuicem paralellæ. Iam ſi vt prius cogitetur ſemicirculus T γ V, in proprio ſitus eleuatus
perpendiculariter
ad meridiem erunt prædictæ duæ paralellæ, vna in plano horizontis, altera in plano cir-
culi
crepuſculorum, eritque vt antea arcus V γ, arcus dimidiæ noctis puræ, ac intempeſtæ.
γ β, arcus cre-
puſculi
.
V β, arcus ſeminocturnus. arcus β T, arcus ſemidiurnus. eodem modo procedendum eſt in quolibet
gradu
, &
qualibet poli altitudine. vbi notandum eſt arcum nocturnum haberi poſſe ex præhabito areu diur-
no
;
ſi enim arcus diurnus detrahatur ex integro circulo, reliquus arcus, nocturnus erit: viciſſim ex arcu no-
cturno
diurnus elici poteſt.
Hoc loco habenda eſt ratio trium locorum differentiarum, quas ſupra attullimus; loca ſcilicet quædam
eſſe
vbi fit crepuſculum, quod eſt pars noctis:
quædam vero vbi crepuſculum totam noctem occupat: quæ-
dam
tantum nullum habent crepuſculum.
qu omnia rectè intelligentur, ſi Analemma conſtruatur ad poli
eleuationem
maiorem, quam 66 {1/2}.
v. g. grad. 70. in hac enim ſphæra videbis tria paralellorum Solis genera;
alij enim toti ſupra horizontem extabunt; vnus tantum ipſum tanget; hique nullum dant crepuſculum. alij
horizontem
tantum ſecabunt, non autem crepuſculinum, hique noctem totam conuertunt in crepuſculum.

alij
demum vtrumque ſecabunt, hique partem noctis tantum crepuſculum eſſiciens his itaque modis com-
poni
poſſunt duæ Tabulæ per totum annum, ſiue per omnes Zodiaci grad.
necnon ad omnes poli altitudi-
nes
.
quarum prima contineat tempus diurnum. ac nocturnum. Altera vero quantitatem crepuſculorum
quales
infra dabimus.
Eadem reperire ex Analemmate Vniuerſali
TVm ex paulo ante dictis, tum ex declaratione præſentis figuræ, quæ ipſum Analemma eſt vniuerſale,
manifeſta
fient, quæ propoſuimus.
Analemma igitur vniuerſale eſt figura in plano deſcripta, quæ ta-
men
ſolidam, ideſt, ſphæram Armillarem repræſentat;
cuius vna pars eſt mobilis circa centrum, po@ietqu@
appellari
Planiſphærium.
talis eſt figura præſens, quæ conſtans ex duabus partibus, altera ſtabili, altera mo-
bili
ſtabilis eſt inferior, in qua circulus A B C D, refert circulum meridianum.
A C, diametrum horizontis.
E F, diametrum circuli crepuſculini, quæ eſt infra horizontem gr. 18. qui gr. 18. accipiendi ſunt in interiori
circulo
, ita vt arcus G H, K I, vterque ſit gr.
18. quadrans C B. diuidatur in gr. 90. vt ad omnes poli altitudi-
nes
accommodari poſſit pars mobilis.
loco autem duarum linearum A C, E F. tendenda ſunt duo fila ſubti-
liſſima
.
quod vt recte fieri poſſit, deſcribenda eſt hæc pars ſtabilis in charta ſolidiori, aut in tabula
137
[Empty page]
13886[Figure 86]
13987[Figure 87]
140113Liber Decimus. bene complanata. Pars vero mobilis ſic conſtructa eſt. ex centro A. deſcriptus eſt circulus B C D E, æqua-
lis
circulo G H I K, prioris partis, qui æquatorem refert.
cuius diameter eſt B A D, E A C, eſt axis mundi,
C
, indicat polum arcticum.
E, antarcticum. diuiſus eſt vterque eius ſemicirculus in partes 12. æquales, quæ
horas
12.
ſignifi ant. ſed notandum hunc circulum accipi etiam poſſe pro meridiano quatenus concipitur in
plano
meridiani;
quando enim pro æquatore ſumitur tunc accipiendus eſt perpendiculariter meridiano ad-
hærere
.
quatenus ergo refert meridianum in eo inſcriptæ ſunt diametri reliquorum paralellorum æquato-
ris
tranſeuntium per initia 12.
ſignorum Zodiaci, ſic duæ lineæ G E, H I, ſunt diametri ſemicirculorum
G
X F, H V I;
illa tranſit per initia Tauri, & Virginis. hic per initia Scorpij, & Piſcium. diſtant etiam dia-
metri
eorum a diametro æquatoris gr.
11. 30′. iuxta eorum declinationes. quare vterque arcus H D, G D
88[Figure 88] ſunt gr.
11. 30′. lineæ O P, K L, diametri ſunt paralellorum tranſeuntium per initia Geminorum, & Leo-
nis
:
quorum declinationes ſiue arcus D O, D K, ſunt gr. 20. 12′. eorum tamen ſemicircu i non ſunt deſcri-
pti
ad vitandam confuſionem, quæ confuſio vitari poterit vario colore adhibito, diametri tandem tropico-
rum
ſunt Q R, M N, cum ſuis ſemicirculis, qui omnes concipiendi ſunt perpendiculariter erecti ad meri-
dianum
iuxta eorum naturalem ſitum.
eodem modo per quemuis alium celypticæ gradum deſcribi poterũt
quotuis
paralelli.
linea Q A N, eſt diameter eclypticæ, quæ à diametris prædictis diuiditur in ſex partes,
quarum
quælibet duobus ſignis reſpondet, vt apparet ex notis ei adſcriptis.
ſemicirculus autem Q E N, vel
N
C Q, ipſam ei eclypticam referre poteſt.
Lineæ tandem plurimæ quæ ſunt paralellæ axi mundi, & con-
ſequenter
perpendiculares diametris ſemicirculorum prædictis, ductæ ſunt ad incertum numerun que quo
tamen
plures fuerint, eo melius inſeruient, vt mox patebit.
Hæc igitur pars ſic conſtructa applicanda eſt al-
teri
parte ſtabili, ſeu meridiano, ita vt centrum A, reſpondeat centro L, illius.
imo ei aliquo axiculo, i@a affi-
gatur
, vt circa eum poſſit conuerti, inſeraturque intra duo fila A C, E F, ita vt ſub ipſs circa centra A L.
141114De Mundi Fabrica, rati quæat. ſic enim paratum erit inſtrumentum, quo ad omnes poli eleuationes, necnon ad omnes Zodiaci
gradus
, ſeu ad quodlibet anni tempus, magna facilitate æque, aciucunditate inuenire poterimus tria hæc,
a
cum ſemidiurnum, arcum ſeminocturnum, &
crepuſculi quantitatem, vt exemplo patebit. vtautem faci-
lius
intelligamus horum rationem debemus concipere totum hoc inſtrumentum collocatum eſſe aſtronomi-
, hoc videlicet modo;
ipſe meridianus debet meridiano mundi congruere, acproinde erigi perpendicu-
lariter
ad horizontem;
& linea A C, ipſi horizonti æquidiſtare, & quadrans diuiſus in gr. 90. vergere ad po-
lum
noſtrum arcticum.
poſtea polus Z, partis mobilis eleuetur ad quamuis propoſitam poli eleuationem;
in qua poſitione erit inſtrumentum iſtud aſtronomicè collocatum. vnde melius eius rationem intelligere
poterimus
;
præſer@im ſi concipiamus eius ſemicirculos erectos perpendiculariter ad meridianum; ex qua
poſitione
ſequitur eos eſſe ſemicirculos orientales, cum in parte orientali conſtituantur.
ſed vt eius vſus pa-
teſcat
, demus exemplum.
ſint in ſphæra recta inuenienda prædicta tria, ad initia Cancri, Capricorni, Arie-
tis
, &
Libræ. applico igitur polum vtrumque T Z, horizonti, in quo ſitu obfirmata parte mobili, accipio
duo
puncta S y, in quibus duo ſila ſecant diametrum Q R, Capricorni.
atq; ex his duobus punctis duco duas
perpendiculares
S T, γ λ, vſque ad ſemicirculum eiuſdem Capricorni in punctis T λ.
aſſumo itaque arcum
T
λ, ab eis interceptum eumque quot horas ac minuta contineat expendo;
ſunt enim hi ſemicirculi diuiſi in
horas
, &
hora vna ſaltem oportet ſit diuiſa in quatuor partes æquales; quæ erunt horæ quadrantes, quarum
ſingulæ
continent horæ minuta 15′.
arcus enim T ω, eſt hora vna. arcus ω λ, ſuperat quartam horæ partem,
ita
vt ſit vna ferè tertia pars horæ;
quare in ſphæra recta crepuſculum tempore ſolſtitij erit hora 1. min. 19′.
tantundem
erit in altero tropico.
ſic ſemper faciendum eſt, ideſt, accipiendæ ſunt ſemper duæ perpendicu-
lares
à punctis, in quibus diameter paralelli propoſiti, ſecatur a filis horizontis, &
crepuſculi, quæ lineæ pro-
ducantur
vſque ad ſemicirculum eiuſdem paralelli, arcus enim inter ipſas interceptus dabit quantitatem
crepuſculi
;
quod ſi perpendiculares ibi deſcriptæ, non præcisè per dicta puncta ſectionum tranſierint, aliæ
iuxta
eas concipiendæ ſunt.
rurſus in eodem paralello, & in eadem ſphæra recta arcus T Q, erit arcus diur-
nus
, arcus vero λ R, erit nocturnus puræ, ſeu intempeſtæ noctis.
eodem modo in æquatore agendum eſt,
puncta
ſectionum in diametro erunt A β, perpendiculares erunt A E, β δ, vſque ad ſemicirculum eiuſdem
æquatoris
, intercipientes arcum E δ, qui continet horam vnam, &
quantam horæ partem, ideſt, min. 12′.
Alterum
exemplum, ſit in ſphæra paralella quærendum crepuſculum, &
c. pono igitur polum Z, in vertice,
ſeu
in fine gr.
90. ibique eo obfirmato, noto punctum in diametro eclypticæ, quod ſecatur à filo crepuſculo-
rum
, à quo duco perpendicularem ipſi eclypticæ diametro, vſque ad ſemicirculum ipſius eclypticæ Q E N,
alteram
perpendicularem duco a centro A, vbi ſecatur à linea ſeu filo horizontali, vſque ad eundem ſemi-
circulum
eclypticæ;
arcus en im interceptus dabit quantitatem crepuſculi. erit gr. ferè 48. quos eclypticæ
gradus
motu proprio Sol percurrit totidem ferè diebus, quare huic habitationi primũ crepuſculum erit die-
rum
48.
ab initio Lib æ vſq; ad gr. 18. Scorpij. Rurſus a gr. 12. Aquarij vſq; ad Arietem, erit alterum crepu-
ſcuium
dierum totidem 48.
quare in vniuerſum tempus crcpuſculi erit trium menſiũ, dierum ſex conſequen-
ter
, nox pura erit reliquum ſex menſium, nimirum duorum menſium, dierum 24.
In eadem ſphæra paralella, licebit videre vnicum eſſe diem ſex menſium continuum, & noctem pariter
vnam
intempeſtam dnorum menſium, ac dierum 24.
duo vero crepuſcula ſingula dierum 48. vnde ſequitur
eos
habere diem artificialem, computatis crepuſculis, menſium 9.
dierum 6. & amplius. pro exemplo autem
eleuationis
polaris inter ſphæram rectam, &
paralellam, ſufficiat illud quod allatum eſt ſuperius in Ana-
lemmate
particular.
Cæterum ex varia poſitione Analemmatis, ad varias poli eleuationes licebit magna voluptate, quo di-
ximus
modo, @@atim reperire non ſolum quantitatem dierum, noctium.
& crepuſculorum; ſed etiam diuerſi-
tat@m
inter vnam habitationem, &
alteram; nec non diuerſitatem currentem pertotum annum in eadem
ſphæra
.
Apparebit primo in tropico Cãcri, ſemper maiora eſſe crepuſcula, quam in altero: minima vero con-
tingere
circa dimidiam L bram, &
Piſces; dummodo eleuatio poli non tranſcendat gra. 66 {1/2}; nam in maiori
eleuatione
crepuſcula Capricorni decreſcunt, ac non ſolum minora euadunt, quam circa dimidiam Libram.
& Piſces; ſed omnium breuiſſima eſſe poſſunt. quod alij non videntur ammaduertiſie, cum abſolute dicant
minima
eſſe ad dimidiam Libram, &
Piſces quod præterea falſum eſt in ſphæra recta, in ea enim crepuſcu-
lum
æquatoris minimum eſt omnium.
apparebit etiam falſum eſſe, quod dicunt crepuſculum Capricorni eſſe
ſemper
maius crepuſculo æquatoris;
nam in ſphęris obliquiſſimis, vt modo diximus, eſt omnium minimum.
Secundo
apparebit, quanto magis eleuatur polus, tanto maiora euadere crepuſcula, quæ omni patebunt ex
conſideratione
@patiorum, quæ includuntur inter lineam horizontis, &
lineam crepuſculi, & duos diame-
tro
tropicorum;
in toto enim eo ſpatio fit crepuſculum. hoc autem ſpatium ſemper maius eſt in eleuator@
ſphæra
, adeo vt maximum ſit in paralella.
qua in re conſideranda eſt diuina prouidentia, quæ vt incommo-
da
ſphærarum borealiorum, aliquo bono, compenſaret, maiora eis crepuſcula, ideſt, maiorem lucis copiam
attribuit
, quam reliquis auſtralioribus;
quod paradoxum vulgo putatur. fic crepuſcula ſphæræ borealiſ@imæ,
ideſt
, paralellæ, conſtant menſibus tribus, diebus 7.
& amplius; at crepuſcula ſphæræ rectæ ſimul ſumpta dies
tantum
39.
circiter continet. Tertio conſtabit in nonnullis ſphæris aliquando eſſe diem continuum ſine cre-
puſcui
o, &
nocte: aliquando diem cum crepuſculo tantum, quia ibi crepuſculum durat tota nocte: aliquan-
do
diem, crepuſculum, &
noctem. aliquando crepuſculum cõtinuum; aliquando noctem puram continuam;
aliquando
crepuſculum, &
noctem ſimul. exempli cauſa; conſtituto Analemmate ad eleuationem gr. 86. quiæ
video
diametrum Cancri totum ſupra horizontem, agnoſco Sole cancrum percurrente eſſe diem cõtinuum
purum
, abſque crepuſculo, ibidem quia diameter æquatoris partim ſupra horizontem, partim infra
142115Liber Decimus. non attingit lineam crepuſculi, agnoſco ſole æquatorem deſcribente effici diem cum crepuſeulo ſolo, quod
per
totam noctem durat.
ibidem quia diameter Scorpij tota infra horizontem, ſed tota etiam ſupra lineam
crepuſculi
, ideo infero tunc temporis Solem efficere ſolum.
crepuſculum continuum. pręterea quoniam dia-
meter
Sagittarij tota eſt infra horizontem, ſed pars etiam upra lineam crepuſculi, &
pars infra, ideo Sole
eum
obeunte effici ibidem ſolius crepuſculi, &
noctis intempeſtæ viciſſitudinem. tandem quia tota diameter
Capricorni
, eſt infra lineam crepuſculi, ideo Sole brunam efficiente, effici etiam noctem meram, &
intem-
peſtam
.
diem continuum, noctem continuam, crepuſculum continuum appello illud, quod ſpatium vnius
diurnæ
reuolutionis tranſcendit.
eadem ratione alias aliarũ habitationum varietates in Alemmate hoc vni-
uerſali
contemplari poteris.
Illud etiam non omittendum, ex his patere in omnibus ſphæræ eleuationibus,
vſque
ad gr.
66 {1/2}. à Capricorno verſus Arietem crepuſcula minui, dies vero augeri ex qua contrarietate ori-
tur
ſolſtitium longius, ideſt, dies artificiales vulgares tardiſſimè creſcunt.
Quarto tandem quod præcipuum
eſt
;
poterimus nullo negotio computare ex hoc Analemmate duas Tabulas; vnã temporis diurni ac noctur-
ni
:
alteram crepuſculorum. eaſque ad omnes poli eleuationes, nec non ad ſingulos anni dies in quauis eleua-
tione
.
huiuſmodi ſunt duæ ſequentes, quarum quæ crepuſculorum eſt, ego ex Analemmate accurate con-
ſtructo
computaui.
ne autem nimis excreſceret, ad eas tantum habitationes computaui, quorum crepuſculo-
rum
differentiæ quadrantem vix horæ excederent.
eadem de cauſa eam. non per ſingulos dies, ſed tantum ad
initia
ſignorum 12.
calculaui, quod ſufficere ciuili vſui exiſtimauerim. Similitertabulam temporis ſemidiur-
ni
, vt ad breuitatem redigerem, non ad ſingulas eleuationes, nec ad ſingulos gradus Zodiaci, ſed per inter-
ualla
, quæ parum ſe excederent eam deduxi, vtramque accipe.
Porro ſequẽs Tabella ſeruit populis Borealibus, ſed vt ſeruiat Auſtralibus commutanda ſunt ſex ſigna Bo-
realia
in Auſtralia,|&
ſex Auſtralia in Borealia exempli gratia in altitud. pol. gr. 8. cum Sol eſt initio . Au-
ſtralibus
ſemidiurnum tempus eſt tantum, quantum, ſi Sol eſſet in initio .
eſiet Borealibus, hoc eſt hora-
rum
5.
min. 46.
89[Figure 89]
143116De Mundi Fabrica,
TABVLA TEMPORIS SEMIDIVRNA
ad
initia Signorum, & ad eleuationes Poli Arctici.
11
## Alt. poli. ## 0 ## 8 ## 16 ## 23 ## 30 ## 36 ## 40 ## 45
# H. # . # H. # . # H. # . # H. # . # H. # . # H. # . # H. # . # H. # .
## # 6 # 0 # 6 # 14 # 6 # 29 # 6 # 43 # 6 # 58 # 7 # 14 # 7 # 26 # 7 # 43
# # 6 # 0 # 6 # 12 # 6 # 24 # 6 # 36 # 6 # 49 # 7 # 2 # 7 # 12 # 7 # 26
# # 6 # 0 # 6 # 7 # 6 # 13 # 6 # 20 # 6 # 27 # 6 # 34 # 6 # 39 # 6 # 47
***
# # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0
# # 6 # 0 # 5 # 53 # 5 # 47 # 5 # 40 # 5 # 33 # 5 # 26 # 5 # 21 # 5 # 13
# # 6 # 0 # 5 # 48 # 5 # 36 # 5 # 24 # 5 # 11 # 4 # 58 # 4 # 48 # 4 # 34
## # 6 # 0 # 5 # 46 # 5 # 31 # 5 # 17 # 5 # 2 # 4 # 46 # 4 # 34 # 4 # 17
## Alt. poli. ## 63 ## 64 ## 65 ## 66 ## 66 {1/2} ## 67 ## 68 ## 69
## # 9 # 44 # 10 # 12 # 10 # 35 # 11 # 10 # 12 # 0 # d. # c. # d. # c. # d. # c.
# # 9 # 5 # 9 # 16 # 9 # 28 # 9 # 43 # 9 # 51 # 10 # 0 # 10 # 22 # 10 # 54
# # 7 # 34 # 7 # 39 # 7 # 43 # 7 # 49 # 7 # 52 # 7 # 55 # 8 # 1 # 8 # 5
# # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0
# # 4 # 26 # 4 # 21 # 4 # 17 # 4 # 11 # 4 # 8 # 4 # 5 # 3 # 59 # 3 # 52
# # 2 # 25 # 2 # 44 # 2 # 32 # 2 # 17 # 2 # 9 # 2 # 0 # 1 # 38 # 1 # 16
## # 2 # 6 # 1 # 48 # 1 # 25 # 0 # 50 # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c.
## Alt. poli. ## 77 ## 78 ## 79 ## 80 ## 81 ## 82 ## 83 ## 84
## # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c.
# # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c.
# # 10 # 7 # 10 # 53 # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c.
# # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0
# # 1 # 53 # 1 # 7 # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c.
# # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c.
## # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c.
144117Liber Decimus.
TABVLA TEMPORIS SEMIDIVRNA
ad
initia Signorum, & ad eleuationes Polis Arctici.
11
## Alt. poli. ## 48 ## 51 ## 54 ## 56 ## 58 ## 60 ## 62
# # H. # . # H. # . # H. # . # H. # . # H. # . # H. # . # H. # .
## # 7 # 56 # 8 # 10 # 8 # 27 # 8 # 40 # 8 # 56 # 9 # 16 # 9 # 39
# # 7 # 36 # 7 # 48 # 8 # 2 # 8 # 12 # 8 # 24 # 8 # 38 # 8 # 55
# # 6 # 57 # 6 # 58 # 7 # 5 # 7 # 10 # 7 # 16 # 7 # 23 # 7 # 30
# # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0
# # 5 # 8 # 5 # 2 # 4 # 55 # 4 # 50 # 4 # 44 # 4 # 37 # 4 # 30
# # 4 # 24 # 4 # 12 # 3 # 58 # 3 # 48 # 3 # 36 # 3 # 22 # 3 # 5
## # 4 # 4 # 3 # 50 # 3 # 33 # 3 # 20 # 3 # 4 # 2 # 44 # 2 # 21
## Alt. poli. ## 70 ## 71 ## 72 ## 73 ## 74 ## 75 ## 76
## # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c.
# # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c.
# # 8 # 16 # 8 # 25 # 8 # 35 # 8 # 47 # 9 # 1 # 9 # 18 # 9 # 39
# # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0
# # 3 # 44 # 3 # 35 # 3 # 25 # 3 # 13 # 2 # 59 # 2 # 42 # 2 # 21
# # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c.
## # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c.
## Alt. poli. ## 85 ## 86 ## 87 ## 88 ## 89 ## 90
## # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. ## 6. menſ.
# # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c.
# # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c.
# # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0 # 6 # 0
# # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c.
# # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c.
## # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. # n. # c. ## 6. menſ.
145118Liber Decimus.
TAULA CREPVSCVLORVM
ad
initia Signorum, & ad altitudines Poli Arctici.
11
## Alt. poli. ## 0 ## 5 ## 10 ## 15 ## 20 ## 25 ## 30 ## 35
# H. # . # H. # . # H. # . # H. # . # H. # . # H. # . # H. # . # H. # .
## # 1 # 19 # 1 # 19 # 1 # 20 # 1 # 23 # 1 # 26 # 1 # 29 # 1 # 36 # 1 # 49
# # 1 # 14 # 1 # 14 # 1 # 15 # 1 # 18 # 1 # 21 # 1 # 25 # 1 # 31 # 1 # 41
***
# # 1 # 13 # 1 # 13 # 1 # 14 # 1 # 16 # 1 # 20 # 1 # 23 # 1 # 28 # 1 # 35
***
# # 1 # 12 # 1 # 12 # 1 # 13 # 1 # 15 # 1 # 18 # 1 # 22 # 1 # 25 # 1 # 29
# # 1 # 13 # 1 # 13 # 1 # 14 # 1 # 14 # 1 # 15 # 1 # 17 # 1 # 20 # 1 # 26
# # 1 # 14 # 1 # 14 # 1 # 15 # 1 # 16 # 1 # 17 # 1 # 20 # 1 # 26 # 1 # 34
## # 1 # 19 # 1 # 19 # 1 # 19 # 1 # 20 # 1 # 22 # 1 # 25 # 1 # 29 # 1 # 37
## Alt. poli. ## 59 ## 60 {1/2} ## 61 ## 62 ## 63 ## 64 ## 65 ## 66 {1/2}
## # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. ## di c. pur.
# # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n.
# # 3 # 54 # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n.
# # 2 # 27 # 2 # 35 # 2 # 36 # 2 # 37 # 2 # 42 # 2 # 50 # 3 # 1 # 3 # 18
# # 2 # 24 # 2 # 30 # 2 # 33 # 2 # 36 # 2 # 42 # 2 # 50 # 2 # 54 # 3 # 9
# # 2 # 39 # 2 # 45 # 2 # 50 # 5 # 56 # 3 # 0 # 3 # 7 # 3 # 20 # 3 # 31
## # 2 # 49 # 3 # 0 # 3 # 4 # 3 # 9 # 3 # 26 # 3 # 40 # 4 # 9 # 5 # 25
## Alt. poli. ## 77 ## 78 {1/2} ## 79 ## 80 ## 81 ## 82 ## 83 {1/2} ## 84 {1/2}
## # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c.
# # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c.
# # t. # n. ## di c. pur. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c. # d. # c.
# # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n. # t. # n.
# # 6 # 15 # 8 # 9 # 8 # 14 # 8 # 32 # 8 # 42 # 9 # 17 # t. # n. # t. # n.
# # 5 # 25 # 5 # 18 # 5 # 15 # 5 # 10 # 5 # 5 # 5 # 0 # 4 # 40 # 4 # 10
## # 4 # 25 # 4 # 12 # 4 # 3 # 3 # 56 # 3 # 36 # 2 # 15 # 2 # 10 ## Inſtans.
146117Liber Decimus.
TABVLA CREPVSCVLORVM
adinitia
Signorum, & ad altitudines Pelis Arctici.
11
38
# 40 # 43 # 45 # 48 {1/2} # 52 # 54 # 55 # 58
H
. . # H. . # H. . # H. . # H. . # H. . # H. . # H. . # H. .
2
1 # 2 9 # 2 25 # 3 39 # t. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n.
1
46 # 1 50 # 2 9 # 2 19 # 2 40 # t. n. # t. n. # t. n. # t. n.
1
39 # 1 43 # 1 48 # 1 55 # 2 4 # 2 22 # 2 39 # 2 56 # 3 25
1
32 # 1 35 # 1 40 # 1 45 # 1 50 # 2 1 # 2 5 # 2 10 # 2 23
1
31 # 1 35 # 1 37 # 1 43 # 1 49 # 1 59 # 2 4 # 2 9 # 2 10
1
37 # 1 40 # 1 45 # 1 49 # 1 56 # 2 8 # 2 15 # 2 20 # 2 30
1
40 # 1 43 # 1 48 # 1 53 # 2 2 # 2 14 # 2 19 # 2 26 # 2 41
67
# 68 # 69.48′ # 71 # 72 # 73 # 74 # 75 # 76
d
. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c.
t
. n. # t. n. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c.
t
. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n.
3
22 # 3 27 # 4 8 # 4 20 # t. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n.
3
19 # 3 30 # 3 36 # 3 45 # 3 56 # 2 25 # 3 49 # 5 2 # 5 26
3
35 # 4 10 # 5 48 # 5 46 # 5 40 # 3 35 # 5 31 # 5 29 # 5 27
5
23 # 5 18 # 5 9 # 5 5 # 5 2 # 4 51 # 4 45 # 4 41 # 4 12
85
# 86| # 87 # 88 # 88.48′ # 89 # 90
d
. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. ## Hæe Tabula inſer- \\ uire et@ã poteſt pro \\ Hemiſphærio Au- \\ ſtrali, commutatis \\ ſex ſignis Boreali- \\ bus in Auſt ralia.
d
. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c.
d
. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c. # d. c.
t
. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n.
t
. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n. # t. n.
4
15 # 3 40 # 2 38 # 2 0 # Inſtans. # n. p. # n. p.
nox
pur. # n. p. # n. p. # n. p. # n p. # n. p. # n. p.
147120De Mundi Fabrica,
Declaratio, & vſus Tabulæ primæ.
IN prima linea continentur numeri elcuationum Poli Arcticiad quas Tabula eſt computata. prima autem
nota
quæ eſt o.
ſeu cifra, ſignificat nullum gradum eleuationis, ideſt, ſignificat ſphæram rectam, in qua po-
li
ſupra horizontem non eleuantur.
In ſecunda linea ſignificat H. Horam. ¹, vero ſignificat minuta. In ter-
tia
linea ſunt numeri horarum ac minuta, quæ competunt eleuationibus poli ſibi directè ſuperpoſitis, quę ho-
ac minuta dant quantitatem temporis ſemidiurni Sole Cancrum adeunte, ſiue temporis ſolſtitij æſtiui ad
21
.
Iunij, vt character hic Cancri lineæ ad ſiniſtram præpoſitns indicat. Eadem de rel quis lineis propor-
tionaliter
ſunt intelligenda.
literæ d c, quæ loco numerorum ponuntur, ſignificant diem continuum. n c, no-
ctem
continuam, quæ contineat etiam crepi ſculum.
Vſus autem eius eſt. primo vt in ea omnium dierum, a@
noctium
varietatem peromnes mundi habitationes contemplari facilè poſſimus.
Secundo vt ex ea eliciamus ad quoduis tempus, & in quauis habitatione quantitatem diei ac noctis, atq; ho-
ram
ortus, &
occaſus Solis, horam meridiei, & mediæ noctis. quod vno aut altero exemplo patebit, ſint v. g. in
eleuatione
poli Parmenſi gr.
45. ferè, quærẽda ea quæ dicta ſuntad diem 21. Ianuarij, quo tempore Sol Aqua-
rij
ſignum ingreditur.
quæro igitur in linea eleuationum polarium gr. 45. deinde in latere ſiniſtro ſignum ,
in
cuius linea fub gr.
45. reperio 4. 34. ideſt, hor. 4. min. 34. quod eſt tempus ſemidiurnum, quo duplicato ha-
beo
tempus diurnum ſiue quantitatem diei hor.
9,. min. 8. quibus demptis a 24. habeo quantitatem noctis hor.
14. min. 52′. quare iuxta Italicas hora Soloritur hora 14. 52′. prędictus autem tempus ſemidiurnum detractum
à
24.
dabit tempus meridiei hora 19. 26′. tempus mediæ noctis habetur diuidendo tempus nocturnum bifarif,
eritq
;
hora 7. 26′.
Quod ſi eleuatio poli oblata non reperiatur in Tabula, accipe propinquiorem, eique adde quantũm iudica-
ueris
addendum eſſe, parum enim a vero aberrabis.
pariter ſi tempus oblatum ſeu ſi gradus Solis non reperies.
à vicinioribus ſupplementum petes, addendo aliquid iuxta earum differentiam, v. g. ſi ad 20. gr. Capricorni,
qui
non eſtin Tabula, eſſet quantitas diei ex Tabula hac eruenda, in eadem Parmenſi habitatione, video in
Tabula
ad initium Capricorni quantitatem temporis ſemidiurni eſſe hor.
4. 17′. in principio vero ſequenti ſi-
gni
Aquarij eſſe horarum 4.
34′. horum differẽtia eſt min. 27. quia igitur gr. 20. Capricorni eſt ferè medius in-
ter
v@rumque, ideo minori tempori 4.
17′. addo pluſculũ dimij differentię, conficioq; hor. 4 min. 26 pro quan-
titate
temporis ſemidiurni gr.
20. Capricorni, tempore igitur ſemidiurno habito, reliqua vt ſupra ex ipſo col-
liguntur
.
Cæterum hæc eadem Tabula inſeruire poteſt exiſtentibus in hemiſphærio Auſtrali, ſi ſigna, & characteres
ſignorum
loca inuicem permutent, vt cuique facilè eſt intelligere, v.
g. vbi eſt , ponatur , & è contra.
Declaratio, & vſus Tabulæ ſecundæ crepuſ culorum.
IN hac pariter Tabula altitudines poli ſunt in ſuprema linea, ibiq; notao, ſignificat ſphæram rectam. reli-
quæ
etiam lineæ debentur ſignis ſibi ad ſiniſtram adſcriptis, numeriq;
earum ſignificant quantitatem crepu-
ſculi
, ſiue matutini, ſiue veſpertini, ſiue continui.
quando loco numerorum occurrunt literætn, denotant
crepuſculum
tota nocte durare literę d c, denotantibi nullum eſſe crepuſculum, ſed diem purum ac continuũ.
literæ tandem n p, indicant ibi eſſe noctem puram ſine crepuſculo. vſus eius exemplo patebit, ſit accipienda
quantitas
crepuſculi ad eundem diem 21.
Ianuarij in eleuatione 45. ſcilicet cum Sól circa initium Aquarij ver-
ſatur
.
igitur ſub eleuatione 45. reperta in Tabula è regione ſigni Aquarij, ſeu in linea cui adſcriptus eſt
character
hic , accipio numerum hor.
1. min. 49 pro quantitate crepuſculi. & quia quotid efiunt duo crepu-
ſcula
matutinum, &
veſpertinum, ideo tantum illius temporis crepuſculum erit hor. 3. min. 38′. quod tempus
ſi
addatur quantitati diei ſuperius ad idemtempus inuentæ quæ fuit hor.
9. 8′. conflabitur tota dies artificialis
vulgaris
, eritq;
hor. 12. min. 46′. quo toto tempore artifices lumen vident atq; operari poſſunt quare nox pu-
ra
, &
mera erit hor. 11. 16′. quæ omnia ita ſe habent dummodo tempora nubila non obſtent. atq; hęc eſt præ-
cipua
huius Tabulæ vtilitas, vt ſcilicet quantitastotius diei artificialis vulgaris, ideſt, quantum temporis ab ini-
tio
Auroræ vſq;
ad intempeſtam noctem intercedat.
Quod ſi gradus Zodiaci oblatus, aut eleuatio poli oblata non reperiatur in Tabula, ex vicinioribus gradi-
bus
, &
eleuationibus iudicio cuiuſque ſupplendum erit, vt plurimum enim differentiæ ſunt modicæ, ex qui-
bus
ſi pars conueniens accipiatur, nullus error ſenſibilis contingit.
Ex eadem Tabula liquet falſum videri
quod
alij dicunt, nimirum crepuſcula in Capricorno ſemper eſſe maiora crepuſculis ad dimidiam Libram,
&
Piſces, nam ſub altitudine poli grad. 83 {1/2}. Tabula exhibet Capricorni crepuſcu lum hor. 2. 10′. at per totam
Libram
, &
Piſces exhibet crepuſculum per totam noctem. (quod etiam ab horis 12. vſque ad hor. fermè 20.)
excreſcit. idem accidit in alijs eleuationibus ſupra eleuationem gr. 74. vt in Tabula videre eſt.
Notandum vltimo in omnibus eleuationibus, vbi ſunt appoſiti numeri indicantes quantitatem crepuſculi,
eos
indicare dimidium tantum crepuſculum, quod vni diei debetur, quia ſunt in quolibet die bina crepuſcula,
quorum
alterum Tabula exhibet.
quod etiam ſeruatur vbi dimidium crepuſculi alteri dimidio continuatur,
vt
accidit in ijs paralellis, quorum diametri pars eſt infra horizontem, ſed ſupra lineam crepuſculi, ea enim
pars
efficit crepuſculum, cuius tantum dimidium in Tabula ponitur, ſecus eſt vbi ſunt lineætn &
c.
Hæc pariter Tabuia inſeruiet pro hemiſphærio Auftrali commutatis ſex ſignis Borealibus in Auſtralia, vt
@onſideranti
manifeſtum eſt.
148121Liber Decimus.
De Horis. Cap. XVII.
CVm iam de annis, de diebus, de crepuſculis ſatis dictum ſit, ſupereſt vt de horis etiam nonnulla adiunga-
mus
, nam ex profeſſo de horis tractare pertinet ad tractatum de Horologijs:
hora enim eſt pars vigeſi-
ma
quarta diei naturalis.
Horæ Aſtronomicæ ſunt partes diei Aſtronomici, qui incipit a meridie, atque in
meridiem
deſinit.
Horæ Babylonicæ, ſiue ab ortu, ſunt partes diei Babylonici incipientis ab ortu Solis, at-
que
in eundem ortum deſinentis.
Horæ Italicæ ſiue ab occaſu, ſunt partes diei more Italorum, incipientis ab
occaſu
Solis, vſque ad alterum occaſum perdurantis.
Horæ antiquæ erant partes duodecimæ tam diei quam
noctis
artificialis, de quibus ſcriptum eſt in Euangelio, nonne 12.
ſunt horæ diei. ſit ergo problema primum
de
horis Italicis.
Quota ſit hora Italica interdiu ex Sphæra materiali indagare.
HAbeas primo gradum Solis in eclyptica pro oblata die; deinde ſphæra Aſtronomicè conſtituta, pri-
mum
mobile ſic motu diurno conuerte, vt gradus Solis ad Solem ipſum collucentem directè aſpiciat;
quod exactè fiet ſi vmbra Zodiaci tota ceciderit in concauum partis Zodiaci oppoſitæ, ita vt torum illud con-
cauum
exactè obumbretur.
tunc nota gradum æquatoris tangentem horizontem occiduum. dein verte pri-
mum
mobile donec gradus Solis horizontem occiduum attingat, atque iterum nota gradum æquatoris, qui
eundem
horizontem tangi.
numera iam gradus æquatoris inter hos duos gradus interceptos, eoſq; in tẽpus,
ſeu
horas conuerte, numerumque horarum inuentum deme à 24.
ſic enim relinquitur numerus horarum ab
occaſu
, ſeu Italicarum tunc temporis elapſarum.
Qua hora Italica Sol oriatur, ſit meridies, & medianox.
1 TEmpus diurnum, vti diximus ſupra in tractatu de quantitate dierum artificialium, prius inuentum
de
me à 24.
ſic enim relinquetur tempus nocturnum, ideſt, numerus horarum noctis, quibus elapſis
Soloritur
.
2 Deme tempus ſemidiurnum à 24. reſiduus enim numerus eſt numerus horarum, quibus exactis meri-
dies
eſt.
3 lam dimidium temporis nocturni, ideſt, dimidium numeri horarum nocturnarum exhibebit horam
mediæ
noctis.
Cæterum quod ad alia horarum genera attinet, ne ſim longior, facilè fuerit cuique ſtudioſo eadem inda-
gare
, quæ de Italicis modo ſunt indagata.
Cur Solis illuminationes per quæuis foramina ingredientes rotunda
appareant
. Cap. X V III.
SEquitur iam, vt admirabile quiddam de Solis illuminatione elucidemus, qua ratione videlicet fieri poſ-
ſit
, vt Solis illuminationes quæ per foramina tectorum, aut feneſtrarum anguloſa, ac valdè irregularia il-
labuntur
, perpetuo inuita foraminis figura, in oppoſitis planis, aut ouales, aut rotundæ appareant.
huic pul-
cherrimæ
quæſtioni, quæ ſuperiorum philoſophantiũ ingenia mirè vexauit, alias in opere de locis Mathem.
Ariſtotelis Geometricè reſpondimus; nunc aliter, ſed facilius ex 10. Keplero hac experientia ſatisfaciemus.
Summo
igitur laqueari affige corpus aliquod, verbi gratia, rotundam Tabellam, quæ Solem referat;
infra
quam
in medio inter ipſam, &
pauimentum, ſit foramen aliquod, verbi gratia triangulare, iam ex aliquo
puncto
peripheriæ rotundæ deſcendat filum, quod ſit ſolaris radij inſtar, per foramen illud triangulare ad
pauimentum
filum iſtud ſecus trianguli latera ab aliquo circumlatum, altero extremo inferiori ſignet in pa-
nimento
veſtigium.
idemque fiat ex quatuor, aut quinque punctis eiuſdem peripheriæ, & illico in pauimento
apparebunt
quatuor, aut quinque triangula in orbem conſtituta.
ſicque ex omnibus illius pũctis omnia trian-
gula
in pauimento delineata in gyrum conſtituta apparebunt;
ac propterea omnes ſimui rotundam quãdam
figuram
efficiunt.
quanto autem foramen illud fuerit ſublimius, tanto citius triangula illa in rotundiorem
orbem
ſeſe accommodabunt.
quod ſi foramen illud non ſit perpendiculariter ſub Tabella, ſed ad partem
vnam
, ita vt filum per illud recta intrans obliquè pauimento accidat, tunc triangula illa ſeſe in oualem figurã
componunt
.
ex hac igitur obſeruatione diligenter facta, & conſiderata, variatiſq; foraminibus ac Tabellæ
@guris
, manifeſtè apparebit qua ratione ſua Sol illuminationes ſemper, aut rotundas efficiat, aut ouales, aut
cclypſis
tempore eclypſatas.
Hæc porro conſideratio, vt rectè perficiatur eo indiget principio, quod ſupra poſuimus, à quolibet vi-
delicet
Solis puncto, lucem per lineas rectas quoquo verſus emicare;
ſic enim non ſolum à punctis periphe-
riæ
, ſed a quolibet etiam ſolaris diſci puncto, radij per foramina ad rotundas illuminationes efficiendas
prodibunt
.
149122De Mundi Fabrica,
Aliud mirabile de luce Solis.
NOn ſolum autem Solis lumen iſtud in ſe ipſo efficit, ſed rebus etiam ab ſe aliquo modo illuminatis ean-
dem
virtutem communicat:
quod hac pulcherrima experientia patebit. in aliquo igitur conclaui, por-
tis
ac feneſtris omnino obſeratis, per ſolum paruum foramen luci pateat aditus:
tunc formæ externarum re-
rum
, quas Solis ſplendor foris illuſtrat, in obſcurum conclaue per anguſtum illud foramen, vna cum lumine
ſubeunt
;
obiectaq; charta, in ea velut proprijs lineamentis expreſſæ conſpiciuntur, ſubobſcurius tamen quam
resipſæ
ſint propter luminis trãslapſi imbecillitatem:
atq; inuerſo ſitu; cuius cauſa eſt radiorum ab ipſorum
lumine
procedentium, in foramine illo mutua decuſſatio, ex qua formæ radijs illis delatæ, poſt foramen fitũ
commutant
, atq;
inuertunt, verum iſta exactius explicare opticorum eſt.
De Eclypſi Solis. Cap. XIX.
VLtimo loco videndum eſt, quanam ratione Sol ipſe omnis parens luminis, aliquando lumine priuetur,
terrificamq
;
eclypſim patiatur. Verum iſthæc ſolaris eclypſis, nequaquam Solis, ſed noſtra priuatio di-
cẽda
eſt.
nos enim ipſi ſumus, qui dum putamus Solem defectu luminis laborare, ipſius luminis ob ſuppoſitam
illi
Lunam damno afficimur.
Dico igitur ſolarem obſcurationem effici ob Lunæ inter nos, & Solem, inter-
poſitionem
, quod qua ratione contingat vt intelligamus, meminiſſe debemus lunarẽ viam, ſeu circuitum, di-
uaricari
ab eclyptica, ſeu via ſolari, ac propterea ſe mutuo ſecare in duobus oppoſitis punctis.
quorũ alterum
dicitur
nodus euehens, &
boreus; alter vero nodus deuehens, & auſtrinus. ſumma autem harum viarum di-
uaricatio
ad gr.
5. aſcendit, tam in boream, quam in auſtrum. quæ duo loca dicuntur limites, ille boreus, hic
auſtrinus
, vt alias explicauimus.
Cum igitur in nouilunijs accidit Lunam propè alterum nodorum, aut in
ipſo
nodo, ita ſoli coniungi, vt vel corporis lunaris pars, vel totum, inter nos, &
Solem interponatur, ſequi-
tur
neceſſario, vt Luna lumen Solis a nobis ſurſum auertat, vmbraq;
ſua nos contingat. Quapropter cum no@
ſolarem
hunc defectum patimur, in vmbra lunari verſamur;
quæ vmbra, ſicuti ſupra
90[Figure 90] oſtendimus, atq;
depinximus, ad terram deſcendit, eamq; non multum tranſcendit.
quoniam vero Luna minor eſt quam terra, vmbraq; lunaris turbinata eſt, parumque
terram
tranſcendit, fit vt propè vmbræ verticem terram inuadat;
ac proinde in parte
vmbræ
multo, quam terra graciliori.
ex quo ſequitur totam terram interiectu Lunæ,
nunquam
obſcurari poſſe.
quare alicubi terrarum defectus ſolaris apparebit, alicubi
non
.
ſimiliter aliquando totus Sol obſcurabitur, aliquando pars, quæ omnia in hac
figura
contemplari potes in qua Sol vbi A, Luna vbi B C, Terra E F, vmbra Lunæ
B
D C, quæ terram partim obumbrat, partim non, quare ſi quis eſſet ad partes F, to-
tum
Solem videre videretur obſcuratum:
ſi vero eſſet ad partes E, non totum, ſed par
tem
tantum H G, eam vero partem, quæ inter duas lineas E G, E H, interciperetur
videret
colluſcentem;
quæ quidem concipi debet pars corporis ſphærici defectiua ob
Lunæ
interpoſitionem.
quæ quoniam pariter ſphærica eſt, ideo pars hæc ſolaris cor-
poris
exiſtentibus in E, corniculata apparebit;
cornua obuertens ad partes H G, ſub
quibus
Luna exiſtens Solem deficientem efficit.
Cæterum ex dictis de eclypſi, tam Lunæ quam Solis, conſideratione dignum vide-
tur
, quod quemadmodum Luna obiectu, &
vmbra terrę, ſolari lumine priuatur: ita vi-
ciſſim
terra obiectu, &
vmbra Lunæ eodem ſolari ſplendore deſtituitur.
Quod autem ob Lunæ ſuppoſitionem Sol deficiat; ſic patere poteſt; tempore enim
huius
defectus, adhibita diligenti induſtria, oculis ipſis teſ@ãtibus Lunam Soli ſubie-
ctam
cernimus;
his modis, aſſumpto vitro, colore quopiam, opacato, vt lumen Solis, ſi
quod
remanet, infringatur, ſi per ipſum deficientem Solem inſpexerimus, Lunam
illico
ſub ipſo latentem, eumq;
nobis abſcondentem intuebimur. Secundo ope Tele-
ſcopij
, cui præpoſitum ſit vitrum ſatis opacum, tunc temporis perſpicue Lunam So-
lem
nobis occultantem, videbimus.
Certum eſt, eclypſim hanc non niſi nouilunij tem
pore
accidere, quo etiam tempore certum eſt, Lunam Soli coniungi, vnde manifeſtũ
euadit
, huius rei cauſam eſſe Lunam.
Quarto ſuppoſito quod Luna ſit cauſa huius de-
fectus
, laluantur omnes apparentiæ, videlicet, cur Solincipiat eclypſari in parte ſui
occidentali
, &
in orientali deſinat. cur in principio eclypſis Solappareat inſtar Lu-
corniculatæ, quæ cornua in occidẽtem obuertat;
in fine vero ſit pariter inſtar no-
Lunæ, quæ cornua in orientem dirigat:
ratio eſt, quia Luna tunc mouetur ſub So-
le
, ab occidente verſus orientem, eumq;
motu proprio ſuperat. Hinc etiam patet cur
hæc
eclypſis ſit modo partialis;
modo totalis, nunquam tamen cum mora, ideſt, nun-
quam
Soltotus obumbratus maneat;
ſed ſtatim poſt totalem obſcurationem incipiat
ex
parte occidentis ſplendeſcere.
pariter cur tantum duret, & non amplius. Quin-
to
indicat idem calculus eclypſium, Aſtronomi enim ex motu Lunæ, &
Solis computato, Solem oblcu-
randum
infallibiliter prænunciant.
Sexto tandem nulla alia occurrit cauſa; Luna igitur cauſa eſt ſolaris
defectus
.
150123Liber Decimus.
Sed quæritur, cur in omni nouilunio, Solẽ Luna nobis non adimat? Cauſa eſt inclinatio viæ Lunaris a via
Solis
, quæ eſt eclyptica;
ſæpè enim nouiluniun accidit adeo longè ab interſectionibus harum viarum, ſeua
nodis
, vt diſtantia luminarium tanta ſit quæ luminaria ipſa ſibi viſibiliter copultari non permitat.
in nodis
viæ
vniuntur, poſtea deinceps ſemper magis vſque ad gra.
5. dilatantur; quare aliquando tanta eſt dilatatio
hæc
vt diſtantiam prædictam importet.
deſinierunt autem Aſtronomi diſfantias quaſdam a nodis, quas ter-
minos
eclipticos vocarunt, eo quod intra illos terminos, eclypſes contingant.
ſuntautem alij termini poſ-
ſibiles
, intra quos ſcilicet eclypſis poteſt quidem fieri, ſed non neceſſario fit alij ſunt termini neceſſarij, intra
quos
exiſtente nouilunio, neceſſario ſequitur Solis defectus.
& quoniam duplex faciunt nouilunium, mediũ
ſcilicet
, &
verum, ponam Solum neceſſarios terminos veri nouilunij. quando igitur in nouilunijs veris,
Luna
exiſtens borealis, non diſtiterit a nodis pluſquam gra.
15. {1/2}. exiſtens vero auſtralis, non aberit pluſquam
gra
.
7. neceſſario Solem obſcurabit; tantoque maior erit obſcuratio, quanto nodis proprior fuerit. maxima
vero
in ipſis nodis.
cur autem in boreali latitudine Lunæ, maiores ſint termini, quam in auſtrali, cauſa eſt
Lunæ
parallaxis, quæ in latitudine boreali, eam deprimit verſus Solem, ideſt, facit latitudinem Lunæ appa-
rere
minorem, quam ſit.
è contra in auſtrali parallaxis eam deprimit a Sole, ideſt, maiorem facit Lunæ lati-
tudinem
apparere quam ſit;
quare in hac parte niſi Luna vere parum diſtet a via Solis, quod non niſi apud
nodos
accidit, nimirum ob parallaxim detrahitur a Sole, ita vteum occultare nequeat.
in parte boreali
quamuis
Luna habeat magnam latitudinem, &
conſequenter plus diſtet a nodis, quia tamen parallax@s eam
verſus
Solem deprimit, ideo poteſt Soli opponi, ſicque eclypſim eſſicere.
fateor tamen hanc ſpeculatio-
nem
eſſe ſatis difficilem, adhibita tamen ſphæra materiali, in qua lunarem viam ritè capiamus oculumque
noſtrum
in terra poſitum ad Lunam aſpicere, ac parallaxim efficere imaginemur, non difficile erit totam
hanc
rem percipere.
Qua ratione ſolaris eclypſis magnitudo facillimè obſeruetur.
DE hac re fuſius ſcripſi in opere de locis Mathem. Ariſt. ad Problem. 10. ſect. 15. nunc rem paucis perſtrin-
gam
:
tempore igitur ſolaris defectus, intra parietes vſpiam clauſis omnibus feneſtris, ad mittatur ſo laris
radius
per anguſtum foramen rotundum, excipiaturq;
radius hic perpendiculari-
91[Figure 91] ter in plana Tabella:
vbi certo quantum Sol defecerit, ad vnguem licet videre,
abſque
vlla intuitus moleſtia, ac tam perfectè, ac ſi in cœlo coram adeſſes.
illumi-
natio
enim Solis, quæ alias rotunda eſſet, erit temporis eclypſis pariter defectiua,
totamq
;
defectus varietatem repræſentabit: quamuis inuerſo ſitu, ob cauſam ſupe-
rius
tactam.
initio enim eclypſis, hæc illuminatio defectiua apparebit ex parte oc-
cidentis
, contrario ſitu, quam in Sole ipſo, conſimili tamen magnitudine, &
dura-
tione
.
quantaigitur pars illius illuminationis defecerit, præſertim circa medium
eclypſis
, tanta quoque pars ſolaris diſci obſcurabitur.
oportet igitur imaginem il-
lius
illuminationis in Tabella delineare, totamq;
eius diametrum in partes 12. di-
uidere
;
quas Aſtronomi digitos eclypticos vocant. tandemq; obſeruare quot di-
giti
obſcurentur, magnitudo enim ex numero digitorum deficientium deſumi-
tur
, vt in hac figura, vides quatuor tantum digitos, ſeu tertiam partem diametri illuminationis, ac pro-
inde
Solis, defeciſſe.
Corollarium de miraculoſa eclypſi Solis in paſſione Domini.
EX prædictis de ſolari defectu, manifeſtum fit quam miraculoſum, quamque contra naturæ leges, exti-
terit
ſolare illud deliquium, quod paſſionis Domini Noſtri tempore factum eſt.
primo quia tempore
plenilunij
contigit, quando Luna Soli diametraliter oppoſita, nnllo modo eum occultare poteſt.
Secun-
do
quia non ſolum fuit totale, quo ſcilicet totus Sol obſcuraretur, ſed etiam vniuerſale, ideſt, per vniuer-
ſam
terram, quod non ſolet.
Tertio quoniam Sol obſcurari cæpit ex parte orientis, ex parte vero occiden-
tis
deſijt, contra ordinem naturæ:
quemadmodum ſe obſeruaſſe narrat Beatus Dionyſius Areopagita, & in
Epiſt
.
7. ad Polycarpum, & in 11. ad Apollophanem philoſophum, cum quo apud Heliopolim in Aegy-
pto
, hanc ſimul eclypſim obſeruarunt, atque admirati ſunt vehementer, adeo vt Apollophanes dixerit;

ſunt
, ò bone Dionyſi, rerum viciſſitudines diuinarum.
alij etiam tradunt ipſum Beatum Dionyſium excla-
maſſe
, aut Deus naturæ patitur, aut mundi machina diſſoluetur.
Quarto quoniam vt ſe vidiſſe, ibidem te-
ſtatur
Beatus Dionyſius, Luna ex oppoſito Solis, progreſſa eſt ad coniunctionem, contra ordinem proprij
motus
:
mouebatur enim ab oriente in occidentem. vnde factum eſt, vt ex parte orientis primo Solem in-
uaſerit
.
Quinto neceſſe etiam eſt Lunam humilius ſolito, atque infra ſuum cælum inceſſiſſe, vt toti terræ
@otum
Solem occultaret.
ſicque tenebræ per vniuerſam terram effunderentur. quanto enim oculis noſtris
opacum
quodpiam propius fit.
tanto maius ſpatium nobis occultat. Sed maximè duæ citatæ Beati Diony-
ſij
Epiſt.
dignæ ſunt quæ legantur.
151124De Mundi Fabrica,
De calculatione Solis. Cap. X X.
QViappendicem de Aſtronomico calculo, quam in Luna dedimus, perceperit, is nullo negotio hanc
quoque
intelliget.
quippe quod calculus hic ſit multo expeditior. Oporter autem in primis, ea ferè
omnia
, quæ de Aſtronomicis Lunæ Tabulis dicta ſunt, ſequentibus Tabulis etiam ſolaribus appli-
care
;
ſunt enim illis perſimiles, ſunt enim eodem modo conſtructæ ad eiuſdem anni 1600. Radicem &
ad
eundem meridianum Venetum, &
c.
Sunt autem tantummodo tres. in quarũ prima deſcribuntur duo medij, motus alter Apogæi ſolaris, al-
ter
longitudinis Solis ab æquinoctio, qui motus reſpondent annis Romanis, &
Gregorianis, ſimili ordine a@
in
Luna.
in eadem Tabula compræhenduntur anni, & menſes. In ſecunda Tabula quæ eſt dierum, hora-
rum
, &
minutorum, omiſſus eſt Apogæi motus; is enim cum tardiſſimus ſit, ſatis eſt annuum eius motum
computare
.
Hic verò conſiderandum eſt, qua ratione in eadem columna continuantur motus medij, qui
idem
inſeruiunt horis, &
minutis, quod in Luna ſatis expiicatum eſt. Tertia Tabula eſt æquationum Solis,
quæ
ſolum differt ab æquationibus Lunæ, quod illæ proueniant ob eccentricum, autem ob epicyclum,
cæterum
ſimiles ſunt.
92[Figure 92]
152125Liber Decimus.
Tabula prima mediorum motuum Solis.
11
####### In Annis ſingulis. # #### In menſibus An. communis.
# ### Apogæi. ### Longitudinis ab . # #### Longitudinis ab .
# Anni. # . # . # Sig. # Gra. # . # # Sig. # Gra.
# 1 # 0 # 45 # 11 # 29 # 46
# 2 # 1 # 30 # 11 # 29 # 31
B
# 3 # 2 # 15 # 11 # 29 # 17 # # Ian. # 1 # 0 # 33
# 4 # 3 # 0 # 0 # 0 # 1 # # Febr. # 1 # 28 # 9
# 5 # 3 # 45 # 11 # 29 # 47 # # Mart. # 2 # 28 # 42
# 6 # 4 # 30 # 11 # 29 # 43 # # Apr. # 3 # 28 # 16
B
# 7 # 5 # 15 # 11 # 29 # 18
# 8 # 6 # 0 # 0 # 0 # 3 # # Mai. # 4 # 25 # 50
# # # # # # # # Iun. # 5 # 28 # 24
# 9 # 6 # 45 # 11 # 29 # 49
# 10 # 7 # 30 # 11 # 29 # 35 # # Iul. # 6 # 28 # 57
B
# 11 # 8 # 15 # 11 # 29 # 20 # # Aug. # 7 # 29 # 31
# 12 # 9 # 0 # 0 # 0 # 5
# # # # # # # # Sept. # 8 # 29 # 5
# 13 # 9 # 45 # 11 # 29 # 51 # # Oct. # 9 # 29 # 38
# 14 # 10 # 30 # 11 # 29 # 36
B
# 15 # 11 # 15 # 11 # 29 # 22 # # Nou. # 10 # 29 # 12
# 16 # 12 # 0 # 0 # 0 # 7 # # Dec. # 11 # 29 # 46
# 17 # 12 # 45 # 11 # 29 # 53
# 18 # 13 # 30 # 11 # 29 # 39
B
# 19 # 14 # 15 # 11 # 29 # 24
# 20 # 15 # 0 # 0 # 0 # 9 # 15″.
# # Gra. # . # Sig. # Gra. # . # #### In menſibus Ann. Biſſext.
# 40 # 0 # 30 # 0 # 0 # 18 # # # Sig. # Gra. # .
In
# 60 # 0 # 45 # 0 # 0 # 28
# 80 # 1 # 0 # 0 # 0 # 37 # # Ian. # 1 # 0 # 33
# 100 # 1 # 15 # 0 # 0 # 46 # # Febr. # 1 # 29 # 8
# # # # # # # # Mart. # 2 # 29 # 42
# 200 # 2 # 30 # 0 # 1 # 32 # # Apr. # 3 # 29 # 16
Annis
# 300 # 3 # 45 # 0 # 2 # 19
# 400 # 5 # 0 # 0 # 3 # 5 # # Maius # 4 # 29 # 49
# 500 # 6 # 15 # 0 # 3 # 51 # # Iun. # 5 # 29 # 23
# # # # # # # # Iulius # 6 # 29 # 57
aggregatis
. # 600 # 7 # 30 # 0 # 4 # 37 # # Aug. # 8 # 0 # 30
# 700 # 8 # 45 # 0 # 5 # 27
# 800 # 10 # 0 # 0 # 6 # 10 # # Sept. # 9 # 0 # 4
# # # # # # # # Octo. # 10 # 0 # 37
# 900 # 11 # 15 # 0 # 6 # 56 # # Nou. # 11 # 0 # 12
# 1000 # 12 # 30 # 0 # 7 # 42 # # Dec. # 0 # 0 # 45
Radices æqualium motuum ***, an Ann. 1600. abſolutum in meridie vltimi diei Decembris, \\ idest, Pridie Kaleud. Ianuarij Ano. 3601.
22## Radix # Sig. # Gra. # . # Rad. # Sig. # Gra. # 1
B
# 1600 # 3 # 5 # 40 # # 9 # 10 # 4
153126De Mundi Fabrica,
Tabula ſecunda Aequalis motus longitudinis Solis.
11
### In diebus. # #### In horis, & minutis.
Dic
s # Gra. # . # Horæ. # 0 # Gra. # .
# # # # Min. # Gra. # . # .
1
# 0 # 59
2
# 1 # 58 # 1 # 0 # 0 # 2
# # # # 2 # 0 # 0 # 5
3
# 2 # 57
4
# 3 # 57 # 3 # 0 # 0 # 7
# # # # 4 # 0 # 0 # 10
5
# 4 # 56
6
# 5 # 55 # 5 # 0 # 0 # 12
# # # # 6 # 0 # 0 # 15
7
# 6 # 54
8
# 7 # 53 # 7 # 0 # 0 # 17
# # # # 8 # 0 # 0 # 20
9
# 8 # 52
10
# 9 # 51 # 9 # 0 # 0 # 22
# # # # 10 # 0 # 0 # 25
11
# 10 # 51
12
# 11 # 50 # 11 # 0 # 0 # 30
# # # # 12 # 0 # 0 # 29
13
# 12 # 49
14
# 13 # 48 # 13 # 0 # 0 # 32
# # # # 14 # 0 # 0 # 34
15
# 14 # 47
16
# 15 # 46 # 15 # 0 # 0 # 37
# # # # 16 # 0 # 0 # 39
17
# 16 # 45
18
# 17 # 44 # 17 # 0 # 0 # 42
# # # # 18 # 0 # 0 # 44
19
# 18 # 44
20
# 19 # 43 # 19 # 0 # 0 # 47
# # # # 20 # 0 # 0 # 49
21
# 20 # 42
22
# 21 # 41 # 21 # 0 # 0 # 52
# # # # 22 # 0 # 0 # 54
23
# 22 # 40
24
# 23 # 39 # 23 # 0 # 0 # 57
# # # # 24 # 0 # 0 # 59
25
# 24 # 38
26
# 25 # 38 # 25 # 0 # 1 # 2
# # # # 26 # 0 # 1 # 4
27
# 26 # 37
28
# 27 # 36 # 27 # 0 # 1 # 7
# # # # 26 # 0 # 1 # 9
29
# 28 # 35
30
# 29 # 34 # 29 # 0 # 1 # 11
31
# 30 # 33 # 30 # 0 # 1 # 14
154127Liber Decimus.
TABVLA TERTIA AEQVATIONVM SOLIS.
11
Priora ſex ſigna Anomaliæ in quibus æquatio demitur. # ## 0 ## 1 ## 2 ## 3 ## 4 ## 5 # Gr. # . # Gr. # . # Gr. # . # Gr. # . # Gr. # . # Gr. # . 1 # 0 # 2 # 1 # 2 # 1 # 46 # 2 # 3 # 1 # 48 # 1 # 1 # 29 2 # 2 # 4 # 1 # 4 # 1 # 47 # 2 # 3 # 1 # 46 # 1 # 0 # 28 3 # 0 # 6 # 1 # 5 # 1 # 48 # 2 # 3 # 1 # 45 # 0 # 58 # 27 4 # 0 # 8 # 1 # 7 # 1 # 49 # 2 # 3 # 1 # 44 # 0 # 56 # 26 5 # 0 # 10 # 1 # 9 # 1 # 50 # 2 # 3 # 1 # 43 # 0 # 54 # 25 6 # 0 # 12 # 1 # 10 # 1 # 51 # 2 # 3 # 1 # 42 # 0 # 52 # 24 7 # 0 # 14 # 1 # 12 # 1 # 52 # 2 # 3 # 1 # 41 # 0 # 50 # 23 8 # 0 # 17 # 1 # 14 # 1 # 53 # 2 # 3 # 1 # 39 # 0 # 48 # 22 9 # 0 # 19 # 1 # 15 # 1 # 53 # 2 # 2 # 1 # 38 # 0 # 46 # 21 10 # 0 # 21 # 1 # 17 # 1 # 54 # 2 # 2 # 1 # 37 # 0 # 44 # 20 11 # 0 # 23 # 1 # 19 # 1 # 55 # 2 # 2 # 1 # 35 # 0 # 42 # 19 12 # 0 # 25 # 1 # 21 # 1 # 56 # 2 # 1 # 1 # 34 # 0 # 39 # 18 13 # 0 # 27 # 1 # 22 # 1 # 57 # 2 # 1 # 1 # 32 # 0 # 37 # 17 14 # 0 # 29 # 1 # 23 # 1 # 57 # 2 # 1 # 1 # 31 # 0 # 35 # 16 15 # 0 # 31 # 1 # 25 # 1 # 58 # 2 # 0 # 1 # 29 # 0 # 33 # 15 16 # 0 # 33 # 1 # 26 # 1 # 58 # 2 # 0 # 1 # 28 # 0 # 30 # 14 17 # 0 # 35 # 1 # 28 # 1 # 59 # 2 # 0 # 1 # 26 # 0 # 29 # 13 18 # 0 # 37 # 1 # 29 # 2 # 0 # 2 # 0 # 1 # 23 # 0 # 27 # 12 19 # 0 # 39 # 1 # 30 # 2 # 0 # 2 # 0 # 1 # 23 # 0 # 24 # 11 20 # 0 # 41 # 1 # 33 # 3 # 0 # 1 # 57 # 1 # 21 # 0 # 22 # 10 21 # 0 # 43 # 1 # 34 # 2 # 1 # 1 # 56 # 1 # 20 # 0 # 20 # 9 22 # 0 # 45 # 1 # 35 # 2 # 1 # 1 # 56 # 1 # 18 # 0 # 18 # 8 23 # 0 # 47 # 1 # 36 # 2 # 2 # 1 # 55 # 1 # 16 # 0 # 16 # 7 24 # 0 # 49 # 1 # 38 # 2 # 2 # 1 # 54 # 1 # 14 # 0 # 13 # 6 25 # 0 # 50 # 1 # 39 # 2 # 2 # 1 # 53 # 1 # 12 # 0 # 11 # 5 26 # 0 # 53 # 1 # 40 # 2 # 3 # 1 # 52 # 1 # 10 # 0 # 9 # 4 27 # 0 # 54 # 1 # 42 # 2 # 3 # 1 # 52 # 1 # 9 # 9 # 7 # 3 28 # 0 # 56 # 1 # 42 # 2 # 3 # 1 # 51 # 1 # 4 # 0 # 4 # 2 29 # 0 # 58 # 1 # 44 # 2 # 3 # 1 # 50 # 1 # 5 # 0 # 2 # 1 30 # 1 # 0 # 1 # 45 # 2 # 3 # 1 # 49 # 1 # 4 # 0 # 0 # 0 # ## 11 ## 10 ## 9 ## 8 ## 7 ## 6
Poſteriora ſex ſigna Anomaliæ in quibus æquatio additur.
155128De Mundi Fabrica,
Vſus Tabularum præcedentium.
SEd reliquum eſt, vt exemplis harum Tabularum vſum, & finem explicemus. Sitigitur oblatum vulgare
tempus
iſtud quo hæc ſcribimus, Anni Chriſti 1616.
die 6. Septembris, horis duabus, tribus quadran-
tibus
horæ poſt meridiem.
ad hoc inſtans quæritur verus Solis locus in Zodiaco, ſiue verus etiam motus ab
æquinoctio
ſeu diſtantia, &
longitudo vera ab initio . quæ inueſtiganda eſt auxilio medij Solis motus, &
Apogæi
, &
tandem æquationis. tempus igitur datum ciuile, ac vulgare, ad vſum Aſtronomicum præparari
debet
, fignificabitq;
annos Chriſti completos 1615. menſem Auguſti completum, & præterea dies 6. hota@
que
2 {3/4}.
abſolutas poſt meridiem ciuilis diei 6. Septembris ficigitur ſtabit formula.
11
# # Sig. # Gra.
Anni
1600. # 3 # 5 # 40 # Radix Apogæi.
Anni
15. # 0 # 0 # 11 # Apogæum ***.
Summa
# 3 # 5 # 51 # Rad. mot. Solis in long.
Anni
1600. # 9 # 10 # 4
Anni
15. # 11 # 29 # 22
Auguſtus
. # 8 # 0 # 30
Dies
. # 0 # 5 # 55
Horæ
2. # 0 # 0 # 5
Min
. 30. # 0 # 0 # 1
Min
. 15. # 0 # 0 # 1
Summa
. # 5 # 15 # 58 # Longitudine ***. media à \\ qua detrahitur Apogæum, \\ & relinquitur Anomalia ***. \\ æquatio aufertur à longi- \\ tudine media.
Apogæum
. ſubtr. # 3 # 5 # 51
Anomali
a. demen. # 2 # 10 # 7
# 0 # 1 # 54
# 5 # 14 # 4 # Verus locus ***. quirelin \\ quitur detracta æquatione \\ à longitudine ***. media.
Primo igitur inuenies apogæum accipiendo ex prima Tabula in calce columnæ apogæi Radicem anno-
rum
1600.
quæ eſt ſigno 3. grad. 5. min. 40′. quam ſcribe è regione annorum 1600. deinde in eadem Tabula
è
regione annorum 15.
in eadem columna apogæi, accipe motum 11′. quem referas in directum annorum 15.
poſtea due in vnam ſummam prædictos motus, & confiabunt ſigna 3. gr. 5. min. 51. quæ eſt diſtantia apogæi
ab
æquinoctio;
quare erit apogæum Solis circa finem gradus 6. Cancri. pro reliquis autem temporis ipecie-
bus
, non eſt cur apogæi motus inquiratur, ſed ſatis eſt illud ad annos inquirere.
Iam igitur longit. ***, mediam
computemus
.
Primo ad annos 1600. ſumo Radicem in columnæ longitudinis calce, quam in formula annis
1600
.
adſcribe, vti vides factum eſſe. Secundo in eadem columna ad annos 15. accipio motum long
156129Liber Decimus. quem pariter annis 15. formulæ aſeribo. Tertio ex columna menſium anni bifſextilis (annus enim 1616. cur-
rens
eſt biſſextilis) acceptum motum aſcribo in formula menſi Auguſto.
Quarto ex ſecunda Tabula, quæ eſt
dierum
, horarum, ac minutorum, ſimiliter acceptos motus ex proprijs columnis dierum, &
horarum, ac
minut
.
eos in formula ſuis temporibus reſpondentes tranſcribo; vti videre eſt quoniam vero minuta horarum
45
.
in columna horarum, ac minutorum non reperiuntur, ideo primo cum min. 30′. deinde cum min. 15′.
ingredior Tabulam, ex qua motus proprios, omiſſis tamen ſecundis, trãſcribo in formulam tandem hoſce om
nes
medios longitudinis motus, in ſummam vnam confero, à qua ſumma detrahitur motus apogæi, &
quod
remanet
, videlicet, ſig.
2. gra. 10. min. . eſt Solis diſtantia ab apogæo, quæ dicitur anomalia Solis. cum hac
anomalia
ingredior tertiam Tabulam æquationum, in qua reperio ſigna 2.
in fronte Tabule, gradus autem 10.
accipio
in latere ſiniſtro, quia illi ſunt gradus ſuperiorum ſex ſignorum, quæ ſunt in fronte Tabulæ igitur in
directum
gra.
10. reperio ſub ſigno 2. æquationem gr. 1. 54. hanc æquationum demo ex motu longitudinis ***,
iuxta
titulum Tabulæ, qui iubet æquationem demendam eſſe in primis 6.
ſignis, & relinquitur ſig. 5. gr. 14.
min
.
54′. pro vera ***, longitudine ab æquinoctio, quæ pertinet ad gr. ferè 15. Virginis. vt autem intelligas
huius
rei rationem inſpice figuram lib.
10. cap. 8. Sol eſt in O. linea medij motus A X. veri A O Z. apogæum
erit
arcus L G D.
motus medius longitudinis L D X. Anomalia D Z X. æquatio X Z. quæ detracta ab arcu
L
D X, relinquit arcum L D Z.
quæ eſt vera diſtantia ab æquinoctio, atque verus Solis locus. qui huius cal-
culi
ſcopus erat.
ALTERVM EXEMPLVM.
Quæratur
locus ***, verus ad annum Domini 1641. die vltima Martij in meridie.
TEmpus vulgare ſic oblatum accomo dandum eſt calculo, vti vides in formula. ſatis eſt autem habere mo-
tum
apogæi ad annos 1640.
omiſſo Auguſto, qui apogæi motus detrahendus eſt ex longitudine media,
vti
indicat formula.
in qua ſubtractione quia maior eſt numerus detrahendus, quam numerus à quo demen-
dus
eſt, ideo illi addendus eſt circulus, ideſt, ſigna 12.
vt fieri poſſit ſubtractio. ex qua ſubtractione anomalia
relinquitur
quæ eſt ſig.
9. gra. 2. 54′. cum qua ex Tabula æquationum elicio æquationem gr. 2. 3′. accipio au-
r
em ſigna 9.
in calce Tabulæ, & gr. 2. in latere dextero, vel potius gra. 3. computando 54′. pro gra. vno iuxta
regulam
in Lunatraditam:
nam in communi eorum concurſu, reperitur prædicta æquatio, quæ addenda eſt
longitudini
iuxta inferiorem Tabulę titulum.
11
# Sig. # Gra. # .
1600
. # 3 # 5 # 40 # Radix.
40
. # 0 # 0 # 30
# # 3 # 6 # 10 # Apogæum.
1600
. # 9 # 10 # 4 # Radix.
40
. # 0 # 0 # 18
Completo
Martio. # 2 # 28 # 42
# # 0 # 9 # 4 # Summam longit. mediæ ***.
# # 3 # 6 # 10 # Apogæum detrahendum ab ea.
# # 9 # 2 # 54 # Reliqua Anomalia.
# # 0 # 2 # 3 # Aequatio addenda longit. vnde.
# # 0 # 11 # 7 # Verus *** locus in gr. 11. Arietis qui \\ cõponitur ex æquat. & long. media.
157130De Mundi Fabrica,
Horum rationem contemplari poteris in eadem figura, quam in præcedenti exemplo citauimus; in qua
iuxta
præſens exemplum, Sol ſit in R.
linea medij motus A N. linea veri motus A S. Æquatio N S. Apogęi
motus
L D.
detrahendus a longitudine media L N. vt relinquatur anomalia D M N. cum qua elicitur æqua-
tio
N S.
quæ addenda eſt logitudini L N. vt componatur vera longitudo L S. ſeu verus Solis locus S. ad me-
ridianum
Venetum ad meridianum autem Foronoui, vbi hæc computo, reducendus eſt, eo modo quo Lu-
na
vbi ſumus.
Solaris Eclypſis prædictionem attentare.
EClypſium Solariũ prædictio pluribus tricis; quam lunariũ, impedita eſt, quod accidit ob luminaris paral-
laxes
, ſeſe in hoſce defectus ingerentes.
ob parallaxim enim vtrumque luminare horizonti propius ap-
paret
, quam re vera ſit.
idque variè admodum pro varia eorum altitudine tum a terra, tum ab horizonte. quæ
varietas
aliam ſubit a diuerſis climatibus diuerſitatem.
quapropter admirationi ſemper fuere ij, qui hoſce
Solis
labores prædixere, inter quos admirabilis olim habitus eſt Thales Mileſius, quippe qui omniũ primus
auſus
eſt ſolares haſce defectiones prænuntiare.
quarũ prima teſte Plinio contingit anno ab Vrbe cond. 170.
Qua propter ſatis nobis erit, ſi eas, rudi tantum Minerua, ideſt, abſque præciſa temporis, aut durationis, aut
quantitatis
denotatione prænoſcere poterimus.
Primo gitur quoniam eclypſes iſtæ contingunt tantum in
nouilunijs
, oportet nouilunij illius, quod an eclypticum, ſit, explorandum eſt, tempus ex Lunari calculo di-
ligenter
inueſtigare:
deinde ad illud tempus, cognoſcendus eſt pariter ex calculo locus nouilunij in Zodiaco,
necnon
loca, , &
, in Zodiaco, vti in Luna docuimus. quibus habitis reminiſci oportet ea, quæ de termi-
nis
eclyptis cap.
præcedenti diximus: videlicet ſi tempore nouilunij veri, Luna fuerit borealis, diſtiteritque
ab
alterutro nodorum intra gradus 15.
38. neceſſario continget aliqua alicubi Solis obſcuratio; eaque tanto
maior
, quanto nodo propior acceſſerit:
ſi vero auſtralis Luna ſit, diſtiteritque ab alterutro nodorum intra gr.
7. neceſſario pariter ſequitur obſcuratio Solis, vti modo dictum eſt. Quod ſi Luna in vero nouilunio prædi-
ctos
terminos exceſſerit, ita vt in parte quidem boreali pertingat vſque ad gr.
17. 41′. in auſtrali vero v ſque
ad
gr.
11. 22′. poſſibilis tantum, ſed non neceſſaria erit Eclypſis. Extra autem hos terminos nulla continge-
re
poterit obſcuratio.
Exemplum.
Libet videre num ſequens nouilunium, quod ſiet Septembris die 10. horis 15. poſt mer. huius anni 1616.
ſit eclypticum. Inuenio igitur ex calculo ad illud tempus luminaria eſſe in gr. 18. , nodum autem , auſtra-
lem
eſſe in gr.
8. eiuſdem , Luna igitur diſtat ab hoc nodo, in auſtrum gr. 10. quare auſtralis eſt; vnde ex
præcedentibus
regulis, pronuntio eclypſium non eſſe neceſſariam.
quia in parte auſtrali, termini neceſſari@
ſunt
gra.
7. dico tamen aliquantulam defectionem eſſe poſſibilem, cum Luna vltra gradi 11. qui ſunt auſtra-
les
termini poſſibiles, non recedat a nodo.
Alterum exemplum. anno Domini 1618. erit nouilunium die 21. Iulij, horis octo poſt meridiem. exploro
an
ſit eclypticum, hoc modo;
reperio ex calculo luminaria tunc in parte Cancri 29. verſari: . autem eſſe in
parte
ſecunda Aquarij.
quare . erit in parte ſecunda Leonis. Luna igitur præcedit , tribus tantum modo
partibus
, eſtque borealis tempore huius coniunctionis.
at in parte boreali, termini eclyptici neceſſarij ſunt
gra
.
15. quare Luna multum intra neceſſarios terminos reperitur; atque admodum nodo vicina; quare certo
prædico
Solem fore magnum lucis deliquium, &
quoniam reſpectu Veneti meridiani, nouilunium iſtud fit
8
.
circiter horis poſt meridiem die 21. Iulij, quo in noſtra eleuatione gra. 45. arcus ſemidiurnus eſt horarum
7
{1/2}.
ferè fit vt poſt occaſum Solis à noſtro horizonte Veneto, ſeu Parmenſi, obſeruatio hæc contingat: qua-
re
nos eam, niſi fortè principij quidpiam, neutique videbimus.
populi tamen occidentaliores, vt Galli
vltimi
, &
Hiſpani, eam videbunt ante ſolis occaſum. Noui orbis habitatores eam circa meridiem admi-
rabuntur
.
Hactenus de Solis defectu.
De Maculis Solis. Cap. XXI.
HIſce circa Solem explicatis, reliquum eſt ea perſequi, quæ circa ipſum tanquam centrum, ſuas circinan@
reuolutiones
.
probatiffimi enim Aſtronomi, docent in hac Mundi Fabrica, duo præcipua eſſe centra,
ad
quæ omnes mundi partes referuntur;
centrum videlicet Vniuerſi, circa quod Elementa, Lunaris, ac So-
laris
regio, necnon octaua Sphæra conſiſtunt.
Et centrum Solis, circa quod Maculæ, Mercurius, Venus,
Mars
, lupiter, &
Saturnus circumferuntur. porrò quod ad Maculas, Mercurium, ac Venerem attinet, idem
ſentiu
nt P.
Chriſtophorus Scheiner in Diſquiſ. Mathem. quod ad ſolas maculas etiã P. Aguillonius in Optic.
lib. penult. & quod ad Venerem, etiam P. Clauius, eſſe enim talẽipſe in vltima ſphæræ editione Veneris illu-
minationem
, vnde euincitur ipſam circa Solem circumferri.
Cumq; ſatis de Sole ip@o tractatum ſit, ordo po-
ſtulat
, vt hæc quaſi circumſolaria corpora aggrediamur.
ac primo maculas, quippe quæ ipſi propriores ſunt.
Quibus modis Solis maculas videre liceat.
TEleſcopij adinuentionem, admiranda conſequuta ſunt inuenta. è quibus illud maximè mirum, atq; ha-
ctenus
incredibile, Solem totius luminis parẽtem teterrimis maculis apparere ſœdatum.
has igitur ma-
culas
hic certo intueri licebit.
Primo mane, & veſperi, cum Sol propè horizontem exiſtens vaporibus ob-
ſidetur
, ſi ipſum per Teleſcopium inſpiciens perſcrutatus fueris, varias in eo nigricantes maculas conſpicies.
158131Liber Decimus. idem accidit, vteumq; eleuatus ſit ſuper horizontem, ſi tamen nube adeo tenui tegatur, vt per eam ſatis tran-
ſpareat
.
Se cundo quando Sol clariſſimus eſt, præponatur vitrum colore aliquo opacum, ille Teleſcopij vi-
tro
, cui oculus apponi ſolet, ſic enim nimius fulgor retunditur, vnde tuto Solem, quamuis fulgidiſſimum, in-
ſtar
Aquilarum intueri poſſumus, atq;
ipſius maculas detegere. Tertio item per Teleſcopium abſq; illo opa-
cato
vitro, nec inſpicientes per ipſum, ſed hoc modo;
Teleſcopium in Solem dirigatur, & obfirmetur, ita vt
Solis
radius per ſuperius vitrum Inferius ingrediens, &
per inferius egrediens, in albam chartam excipia-
tur
.
in illa enim ro unda illuminatione ſolares maculæ perſpicuè apparebunt. idque tanto perfectius, quanto
in
opaciori loco fuerit charta:
quapropter ſolent circa inferius Teleſcopij extremum aliam ſolidiorem char
tam
circumponere, quæ inſtar vmbellæ, prædictam chartam inumbret.
perfectius quoque id aſſequemur, ſi
Teleſcopij
pars ſuperior extra foramen alicuius feneſtræ, pars vero inferior intra obſcurum conclaue, emi-
neat
, in illis enim tenebris, omnes vel minimæ conſpiciuntur.
quo autem longius charta ab inſtrumento re-
ceſſerit
, eo maiores ac euidentiores euadunt.
Hic porrò modus per commodus eſt, cum ſine vlla oculi mo-
leſtia
, aut labore, imo magna cnm delectatione cernantur.
Quarto abſque Teleſcopio, ſic in lignea feneſtra
cubiculi
cuiuſpiam, fiat exiguum foramen, deinde feneſtris ac ianuis clauſis, tenebroſum reddatur conclaue,
ita
vt per ſolum illud foramen Solis radius illabatur, qui in obiectam chartam appulſus, omnes maculas cla-
riſſimè
manifeſtabit.
atq; hic modus certiſſimus eſt, cum omni inſtrumentorum ſuſpitione vacet. Illud an-
dem
aduertendum duobus hiſce vltimis modis, maculas apparere inuerſo ſitu, ab eo quem in ſolari diſco ob-
tinent
;
dextræ enim fiunt ſiniſtræ, & ſuperiores fiunt inferiores; cuius cauſa eſt rad orum Solis decuſſatio
propè
foramen, vti ſuperius tactum eſt.
cum igitur hi modi in macularum reuelatione couſentiant, nullus
reſtat
dubitandi locus, quo minus eas concedamus.
Illud autem non ignorandum, numerum ac diſpoſitionem macularum quotidie variari, ita vt aliquando
plures
, aliquando pauciores;
quandoque conſtipatiores, quandoque laxiores appareant. nonnullæ primo
apparere
incipiunt in medio Solis;
aliæ vero quæ primo ex vna parte apparuerunt, poſtea circa Solis me-
dium
euanuerunt.
apponam tamen vnam ſaltem figuram, qua conſpectæ ſunt a Galilæo die 9. Iunij, Anni
2612
.
ex eius Italico libro de maculis.
Motus macularum.
PRimo ſe dant in conſpectum in parte Solis orientali, & in de per ſolarem diſcum incedunt paulatim ver-
ſus
partem occidentalem, quouſque euaneſcant.
viæ autem earum ſunt eclypticæ pararellæ. vt in figura
ſequenti
macula C.
apparuit primo in D, orientali Solis lim-
93[Figure 93] bo, deinde perlineam punctualem D E.
eclypticæ A B. pa-
ralellam
, inceſſit paulatim ad E.
occidentis limbum, vbique
viſui
ſe ſubtraxit.
Has porrò vias, ſeu totam Solis faciem
tranſigunt
diebus circiter 15.
eſtque earum motus in princi-
pio
ac fine ſignior, quam circa medium.
Ipſæ vero in prin-
cipio
ac fine apparent breuiores, &
graciliores, quam circa
medium
.
Præterea apud Solis limbos, ſeu margines magis
nigricant
, quam propè medium;
quia ſcilicet ibi obliquè, ac
ſecundum
latus ſpectantur;
ita vt priores partes, poſteriores
occultent
:
ſicque totæ denſiores, & opaciores euadant quam
in
medio, vbi directè, ac ſecundum latitudinem, quæ tenu-
uior
eſt, viſuntur;
ſicque magis lumen Solic eas peruadens
conſpicuum
fit, vnde &
ipſæ magis clareſcunt. vnde colligi-
tur
eas non omnino opacas eſſe, ſed aliquatenus inſtar nu-
bium
, tranſparentes.
Quæ omnia innuunt ea circulari-
ter
circa Solem reuolui;
vel cum ipſo Sole ſpatio menſtruæ
conuerſionis
circumuerti:
quam ſententiam Galilæus pu-
tat
probabilem.
Figura macularum.
OMnes ſunt figura admodum irregulari, & varia, eamq; ſubinde variant. Primo enim contractiores, &
graciliores
ſe præbent, poſtea latiores, ac tandem latiſſimæ circa medium iter, poſtea iterum gracile-
ſcunt
.
ſæpe etiam quæ vna initio videbatur, poſtea in plures diuiditur. Ex quibus earum figura aliquate-
nus
plana eſſe conuincitur:
cum enim Sol ſit ſphæricus, & maculæ vel cum ipſo, vel circa ipſum moueantur,
neceſſario
in ipſius extremitatibus obliquè, &
in latera cernentur, vnde & contractiores. circa medium ve-
ro
directè, ſiue ſecundum planitiem, &
frontem, quam nobis obuerrunt, ſpectantur; quapropter etiam la-
tiores
, &
ampliores ſe præbent. Eadem de cauſa, vna plures aliquando euadit; quia nimirum in principio,
fiue
in margine Solis vna poſt alteram latebat;
quæ poſtea Solis medio appropinquantes, paulatim emer-
gunt
, atque ab inuicem ſeparari videntur.
quia videlicet vna non amplius eſt ante altera, vt ipſam occul-
tare
queat.
159132De Mundi Fabrica,
Locus macularum.
EAs aut propè Solem, aut Soli contiguas cum eo reuolui, rationes videntur conuincere. Primo quia
nullam
reſpectu Solis patiuntur parallaxim;
vbiq; enim terrarum eadem macula ſpectatur in eodem ſo-
laris
diſci loco, nam Romæ, Ingolſtadij, Bruxellæ, loco adeo diſſitis, eadem macula viſa eſt in medio, v.
g.
ſolaris diſci, vt teſtantur obſeruationes Galilæi, Apellis, & aliorum. quod ſi a Sole ſatis diſtarent, in locis
borealioribus
, vti ſunt Ingoiſtadium, &
Bruxella, videretur eadem macula infra ſolaris diſci medium, quæ
Romæ
in medio viſa eſt, vt naturam parallaxis intelligenti manifeſtum eſt.
Secundo ſi à Sole multum di-
ſtarent
, vlderentur etiam quando ſunt ad Solis latera, ideſt, antequam inter Solem, &
nos, interpone ren-
tur
, ſeu antequam eſſet ſub Sole;
quia ibi eſſent illuminatæ, quate non ſecus, ac Mercurius & Venus, ſeſe
ibi
in conſpectum darent.
Numerus, & magnitudo macularum.
NVmerus earum incertus ac varius eſt. plurimas aliquando conſpexi, ac numeraui 33. aliquando tres tan-
tum
, vel quatuor.
Magnitudo quoq; varia eſt. maximas puto æquales ferè toti terræ, mediocres æquales ſaltem toti Euro-
, aut Africæ.
minimas Corſicæ aut Sardiniæ. nam diameter Solis apparens maior eſt diametro terræ 5 {1/2}.
in figuris autem obſeruationum Galilæi, quædam macula occupat partem ſeptimam diametri Solaris; terre
vero
occuparet quintam circiter partem, vnde conuincitur eam fuiſſe paulò terram minorem.
Corollarium, an ſint Stellæ.
QVæri ſolet ſint ne in ſtellarum numerum recenſendæ. verùm communiter negant: primo quia ſunt ſi-
guræ
irregularis, ſtellæ vero rotundæ.
Secundo quia propriam non ſeruant figuram, ſtellæ vero maxi-
.
Tertio quia eædem nunquam reuertuntur, contra vero ſtellæ. Quarto quia aliæ ncuæ in facie
Solis
oriuntur, aliæ vero inibi extinguuntur;
aliter vero ſtellæ. Quinto tandem, ſtellæ ſunt lucidæ, ve-
ro
nigricantes, &
obſcuræ.
Plura de hiſce maculis, & quidem ſcitu digna apud P. Chriſtophorum Scheiner Societate noſtræ in ſuo
Apelle
poſt Tabulam latente, &
in Epiſt. Galilæi Italicis de hiſce maculis ſolaribus: necnon in Opticis P
Aguillonij
pariter noſtræ Societatis.
Et nouiſſimè in magno lib. Scheineri eiuſdem de Maculis ſeu in roſa V@ſina.
LIBER VNDECIMVS
DE
MERCVRIO.
De loco Mercurij. Cap. I.
CIrca Solem tanquam centrum, cæteris quinque Planetis propius Mercurij ſtella cir-
cuit
, cuius Hieroglyphicum, quo ſæpe Aſtronomi breuitatis cauſa vtuntur, eſt Ca-
duceum
, erat enim Caduceum Mercurij virga, quam Ægyptij in ſpeciem duorum
draconum
figurauerunt, qui parte media ſui voluminis ſibi colligantur, ſummiſque
partibus
in modum circuli reflexi oſcula iungunt, vti ſuperior nota vtcumque re-
fert
.
Non ſolum autẽ recentiores Aſtronomi Mercurium, & Venerem circa Solem
circuire
depręhenderunt;
verum etiam vetuſtiſſimi, vti Vitruuius, & Martianus Ca-
pella
tradunt.
ille enim lib. 9. cap. 4. ſic ſcribit; Mercurij autem, & Veneris ſtellæ
circa
ſolis, Solem ipſum, vti centrum itineribus coronantes, regreſſus faciunt, &
c.
Alter vero lib. 8. Philologiæ hæc habet, Venus, & Mercurius, licet ortus & occaſus
quotidianos
oſtendant, corum, tamen circuli terras omnino non anibiunt, ſed circa Solem, laxiore ambitu,
circulantur
:
denique ſuorum circulorum centrum in Sole conſtituunt, ita vt ſupra ipſum aliquando, infra
plerumque
propinquiores terris ferantur.
Recentiores etiam omnes accuratiffimis obſeruationibus, eius pa-
rall
.
xim explorantes, eum planetarum omnium Soli proximnm, Solemque ſuo gyro complectem aſſerunt.
Præterea
cum ſtatuant planetas quinque circa Solem circuncuſare, ſequitur eos cæteris illi viciniores, eſſe
qui
minus ab eo digrediuntur;
atqui Mercurius minus omnium ab eo recedit, minoremque circulum deſcri-
bit
, ergo omnium Soli proximus.
Tandem, cum maculæ, vt vidimus; & Venus, vt videbimus, Solem circum-
dent
, conueniens admodum eſt idem de Mercurio exiſtimare;
cum vero a Sole pluſquam maculæ, minus vero
quam
Venus digrediatur, ideo rectè inter vtraſque collocari debet.
Porrò cum eum circa Solem, vti centrum
circumire
ſtatuamus, deſcribet neceſſario circa Solem epicyclum, in quo modo ſupra, modo infra Solem exi-
ſtet
, ac propterea varia erit eius a terra diſtantia.
centrum epicycli eius erit in Sole, quare epicyclus
160133Liber Vndecimus.cum Sole ſorti etur à terra diſtantiam. ſtella vero Mercurij aliquando maiorem, aliquando minorem, quam
Sol
a terra rem otionem obtinebit, prout in Apogæo vel Perigæo epicycli fuerit.
Motus Mercurij. Cap. II.
QVæ ab Aſtronomis de Mercurij motibus traduntur, multis ſunt tricis perplexa, ac minus quam in cæ-
teris
planetis certa:
cum enim parum a Sole digrediatur, rarò commode videri poteſt; quia cum appa-
ret
, aut nimia Solis vicinitate, aut ob vapores qui
94[Figure 94] horizontem obſident (nonniſi enim apud hori-
zontem
manè aut veſperi ſpectari poteſt incertè
ac
difficilè admodum obſeruari poteſt:
propte-
rea
ea tantummodo proferam, quæ certiora ac
maioris
momenti videbuntur.
Obſeruationes igitur docent Mercurium circa
Solem
, &
cum Sole, hoc pacto, moueri, vt in prę-
ſenti
figura melius explicabitur, in qua terra vbi
T
.
Sol vbi S. & Solis circuitus S O P Q. circa So-
lem
deſcriptus ſit epicyclus ſpiralis, ſeu linea ſpi-
ralis
, A B C D E F G H I K L M N.
cuius ma-
ior
ſpira ſeu gyrus ſit A B C D.
quæ diſtet à Sole
vtrinque
per gra.
28. minor vero F G H I, quæ
diſtet
à Sole vtrinque gr.
20. & in hac linea ſit ali-
cubi
ſydus Mercurij.
dum igitur Sol motu ſuo
mouetur
ſub Zodiaco ab S.
in O. cum eo pariter
mouetur
epicyclus, &
conſequemer planeta. Epi-
cyclus
igitur hic mouetur eadem velocitate cum
Sole
in longitudem ſeu in conſequentia ſigno-
rum
, &
pariter etiam cum Sole diurna motione
ſpatio
24.
horarum: dum igitur hoc modo epicy-
clus
hic imaginarius Solem comitatur, in eo pla-
neta
continuo circa Solem circuit, atque hoc mo-
do
, in ſuperiori parte, verbi gratia D A B.
proce-
ditab
occaſu in ortum, ideſt, a D.
ad A. & a ab A.
ad B. hinc conſequenter pergit ad C. hinc verſus D. & propterea in inferiori parte tendit ab ortu in occaſum.
hic
motus epicyclaris dicitur motus Anomaliæ, &
irregularitatis; ex eo enim fit, vt Mercurius videatur
irregulariter
in Zodiaco moueri;
quando enim eſt in ſuperiori parte ſpiralis lineæ velocior apparet, quia
t
unc motus eius conſentit cum motu centri epicycli in longitudinem:
quando vero eſt in parte inferiori, mo-
uetur
contra motum centri epicycli, ac propterea tardior apparet.
hunc epicycli gyrum ſiue ſpiram vnam,
v
.
g. a b c d e. abſoluit diebus 115. horis 21. min. 5. vnde ſingulis diebus peragrat de eius peripheria gr. 3. 6′.
24″
.
quare totam v. g. ab A. ad E. reuolutionem abſoluit non integris 4. menſibus ſolaribus, ſed deſunt dies
ferè
6.
Præterea non abſoluit ſpiram in e, ſub a, paulo vltra ſub N. quia ob motum apogæi A. ſecundum ſi-
gnorum
ordinem, ipſum A, transfertur ad n.
pręterea ſciendum eſt huius anomaliæ principium ab Aſtrono-
mis
poni in punctis ſupremis A.
E. I. ab his enim locis hunc motum computant, ſeu numerant.
Oſeruarunt præterea non ſemper Mercurium in eadem diſtãtia a Sole circumire; ſicut non ſemper æqua-
lem
circa Solem deſcribere circulationem;
in vna enim parte Zodiaci magis à Sole hinc inde digrediebatur,
quam
in altera;
ſemel enim in anno digredietur à Sole gradibus 28. circiter; alias verò gra. 20. tantum: hunc
motum
non ineptè ſaluare poſſumus poſita ſpirali linea, in qua Mercurius moueatur ab exteriori, &
amplio-
ri
circuitu A B D.
paulatim, & ſpiratim per loca E F G H I K L M N. ad interiorem, ac minorem F G H I.
locus autem ille Zodiaci, in quo Mercurius ſemper eſt in minori gyro F G H. appellatur apogæum primum
Mercurij
;
fit enim ibi a terra remotior. nec ſemper in eodem Zodiaci loco apogæum iſtud manet, ſed moue-
tur
tardiſſimè in conſequentia;
nam annuus eius motus eſt tantum, min. 1′. ſecundorum 49″. quare gradum
vnum
peragit annis 33.
& totum Zodiacum in annis circiter 11′ 880′. Oppoſitus autem Zodiaci locus eſt pe-
rigæum
, in quo percurrit ampliorem lineam, fitq;
terræ vicin or. in medijs vero locis per medias ſpiras re-
uoluitur
.
noſtra autem tempeſtate apogæum iſtud verſatur in principio Sagittarij, ibi enim Mercurius mi-
nus
a Sole digreditur.
Perigæum verò in oppoſito loco, nimirum in principio Geminorum, vbi latius cir-
c
a Solem euagatur.
Porrò hoſce medios motus ac tempora ijſdem modis, ac in Luna, & Sole compererunt.
Prædicti igitur motus ſiunt ſecundum Zodiaci longitudinem, verum præter eos alium habet, quo moue
tur
ſecundum latitudinem Zodiaci, hoc eſt, modo in Auſtrum, modo in Boream ab eclypti a exorbitat, vſq;
aliquando ad gr. 4. 10′. vnde modo Borealis, modo Auſtralis denominatur; quod inde oritur quia ſpiralem
hanc
epicyclicam non deſcribit ſemper ſub eclyptica, ſed aliquando citra, aliquando v tra eam.
Poſtremo ex hiſce omnibus motibus, exurgit tandem vltimus, & compoſitus Mercurij motus; qui ab vno
tropico
ad alterum ſpiralis erit, ſicuti in Sole, &
Luna.
Lam vero, vt quæ reliqua ſunt abſoluamus, ſit in figura ductæ duæ lineæ T B. T D. à centro mundi T.
161134De Mundi Fabrica, gentes vtrimq; in punctis B D. epicyclum; quibus aliæ ſimiles intelligantur tangentes alias minores ſpiras. ſit
etiam
ducta T S A.
ſecans bifariam epicyclum, & ſpiras eius in punctis C L G I E A. puncta igitur ſuperiora
A
E I.
ſunt ea à quibus numeratio Anomaliæ incipit, & quæ apogęa ſpirarum dici poſſunt: reliqua inferio-
ra
G L C.
dici poſſunt perigæa ſpirarum, quod in illis planeta maximè a terra recedat, in his vero maximè ad
@erram
accedat:
pars ſuperior D A B. definitur à lineis tangentibus in punctis D B. & diuiditur pariter ab in-
feriori
B O D.
idem intelligas in alijs ſpiris. quoniam igitur planeta pergit in ſuperiori arcu verſus orien-
tem
à D.
ad A. & hinc ad B. in inferiori vero contra, ſequitur eum ibi eſſe velociorem in Zodiaco, quam in
inferiori
, quia ibi tam motus centri epicycli, quam motus ipſius planetæ tendunt ad eaſdem partes orienta@
les
:
in inferiori vero tardiorem, quia hic motus planetæ contrarius eſt motui epicycli, adeo vt etiam retro-
gredi
in Zodiaco videatur.
Hinc ſequitur planetam directum dici, quando adeo velox eſt, vt in Zodiaco pro-
grediatur
:
Retrogradum vero quando in inferiori arcu ſpiræ, plus retrocedit in Zodiaco, quam progredia-
tur
epicycli centrum, ſic enim videtur in Zo diaco repedare:
Stationarium tandem quando in eodem Zu-
diaci
loco perſiſtit, quod accidit parum infra puncta contactuum B D.
v. g. in R V. ſtatio prima eſt in R. ſe-
@unda
in V.
Arcus V A R. dicitur arcus directionis, quod planeta eum percurrens in Zodiaco proficiat, vnde & dire-
@tus
fit:
reliquus arcus R C V. arcus eſt regreſſus, in quo ſcilicet planeta retrogradus apparet.
Velox præterea planeta dicitur, cùm velocior eſt quàm epicycli centrum: Tardus vero eodem ſegnior
eſt
:
Mediocris, & æqualis quando cum eodem æqualiter incedit, qui motus medius appellatur. Orientalis,
&
matutinus dicitur cum manè ante Solem oritur, quod accidit in ſemicirculo occidentali C D A. dum vi-
delicet
planeta ſcandit à perigæis ſpirarum ab apogæa, quia ibi præcedit Solem in motu diurno, vt conſide-
ranti
patere poteſt.
Occidentalis, & veſpertinus, cum poſt Solem occumbit; quod accidit dum planeta de-
ſcendit
in ſemicirculo orientali A B C.
quia ibi ſequitur Solem in motu diurno.
Ortus heliacus ſeu ſolaris matutinus planetæ, fit quando planeta mane ante Solem incipit extra ſolares ra-
dios
tranſactis perigæis C L G, apparere.
Occaſus heliacus@eu ſolaris matutinus, fit oriente Sole, planeta qui prius apparebat Soli appropinquans
apud
apogæa ſpirarum A E I, Solis fulgorem ſubiens, occultatur.
Ortus heliacus veſpertinus fit, cum planeta tranſacto ſpiræ apogæo iam verſatur in ſemicirculo orien tali
A
B C.
in quo Solẽ ſequitur, & propterea poſt Solis occaſum veſperi in occidente è fulgore Solis emergens,
apparere
incipit.
Occaſus heliacus veſpertinus fit, quando planeta ita ad perigæum ſpirarum acceſſerit, vt cum antea vide-
retur
, non amplius ob Solis fulgorem, quem iam ſubijt, appareat.
In hoc autem ſpirarum epicycli ambitu, bis Soli, reſpectu noſtri, qui ſumus in centro mundi, videtur con-
iungi
, ideſt, in perigæis, &
apogęis ſpirarum, quando directè ſub Sole, & ſupra Solem reperitur in linea T A.
in punctis vero linearum tangentium B D. maximos a Sole receſius patitur, in maiori ambitu grad. ferè 28. in
minori
gr.
20. quapropter nunquam Soli opponi poteſt, ſed veluti ſeruus eius, parum ab eius latere diicedit:
quæ
cauſa eſt cur propè horizontem tantum in vaporoſo, ac condenſo aere ægrè conſpici ac obſeruari poſſit:

ſimul
enim ab aere craſſo, atq;
a Solis fulgo@e aſpectus eius offuſcatur. Prædicta verò omnia ſunt etiam com-
munia
Veneri, partim etiam alijs planetis, vt poſtea patebit.
Figura Mercurij. Cap. III.
EXiſtimandum eſt eſſe ſphęricum, non tamen Geometricè, ſed ſicuti Luna aſperitatibus refertum; ſi enim
perfectè
ſphæricus eſſet, vnicus vix ab ipſo Solis radius nobis reflecteretur, qui diſperderetur, ac propte-
rea
ipſum Mercuriũ neutiquam videremus:
ſigura namq; perfectè ſphærica & terſa lumen occurrens vndiq;
diſpergit, vt ex perientia, & ratio Optica docet. Enimuero Elementa quatuor ſphærica figura prædita ſunt;
Luna
pariter, &
Sol, Venus etiam perſpicue rotunda apparet; quidni igitur Mercurius rotundus erit?
Illuminatio Mercurij, & vmbra. Cap. IV.
CVm fit ſphæricus, atq; à Sole illuſtretur, puto ipſum inſtar Lune, ſeu potius inſtar Veneris corniculatim,
&
dimidiatum, & plenè illuminari, & c. vt poſtea in Venere videbimus; hos enim ambos planetas eodẽ
prorſus
modo colluſtrari a Sole exiſtimo.
Sed quæritur quanta ſit vmbra Mercurij, & an ad Venerem pertingat, eamq; eclypſet. Reſpondeo longi-
tudinem
vmbræ eius eſſe ſemidiametros terræ circiter 43.
quod eodẽ modo, ac ſiguratione reperi, qua etiam
quantitatem
vmbræ terreſtris, quæ ab eo multo pluſquam ducentis terræ ſemidiametris ſemper recedit.
Magnitudo Mercurij, & Epicycli eius. Cap. V.
VT antea vidimus, duo neceſſaria ſunt ad magnitudinem planetarum inquirẽdam. primum eſt corum di-
ſtantia
a mundi medio;
ſecundum eſt eorumdem apparens diameter in eadẽ diſtantia: quæ duo ſic in Mer
ourio
obtinebis;
Eum obſerua quando maximè à Sole recedit; præſertim in maiori epicycli ſpira, vbi minus
a
Solis iubare, offuſcatur;
ibi enim ſortitur eandem cum Sole a terra diſtantiam, quæ quando mediocris eſt,
continet
terræ ſemidiametros 1142.
tunc igitur obſerua apparentem eius diametrum per quadrantem,
162135Liber Vndecimus. attenta inſpectione reperies minutorum 2 {1/6}. iuxta Tychonicas obſeruationes. iam ex apparatu noſtræ ſphæ-
, conſtrue triangulum Iſoſceles, cuius duo latera æqualia efficiant angulum min.
2 {6/1}. eorumque longitudo
c
ontinear particulas 1142.
quæ referunt terræ diametros conflantes eius diſtantiam, vt in ſigura vides. baſis
eius
B C.
refert diametrũ Mercurij min. 2 {1/6}.
95[Figure 95] practicè igitur per circinum, & accuratè ex-
perire
quam rationem habeat baſis B C.
ad
ad
vnam ex particulis laterũ, quæ refert dia-
metrum
terræ:
quam rationem reperies eſſe
vti
3.
ad 8. hæc antem ratio triplicata, vt alias
docuimus
, dabit etiam ſphærarum proportionem, quæ erit vt 1.
ad 19. ferè; Quare Mercurius vndeuicies a
terra
continetur.
ſic autem facilè habebimus triplicatam rationem quorumlibet duorum numerorum, multi-
plicando
videlicet vtrumq;
cubicè, cubi enim numeri ſunt in triplicata proportione ſuorum laterum per 12.
octaui elementorum: multiplicare autem numerum cubicè fit multiplicando ipſum per ſeipſum, & produ-
ctum
rurſus per eundem datum numerum, v.
g. duco 3. in 3. & producuntur 9. rurſum multiplico 9. per 3. &
fiunt
27.
qui numerus eſt cubus, euius latus eſt 3. eodem modo numeri 8. cubus eſt 512. ratio igitur 27. ad 512.
eſt
triplicata laterum 3.
8. ratio autem cuborum habetur diuidendo maiorem 512. per minorem 27. quotiens
enim
eſt ferè 19.
vnde patet numerum maiorem continere minorem vndeuicies.
Secundò in eadem diſtantia Sol exhibet diametrum apparentem min. 311. Mercurius vero min. 2 {1/6}. nota
igitur
erit horum diametrorum proportio, eritq;
ſicut 13. ad 186. vnde & ſphęrarum Solis, & Mercurij ratio
non
latebit, eritq;
vt ferè 2928. ad 1. cum autem ratio terræ ad Solem manifeſta ſit, manifeſta quoque erit ad
Mercurium
, nam cum in Sole contineantur Mercurij 2918.
terræ autem 40. ſi ille numerus per hunc diui da-
tur
, quotiens indicabit eum a terra compræhendi vndeuicies.
Tertio. Terra continet 19. Mercurius, Lunas
autem
40.
ergo Mercurius ferè duplo maior eſt Luna.
Quantitas Epicycli.
CVm maxima Mercurij à Sole remotio fit gra. 28. epicycli magnitudo facilè conſtabit, deſcripto ad di-
ctam
diſtantiam circulo circa Solem tanquam centrum, is enim circulus habebit veram rationem ad
circuitum
Solis, deſcendetq;
infra Solem medio ferè loco inter Solem, & terram: cum præterea minima eius
à
Sole elongatio ſit gr.
20. manifeſta erit ex deſcriptione ſpira is epicycli circa Solem, eius quantitas; latitu-
do
enim totius euagationis in epicyclo erit gr.
8. circiter vti ſuperior figura indicat. maxima diſtantia Mer-
curij
a Sole eſt diametrorum terræ 581.
Appendix de calculo Mercurij. Cap. V I.
TRes Mercurij motus ad calculum redigemus, quorum primus ſit motus in longitudinem, ſeu motus
centri
epicycli in longitudinem.
qui, vt diximus, eſt idem cum motu Solis in longitudinem; habito igi-
tur
Solis motu, habetur locus centri epicycli Mercurij in Zodiaco.
Secundus motus eſt motus apogæi pri-
mi
, qui quoniam tardiſſimus eſt, annis enim 33.
vnum tantum gradum peragrat, ideo nullam ei conſtrue-
mus
Tabulam, ſed tantummodo radices nonnullas, ex quibus reliquorum annorum apogæa eliciantur:
ſunt
au@em
ſequentes.
Radices Apogæi Mercurij, ad annos ſequentes.
11
# Sig. # Gra. # ´. # # in primo.
2600
# 8 # 0 # 34 # ideſt # in ſecundo. # gr.
1633
# 8 # 1 # 34 # # in tertio.
3666
# 8 # 2 # 34 # # in quarto.
1699
# 8 # 3 # 34
Tertius motus eſt auomaliæ Mercurij, qui indicat eius poſitionem in epicyclo, pro qno damus Tabu-
@@@
ſequentem.
163136De Mundi Fabrica,
TABVLA MOTVS ANOMALIÆ MERCVR.
11
##### In Annis ſingu lis. #### In menſib. compl. An. cõis. ### In diebus.
# Anni. # Sig. # G@a. # ´. # # Sig. # Gra. # ´. # Dies # Sig. # Gra.
# 1 # 1 # 23 # 57 # Ian. # 3 # 6 # 19 # 1 # 0 # 3
# 2 # 3 # 17 # 54 # Febr. # 6 # 3 # 18 # 2 # 0 # 0
B
# 3 # 5 # 11 # 51 # Mart. # 9 # 9 # 36 # 3 # 0 # 9
# 4 # 7 # 8 # 56 # Apr. # 0 # 12 # 48
# # # # # # # # # 4 # 0 # 12
# 5 # 9 # 2 # 53 # Mai. # 3 # 19 # 7 # 5 # 0 # 16
# 6 # 10 # 26 # 47 # Iun. # 6 # 22 # 19 # 6 # 0 # 19
B
# 7 # 0 # 20 # 45 # lul. # 9 # 28 # 38
# 8 # 2 # 17 # 48 # Aug. # 1 # 4 # 56 # 7 # 0 # 21
# # # # # # # # # 8 # 0 # 25
# 9 # 4 # 11 # 45 # Sept. # 4 # 8 # 8 # 9 # 0 # 28
# 10 # 0 # 5 # 43 # Oct. # 7 # 14 # 27 # 10 # 1 # 1
B
# 11 # 7 # 29 # 40 # Nou. # 10 # 17 # 39
# 12 # 9 # 26 # 44 # Dec. # 1 # 23 # 57 # 11 # 1 # 4
# # # # # # # # # 12 # 1 # 7
# 13 # 11 # 20 # 41 # # # # # 13 # 1 # 10
# 14 # 1 # 14 # 38 #### In menſibus Ann. Biſſext. # 13 # 1 # 13
B
# 15 # 3 # 8 # 35
# 16 # 5 # 5 # 39 # Ian. # 3 # 6 # 19 # 15 # 1 # 17
# # # # # Febr. # 6 # 6 # 24 # 16 # 1 # 20
# 17 # 6 # 29 # 36 # Mart. # 9 # 12 # 43 # 17 # 1 # 23
# 18 # 8 # 23 # 33 # Apri. # 0 # 15 # 55 # 18 # 1 # 26
B
# 19 # 10 # 17 # 30
# 20 # 0 # 14 # 40 # Mai. # 3 # 22 # 13 # 19 # 1 # 29
# # # # # Iun. # 6 # 25 # 26 # 20 # 2 # 2
# # # # # Iulius # 10 # 1 # 44 # 21 # 2 # 5
# # # # # Aug. # 1 # 8 # 3 # 22 # 2 # 8
# 40 # 0 # 29 # 21
In
# 60 # 1 # 14 # 2 # Sept. # 4 # 11 # 15 # 23 # 2 # 11
# 80 # 1 # 28 # 42 # Octo. # 7 # 17 # 33 # 24 # 2 # 15
# 100 # 2 # 13 # 23 # Nou. # 10 # 20 # 45 # 25 # 2 # 18
# # # # # Dec. # 1 # 27 # 4 # 26 # 2 # 21
# 200 # 4 # 26 # 45
Annis
# 300 # 7 # 10 # 9 # # # # # 27 # 2 # 24
# 400 # 9 # 23 # 31 # # # # # 28 # 2 # 27
# 500 # 0 # 6 # 55 # # # # # 29 # 3 # 0
# # # # # # # # # 30 # 3 # 3
# 600 # 2 # 20 # 17 # # # # # 31 # 3 # 6
aggregatis
. # 700 # 5 # 3 # 40
# 800 # 7 # 17 # 4 # # # # # ### In horis aliquot.
# 900 # 10 # 0 # 26 # # # # # ### Horæ Gra.
# 1000 # 0 # 13 # 50
# # # # # # # # # 8 # # 1
# #### Radix ad Ann. 1600. ab- \\ ſo@utum. # # # # # 16 # # 2
# 1600 # 3 # 18 # 30 # Radix. # # # # 24 # # 3
164137Liber Vndecimus.
Constructio, & vſus Tabulæ præcedentis.
EIus conſtructio, expoſitio, & vſus perſpicua erunt intelligenti ſuperiores Tabulas Lunæ, & Solis: ſatis
igitur
ſit afferre exemplum.
Libet igitur ad tempus præſcns, quo hæc ſcribo inquirere tres prædictos
motus
Mercurij, videlicet ad ann.
1616. die 6. hora 14 {3/4}. ſecundum Italos, ſeu vigeſimam poſt meridiem diei
quintæ
Octobris.
quod tempus ſic ad calculum accommodari debet.
Quod igitur ad motum centri
11
# Sig. # Gra. # ´.
Rad
. 1600. # 3 # 18 # 30
Anni
15. # 3 # 18 # 35
Biſſex
. Sept. # 4 # 11 # 15
Dies
9. # 0 # 28 # 30
Summa
Anomaliæ Mercurij # 12 # 18 # 50
epicycli attinet, is cum ſit idem
cum
motu, ſeu loco Solis, ex cal-
culo
loci Solis ex proprijs Tabu-
lis
ad datum tempus reperies eu n
eſſe
in gr.
13. , quare & ibidem
erit
epicyclus Merc.
Circa locum apogæi, vides il-
lud
ex ſuperioribus eius Radici-
bus
abſoluiſſe ſigna 8.
& occupare
partem
primam noni ſigni, ideſt,
gr
.
1. Sagittarij. Quapropter re-
ſtat
, vt ex propria Mercurij Ta-
bula
computemus eius anomaliã.
ex Tabula igitur anomaliæ in cal-
@e
columnæ annorum, accipio radicem, ideſt, motum debitum anno 1600.
exacto, eumq; in formula exem-
pli
adſcribo anno 1600.
vt vides: poſtea cum annis quindecim ex eadem columna e@icio motum eis debitum,
quem
in formula ijſdem adſcribo.
idem facio cum menſe Septembri ex columna menſium anni biſſextilis,
quia
annus 1616.
labens, ad quem pertinet hic menſis eſt biſſextilis: ſimiliter in diebus 9. necnon cum hor. 20.
quæ
quamuis non reperiantur in Tabula, conijcio tamen eis deberi gr.
2 {1/2}. hos igitur omnes motus in ſum-
mam
redigo, quæ eſt ſign.
12. gr. 18. 50′. ſed quia 12. ſigna efficiunt integrum circulum, ijſdem abiectis, erit
locus
Merc.
in epicyclo infra apogæum ſpiræ gr. 9. ferè. & quoniam locus epicycli eſt fere in medio inter
perigæum
, &
apogæum primum, ideo Merc. non percurret nec maiorem ſpiram, nec minorem, ſed me-
diam
, quare erit hodie infra punctum E, ſuperioris figuræ in media ſpira, gr.
ferè 9. ſicuti eum ibi depinxi-
mus
.
Vnde infero eum eſſe directum, ac velocem. cumque ſit in parte orientali epicycli erit veſpertinis, ſed
ſoli
propior, quam vt videri poſſit;
quare poſt aliquos dies orietur ortu heliaco veſpertino. ſi eius locum in
Zodiaco
habere vis, duc lineam T Merc.
quæ in puncto K, ſecans gyrum Solis, arcus S X, indicabit gradus
ferè
7.
quibus Merc. Solem in Zodiaco quidem præcedit, at in latione diurna ſubſequitur.
Porrò ſi quis Merc. videre aut obſeruare velit, id menſe Maio, quando nimirum maiorem ſpiram ducens,
magis
à Sole recedit, melius perficiet:
tunc enim tẽporis verſatur in principio Geminorum, vbi eſt perigæus.
LIBER DECIMVSSECVNDVS
DE
VENERE.
SPeculum rotundum cum capulo fuit apud Aegyptios Veneris Hieroglyphicum, & quidem illis
conueniens
, cum referat ſpeculum geſtatorium, cuius manubrium inferius eſt, impudicæ
Deæ
ſatis aptum inſigne:
ea nota breuitatis cauſa vtuntur Aſtronomi præcipuè in calculatio-
nibus
.
ſuntalij, quæ velint eandem notam potius referre pomum illud, quod Veneri tanquam
pulchriori
dono datum fuit.
Locus Veneris. Cap. I.
VT iam de Veneris planeta agamus, naturalis planetarum ordo poſtulat. ea enim poſt Mercurium, am-
pliorem
circa Solem circunducit, orbem, ita vt ipſius Mercurij gyrum, gyrus Veneris compręhendat:
contra vero aliorum planetarum circitibus compręhendatur; quod primo authoritate, non ſolum antiquo-
rum
aſtronomorum confirmatur, quos ſupra in Mercurio, ex Vitruuio, ac Martiano Capella citauimus;
ve-
rum
etiam recentiorum omnium etiam noſtræ Soc.
ſcriptorum, obſeruationes atteſtantur. è quibus iucunda
æquè
, admiranda illa eſt, quæ per Teleſcopium perficitur;
ſi enim in Veneris ſydus Teleſcopij auxilio accu-
rata
inſpectione inquiramus, eam ita illuminari a Sole conſpiciemus, vt neceſlario ſequatur eam circa Solem
tanquam
centrum circuire, ita vt modo infra ipſum feratur;
vti ſequenti capite explicabimus. Infra etiam
cap
.
6. nouum modum habebis menſurandæ eius diſtantiæ à terra, & à Sole.
165138De Mundi Fabrica,
Illuminatie, & Vmbra Veneris. Cap. II.
IInter admiranda, quæ nuper ope Teleſcopij cælitus innotuerunt, illud ſane pulcherrimũ de Veneris illu-
minatione
;
qua non vnicam in cælo Lunam, ſed duas in cælo Lunas rimatus, atque miratus eſt mundus:
illuminatur enim à Sole, ita vt modo falcata, modo ſemiplena, modo plena lumine conſpiciatur, non aliter ac
Luna
, quamuis alio @rdine;
quæ illuminationum ſeries, & modus in apoſita figura clarior euadet. in qua ocu-
lus
noſter aſpiciens haſce illuminationes ſit vbi O, Sol ſit vbi S.
gyruſ-
96[Figure 96] que Solis proprius ſit X S Y.
Epicyclus ſiue gyrus Veneris circa Solem,
ſit
quem vides;
in cuius varijs locis depicta eſt Veneris ſphæra, eodem
modo
ſemper illuminata;
verum non eodem modo ſe oculo in O, ſito
apparens
.
duæ lineæ O X. O Y. tangentes epicyclum diſtant à linea
O
S A.
ipſum bifariam ſecante, hinc inde per gr. 48. ideſt, arcus S X,
S
Y.
ſunt gra. 48. ſinguli, iuxta maximam Veneris à Sole digreſſionem.
quando igitur Venus incipit eſſe Veſpertinus Heſperus, quando ſcili-
cet
poſt Solis occaſum primo apparet, tunc per Teleſcopium viſa, rotun
da
ſeu plena apparet, quia eſt in B.
in quo ſitu totam ſui illuminationem
oculo
in O.
ſito. videndam obuertit. poſtea recedens à Sole rotundita-
tem
paulatim amittit, quia deſcendit ad C.
vbi amplius tota illuminatio
ab
oculo videri nequit, &
propterea gibboſa apparet. deinde dimidia
ſeu
ſemiplena apparet, quoniam ad D.
deuoluta eſt, vbi dimidiam ſui
illuminationem
oculo exhibet.
dehinc in E. delapſa corniculata cerni-
tur
, quia oculus O.
paruam illuminationis partem, eamque falcatam vi-
dere
poteſt, ſicuti etiam in Luna explicatum eſt.
In A. & F. videri ne-
quit
ob nimium Solis fulgorem, eaſdem apparentias alterum epicycli
ſemicirculum
ingrediens, vbi ex Heſpero euaſit Lucifer, &
manè præ-
fulget
, reſtituit;
ſed inuerſo ordine, nam in G. corniculata, in H. dimi-
diaca
, in I.
gibboſa, in K. plena conſpicitur: vt conſideranti patere poteſt; oculus enim videt eam ſolam par-
tem
illuminationis, quæ continetur literis e r p.
quæ falcata apparet, quia eſt in ſuperficie ſphærica, eamq;
præcingit
.
quæ omnia ſaluantur perfectè, ſi dicamus Venerem circa Solem circumcurſare, vt in figura oſten-
ditur
.
Idem hac iucunda experientia confirmari, ac ritè percipi poteſt. Cape ſphæram aliquam terſam, eam-
que
circa lumen aliquod paulatim circunducas, ita vt oculus tuus extra gyrum ſit, gyrus porrò hic debet eſſe
in
plano imaginario per oculum tuum tranſeunte.
in hac igitur ſphæræ gyratione iucundè contemplaberis
has
omnes Veneris illuminationes:
hoc eodem modo Mercurium illuminari exiſtimo. Hac Veneris illumi-
natione
ſic proſpecta @ſatisfacere poſſumus cuidam quæſtioni, quæ priores Aſtronomos vrgebat;
cur nimi-
rum
Vcnus quando circa ima epicycli verſatur, nobiſque propior eſt, minor appareat, quam cum ſublimior
fertur
, contrarium enim accidere deberet, quæ enim propria ſunt, maiora videntur.
Reſpondemus igitur
ideo
minorem videri, quia non tota videtur, ſed minor eius pars illuminata, vti modo explicatum eſt;
& ap-
paret
inſpicientibus etiam per Teleſcopium.
quod ſcilicet quando eſt infra Solem, parum illuminationis eius
cernitur
.
Notandum præterea ſolam Venerem inter omnes planetas, luminaria, interdiu non raro percommodè
videri
, quod ei accidit, cum plenam ſui illuminationem nobis exhibet, ac ſimul extra Solis fulgorem euaſit:
adeo enim magna aliquando conſpicitur, vt vulgus eam, aut cometam, aut, nouam aliquam ſtellam exiſtimet
illud
tandem ei proprium ex quinque planetis, vt noctu cum pleno iubare fulget, corpora ab ipſa colluſtra-
ta
, vmbras efficiant:
Porrò locus Plinij ex lib. 2. cap. 7. dignus eſt qui hunc referatur; Solem, inquit, ambit
ingens
ſydus appellatum Veneris, alterno motu vagum, ipſis cognominibus æmulum Solis, &
Lunæ; præ-
ueniens
quippe, &
ante matutinum exoriens, Luciferi nomen accepit, vt Sol alter diem maturans: contra
ab
occaſu refulgens nuncupatur Veſper, aut prorogans lucem, vicemque Lunæ reddens.
quam eius natu-
ram
Pythagoras Samius primus depræhendit Olympiade circiter 42.
qui fuit Vrbis Romæ 142. Iam ma-
gnitudine
extra cuncta alia ſydera eſt claritas quidem tantæ, vt vnius huius ſtellæ radijs vmbræ reddantur.

hæc
ille.
Poſtremo non eſt prætereunda cõſideratio vmbræ ipſius Veneris quanta videlicet ſit; eam ſic habebimus,
conſtructa
figura in qua veræ ſint corporum Solis, &
Veneris necnon diſtantiæ proportiones, ductis duabus
lineis
tangentibus vtrumque, exurget vmbra conica Veneris, ex parte concurſus linearum tangentium,
quemadmodum
in Luna factum eſt:
ſed, & alio modo, quo vſi ſumus in inueſtiganda vmbra terræ, & Mer-
curij
, cuius demonſtrationem, &
figuram habes pag. 78. duo tamen ſupponenda ſunt, quæ paulò poſt pro-
babimus
:
diſtantia nimirum Solis, & Veneris; necnon vtriuſque diametrorum proportio, diſtant erit ſemi-
diam
.
terræ 855. diameter Solis ad diametrum Veneris eſt, ſicuti 26. ad {30/11}. vt igitur eſt 23 {3/11} ad 2 {8/11}. ſic fiat
855
.
ad aliud per auream regulam, reperieſque 102. fere; quare Veneris vmbra totidem terræ ſemidiam. pro-
te
nditur:
qua propter nullo pacto Lunam obumbrare poterit, quæ infra ipſam pluſquam ducentis ſemidia-
metris
a Sole gyrat.
166139Liber decimusſeptimus.
Figura Veneris. Cap. III.
CVm, vt vidimus, ſphæricè ſeu in modum ſphæræ illuminetur, neceſſario ſphærica erit, ſi enim ſphæri-
ca
non ſit, numquam prædicto modo illuminabitur:
credideri@ tamen non Geometricè, ſed ruditer
eſſe
ſphæricam, ob cauſam in Luna, &
Mercurio allatam.
Motus Veneris. Cap. IV.
SI cuti in Mercurio, quatuor motus recenſebimus. Primò motum apogęi primi, quod eſt locus in Zodiaco,
vbi
Venusa terris magis diſtare videtur, quod ibi minorem aliquanto epicyclum deſcribat:
hic igitur lo-
cus
, ſeu apogæum mouetur ſingulis annis ſecundis tantum.
51″. qui eſt idem cum motu ſtellarum fixarum,
vt
poſtea patebit|.
noſtro autem ſæculo apogæum iſtud verſatur circa gra. 7. Geminorum; diſtat enim ab
æquinoctio
ſig.
2. & gra. ferè 17.
Secundò. Motum Veneris in longitudinem, quo motu centrum epicycli mouetur in conſequentia ſigno-
rum
, &
quoniam epicyclus ſemper Solem circumambiens, eum comitatur, ſequitur motum centri epicycli
eſſe
idem cum motu Solis.
Tertiò Motum anomaliæ; quo planeta ipſe peripheriam epicycli circuncurrit; in ſuperiori quidem par-
te
, ſicut etiam Mercurius, ſecundum ord nem ſignorum;
in inferiori vero contra ordinem ſignorum, ſeu ad
occidentem
:
vnde, & Directa, & Retrograda, & Stationaria euadit; quapropter motus eius in longitudinem
e
ſt anomalus:
hanc anomaliam in epicyclo Aſtronomi numerant ab A. apogæo epicycli, à quo diario motu
recedit
min.
37′. annuo vero ſignis 7. gra. 15. 1′. eiuſque integrã periodum abſoluit anno vno ſimplici, cum
diebus
218.
& horis 21 {1/4}. ſeu menſibus 19. & præterea diebus ferè 8.
Venus quando oritur veſperi heliace, tuncincipit deſcendere ab A. apogæo epicycli, appellaturque He-
ſperus
, &
Veſperugo in toto ſemicirculo orientali A C F. inde a perigæo F. pergens manè oritur heliacè,
tranſmutaturque
in Luciferum, Solem manè præueniens, ac præfulgens:
ſicque in altero ſemicirculo F I A.
perſeuerat. Sciendum porrò priores mundi habitatores exiſtimaſſe Luciferum ac Heſperum duas eſſe ſtellas
ab
inuicem diſtinctas, quem errorem primus Pythagoras abſtulit;
Plinius enim lib. 2. cap. 7. hæc habet anti-
quitas
illa, quæ Pythagoram præceſſit, eam binas eſſe ſtellas exiſtimauit, ſed ſolertiſſimus ille Philoſophus
Pythagoras
primus deceptionem hanc mortales dedocuit, oſtenditque Luciferum atque Heſperum vnam
eamdemque
eſſe ſtellam.
Quartò. Motum in latitudinem, qui inde oritur, quia epicyclus Veneris non iacet ſemper in plano ecly-
pticæ
, ſed ab eo nunc in Auſtrum, nunc in Boream obliquatur:
vnde, & planeta eum percutrens auſtralis, &
borealis
euadit, &
reſpectu eclypticæ ſortitur latitudinem vtrinque ab ea, quæ ad ſummum gradus ſeptem
excedit
;
quare ſola ex omnibus planetis extra Zodiacum euagatur aliquando, latitudo enim ordinaria Zodia-
ci
eſt gra.
12. ſecundum communem ſententiam; nonnuli tamen vt Venerem quoque intra Zodiacum conti-
neant
, eum ad gra.
14. dilatant. hic igitur eſt motus in latitudinem.
Quintò. Dum igitur Venus hiſce motibus agitatur, interim cum Sole d@urnam conuerſionem, ac conſe-
quenter
annuum cum eo motum, quare ab vno tropico ad alterum remeando vltimum tandem ac ſpiralem
motum
deſcribit.
Magnitudo Epicycli, atque ipſius Stellæ Veneris. Cap. V.
QVoniam Venus interdiu aliquando commodè ſpectatur, ideo per Quadrantem facilè poteris eius à So-
le
digreſſionem per aliquot dies obſeruare, quouſque maxima ſit, quæ ſcilicet amplius non creſcat, ea
autem
eritad ſummum gra.
48. igitur ſi hinc inde à Sole, duo arcus graduum ſinguli 48. aſſumpti
ſint
, ducanturque duæ rectæ O X.
O Y. illos arcus terminantes, deſcripuſque fuerit epicyclus ex centro So-
lis
eas tangens, eius epicycli magnitudo apparebit, quæ ad gradus tantum 45.
vtrinque à Sole perueniet. erit-
que
ſemidiameter epicycli S F.
tres quartæ partes totius diſtantiæ S O. erit, O F. ſemidiametri terræ 287. re-
liqua
vero F S.
855.
Arcus præ@erea epicycli inferior D F H. ſic innoteſcer, angulus enim D O H. notus eſt, gra. 96. ergo in
quadrilatero
D S H O.
angulus ei oppoſitus D S H. erit eius complementum ad duos rectos, ſeu ad gra 180.
angulus igitur D S H. erit gr. 84. quia cum gr. 96. complet. gr. 180. ratio eſt, quia in hoc quadrilatero, qua-
tuor
angulis rectis per coroll.
32. primi ſed duo anguli ad D. & H. ſunt recti per 18. tertij Elem. ergo duo an-
guli
ad O, &
S. ſimul ſunt æquales duob. rectis; ergo alter alterius ad duos rectos complementum erit tandem
detracto
arcu inferiori D F H.
ex toto circulo, remanet pars epicycli ſuperior cognita gr. 276.
Magnitudo Stellæ Veneris.
PRimò indagabimus diſtantiam Veneris tum à Sole, tum à terra, eodem prorſus modo, quo ſupra ex Ari-
ſtarcho
Samio diſtantias Lunæ, Terræ, &
Sole indagauimus. nam quando nobis per Teleſcopium
167140De Mundi Fabrica, diata præcisè apparet, ſiue veſperi in D, ſiue manè in H, figuræ præcedentis; debemus concípere triangu-
lum
rectangulum O D S, vel O H S, in quo latus O S, notum eſt, diſtantia Sólis a terra;
præterea angulus
ad
D, vel ad H, eſt rectus, vtantea oſtendit:
angulus etiam D O S, vel S O H, notus erit, dimidium quippè
totius
anguli noti D O H, ergo per 9.
propoſ. noſtri Apparat. nota euadet O H, diſtantia Venerisa nob is;
necnon H S, diſtantia eius a Sole. depræhenditur autem in figura O D, vel O H, continere duas tertiasto-
tius
O S, ſiue diametros terræ 762.
circiter. Iam ad eandem diſtantiam, diameter eius apparens obſeruetur
accuratè
, depræhendeturque eſſe min.
ferè 3′. quibus habitis, ijſdem modis, quibus in Mercurio proportio-
nem
diametri Veneris ad diametrum terræ inueniemus eſſe vt 6.
ad 11. atque hinc proportio quoque ſphæ-
rarum
innoteſcet, eritque ficuti 1.
ad 6. propè. Quare terra ſexies Venerem compræhendit. Hinc etiam
ſequetur
Venerem ad Lunam eſſe ſicuti 7.
ad 1. propè: ad Mercurium vero v@i 3 {1/2}. ad 1. ad Solem tandem.
vti
1.
ad 840. quaſi. ijs modis quibus in Mercurio.
Appendix de calculo Veneris. Cap. VI.
CAleulus Veneris perſimilis eſt calculo Mercurij: nam motus apogæi primi Veneris tardiſſimus eſt, an-
nuo
enim motu procedit in conſequentia ſecundis tantum 51″:
Vnde gradum vnum ſuperat annis fe-
70.
quare pro calculo eius ſufliciant ſequentes annorum Radices.
Motus Apogai Vener. Radices.
11
# # Sig. # Gra. # .
# 1600 # 2 # 16 # 36
Annis
# 1670 # 2 # 17 # 36.
# 1700 # 2 # 18 # 2
Motus verò Veueris in
longitudinem
eſt idem cum
Solis
, ac Mercurij motibus
in
longitudinem:
quare ha-
bito
, ex calculo, loco Solis in
Zodiaco
, habemus ſimul lo-
cus
centri epicycli Veneris,
&
Mercurij.
Reſtat igitur motus Ano-
maliæ
, quo Venus in epicy@
clo
reuoluitur:
pro cnius calculatione damus ſequentem Tabuiam.
97[Figure 97]
168141Liber Decimusſectimus.
TABVLA MOTVS ANOMALIAE VENER.
11
##### In Annis ſingulis. #### In m@nſibus An. communis. ### In diebus.
# Anni. # Sig. # Gra. # . # @ # Sig. # Gra. # . # Dies # Gra. # .
# 1 # 7 # 45 # 2 # Ian. # 0 # 19 # 7 # 1 # 0 # 37
# 2 # 3 # 0 # 4 # Febr. # 1 # 0 # 22 # 2 # 1 # 14
B
# 3 # 10 # 15 # 5 # Marc. # 1 # 25 # 29 # 3 # 1 # 51
# 4 # 6 # 0 # 44 # Apr. # 2 # 13 # 59
# # # # # # # # # 4 # 1 # 28
# 5 # 1 # 15 # 46 # Mai. # 3 # 3 # 6 # 5 # 3 # 5
# 6 # 9 # 0 # 48 # Iun. # 3 # 21 # 35 # 6 # 3 # 42
B
# 7 # 4 # 45 # 49 # Iul. # 4 # 10 # 42
# 8 # 0 # 1 # 23 # Aug. # 5 # 29 # 49 # 7 # 4 # 19
# # # # # # # # # 8 # 4 # 56
# 9 # 7 # 16 # 30 # ept. # 5 # 18 # 9 # 9 # 9 # 33
# 10 # 4 # 1 # 32 # Oct. # 6 # 7 # 25 # 10 # 6 # 10
B
# 11 # 10 # 16 # 33 # Nou. # 6 # 25 # 55
# 12 # 6 # 2 # 12 # Dec. # 7 # 15 # 2 # 11 # 6 # 47
# # # # # # # # # 12 # 7 # 24
# 13 # 1 # 17 # 14 #### In menſibus Ann. Biſſext. # 13 # 8 # 1
# 14 # 9 # 2 # 16 # # # # # 14 # 8 # 38
B
# 15 # 4 # 17 # 17 # # Sig. # Gra. # .
# 16 # 0 # 2 # 56 # # # # # 51 # 9 # 15
# # # # # Ian. # 0 # 19 # 7 # 16 # 9 # 52
# 17 # 7 # 17 # 58 # Febr. # 1 # 6 # 59 # 17 # 10 # 26
# 18 # 3 # 3 # 0 # Mart. # 1 # 26 # 6 # 18 # 11 # 6
B
# 19 # 10 # 18 # 1 # Apr. # 2 # 14 # 36
# 20 # 6 # 3 # 40 # # # # # 19 # 11 # 43
# # # # # Maius # 3 # 3 # 43 # 20 # 12 # 20
# # # # # Iun. # 3 # 22 # 12 # 21 # 12 # 57
# 40 # 0 # 7 # 20 # Iulius # 4 # 11 # 19 # 22 # 13 # 34
In
# 60 # 6 # 11 # 0 # Aug. # 5 # 0 # 26
# 80 # 0 # 14 # 40 # # # # # 23 # 14 # 11
# 100 # 6 # 18 # 20 # Sept. # 5 # 18 # 56 # 24 # 14 # 48
# # # # # Octo. # 6 # 8 # 2 # 25 # 15 # 25
# 200 # 1 # 6 # 41 # Nou. # 6 # 26 # 32 # 26 # 16 # 2
Annis
# 300 # 7 # 25 # 1 # Dec. # 7 # 15 # 39
# 400 # 2 # 13 # 21 # # # # # 27 # 16 # 39
# 500 # 9 # 1 # 42 # # # # # 28 # 17 # 16
# # # # # # # # # 29 # 17 # 53
# 600 # 3 # 20 # 2 # # # # # 30 # 18 # 30
aggregatis
. # 700 # 10 # 8 # 22 # # # # # 31 # 19 # 7
# 800 # 4 # 26 # 43 # # # # ### In horis aliquor.
# 900 # 11 # 15 # 3
# 1000 # 6 # 3 # 24 # # # # Hor. # 0 # 12
##### Radix ad Ann. 1600 ab- \\ ſolutum. # # # # # 16 # 0 # 25
# # # # # # # # # # 24 # 0 # 37
# 1600 # 1 # 23 # 45 # Radix. # # # # 24 # 0 # 37
169142De Mundi Fabrica,
Constructio, & vſus Tabulæ præcedentis.
CVius conſtructio patet ex ſuperioribus, vſus vero ex ſequenti exemplo. Quæramus ergo admeridiem
præſentis
diei, quo hæcſcribo, prædictos Vener.
motus, nimirum diei 12. Octobris, anni biſſextilis
1616
.
accommodato igitur tempora dato ad v@um Aſtronomicum, vt in formula vides accip o ex Tabula,
11
# Sig. # Gra. # .
Rad
. 1606. # 1 # 23 # 45
Annis
51. # 4 # 17 # 17
Biſſext
. menſ. Sept. # 5 # 18 # 56
Dies
12. # 0 # 7 # 24
Summa
Anom. # 0 # 7 # 22
&
ex proprijs columnis omnes motus tem-
poribus
correſpondentes, quorum ſumma
indicat
aſtrum Vener.
diſtare ab apogęo epi-
cycli
A, gr.
7. numerãdo ab A, verſus B, vſq;
Veneris characterem. Eſt igitur Venusin
ſemicirculo
epicyclo orientali, quare in mo-
tu
diurno, veſperi poſt Solem occumbet, He-
ſperuſq
;
dicetur; non tamen videri poterit,
quia
non ſatis a Sole diſtat, nam paulo ante
in
A, Soli coniungebatur.
ſi videri poſſet per
Teleſcopium
plena videretur ob rationem
ſupra
allatam.
ſi in figura rectè conſtructa du-
catur
linea O, Vener.
tranſiens per M. in gy-
ro
Solis, erit arcus M S, quantitas, qua Venus
Solem
in Zodiaco præcedit ſecundum ordi-
nem
ſignorum;
hodie etiam Sol occupat 20. grad. , quare ibidem eſt centrum epicycli S; arcus vero M S,
videtur
eſſe quaſi graduum trium:
Quare Venus occupabit 23. gradum . De motu eius in latitudinem
conſulto
taceo:
hæc enim nobis ſufficiunt.
LIBER DECIMVSTERTIVS
DE
MARTE.
MArtis nota Telum refert, quam Aegyptij ad Martem belli Deum denotandum, veluti ipſius inſign@
adhibebant
;
eam igitur Aſtronomi pro Marte aliquando vſurpant.
Locus Martis. Cap. I.
COmmunis Aſtronomorum ſententia reliquos tres planetas Martem, Iouem, Saturnum, quos ſuperio-
res
appellant, ſic collocat, vt intra eos prædicta iam omnia videlicet Elementa, Luna, Sol, Mercurius,
ac
Venus contineatur:
non deſunt tamen, qui ab hac ſententia recedentes, ſed magnæ auctoritatis Aſtrono-
mi
, Copernicus, Tycho, Keplerus, eos ita moueri tradunt, vt ad centrum vniuerſi non referantur, ſed po-
tius
vna cæteris planetis Solem tanquam medium reſpiciant, ideſt, reſpectu vniuerſi ſint eccentrici, quo-
rum
tamen centrum ſit in Sole:
quam totam poſitionem melius concipies ex inſpectione figuræ vniuerſalis
totius
mundi, quam initio huius tertiæ partis exhibuimus.
Id autem primo probant ex parallaxibus Martis, quæ ſumma diligentia, & optimis organis depręhenſæ,
aliquando
ſunt multo minores, quam Solis;
aliquando etiam maiores: attingunt enim ferè min. 4′. Solis ve-
parallaxis eſt min.
3′. illæ quidem euincuot Martem ſupra Solem altiſſimè attolli; vero aliquando in-
fra
eiuſdem orb tam deſcendere.
Iuxta Tychonis obſeruationes, minima diſtantia Marti a terra continet
ſemid
.
terræ 761. circiter: quæ ſunt duæ tertiæ partes ſolaris à terra diſtantiæ: Mediocris vero diſtantia ſemi-
diam
.
terræ 1745. De maxima verò quamuis nihil afferat ſequitur tamen eam continere ſaltem ſemid. terræ
2729
.
ſic enim mediocris diſtantia tanto ſuperabit minimam, quanto eadem à maxima ſuperabitur. Secundò,
ſi@@@
Maculæ, Mercurius, Venus, Solem circumeunt;
quidni etiam Mars? Tertiò, Mars reliquos duos Io-
uem
, &
Satutnum aliquando occultat, igitur infra eos incedit, occultatur autem à Sole Mercurio, Venere,
ergo
, ſuperior illis eſt.
Quarto videmus eum ſingulis annis Soli coniungi, idemque diametraliter poſtea
opponi
ita vt intereos, nosmedij interponamur:
ergo Mars ſua gyratione ſaltem amplectitur Lunarem re-
gionem
.
Quintò ex velocitate motuum; Mars enim citius ſuum curſum in longitudinem abſoluit quam
l
upiter, &
Saturnus; ergo vt alias diximus infra eos collocari debet.
Motus Martis. Cap. II.
QVamuis Martis motus pænè ſint inextricabiles, adeò vt merito Plinius quæratur Martis ſydus inobſer-
uabile
eſſe nos tamen nõnulla pro inſtituto faciliora ſimul, &
certiora proponemus. Ad ſaluanda igitur
ipſius
præcipua phænomena, &
obſeruationes, debemus, primò concipere circulum reſpectu tocius
mundi
eccentricum, tame@ centrum ſit in Sole, quem in ſequenti figura notauimus literis N.
O. G.
170143Liber Decimusſextus.98[Figure 98] circulum vocant deferente@ epicycli, quoniam adhuc
conueniens
eſt ei ſuperaddere epicyclum A E M.
cuius
centrum
E.
ſit in ipſo deferente, & in cuius ambitu re-
uoluatur
ſydus Martis, vt in figura apparet.
hanc porrò
figuram
hac ratione conſtruximus;
circaterram T. d@-
ſcriptus
eſt primò gyrus Solis S T.
i@mediorum diſtan
tia
T S.
Solis à terra, quæ eſt ſemid. terræ 1142. T P@ve-
ſit minima Martis a terra remotio cõtinen duaster
tias
totius T V.
quę ſunt ſemid. 761. vt antea dictum eſt.
T M. ſit mediocris Martis à terra diſtantia 1745. T A.
maxima
, &
altiſſima Martis à terra ſublimitas 2729 ad
quas
tres diſtantias deſcripti ſunt circa Solem trescir-
cuitus
, quorum minimus M P.
in quo Mars ſemper eſt
perigæus
, ſed maximè in P.
vbi eriam eſt terrę propior,
quam
Sol.
Secundus gyrus E N. G O. qui deferens di@
citur
, quod deferat centrum E.
vel G. epicycli, ac pro-
inde
epicyclum ſecundum ordinem ſignorum, ſinè in
longitudinem
.
In hoc gyro circa puncta N O. contrum
epicycli
ſortitur mediam à terra diſtantiam.
Tertius,
&
vltimus Martis gyrus circa Solem eſt A B. in quo
Mars
eſt apogæus, ſed maximè ad punctum A.
ſupra
Solem
directè poſitũ.
hac porrò ratione diameter epi-
@ycli
, ac proinde craſſities cæli, ſeu regionis Martialis, erit ſemid.
terræ 984. ſeu 1000. nihil tamen certi in re
adeò
à nobis ſemota affirmarim.
debemus præterea hoſce circuitus concipere ſub Zodiaco, eoſque eſſe orbi-
tam
, per quam centrum epicycli E.
vel G. pergat ſub Zodiaco, ſecundum ſignorum ordinem, medio motu
quotidie
min.
31′. ſec. 26″. annuatim vero ſigna 6. gr. 11. 15′. totumq; Zodiacũ hoc proprio motu, peragrat
anno
vno ſimplici, cum diebus præterea ferè 322.
Hic dicitur motus Martis in longitudinem, & numeratur
vtinalijs
planetis à principio Zodiaci, ſeu ſigni Arietis.
Notanda præterea ſunt in hoc eccentrico apogæum, & perigæum: apogæum ſemper eſt directè ſupra So-
lem
, quale eſt in figura punctum E.
quod tamen non ſemper erit centrum epicycli, vt eſt in hac figura. Peri-
gæum
eſt ei oppoſitum, quale eſt G.
terræ propius, ſoliq; diametraliter oppoſitum, in quo ſydus Martis ma-
ximum
ſpectatur:
hæc duo ſunt apogæum, & perigæum eccentrici.
Dum igitur centrum epicycli hoc motus Zodiacum verſus orientem percurrit, interim planeta ipſe in
ambitu
ipſius epicycli girat, in ſuperiori quidem parte ſecundum ſignorum ordinem, in inferiori vero con-
tra
, ſicuti etiam reliqui quinque planetæ;
fitque in hac circulatione Directus, Stationarius, & Retrogradus,
non
ſecus ac illi.
hic dicitur motus anomaliæ ſicut in alijs, quod ſit cauſa irregularis progreſius Martis per
Zodiacum
.
Diarius porrò motus æqualis anomaliæ ſiue planetæ in peripheria epicycli eſt min. 27′ 41″. An-
nuus
vero eſt ſig.
5. gr. 8. 28′. totumq; recurritannis duobus, diebus 49. horis fere 20. & vt in alijs numeratur
ab
apogæo A.
epicycli, eſt enim vt in alijs hic quoq; apogęum, & perigæum epicycli. quando autem planeta
fuerit
in perigæo tam eccentrici, quam epicycli maximum ac fulgidiflimum ſpectatur, videlicet in puncto P.
ita vt magnitudinem Venerem adæquet, quo etiam tempore eſt quam Sol terræ propior.
Porrò hæc Martis, ac reliquorum duorum ſuperiorum Iouis, & Saturni in ſuis epicyclis reuolutio, mira-
bili
habitudini ad Solis motum comparata eſt.
nam quotieſcunque Sol alicui horum tr@um planerarum con-
iungitur
, vel eum aſſequitur, ſemper planeta ille apogæum epicycli occupat, ac proinde exiſtit apogæus in
extremo
gvro A B.
Sole poſtea illum prætereunte, quippe eo velocior, planeta ab apogęo epicycli delabi in-
@ipit
, quaſi Solem inſequi vellet, tantumq;
in epicyclo deſcendit, quantum Sol ab epicycli centro recedit:
Quare cum Sol per ſemicirculum, ſeu per diametrum a centro epicycli receſſerit, ſiue ei diametraliter op-
poſi
us fuerit;
tunc pariter planeta ſemicirculum epicycli orientalem cõfecerit, eritq; propterea in perigæo
epicycli
, &
ſimul minimo gyro M P. Poſtea Sole hinc ei appropinquante, planeta ab hoc perigæo paulatim
ſcandit
alterum epicycli ſemicirculum;
atq; iterum in noua Solis coniunctione cum epicyclo, apogæum epi-
cycli
obtinet, ac Soli coniungitur, ideſt, in eodem cum eo gradu Zodiaci reperitur.
quare ſequitur in con-
iuctione
cum Sole eſſe directos, in oppoſitione eſſe retrogrados, in quadratis eſſe ſtationarios;
ſic ſuperiores
hi
tres planetæ mira ad Solem alluſione, perpetuas circa cum choreas exercent.
Hinc ſequitur quod hi planetæ, dum deſcendũt in ſemicirculo orientali ſuorum epicyclorum, ſint orien-
tales
, &
matutini, ideſt, manè ante Solem oriantur: & quidem heliacè cum primum è radij Solis emerſe-
rint
, atq;
effulſerint; quod illis accidit a coniunctione cum Sole vſque ad oppoſitionem. quando vero ſcan-
dunt
ſemicirculum@occidentalem, ſint occidentales, &
veſpertini, ideſt, veſperi in oriente oriantur, quod
illis
accidit ab oppoſit:
one ad coniunctionem. Præterea quando planeta eſt Soli oppoſitus, quod eſt quan-
do
eſt in epicyclo perigæus, dicitur Acronycus, quod idem valet, ac veſpertinus;
nam ακρονυξ, ſeu ακρονυχ@@,
e
ſt principiun noctis.
Hinc conſiderandæ ſunt variæ habitudines, ſeu aſpectus, quos cum Sole, & cæteris planetis, hi ſupcrio-
res
tres planetæ in Zodiaco ſortiuntur:
Sortiuntur primo coniunctionem, quando in eodem gradu Zodia-
c
i cum eis fuerint, cuius cbaracter eſt hic .
Sortiuntur oppoſitionem, quando in oppoſito eis Zodiaci
171144De Mundi Fabrica, du exiſtent, cuius nota eſt hæc . hi autem duo aſpectus communi nomine dicuntur Sygyziæ, ideſt, coniu-
gationes
.
Sextilem aſpectum habent, quando diſtant ab vno eorum per ſextantem, ideſt, ſextam circuli par-
tem
, ſeu per gr.
60. eius ſignum eſt hoc *.
Quadrato aſpectu ad alios referuntur, cum ab eorum quopiam per quadrantem, ideſt, quartam circuli par-
tem
, ſeu gr.
60. diſtant, cuius nota eſt .
Trino aſpectu aliquem planetarum intuentur, cum ab eo per trientem, ſeu tertiam partem, ſeu gr. 120. re-
cedunt
, eius nota eſt Δ.
ſunt præ ipuè habitudines quas Aſtrologi, ideſt, iudiciarij conſiderant, reliquas vero intermedias,
tanquam
minus validas miſſas faciunt.
Mouetur adhuc Mars motu latitudinis, ſeu in latitudinem, ideſt,
modo
ad vnam eclypticæ partem, modo ad alteram exorbitat, vnde reſpectu eclipticæ fit modo Auſtralis,
modo
Borealis:
maximaque eius latitudo ad ſex graduum excreſcit, quare tunc extremam Zodiaci margi-
nem
radit.
Poſtremo dum prædictis motibus agitatur, etiam diurna conuerſione in occidentem rapitur, quo mo-
tu
apogæum eccentrici E.
ſpatio horarum 24. per totum mundi gyrum ab oriente in occidentem reuolui-
tur
:
vnde hic quoque vt in alijs vltimus ac finalis planetæ motus exurgit, qui ſpiralis eſt, quo videlicet a tro-
pico
ad tropicum ſpiratim remeat.
Quod ſi motus diurnus in eo ceſſaret, mouereturque tantum ſecun-
dum
longitudinem, fimulque in epicyclo motu anomaliæ reuolueretur, deſcriberet ex ſententiam Keple-
ri
intricatam illam ac perplexam figuram, quam ipſe Keplerus initio operis de Marte depingit, vti eſt ſe-
quens
.
In qua A, eſt centrum mundi, circellus autem B, includit ſphæras Solis, Lunæ, & elementorum. Mars
99[Figure 99] igitur initium fecit in C.
perrexis
in
D.
perigæum epicycli verſus
terram
;
poſtea retrogradus fa-
ctus
per epicyclum reflexit iter
per
E F.
quouſque peruenit in
G
.
apogæum epicycli, vnde ite-
rum
ad terras deſcendens alias
ſpiras
agglomerauit, deſiijtque
in
H.
ſunt autem 8. recurſus in
16
.
iuxta proportionem motus
So
is ad motum Martis, quæ ferè
dupla
eſt.
reliquum autem Mar-
tis
progreſſum deſcribere, ob li-
nearum
confuſionem, non ex-
pedit
.
porrò dum hanc figuram
in
ſuo circulo deducit, interim
motu
diurno pariter ſpirali, vti
diximus
, rapitur.
Sed dubitabit quis, qua ratio-
ne
poſſit Mars eſſe retrogradus,
cum
enim tardius ipſe moueatur
in
peripher a epicycli, quam ip-
ſe
epicycli in peripheria eccen-
trici
, ſeu in longitudinem, ſe-
quitur
plus ſemper epicyclum
in
Zodiaco progredi, quam pla-
neta
in epicyclo, &
conſequen-
ter
etiam quando erit in parte
epicycli
inferiori, in qua aduer-
ſo
illi motu fertur, ſegnius in eo
retrocedat
, quam progrediatur
in
eccentrico, ideſt, motus ano-
maliæ
nunquam ſuperabit motum in longitudinem, quare ſemper in Zodiaco progredietur.
Huic ſubti-
liſſimæ
quæſtioni ſic reſpondendum eſt:
ob amplitudinem epicycli accidere poſſe, vt gradus qui ſunt iux-
ta
eius perigæum, eo quod ſint nobis propiores multo quam gradus eccentrici, maiorem arcum ſubten-
dant
in Zodiaco, quam ſudtendant gradus eccentrici, quos centrum epicycli percurrit;
quare quamuis
planeta
in perigæo epicycli tardius in epicyclo moueatur, quam centrum epicycli in conſequentia, ob vi-
cinitatem
tamen ad terram, poterit motus eius in perigæo velocior videri, quam motus centri epicycli
in
conſequentia, hacque ratione repedare videbitur.
quod experientia confirmatur, videmus enim ea
quæ
mouentur in aere, quamuis ſegnius multo ferantur, quam Sol, eum tamen longo ſpatio ſuperare,
quod
illis accidit ob propinquitatem ad oculum noſtrum:
ſic Sol tardus videtur ob maximam diſtantiam,
quamuis
velociſſimè circumferatur.
172145Liber Decimustertius.
Figura Martis. Cap. III.
QVemadmodum Terra, Luna, Sol, Mercurius, & Venus, ſphærica exiſtunt, idem de Marte conue-
niens
eſt exiſtimare.
Illuminatio, & Vmbra Martis. Cap. IV.
SVperius oſtenſum eſt Lunam, & Venerem, inferius vero oſtendetur Iouem quoque, ex vna parte, à So-
le
illuminari, ex altera verò vmbram proijcere.
quare probabile eſt Martem quoque ex vna parte collu-
ſtrari
, ex altera vero vmbram emittere.
Porrò lux huius planetæ ignea, ac rubicunda eſt, vnde Græcè Pyrois
dicitur
, quantitatem autem vmbræ indagamus eo modo quo in præcedentibus planetis.
nam diameter Solis
ad
diametrum Marti eſt ſicuti 26.
ad 2 {1/12}. diſtantia vero eius à Sole maxima, colligitur ex prædictis, eſſe ſe-
mid
.
terræ 2729. quare eadem demonſtratione, & figuratione, qua in vmbra terræ vſi ſumus, hunc accom-
modata
, erit vmbra Martis maximè diſtantis à Sole, longa ſemid.
terræ 147. vnde licebit cognoſcere an poſ-
ſit
eclypſ are quempiam planetarum, cum planetarum diſtantiæ à Sole, pariter ſint cognitæ.
quod ad ſenſum
in
figura magna, &
vera apparebit. Mercurium, & Venerem nequit eclypſare quia ipſi ſunt Soli viciniores,
quam
Mars, vmbra autem Martis proijcitur ad partes Solis auerſas.
Neque eclipſare Iouem poterit, quia
minima
diſtantia Iouis à Sole eſt ferè 2046.
at vero apex vmbrę Martis non protenditur à Sole pluſquã 1775.
Magnitudo Stellæ Martis. Cap. V.
MEdio cris eius à terra remotio eſt ex Tychone 1745. ſemid. terræ. in qua remotione exhibet apparen-
tem
diametrum quaſi 2′.
min. Quemadmodum igitur in alijs factum eſt, ſiue practicè per triangulum
Iſoſceles
, cuius baſis ſubtedat angulum 2′.
min. ſiue alijs modis ſupra adhibitis, inueniemus proportionem
eius
diametri ad diametrum terræ, eſſe ferè eandem, quæ eſt inter 25.
& 60. vnde, diameter Martis conti-
netur
in diametro terræ bis cum duabus Quintis.
Hinc ſphærarum quoque proportio emerget, eritque vt 1.
ad 13. circiter. tredecies igitur Mars à tetra continetur. Porrò quoniam Luna quadragies, Mercurus vicies,
Venus
ſex ies, Mars vero tredicies in terra continetur:
Terra vero a Sole centies, & quadragies: erit Mars
paulo
plus quaum triplus ad Lunam, &
pluſquam duplus ad Mercurium, & paulo minus quam ſubduplus ad
Venerem
:
ad Solem tandem vt 1. ad 1820.
Appendix de calculo Martis. Cap. VI.
DVos tantummodo motus Martis ad calculum redigemus: quorum primus erit medius eius motus in
long
itudinem, ſeu motus centri epicycli in longitudinem, ſeu in conſenſequentia ſignorum;
qui mo-
tus
nobis numeratur ſeu incipit ab æquinoctio veino:
pro quo damus ſequentem tabulam, quæ facilè ex ta-
bulis
iam præmiſſis intelligi poteſt.
Alter motus, quem calculo ſubijciemus, eſt motus anomaliæ, ſiue aſtri ipſius in epicyclo, cuius numeratio
iucipit
ab apogæo epicycli vt in alijs pro quo nulla indigemus tabula, eam enim ſupplet admirabilis huius
motus
ad motum Solis connexio, &
dependentia, quam ſupra explicauimus. Ex calculo autem horum duo-
rum
motuum habebimus ad datum tempus locum Aſtri Martialis in Zodiaco, qui eſt calculi finis.
100[Figure 100]
173146De Mundi Fabrica,
Tabula medij motus Mart. in longitudinem.
11
##### In Annis ſingu@@s. #### In menſib. compl. An. cõis. ### In die@@s.
# Anni. # Sig. # Gra. # # # Sig. # Gra. # # Dies # Sig. # Gra.
# 1 # 6 # 11 # # Ian. # 0 # 16 # # 1 # 0 # 31
# 2 # 0 # 22 # # Febr. # 1 # 1 # # 2 # 1 # 3
B
# 3 # 7 # 4 # # Mart. # 1 # 17 # # 3 # 1 # 34
# 4 # 1 # 16 # # Apr. # 2 # 3
# # # # # # # # # 4 # 2 # 6
# 5 # 7 # 27 # # Mai. # 2 # 19 # # 5 # 1 # 37
# 6 # 2 # 8 # # Iun. # 3 # 5 # # 6 # 3 # 9
B
# 7 # 8 # 19 # # Iul. # 3 # 21
# 8 # 3 # 1 # # Aug. # 4 # 7 # # 7 # 3 # 40
# # # # # # # # # 8 # 4 # 21
# 9 # 9 # 12 # # Sept. # 4 # 23 # # 9 # 4 # 43
# 10 # 3 # 24 # # Oct. # 5 # 9 # # 10 # 5 # 14
B
. # 11 # 10 # 5 # # Nou. # 5 # 25
# 12 # 4 # 17 # # Dec. # 6 # 11 # # 11 # 5 # 46
# # # # # # # # # 12 # 6 # 17
# 13 # 10 # 28 # # # # # # 13 # 6 # 49
# 14 # 5 # 9 # #### In menſibus An@. Biſſext. # 13 # 7 # 20
B
# 15 # 11 # 21
# 16 # 6 # 2 # # Ian. # 0 # 16 # # 15 # 7 # 52
# # # # # Febr. # 0 # 1 # # 110 # 8 # 23
# 17 # 0 # 14 # # Mart. # 0 # 18 # # 17 # 8 # 50
# 18 # 6 # 25 # # Apri. # 1 # 3 # # 18 # 9 # 26
B
# 19 # 1 # 6
# 20 # 7 # 18 # # Mai. # 2 # 20 # # 19 # 9 # 75
# # # # # Iun. # 3 # 5 # # 20 # 10 # 29
# # # # # Iulius # 3 # 22 # # 21 # 11 # 0
# 40 # 3 # 6 # # Ang. # 4 # 8 # # 22 # 11 # 32
In
# 60 # 10 # 24
# 80 # 6 # 12 # # Sept. # 4 # 24 # # 23 # 12 # 3
# 100 # 2 # 0 # # Octo. # 5 # 10 # # 24 # 12 # 35
# # # # # Nou. # 5 # 26 # # 25 # 13 # 6
# 200 # 4 # 1 # # Dec. # 6 # 12 # # 26 # 13 # 37
Annis
# 300 # 6 # 1
# 400 # 8 # 1 # # # # # # 27 # 14 # 9
# 500 # 10 # 1 # # # # # # 28 # 14 # 40
# # # # # # # # # 29 # 15 # 12
aggregatis
. # 600 # 0 # 2 # # # # # # 30 # 15 # 43
# 700 # 2 # 2 # # # # # # 31 # 16 # 15
# 800 # 4 # 2
# 900 # 6 # 3
# 1000 # 8 # 3
# Rad x # Sig. # Gra.
Rad
. # 1600 # 10 # 1
174147Liber Decimustertius.
Constructio, & vſus Tabulæ præcedentis.
CVm igitur ad datum tempus, quærendus eſt locus Martis in Zodiaco debemus, accommodato prius
tempore
vulgari ad vſum Aſtronomicum, vt alias docuimus;
accipere per ſingulas temporis ſpecies
motus
medios eis reſpondentes ex præſenti Tabula;
necnon motum Radicis, eoſque motus in ſummam
vnam
colligere.
Hæc enim dabit motum longitudinis Martis, ideſt, diſtantiam centri epicycli ab æquino-
ctio
, ſeu locum eius in Zodiaco qui etiam dicitur medius motus Martis.
Secundo oportet habere Solis lo-
cum
in Zodiaco ad idem tempus datum, ſiue ex calculo, ſiue aliunde.
Tertio detra rendus eſt motus Mar-
tis
iam inuentus, ex motu Solis inuento, reſiduus enim motus, cui eſt diſtantia Solis a centro epicycli, eſt
etiam
ſimul diſtantia Martis ab apogæo epicycli.
vti ſuperius dictunr eſt; quare abſque alio calculo ſic ha-
bebimus
motum anomaliæ Martis.
vnde cognoſcitur locus eius in peripheria epicycli. ex quo locum eius
in
Zodiaco plus minus conijcere licebit.
non enim hic exactum calculum intendimus, ſed eum, qui nobis
tantummodo
locum Martis in cælo aliquo modo demonſtret, vnde ſydus ipſum noctu cognoſcere valea-
mus
.
Exemplo res fiet illuſtrior: ſit ad Meridianum Venetum, data hora prima noctis diei 23. Decem-
bris
anni 1616.
qua hæc ſcribo, quæ eſt hora prima noctis quæ præcedit vigiliam Natiuitatis Domini. hac
igitur
hora abſoluta ſcire libeat locum Martis in Zodiaco.
tempus datum Aſtronomicè accommodatum
fic
ſe habet.
11
# Sig. # Gra.
Anni
radicis 1600. # 10 # 1
Anni
completi 15. # 11 # 21
Menſis
Nouembris Biſſext. # 5 # 26
Dies
23. completi in me- # 0 # 12 # ridie diei 23. ciuilis.
Horæ
5 {1/2} # 0 # 0.
Summa
# 4 # 0 # in fine Cancri .
Primo igitur pro annis 1600. accipio ex Tabula. Radicem ſigna 10. grad. 1. quam eis in directum ſcribo.
idem racio pro annis 15. compietis, & c. vt apparet in ſormula: quorum motuum ſumma eſt ſigna 4. tantum.
vnde
colligitur centrum epicycli nunc diſtare ſignis 4.
ab æquinoctio verno, ideſt, eſſe in principio Leonis.
omiſiæ
ſunt horæ in hac calculatione, quod parum diſcriminis inferant.
Secundo habeatur locus Solis in
Zodiaco
, eſt autem nunc in primo gradu Capricorni:
quare motus eius eſt ſig. 9. grad. 1. a quo fi dematur
motus
Martis præd ctus, remanet eorum diſtantia ſignorum 5.
grad. 1. quæ diſtantia æqualis eſt anomaliæ,
ideſt
, totidem ſignis, &
grad. diſtat ſtella Martis ab apogæo ſui epicycli. vnde colligitur Martem eſſe in
ſemicirculo
orie@tali epicycli:
diſtareque ab apogæo ſignis 5. Ex quious locum eius in Zodiaco ſic abſque
Tabula
æquationum venabimur.
Sciendum enim eſt, tantam eſſe epicycli Martis amplitudinem, vt quan-
do
terris fit propinquior, eius ſemidiameter ſubtendat in cælo grad.
rerè 47. quando autem remotior eſt
ſubtendat
grad.
37 tunc autem terris propior eſt, cum Soli magis opponitur; tunc ſubdimior, cum Solem
magis
accedit.
nunc autem cum diſtet a Sole ſignis 5. grad. 1. ſequitur ei ferè opponi, ac proinde ſubtende-
re
in cælo gradus paulo pauciores, quam 47.
præterea notandum Martem tunc maximè diſtare a centro epi-
cycli
, ſecundum longitudinem Zodiaci, quando diſtat ab apogæo epicycli ſignis 4.
cum partibus 17. cum
igitur
nunc anomalia ſit ſig.
5. ſequitur Martem minus diſtare a centro epicycli quam grad. 47. conſideran-
dum
etiam Martem in apogæo, &
perigæo epicycli nihil diſtare a centro epicycli, quare cum maxim è di-
ſtet
, quando diſtatab apogæo vtrinque ſignis 4.
grad. 17. nunc autem diſtat a perigæo vnico ſigno licet exi-
ſtimare
eum diſtare a centro epicycli verius orientem circiter grad.
38. centrum autem epicycli erat in prin-
cipio
Leonis;
quare Mars ipſe erit circa grad. 8. Virginis. eadem intelligas de altero ſemicirculo epicy-
cli
occidentali, in quo planeta diſtat a centro epicycli verſus occidentem.
eſt autem ſtella Martis rubicun-
da
, magnaque apparebat, cum eſſet perigæa in epicyclo, &
oppoſita Soli, quare eam facile dignoſcebam.
Verum hoc loco mouendus eſt mini Lector, pro exactiori, ac facillimo Solis, ac Martis calculo, D. Cæ-
ſarem
Marſilium patricium Bononienſem, nobiliſſimum æquè, ac doctiſſimum, rerumq;
præcipuè Aſtro-
non@icarum
peritiſſimum;
propediem nouas, quæ iam ſub prælo ſunt, labulas editurum.
175148De Mundi Fabrica,
LIBER DECIMVSQVARTVS
DE
IOVE.
Locus, ſeu diſtantia Iouis à terra. Cap. I.
SVpra Martis reuolutiones, communis Aſtronomorũ ſententia, Iouis circulationes ſtatuit. Primo quia in
mutuis
eorum Synodis ſydus Martis occultat ſydus Iouis;
quod euincit Iouem ſupra Martem incedere.
Eadem ratione ipſe Iupiter infra Saturnum collocatur. Secundo Iupiter minorem exhibet parallaxim,
quam
Mars;
maiorem vero quam Saturnus, ex Tychone: igitur medius intra eos reſidebit. Tertio ex motuũ
velocitate
idem conijcitur, eſt enim Marte velocior, Saturno vero tardior;
medius igitur ei locus conceda-
tur
.
diſtantiam vero Iouis a terra mediocrem, ex Tychone, pono eſſe ſemid. terrę 3990. quam ipſe ex deprę-
henſa
accuratè eius parallaxi, deduxit.
ſed alio modo, & quidem peracuto, quem nuper Pater Chriſtophorus
Scheiner
in ſuis Mathem.
diſquiſitionibus expoſuit, diſtantia huius planetæ à terra inueſtigari poteſt: qui
modus
nititur motibus ſatellitum Iouis, quos ope Teleſcopij acutiſſimus Galilæus omnium primus mundo
reuelauit
, vt ſuo loco dicetur.
ſunt autem quatuor paruæ ſtellulæ, quæ perpetuo circa Iouem circumferun-
tur
, eo modo quo Mercurius, &
Venus circa Solem. Verum præſens figura inſpiciatur, in qua ſidus A. ſit
101[Figure 101] Iupiter.
B, Terra. C, Sol iam demerſus: fiat igitur trigonum
A
B C, cuius latus A B, referat diſtantiam Iouis a terra, cuius
quantitas
indaganda proponitur.
circelli 4. circa Iouem de-
ſcripti
, ſunt ij, quos eius comites N G D K.
circa eum deſcri-
bunt
, quorum Ioui propinquior D S L F.
percurritur a ſtella
D
, quam nunc aſſumimus.
conus A Y, niger, eſt vmbra Iouis
quam
ipſius hi comites manifeſtam reddiderunt, dum in ea
(non ſecus ac Luna in vmbra terræ) latitantes, ſuos quandoq;
inſpectores deludunt. Prænotandũ etiam eſt ſtellam ſeu pla-
netam
D, ſuam circa louẽ reuolutionem abſoluere hor.
42 {1/2}.
eundemq
;
bis ſupra Iouem latere; latet enim primo directè
ſupra
Iouem apud S, ob Iouis interpoſitionem, &
fulgorem.
ſecũdo
quando in vmbram propè V, incurrit.
oportet igitur
diligenter
obſeruare tẽpus quod à prima latebra S, ad ſecun-
dam
V, intercedit.
quo tempore conficit arcum S V, ex noti-
tia
enim huius temporis innoteſcet arcus S V, &
conſequen-
ter
angulus S A V, ei inſiſtens;
hoc modo; ponamus tempus
illud
ex obſeruatione depræhenſum, duarum eſſe horarum;

iam
ſic per auream Arithm.
regulam ratiocinandũ eſt; ſi hor.
42
{1/2}.
ſtella D, perficit totum gyrum, ſeu gr. 360. duabus horis
quot
gradus percurret, inueniemus gr.
17 {1/7}. ergo arcus S V, &
proinde
angulus S A V, erit totidem graduum;
quare & an-
gulus
B A C, ei ad verticem, &
æqualis per 15. primi, erit pa-
riter
gr.
17 {1/7}. eſt autem angulus trianguli B A B, ſed angulus
quoque
B, cognoſcitur, continet enim diſtantiam inter Io-
uem
, &
Solem in Zodiaco, quã refert arcus R Q C, ex B, de-
ſcriptus
;
quem Aſtronomos tum ex obſeruatione, tum ex cal-
culo
cognoſcere poſſe certum eſt.
Latus præterea B C, cum
ſit
diſtantia Solis à terra, notum eſt.
Cum igitur in hoc triangulo A B C, noti ſunt duo anguli cum vno late-
re
, patet ex Apparatu noſtro, nos poſſe cognoſcere laterũ proportiones.
quare non latebit quoties latus B C,
notum
, contineatur in B A, vnde nota euadet B A, diſtantia Iouis a terra, quod erat inquirendum.
Verum
opus
eſt pluribus accuratiſq;
obſeruationibus, ijſque optimo Teleſcopio peractis.
Motus Iouis. Cap. II.
VT Aſtronomi obſeruationes, quam in motibus Iouis habuerunt, ſaluare poſſent, ſuppoſuerunt gyrum,
ſiue
regionem eius, eſſe centro mundi eccentricam;
ſed habere pro centro Solem, quemadmodũ etiam
Mars
;
quare eandem figuram, quam pro Marte conſtruximus, nũc Ioui applicare poſſumus, variatis tantum-
modo
diſtantijs, &
magnitudinibus. Ea igitur nunc repetatur, in qua epicyclus, & eccentricus modi Ioui in-
ſeruiant
.
linea igitur T M, quæ refert mediocrem planetæ diſtantiam a terra, continebit nunc ſemid. terræ
3990
.
linea vero T P, multo longior quã in Marte erit; quippe quod Iupiter non deſcendat intra Solis regio-
nem
, quanta autem ſit, non definio.
debet tamen eſſe breuior, quam T M, ideſt, cont@nere pauciores ſemid.
quam 3990. linea autem T E A, quæ maximam, & apogæam remotionem planetę refert, maior quidem
176149Liber Decimusquartus. quam ſemid. terræ 3990. veruntamen quanta ſit nihil certi aſſero. ſemid. vero epicycli in minima diſtantia.
ubtendit arcum gr. 11 {1/2}. in Zodiaco, dum a nobis è terra obſeruatur; in maxima autem ſubtendit gr. 10 {1/2}. qui-
bus
ſic poſitis eius circulationes concipiendæ ſunt, hoc ordine primo ipſum Iouis aſtrum in peripheria epi-
cycli
circa centrum epicycli eodem modo ac Martis aſtrum reuoluitur:
nam mirabili ad Solem analogia ita
circumcurrit
, vt cum ei Sol coniungitur, ſeu cum Sol eum in Zodiaco aſſequitur, tunc planeta epicycli apo-
gæum
A, obſideat;
poſtea Sole eum prætereunte planeta proportionaliter in epicyclo deſcendit verſus C,
cumq
;
Sol ei è diametro aduerſatur, ipſe iam in perigæum epicycli M, delapſus fuerit. inde ſcandens alterũ
epicycli
ſemicirculum, erit iterum in noua ſole coniunctione in apogæo A.
hic pariter motus dicitur ano-
malia
, eadem de cauſa qua in alijs.
eiuſq; numeratio incipit ab apogæo A, diarius eius motus eſt min. 54′. an-
nuus
ſig.
10. gr. 20. quare totum epicyclum percurrit anno vno ſimplici, cum diebus 33. hor. 21. Porrò du pla-
neta
hunc epicycli gyrum terit, interim centrum E, epicycli transfertur ſecundum Zodiaci longitudinem
ſeu
in conſequentia, qui dicitur motus longitudinis, incipitq;
eius numeratio ab initio Arietis, ſeu ab æqui-
noctio
verno.
moueturq; in eo quotidie motu medio min′. 59″. in anno vero gr. 30. 19′. 41″. quaretotũ Zo-
diacum
recurritannis vndecim Aegyptijs, diebus 214.
hor. 21. hic autem planetæ motus in longitudinem, re
ipſa
inæqualis eſt, ob motum anomaliæ;
quia vt in alijs, ob hanc anomaliam planeta ſit directus, ſtationarius,
retrogradus
;
vnde neceſſe eſt eum in Zodlaco inęqualiter progredi. imo reliquas Martis affectiones recipit,
ideſt
, eoſdem aſpectus, tum ad ſolem, tum ad alia ſydera.
item eoſdem ortus, & occaſus: ſunt enm hi tres ſu-
periores
planetæ inuicem perſimiles.
tandem ex motus anomaliæ cum motu longitudinis connexione, fit vt
lupiter
deſcribat aliam figuram ſpiralem ſimilem, ei quam pro Marte deſcripſimus cap.
de Motu, eodemq;
modo
explicari debet:
quamuis autem ei ſit ſimilis, ab ea tamen differt hæc, quia lineas ſpirales plures habe-
bit
;
citius enim in anno ſupiter anomaliam abſoluit, quam Mars.
Amplius planeta in latitudinem mouetur; non enim ſub ecliptica alij planetæ præter ſolem incedunt, ſed
huc
illuc in Boream, &
Auſtrum ab ea ex currunt: quæ excurſio in Ioue continet ad fummum gr. 2. 7′. hic igi-
tur
dicetur motus latitudinis.
Poſtremo dum planeta ſuos hoſce circuitus in ſua regione peragit, non im-
munis
eſt à diurna totius mundi conuerſione, ob quam ſpiralem lineam ab vno tropico ad alterum agglo-
merare
, quodammodo cogitur;
quæ non vniformis erit, ſed alibi laxior, alibi anguſtior, prout ſydus apo-
gæum
, vel perigæum occupauerit.
Illuminatio, & vmbra Iouis. Cap. III.
NOn ſecus ac Lunam, & Venerem à Sole illuſtrari erediderim; præſertim cum vti ſupra dictum eſt, vm-
bram
à ſole efficiat, eam namq;
in auerſam a ſole partem proijcit; nam nobis manifeſtam ipſius quatuor
comites
reddiderunt, dum ea ipſos nobis occultare ſolet, ſicu@ infra oſtendetur.
Eſt igitur corpus opacum,
lumenq
;
à ſole recipit, quod flauo colore refulget. Longitudinem vmbræ Iouis ſic inueſtigabis, vt in præ-
cedentibus
, detrahe minimam diſtantiam ſolis 1101.
a maxima Iouis 4753. relinqueturque diſtantia maxima
Iouis
à Sole 3952.
ſemid. terræ. præterea quia diameter Solis ad diameter Iouis eſt ſicuti 26. ad 5. vt igitur
exceſlus
illius, qui eſt 21.
ad 5. ita diſtantia eorum 3652. ad aliud; & inuenies 859. propè ſemid. terræ. tanta.
igitur eſt ad hanc diſtantiam Iouialis vmbra; cuius operationis ratio demonſtrata eſt in inuentione terreſtris
vmbræ
.
vmbra igitur Iouis non eclipſabit Saturnum, quia ipſe diſtat à Sole, minimum 8365. vmbra autem.
Iouis
vna cum diſtantia eius à Sole, extenditur tantummodo 4521.
Figura Iouis. Cap. IV.
FIguram eius eſſe ſphæricam exiſtimo, non tamen, vt in alijs, omnino perfectam; ſed aſperam, vt melius
lumen
ad terras depellat.
ſi enim perfectè rotunda eſſet, imperfectè admodum, vel potius minimè vide-
ri
, contingeret, vnus quippe eius tantum radiolus ad oculos noſtros tenderet.
Magnitudo Iouis. Cap. V.
MAgnitudo Iouis eodem modo ac cæterorum reſciri poteſt, videlicet ex cognita eius diſtantia necnon
ſemidiametro
eius apparente, ad eandem diſtantiam.
vt quoniam eius mediocris diſtantia poſita eſt
ſemid
.
3990. in qua eius diameter apparens ſubtendit angulum min. 2 {3/4}. ſi igitur conſtruatur triangulum Iſo-
ſceles
, cuius crura referant diſtantiam, angulus autem contineat min.
2 {3/4}. in eo apparebit baſim habere eam-
proportionem
ad diametrum terrę, quam habeat 12.
ad 5. vnde ſphærarũ ratio eritſicuti 14. ad 1. Iupiter igi-
tur
quaterdecies Tellurem adæquabit.
cum autem conſtent rationes terræ ad ***, ***, Merc. Vener. Mart. ex
ijs
deducemus Iou.
ad ***, eſſe vt 560. ad 1. ad Mercur. vt 280. ad 1. ad Vener. vt 84. ad 1. ad Mart. vt 182. ad 1.
ad ***, vero vt 1. ad 10.
Appendix de calculo Iouis. Cap. VI.
EOdem modo abſoluemus calculum Iouis, & Saturni, quo antea Martis abſoluimus; ſunt enim tres ſu-
periores
planetæ perſimiles:
pro quo ſit Tabula ſequens.
177150De Mundi Fabrica,
Tabula medij motus Iou. in longitudinem.
11
##### In Annis ſingulis. #### ſn mẽſibus Ann. communis. #### In diebus.
# Anni. # Sig. # Gra. # # # Sig. # Gra. # Dies # Sig. # Gra. # .
# 1 # 1 # 0 # # Ian. # 0 # 3 # 1 # 0 # 0 # 5
# 2 # 2 # 1 # # Febr. # 0 # 5 # # 2 # 0 # 0 # 10
B
# 3 # 3 # 1 # # Mart. # 0 # 7 # # 3 # 0 # 0 # 15
# 4 # 4 # 1 # # Apr. # 8 # 10
# # # # # # # # # 4 # 0 # 0 # 20
# 5 # 5 # 2 # # Mai. # 0 # 13 # # 5 # 0 # 0 # 25
# 6 # 6 # 2 # # Iun. # 0 # 15 # # 6 # 0 # 0 # 30
B
# 7 # 7 # 2 # # Iul. # 0 # 18
# 8 # 8 # 3 # # Aug. # 0 # 20 # # 7 # 0 # 0 # 35
# # # # # # # # # 8 # 0 # 0 # 40
# 9 # 9 # 3 # # ept. # 0 # 23 # # 9 # 0 # 0 # 45
# 10 # 10 # 3 # # Oct, # 0 # 25 # # 10 # 0 # 0 # 50
B
# 11 # 11 # 3 # # Nou. # 0 # 28
# 12 # 0 # 4 # # Dec. # 1 # 0 # # 11 # 0 # 0 # 55
# # # # # # # # # 12 # 0 # 1 # 0
# 13 # 1 # 4 # # # # # # 13 # 0 # 1 # 0
# 14 # 2 # 5 # #### In menſibus Ann. Biſſext. # 14 # 0 # 1 # 0
B
# 15 # 3 # 5
# 16 # 4 # 6 # # # Sig. # Gra. # # 51 # 0 # 1 # 0
# # # # # # # # # 16 # 0 # 1 # 0
# 17 # 5 # 6 # # lan. # 0 # 3 # # 17 # 0 # 1 # 0
# 18 # 6 # 6 # # Febr. # 0 # 5 # # 18 # 0 # 1 # 0
B
# 19 # 7 # 7 # # Mart. # 0 # 8
# 20 # 8 # 7 # # Apr. # 0 # 10 # # 19 # 0 # 2 # 0
# # # # # # # # # 20 # 0 # 2 # 0
# # # # # Maius # 0 # 13 # # 21 # 0 # 2 # 0
# 40 # 4 # 14 # # Iun. # 0 # 15 # # 22 # 0 # 2 # 0
In
# 60 # 0 # 21 # # lulius # 0 # 18
# 80 # 8 # 28 # # Aug. # 0 # 20 # # 23 # 0 # 2 # 0
# 100 # 5 # 5 # # # # # # 24 # 0 # 2 # 0
# # # # # Sept. # 0 # 23 # # 25 # 0 # 2 # 0
# 200 # 10 # 10 # # Octo. # 0 # 25 # # 26 # 0 # 2 # 0
Annis
# 300 # 3 # 15 # # Noũ. # 0 # 28
# 400 # 8 # 20 # # Dec. # 0 # 0 # # 27 # 0 # 2 # 0
# 500 # 1 # 24 # # # # # # 28 # 0 # 2 # 0
# # # # # # # # # 29 # 0 # 2 # 0
aggregatis
. # 600 # 6 # 29 # # # # # # 30 # 0 # 2 # 0
# 700 # 0 # 4 # # # # # # 31 # 0 # 3 # 0
# 800 # 5 # 9
# 900 # 10 # 14
# 1000 # 3 # 19
# Radix # Sig. # Gra. # .
## Rad. 1600 # 5 # 9 # 48
178151Liber Decimusquartus.
Vſus Tabulæ præcedentis.
AD datum igitur tempus, ex præcedenti Tabula motus Iouis, inuenias motum eius in longitudine quem
detrahes
à motu ſolis;
reſiduum enim erit motus anomaliæ, vt in Marte. Exemplum. Hodie quæ hæc
ſcribo
, ideſt, anno 1615.
die 26. Decembris exacto in meridie, ad meridianum Venetum, qui dies S. Stephani
eſt
;
ſic Iouis locum reperio. tempus Aſtronomicum ſe habet, cum motibus ſibi debitis ex Tabula acceptis,
vt
oſtendit ſequens formula.
11
# Sig. # Gra.
Radix
1600. # 5 # 10
Anni
15. # 3 # 5
Nouem
. Biſſext. # 0 # 28
Dies
26. # 0 # 2
Summa
# 9 # 15 # in gr. 15. Capric. erit centrum epic.
Motus autem Solis eſt 9. 4.
cui addo ſig. 12. vt demere ab
eo
poſſim motus Iouis 9.
15.
facta
detractione remanent
reſiduum
ſig.
11. gr. 19. tanta
igitur
eſt Iouis anomalia, id-
eſt
, tantum diſtat ab apogæo
ſui
epicycli, numerando ver-
ſus
orientem per perigæum;

quare
diſtabit tantũmodo gr.

11
.
ab eodem apogęo in ſemi-
circulo
occidentali, ideſt, ex
parte
occidentis.
quare ſtella
Iouis
erit in Zodiaco ante lo-
cum
epicycli aliquot gradibus.
quos vt conijciamus, ſciendum eſt, tanta eſſe epicycli ſemidiametrum vt ſub-
tendat
in Zodiaco gr.
ferè 11. quare planeta maximè ab eo recedere poteſt vtrinque gr. 11. ferè, idq; quando
diſtat
ab apogæo epicycli ſig.
3. gr. 11. ferè, nunc autem cum diſtet tantum gr. 11. licet conijcere parum ab eo
diſtare
;
præſertim quia in apogæo, & perigæo epicycli nihil diſtat à loco centri eius in Zodiaco, recedet igi-
tur
nunc grad.
circiter 6. in præcedentia. quare verſabitur circa gr. 9. Capricorni; eritq; ſoli vicinus gr. 5. eum
ſequens
.
quare videri non poterit ob ſolis vicinitatem.
De quatuor nouis planetis Iouis Comitibus. Cap. VII.
LOcus inter ea, quæ ope Teleſcopij in cælo ſunt patefacta, mirus æque, ac iucundus eſt hic Iouis Comita-
tus
, eum enim perpetuo quatuor ſtellulæ ſeu exigui quatuor planetæ comitantur, circa eum circumcurſan
tes
, de quibus ſupra nonnulla tetigimus, figuramq;
nunc repetendam exhibuimus, in qua Iouis ſydus A, reſi-
det
in centro quatuor circellorũ, quos quatuor ſtellulæ D G K N, circinant.
quas vt videamus opus eſt opti-
mo
Teleſcopio, nocte ſereniſſima in Iouem directo, &
obfirmato. per quod intuentes, inſpiciemus propè Io-
uem
vnam, aut duas, aut tres, aliquando etiam quatuor, huiuſinodi ſtellas eum comitari;
quod non facerent ſi
affixa
, &
non errantia eſſent ſydera. ſeruant autem inuicem, & ad Iouem hunc ſitum, vt ſemper ſint ferè in
ecliptica
N A K, aut in linea eclypticæ paralella.
neq; eaſdem ſeruant adinuicem, nec ad Iouem apparentes
diſtantias
;
ſed modo remotiores, modo propiores ei fiunt: quod eis accidere poteſt, ſi ponamus eos circa Iouẽ
circulos
ducere, non aliter ac circa Solem Mercurius, &
Venus reuoluuntur Atq; hæc de loco.
Motus. eorum autem motus ſic peragitur, vt in ſuperiori parte ſuorum epicyclorum verſus orientem; in
inferiori
verſus occidentem ferantur.
quod manifeſ@e hinc colligitur quia cum tendũt ad orientem, ſæpè bis
occultantur
, ſemel quidem in S, ſupra louem;
& iterum in vmbra; quæ occultatio propriè eorum eclipſis eſt
appellanda
:
cuius rei manifeſtum ſignum eſt, quod ibi ſemper eclipſantur, vbi hæc vmbra porrigitur. nam
quando
Iupiter veſpertinus apparet, prius latent ob coniunctione cum Ioue.
deinde iterum eclipſantur in
parte
orientali, ad quam vmbra extenditur.
quando autem mane apparent elipſantur prius in parte Iouis
occidentali
, ad quam videlicet vmbra extenditur, &
poſtea ob Iouis coniũctionem in S, quod neutiquam ac-
cideret
niſi in ſuperiori parte mouerentur ad orientem:
cum autem retrogradi ſunt, ideſt, tendunt ad occi-
dentem
, tunc ſemel tantum, &
quidem ſub Ioue, v. g. in F, abſconduntur: quod iudicium eſt, eos infra Iouem
repedare
, vti diximus.
Neq; vero eadem velocitate omnes feruntur, ſed remotior quiſq; propiore tardior
eſt
;
nam D, Ioui proximus ſuum gyrum abſoluit die vno, & hor. 18 {1/2}. ſecundus G, diebus tribus horiſq; 13 {1/3}.
Tertius K, diebus 7. cum hor. 4. quartus N, diebus 16. hor. 18.
Illuminatio. Quod attinet ad illuminationem, manifeſtum eſt eos à Sole illuminari, cuius ſignum euidens
eſt
, eorum eclipſes non contingere niſi quando inter eos, &
Solem Iupiter interponitur, vti diximus, ex qua
interpoſitione
Solis lumine priuantur;
ſicuti Luna ex terræ interpoſitione eodem lumine priuatur.
Figura. Tandem figuras eorum eſſe ſphæricas putandum eſt.
Magnitudo difficilis eſt cognitu: apparentes tamen eorum magnitudo exiguæ admodum ſunt. Vide nun-
cium
ſydereum, &
hiſtoriam Galilæi de maculis ſolaribus, necnon Diſquiſitiones Mathem. P. Chriſtophori
Sheiner
noſtræ Soc.
vbi plura ſcitu iucundiſſima fusè pertractant, quippe qui primi hæc omnia mundo ma-
nifeſtarunt
.
has quatuor ſtellulas Galilæus iure inuentionis medica ſydera nuncupauit.
179152De Mundi Fabrica,
LIBER DECIMVS QVINTVS
DE
SATVRNO.
SAturni Hierogliphicum falx eſt, qua carnes lanius ſecat, quod poetæ Saturnum omnium rerum lanium
ſaciant
.
huius notæ manubrium ſuperius eſt; planetarum notas habes in Pierio Valeriano.
Locus, & distantia Saturni. Cap. I.
SAturnum ſuos circuitus ſupra Iouis regionem exercere, qui Solem vti centrum reſpiciant, vſitatis ra-
tionibus
Aſtronomi confirmant, videlicet primo ab occultationibus, quod a Ioue quandoque occulte-
tur
, vnde ſupra eum neceſſe eſt incedat.
Secundo a parallaxi, quam Tycho minorẽ aſſerit, quam louis, eam-
que
quartam partem minuti facit.
Tertio à motuum comparatione: nam cum ſit tardiſſimus omnium pla-
netarum
, ei etiam competit amplior gyrus, gui videlicet maiori tempore, ſiue tardius perambuletur.
Di-
ſtantiam
vero eius à terra mediocrem eſſe 10′550′.
ſemidiameter terræ idem Tycho tradit. de minima, &
maxima
nihil nunc certi habeo.
qua propter eadem figura, quæ pro Marte, ac Ioue inſeruit commodari
ctiam
Saturno poteſt;
ſi linea T M, quæ mediocrem diſtantiam refert, ponamus continere ſemidiameter
terræ
10′550.
ea igitur nunc reuiſatur.
Illuminatio, & vmbra Saturni. Cap. II.
ILluminari à Sole vti cæteros pars eſt credere. eſt autem lux eius plumbea. quantitas eius vmbræ in maxi-
ma
eius diſtantia à Sole, indagata eſt eadem ratione vt in ſuperioribus, inuentaque eſt extendi penè ſemi-
diam
.
terræ 12′527′. quæ cum maxima eius diſtantia a Sole 10592. efficit 23′124. quare ſi ſtellæ ponantur di-
ſtare
à Sole tantu@modo 13′000.
poterunt eclipſari a Saturno. quapropter vaide dignum eſt obſeruatione
an
ſtell@ fixæ ab hac Saturni vmbra obſcurentur.
hinc enim plura ſcitu admodũ iucunda poſſunt inueſtigari.
Figura Saturni. Cap. III.
FIguram eius vti in alijs eſſe ſphæricam par eſt exiſtimare. veruntamen ſi per Teleſcopium inſpicia-
tur
non ſemper rotunda apparot, ſed aliquando oualis, aliquando etiam tricorporeus ſpectatur.
qua de
re
ſeorſim poſtea agemus.
Magnitudo Saturni. Cap. IV.
IN mediocri diſtantia ſemidiametrorum terræ 10′550. exhibet diametrum apparentem min. propè 19′.
vnde conſtructo de more triangulo, eliciemus rationem diamet. Saturni ad diametrum terræ, & conſe-
quenter
ſphærarum rationes.
diameter eius continet diametrum terræ bis, cum {9/11}. in ratione videlicet 31.
ad
11.
vnde ſphærarum proportio erit vt 22. ad 1. quare Saturnus terram adæquabit vicies, & bis: cum au-
tem
notæ ſint cæterorum planetarum magnitudines ad eandem terram, notæ quoque euadent ad Satur-
num
;
eritque Saturnus ad Iouem vt 1 {4/7}. ad 1. ad Solem vti 1. ad 6 {4/11}. ad Martem vti 286. ad 1. ad Lunam
vti
180.
ad 1. ad Venerem ſicuti 133. ad 1.
Motus Saturni. Cap. V.
MOtus Sa urni perſimiles ſunt motibus Iouis, & Martis; nam & eodem modo epicyclus mouetur in
longitudinem
;
& eodem modo planeta hic motu anomaliæ cietur in peripheria epicycli, vt mirabili
illo
ad Solem reſpectu reuoluatur:
pariter etiam in latitudinem exorbitet: & ab ijſdem principijs numere-
tur
.
Solummodo differunt in quantitate, nam motus Saturni diarius eſt longitudine min. 2′. 1″. annuus
gr
.
12. 13′. quare totum Zodiacum abſoluitannis Aegyptijs 29. diebus 184. hor. 8. motus anomaliæ quoti-
dianus
eſt 57′.
8′. annuus ſign. 11. gr. 17. min. 32′. totaq; abſoluitur anno vno ſimplici, diebus 12. hor. 21. mo-
tus
deniq;
in latitudinem tam in Boream, quam in Auſtrum ab ecliptica excurrit pluſquam tres gradus. in-
terim
motu diurno reuoluitur, vnde ab vno tropico ad alterum ſpiratim procedit.
quod ſi ab eo immunis eſ-
ſet
, deſcriberet ſpiralem implexam ſimilem martiali;
ſed quæ frequentiores haberet lineas; ſæpius enim
Saturnum
Solaſſequitur, quam Martem, &
Iouem.
180153Liber Decimusquintus.
Appendix de calculo Saturnl. Cap. VI.
EOdem prorſus modo hic calculus peragitur, quo in duobus præcedentibus, pro quo ſit Tabula ſequens
vna
cum exemplo.
Hodie igitur, ideſt, 26. Decembris exacta ad meridiem Venetum anni 1616. Biſſext.
quæratur ex ſequenti Tabula medij motus Saturni, locus eius in Zodlaco.
11
# Sig. # Gra. # .
Rad
. 1606. # 6 # 28 # 28
Anni
15. # 6 # 3 # 0
Menſis
Nouemb. Biſſext. # 0 # 11 # 0
Dies
26. # 0 # 0 # 0
Summa
in gr. 12. # 1 # 12 # 28 # à quo dempto motu epicycli.
Motus
vero Solis eſt # 9 # 4 # 0 # Tauri eſt centrum epicycli.
Motus
epicycli # 1 # 12 # 28
Remanet
# 7 # 11 # 32 # pro Anom. Saturni.
Stella igitur Saturni transgreſſa eſt perigæum epicycli ſig. 1. gr. 22. eſtque in ſemicirculo epicycli occiden-
tali
;
ac proinde in motu diurno præcedit locum epicycli aliquot gradibus, quos rudi Minerua ſic diuinabe-
ris
:
conſidera tantum eſſe ſemidiametrum huius epicycli, vt ad ſummum ſubtendat gradus circiter 6. de Zo.
diaco; quapropter planeta ipſe totidem gradus præcedere, aut ſequi poterit centrum epicycli, idque cum
deſtiterit
vtrinque ab epicycli apogæo ſig.
3. gr. 7. ferè. quando autem eſt in epicycli perigæo, vel apogæo′,
cundem
ſortitur cum centro locum:
nunc autem diſtat ab apogæo in ſemicirculo occiduo ſign. 4. gr. 8. qua-
propter
non recedet à centro epicycli totos gr.
7. ſed circiter 6. vel 5. erit igitur circa gr. Tauri 7. vel 6.
Motum in latitudinem horum trium ſuperiorum planetarum breuitatis cauſa ommittimus.
181154De Mundi Fabrica,
Tabula medij motus Satur. in longitudinem.
11
##### In Annis ſingulis.
# Anni. # Sig. # Gra.
# 1 # 0 # 12
# 2 # 0 # 24
B
# 3 # 1 # 7
# 4 # 1 # 19
# 5 # 2 # 1
# 6 # 2 # 13
B
# 7 # 2 # 26
# 8 # 3 # 8
# 9 # 3 # 20
# 10 # 4 # 2
B
# 11 # 4 # 14
# 12 # 4 # 27
# 13 # 5 # 9
# 14 # 5 # 21
B
# 15 # 6 # 3
# 10 # 6 # 15
# 17 # 6 # 28
# 18 # 7 # 10
B
# 19 # 7 # 22
# 20 # 8 # 4
# 40 # 4 # 9
In
# 60 # 0 # 13
# 80 # 8 # 18
# 100 # 4 # 22
# 200 # 9 # 14
Annis
# 300 # 2 # 0
# 400 # 6 # 28
# 500 # 11 # 21
aggregatis
. # 600 # 4 # 13
# 700 # 9 # 5
# 800 # 1 # 27
# 900 # 6 # 19
# 1000 # 11 # 11
# Radix # Sig. # Gra. # @
Rad
. # 1600 # 6 # 28 # 28
22
#### @meſibus Ann. communis.
# Sig. # Gra.
Ian
. # 1 # 0
Febr
. # 2 # 0
Mart
. # 3 # 0
Apr
. # 4 # 0
Mai
. # 5 # 0
Iun
. # 6 # 0
Iul
. # 7 # 0
Aug
. # 8 # 0
Sept
. # 9 # 0
Oct
. # 10 # 0
Nou
. # 11 # 0
Dec
. # 12 # 13
#### In menſibus Ann. Biſſext.
# Gra. # @.
Ian
. # 1 # 0
Febr
. # 2 # 0
Mart
. # 3 # 0
Apr
. # 4 # 0
Ma@us
# 5 # 0
Iu@
# 6 # 0
Iul@us
# 7 # 0
Aug
. # 8 # 0
Sept
. # 9 # 0
Octo
. # 10 # 0
Nou
. # 11 # 0
Dec
. # 12 # 15
33
#### In diebus.
Dies
# Sig. # Gra.
1
# 0 # 0
2
# 0 # 0
3
# 0 # 0
4
# 0 # 0
5
# 0 # 0
6
# 0 # 0
7
# 0 # 0
8
# 0 # 0
9
# 0 # 0
10
# 0 # 0
11
# 0 # 0
12
# 0 # 0
13
# 0 # 0
14
# 0 # 0
51
# 0 # 0
16
# 0 # 0
17
# 0 # 0
18
# 0 # 0
19
# 0 # 0
20
# 0 # 0
21
# 0 # 0
22
# 0 # 0
23
# 0 # 0
24
# 0 # 0
25
# 0 # 0
26
# 0 # 0
27
# 0 # 0
28
# 0 # 0
29
# 0 # 0
30
# 1 # 0
31
# 1 # 2
182155Liber Decimusquintus.
De duobus Saturni Comitibus. Cap. VII.
MIrabile eſt illud quoque, quod circa Saturnũ mirabili Teleſcopio noſtræ tempeſtati Aſtronomi rimati,
ac
parirer mirati ſunt;
ipſum videlicet duobus paruis ſtipari comitibus, ſicuti Iouem quatuor. qui cum
Saturno
in linea æquatori paralella conſtituuntur, quemadmodum comites Iouis cum eo in linea eclipticæ
paralella
.
ſuntque aliquando adeo Saturno proximi, vt non diſtinguan-
102[Figure 102] tur ab eo, ſed eum oualem apparere efficiant, vt in figura B.
aliquando
ab
eo plane diſtinguuntur, vt in figura C.
ſed illud omnino mirum, quod
eum
Galilæus, &
alijs duobus totis annis, & amplius, eos continuo Sa-
turno
aſſiſtere conſpexiſſent, poſtea euanuerunt, nec quid de illis factum
ſit
audio quidquam, quod inopinatum ſpectaculum obſeruatores ſtupi-
dos
tenet ac mirabundos.
ego ad finem huius Octobris anni 1616. oualem ac cum duabus maculis rotundis
ad
vtrumque vertice conſpicio, qualem prima figura A.
oſtendit in quo ſtatu adhuc perſeuerat hoc menſe.
Nouembri 1619. quo hæc imprimuntur. vide Galilæum in lib. de maculis circa finem; necnon Diſquiſitio-
nes
Mathematicas Pater Chriſtophori Scheiner noſtræ Soc.
LIBER DECIMVSSEXTVS
DE
COMETIS.
PLacet hoc loco poſt tractatum de perpetuis, & ordinarijs planetis ſubijcere tractatũ de Co-
metis
, quandoquidem multi ex recentioribus Aſtronomis pleroſq;
omnes Cometas, quot-
quot
ipſi videlicet obſeruarũt, eos in planetaria cæli regione depræhenderunt, vnde etiam
ijſdem
placuit planetas extraordinarios, ac temporaneos appellare Cometas.
Neque vero
hæc
, de cæleſtibus Cometis ſententia (vt parum eruditi exiſtimant) noua eſt, ſed omnibus
ſæculis
quibus philoſophatum eſt coæua;
nam teſtibus Ariſtotile, Seneca, & alijs Py@hago-
rici
, &
Italica ſecta, aſſerebant Cometam eſſe vnã ex ſtellis errantibus, ſed longis poſt tem-
porum
interuallis apparere;
idem ſenſerunt Hippocrates Chius ex eodem Ariſtotile, necnon Diogenes ex
Plutarcho
de placitis Philos.
Chaldæi etiam Aſtronomorum antiquiſſimi, vt refert Apollonius Mindius
apud
Plutarchus Cometas in planetarum numero ponebant.
quibus aſſentitur ipſe Apollonius Mindius. Se-
neca
poſtea ſæculo non tam vetuſto, pluribus enixè contendit Cometas non tantum cæleſtes eſſe, verum.
etiam inter æterna naturæ opera ponit. vide eius lib. 7. nat. qu. cap. 22. & 23. propinquiori poſtea æuo, in ea-
dem
ſententia perſeuerauit Albumazar magni inter Arabes nominis;
vt tradit Cardanus de ſubtilitate. &
ſuperiori
nobis ſæculo, idem Cardanus citato lib.
de ſubtilitate idem demonſtrare conatus eſt. noſtra deniq;
ætate
, qua Aſtrologicę obſeruationes, magnis ac fabrefactis organis etiam circa Cometas habentur, hanc per
omnes
ætates deductam opinionem veram eſſe, conſultiſſimi Aſtronomiæ luculentiſſimè comprobare ni-
tuntur
.
Verum antequam eorum argumenta afferamus, præſtat de Cometarum accidentibus, per apparen-
tias
, &
obſeruationes depræhenſis, pertractare.
Figura Cometarum. Cap. I.
VAriæ ſunt Cometarum figuræ, quarum duæ ſunt præcipuæ: Alij enim crines vndique in orbem vi-
brant
, qui criniti, cincinnati, &
Cometæ propriæ appellantur: Alij vero ad vnam tantum partem.
barbam, aut caudam radioſam demittunt, hique barbati, caudatique dicuntur. Porro Cometa græca vox
eſt
, nam Kομητης, comatum, ſeu crinitum ſignificat:
à Kομη, qua coma latinè dicitur.
Magnitudo apparens Cometarum.
MInimi ſunt inſtar vnius maximæ ſtellæ fixæ; maximi inſtar Solis; nam teſte Seneca, Neronis tempore,
Cometas
vnus Solem magnitudine adæquauit.
alij ſuas magnitudines inter haſce extremas multipli-
ci
varietate medias continent.
vbi illud maximè notandum, eundem Cometam non ſeruare eandem figuræ
magnitudinem
, ſed eam iuxta motum quem habet proprium, variare, non enim vt videbimus, æquabiliter
incedunt
;
quare figuram imminuunt, vel augent, pro vt eorum etiam motus remittitur vel intenditur: quod
exactè
olim Seneca, nunc vero Tycho obſeruarunt, vt ille cap.
8. de Cometis: hic vero in Cometa anni 1577.
enarrat. nonnulli initio magni apparent, poſtea paulatim minuuntur, vt amplius diſcerni nequeant; alij
eontra
initio ſunt parui, demum decreſcunt vſq;
ad apparentem interitum.
183156De Mundi Fabrica,
Apparens duratio Cometarum.
MInimum quidam octo dies affulgent: alij ſuas augent ætates, vſq; ad ſemeſtre ſpatium; nam magnus il-
le
Neronis Cometa ſex totis eftulſit menſibus:
alius anno Chriſti 1240. qui crines in medium vſq; cæli
ab
horizonte cuibrabat, vix intra ſex menſes, vt ſcribit Daniel Santbechius, extinctus eſt.
Motus Cometarum. Cap. II.
DVplici motu perinde ac veri, & perpetui planetæ; Cometæ, qui ſpurij, & euanidi pariter ſunt planetæ,
aguntur
:
motu videlicet diurno, quo circa mundi centrum integras quotidie conuerſiones abſoluunt,
ac
proinde non aliter, ac cætera ſydera quotidie oriuntur, &
occidunt, dummodo in ea cæli parte exiſtant,
quæ
ortum, &
occaſum patiatur, ſeu quæ in diurna conuerſione noſtrum horizontem prætereant. præterea
motu
proprio meant, quo non in eodem cæli loco hærent, ſed ab eo, in quo primum affulſerunt, quotidie.
abeunt. qui motus antiquis etiam compertus fuit; nequaquam enim eos inter errantia ſydera computaſſent,
niſi
eo@ planetarum inſtar, peculiari curſu in cælo errabundos eſſe cognouiſſent.
Ariſtotiles apertè de quo-
dam
magno Cometa id aſſerit;
qui cum primum viſus fit veſperi in occaſu æquinoctiali, Sole in principio
Capricorni
brumam efficiente, neceſſe eſt eum extitiſſe propè æquatorem, è regione primi gradus Sagitta-
rij
, vt in ſphæra materiali videre eſt, ea Aſtronomicè collocata, poſitoq;
Sole in principio Capricorni, eoq;
iam
demerſo, ſic enim videbis gradum æquinoctialis occidentem, in quo Cometa erat, eſſe è regione primi
gradus
Sagittarij.
poſtea paulatim ad orientem in conſequentia perrexit, vnde & à Sole remotior, & ſupra
horizontẽ
altior ex parte occidentis apparebat;
donec ad Orionis zonam aſcendit, vbi extinctus eſt. Orion
autem
tunc temporis erat circa finem ſigni Tauri, quare proprio curſu ad orientem peregit hæc ſigna, Sa-
gittarium
, Capricornum, Aquarium, Piſces, Arietem, &
Taurum. qui ſemicirculum, ſeu gr. 90. efficiunt. Se-
neca
ipſe motum hunc non ſolum agnouit, ſed præterea obſeruauit per lineam in cælo rectam fieri;
ſeu vt
aiunt
Aſtronomi, per circuli maximi portionem, cap.
enim 8. ait, Cometarum curſus lenis, & per diem, ac
noctem
quantum tranſierit abſcondit.
& paulo poſt ſubdit, Cometarum curſus compoſitus, & deſtinatũ iter
carpens
, confusè, nec tumultuoſe eunt, ceu cauſis turbulentis, &
inconſtantibus appellantur. cap. vero 29.
ſic
, alter ille Cometa à Septentrione primum viſus, non deſijt in rectum aſſiduè celſior fieri, donec exceſſit:

alter
intra ſextum menſem dimidiam cæli partem tranſcurrit.
Recentiores vero idem exactius, ex accuratis
obſeruationibus
comprobarunt.
quorum primus fuit eximius ille Ioannes Regiomontanus, qui poſſea au-
reum
libellum de Cometis elucubrauit.
ſuperiori vero ætate Tycho, cum alijs pluribus Aſtronomis, eũdem
maximum
circulum exactiſſimè ſæpius obſeruarunt, idque hoc ferè modo;
curſum, ſeu viam Cometæ pro-
priam
comparant ad viciniores ſtellas ſixas, ſecus quas quotidie progrediuntur, notando ſcilicet eius ab illis
diſtantias
, ideſt, diſtantias locorum Cometæ ab illis, quæ loca poſtea in aſtronomico globo in quo ſtellæ ritè
ſint
collocatæ, depingũt;
vnde manifeſtè apparet ea omnia loca in portione circuli maximi exactè, eſſe con-
ſtituta
.
Diſtantiæ autem Cometæ à vicinis ſtellis accipi poſſunt per noſtrum quadrantem, ita ſitum, vt ſimul
per
Cometam, &
Stellam, eius circumferentia tranſiens, & dioptra nunc ſtellam, nunc Cometam aſpiciens,
gradus
in circumferentia inter vtramq;
inſpectionem interceptos manifeſtet.
Cæterum hæc loca cometæ quotidiana, ſic Gemma Friſius in aſtronomico Globo depingit: aſſumit quo-
cidie
ſtellas quatuor cometæ circunſtantes, ita vt cometa ſit in concurſu earum linearum, quæ oppoſitas ſtel-
las
iungant;
quod per filum oculis prætenſum, atque aſſumptis ſtellis, & come-
103[Figure 103] obiectum examinat, v.
g. ſit cometa A. in medio quatuor ſtellarum B C D E.
ita vt filum per duas E C. & cometam ſimul trãſeat: ſimiliter filum tranſeat per
duas
B D.
atque iterum per cometam in globo igitur in quo quatuor ſtellæ
ſint
ſuis locis depictæ, ex tendatur duo fila per binas, ac binas ſtella, &
in com-
muni
filorum concurſu erit cometæ locus ſic quotidie fiat, ſingulorumque die-
rum
loca notentur, atque hinc manifeſte eius via, ſeu curſus apparebit eſſe re-
cta
, ſeu portio circuli maximi, omnia enim illa loca erunt in directũ conſtituta.
Porrò hic proprius eorum motus non eſt idem in omnibus, ſed varius; nam
alij
ab occidente in orientem tendunt;
alij è contra. omnes diligenter obſeruati deflectunt ad boream, vel
ad
auſtrum, idque variè.
alij celerius, alij tardius mouentur. Summa velocitas obſeruata ex Regiomontano
vno
die peregit grad.
40. nonnulli initio velociores, quam in fine. alij in principio, & in fine apparitionis
tarde
mouentur:
in medio vero velociſſime perinde ac fi in aliquo epicyclo deuoluti prius deſcendentes tar-
di
eſſent, poſ@ea circa epicycli perigæum veloces, tandem epicyclum ſcandentes tardi apparent.
Quantitas autem eorum curſum, ſeu viæ, varia etiam eſt; qui maximam peregerunt diſcurrerunt gr. 180.
vti ille quem ſupra ex Ariſtotile memorauimus; & alius de quo Regiomontanus, qui a Libra in Arietẽ con-
tra
ſignorum ordinem grad.
180. permeauit, alij grad. 90. alij 44. adhuc pauciores pro varia eorum natura.
quamobrem
ſicuti perpetui ac ordinarij planetæ motibus, velocitate, ac via, inuicem diſſerunt;
ita hi eua-
midi
, &
extraordinarij ijſdem diſcrepant.
184157Liber Decimnsſextus.
COROLLARIVM.
EX dictis de motu cometarum videtur non omnino incongruum eſſe exiſtimare cometas deſcribere ſuo
proprio
motu magnum quempiam epicyclum, hoc enim poſito ſaluantur eorum phænomena;
ſic enim
initio
tardi, in medio veloces, in fine iterum ſegnes eſſent, hinc etiam maiores, &
minores apparebunt, ſi-
cuti
etiam veri planetæ.
ſed cur plures initio apparent celeriores? ſi in epicyclo reuoluerentur, omnes eſſent
initio
tardiores, quia in deſcenſu primo apparerent.
Reſpondere poſſumus plurimos initio non aparere, ſeu
non
conſpici, propter eorum paruitatem, niſi enim magni ſint, in ſe hominum oculos non conuertunt.
opi-
nior
igitur eos quidem in cælo diu viſibiles eſſe, quamuis non animaduertantur;
quod ſi tunc, cum poſſunt,
cernerentur
, tardi, ac minores apparent, quam poſtea.
Præterea nonnulli diu latent ob Solis vicinitatem;
qua propter cum poſtea heliacè oriuntur, iam circa epicycli perigæum mouemur, ac propterea velociores,
ac
maiores, quam poſtea huius rei exemplum habemus in noua ſtella anni 1572.
quam Tycho pag. 304. ſcri-
bit
multo prius conſpectam eſſe ab Aurigis, Nautis, &
Ruſticis, quam a Philoſophi, aut Aſtronom is, quare
idem
cometis ferè omnibus accidere opinior.
Barba ſeu cauda Cometarum.
ILlud maximè notandum in omnibus cometis barbatis, ſeu caudatis, barbam hanc extendi ad partes Soli@
auerſas
, ideſt, ſi Sol ſit in occidente, cometa directè barbam proijciet in orientem;
è contra ſi Sol fuerit in
oriente
, cauda in occidentem recta dirigetur.
in quo recentiores omnes conſentiunt. Petrus Appia@us id
diligentiſſimè
in 8.
cometis; Gemma Friſius in alijs, Tycho tandem in quinque barbatis idem exactè admo-
dum
obſeruauit, in vno ſolum dubitat, qui videbatur caudam non a Sole, ſed a Venere directè auertere;
quod
tamen
alicui viſus fallaciæ tribuendum putat.
Cauſam huius reiputant eſſe Solis fulgorem, corous cometæ
percadentem
, &
inde in oppoſitam partem emicantem: ſicuti etiam videmus vitream pilam Soli, expoſitam,
in
partem Soli auerſam lumen Solis ſe peruadens, ita vnire ac tranſmittere, vt non ſolum appareat, ſed com-
burat
etiam.
Veruntamen caudæ curuitas, & figura non accuta, ſed lata, difficultatem aliquam ingerit. Cæ-
terum
ſicuti lumen Solis in aere, vel æthere puro neutiquam apparet ſic etiam cauda cometæ in puro ac om-
nino
diaphano cælo ſpectari minimè poterit, quare putandum eſt huic caudo opacam aliquam ſubeſſe mate-
riam
.
Maxima autem caudæ longitudo ex obſeruatione deprehenſa eſt grad. 22.
Parallaxes Cometarum. Cap. III.
INgenioſa acſubtilitate plena res eſt parallaxis, per eam enim totius mundanæ fabricæ ordinem ac ſitum
perſcrutamur
.
quod ſi in cæteris, ordinarijſque ſyderibus vſum habet præclariſſimum, in cometis certè
omnem
ſuperat admirationem, qui enim fieri poteſt, in re adeo vaga, noua, &
inconſtanti, vt parallaxis in-
dagetur
?
veteres tamen Aſtronomi hanc in cometis curam omittentes, proinde nihil certi de eorum a terris
diſtantia
tradiderunt.
recentiores igitur latini hanc gloriæ palmam ſibi oblatam minimè neglexerunt. Pa-
rallaxim
igitur cometarum dupliciter indagant.
Primo ex diuerſis, & valde diffiſis locis, ſecundum terræ la-
titudinem
, quorum ſcilicet poli altitudines valde differant.
exemplo ſit illa, quam Tycho Vraniburgi in Da-
nia
, &
Tadæus Hagecius Pragæ in Boemia obſeruarunt; quæ duo loca d@fferunt in altitudine poli, nam Vra-
niburgum
altiorem habet polum 6.
gradibus, quam Praga: & præterea ſunt ſub eodem ferè meridiano, quod
negotium
illud multum iuuat.
vterque pręterea eodem die, eademque hora, & conſequenter in eodem cir-
culo
verticali cometam obſeruauit.
Obſeruauit autem vterque quantum d@ſtaret a ſtella, quæ Vultur appel-
latur
, ideſt, quot gradibus eſſet infra eam, erat enim in eodem verticuli cum ea:
vterque autem reperit ean-
dem
diſtantiam;
& conſequenter vterq; aſpexit eum eſſe in eodem cæli
104[Figure 104] puncto, ac proinde nullam pati parallaxim, ideſt, nullam exhibere va-
rietatem
aſpectus ex locis adeo ſeiunctis.
ſit in præſenti figura A. Vra-
niburgum
, B.
Praga, F. Stella Vulturis, C. Cometa, in eodem vertica-
li
F C E.
iam diſtantia C F. vtriq; viſa eſt gr. 17. min. 52. quare vterque
eam
in eodem cæli loco conſpexit.
quod ſignum euidens eſt Cometam
ſublimius
fuiſſe Luna, &
alijs planetis, qui ſenſibilem exhibent paralla-
xim
;
ſi enim fuiſ@et in eadem diſtantia cum Luna a terris, v. g. in D. tũc
Vraniburgi
conſpecta fuiſſet in E.
humilior, & remotior a Stella F. vt
oſtendit
linea viſiua A D E.
ſi fuiſſet in cõcauitate regionis lunaris, quę
a
terra diſtat ſemid.
terræ 52. exhibuiſſet parallaxim min. 7. ferè, vt pa-
tebit
ex conſtructione figuræ, quæ habeat poli altitudines, quas habet
Vraniburgum
, &
Praga, & c. (quas videas apud Tychonem pag. 125.
in lib. de Cometis) & præterea Cometa diſtet à terra ſemid. 52. in hu@
iuſmodi
enim figura, non vterque inſpector eundem cæli locum Co-
metæ
conſpiciet, ſed diuerſitas aſpectus prædicta apparebit, hoc igitur modo, ex diuerſis locis parallaxi@
depræbenditur
.
185158De Mundi Fabrica,
Sed ex eodem loco, eleganter admodum, vnico filo, in tantæ ſubtilitatis negotium, aduocato, parallaxis
depræhenditur
.
Cum igitur Cometa in fine durationis proprio motu adeo lenteſcit, vt vix incedat, bis ob-
ſeruandus
eſt per filum hoc modo.
Primo cum valde ab horizonte ſublimis fuerit, notentur binæ ſtellæ ei
viciniores
, inter quas ipſe collocatus ſit in recta linea, quæ ſit horizonti paralella;
quod per filum in directum
ſtellis
aſſumptis expoſitum, atq;
oculis prætenſum experiri oportet. poſtea cum occaſurus propè horizontẽ
fueri
;
iterum prætenſo ſilo expendendum eſt, an in eadem recta linea cum ijſdem ſtellis exiſtat: ſi enim exi-
ſtit
nullam exhibet parallaxim, ac proinde alto cælo ſpatiatur:
ſi vero fuerit humilior, quam vt ſit in ea recta.
linea cum ijſdem ſtellis, aliquam ſubibit parallaxim; quæ quanta ſit ſi exactè lubeat ſcire, noſtro quadrante
obſeruandum
eſt, quot minutis, vel gradibus à prædiæa rectitudine diſcedat;
tanta enim erit aſpectus euaria-
tio
.
Neq; vero quidquam à refractione timendum eſt, quæ propè horizontem ob aeris craſſitiem, ſolet ſyde-
ra
ſupra verum eorum locum efferre;
quia hæc ipſius hallucinatio tam Cometam, quam Stellas aſſumptas pa-
riter
eleuabit, ac proinde eadem eorum mutua diſtantia, ac poſitio remanebit, ac ſi nulla eſſet refractio.
Ob-
ſeruari
etiam poteſt apud horizontem ortiuum intra binas ſtellas in recta linea horizonti paralella, ſi enim.

cum
poſtea valde ſublimis fuerit, apparuerit in eadem rectitudine nullam patietur parallaxim, ſi vero aſſum-
ptis
ſtellis fuerit altior, quam in recta linea, parallaxim patietur:
quod ſi adſit motus proprius, is detrahendus
eſt
pro ratione temporis elapſi à prima obſeruatione vſq;
ad ſecundam.
Aliter per quadrantem, hoc modo, obſeruetur diligenter in maxima Cometæ altitud ne diſtantia ipſius
ab
aliqua vicina ſtella fixa, quæ ei ſupra, aut infra directè ſit, ſeu in eodem verticali, atq;
eis proxima; idq; fiat
quando
Cometa, aut nihil, aut vix proprio motu mouetur:
poſtea cum prope horizontem deſcenderit, note-
tur
iterum earundem diſtantia, habita etiam ratione motus proprij, ſi quis affuerit;
nam ſi eadem diſtantia re-
manſerit
, nulla aderit parallaxis, &
Cometa altiſſimus ſupra Lu
105[Figure 105] nam attolletur.
ſi vero diſtantia erit mutata, ita vt Cometa in-
ferior
euaſerit, quam oporteret, tãta erit parallaxis, quanta hæc
diſtantiæ
variatio, ſeu differentia a priori, ſiue ea maior, ſiue
minor
apparuerit.
vt autem ſciamus quam altè in mundi diame-
tro
hæc parallaxis eum euehat, conſtituẽda erit vera figura quæ
eandem
parallaxim efficiat in eadem alt@tudine ab horizonte in
qua
erat Cometa in vltima obſeruatione;
hęc enim diſtantia pa-
riter
tunc notanda eſt;
ex tali enim figura apparebit, quot terræ
ſemidiametris
attollatur:
vt in præſenti figura, vbi altitudo C E.
ſupra horizontem A C. ponitur æqualis altitudini Cometæ in
vltima
obſeruatione.
angulus deinde T E A. debet eſſe æqualis
parallaxi
, ideſt, continere tot grad.
aut min. quot erant in dif-
ferentia
diſtantiarum.
vltimo trianguli baſis ſit linea T A. quæ
ſemidiametrum
terræ referat.
poſtea per circinum diligenter
examinetur
quoties ſemidiameter A T.
ingrediatur in lineam.
A
E.
nam totidem ſemidiameter diſtabit à terræ centro Cometa.
Locus ſiue altitudo Cometarum. Cap. IV.
EX præmiſſis de figura, duratione, motu, ſitu, ac parallaxi Cometarum ijdem Aſtronomi non difficile eis
quoq
;
locum in hac inundi fabrica tribuere. aſſerunt igitur Cometas eos, qui nullam aut minorem, quam
Luna
exhibent parallaxim, ſupra Lunam in cæleſti regione ſpatiari, quod quidem ipſius parallaxeos natura
euidenter
conuincit, vti ſupra ſæpè oſtenſum eſt:
vbi ſciendum eſt recentiores Aſtronomos, qui in hanc curã
diligenter
incubuerunt, comperiſſe Cometas quotquot obſeruarunt aut nullam, aut minorem quam Luna,
ſubijſſe
parallaxim.
id luculenter Tycho explicat in quinque a ſe magna diligentia obſeruatis; partim in lib.
integro de Cometa, partim in primo epiſtolarũ tomo. cui alij complures doctiſſimi viri adſtipulantur. qua-
re
non ſolum illos quinque inter cæleſtia corpora annumerant, ſed etiam omnes alios eiuſdem eſſe conditio-
nis
probare conati ſunt, ſequentibus rationibus.
Primo ex eorum motu, non proprio, ſed diurno, & commu-
ni
omnibus aſtris;
nam Cometæ-hor. 24. cum cæteris aſtris circa totam terram reuoluuntur; ac tanto tempore
ſupra
horizontem manent, ſeu apparent, quanto affixa ſydera, aut ordinar j planetæ.
quod euidens ſignum
eſt
, eos ſi non ſupra Lunam, ſaltem infra non longè ab ea circumferri;
ſi enim ferrentur circa terram ſpatio
24
.
hor. in circulo humili propè terram, v. g. in ſupremam aeris regione, aut parum ſupra, ſequeretur neceſſa-
rio
eos breuiſſimo tempore ab ortu ad occaſum præteruolare, ideſt, modicum ſupra horizontem ſenſibilem
permanere
;
ſed ſupra e@m, inſtar citiſſimi fulguris, præterlabi. quod hac figuratione explico, atq; demõſtro.
ſit
igitur in ea terræ circulus omniũ minimus, cuius ſemidiameter A C.
& in linea A B. contineantur ſemid.
52
.
hæc enim erit ſemid. cõcaui lunaris regionis. deſcribantur plures ſemicirculi circa terram, qui variorum
Cometarum
diurnas conuerſiones reſerant, diuiſique ſint in partes 12.
æquales quæ correſpondeant hor. 12.
quibus
Cometa ſ@pra ſenſibilem horizontem D C E.
maneret, ſi eſ@emus in ſphæra recta; ſuppono enim fa-
cilitatis
cauſa, hanc d@monſtrationem fie@i, vel in ſphæra recta, vel ſaltem Cometam aſ@umptum ſub ęquino-
ctiali
, mot@ primi mobilis conuerti.
hic proculdubio ex allatis ſuperius apparentijs, hor. 12. totas ſub ſenſibi-
lem
horizontem D E.
ſpectabitur. ſi igitur Cometa gyraret per ſecundum circulum F G. maneret ſupra
186159Liber Decimusſextus. @izontem prædictum horis tantum 8. octo enim tantum partes illius, quæ horas octo repræſentant, ſupra ho-
rizontem
extant, vt ipſa figura indicat, in arcu R S.
qui 8. tantum partes continet; hic vero gyrus diſtat a ſu-
perficie
terræ vna tantum ſemidiametro, ideſt, milliarijs 3500.
atqui re ipſa talis Cometa 12. hor. apparet:
impoſſibile igitur eſt, eum in tam humili gyro reuolui; quare multo minus in ſuprema aeris regione ferre-
tur
, quæ milliaris tantum 50.
eleuatur, ibi enim pro apparenti celeritate, ac gyri paruitate ſupra horizõtem
vixappareret
;
ſed citiſſimè decurreret ad occaſum. præterea ſi Cometa eſſet in ſupremo aere, altitudinis 50.
milliar
.
tunc mutato vel modicè horizonte, aut ad Boream, aut ad Auſtrum occultaretur omnino: verum
106[Figure 106] contra accidit, nam Cometæ vi-
dentur
ab ijs omnibus terræ ha-
bitatoribus
, a quibus etiam ſtellæ
ei
propiores ſpectantur.
ſed reuer
tamur
ad figuram, ſi percurreret
tertium
ſemicirculum cuius ſemi-
diameter
cõtinet 10.
ſemidiame-
ter
terræ, Cometæ deeſſent {2/3}.
ho-
ex hor.
12. vna enim pars tertia
I
L.
horę, latet infra horizontem
ex
vna parte, altera I L.
ex altera.
in quarto ſemicirculo deeſſent {2/5}.
horæ
M N.
tandem in ſemicircu-
10
D E.
cuius ſemid. continet 30.
ſemid
.
deeſſent {2/7}. horæ E O. vt fi-
gura
oſtẽdit ad hor.
12. ſupra ho-
rizontem
complendas, quas Co-
meta
explet:
quod ſi figura am-
plietur
vſque ad ſemid.
43. deſunt
{10/2}.
ad hor. 12. qua propter adhuc
ſublimius
fertur.
certo igitur ex
hac
figura conuincitur Cometas
ſaltem
propè lunarẽ regionẽ re-
uolui
, vbi mora eorũ ſupra hori-
zontem
inſenſibiliter minor eua-
deret
horis 12.
verum cum pluri-
mi
, omnem effugiãt parallaxim,
ij
altiffimo cælo, vel ſupra Solem
ad
Iouis, &
Saturni prouincias
ſunt
euehendi.
2 Præterea aut elementares,
aut
cæleſtes ſunt Cometæ, ele-
mentares
inquiunt, igitur cęleſtes
erunt
.
quod minimè elementares
fint
hinc probant.
Primo quia ex
prædictis
patuit, eos in cælo fpa-
tiari
, qua igitur ratione elemen-
tare
quiddam in alienã ſibi mun-
di
partem conſcendit, ibiq;
tam-
diu
, tam regulariter mouetur, at-
que
affulget?
Vnde Seneca, hoc
loco
, ſyderis propriũ eſt, inquit,
ducere
orbem, atq;
hoc Cometæ
omnes
efficiunt.
deinde omne
quod
cauſa temporalis accendit,
cito
intercidit;
ſic faces ardent, ſic
fulmina
in vnum valent ictum,
fic
quæ tranſuerſæ dicuntur ſtel-
, &
cadentes præteruoiant, &
fecantaera
.
nullis ignibus, niſi in
ſuo
mora eſt.
ſi ignis eſſet colle-
ctitius
, &
repentinus, alternis die-
bus
maiores, minoreſue fierent.
quiſquis eſtignis aere expreffus, in fuga, nec apparet niſi cum cadit. Co-
metes
habet ſuam ſedem, &
ideo non cito expellitur, ſed emetitur ſpatium ſuum; nec extinguitur, ſed ex-
cedit
.
hæc doctiffimus Latinorum Seneca. quibus à tumultuaria, ac euanida Meteororum turba, Come-
@as
excipit.
187160De Mundi Fabrica,
3 Qua ratione motum proprium, quem initio celeriorem oſtendit, pedetentim ordinatè, & proportio-
nabiliter
inhibet?
4 Qua ratione ſublunare meteoron circulum maximum adeo exactè in cælo proprio motu deſcriberet,
ideſt
, perpetuo, vt ait Seneca, tendens in directum.
5 Hic proprius eorum motus erat lunari proprio tardior, ergo ſecũdum vſitatas rationes, ſupra Lunam,
maiorem
ducit orbem.
6 Qua ratione elementare ſpectaculum tam longæuum foret, vt vel ad ſex menſes (teſte Seneca, & qui-
dem
oculato) aliquando Cometa appareat?
7 Eorum quoque vera magnitudo celeſtem eorum patria teſtatut; mox enim probabitur nonnullos tota
terra
maiores extitiffe.
8 Tandem eorum caudam quæ ſemper in partes Soli auerſas proijcitur, quid innuit? ſi eſſet ignitum me-
teoron
, flamma hæc potius ſurſum, vel hucilluc agitaretur:
ex quibus omnibus concludunt eos in cælo tan-
quam
planetas temporaneos aſciſcendos eſſe:
Quod ſi quis vereatur aliquid noui cælo inuehere, ei cum an-
tiquis
Italicis, Pythagoricis A, pollonio Mindio, &
Seneca, liceat Cometas inter æterna naturæ opera cenſe-
re
, ita vt non de nouo in cælo generentur ſed de nouo appareant;
neq; deſinant eſſe, ſed apparere: forte enim
deſinunt
, quod nimis in cæleſtes ſublimitates euehantur;
ſicq; paulatim à noſtris viſibus ſe ſubducant: paula-
timq
;
proprium motum remittunt, quia inſtar planetarum in magno quopiam epicyclo ſurſum aſcendunt;
in quo aſcenſu tardi primum, mox ſtationarij euadunt: deinde poſt longa tempora; poſtquam per imagina-
ria
illa ſpatia, quæ etiam extra mundum, nonnulli imaginantur, ſpatiati in ſuperiori parte epicycli fuerunt,
iterum
ad nos deſcendere incipiant, iterumq;
in noſtros ſe dimittant aſpectus. Enimuero nonne hac ratio-
ne
Venus, &
Mercurius fuas apparitiones, & occultationes alternant? Vide tractatum noſtrum de Cometa
in
opere de locis Mathem.
apud Ariſtotelem; vbi plura huc ſpectantia reperies.
Vides igitur Lector, quam verum illud fit, non eſſe ad pauca reſpiciendum ei, qui velit in quauis materia
pro
dignitate quidquam determinare.
Lege tamen quæ Claramontius lib. de Stellis & in ſuo Antitychone,
eiuſq
;
Apologia contra Keplerum, quæ poſt obitum P. Blancani prodijt in lucem.
Vera Cometarum magnitudo. Cap. IV.
APparens diameter capitis illius Cometę, quam anno 1577. Tycho, & alij plures obſeruarunt, erat min. 7.
diſtantia vero eius à terra erat ſemid. terræ 210. ſeu diam. 105. fi ergo vt in alijs fiat Iſoſceles, cuius latera
contineant
partes 105.
angulus vero min. 7. collata baſi cum vna ex illis partibus, ideſt, cum vna diam. terræ,
baſis
continebitur in ea quater cum duabus tertijs, quare earum proportio erit ſicuti 3.
ad 14. vnde & ſphæra-
rum
ratio conſtabit ex cubis horum nu nerorum, qui ſunt 27.
& 2744. habent enim eandem rationem quam
ſphæræ
:
quæ cognoſcitur diuiſo 2744. per 27. prouenit enim quotiens quaſi 101. qui indicat Cometam a terra
contineri
, &
adæquari centies, & ſemel.
Eodem modo longitudo caudæ eius inueſtigatur; nam apparens longitudo ſubtendebat gr. 22. diſtantia
vero
a terra erat diam.
terrę 105. igitur per Iſoſceles vſitatum, compererunt longitudinem veram huius Co-
metes
continere diam.
terræ 48. craſſitudo autem fuerit diam. 11.
Similiter agendum eſt in alijs Cometis, quia variæ ſunt eorum apparentes magnitudines necnon variæ
eorum
a terra diſtantiæ.
Cometa ille Neronianus, qui ex Seneca, magnitudine ſua apparente Solem adæ-
quabat
, proculdubio vera magnitudine Lunam ſuperauit, quandoquidem ſupra eam effulſiue cenſendu@
eſt
:
vt ex ſuperioribus oſtenſum eſt.
Corollarium de materia Cometarum.
SOlent nonnulli Phyſiologi cum Aſtronomis de Cometarum materia contendere, affirmant enim aliqui
ex
illi Cometas ex elementari materia conſtare, atq;
etiam in elementari regione verſari, quippe quę Co-
metas
tantum de facie norunt;
cum enim eorum circuitus, vias, motus, parallaxes, ne queant perſcrutari, de ijs
tamen
ſecundum vulgarem apparentiam iudicant.
verentur præterea ne quam nouitatis notam cælo inurãt.
Ex oppoſito Aſtronomi qui prædicta Cometarum accidentia ſagaciter rimati ſunt, eaque omnino rebus tan
tum
cæleſtibus competere vident, eos non elementares, ſed cæleſtes eſſe autumant.
Verum enimuero me ab
vtriſque
gratiam initurum confido, ſi qua ratione lis hæo componi poſſit, oſtendero:
ratio igitur eſt, ſi eorũ
opinionem
ſequamur, qui putant Cometas cæleſtes eſſe, ac continuo inter æterna mundi corpora perſeuera-
re
, quamuis raro conſpicua euadant.
in qua ſententia fuere olim Pythagorici, & Italorum ſecta: ſed & recen-
tiores
ſuas hypotheſes ita Cometæ accommodant, vt cum antiquis conſentire poſſint;
dum enim cos in ma-
gno
epicyclo reuoluunt, omnes ſaluant apparentias, &
præterea eos in ſublime cælum ita attollunt, vt pau-
latim
ad viſum minuantur, actandem non pereant, ſed non apparent.
hac enim ratione nihil noui cælo infe-
runt
, quod Phyſicis, ne contingat, præcipue curæ eſt.
nec eos elementares faciunt, quod Aſtronomi magno-
pere
auerſantur.
hæc ſit conciliatio, vero exiſtimo pro materiam Cometarum, magna conſideratione dignũ
eſle
illud, quod P.
Horatius Graſſus in Libra Aſtron. refert, ſcilicet toto tẽpore, & antea etiam, quo Trabs, &
Cometa
anni ſuperioris 1618.
apparuerunt, nullas in Sole maculas conſpectas eſſe.
Ex dictis de planetis tamen ordinarijs, quam extraordinarijs, ſcilicet Venerem, & Mercurium, circa Solẽ
@ta
moueri, vt aliquando infra, aliquãdo ſupra ipſum exiſtant:
Martis ſtellam etiam aliquando infra
188161Liber Decimusſextus. regionem deſcendere: Cometas per omnes cæli partes proprijs motibus diſcurrere: ſolent nonnuili recen-
tiores
de cæli duritiæ, vel fluiditate nonnulla conijcere;
quod eis videatur ſine cæli liquid@tate poſie præ-
dicta
ſaluari, poſito enim cælo duro non vident qua ratione Mercurius, Venus, &
Mars, per cælum Solis ſuſ-
que
deque vagari poſſint.
neq; qua ratione Cometæ poſſint ipſos quoquo verſus perforare addunt præterea
nullum
vnquam probaſſe cælum planetarum eſſe durum.
hinc præterea deduci poſſe putant, cælos planeta-
rum
non eſſe realiter ab inuicem diſtinctos, ſed planetariam regionem eſſe purum cælum indiſtinctũ, in quo
errantia
ſydera certis legibus, ac metis errent.
diſtinctionem vero illam in eccentricos, & epicyclos reales
putant
eſſe quandam ſubtilem ad ſaluandos motus excogitatam hypotheſim, quando quidẽ Ptolemæus, Co-
pernicus
, Tycho, ſolas circulares lineas, &
quidem imaginarias in cælo deſignarunt.
Alterum Corollarium ex Senecæ diuinatione.
CAp. 25. de Cometis; quid miramur, inquit, Cometas, tam rarum mundi ſpectaculum, nondum teneri, cer-
tis
legibus.
multæ ſunt gentes, quæ tantum facie nouerint cælum, quę nondum ſciant cur Luna deficiat,
veniet
tempus quo iſta, quę nunc latent, in lucem dies extrahet;
& longioris æui diligentia. ad inquiſitionem
tantorum
ætas vna non ſufficit.
poſteri noſtri tam aperta nos neſciſſe mirabuntur. & cap. 6. erit qui demon-
ſtret
aliquando in quibus Cometæ partibus errent;
cur tam ſeducti a cæteris eant; quanti qualeſq; ſint: con-
tenti
fimus inuentis;
aliquid veritati, & poſteri conferant: & cap. 31. puſilla res eſt mundus, niſi in illo, quod
quærat
omnis mundus habeat.
hæc prudentiſſimi Senecæ egregia diuinatio. quæ quantum veritati fuerit
conformis
apparet, ſi in prædictis à nobis ſuperius, conferantur ſuccedentium ætatum inuenta cum præce-
dentibus
.
ſed adhuc melius tunc apparebit, cum iam inuento Teleſcopio, Cometam quiſpiam primus illu-
xerit
, ſpero enim auxilio admirandi huius inſtrumenti, ſæculum tandem noſtrum de Cometis triumphatu-
rum
, ſed &
Pater Ioanne Baptiſta Cyſſatus in Cometa anni 1618. notauit aggregatum ſtellularum; vide
eius
lib.
de Cometa.
Appendix de Trabe, & Cometa anni 1618. Cap. V.
QVod magnopere exoptabam, vt ſcilicet ante huius ſphæræ editionem, Cometa quiſpiam appareret, ex
cuius
obſeruationibus præcipuè per Teleſcopium habitis, de natura, &
loco eius aliquid certi conſta-
ret
, ſicq;
tractatio hæc abſolutio euaderet; id cælo noſtris votis cumulatè reſpondente, ex ſententia
omnino
ſucceſſit;
non ſolum enim Cometam, ſed & pręterea ante ipſam ingen@em Trabem, veluti eius pro-
dromum
, nobis cælum oſtentauit.
de ijs igitur, cum plures fuſius ſcripſerint, ego pariter ex inſtituto, nõnul-
l
a proferam, quæ egomet, vel obſeruaui, vel ex obſeruatione commentus ſum.
Anno igitur 1618. die 18. Nouembris, vt tradit diſputatio aſtronomica Collegij Rom. Soc. noſtræ, Trabs
ingens
ante Lucano tempore, quippe quę in cælo 40.
gradus occupabat, mundo affulſit. perſeuerauit dies 11.
quibus a Cratere ad cor Hydrę proprio motu gradus penè 24. progreſſa eſt. porrò præter proprium motum,
diurnam
quoq;
conuerſionem, non ſecus ac ſydera, & Cometæ hor. 24. abſoluebat; tandiuq; ſupra horizon-
tem
cernebatur, quandiu etiam ſydera, quibus proxima apparebat.
quod certum mihi argumentum eſt, eam
non
in aerea regione, ſed ſublimius, ſaltem apud Lunares circuitus circulatam eſſe;
quod eadem ratione, &
figura
, quibus ſuperius cap.
3. vſus ſum in oſtendenda Cometarum altitudine, oſtendi poteſt. quod eo libẽtius
annotare
placuit, cum illud pleriq;
omnes, quotquot ego legerim, huius Cometæ ſcriptores, præterierint. ex
quibus
præterea ſequi videtur huiuſmodi Trabes eſſe Cometis valde affines, ac promde iuris aſtronomici,
&
ſublimes incedant, & diu perſeuerent; motuq; non ſolum diurno, ſed etiam proprio cieantur; & tandem
figuram
non eis abſimiles ſint:
cum ego enim die 39. Nouembris mane eam ad meridiem, & propè horizon-
zem
extenſam conſpexiſſe, viſa mihi eſt eadem veluti magna alterius Cometæ cauda;
videram enim paulo
ante
Cometam nouum, de quo mox dicam:
natura igitur Cometarum huiuſmodi Trabes omnino imitantur.
Die igitur 29. Nouembris, quo mihi vltimo apparuit Trabs, eodem primo apparuit Cometa: quo viſo, ma-
gnopere
gauiſus ſum, ſperans me iamiam voti compotem eſſe, eum igitur ſtatim non ſolum ipſe, ſed alij etiã
ex
noſtris ſocij, optimis Teleſcopij perſcrutati ſumus.
verum nihil aliud inſpeximus, quam veluti ſydus in-
gens
, cuius lumen circa medium rubidum, ad inſtar Martis rutilum erat, circumquaque vero rarius flaueſce-
bat
.
idem ſequentibus quoq; diebus factitatum eſt, atq; idem ſemper abſq; vlla nouitate conſpectum eſt. vn-
de
argumentor eum non ſublunarem, ſed cæleſtem fuiſſe:
nam ſi ſublunaris fuiſſet, conſpecta in eo, ni fallor,
partium
diuerſitas, ac varietas eſſet, præſertim ſi ex elementari materia conſtitiſſet;
ſi enim tanta rerum di-
uerſitatem
videmns in Luna per Teleſcopium, quidni etiam in Cometa vidiſſemus, ſi quam Luna humilior,
ac
propior inceſſiſſet.
præterea ſi idem inſtrumentum in Venere diuerſitates illuminationum, in Sole macu-
las
, &
faculas aperuit, apud louem ſatellites, in Saturno binos nigrores detegit, profecto veriſimile videtur
idem
in Cometam detecturum fuiſſe, ſi humilius, non altius affulſiſſet;
atqui more altiſſimorum ſyderum, eum
nobis
purum lumen oſtendit, ſine vllis penè diuerſitatibus, ergo apud altiſſima ſydera collocandus eſt.
Poſthęc eodem mane hora 131. ciuili, ad orientẽ quadrante ſatis magno locum eius per diſtantiam a Mer-
curio
, cum vix vlla alia ſtella videretur, obſeruaui.
erat autem ſupra Mercurium directè gr. 7 {1/2}. Mercurius ve-
ro
in gr.
20. Scorpij. vnde adhibito giobo ſtellarum Tychonico, conieci ipſum eſſe infra Lancem borealem,
gradu
fermè vno, ſed parum verſus meridiem.
inibi propè obſeruatus eſt etiam Romę eodem mane hor. 12.
candam autem videbatur auertere à Sole.
189162De Mundi Fabrica,
Dies 30. hora 14. vrbis, diſtabat à Boote gr. 30. à Spica gr. 25.
Die 2. Decembris hora 13 {3/4}. diſtabat a Boote gr. 24. a Spica 25. à Lance borea 8.
Die 3. hora 13 {1/2}. a Boote gr. 21. a Spica 26 {1/3}.
Die 4. hora 14. à Boote gr. 18. porrò hic notandus eſt mirus obſeruationum conſenſus, nam etiam Romæ
hiſce
tribus diebus à noſtris PP.
depræhenſæ ſunt eædem penè diſtantia, ab ijſdem ſtellis, eodem tempore.
Die 6. hora 13. a Boote 121. a coxendice Bootis 17 {1/5}. a Spica 27 {1/3}.
Die 11. hora 14. Bootes, & coxendix æquidiſtabant ab horizonte, infra quas parum propior tamen coxen-
dici
erat Cometa.
Die 12. hora 13. à Boote 8 {1/2}. à Coxa 3. exceſſit tropicum Cancri.
Die 14. hora 13. à Boote 13. à Coxa 6. conſentit obſeruatio Oenipontana à noſtris habita. Porrò ſex hor.
prius, ideſt, hora noctis 8. qua Cometa oriebatur, ad eius parallaxim explorandam, cum adhuc apud horizon-
tem
eſſet, afſurreximus.
ac primò obiter obſeruaui longitudinem caudæ gr. 36. quæ ſemper eo maior appa-
ruit
, quo aer obſcurior, aut quo horizonti erat propior.
adhibito igitur filo obſeruauimus eum in concurſu
duarum
diametrorum quadrilateri, quod 4.
inerrantes ſtellæ circa ipſam efficiebant; eratq; ſimul apud quan-
dam
ſtellulam 4.
ferè digitis, deinde hor. 14. ideſt, ſex horis poſtea elapſis, cum mu@tum eleuata eſſet ab hori-
zo
nte, verticique accederet, iterum diligenter per filum inſpeximus an eundem ſitum ad prænotatas ſtellas
retineret
, atq;
depræhendimus eundem planè locum retinere, ſtellulæq; illi vti antea adhærere, niſi quantũ
motus
eius proprius poſtularet.
quod euidens ſignum eſt nullam ſubijſſe parallaxim ſenſibilem.
Die 20. hora 13. diſtitit ad ſenſum à prima caudæ Vrſa maioris, quæ ſcilicet eſt in extrema cauda, ſeu etiam
quæ
eſt prima temonis plauſtri, gr.
7. in directum ſui itineris per circulum maximum, quem proportio motu
deſcribebat
.
Die 28. hora 12 {1/2}. à ſecunda cauda Vrſæ maioris gr. 5. à tertia cauda Serpentis 6 {1/2}. eratiam valde immi-
nutus
.
Die 29. hora 12 {1/2}. à ſecunda cauda Vrſæ 5 {1/2}. à tertia cauda Serpentis 5 {1/2}. in recta linea cum eis ad ſenſum.
Die 30. hora 12 {1/2}. à tertia cauda Vrſæ 73. a tertia cauda Serpentis 5 {1/4}. cum vtraque in recta linea.
Die 31. hora 13 {1/2}. aliquantulum proceſſerat vltra prædictas ſtellas, adeo colore, motu, & magnitudine im-
minutus
, vt vix conſpicuus eſſet.
quare neq; amplius a nobis conſpectus eſt.
Habitus igitur hiſce diſtantijs, eiſq; accuratè circino in globum ſtellarum translatis, apparuerunt ſingula
ſui
itineris loca, ſeu ſtationes, pro ſingulis obſeruationibus;
quę omnia erant ſecundum ſenſus æſtimationem,
in
eodem ferè circulo maximo.
quod ſi quid deflexiſſe videbatur, id aut obſeruationum, aut globi imperfe-
ctioni
aſcribendum putaui.
porrò motum, lumen, & magnitudinem in dies remittebat, quouſq; euanuit. cau-
damq
;
ſemper in auerſas Soli partes dirigebat. Poſtremo cum noſtræ obſeruationes Parmenſes, cum Ro-
manis
, Antuerpienſibus, &
alijs conſenſerint, palam mihi eſſe videtur, neq; vllam ex diuerſis, atq; adeo diſſi-
tis
locis exhibuiſſe parallaxim, ac proinde in ſupremis cæli regionibus ſpatiatum eſſe.
Cæterum vt in futurum etiam caueamus, obſeruandum erit in poſteris Cometis, an eclipſentur à Luna, &
an
planeta quiſpiam ſub eis, vel ſupra eos incedat:
item an vmbra terræ, vel Lunę, aliuſue planetæ ipſos aliqua
ex
parte obſcurare valeant;
quæ aliquando futura non dubitamus.
In confirmationen@ horum omnium, ſciat Lector me hoc mcnſe Ianuarij anno 1620. accepifſe litteras
Goa
Indiæ orientalis ad me datas a noſtris PP.
qui Euangelij cauſa ad Sinas anni 1618. ex Europa ſoluerunt.
quibus continetur compendioſa narratio quarundam obſeruationum, quas ſe habituros ante diſceſſum re-
ceperant
, circa Magnetis inclinationem, &
declinationem; circa Maris æſtum, quem vbique marium pen-
dere
a Luna compererunt;
circa ventos, circa ſtellarum antarcticarum deſcriptionem. Et quod magis ad
rem
noſtram facit, quodque ſcitu dignum pariter, &
iucundum eſt, eorum obſeruationes Goæ habitas de
Trabe
, &
Cometa anni 1618. omnino conſentire cum noſtris Romæ, Parmæ, atque Antuerpiæ peractis,
ideſt
, vtrumq;
conſpectum eſſe ab eis apud eaſdem ſtellas eodem tempore; & præterea ijſdem motibus, ſecus
eadem
ſydera vias ſuas in cælo deſcripſiſſe, quas nos etiam Europæi delineaſſe tunc vidimus, ac typis poſtea
mandauimus
.
vnde certo certius iam liceat affirmare, eos nullam exhibuiſſe parallaxim, cum ex locis tanto
terrarum
, ac marium interuallo ſeiunctis, eundem locum viſum in Firmamento ſortiti ſint.
quæ omnia ad-
huc
clariora, ae iucundiora euadent, cum quod ipſi promittunt, iſthæc omnia prolixa Tractatione membra-
tim
expoſita, in Studioſorum gratiam ad nos tranſinittent.
190163
LIBER DECIMVSSEPTIMVS
DE
FIRMAMENTO,
ET
INERRANTIBVS STELLIS.
Locus Firmamenti. Cap. 1.
ABſoluta iam errantium ſyderum regione, ſupereſt, vt ad Firmamentum, quod inerrantium
Stellarum
ſedes eſt, aſcendamus.
nec dubium, quin ſupremum hunc locum in hac Mundi
Fabrica
ſibi vindicent:
videmus namq; eas ſupra omnes planet@s reuolui, cum illę ab his
occultentur
, non contra.
Secundo ex proprio earum motu, qui ardiſſimus eſt, vt videbi-
mus
;
ſunt autem illa ſydera cæteris ſuperiora, quorum propriæ motiones ſunt tardiores, vt
alias
docuimus.
Quantum autem diſtet Firmamentum à mundi centro, certo affirmare dif-
ficilè
eſt;
non enim conſtat an ſupra Saturni circuitum proximè ſtatuendum ſit, cum non-
nulli
illud immenſo interuallo ſupra Saturnum extollant.
Quod ſi Saturni gyrum proximè ambiat, erit eius
diſtãtia
eadem quæ Saturni maxima.
ſi vero altius euehatur incerta omnino remanebit; Tycho tamen pru-
denter
exiſtimat eam continere ſemid.
terræ 14000. incertum præterea eſt num ſtellæ omnes ei affixæ à mun
di
centro æquidiſtent;
ſunt enim qui ſuſpicientur, alias alijs eſſe nobis propiores; ac propterea alias alijs ma-
iores
apparere.
Dicuntur autem fixæ, quod eaſdem diſtantias, ſitus, & poſitiones, ad inuicem habent, perpe-
tuo
ſeruant, v.
g. illæ ſeptem ſtellæ, quæ carrum vulgo appellant perpetuo eandem carri figuram, & eandem
in
Firmamento poſitionem conſtanter retinuerunt, vt teſtantur veterum, Hipparchi, Ptolemæi, ac recen-
tiorum
omnes obſeruationes inuicem collatæ:
hinc etiam ipſarum regio, ſeu cælum appellari meruit Firma-
mentum
.
Plura huiuſmodi exempla habes apud Tychonem tom. 1. pag. 234.
Partitio Stellarum in 48. conſtellationes, ſeu imagines.
IN prima porrò illa aurea, ſed rudi tamen ætate Mundi; vt eleganter cecinit Seneca:
Nondum quiſquam ſydera norat;
Stellis quibus ping@tur æther,
Non erat vſus: nondum Pleiadas,
Hyadas poterant vitare rates;
Non Olenia ſydera Capræ,
Non qua ſequitur, flectitque ſenex
Arctica tardus plaustra Bootes.
Succedentibus poſtea ſeculis primi omnium poetæ veteres initium, quoduis aliud agentes, ſyderali ſcien-
@iæ
dedere;
ij enim Stellarum omnium confuſam, ac palantem multitudinem ſuis ludentes fabulis in ordinem
redigere
, atque in partes quaſdam diſtribuere cæperunt.
hoc pacto dum ipſi Cynoſuram, aut Helicem in
Vrſas
à Ioue conuerſas, &
in cælum translatas eſſe confinxerunt, Stellas complures in duas veluti Prouin-
cias
ab alijs diuiſas diſtinxerunt.
idem de Arcturo, Perſeo, & reliquis præſtiterunt. Poetis ſuppetias tule-
runt
Nautæ, qui Nauticæ artis neceſſitate compulſi, ac Stellarum cognitione propterea indigi, eas obſer-
uare
, ac denominare cæperunt.
ſicque,
Nauita tum Stellis numeros, & nomina fecit.
Quibus poſtea Aſtronomi ſuccurrentes tandem totam Firmamenti faciem in 48. vel 49. in 50. veluti regiones
diſtribuerunt
, vt facilius hac diſtinctione, atque ordine in cognitionem omnium Stellarum peruenirent.
has
vero
Stellarum figuras appellarunt Aſteriſmos, ſeu conſtellationes, quorum nomina, &
ordines in catalogo
Stellarum
infra apparebunt.
ſic legimus Thaletem Mileſium inuentorem fuiſſe Vrſę minoris, ideſt, eam con-
ſtellationem
ſtatuiſſe:
Cononem etiam in gratiam Regis Ptolemæi, Bereces comam in cælum tranſtuliſſe:
ideſt, Stellas quaſdam inde denominaſſe: noſtra pariter ætate Galilæus iure inuẽtionis Stellas Mediceas nun-
cupauit
.
quo autem conſilio poetæ illi vetuſtiſſimi Heroas illos, aut animalia illa in cælum tranſtulerint, &
quinam
, ij fuerint, ne ego longior ſim, vide apud Aratum, Q.
Manilium, & Higinium poetas veteres. an-
s
iquifſimas porro eſſe haſce ſyderum appellationes apparet ex libro lob antiquiſſimo (quem putant ſacræ
Scripturæ
expoſitores eſſe ipſo Moyſe antiquiorem) qui cap.
9. ait, qui facit Arcturum, & Oriona, & Hya-
das
.
& Amos cap. 5. facientem Arcturum, & Oriona, apud etiam Heſiodum, & Homerum antiquiſſimos
poetas
plurium Aſteriſmorum nomina leguntur.
Heſiodum quidem, qui parum poſt Troiani belli tempo-
ra
floruit, in lib.
2. operum, ac dierum plurium conſtellat: meminit, quæ loca infra adducentur, cum de
ortu
, &
occaſum ſyderum erit ſermo.
191164De Mundi Fabrica,
Numerus Stellarum. Cap. I.
HOc iam veluti apparatu præmiſſo, peruetuſtos illos ſyderum cultores inceſſit cupido multitudines Stel-
larum
dignoſcendæ, ac ſi fieri poſſet earum omnium numerum aſſequi.
cum igitur iam omnis earum
mui
titudo eſſetin 48.
conſtellationes diſtributa, facilè ijs fuit ſingularum conſtellationum ſtellas enumerare,
ſicque
tandem omnium conſtellationum numeros (paruulis tamen non paucis, quæ ægre diſcerni paterant,
omiſſis
) in vnam ſuminam redigere;
harum autem ſumma fuit 1022. quos quidam alioquin doctiſſimus vir
ſequutus
, dum lcripſit omnes omnino ſtellas eſſe tantum 1022.
falſus eſt. quod erratum inde cõuincitur, quod
Tycho
in ſuo Stellarum catalogo exhibet 100.
ferè Stellas a ſe viſas amplius, præter antiquis numeratas, atq;
in ſola Caſſiopea 13. amplius obſeruauit præter recenſitas a maioribus. Cæterum Stellarum numerum eſſe
propemodum
humanæ menti infinitum ex Teleſcopio perſpicuum eſt, per ipſum enim non ſolum in lacteo
circulo
, &
in nebulo ſis ſtellis, innumeræ ſtellulæ deteguntur; verum etiam in quamuis cæli partem per illud
11
Magnitudines
# Numeri
Primæ
# 15
Secundæ
# 45
Tertiæ
# 208
Quartæ
# 474
Quintæ
# 217
Sextæ
# 49
Nebuloſæ
# 5
Obſcuræ
# 9
Summa
# 1022
inſpexeris, quam | lurimas oculis alioquin noſtris inuiſibiles, conſpi-
cere
licebit.
Dum igitur in hoc ſtellarum cenſu verlarentur, aduer-
terunt
eas inter ſe, tum apparenti magnitudine, tum colore differt,
quare
eas iuxta magnitudinem in ſex claſſes redegere;
maximas om-
nium
in prima claſſe reponẽtes, quas primæ magnitudinis dixerunt,
quæ
ſunt 15.
alias prædictis proximè minores, ſecundę c@afſis, ac ma-
gnitudinis
fecerunt:
eodem modo relinquas in reliquos ordines, ter-
tium
, quartum, quintum, &
ſextum diſtribuerunt: quas etiam pro-
prijs
characteribus diſtinxerunt, quibus in globis aſtronomicis de-
pingendis
, ad ſtellarum ordines diſtinguendos, adhibent.
Reſpe-
ctu
autem coloris, alias claras, alias nebuloſas, alias obſcura ſtatue-
runt
:
quorum ordo, in ſequenti Tabella exponuntur.
Stellas autem omnes ſex clafſium claræ dicuntur, ſuntq; numero
1008
.
reliquæ vt in Tabella. Nebuloſæ ſunt quaſi particulæ quædam
lactei
circuli.
Porrò præter has ſtellas animaduerterunt in Firmamento albedinem quandã oblongam à Bo-
rea
in Auſtrum inordinatè incedentem, totumq;
cælum cingentem quam Galaxiam, ſeu viam lacteam poe-
cognominarunt.
pariter propè Antarcticum polum, vt referunt Vectores Indici, conſpiciuntur Nubecu-
duæ ſiue maculæ, quæ ſimiles ſunt Nebuloſis Stellis, aut Galaxiæ partibus.
quid vero hæc omnia ſint, an-
teactis
omnibus ſeculis incompertum fuit.
noſtra tamen ætate, admirandi Teleſcopij beneficio, apertè vide-
mus
Galaxiam nihil aliud eſſe, quam oblongum ſtellarum agmen adeo exilium, vt nullæ perſe ob @uminis
paruitatem
diſtinctè cerni queant, omnes autem ſimul candorem illum lacteum oculis exhibeant.
Idem
prorſus
contingit Nebuloſis, quas idem inſtrumentum oſtendit eſſe quoſdam ſtellularum greges.
Idem exi-
ſtimandum
eſt de Maculis ad Antarticum polum ſitis.
vide Nuncium ſydereum Galilæi, qui omnium pri-
mus
iſthæc Mundo miracula patefecit.
Loca Stellarum in Firmamento. Cap. III.
PRoxima Aſtronomis cura ſucceſſit ſingulis Stellis propria aſſignare loca in Firmamento; quod præſtite-
runt
inueſtigantes longitudines, ac altitudines ſingularum (ſupra autem in tractatu officij Zodiaci, &

107[Figure 107] eclipticæ dictum eſt, quid ſit vtraque) ex cognita enim longi-
tudine
, &
latitudine alicuius ſyderis, cognoſcitur determina-
tus
ipſius in cælo ſitus, vt ex conſideratione præſenti figuræ
patebit
, in qua ecliptica fit B D, circulus A B C D, referat ip-
ſum
Firmamentum, in quo ſit Stella E.
cuius locum in Firma-
mento
oporteat determinare;
A C, ſint poli eclipticæ; A, Bo-
reus
;
C. Auſtrinus. tranſeat igitur per ipſam, & per polos ecli-
pticæ
circulus latitudinis A E G C, ſecans eclipticam in G, qui
fit
25.
gradus Tauri, ſitque atcus G E, notus, v. g. gr. 40. ad Bo-
ream
, qui arcus erit eius ſtellę latitudo Borealis;
longitudo au-
tem
eiuſdem ſtellæ erit arcus B G, gr.
55. ab initio Arietis com-
putatus
:
ex quibus cognoſcitur vbinam in cælo ſtella E, fit affi-
xa
, ideſt, eius proprius locus in Firmamento, relatus ad Zodia-
ci
polos, &
ad eclipticam manifeſtatur. Iam ſtella F, ſit in par-
te
Auſtrali, circulus eius latitudinis A F C, ſecans eclipticam
in
H, 28.
gr. Cancri, arcus H F, erit eius lactitudo auſtralis gr.
43. lõgitudo arcus B H, gr. 118. ex quibus eius in cælo ſitus exa-
ctè
deſignatur.
Inquirunt igitur Aſtronomi ſtellarum præci-
puarum
longitudines, &
latitudines, vt ex ijs, vera earum loca
in
cælo definiant.
Primi autem, qui in hanc præclaram curam incubuerunt fuere Ariſtillus, & Timocharis,
qui
a morte, Alexandri Magniannis circiter 41.
plurimarum ſtellarum loca obſeruarũt: poſtea
192165Liber decimusſeptimus. inde Ptolen@ęus, hinc Albategnius, & tandem Tycho, omnem in hanc curam, diligentiam adhibuerunt. qui-
bus
vero modis id præſtiterint, nunc dicendum.
Veteres ad hoc vtebantur inſtrumento quodam, quod Aſtrolabium, & Armillas vocarunt, quod Ptolo-
æus
initio ilb.
5. deſcribit. erat autem hoc inſtrumentum perſimile magnæ ſphęræ armillari; quare ſi ſphæ-
ra
adſit ſatis magna, atque accuratè fabricata, vſui nunc eſſe poterit, ſi tamen in ea incluſus fuerit circulus,
quem
ſecundi motus appellauimus;
nunc autem dici poterit, ab offitio quod præſtabit, circulus latitudinis,
vti
in apparatu docuimus, qui ſcilicet in polis eclipticæ conuertatur:
eſt tamen nunc addenda Dioptra, quæ
circa
centrum eius, ſeu eclipticæ, vertatur quęque habeat in vtraque extremitate pinnulas perforatas, vt per
ca
foramina liceat in ſydera collimare.
Secundo neceſſe eſt tempore obſeruationes (quæ niſi noctu ha-
beri
poteſt, in die enim ſtellæ non videntur) habere locum Solis in Zodiaco accuratè notum.
Tertio vere-
res
Hipparchus, &
Ptolemæus habebant etiam locum Lunæ notum in Zodiaco per calculum; ſeu quod me-
lius
eſt tempore alicuius eclypſis lunaris, quia tunc locus Lunæ exactè Soli opponitur.
pro Luna induſtrius,
&
ſolers Tycho Venerem aſſumpſit, quia locus eius in Zodiaco, & diſtantia eius à Sole, certius haberi poteſt,
quam
Lunæ:
eius enim motus magis obſeruabilis eſt. habito igitur loco Lunæ aut Veneris in Zodiaco, ideſt,
in
quo ſis gradu per eius à Sole diſtantiam;
noctu adhibita armillari ſphæra, ſtellam quampiam Lunę aut Ve-
neri
proximam obſeruabant, quantum ſcilicet locus eius locum Veneris in Zodiaco pręcederet, vel ſequere-
t
ur.
præcedere autem eſt eſſe propius initio Zodiaci ſecundum ſignorum ordinem, ſic ſtella in 20. gra. Arie-
t
is præcedit alteram, quæ ſit in 25.
gra. vel quæ ſit in Tauro, aut Geminis, & c. id autem per noſtram armil-
larem
ſphæram ſic aſſequemur.
ea Aſtronomicè, ſplendente Luna, aut Venere, eorumquelocis iam præco-
gnitis
, collocetur, poſſea circulus latitidinis ita moueatur, vt viſiuus radius illi adhærens;
tranſeat per me-
diam
Venerem;
quo facto ſtatim ad ſtellam obſeruandã idem circulus transferatur ita, vt viſus per Dioptram
peruadens
in ſtellam dirigatur, atque in terram gradus eclipticæ notetur, per quem circulus tranſit, quantus
enim
erit arcus inter locum Veneris, &
hunc, is erit diſtantia ſtellæ à Venere ſecundum Zodiaci longitudi-
nem
, quare ſi ei addatur Veneris longitudo, ſi eam Venus præcedat, conflabitum tota ſtellæ longitudo, v.
g.
Venus ſit in 10. gra. Tauri, ſtella vero obſeruata diſtetà Venere gradus 4. erit igitur ſtella in 14. gra. Tauri,
ac
proinde eius longitudo erit grad.
44. diſtantia ſcilicet ab Æquinoctio, quæ primo quærebatur. Arcus vero
circuli
, latitudinis inter ſtellam, &
eclipticam interceptus, erit latitudo ſtellæ obſeruatæ borea vel auſtrina,
prout
citra ad boream, vel vltra ad auſtrum ab ecliptica fuerit obſeruata:
quæ erat ſecundo loco inueſtigan-
da
ex duabus hiſce diſtantijs verus, &
proprius ſtellę locus in Firmamento dignoſcitur. ſic igitur omuium
ſtellarum
poſſunt loca definiri, totiuſque Firmamenti ordinem, ac configurationem determinari.
Non eſt
autem
neceſſe ſingularum ſtellarum longitudines, &
latitudines adeo laboriose inquirere, ſed ſatis eſt non-
nullis
præſtitiſſe, vti fecerunt in prima Arietis ſtella, atque in ſpica Virginis, quæ olim erant propè æquino-
ctia
;
aut in Baſiliſco, & c. conſtituitis enim harum locis poſſunt aliarum loca per diſtantias ab eis inuentas de-
terminari
.
Hoc igitur modo deſcribunt Catalogum fixarum, in quo quælibet ſtella habet propriam longi-
tudinem
, &
latitudinem, atque etiam magnitudinem. Talem Catalogum videbis apud Ptolemæum, ſed cor-
rectiorem
a pud Copernicum, &
correctiſſimum apud Tychonem, tom. 1. qui ſumma cura ac diligentia ſtel-
larum
loca ad noſtra ſæcula definiuit, ideſt, ad annum Chriſti 1600.
completum.
Totus igitur Calogus diuiditur in tres partes. quarum vna continet omnes ſtellas apud Zodiacum. ſecun-
da
ſtellas, quæ extra Zodiacum ſunt Boreales.
tertia Auſtrales. rurſus totus conſtat columnis 4. prima conti-
net
nomina ſtellarum, in qua illa dicitur præcedens, quæ minorem habet longitudinem, illa ſequens, quæ
maiorem
.
ſitum vero earum explicatur iuxta imaginis illius membra, in qua exiſtunt. Secunda columna conti-
net
longitudines è regione ſtellæ ſitas.
Tertia eodem modo latitudines, & in Zodiaco additur littera B. quæ
Boreales
, &
littera A. quæ Auſtrales denotat. Quar a Magnitudines, aut colores, ſic. 1. ſignificat primam
magnitudinem
.
2. ſecundam, & c. Ne- ſignificat Nebuloſam. Obſ. obſcuram.
Quoniam vero apud ſcriptores eadem ſæpè ſtella varijs nominibus appellatur, placuit hoc loco hanc ſtel-
larum
Polyonymiam explicare, vnde ſcriptores intelligi poſſint de qua ſtella loquantur:
ſunt autem nomina
@æc
partim Hebræa, vel Arabica, partim Græca, &
Latina.
Polyonymia Stellarum, & Asteriſmorum. Cap. IV.
AQuila, Vultur volans, idem.
Caput Meduſæ, Arabicè Algol.
Bootes, Arctophylax, Arcturus.
Capra, Capella, Hircus, Arabes Alaiot.
Cygnus, Gallina auis.
Erictonius, Auriga, Agitator, Heniochus.
Vrſa minor, Cynoſura.
Vrſa maior, Helice, in ea Carrnm, vel Plauſtrum.
Corona Ariadnæ, Gnoſſia.
Serpentanus, Ophiueus.
Lyra, Vultur, cadens.
Triangulum, Deltoton.
Hercules, Engonafi.
Regulus, Stella regia, Baſiliſcus, Cor Leonis.
Pleiades, Virgiliæ, in Tauri dorſo.
Hyades, Suculæ, Atlantides, in capite Tauri.
Oculus Tauri vna Hyadum; Arabicè Aldebaran; eſt
oculus
Tauri auſtralis, latinè Palilium.
Spica Virginis, Arabicè Alacel, & Aſimech, in ſini-
ſtra
manu Virginis.
Vindemiatrix, Arab. Alaſaph. Protrygetes Græcè:
eſt in Virgine.
Caſtor, Apollo, eſt caput boreum Geminorum.
Pollux, Hercules, eſt caput auſtrinum Geminorum.
Cor Scorpionis, Antares, apud Ptolemæũ Græcum.
Libra, Chelæ, ideſt, branchiæ Scorpionis.
193166De Mundi Fabrica,
Canis maior, Canis Syrius. Arabicè Alhabor, vel
Elhabor
.
Canis minor, Procyon: Anticanis, Canicula, Algo-
meiſa
Arabicé.
Os piſcij notij: vltima Aquarij, Fomabant Arabicè.
Canobus, Canopus, in extremo temonis Argonauis.
Lar, Thuribulum, Ara, Puteus.
Eridanus: Fluuius, Amnis.
Argus, Nauis, Argonauis.
Lupus, Beſtia Centauri.
Corona auſtrina, Rota Ixionis.
Crater, Vas.
Inter has Palilium, & Antares diametraliter oppo-
nuntur
.
Stella quædam Enonyma.
Scheat Arabicè, in dextra tibia Aquarij.
Scheder, in pectore Caſſiopeæ, Arabicè.
Marchab in ala Pegaſi, Arabicè.
Regel, ſiniſter pes Orionis, Arabicè.
Acarnar, extrema Eridani, Arabicè.
Hædi, duæ paruæ Stellæ in manu Aurigæ.
Aſelli, duæ Stellæ in Cancro, iuxta præſepe.
Præſepe, Stella Nebuloſa inter Aſellos.
Propus, quaſi propes, ideſt, ante pedes Gemino-
rum
.
Chelæ, branchiæ Scorpij.
Polaris Stella eſt tertia, & vltima cauda Cynoſuræ,
reliquæ
vero duæ dicuntur Vigiles, &
Circitores,
quia
circa polum circinent:
vulgo dicuntur, guar-
die
, cuſtodi, quaſi poli cuſtodes, &
vigiles ſint: à
Græcis
teſte Hyginio, χορευται, ideſt, chorum ef-
ficientes
.
CATALOGVS ASTERISMORVM,
& Stellarum inerrantium præcipuarum ad annum
Chriſti
completum 1600.
Primo de Stellis, quæ à Zodiaco in Boream vergunt.
11
Forma
, & nomina Stellarum. # # ## Longitudo. # ## Latit. # Magn.
VRSA
MINOR. # Sig. # Gra. # . # Gra. # .
QVæ
in extremo caudæ, Polaris dicta. # # 23 # 2 # 66 # 2 # 2
Sequens
in cauda. # # 23 # 36 # 69 # 60 # 4
In
eductione caudæ. # # 3 # 24 # 73 # 50 # 4
In
latere quadranguli præcedente. # # 21 # 25 # 75 # 0 # 4
In
eodem latere altera. # # 24 # 52 # 77 # 38 # 5
In
latere ſequente. # # 7 # 16 # 72 # 51 # 2
In
eodem latere altera. # # 14 # 41 # 75 # 23 # 3
Prædictæ ſeptem Stellæ efficiunt figuram parui plauſtri, ei perſimile quod est
in
Vrſa maiori, ſed contrario ſitu.
22
VRSA
MAIOR. 2.
Superior
præcedentium in quadrangulo. # # 1 # 34 # 49 # 40 # 2
Inferior
præcedentium in eodem quadrangulo. # # 13 # 42 # 45 # 3 # 2
Superiori
ſequentium in eodem quadrangulo. # # 25 # 25 # 51 # 17 # 2
Inferior
ſequentium in eodem quadrangulo. # # 24 # 45 # 47 # 6 # 2
Prima
caudæ poſt eductionem. # # 3 # 10 # 54 # 18 # 2
Secundæ
caudæ. # # 9 # 56 # 56 # 22 # 2
Vltimæ
caudæ. # # 21 # 12 # 34 # 25 # 2
Informis
, ideſt, extra Vrſæ figuram. # # 17 # 43 # 40 # 6 # 2
In
genu ſiniſtro anteriori. # # 0 # 32 # 34 # 34 # 3
Appellationes
Stellarum. # # ## Longitudo. # ## Latit. # Magn.
# Sig. # Gra. # . # Gra. # .
Borealior
duarum in dextro pede. # # 25 # 56 # 29 # 15 # 3
Altera
auſtralior. # # 27 # 10 # 28 # 38 # 3
DRACO
. 3.
In
capite lucidarum duarum prima. # # 6 # 19 # 75 # 21 # 3
Lucida
capitis dicta. # # 22 # 24 # 75 # 3 # 3
194167Liber Decimusſeptimus.11
In
ſecunda ſſexura. # # 12 # 26 # 82 # 49 # 3
Quædam
. # # 27 # 47 # 79 # 25 # 3
In
flexura tertij nodi. # # 29 # 44 # 81 # 4 # 3
Polo
Zodiaci prima. # # 26 # 51 # 84 # 48 # 3
Ad
extremam flexionem. # # 7 # 54 # 78 # 32 # 3
Præcedens
flexuram. # # 12 # 28 # 74 # 11 # 3
Ad
eandem flexuram. # # 29 # 22 # 11 # 4 # 3
Quæ
flexuram proximè ſequitur. # # 2 # 10 # 66 # 36 # 2
Penultima
caudæ. # # 10 # 26 # 61 # 33 # 3
Vltima
caudæ. # # 4 # 37 # 57 # 7 # 3
CEPHEVS
. 4.
In
cingulo. # # 0 # 13 # 71 # 7 # 3
Lucida
in humero. # # 7 # 13 # 68 # 54 # 3
In
ſiniſtro humero. # # 27 # 53 # 62 # 36 # 4
Apud
tiaram. # # 8 # 29 # 61 # 3 # 4
BOOTES
. 5.
In
humero ſiniſtro. # # 13 # 5 # 49 # 33 # 3
In
capite dextro. # # 18 # 43 # 54 # 15 # 3
In
dextro humero. # # 27 # 29 # 49 # 1 # 3
In
coxendice. # # 22 # 29 # 40 # 40 # 3
In
crure dextro. # # 27 # 36 # 27 # 57 # 3
In
tibia ſiniſtra. # # 13 # 42 # 28 # 9 # 3
In
fimbria tunicæ, Arcturus dicta. # # 18 # 39 # 31 # 2 # 1
CORONA
BOREA. 6.
Lucida
Coronæ. # # 18 # 39 # 31 # 2 # 1
Nomina
Stellarum. # # ## Longitudo. # ## Latit. # Magn.
# Sig. # Gra. # . # Gra. # .
Præcedens
. # # 3 # 37 # 46 # 8 # 4
Sequens
lucidam. # # 9 # 14 # 44 # 33 # 4
Proximè
ſequens. # # 11 # 25 # 44 # 51 # 4
Quæ
hanc comitatur. # # 13 # 42 # 36 # 9 # 4
HERCVLES
. 7.
In
capite. # # 10 # 31 # 37 # 23 # 3
In
humero dextro. # # 25 # 27 # 42 # 48 # 3
In
brachio dextro. # # 23 # 39 # 40 # 5 # 3
In
ſiniſtro humero. # # 9 # 10 # 47 # 47 # 3
In
coxa ſiniſtra. # # 26 # 2 # 53 # 10 # 3
In
femore ſiniſtro. # # 2 # 45 # 53 # 21 # 3
In
geuu ſiniſtro. # # 22 # 56 # 60 # 47 # 3
In
ſiniſtra ſura. # # 14 # 17 # 69 # 22 # neb.
Nebuloſa
in pede ſiniſtro. # # 18 # 0 # 71 # 5
In
femore dextro. # # 23 # 8 # 60 # 22 # 3
LYRA
. 8.
Lucida
, Lyra, & Fidicula dicta. # # 9 # 43 # 61 # 43 # 1
In
iugo. # # 13 # 16 # 56 # 5 # 3
In
iugo altera. # # 16 # 11 # 53 # 6 # 3
CYGNVS
. 9.
In
roſtro. # # 25 # 44 # 49 # 2 # 3
In
pectore. # # 19 # 25 # 57 # 9 # 3
In
cauda. # # 29 # 53 # 59 # 6 # 2
Lucidiſſima
in ancone alæ ſuperioris. # # 10 # 53 # 64 # 28 # 3
In
ancone inferioris alæ. # # 22 # 9 # 49 # 26 # 3
Extrema
inferioris alæ. # # 27 # 43 # 43 # 44 # 3
Noua
, quæ adhuc perſeuerat in imo collo. # # 16 # 18 # 55 # 37 # 3
195168De Mundi Fabrica,11
CASSIOPEA
. 10.
In
pectore, Schedir. # # 2 # 17 # 46 # 35 # 3
In
flexura ad coxas. # # 8 # 27 # 48 # 46 # 3
Ad
genu. # # 12 # 21 # 46 # 22 # 3
In
crure. # # 19 # 13 # 47 # 29 # 3
Appellationes
Stellarum- # # ## Longitudo. # ## Latit. # Magn.
# Sig. # Gra. # . # Gra. # .
Lucida
Cathedra. # # 29 # 35 # 51 # 14 # 3
Noua
anno 1572. quæ poſtea euanuit. # # 6 # 54 # 53 # 55 # max.
PERSEVS
. 11.
In
dextro humero. # # 24 # 26 # 34 # 30 # 3
Fulgens
in dextro latere. # # 26 # 17 # 30 # 5 # 2
Ad
flexuram eiuſdem lateris. # # 29 # 15 # 27 # 14 # 3
In
ſiniſtro genu. # # 0 # 8 # 19 # 4 # 3
In
ſiniſtro pede. # # 27 # 36 # 11 # 17 # 3
Caput
Meduſæ. # # 20 # 38 # 22 # 22 # 3
ERICTHONIVS
. 12.
In
ſiniſtro humero, Capella. # # 16 # 16 # 22 # 51 # 1
Lucida
in dextro humero. # # 15 # 52 # 21 # 27 # 2
Hædus
præcedens. # # 13 # 5 # 18 # 8 # 4
Hædus
ſequens. # # 13 # 49 # 16 # 11 # 4
In
ſiniſtro talo. # # 10 # 47 # 10 # 10 # 3
In
dextro pede, cornu . # # 16 # 37 # 5 # 0 # 3
COMA
BERENICES. 13.
In
cuſpide trianguli. # # 18 # 17 # 28 # 25 # 3
Hanc
ſequens. # # 18 # 42 # 27 # 23 # 4
Inferior
ijs. # # 18 # 46 # 27 # 20 # 4
SERPENTARIVS
. 14.
In
capite. # # 16 # 50 # 35 # 47 # 3
In
humero dextro. # # 19 # 45 # 28 # 1 # 3
Inferior
in dextro humero. # # 21 # 5 # 26 # 11 # 3
In
ſiniſtra manu. # # 26 # 44 # 17 # 19 # 3
Eam
ſequens. # # 27 # 57 # 16 # 30 # 3
In
dextro genu. # # 12 # 24 # 7 # 18 # 3
In
ſiniſtro genu. # # 3 # 39 # 11 # 30 # 3
In
dextra tibia. # # 14 # 37 # 2 # 13 # 3
Noua
, quæ euanuit anno 1604. # # 18 # 0 # 2 # 0 # max.
SERPENS
. 15.
Inore
. # # 14 # 24 # 39 # 6 # 3
Nomina
Stellarum. # # ## Longitudo. # ## Latit. # Magn.
# Sig. # Gra. # . # Gra. # .
In
temporibus. # # 17 # 6 # 35 # 25 # 3
In
eductione colli. # # 14 # 21 # 37 # 27 # 3
In
collo ſecunda. # # 12 # 46 # 28 # 58 # 3
In
nexu colli. # # 16 # 30 # 25 # 35 # 2
Auſtralior
trium. # # 18 # 46 # 24 # 5 # 3
Tertia
caudæ. # # 24 # 34 # 19 # 57 # 3
Penultima
caudæ. # # 0 # 12 # 20 # 37 # 3
Vltima
caudæ. # # 10 # 10 # 26 # 59 # 3
SAGITTA
. 16.
Superior
. # # 1 # 32 # 39 # 13 # 4
Superior
in glyphide. # # 35 # 30 # 38 # 53 # 4
Inferior
in glyphide. # # 25 # 39 # 38 # 18 # 4
196169Liber Decimusſeptimus.11
AQVILA
. 17.
In
collo. # # 26 # 53 # # 86 # 49 # 3
Lucida
in ſcapulis, ala. # # 29 # 9 # # 29 # 21 # 2
In
@iniſtro humero. # # 25 # 26 # # 31 # 18 # 3
In
cauda, Galaxiam tangens. # # 14 # 15 # # 36 # 16 # 3
ANTINOVS
. 18.
Manus
ſiniſtra. # # 29 # 21 # # 18 # 48 # 3
Latus
dextrum. # # 20 # 17 # # 20 # 14 # 3
Genu
. # # 19 # 17 # # 14 # 28 # 3
DELPHINVS
. 19.
In
cauda. # # 8 # 82 # # 29 # 8 # 3
In
rhomboide lateris primi. # # 10 # 56 # # 31 # 57 # 3
In
eodem latere borealior. # # 11 # 50 # # 33 # 5 # 3
Sequentis
lateris auſtralior. # # 13 # 36 # # 32 # 0 # 3
Eiuſdem
lateris borea. # # 14 # 27 # # 33 # 10 # 3
Appellationes
Stellarum. # Sig. # ## Longitudo. \\ Gra. . # # ## Latit. \\ Gra. . # Magn.
######### EQVICVLVS. 20.
Sunt
quatuor obſcuræ circa. # # 17 # # # 20 # # obſc.
# ♒19 # # # 23 # # obſc.
PEGASVS
. 21.
Os
Pegaſi. # # 26 # 22 # # 22 # 7 # 3
Lucida
colli. # # 10 # 39 # # 17 # 41 # 3
Dextrum
genu. # # 20 # 10 # # 35 # 7 # 3
Prima
alæ. Marchab. # # 17 # 56 # # 19 # 26 # 2
In
eductione cruris. # # 23 # 49 # # 31 # 7 # 2
Extrema
alæ. # # 3 # 38 # # 12 # 35 # 2
ANDROMEDA
. 22
Caput
. # # 8 # 47 # # 25 # 42 # 2
In
cingulo. # # 24 # 49 # # 25 # 59 # 2
In
Auſtrali pede lucida. # # 8 # 39 # # 27 # 46 # 2
In
ſiniſtra ſcapula. # # 16 # 19 # # 24 # 20 # 2
TRIANGVLVS
. 23.
In
apice irianguli. # # 1 # 19 # # 16 # 49 # 4
In
baſi præcedens borea. # # 6 # 49 # # 20 # 33 # 4
In
baſi Auſtralior. # # 7 # 58 # # 18 # 57 # 4
######### Secundo, de ſignts 12. Zodiac. b, Borealem. a, Australem ſignificat.
ARIES
. 24.
Prima
omnium in cornu dextrum duarum præced. # # 27 # 37 # # 7 # 8 # 4 # b.
Lucida
in capite. # # 2 # 6 # # 9 # 57 # 3 # b.
In
cauda. # # 15 # 15 # # 1 # 46 # 4 # b.
Sequens
in codem cornu. # # 28 # 23 # # 8 # 29 # 4 # b.
TAVRVS
. 25.
In
naribus, Sucularum prima. # # 0 # 12 # # 5 # 46 # 3 # a.
Apud
oculum boreum. # # 1 # 16 # # 4 # 2 # 3 # a.
Nomina
Stellarum. # Sig. # ## Longitudo. \\ Gra. . # # ## Latit. \\ Gra. . # Magn.
In
oculo auſtrali. Aldebaram. Palilium. # # 4 # 12 # # 5 # 31 # 1 # a.
In
oculo boreo. # # 2 # 53 # # 2 # 36 # 3 # a.
In
fine cornu auſtralis. # # 12 # 12 # # 2 # 14 # 3 # b.
In
ſummo cornu boreo. # # 16 # 59 # # 5 # 20 # 2 # b.
Media
, & lucida Pleiadum. # # 24 # 24 # # 4 # 0 # 3 # b.
197170De Mundi Fabrica.11
GEMINI
. 26.
In
ſuperiori capite. Caſtor. # # 14 # 41 # # 10 # 2 # 2 # b.
In
inferiori capite. Pollux. # # 17 # 43 # # 6 # 38 # 2 # b.
In
genu ſuperioris Gemini. # # 4 # 22 # # 2 # 11 # 3 # b.
In
genu inferioris Gemini. # # 9 # 26 # # 2 # 2 # 3 # a.
In
ventre inferioris Gemini. # # 12 # 56 # # 0 # 13 # 3 # a.
Calx
ſuperioris Gemini. # # 29 # 44 # # 0 # 53 # 3 # a.
Lucida
pedis ſuperioris. # # 3 # 31 # # 6 # 48 # 2 # a.
CANCER
. 27.
Nebuloſa
in pectore. # # 1 # 46 # # 1 # 14 # ## neb.
Aſellus
boreus. # # 1 # 57 # # 3 # 8 # 4 # a.
Aſellus
auftralis. # # 3 # 8 # # 0 # 4 # 4 # a.
In
brachio auſtrino. # # 8 # 3 # # 5 # 8 # 3 # a.
Lucidor
in radice caudæ. # # 25 # 45 # # 2 # 18 # 4 # a.
LEO
. 28.
In
capite. # # 15 # 5 # # 9 # 40 # 3 # b.
In
collo. # # 21 # 57 # # 11 # 50 # 3 # b.
Media
, & lucida colli. # # 23 # 59 # # 8 # 47 # 2 # b.
In
collo ſequens. # # 22 # 20 # # 4 # 52 # 3 # b.
Cor
, Regulus, Baſiliſcus. # # 24 # 17 # # 0 # 26 # 2 # b.
Lucida
in lumbis. # # 5 # 41 # # 14 # 20 # 3 # b.
In
clune. # # 7 # 50 # # 6 # 7 # 3 # b.
In
femore. # # 11 # 58 # # 12 # 18 # 1 # b.
Lucida
in extremo caudæ. # # 16 # 13 # # 12 # 18 # 1 # b.
VIRGO
. 29.
In
extremo alæ ſiniſtræ. # # 21 # 32 # # 0 # 43 # 3 # b.
Sequens
in ſiniſtra ala. # # 4 # 35 # # 2 # 50 # 3 # b.
Appellationes
Stellarum. # Sig. # ## Longitudo. \\ Gra. . # # ## Latit. \\ Gra. . # Magn.
In
dextro latere. # # 18 # 16 # # 1 # 59 # 1 # a.
Vindemiatrix
. # # 15 # 22 # # 8 # 10 # 3 # b.
LIBRA
. 30.
Lanx
auſtrina. # # 9 # 31 # # 0 # 26 # 2 # b.
Lanx
borea. # # 13 # 48 # # 8 # 55 # 2 # b.
Ab
auſtrina lance ad ortum. # # 19 # 33 # # 4 # 28 # 3 # b.
SCORPIVS
. 31.
Suprema
in fronte. # # 27 # 36 # # 1 # 5 # 2 # b.
Media
in fronte. # # 27 # 0 # # 1 # 54 # 3 # a.
Tertia
in fronte. # # 27 # 25 # # 5 # 22 # 3 # a.
Cor
Scorpionis. Antares. # # 4 # 13 # # 4 # 27 # 1 # a.
Nebuloſa
propè aculeum Scorpionis. # # 22 # 7 # # 13 # 15 # ne. # a.
SAGITTARIVS
. 32.
In
cuſpide ſagittæ. # # 25 # 0 # # 6 # 30 # 3 # a.
In
ſiniſtra manu. # # 29 # 27 # # 6 # 30 # 3 # a.
In
arcus parte auſtrali. # # 29 # 49 # # 10 # 50 # 3 # a.
In
parte arcus borea. # # 0 # 49 # 1 # 30 # 3 # a.
In
extremo arcu boreo. # # 27 # 37 # # 2 # 50 # 4 # b.
In
humero ſiniſtro. # # 9 # 40 # # 3 # 10 # 3 # a.
In
oculo, nebuloſa. # # 8 # 30 # # 0 # 45 # ne. # b.
Sub
axilla. # # 7 # 17 # # 6 # 45 # 3 # a.
In
ſuffragine ſiniſtra priori. # # 8 # 37 # # 23 # 0 # 2 # a.
In
genu eiuſdem cruris. # # 7 # 17 # # 18 # 0 # 2 # a.
In
dextra priori ſuftragiue. # # 23 # 27 # # 13 # 0 # 3 # a.
In
ſiniſtra ſcapula. # # 18 # 17 # # 13 # 30 # 3 # a.
In
priori dextro genu. # # 17 # 37 # # 20 # 10 # 3 # a.
198171Liber Decimusſeptimus.11
CAPRICORNVS
. 33.
In
cornu præcedenti. # # 28 # 18 # # 7 # 2 # 3 # b.
Altera
in eodem cornu. # # 28 # 31 # # 4 # 41 # 3 # b.
Nebuloſa
præcedens cornua. # # 27 # 8 # # 7 # 16 # ne. # b.
Nomina
Stellarum. # Sig. # ## Longitudo. \\ Gra. . # # ## Latit. \\ Gra. . # Magn.
Nebuloſa
in fronte. # # 27 # 57 # # 0 # 48 # ne. # b.
Altera
nebuloſa ididem. # # 29 # 41 # # 0 # 28 # ne. # b.
Tertia
nebuloſa inibi. # # 27 # 13 # # 0 # 24 # ne. # b.
Lucida
in cauda præcedens. # # 16 # 14 # # 2 # 26 # 3 # a.
Lucida
ſequens in cauda. # # 18 # 0 # # 2 # 29 # 3 # a.
AQVARIVS
. 34.
In
humero dextro clarior. # # 27 # 49 # # 10 # 42 # 3 # b.
In
humero deſtro clarior. # # 17 # 51 # # 8 # 82 # 3 # b.
In
brachio dextro. # # 1 # 10 # # 8 # 17 # 3 # b.
In
dextra tibia, Scheat. # # 3 # 22 # # 8 # 10 # 3 # a.
Sub@axilla
. # # 18 # 17 # # 6 # 15 # 3 # b.
Sub
ſiniſtra manu. # # 7 # 37 # # 5 # 30 # 3 # b.
Altera
inibi. # # 5 # 37 # # 8 # 30 # 3 # b.
In
dextra manu. # # 0 # 37 # # 10 # 45 # 3 # b.
In
eadem manu. # # 2 # 57 # # 9 # 0 # 3 # b.
Vltima
effuſionis. Fomahant. # # 28 # 11 # # 21 # 0 # 1 # a.
PISCES
.
In
ore Piſcis prioris. # # 13 # 2 # # 9 # 4 # 4 # b.
In
occipite eiuſdem. # # 15 # 50 # # 7 # 17 # 4 # b.
In
cauda eiuſdem. # # 27 # 2 # # 6 # 23 # 4 # b.
In
lino auſtrali præcedens. # # 8 # 36 # # 2 # 11 # 4 # b.
Al
tera ibidem. # # 11 # 58 # # 1 # 5 # 4 # b.
Tertia
inibi. # # 14 # 19 # # 0 # 57 # 4 # b.
In
nexu linorum lucidior. # # 23 # 47 # # 9 # 4 # 4 # b.
In
nexu boreo lucidior. # # 27 # 16 # # 5 # 21 # 4 # b.
In
extremitate caudæ borei Piſcis. # # 21 # 37 # # 9 # 24 # 4 # b.
In
ore borei Piſcis. # # 22 # 49 # # 20 # 43 # 5 # b.
In
ſpina. # # 17 # 56 # # 13 # 21 # 5 # b.
In
aluo duarnm præeedens. # # 20 # 58 # # 15 # 30 # 5 # b.
Sequens
inibi. # # 23 # 18 # # 17 # 26 # 5 # b.
######### Tertio de Stellis à Zodiaco meridionalibus.
CETE
. 36.
Lucida
mandibula Cete. # # 8 # 47 # # 12 # 37 # 3
Appellationes
Stellarum- # Sig. # ## Longitudo. \\ Gra. . # # ## Latit. \\ Gra. . # Magn.
In
ore. # # 3 # 57 # # 12 # 2 # 3
Ing
enu. # # 2 # 2 # # 14 # 32 # 3
In
pectore. # # 27 # 47 # # 25 # 58 # 3
In
ventre. # # 16 # 25 # # 20 # 19 # 3
In
dorſo. # # 10 # 42 # # 15 # 46 # 3
Ibidem
. # # 6 # 11 # # 16 # 55 # 3
In
cauda. # # 25 # 23 # # 10 # 1 # 3
Ibidem
lucida. # # 26 # 56 # # 20 # 47 # 2
ORION
. 37.
In
capite nebuloſa. # # 18 # 0 # # 16 # 30 # neb.
Lucidus
humerus dexter. # # 23 # 12 # # 16 # 6 # 2
Siniſter
humerus præcedens. # # 15 # 23 # # 17 # 0 # 2
In
dextra manu. # # 7 # 23 # # 9 # 15 # 4
199172De Mundi Fabrica,11
In
clypeo. # # 7 # 53 # # 8 # 11 # 4
Prima
baltei. # # 16 # 50 # # 23 # 38 # 2
Media
baltei. # # 18 # 0 # # 24 # 33 # 2
In
manubrio enſis. # # 14 # 37 # # 26 # 0 # 3
In
medio enſe. # # 17 # 0 # # 19 # 0 # 3
In
enſe pariter. # # 17 # 27 # # 29 # 0 # 3
In
ſiniſtro. Regel. # # 11 # 0 # # 31 # 0 # 1
In
genu dextro. # # 21 # 0 # # 33 # 0 # 3
Vltima
baltei. # # 19 # 0 # # 25 # 0 # 2
ERIDANVS
. 38.
Supra
pedem Orionis. # # 10 # 0 # # 28 # 0 # 3
Ex
quatuor præcedens. # # 13 # 0 # # 27 # 2 # 3
Hanc
ſequens. # # 15 # 0 # # 29 # 0 # 4
Tertia
ſequens. # # 16 # 0 # # 31 # 0 # 3
Quarta
ſequens. # # 8 # 0 # # 33 # {1/2} # 3
Alia
præcedens has. # # 8 # 0 # # 25 # {1/2} # 3
Alia
adhuc pręcedens. # # 6 # 0 # # 24 # 0 # 4
Tertia
adhuc præcedens. # # 2 # {1/2} # # 23 # 0 # 3
In
extremo fluuij. Phæton. # # 21 # 0 # # 53 # 0 # 1
Nomina
Stellarum. # Sig. # ## Longitudo. \\ Gra. . # # ## Latit. \\ Gra. . # Magn.
LEPVS
. 39.
In
pedibus prioribus. # # 6 # {1/2} # # 45 # 0 # 4
In
dorſo. # # 16 # 0 # # 41 # 0 # 3
In
armo ſiniſtro. # # 14 # 0 # # 44 # 0 # 3
In
poſterioribus pedibus. # # 19 # 21 # # 46 # 0 # 3
Alia
ſequens inibi. # # 21 # {1/2} # # 44 # 0 # 3
CANIS
MAIOR. 40.
Inore
ſplendida, Sirius. # # 8 # 15 # # 39 # 30 # 1
Sub
ſiniſtra aure. # # 14 # 0 # # 38 # 0 # 3
In
extremo pede priore. # # 2 # 0 # # 41 # 0 # 2
In
ventre. # # 18 # 0 # # 46 # {1/2} # 3
Inter
femora poſteriora. # # 15 # 0 # # 51 # 20 # 3
In
dextro pede priori. # # 1 # 7 # # 52 # 0 # 3
In
cauda. # # 24 # 0 # # 51 # 0 # 3
Apud
Canem duarum lucidarum prima. # # 20 # 6 # # 60 # 0 # 2
Secunda
earum. # # 17 # 0 # # 58 # 0 # 2
CANIS
MINOR. Procyon. 41.
In
collo. # # 16 # 30 # # 13 # 30 # 3
In
femore Procyon. # # 20 # 20 # # 18 # 0 # 1
ARGVS
. NAVIS. 42.
In
ſuprema puppi. # # 56 # 0 # # 43 # 0 # 3
Suprema
clypei nauis. # # 0 # 35 # # 49 # 0 # 3
Præcedens
clypei. # # 28 # 0 # # 47 # 30 # 3
In
carina. # # 25 # 0 # # 59 # 0 # 3
Lucida
in tranſtro. # # 12 # 7 # # 58 # 0 # 2
Propè
ſcutum. # # 6 # 7 # # 54 # 30 # 2
In
ſectione ſtrati. # # 8 # 27 # # 66 # 0 # 2
Lucida
in ſtatione. # # 21 # 0 # # 64 # 0 # 2
Intra
carinam fulgens. # # 29 # 30 # # 70 # 0 # 2
Ibidem
altera. # # 14 # 50 # # 66 # 0 # 3
Tertia
ibidem. # # 19 # 0 # # 66 # 0 # 3
Quarta
inibi. # # 16 # 0 # # 66 # 0 # 2
200173Liber Decimusſeptimus.11
Appellationes
Stellarum. # Sig. # ## Longitudo. \\ Gra. . # # ## Latit. \\ Gra. . # Magn.
In
temone. Canopus. # # 6 # 0 # # 75 # 0 # 1
Canopum
ſequens. # # 18 # 0 # # 72 # 0 # 3
Apud
ſectionem. # # 22 # 0 # # 63 # 0 # 3
Altera
inibi. # # 29 # 0 # # 62 # 0 # 3
Apud
Canopum altera. # # 9 # 10 # # 66 # 0 # 3
HYDRA
. 34.
Lucida
. Cor Hydræ. # # 21 # 45 # # 22 # 30 # 1
Quæ
in rectam lineam. 3. præcedit. # # 9 # 0 # # 24 # 30 # 3
Media
earum. # # 11 # 0 # # 23 # 0 # 4
Tertia
ſequens. # # 14 # 0 # # 22 # 0 # 3
Poſt
cornum vicina caudæ. # # 20 # 57 # # 14 # 0 # 4
In
quodam triangulo præcedens. # # 7 # 7 # # 31 # 0 # 3
Propè
caput in auſtrum. # # 2 # 50 # # 13 # 0 # 3
Apud
collum. # # 1 # 57 # # 16 # 0 # 3
CRATER
, VRNA. 44.
In
baſi crateris. # # 18 # 0 # # 23 # 0 # 3
Sequens
duarum in medio. # # 24 # 0 # # 20 # 0 # 3
Earundem
præcedens. # # 21 # 0 # # 17 # 25 # 3
CORVVS
. 46.
Quæ
ad oculum. # # 6 # 0 # # 20 # 0 # 3
Præcedens
d@arum fup@riorum. # # 5 # 13 # # 14 # 25 # 3
Sequens
earum. # # 8 # 0 # # 12 # 7 # 3
In
ala. # # 7 # 37 # # 12 # 3 # 3
Sequens
inferiorum in quadrangulo. # # 12 # 0 # # 18 # 0 # 4
CENTAVRVS
. 46.
In
humero ſiniſtro. # # 27 # 7 # # 26 # 0 # 3
In
humero dextro. # # 7 # 7 # # 22 # 30 # 3
In
dextro cubito. # # 14 # 0 # # 25 # 0 # 3
In
eductione corporis. # # 9 # 0 # # 33 # 30 # 3
In
lumbis. # # 26 # 47 # # 40 # 0 # 3
In
dextra coxa. # # 24 # 0 # # 46 # 0 # 3
Sub
aluo duarum præcedens. # # 7 # 17 # # 46 # 0 # 2
Sequens
. # # 9 # 17 # # 44 # 0 # 3
NominaStellarum
. # Sig. # ## Longitudo. \\ Gra. . # # ## Latit. \\ Gra. . # Magn.
In
dextro pede. # # 1 # 0 # # 51 # 0 # 2
In
ſura dextra. # # 6 # 7 # # 52 # 0 # 2
In
muſculo ſiniſtri pepis. # # 2 # 0 # # 56 # 0 # 2
In
dextro pede priore. # # 29 # 17 # # 41 # 0 # 1
In
genu ſiniſtro. # # 14 # 0 # # 45 # 0 # 2
LVPVS
. 47.
In
pede poſteriore. # # 19 # 0 # # 25 # 0 # 3
In
cauo eiuſdem pedis. # # 17 # 0 # # 29 # 0 # 3
In
medio corpore. # # 24 # 0 # # 25 # 0 # 4
In
priore pede. # # 18 # 10 # # 11 # 0 # 4
LAR
. ARA. 48.
In
baſi. # # 18 # 0 # # 25 # 0 # 4
In
media arula. # # 16 # 30 # # 26 # 30 # 4
In
media flam@a. # # 11 # 47 # # 30 # 0 # 4
In
foculo. # # 11 # 34 # # 30 # 0 # 5
ROTA
IXIONIS. Corona auſtralis. 49.
Omnium
auſtraliſſima. # # 29 # 27 # # 21 # 30 # 4
Apud
genu Sagittarij. # # 8 # 0 # # 17 # 0 # 4
201174De Mundi Fabrica,11
Hanc
præcedens. # # 7 # 40 # # 16 # 0 # 4
Hanc
præcedens. # # 6 # 30 # # 15 # 0 # 4
PISCIS
NOTIVS. 50.
In
ore eadem, quæ in extrema Aquario. Fohamant. # # 28 # 11 # # 21 # 0 # 1
In
capite 3. pręcedens. # # 22 # 30 # # 21 # 20 # 4
Media
earum. # # 26 # 50 # # 22 # 0 # 4
Sequens
. # # 27 # 20 # # 22 # 30 # 4
Extra
piſcem 3. præcedens. # # 29 # 0 # # 22 # 0 # 3
Media
. # # 2 # 10 # # 22 # 10 # 3
Sequens
. # # 5 # 0 # # 21 # 0 # 3
Omiſſæ ſunt Stellæ magnitudinis 5. & 6. ferè omnes, quartæ verò nonnullæ. primæ verò 2. & 3. omnes
ſunt
adſcriptæ:
ſatis enim ſunt noſtro inſtituto, & breuitati. Ex Tychone accepimus quas ipſe dedit,
reliquas
ex alijs Catalogis correctioribus.
Cæterum apud Polum Antarcticum tradunt eſſe duas maculas atrori Lunæ deficientis ſimiles, quarum.
maior propè polum Zodiaci, minor verò ad polum mundi vergit: & præterea plures Stellas, quarũ vix vna,
aut
altera eſt ſecundæ magnitudinis, nulla enim cæli pars minoribus, &
paucioribus tellis ornatur, quem
hæc
auſtrina circumpolaris, quarum loca, &
nomina nondum ſatis comperta ſunt; diſtinctæ tamen ſunt in
12
.
nouas conſtellationes, quarum hæc ſunt nomina, Pauo, Toucan auis, Phænix, Aurata, Pilcis volans, Hy-
drus
Chamaleon, Apis, Apis Indica.
Triangulum Auſtrale, Indus. vide Vranometriam lo: Bapt. Bayeri, ex
qua
ſequentem figuram accepimus, vt ſaltem in ea Stellas illas antarcticas, necnon duas nubeculas.
abſq; vl-
lis
figurarum inuolucris, quandoquidem eas oculis cernere minimè poſſumus contemplari liceat.
Porrò hæc figura refert Stellarum poſitio-
108[Figure 108] nem, quæ in conuexo cæli, apparent, vti ſo-
lent
ſphæræ Arateæ, in ea B, eſt polus mun-
di
;
A, polus Zodiaci. A B C, colurus ſolſtit.
D E B, colurus æquin. A D C E, circulus po-
laris
antarcticus.
F, nubecula maior ad polum
Zodiaci
.
G, nubecula minor. 1. 2. 3. 4. ſunt 4.
Stellæ
in poſterioribus pedibus Centauri re-
ferentes
Crucem, Hiſpanis il Croſero.
Stella
verò
magna infra crucem, eſt prior pes dex-
ter
Centauri, quam ſupra iu Catalogo recen-
ſuimus
.
In pręmiſſis Stellis, quindecim ſunt primę
magnitudinis
, ac miræ pulchitudinis, videli-
cet
, Arcturus, Lyra, Capella, Pal lium, Baſi-
liſcu
s, Cauda Leonis, Spica Virginis, os Pi-
ſcis
notij, dexter humerus Orionis, ſiniſter
pes
Orionis, quę eadem eſt cum initio Erida-
ni
, Acarnar, ideſt, extrema Eridani, Canis
maior
, vel Syrius, Procyon, Canopus, Pes
Centauri
dexter in ſummo pede.
vtrum au-
tem
Canicula illa, quæ vulgo tam malè audit, atq;
infamis eſt, ſit Canis maior, an minor, alij vt Copernicus
volunt
eſſe minorem, alij maiorem malunt;
ego libentius aſſentirer Copernico, quia Canis minor, & Cani-
cula
magis conueniunt.
Nebuloſæ verò ſunt in ſequentibus locis. In dextro genu Cigni vna. In extrema manu dextra Perſei
vna
præſepe in Cancro.
Vna quæ ſequitur aculeum Scorpij. In oculo Sagittarij vna, & in ipſa ecliptica.
In capite Orionis vna. Tres nebuloſas ponit Tycho in capite Capricorni. Ego tandem exiſtimo duas il-
las
nubeculas, quas apud polum Antarcticum ponunt, eſſe duas Stellas nebuloſas, quod Teleſco pium@
manifeſtum
reddet.
Sphæræ Aratææ, idest, Globi Aſtronomici constructio. Cap. V.
IMmenſo iam labore Stellarum Catalogi conficiendi exant lato adiecerunt Aſtronomi animum ad omne@
Stellas
, ita in Globo depingendas, vt Globus ſic depictus inerrantium Sphæram imitaretur.
Globum hu-
iuſmodi
Sphæram Aratæã dixere, propterea quod Aratus Poeta Græcus, qui Alexandri Magni æuo floruit,
de
huiuſmodi Sphæra eleganter cecinit;
omnes ſcilicet conſtellationes, earumque fabulas eleganti ordine
proſequutus
.
Neque vero difficilè fuerit habitis iam ſingularum Stellarum longitudinibus, & latitudinibus
cas
omnes Globo appingere, hoc ſcilicet modo.
In Globo exactè tornatili, inuenias primo, duo puncta diametraliter oppoſita, quę pro Zodiaci polis erũt;
hoc modo, accipe circinum, cuius crura ſint introrſum curua, & ex quouis puncto deſcribe duos, vel tres
202175Liber Decimusſeptimus. culos ſatis magnos, eoſque ſingulos diuide in quatuor partes æquales. poſtea huic puncto qui ho-
109[Figure 109] rum circulorum polus eſt, affige ex altero extremo regulam flexibilem, oblongam, ſed anguſtam.
hanc, manente illa extremitate in polo, extende per puncta quadrifariam circulos ſecantia, de-
ſcribendo
ſecus eam, lineam in ſuperficie globi, ſic deſcribes quattuor lineas, ſeu quattuor ſemi-
circulos
tranſeuntes per quattuor circulorum diuiſiones, qui ſemicirculi concurrent in punctum.

priori
puncto diametraliter oppoſitum:
eruntque ambo eclipticæ poli. Ex quibus deſcribe ecli-
pticam
ipſam, necnon Zodiacum, Aequatorem, Tropicos, ac Circulos polares, vt in apparatu
de
conſtructione Sphæræ materialis docuimus.
deinde diuide Eclipticam, & Aequatorem in.
gr
.
360. initio facto a ſectione, quam Verni Aequinoctij eſſe volueris. in ecliptica diſtincta ſint 12.
ſigna
, cum ſuis characteribus , , &
c. poſtea prædictam regulam ita diſpone, vt vtroque extremo
in
polis iam inuentis affixa, ſit inſtar ſemicirculi volubilis circa globum, ipſum leniter radens:
latus
verò
vnum regulæ tranſeat præcisè per polos eclipticæ ſi producatur, quod latus ſolet dici linea,
fiduciæ
.
ſed huius ſemicircularis regulæ inſpice hanc figuram, cuius duo extrema A B. ſunt perfo-
rata
, vt axi globi extra polos extanti affigi poſſit, atq;
in eo conuolui, latus A C B. quod eſt linea fi-
duciæ
tranſiens per polos A B.
diuidatur bifariam in C. à quo verſus vtrumq; extremum diuidatur
in
gr.
90. ad ipſos polos deſinentes, ſicut figura indicat. Adaptatur igitur hic ſemicirculus vt ſit mo-
bilis
in polis eclip@icæ, erit inſtar omnium circulorum latitudinis, qui concipi poſſunt.
Iam diuide
totum
globum in 12.
ſectiones æquales, ducendo lineas à polis eclipticæ tranſeuntes per ſingula ſin-
gulorum
initia, ſic enim erit totus globus diuiſus in 12.
oblongas ſectiones, quæ erunt inſtar 11. Pe-
ponis
ſectiones æquales, &
vnaquæq; erit eiuſdem appellationis cum eo ſigno, quod in eius medio
exiſtet
.
Globo igitur ſic parato, ei ſic vnamquamq; Stellam loco ſibi debito appinges. Stellæ illius,
quæ
in globo pingenda eſt, accipe ex ſuperiori Catalogo primo eius longitudinem, eamq;
in ecli-
ptica
numera ab initio Arietis, &
vbi terminabitur eius longitudo, ibi ſtatue ſemicirculum mobilẽ:
deinde
ex Catalogo accipe eiuſdem Stellæ latitudinem Boream, vel Auſtrinam, eamq;
numera in
ipſo
ſemicirculo facto initio ab ecliptica verſus Boream, vel Auſtrum, prout oportuerit, atq;
in fi-
ne
, ſeu termino huius numerationis, ſeu latitudinis, depinge colore aureo aſſumptam Stellam, cum
charactere
magnitudinis eius, aut coloris:
exemplum. Arcturi Stellam ſic inſcribes; ex catalogo
præmiſſo
accipe eius longitudinem, quæ terminatur in gr.
18. min. 30. Libræ; ideo ad hunc gradum
ſtatue
ſemicirculum, quo ibi manente accipe eiuſdem latitudinem, quæ eſt gr.
31. min. 2. Borealis:
numera
igitur eam in ſemicirculo verſus Boream gr.
31. 2. ibiq; depinge Stellam auream, cum cha
ractere
primæ Magnitudinis, quæ Arcturum referet:
idem facito cum reliquis Arcturi Stellis: po-
ſtea
figuram ipſius Arcturi circa haſce ſtellas colore intermortuo, vel debili delinea, ne cõſtellatio-
nis
huius Stellæ nimis offuſcentur.
in quo hodie plurimum peccatur, dum potius animalia quæ-
dam
, authomines, quam Stellæ pingi videntur.
eodem modo omnes Aratææ Sphæræ aſteriſmos
delineabis
.
Porrò Galaxiam ſic delineabis. color totius Globi ſit cæruleus, viæ verò lacteæ ſubalbidus: ea au
tem
has conſtellationes peruadit, Centaurum Nauim;
inter Oriona, & minorẽ Canem, pedes Eri-
chthonij
, Perſeum, Caſſiopeam, caput Cephei, Cygnum, Sagittarium, Aquilam, Antinoum, Sa-
gittarium
, Aram.
in Cygno tamen diuiditur in duos ramos, quorum vnus per dictos aſteriſmos
tranſit
, alter verò inter Lyram, &
Aquilam deſcendit ad Ophiucum per Serpentem, & per caudam
Scorpij
incedens, quoad cum priori ramo ad Centaurum vniatur.
Ex hac tandem Stellarum de-
ſcriptione
oritur eorum noua in 12.
Zodiaci ſigna diuiſio; nam ductis, vti d ximus, ex polis ecl pti-
12.
latitudinem circulis, totum cælum inſtar Peponis in 12. ſegmenta diuiditur, quæ ab vno polo
ad
alterum pertinent;
continentq; ſingula ſigna, & omnes etiã Stellas, denominantq; ab eo ſigno,
quod
in medio cuiuſq;
eſt: omnes igitur Stellæ, quæ ſunt v. g. in eo ſegmẽto, quod tranſit per Arie-
tem
, dicuntur eſſe in Ariete, etiamſi ſint Zodiaci poli vicinæ, aliæ eodem modo in Tauro, &
c.
Hiſce peractis globo Meridianum, & Horizontem accommoda, ita tamen, vt circa polos æqua-
toris
diurno motu expeditè reuoluatur.
adde tandem circuli quartam in gr. 90. diuiſam, quæ altero
extremo
hærens Meridiano in vertice Horizontis, poſſit circa ſuperius hemiſphærium circumduci, ad om-
nes
videlicet verticales, hæc dicitur quarta altitudinum, cuius officium mox apparebit.
De Stellis in Cælo dignoſcendis. Cap. VI.
QVoniam iucundum, atq; vtile eſt Stellas cæli non de facie tantum, ſed eas diſtinctè internoſcere, atque
vnamquamq
;
proprio nomine compellare: ideò per Aratæam Sphæram id facilè ſic aſſequemur. Eam
igitur
primò omnium oportet aſtronomicè collocare, eo modo, quo etiam Sphæram Armillarem
collocare
docuimus;
ſed amplius oportet aſſumere gradum Solis in Zodiaco, eumq; infra horizontem occi-
duum
iuxta nocturnas horas elapſas deprimere:
quod fiet ſi pro ſingulis horis ab occaſu Solis deſcendent gr.
15. Aequatoris cum ipſo gradu Solis: in hoc enim Globi ſtatu omnes Stellæ, & conſtellationes in Globo de-
pictas
directè reſpicient ſtellas, &
conſtellationes, & omnes, quarum ſunt imagines; vnde quodammodo eas
nobis
oſtendent, &
notificabunt. Aliter ſic, ſi nota ſit tibi Stella quæpiam, quam tunc videas, accipe eius alti-
tudinem
ſupra horizontem per Quadrantem;
deinde Sphæram motu diurno ita reuolue, donec Stella illa
in
Globo depicta eadem altitudinem ſupra materialem horizontem obtineat;
quam altitudinem in quarta
203176De Mundi Fabrica, vertice horizontis deſcendente numerabis; nam manente hac Stella picta in hac poſitione, erit Globus aſtro-
nomicè
collocatus.
in quo Globi ſtatu omnes eius ſtellæ ſtellas cæli non ſolum referent, ſed etiam indicabunt;
nam vnaquæque Globi conſtellatio erit è regione, ſeu directè aſpiciet cæleſtem ſibi cognominem: vel vna
quæque
cæli Stella directè ſuæ imagini Globo appictæ imminebit, ac ſuis radijs eam directè intuebitur.
vnde
licebit
paulatim aſtra omnia in cælo dignoſcere, atque vnamquamque proprio nomine compellare operæ-
pretium
autem eſt primum cognoſcere Stellam polarẽ, cum propè eam fit polus arct cus diurnæ totius Mun-
di
conuerſionis cardo ſpectabilis.
quam etiam inde cognoſcere poſſumus, quia ad ſenſum non videtur moue-
ri
, ſed ſemper in eodem cæli loco, &
in eadem ab horizonte altitudine conſiſtere videtur. deinde Vrſam mi-
norem
, &
maiorem, ac deinceps omnes boreales conſtellationes cognoſcemus. Secundo loco ſeorſim om-
nes
12.
Zodiaci conſtellationes. Tertio cæteras omnes auſtrales. Iuuat etiam hanc Stellarum cognitionem
earum
magnitudo, nam Stellæ.
15. primæ magnitudinis inter cæteras ſunt fulgidiores, eaſque multo magni-
tudine
ſuperant, vnde facilè intuentium oculos in ſe conuertunt.
Nebuloſæ pariter ob colorẽ ſubalbidum facilè dignoſcuntur. Poſtremò conducit etiam ipſarum configu-
ratio
, vt quia duæ poſtremæ Plauſtri rotæ ſunt in recta linea cum Stella polari, facilè erit ipſam polarem co-
gnoſcere
, ducendo per imaginationem lineam rectam per duas illas eſt eam partem, vbi polus eſſe putatur;
hæc enim pollari Stellæ occurrens, eam manifeſtabit. Sic etiam Aldebaram, Numerus ſiniſter Orionis, &
Canis
maior, in eadem ſunt rectitudine;
pariter Capella, Pes Aurigæ, & Palilium. quatuor rotæ Plau
ſtri
quadrangulum conſtituunt.
Corona Gnoſſia circulum ferè repreſentat. Hyades formant figuram lite-
V.
Pleiades Botri figuram. Delphinus Rhombi figuram efficit. In Aquila ſunt tres in eadem rectitudine
inuicem
æquidiſtantes, quarum media eſt primæ magnitudinis, quæ etiam Aquila dicitur.
ſtellæ omnes Ca-
pricorni
ſunt in forma cuiuſdam magni trianguli.
porrò ex ipſo Globo ritè ſtellis inſignito licebit plures
huinſmodi
configurationes elicere, quæ ad inſtitutum conducant.
De motibus affixarum, & Aequinoctij præceſſione. Cap. VII.
HIs omnibus iam fæliciter peractis ab antiquoribus illis ſyderum cultoribus, Thalete, Metone, Arato,
Ariſtillo
, Timocharide, &
alijs; cùm poſtea Hipparchus ſummus Aſtronomiæ conditor poſt Timocha-
ridem
annis 150.
ſuas haberet obſeruationes, eaſque cum Timocharidis obſeruation. conferet, reperit affi-
xas
non ſolum motu primi mobilis diurno circunuerti, ſed præterea motu proprio ad ſignorum conſequen-
tia
inſtar planetarum tardiſſimè promoueri, ſiue pſa Æquinoctiorum puncta in præcedentia paulatim repe-
dare
.
idque hoc modo; Timocharis reperit primam Arietis Stellam poſt ſectionem vernam gradibus 2. ſeu
vt
modo loquimur in ſecundo gradu ſigni .
Hipparchus vero eandem ſtellam reperit poſt eandem vernam
ſectionem
grad.
4. Rurſus Timocharis reperit ſpicam Virginis ante ſectionem autumnalem gra. 8. eandem
vero
Hipparchus 6.
tantum gr. eandem ſectionem præcederi inuenit. Idem accidit in omnibus alijs ſtellis,
quarum
obſeruationes horum duorum Aſtronomorum ſunt inuicẽ collatæ.
Vnde Hipparchus primus ani-
maduertit
, ac poſteris tradidit, inerrantes quoque ſtellas paulatim in conſequentia promoueri.
quod poſtea
ſuccedentibus
ſeculis alij ſyderum obſeruatores confirmarunt.
nam Menelaus annis 224. poſt Hipparcum
eandem
primam Arietis Stellam comperit diſtare gr.
6. ab Aequinoctio verno. poſt quem Ptolemæus annis
41
.
eandem reperit in grad. 6. min. 40. Albategnius poſtea annis 741. à Ptolemæo, eandem depræhendit in
grad
.
18. deinde ab Albategnio annis 381. Alphonſus Rex eandem inuenit in grad. 26. min. 54. poſtea Co-
pernicus
annis inde 265.
elapſis in in gra. 27. 21. tandem Tycho ann. 60. inde elapſis eam in grad. 27 min. 37.
obſeruauit: Idem ſtud um contulit Hipparchus ad ſpicam Virginis, quam Timocharis repererat ante Aequi-
noctium
autumnale.
8. partibus: ipſe vero ſex tantum, ex quibus Hipparchus Aſtronomiæ conſultiſſimus
concluſit
Affixas omnes in cõſequentia promoueri:
reliqua enim ſydera cum duabus prędictis perpetuò con-
ſeruant
eaſdem diſtantias, &
configurationes; quare hiſce promotis reliquas omnes progredi neceſſe eſt.
Hic
porrò motus aptè dicitur motus Fixarum in longitudinem, ſicuti in Planetis.
Hinc idem Hipparchus nouum aliud inuentum inuexit: duos videlicet Zodiacos; cum enim vidiſſet Ae-
quinoctia
, &
Solſtitia certis ſtellis haudquaquam eſſe alligata, ſed eas paulatim magis ac magis præcedere, ea
propter
cenſuit deinceps figna 12.
Zodiaci inchoanda eſie à puncto æquinoctij Verni: vnde factũ eſt vt. 12.
conſtellationes illæ Zodiaci, Aries, Taurus, & c. quæ prius 12. ſigna conſtituebant, ac denominabant, ab ijs
ſepararentur
.
Quoniam enim vetuſtiſſimi Aſtronomorum, Thales, Eudoxus, & c. videbant æquinoctia fie-
ri
initio ferè Aſteriſmi Arietis ideſt circa primam eius Stellam, id@o initium Zodiaci ſimul, etiam, &
quidem
aptè
idem conſtituerunt cum initio 12.
ſignorum. verum Zodiaci diuiſionem in Zodiacum ſignorum, &
in
Zodiacum Aſteriſmorum ob prædictam rationem Hipparchus inuexit, quam deinceps ſuccedentes Aſtro-
nomi
retinuerunt.
Columella refert Fauſtos Eudoxi, & Mctonis (qui Hipparchum 300. ferè annis pręceſſerunt) conſtituiſ-
ſe
in octonis partibus, ſignorum æquinoctia, &
ſolſtitia. idemque aſieritur in antiquiſſima cuiuſdam præfa-
tione
in Ara@i Phœnomena:
quod intelligendum eſt de ſignis, & ſimul Aſteriſmis, quia ea nondum Hippar-
chus
diſtinxerat:
At verò tempore Eudoxi, (vt ex retrograda motus Stellarum computatione colligitur) ne-
quiuerunt
eſ@e in octonis partibus, verum id multis retro ſæculis circa videlicet Troiani belli tempora con-
tigiſſe
oportuit.
Vtrumque igitur Hipparchi placitum poſteritas omnis, vſque ad hæc ſæcula complexa eſt;
quod ſciſilicet Affixæ in longitudinem moueantur, ſiue quod æquinoctia præcedant; & quod duo ſint
204177Liber decimusſeptimus. ci diſtinguendi; vnus Aſteriſinorum, qui à prima Arietis Stella incipiat; Alter verò Signorum, qui ab æqui-
noctio
verno, qui Zodiacus ſignorum, atque etiam Zodiacus primi mobilis appelletur.
Motum hunc inerrantium fieri ſuper polis eclipticæ.
DVm hunc Stellarum motum diligentius obſeruarent, aduerterũt eas ſemper eandem latitudinem ſerua-
re
, hoc eſt, pari interuallo ſecus eclipticam incedere, ita vt.
v. g. ſpica Virginis, quæ tempore Timo-
char
.
gra. 2. ab eliptica in boream diſtabat, etiam tempore Ptolemæi, & poſterorum totidem pariter gradi-
bus
diſtiterit.
quapropter ſequitur eam deſcribere circulum eclipticæ paralellum ad boream. Stellæ vero,
quæ
in ipſa ecliptica exiſtunt, per ipſam perpetuo, ne latum quidem vnguem exorbitantes, directè ineceſſe-
runt
.
plura huius rei exempla affert ſeries Aſtronomorum, vſque ad Tychonem. qui tamen in hac re aliquid
innouare
conatur:
illud tamen ex imperſectione obſeruationum ob multa, quæ incurrũt impedimenta pro-
uenire
cenſeo;
quare cum, & illud exiguum quid ſit, ac proinde noſtro inſtituto haud neceſſarium, omitten-
dum
duxi.
cum igitur affixæ deſcribant hoc motu circulos eclipticæ paralelos, aut ipſam eclipticam, neceſ-
ſario
ſequitur eum eclipticæ polis inniti.
Hunc porrò motum eſſe proprium Firmamenti communiter
Aſtronomi
ſentiunt.
Quantitas, vel periodus huius motus.
PRæcipua hæc ſemper fuit circa inerrantes inueſtigatio, quam ſic peregerunt: in annis 265. inter Hippar-
chum
, &
Ptolemæum elapſis, ſtellæ promotæ ſunt grad. 2. min. 40. quibus in annos 265. diſtributis, com-
perit
Ptolemæus eas annis ferè 100.
vnum gradum confeciſſe. Albategnius autem Arabs ex ſuis obſeruatio-
nibus
, cum obſeruationibus Menelai Geometræ collatis, reperit ſtellas in annis 782.
gradus 12. min. 55. pe-
ragraſſe
;
vnde facta diuiſione, ideſt, tribuendo ſingulis gradibus ſuam temporis portionem, cenſuit vni gra-
dui
deberi annos quaſi 66.
Tandem Tycho Brahe noſtro ſeculo, hoc modo, aliam reperit quantitatem pri-
mo
enim annum ſyderalem, vt iam dixi, conſtituit.
dierum 365. hor. 6. min. 9. & c. tanto enim tempore Sol
reuertitur
ad eandem ſtellam fixam.
annum vero æquinoctialem definit dierum 365. hor. 5. min. 48. & c. qui
deficit
à ſydereo min.
horarum 20′. ſec. 42″. tantillum enim temporis requiritur, vt Sol emenſo toto Zodia-
ci
curriculo, ſtellam aliquam interim aliquantulum progreſſam, iterum aſſequatur.
quo tempore Sol pro-
prio
motu conficit ſec.
51″. exacte quare tantilla erit ad noſtra ſæcula annua ſtellarum promotio. quod etiam
more
maiorum collatis ſuis cum vterum obſeruationibus, comprobauit.
Vnde ſequitur eas annis 70. &
menſibus
7.
vnum gradum ſuperare.
Et in annis 10. conficere gr. 0. min. 8. ſec. 30″.
In annis 100. conficere gr. 1. min. 25. ſec. 0.
In annis 200. conficere gr. 2. min. 50. ſec. 0.
In annis 400. conficere gr. 5. min. 0. ſec. 0.
Iam ſi gradus 5. requirunt annos 400. grad. 360. ideſt, totus Zodiacus quotannis peragrabitur? inuenie-
mus
per auream proportionum regulam, requiri annos 28, 800.
in tanto igitur annorum interuallo inerrãtia
aſtra
ſuam circa polos periodum abſoluent.
Hunc porrò annorum numerum Philoſophi Annum magnum nuncuparunt: exiſtimantque corum com-
plures
, aliquando à certo initio deducta periodo, ſimul cum prædicto anno magno, abſolui etiam reliquorum
ſyderum
errantium circulationes:
quibus abſolutis, in eaque tunc cœli conſtitutione, putant Mundum, vel
Igne
, vel Aqua ſæpius interijſſe, atque in poſterum interiturum eſſe.
ea propter Mundum ſæpius renouari,
atque
omnia iterum renaſci ſimulque cum renouatis ſyderum curſibus, quę prius exiſterant redire;
ſicque ite-
rum
ad Troiam magnus mittetur Achilles.
hanc præcipuè aiunt fuiſſe Platonis mentem; vnde, & annum
hunc
Platonis annum dixere:
ipſe enim in Timæo ſic inquit: Perfectus temporis numerus perfectum annum
tunc
complet, cum omnium octo circuituum velocitates inter ſe completæ caput attigerint eiuſdem, &
ſimi-
liter
progredientes circulo menſuratæ.
Quoniam vero non æqualem, vt vidimus, prædicti Aſtronomi mo-
tum
hunc prodiderunt, ideo plurimi putant hanc inæqualitatem ex ipſo firmamento prouenire.
verum in
motu
adeo tardo, vt vix compręhendatur aliqua obſeruationibus fallacia accidere potuit, vel accuratiſſimis,
vnde
hæc anomalia firmamento imputetur.
hoc igitur, veluti nobis dubium in medio relinquatur.
Verùm cum in rebus Aſtronomicis recentioribus ſemper magis inhærendum fit, quòd ipſi maioribus tem-
porum
interuallis ſuas obſeruationes veteribus conferentes certiores, &
exquiſitiores propterea habeant:
idcirco nouiſſimi Tychonis de hoc motu ſententiam amplecti conſultius videtur.
Tandem non omittam illud, quod tradit Ioannes Chriſtmanus in ſuis obſeruationibus Solaribus; Stel-
lam
videlicet polarem ad polum mundi ac cedere ſingulis annis, 20″.
ſecundis: anno autem, 1618. fuiſſe
polo
vicinam grad.
2. 44′. 30″.
Appendix de Calculo huius Motus. Cap. VIII.
FAcilè erit ex calculo loca ſtellarum in futurum indagare, cum enim in ſuperiori Catalogo aſcriptæ ſint
earum
longitudines, &
latitudines ad annum Domini completum 160. eruntillæ horum motuum
205178De Mundi Fabrica,11
Anni
ſin \\ guli. # ## Motus eis re- \\ ſpondentes.
# # Min. # Sec.
1
# 0 # 51
2
# 1 # 42
3
# 2 # 33
4
# 3 # 24
5
# 4 # 15
6
# 5 # 6
7
# 5 # 57
8
# 6 # 48
9
# 7 # 39
10
# 8 # 30
ces propterea cum ponamus eas vno anno promoueri ſec.
51″.
conſtruximus ſequentem Tabellam, in qua vſque ad annos 10.
ſingulis
ſuus numerus aſcribitur, ex qua poſtea reliquorum an-
norum
, v.
g. 20. 30. & c. duplicando, aut triplicando motum an
norum
10.
facilè reperiemus, necnon annorum intermedio-
rum
:
vt exemplo patebit, v. g. hoc anno 1616. currente, libet
ſcire
quantum diſtet prima Arietis ſtella ab Æquinoctio, ſeu
quanta
ſit eius longitudo.
Accipe igitur ex Catalogo eius longitudinem quæ eſt Ra-
dix
huius motus, eſtque gr.
27. 37. . 0″. poſtea accipe ex hac
Tabella
motum annorum 10.
& poſtea motum annorum ſex
quibus
ſimul poatis, vt in formula vides, atque in vnam ſum-
mam
redactis, habebis eius longitudinem, ſeu locum eius in
Zodiaco
.
latitudinem vero ſuppono eſſe ſemper eandem,
quam
Catalogus oſtendit quæ eſt gr.
7. borealis. ex quibus lo-
cum
Stellæ in cælo definitum habes.
Illud etiam notandum longitudinem huius primæ Arietis
eſſe
tantam, quanta etiam eſt præceſſio Aequino&
ij. Neque
vero
neceſſe eſt ad datos dies aut menſes hunc motum com-
putare
, cum ob ipſius tarditatem, ne vno quidem anno mi-
nutum
vnum conficiant.
FORMVLA EXEMPLI.
22
# Gra. # Min. # Sec.
# 0 # # .
Rad
. 1600 # 27 # 37 # 0
Anni
10 # 0 # 0 # 30
Summa
. # 27 # 50 # 36. Longitudo.
Libet nunc curioſitas per pulchræ gratia inda-
gare
quibuſnam in Stellis fuerit æquinoctiũ ver-
num
initio Orbis conditi, quod pro altero huius
calculi
exemplo erit.
Erat igitur prima Arietis
anno
ab Vrbe condita 466.
ab orbe vero condito
3832
.
ſecudnum noſtram clarorum Mathemati-
corum
Chronologiam, poſt æquinoctium gr.
2.
nam vt refert Ptolemęus tunc eam ibi Timocha-
ris
depræhendit:
cum igitur, ſecundum noſtram
hypotheſim
, ſtellæ conficiant gr.
1. in annis 70.
menſibus
7.
ſequitur duos illos gradus ſuperaſie
in
annis 141.
quibus detractis ex 3832. remanent
3691
.
anno igitur ab Orbe condito 3691. erat prima Arietis in ipſiſſima ſectione verna. Eratautem is annus
ab
Vrbe condita 325.
(qui remanent detractis annis 141. ab annis 466. ab Vrbe condita, quando Timocharis
obſeruauit
) quod tempus ferè incidit in tempus obſeruationum Metonis, &
Euctemonis, qui ſolſtitia, &
æquinoctia
obſeruarunt;
qua tempeſtate Zodiacus eſſ aſteriſmorum coincidebat cum Zodiaco ſignorum, ſeu
primi
Mobilis:
cum pręterea oſtenſum ſit inerrantes totum Zodiacum recurrere annis 28′ 800′. perauręam
regulam
inuenies eas in annis 3691.
progreſſas fuiſſe gr. 46. nam ſi annis 28800. dant gr. 360. anni 3691. dabũt
annos
49.
Quare prima Arietis erat in ipſa mudi exordio ante æquinoctium gr. ferè 46. hoc eſt in gr. 14. ſigni
Aquarij
.
Aequinoctium autem erat propè finem aſteriſmi Tauri: diſtant enim cornua Tauri a prima Stella
Arietis
gr.
circiter 46. in qua diſtantia erat etiam æquinoctij punctum. Atq; hæc dicta ſint non tanquam vſ-
quequaque
vera, ſed ex noſtris ſuppoſitis, non leui coniectura.
Ecce tibi quo peruadat humana ſubtilitas.
Velocitas diurni motus affixarum.
LAudabilis profecto curioſitas quærere quot milliaria ſingulis horis affixæ percurrãt, præſertim, quæ
propè
æquatorem ſitæ reuoluuntur.
cui ſic ſatis ſaciendum puto; circumferentia maximi circuli firma-
menti
, vt infra oſtendam, continet ſemidiametros 88′ 000′.
qnibus diuiſis in partes, ſeu hor. 24. vni horę ob-
ueniunt
3666 {2/3} ſemidiametri terræ;
vna autem ſemidiameter continet milliaria Aſtronomica 3436 {1/2}. quare
ſi
3666 {2/3}.
per 3436 {1/2}. multiplicentur, producetur 12,589,045. nnmerus milliariorum, in vna igitur hora tot
milliariorum
milliones conficit ſtella propè æquatorem motu primi mobilis, ſeu diurno delata.
Vtrum ſtel-
la
fixa plures gyros diurnos peragat, quam Sol aut Luna?
Motus trepidationis firmamenti. Cap. IX.
PRæter motum in longitudinem, & motum diurnum, tertium nonnullis ſtellis addunt, quem trepidatio-
nem
vocant:
quo firmamentum verſus Mundi polos lentiſſimè reciprocari, ſeu accedere, & recedere ad
interuallum
min.
24′. putant. Quam quantitatem colligunt ex maxima, & minima Solis declinatione, cuius
ſupra
Tabeliam expoſuimus;
vnde colligunt maximam, & minimam eclipticæ declinationem, quam
206179Liber Decimusſeptimus. prou@@ire ex motu cuiuſdam orbis ſuperioris, qui primo firmamentum, deinde reliquum inferius cælũ im-
pellat
.
maxima vero. differentia inter maximam, & minimam eclipticæ declinationem eſt min. 24′. quæ ex
eo
oritur, quod poli eclipticæ reciprocentur verſus Mundi polos perſpatium 24′.
min. idque ſecus Colurum
ſolſtitiorum
, in quo ſunt vtriq;
poli, & mundi, & eclipticæ. Hanc trepidationem conijciunt abſolui in an-
@is
circiter 3434.
Aegyptijs. Verùm cum iſte motus ob ſuam tarditatem nondum ſatis exploratius ſit; cumq;
parua 24′. differentia oriri potuerit ex obſeruationum imperfectione, vt benè Tycho ſuſpicatur, non admo-
dum
ſolliciti eſſe debemus de hac inerrantium vacillatione.
ad hunc porrò motum efficiendum ſuperiores
Aſtronomi
ſupponunt nonam ſphæram, cuius motus poli ſint in punctis æquinoctiorum, quibus innixa mo-
ueatur
ſecumq;
pariter moueat firmamentũ eo modo quo diximus. Primus eius inuentor fuit Thebit Arabs
anno
Domini 1270.
vt patet ex noſtra clarorum Mathematicorum Chronologia.
Tandem ex tribus hiſce motibus, quibus fixę agitantur, conflatur vltimus earum motum ſpiralis, vtin pla-
netis
:
nam v. g. Stella, quæ olim erat in Tropico Cancri, ab eo ſenſim motu proprio recedens, quotidie no-
uam
reuolutionem ob diurnam conuerſionem verſus alterum Tropicum agglomerat, ad quem perueniet in
fine
Magnianni, ideſt, in annis ſolaribus 28,7000,.
Orius, & Occaſus Inerrantium. Cap. X.
PRædictos inerrantium motus ſequuntur Ortus earum, & Occaſus varij. omnis autem Ortus, & Occaſus
ſtellarum
, vel eſt Horizontalis, vel Solaris, quem Græcè Heliacum vocant.
Ortus horizontalis eſt eleua-
tio
, ſeu aſcenſio aſtri ſupra horizontem.
Occaſus horizontalis eſt depreſſio, ſeu deſcenſio aſtri infra horizon-
tem
:
hic autem Ortus, & Occaſus conſequitur ad inortum diurnum, & ideo quotidianus eſt; & ſubdiuiditur
in
alias ſpecies.
Ortus Heliacus eſt apparitio Aſtri, quod antea ob Solis vicinitatem non conſpiciebatur. Oc-
caſus
Heliacus eſt occultatio Aſtri, ita vtamplius ob Solis prupinquitatem cerni nequeat.
hic etiam in alias
ſpecies
diuiditur.
inde autem oritur, quia Affixæ motu proprio in longitudinem tardiſſimè progrediuntur,
Solautem
reſpectu earum ocyſſimè;
vnde fit vt Sol ſingulis annis inerrantes omnes aſſequatur, & proinde
fulgore
ſuo contengat;
quod eſt Heliacè occidere; eaſdem poſtea prætereat, ſuoque fulgore liberet, vtite-
rum
apparere poſſint;
quod eſt Heliacè oriri. Ortus horizontalis matutinus eſt, quando Aſtrum vna cum
Sole
mane oritur:
hunc ineptè nonnulli Coſmicum appellant. Quod ſi Solem ita præcedat vt primo conſpi-
ci
mane incipiat dicitur Ortus Heliacus.
´de hoc ortu intelligendus eſt Heſiodus, cum canit ſic.
Pleiadibus Atlante natis exorientibus, incipè Meſsem.
Illæ enim Menſe Iunio, quo Meſſis initur manè heliacè apparere incipiunt. Idem Heſiodus hæc rurſus
ahbet
;
cum verò Orione, & Syrius in medium venerit cælum, Arcturum autem inſpexerit Aurora. indicat
Autumni
tempus, quo Auroræ tempore Arcturus Heliacè apparet, &
tunc illa duo Aſtra, Orion, & Syrius
Meridianum
obſident:
quod accidit poſt æquinoctium Autumnale. Ouid. lib. 2. Faſt. hunc etiam ortum
innuit
, fic,
Iam leuis obliqua ſubſidit Aquarius vrna
Proximus
æthereos accipe Piſcis equos.
Vbi verbum, ſubſidit, ſignificat à Sole derelinqui, qui prius ipſum occultabat ſua præſentia, vnde poſtea
conſpici
poſſit.
Eodem conſilio Virg. Georg. 1.
Ggnoſſiaque ardentis decedat stella Coronæ.
Debita quam ſulcis committas ſemina.
Vbi verbum, decedat, ſignificat à Sole decedere, vel recedere, ipſo ſcilicet Sole prætereunte, ſicq; manè an-
te
Solem apparere, ideſt, heliacè oriri.
Ariſtoteles tandem, ſecundo Meteor. cum ait, quapropter & circa
ortum
Orionis, maximè fit tranquillitas;
hunc ortum Orionis, maximè fit tranquillitas; hunc ortum intelli-
git
;
vt ibi in noſtris Comment. in loca eius Mathematica explicauimus. de eodem ortu ſunt etiam illa eiuſdẽ
loci
, Eteſiæ autem ſtant poſt verſionem, &
Canis ortum, ideſt, heliacum matutinum.
Ortus horizontalis veſpertinus eſt cum veſperi occidente Sole, Stella ex oriente emergit. qui ortus Græ-
dicitur Acronychus, vti alias dictum eſt, quem vulgus Latinorum Græcè neſcientium Cronicum, &
hinc
temporalem
ineptè appellauit.
Ouid. lib. 1. de Ponto Elogia 9. hunc innuit:
Vt careo vobis ſcythicas detruſus in oras
Quatuor
Autumnos Pleias orta facit.
Autumni enim tempore veſperi demerſo iam Sole oriuntur Pleiades in oriente, tuncque primo appare-
reincipiunt
.
Occaſus horizontalis matutinus fit quando oriente Sole, Stella in occidente deſcendit infra horizontem.
ad hunc alludit Heſiodus, his; Arationem vero videlicet incipe, Pleiadibus occidentibus; quidem no-
cteſque
, &
dies quadraginta latent; rurſum verò circumuertente ſe anno apparent. Virgilius etiam He-
ſiodum
ſequutus Georg.
1. ſic,
Ante tibi Eoæ Atlantides abſcondantur,
Debita
quam ſulcis committas ſemina.
Intelligit enim tempus Autumni, quod tempus ſationis eſt, & quo Sole Scorpionem poſſidente, Pleiades in
oppoſito
Tauri ſigno exiſtentes, matutino tempore occidunt, nec amplius cernuntur.
hunc ineptè quidam
occaſum
Coſmicum appellauere.
Occaſus horizontalis veſpertinus, qui Græcè Acronychus, & barbare cronicus dicitur; fit Stella
207180De Mundi Fabrica, @um Sole infra horizontem deprimitur. quod ſi Stella, quæ in occidente veſpeti videbatur, appropinquan-
te
ei Sole apparere deſierit.
is erit occaſus Heliacus, ad quem Ouid. reſpicit lib. 2. Faſt. ſit,
Quem modo cælatum. stellis Delphina videbas.
Is fugiet viſus nocte ſequente tuos.
Loquitur enim de tertio Februarij die, cuius pridie poſt Solis occaſum apparebat Delphinus in occidente,
ſcd
tertio die a ſuperueniente Sole occultatus, vna eum eo occidebat inuiſus.
Et Virg.
-- Et aduerſo cedens Canis occidit Astro.
Ideſt, Canis cedens locum aduerſo Soli appropinquanti heliacè occidit. Porrò ex prædictis manifeſtum eſt
hunc
ortuum, &
occaſuum cognitionem neceſſariam eſſe ad intelligenda plurima loca tam Poetarum, quam
Philoſophorum
, tum rei ruſticæ Scriptorum;
ſed & maximè Medicorum; hi enim omnes rerũ tempora pet
ortus
, &
occaſus ferè ſemper heliacos deſcribunt. quam neceſſitatem ſic Virgilius exprimit:
Præterea tam ſunt Arcturi, ſydera nobis
Hædorumq
;
dies ſeruandi, & lucidus Anguis,
Quam
quibus in patriam ventoſa per æquora vectis,
Pontus
, &
ostriferi fauces tentantur Abydi.
Idem affirmat Aetius Medicinæ conſultiſſimus ſermone 3. cap. 4. ſic; quandoquidem etiam ſtellæ orientes,
&
occidentes aera mutant: vnde contingit etiam alios ventos aliter ſpirare, necceſſarium duxi hic tempora
indi
care, in quibus earum, quæ aerem palam alterant, Ortus, &
Occaſus fiunt: nam ſanorum corpora, &
multo
magis ægrorum iuxta aeris ſtatum alterantur ea igitur ſunt, Equus cum mane oritur;
cum Pleiades
oriuntur
manè, cum veſperi occidunt, &
c. quæ apud eum reperies. Galenus ipſe Medicorum princeps mo-
net
ægrotos ne ſe manibus Medicorum Aſtrologiam ignorantium committant, quia inquit, medicamina
parum
iuuant imo ſæpè nocent, temporibus incommodis exhibita:
tempora autem ex ortibus, & occaſibus
ſtellarum
pendent.
ſed primus omnium Hippocrates in lib. de aere, & aquis, inter cætera hæc habet; oportet
autem
, &
Aſtrorum ortus conſiderare, præcipuè Canis, deinde Arcturi, & Pleiadum occaſum, morbi enim
in
his maximè diebus iudicantur, alijque perimunt, alij vero deſinunt, &
c. Quamobrem operæpretium eſt,
cognoſcere
quo anni tempore, quæuis ſtella oriatur, &
occidit. quod pulchre, ac commode indicabit ſphæ-
ra
Arathæa, ſeu Globus Aſtronomicus, qucm ſupra conſtruximus;
hoc modo; eum colloca aſtronomicè, de-
inde
Stellam illam, cuius ortus, tempus quæris, ſtatue in horizonte orientali, notaque gradum eclipticæ, qui
tunc
ſimul horizontem tangit;
cum enim Sol ad illum gradum peruenerit, orientur Stella illa horizontali-
ter
, &
poſt aliquot dies etiam heliacè. poſita item Stella in horizonte occiduo, notetur pariter gradus ecli-
pticæ
eundem horizontem contingens, cum enim eo Soloccupauerit:
Stella ea veſperi horizontaliter oc-
cumbet
, cum aliquot diebus prius heliacè occiderit.
quando verò Sol fuerit in gradu huic oppoſito, Stella
eadem
manè occidet.
Maginus in ſuis Ephemeridibus exhibet Tabulam ortuum, & occaſuum præcipuarum
Stellarum
.
De ortu, & occaſum inerrantium extat Autolycus antiquus Aſtronomus, qui Olimpiade circi-
ter
120.
floruit: eum Ioſephus Auria, & traduxit, & illuſtrauit.
Aliter de Ortu, & Occaſu ſyderum ſecundum Astronom. Cap. XI.
PRædicta ortuum, & occaſuum acceptiones, communes ſunt Aſtronomis, & cæteris ſcriptoribus, quæ ve-
ſequuntur ſolis Aſtronomis ſeruiunt:
eas Ptolemæus coortus, & cooccaſus appellat: Latini Aſcenſio-
nes
, &
Deſcenſiones; quarum vſus eſt, vt per eas tempus menſuretur, quod inſumitur in ortu, vel occaſu ali-
cuius
ſigni, vel arcus Zodiaci, vel Stellæ, vel puncti cuiuſpiam.
quæ mẽſura ſumitor penes æquatorem, quip-
pe
qui vniformiter moueatur, &
horizontem pertranſeat, & ideo communis mẽſura ſic cæleſtium motuum,
vt
alias diximus:
Zodiacus verò ob ſui obliquitatem inęqualiter aſcendit, & deſcendit ſupra, & infra horizon
tem
, &
ideo menſurationi ineptus eſt.
Aſcenſio igitur Stellæ alicuius eſt arcus æquatoris à ſectione verna inchoatus, & numeratus ſecundum ſi-
gnorum
ſucceſſionem vſq;
ad horizontem ortiuum, dum Stella oriens, ipſum pariter horizontem attingit.
v. g. in hac Parmenſi eleuatione polari, quia quando Canicula, ſeu Procyon oritur, ſiue quando ortiuum ho-
rizontem
attingit, tunc arcus æquatoris inchoatus ab æquinoctio verno vſq;
ad eundem horizontem nume-
ratus
, continet gr.
102. erit aſcenfio Procyonis gr. 102. æquatoris. Deſcenſio pariter Stellæ eſt arcus æqua-
toris
eodem modo computatus, qui demerſus eſt ſub occiduo horizonte, dum ſtella occidens eundem hori-
zontem
attingit, v.
g. occidente eadem Canicula in noſtrc eleuatione tunc prædictus arcus eſt gr. 117. eiu@
videlicet
deſcenſio.
Aſtronomi præterea conſiderant aſcenſionem, & deſcenſionem arcus cuiuſuis eclipticæ, ideſt, arcũ æqua-
toris
ſimul cum oblato arcu coorientem, aut coocidentem, vnde tempus menſurant, quo totus ille arcus Zo-
diaci
emergit ab horizonte, vel ſub eo demergitur;
tantum enim eſt tempus, quantum arcus ille æquatoris
importat
;
15. enim gra. vnam horam efficiunt, & c. Has præterea omnes aſcenſiones, & deſcenſiones dupli-
citer
conſiderant;
in ſphæra videlicet obliqua, & recta; vnde eas in obliquas, & rectas diuidunt. Aſcenſio,
a@t
deſcenſio obliqua eſt arcus æquatoris cooriens, aut coocidens alicui arcui eclipticæ in ſphæra obliqua.
Aſcenſio, & deſcenſio recta arcus æquatoris, & c. cooriens, & c. in ſphæra recta. Vbi illud ſciendum media-
tionem
cæli cuiuſuis puncti, vel arcus eclipticæ eſſe pariter arcum æquatoris, qui ſimul cum aſſumpto ecli-
pticæ
arcu Meridianum circulum pertranſit, vel eſt arcus æquatoris numeratus ab æquinoctio qui pertran-
ſijt
Meridianum, dum punctum aſſumptum, vel Stella Meridianum attingit:
quapropter mediatio cæli, &
208181Liber decimusſeptimus. aſ@enſio recta ſunt ſemper æquales, nec differunt nifi quia aſcenſio recta refertur ad horizontem ſphæræ re-
ctæ
;
Mediatio verò ad Meridianum: ſed Meridianus eodem modo ſe habet ad Aequatorem, & Zodiacum,
atq
;
horizon rectæ ſphæræ, omnis enim Meridianus eſt etiam alicubi horizon ſphæræ rectæ; & omnis ho-
rizon
rectus eſt etiam alicubi Meridianus.
Cæterum Aſtronomi condiderunt Tabulas aſcenſionum recta-
rum
, ac proinde etiam mediationum cæli;
necnon aſcenſionum obliquarum omnium arcuum eclipticæ in-
cipientium
ab initio Arietis, quas huc tranſcribere noſtro inſtituto oneroſius duxi, quam vtilius;
ponam
tamen
ſolam hanc Tabellam.
Aſcenſiones rectæ, ſiue Cæli mediationes 12. ſigni Zodiaci.
11
# # # # Gra. # .
# # # # 27 # 54
# # # # 29 # 54
# # # # 32 # 12
Vbi vides quatuor ſigna ſuperiora oriri, &
&
cælum mediare cum gr. 27. 54′. quæ eſt eo-
rum
aſcenſio recta, &
cæli mediatio. ſic qua-
tuor
ſigna media cum gr.
29. 54′. tãdem qua-
tuor
inferiora gr.
32. 12′. quæ ſunt eorum
aſcenſiones
rectæ, ſeu cæli mediationes.
Por-
ex ſphæra materiali fabrefacta facilè erit
vnicuiq
;
volenti, aſcenfiones omnes rectas, &
obliquas
cuiuſuis puncti, vel arcus inuenire.
hac ratione rectas aſcenſiones reperies, applica gradum eclipti-
oblatum circulo meridiano, &
numera gradus ab initio ęquatoris vſq; ad meridianum procedendo ab oc-
caſu
ad ortum, ij enim conflant aſcenſionem rectam illius gradus, ſeu etiam mediationem cæli.
ſimiliter pote-
ris
reperire omnes aſcenſiones obliquas graduum omnium apud horizontem quemuis;
necnõ omnes aſcen-
ſiones
tam rectas, quam obliquas, quorumlibet arcuum eclipticæ.
verum quiddam hic mirum conſiderandum
occurrit
, arcus nimirum omnes primæ quartæ Zodiaci quæ habet gr.
90. inchoati ab initio , & deſinentes
vbicumq
;
habere aſcenſiones rectas ſe minores, in fine tamen quartæ, ideſt, in fine , totam quartam habere
aſcenſionem
rectam ſibi æqualem.
ſic in preſenti Tabella, vides arcum , habere aſcenſionem rectam 25. 54′.
ſe minorem, & arcum conſtantem ex , & , ideſt, gr. 60. habere aſcenſionem rectam gr. 57. 48′. adhuc ſe mi-
norem
:
totam verò quartam, ideſt, , , , quæ habet gr. 90. habere aſcenſionem rectam gr. 90. ſibi æqua-
lem
.
idem pulchrè contemplari poteris inſphæra materiali promouendo lente primum mobile ad occiden
tem
, &
interim dum partes Zodiaci meridianum pertranſeunt, vel horizontem rectũ, intuere partes æqua-
toris
eas concomitantes, &
oculis ipſis rem totam percipies, & intelliges. de alijs verò quartis tibi iudi-
candum
relinquo.
Lumen affixarum. Cap. XII.
QVæritur num recipiant lumen à Sole, ac proinde aliena Solis luce reſplendeant, ſicuti Luna, Venus, &
cæteri
planetæ.
Reſpondeo igitur probabiliter exiſtimandum eſſe, eas a Sole luminum parente collu-
ſtrari
, lucemq;
ab eo gratis acceptam, gratis quoque terrigenis mortalibus reflectere: vmbras vero
omnes
ſurſum proijcere:
quæ quantæ ſint nimis curioſum eſt indagare. Ego tamen poſita earum à Sole di-
ſtantia
13000.
ſemid. terræ, comperi ſtellas primæ magnitudinis vmbram proijcere ſemid. terræ 65000. lon-
gam
, quod ſane mirum eſt.
conicæ tamen erunt, quoniam affixæ primæ magnitudinis ſunt minores Sole,
vt
mox apparebit.
Sed cur ſcintillant, & præ cæteris nonnullæ maximè, vti Procyon, & Syrius? Exiſtimo ſcintillationem
ſtellarum
nihil aliud eſſe quam tremorem quendam luminis apparẽtem propter intercurſantium vaporum
variam
infractionem.
cuius rei primum ſit argumentum, quòd illæ, magis ſcintillant, quæ horizonti propio-
res
ſunt, vbi ſcilicet maior halituum aſcendentium turba exiſtit;
quæ verò vertici propiores, minus, vbi vide-
licet
halituum minor multiplicatio exiſtit, ita vt ſupra 45.
gr. altitudinis ab horizonte (vbi ſecundum proba-
tiores
Aſtronomos, ſenſibilis refractio deſinit) nihil micent.
ſecundum ſit, quod Luna, Sol, & quoduis aliud
obiectum
ob fumum interpoſitum tremere videntur, qui tremor, ſi parua eſſent obiecta ſecundum apparen-
tiam
, vti ſunt ſtellæ, diceretur ſcintillatio.
qui tremor tanto magis apparet, quãto longius à nobis obiectum
fuerit
.
quare minimè mirum ſit, ſi cæteris paribus planetæ, qui nobis propiores ſunt quam fixæ, minorem
quoq
;
quam ipſæ ſcintilationem exhibent. præterea planetæ cum ſint affixis maiores, magnitudine hac ſua,
melius
refractioni, ac tremori reſiſtunt, vti de Sole, &
Luna ſupra tactum eſt. Lapilli ſub currenti aqua tre-
muli
, &
veluti ſcintillantes ſpectantur; quippe quod in ſtellis efficlt intercurſans halitus, in lapillis ſupra cur-
rens
aqua efficiat.
Porrò Procyon, & Sirius, quamuis magnitudine ſua nonnullos planetas adæquent, valde
tamenſcintillant
, quoniam in noſtris regionibus vix ad altitudinem 45.
graduum aſcendunt, ſed vt pluri-
mum
propè horizontem pone multos vapores incedunt, ac propterea tremuli, &
micantes apparent, idque
minus
quò altius meant.
vide P. Chriſtophorum Scheiner de cæleſtibus refractionibus.
Figura affixarum. Cap. XIII.
OStenſum eſt Terrã, Aquam, Lunam, Venerem, Solem, globoſa eſſe corpora; vnde pariter reliquos Pla-
netos
globoſos eſſe credidimus.
ijſdem igitur rationibus exiſtimandum eſt inerrantes quoq; ſphærica fi-
gura
eſſe præditas.
209182De Mundi Fabrica,
Magnitudines affixarum. Cap. XIIII.
QVemadmodum in cæter is aſtris duo neceſſaria fuerunt ad eorum veras magnitudines indagandas, ita
etiam
in affixis, diſtantia videlicet earum a medio Mundi;
necnon earum apparens diameter. Porrò
veteres
Aſtrologiæ cultores, Hipparchus, &
Ptolemæus hanc partem veluti abſtruſam, & altam,
attingere
non ſunt auſi.
Albategnius tamen vir Arabs improbo auxu affixarum etiam magnitudines ſubti-
liter
admodum aggreſſus eſt;
quas poſtea recentiores multo adhuc certius depræhenderunt: vt igitur vtro-
rumq
;
ſubtiliſſimas indagationes explicemus, præmittenda prius ſunt illa duo, quæ modo commemoraui.
Ac primo de earum diſtantia à medio ſic ſtatuendum; cum oſtenſum ſit ex Tychone ſupremos Saturni cir-
cuitus
à medio attolli ſemidiametris terræ 12′900′.
conueniens eſſe putandum eſt, affixas paulò altius collo-
catas
eſie.
præterea cùm craſſities firmamenti incerta ſit, ac proinde incertnm an omnes affixæ ſint in eadem
altitudine
, vtaliquid medio loco ſtatuamus, ſtatuemus cum recentioribus affixas à centro terræ ſemidiam.

terræ
14′000′.
plus minus attolli. Secundo de earum apparenti diametro: diligenti inſpectatione habita
depræhenſa
eſt diameter apparens ſtellarum primæ magnitudinis minuta 2′.
adimplere. talibus præmiſſis
hanc
Albategnius in libro de ſcientia Stellarum inibat rationem.
imaginabatur triangulum vti præſens, in
quo
E C.
referret mediocrem Solis à terra diſtantiam, quæ eſt 1142. ſemid. terra. C D. referret ſemidiame-
110[Figure 110] trum Solis apparentem, min.
15 {1/2}. E A, referret diſtantiam
affixarum
prædictam, ideſt,
ſemidiam
.
14′000′. A B. refer-
ret
ſemidiametrum Solis ap-
parentem
in firmamento, vbi
ſunt
aſſixæ, ſiue interuallum
illud
, quodapparẽs ſemidiam.

Solis
in firmamento occupare
videtur
.
quoniam vero diame-
ter
apparens Stellæ primi ordinis eſt min.
2′. ideo erit ferè pars octaua totius A B. repræſentetur igitur in
A
F.
parte octaua totius A B. quoniam igitur ſunt duo triangula ſimilia E C D. E A B. erit vt E C. ad C D.
ita
E A.
ad A B. ideſt, erit vt 1142. ad min. 15 {1/2}. ita 14′000′. ad 190. ferè per auream regulã. qui numerus 190.
ſignificat
in interuallo A B.
contineri min. 190. ex ijs, ſiue eiuſdem magnitudinis cum min. 15 {1/2} quæ ſunt in
C
D.
quia verò A F. eſt pars ferè octaua totius A B. ſiue min. 190. erit A F. min. circiter 24′. ex ijs, quorum
15
{1/2}.
conflant ſemidiam. Solis. 31′. verò totam diametrum Solis. quare proportio diametri Stellæ ad diame-
trum
Solis, erit vt 24.
ad 31. ſiue fere vt 4. ad 5. quare & proportio ſphærarum erit ferè ſubdupla, ideſt, vna ex
dictis
Stellis erit quaſi dimidia Solis, porrò cum Sol ad terram ſit vt 140.
ad 1. Stella, quæ eſt Solis medietas
erit
vt 70 ad terram, ideſt, terram ſeptuagies adæquabit.
Aliter ex ijſdem præmiſſis ex Tychone ſic; cum habeamus ſemidiametrum firmamenti cognitam in ſe-
midiametris
terræ, habebimus etiam eiuſdem ſemicircumferentiam in ijſdem ſemidiametris, eſt enim ſe-
midiameter
ad circumferentiam vt 7.
ad 22. igitur per auream regulam, erit vt 7. ad 22. ita 14′000′. ad
44′000′
.
ſemicirculum firmamenti. videndum nunc eſt, vnum minutum firmamenti quot ſemid ametros
contineat
.
diuidantur ergo 44′000′. vel breuitatis cauſa 22000. ſemidiametri per gradus 90. ideſt, per mi-
nuta
5400.
ſic enim diuidetur quadrans per quadrantem; erit autem quotiens 4 {1/15} ferè. quare vnum minu-
tum
firmamenti continet ſemidiam.
4 {1/13}. Et quia diameter apparens Stellæ eſt min. 2. ideo apparens Stellæ
diameter
continebit 8 {2/13}.
ſemidiam. terræ, ideſt, diametros terra 4 {1/3}. cum ergo nota ſit proportio diametro-
rum
, nota quoq;
euadet proportio ſphærarum, eadem ferè quæ ſupra, vt 70. ad 1.
Aliter tandem practicè ex conſtructione trianguli iſoſcelis, cuius latera contineant ſemidiam. terræ 1400
baſis
vero contineat min.
2. vt in planetis fecimus.
Eadem methodo reperit Tycho Stel@as ſecundæ claſſis terræ molem continere vicies, & octies, ideſt, eas
eſſe
ad terram, vt 28.
ad 1. Stellas tertij ordinis eſſe ad terram, vt 11. ad 1. quarti honoris eſſe ad terram vt 27.
ad 8. quinti paulo terram ſuperare. ſexti paulo a terra ſuperari. Atq; hæc de affixis iam inde ab origine mun-
di
cognitis ſufficiant, nunc ad nuper cognitas, ac mortalibus noua tranſeamus.
210183
LIBER DECIMVSOCTAVVS
DE
NOVIS STELLIS.
Nouas Stellas aliquando apparere. Cap. I.
QVemadmodum in ea cæli parte, quæ planetarum regio eſt, non rarò adſcititij, ac neoterici
planetæ
apparent, qui Cometæ dicuntur, quippe qui naturam illius regionis errat cam @@o
particulari
modo imitantur:
ita etiam in firmamento, quæ affixarum regio eſt, noua Mun-
do
ſpectacula aliquando præbent repentina ſydera, quæ firmam cæleſtis illius partis natu-
ram
ſequuntur;
atque omnia inerrantium accidentia pro tempore, imitantur. conuenien@
igitur
eſt, vt abſoluta ęternarum ſtellarum tractatione de nouis nunc diſſeramus.
Naſci igi-
tur
noua interdum ſydera teſtis eſt Plinius qui lib.
2. cap. 24. de repentinis ſyderibus, ſic in-
quit
;
namque & in ipſo cælo ſtellæ repente naſcuntur. rurſus cap. 26. de quadam tempore Hipparchi exorta
ſtella
, hæc habet illuſtria, atq;
magnifica verba. Idem Hipparchus nunquam ſatis laudatus, vt quo nemo ma-
gis
approbauerit cognationem cum homine ſyderum, animaſq;
noſtras cœlo dignas eſſe; Nouam Stellam,
&
aliam ſuo æuo genitam depræhendit, eiuſq; motu, quo die fulſit ad dubitationem eſt adductus anne hoc
ſæpius
fieret, mouerenturque &
, quas putamus affixas: idemq; auſus rem etiam Deo improbam annume-
rare
poſteris ſtellas, ſyderaq;
ad normam expangere organis excogitatis, per quæ ſingularum loca, & magni-
tudines
ſignaret, vt facilè ex eo decerni poſſet, non modo an obirent, naſcerenturuè;
item an creſcerent, mi-
nuerenturuè
, cælo in hæreditate cunctis relicto, ſi quiſpiam, qui rationẽ eam caperet inuentus eſſet.
hæc Pli-
nius
.
vixit autem Hipparchus ſecũdum noſtra clarorum Mathematicorum Chronologiam ante Chriſti Do-
mini
aduentum annis ferè 125.
Hanc vero Hipparchi re vera Stellam, non autem Cometam fuiſſe omnes fermè præſertim probatiſſimi
noſtri
temporis Aſtronomi conſenſere.
quod mirum enim ſi Cometa tunc apparuiſſet? nonne Cometarum
apparitiones
adeò frequentes ſunt, vt nulla ſit penè cuiuſuis hominis ætas, quin plures ſe conſpiciendos præ-
beant
.
quorſum enim tanta huius ſyderis commemoratio? Præterea ſi Cometas fuiſſet; cur inde Hipparchus
fuiſſet
impulſus, vt inſtar alterius Atlantis, onus illum aſſumeret grauiſſimum, vt omnes firmamento affixas
organis
obſeruatas, ac dinumeratas poſteris commendaret, vt inde conſtare poſſet, anne aliæ nouæ ſtellæ in
poſterum
orirentur?
Quare nemini dubium ſit Hipparchum ſydus aliquod re vera recens cæteris perſimile,
&
à Cometis diuerſum ſuo tempore obſeruaſſe. quale tamen, aut quantum tuerit, & quandiu luxerit, cætera-
que
accidentia ignorantur;
cum nec Plinius ea tradat, nec in operibus Hipparchi ſuperſtitibus, quod ſciam,
de
ea, mentio vlla habeatur.
Atq; hæc eſt prima ſtella, quam repentinam Mundo affulſiſſe ex hiſtorijs certo
affirmare
liceat:
quamuis anteactis ſæculis plures alias; ſed tamen non obſeruatas, effulſiſſe par ſit credere.
Hiſtoriographi enim non diſcernere norunt inter ſtellas nouiter exortas & Cometas; ſed quod magis ſolẽne
eſt
omnes nuperas Cometis accenſent.
qui autem eas noſſent, aut animaduerterent pauciſſimi olim reprie-
bantur
:
quapropter niſi magnæ, atq; illuſtres valdè ext@terint, nemine eas adſpectante, ac ſuſpiciente ignotę
præterierunt
.
quod maximè hinc comprobatur, quia hac noſtra ætate, qua non pauci ſtellarum obſeruatores
extiterunt
, iam tres nouæ ſunt depræhenſæ, de quibus infra dicemus.
plures videlicet in annis 35. quam in
anteactis
quinque annorum millibus.
Quapropter ſi ſtellarum, ac cæleſtis militiæ haberemus excubias, non
deeſſent
ſingulis ætatibus ſua ſydera aduentitia.
De Stella noua Caſſiopeæ anni 1572. Cap. II.
ASæculo Hipparchi vſq; ad annum Domini 1572. interceſſere anni amplius 1170. quibus nouum ſydus in
octaua
ſphæra effulſiſle certo affirmare non auſim, etiamſi ob rationes ante allatas id credam, idemque
nonnulli
, dubia tamen ſcriptorum authoritate, affirmare cupiant.
de hoc igitur, quoniam in ſe multa conti-
net
admiranda deinceps ſummatim dicendum erit.
Igitur circa initium Nouembris anni 1572. labentis, hęc
primo
toti mundo in conſtellatione Caſſiopeæ illuxit, atq;
oculos omniũ ad ſe alliciens conſpecta eſt; quam-
uis
putem prius exortam eſſe, &
quidem minorem, ſed non animaduerſam, quis enim ad ſtellas ſingulis no-
ctibus
cuſtodias, aut vigilias adhibet?
at niſi nouum ſydus ſua magnitudine, ac ſplendore ſe oſtentet, quis il-
lud
animaduertat?
Durauit autem per totum annum ſequentem 1573. & inſuper vſque ad menſem Martij
anni
1574.
Forma eius fuit rotunda ſicuti aliarum ſtellarum, ſcintillantes radios vndiq; eiaculans. Magni-
tudo
eius apparens ab initio omnes affixas, etiam primi honoris excedebat, ita vt maximum Veneris iubar
proximè
æmularetur, albicante, claro, ac ſplendenti lumine.
& non ſecus ac Venus in ipſo meridie, aere, ſe-
reno
diſcretè videretur;
quam magnitudinem paulatim minuebat, donec prorſus euaneſceret.
LOCVS eius in firmamento fuit inter Caſſiopeæ ſtellas in cathedra, in confinio via lactea boreali, diſta-
bat
à polo mundi arctico gr.
28. 13′. igitur eius declinatio fuit gr. 61. 47′. longitudo eius gr. 36. 54′. ideſt, in
gr
.
7. . latitudo eius gr. 54. Porrò retinuit ſemper eandem circumuicinis ſtellis diſtantiam, & poſitionem
vſq
;
ad finem quare in firmamento mobili hæſit.
211184De Mundi Fabrica,
MOTVS igitur ei proprius nullus fuit, ſed ſola conuerſione diurna reuoluebatur.
DISTANTIA eius à centro Mundi. Aio vna cum omnibus Aſtronomiæ conſultiſſimis, qui eam ſum-
ma
diligentia obſeruarunt, eam ſupra omnia elementa, ac ſupra omnes planetarum regiones in ſirmamento
inter
affixas effulſiſſe.
Primo quia forma eius, & ſpecies cæteris inerrantibus erat ſimillima. Secundo quia
lumine
claro, &
puro genuinas firmamenti ſtellas æmulabatur. Tertio ſcintillatio eximia, ac præ cæteris lu-
minibus
corruſcans apertè indicabat eam inter micantia ſydera, quibus propriè, ac ſemper ea competit ſibi
locum
vindicaſſe.
Quarto immobilitas eius in eodem firmamenti loco idem atteſtatur; quod euidens argu-
mentum
eſt eam in parte cæli inerrante extitiſſe.
Cometæ enim quia in parte cæli errante exoriuntur, ideo
ſicuti
planetæ genuini, motu proprio pererrant.
Verum Aſtronomicas rationes, & quidem fortiores afferamus, eas nimirum quæ à parallaxibus petuntur.
Primus modus indagandæ parallaxeos eſt hic. ſi ſtella in diurna conuerſione ſeruauerit ſemper eandem di-
ſtantiam
a vicinioribus ſtellis, ideſt, tam propè horizontem, quam propè verticem, nullam exhibet paralla.

111[Figure 111] xim.
ſi verò diſtantiam variat parallaxim habet. Exemplo ſit figu.
ra, in qua terra E F. I K. cælum ſtellæ nouæ obſeruandæ H L G
meridiano
in firmamento deſcriptus.
L, polus arcticus circa quem
ſtella
noua gybat.
Loca eius obſeruata erant in meridiano, in eo
enim
modo apparebat humillima, vt in B, inferiori;
modo altiſſi-
ma
vt in B, ſuperiori.
obſeruator ſit in E, ſuperficie terræ: ſi igitur
ſtella
obſeruanda fuerit infra firmamentum in gyro I K, obſerua-
tor
eam videat primo in B, inferiori in firmamento eritque B, lo-
cus
verus viſus, verus vero ſit A, &
ducatur linea F A: erit igitur
arcus
B A, parallaxis ſtellæ.
ſit etiam apud ſtellam C, fixam. poſtea
ob
conuerſionem diurnam quando ſtella erit in I, apparebit in al-
tero
B, altiſſima, eritq;
eius locus verus A, ſupra B, viſum, vt prius;
ſed
tamen propinquior eidem ſtellæ C, quæ modo infra A, erit, ſed
vicinior
loco viſo B.
hæc autem diſtantia inter B C, erit nunc mi-
nor
, quia vt alias dictum eſt, parallaxis B A, minor eſt propè verti-
cem
, quam propè horizontem.
quod quidem euenit ſi ſtella ſit in-
fra
firmamentum.
ſi verò ſtella obſeruanda ſit in ipſo firmamento-
vtin
B, vbi apparet, retinebit ſemper eandem diſtantiam ab affixa C, tam infra polum, quam ſupra.
ratio eſt,
quia
linea viſiua E B, nullibi ſecabit linea F A, ſed in firmamento vtraque ſeparatim deſinet, ideſt, nulla erit
parallaxis
, quæ ſtellam B, nouam, ſtellæ fixæ C, apud verticem magis vniat, quàm apud horizontem, vt fi-
guram
conſideranti patet.
quoniam verò ſtella noua anni 1572. ſeruauit ſemper eandem diſtantiam ab ijſdẽ
vicinis
ſtellis, tam propè horizontem, quam propè verticem, ideo nullam habebat parallaxim, &
conſequen-
ter
altiſſima erat à medio.
Aliter parallaxim ad polum L, perſcrutantur; ſi enim Stella B, tam infra, quam ſupra polum ſemper æqui-
diſtiterit
a polo, ſignum eſt nullam adeſſe parallaxim.
quod ſi propè horizontem infra polum, magis a polo
diſtiterit
, quam ſupra, parallaxis adeſt.
vndc neceſſario ea ſtella infra firmamentum in regionibus erraticis
exiſtet
.
Atqui noſtra ſtella in vtroq; ſitu ſemper diſtitita polo exactè gr. 28. 13′. ergo nulla ſuberat parallexis,
quæ
eam in fra firmamentum detraheret.
Aliter etiam, & quidem ſolertur per ſolum filum, eo modo quo in Cometis.
Prædicti tres modi vſui ſunt in eodem obſeruatoris loco; verum etiam ex diuetſis locis, diuerſiſq; obſer-
uatoribus
eam rimantur, vti ſuperius de Cometis diximus;
nam ſi aſtrum ſit infra firmamentum, atq; ex locis
valdè
diſſitis conſpiciatur, non apparebit vbiq;
locorum in eodem cæli puncto; ſicuti enim cum plures in eo-
dem
templo ex diuerſis locis pendentem Lychnum intuentur, eum iuxta diuerſum lacunaris punctum putãt
eſſe
, quæ viſus varietas eſt quædam parallaxis.
ſi verò Lychnus ſit laqueari affixus, omnibus, qui ſunt in tẽplo
videtur
eſſe in eodem loco, ideſt, nullam aſpectus diuerſitatem efficiet;
ſic firmamentum eſt Mundi lacunar,
Lychni
ſunt ſydera;
quornm quæ infra ipſum ceu penſilia ſunt, vti ſunt planetæ, & Cometæ. quæ propterea
in
diuerſis firmamenti locis, ex diuerſis terræ locis, conſpecta cernuntur.
vnde nec eandem cum proximis
ſtellis
configurationem, vel diſtantiam habere videntur.
At ſtella hæc noua Caſſiopeæ vbiq; loco rum viſa
eſt
in eodem cæli puncto;
nam Valentiæ in Hiſpania Hieronymus Muſonius Mathematicum profeſſor, in
Sicilia
Franciſcus Maurolycus inſignis Mathematicus, demum in Dania Tycho magnus ille obſeruator, in
locis
adeò diſiunctis, eam cum vicinis ſtellis eandem ſemper ſeruaſſe diſtantiam, ac proinde nullam habuiſſe
parallaxim
depræhenderunt.
Vnde conſequens eſt eam ſupra omnes errantium regiones conſtitiſſe.
FIGVRAM eius fuſſſe ſphæricam exiſtimo ijſdem rationibus, quibus & reliquas mundo coæuas eſſe
rotundas
.
omnia enim eius accidentia vti ſupra vidimus erant communia cum alijs inerrantibus, quare idem
de
figura exiſtimandum eſt.
MAGNITVDO eius vera, eodem prorſus modo, quo in ſtellis perpetuis, reperitur; eandem diſtan-
tiam
à medio mundi obtinent, quæ eſt ſemidiam.
terræ 14′000′. diameter autem apparens huius, cum ma-
xima
apparuit, fuit 3 {1/2}.
ex quibus duobus principijs, modis alias traditis, elicitur eius magnitudo ad terram
collata
, quæ ſanè mira eſt, nam terram 360.
vicibus adæquauit. De hac Tycho edidit integrum Tomum,
&
alij plures de eadem varia Opuſcula conſcripſerunt, quæ omnia cum eodem Tychonis Tomo ſunt edita.
212185Liber Decimusoctauus.
De recenti Stella in Cygno exorta anno 1600. Cap. III.
DISTANTIA eius à centro mundi. eodem Rurſus enim anno 1600. nouum mundo ſpecta culum edi-
dit
firmamentum, nouã videlicet Stellam in ſummo Cygni pectore, quæ prę pręter alia hoc vnum maximè
mirũ
habet, quod iam per annos 16.
ibi affixa, & immota inter alias inerrantes, ceu cæleſti ciuitate donata pe-
rennat
.
altitudo igitur eius à centro mundi, erit vt in præcedenti ſemid. terræ 14000.
LOCVS eius in firmamento, & in confinio colli, & pectoris Cygui, eiuſq; longitudo eſt in gr. 16. 18′.
Aquarij. Latitudo borealis gr. 55 {1/2}.
MOTVS in ea nullus præter diurnum, eundem enim ſemper retinuit ſitum in Cygno, ideſt, nullam ſor-
tita
eſt parallaxim.
FIGVRA eius rotunda, vtin alijs.
MAGNITVDO eius eſt tertij ordinis, vnde non admodum ſpectabilis, quapropter nonnulli de eius
nouitate
dubitarunt;
putarunt enim eam vnam eſſe perennium ſtellarum, ſed tamen propter ipſius medio-
critatem
nemini antea, aut obſeruatam, aut à præteritis ſtellarum cenſoribus prętermiſſam:
quam dubitatio-
nem
ſic tollam.
Primo. Hæc ſtella omiſſa eſt ab Hipparcho, qui auſus fuit annumerare poſteris ſtellas, eaſq;
ſuis loci s in firmamento conſignare, ſuaſq; ſingulis magnitudines definire, vt facilè inde poſteri diſcernere
poſſent
non modo an obirent, naſcerenturuè, ſed an omninò aliquæ tranſirent, mouerenturue.
item an cre-
ſcerent
minue renturuè, cælo in hæreditatem cunctis relicto:
ex Plin. lib. 2. cap. 6. cum ergo nec in eius catalo-
go
, nec in eius Commentario in Aratum, vbi de ſtellis Cygni de induſtria agitur (quæ opera adhunc extant)
eam
ſilentio prætereat, quid aliud nos docet, quam poſt tot ſæcula tandem illud accidere, quod ipſe dubitare
cæperat
, in ſummo videlicet cælo nouas, diuturnaſq;
ſtellas naſci poſſe? Secundo, neq; Ptolem. in ſuo ſyde-
rum
catalogo huius ſtellę meminit, quem ab Hipparcho acceptum correxit, &
locupletauit. Tertio tandem
Tycho
Brahe, qui noſtra tempeſtate veterem illam Hipparchi curam, per tot ſæcula neglectam reſumpſit, vt
ſtellas
omnes accuratè dinumerarit, ſuiſq;
locis, ac magnitudinibus cenſuerit, cur hanc tacitam, & incomme-
moratam
reliquit?
præſertim cùm ducentas alias a veteribus omiſſas, & quidem hac minores numerauerit
diligenter
?
veruntamen hæc in eius monumentis nuſquam reperiri poteſt. Quarto, accedit hiſce mutis te-
ſtibus
loquentium authoritas, Gulielmus enim lanſonius primus profitetur ſe hanc ſtellam nouam annotaſ-
ſe
, cum anno 1600.
nouam globi Aſtronomici editionem pararet. Eius vero authoritas plurimum valere
debet
, quippe qui vnus ex Tychonis diſcipulis in aſtrorum notitia, &
obſeruatione erat verſatiſſimus. Quin-
to
, ne ſim longior, loannes Keplerus, &
P. Clauius cæteriq; ſydernm ſtudioſi, eam proculdubio nouam re-
cipiunt
.
MAGNITVDO autem eius vera eadem erit cum ſtellis tertiæ magnitudinis quæ adæquabat, terram
igitur
continebit vndecies.
Cæterum ſtella hæc, omnes tam Cometas, quam nouas ſtellas diuturnitatem iam ſuperat. hoc enim anno
1616
.
iam annum agens decimum ſextum inuariata adhuc perſeuerat. vide Kepleri opuſculum de hac ſtella.
De Stella noua in Serpentario exorta anno 1601. Cap. IV.
ANno tandem 1604. die 9. Octobris, nouum ſydus ac mirè flammans affulſit in ſerpentario.
FIGVRA rotundam ſine vllo cincinno, aut barba, clarè ſcintillans, fixis ſimillimum, emicanſq; colo-
res
Iridis circumquaque.
Magnitudine apparenti ſuperabat omnes ſtellas primi honoris, adeo vt Venerem
fulgidiſſimam
adæquaret.
MOTV nullo proprio ciebatur, ſed ſolum diurna vertigine; eandem enim ſemper poſitionem cum ſtel-
lis
Serpentarij retinuit;
hæſit enim in ipſius genu ſiniſtro, & in limbo Galaxiæ. Longitudo eius fuit in gr. 18.
Sagittarij. Latitudo borealis gr. ferè duorum. Parallaxis nulla durauit vſq; ad anuum 1605. initioq; Februa-
rij
extincta eſt.
quare per ſeſquiannum quaſi illuxit. Cum igitur magnitudine, ſplendore, ſcintillatione, im-
mobilitate
, atq;
omnes parallaxeos carentia, cæteris affixis eſſet ſimillima, eam merito Aſtronomi inter cæ-
teras
affixa in firmamento locarunt.
DISTANTIA eius igitur fuit 14′000′. ſemid. terræ, & quia eius apparens magnitudo fuit eadem cum
noua
Caſſiopeæ, ideo etiam.
MAGNITVDO eius vera fuerit eadem, terræque 360. vicibus adæquabitur. vide Ioannem Keple-
rum
de ea.
Illud porrò conſideratione dignum eſt, tria hæc noua ſydera in Galaxia effulſiſſe, vt quemadmodum ea
quoddam
ſtellularum agmen eſt, ita etiam nouarum ſtellarum quoddam ſeminarium.
Cum itaque tam breui annorum 34. interuallo, mea hac ætate, tria noua effulſerint aſtra, ſeu potius ob-
ſeruata
ſint, quis addubitare poterit cæteris ætatibns ſua ſydera defuiſſe, niſi vigiles ſtellarum defuiſſent
obſeruatores
?
Appendix de generatione, & materia nouarum Stellarum. Cap. V.
HIc Phyſiologi valde ſolliciti ſunt de hac ſtellarum nouitate, deque materia, cum cęlum à nouitate, ac ge-
neratione
immune exiſtiment.
Iudiciarij vero circa cauſam finalem valdè ſomniant, ac multa
213186De Mundi Fabrica, niſcuntur. Verum nos iſthæc miſſa faciamus, cum extram noſtram ſint ſphæram. Non abſurdam tamen opi-
nionem
puto dicentium ſtellas haſce nuperas non eſſe nouiter generatas;
ſed ſimiliter ac de Cometis dixi,
nouiter
tantum apparere, eo quòd in firmamento rectè aſcendant, ac deſcendant, vnde etiam earum apparẽs
magnitudo
reddatur varia.
ſed cur ſtella Cygni non mutat apparentem magnitudinem? fortè quia hæc adeò
lentè
mouetur, vt nondum ſenſibiliter inde mutata ſit.
hæc autem opinanter circa quæſtiones phyſicas de
materia
, aut generatione, &
c. de his ſtellis pluras habent Tycho, & Keplerus, non pauca etiam Clauius in ſua
Sphæra
, qui ferè omnia prædicta affirmat.
Conſectarium de ipſo Firmamento. Cap. VI.
SI qua pars cæli duritie, ac firmitate Prædita eſt, proculdubio erit firmamentum; videmus enim in eo ſtel-
las
affixas atque adinuicem immotas omnes ſimul ſupra mundi polos ordinatè, ac ſphæricè moueri, ideſt,
perinde
ac ſi corpori ſphærico affixæ vna cum eo reuoluerentur.
quod euidens ſignum eſt firmitatis illius, &
cauſa
ſimul cur vocatum ſit firmamentum.
LOCVS eius ſiue diſtantia a terra patet ex prædictis.
FIGVRAM autem eius eſſe ſphæricam motus ipſe ſtellarum indicat, vt ſuperius cum de figura mundi
tractaremus
oſtendimus;
vnde cum oſtenſum ſit mundũ eſſe ſphęricum, ſequitur pariter firmamentum pręſer-
tim@ſecundũ
extimam, ac conuexam ſuperficiem eſſe globoſum, cum hoc ſupremum ac vltimum cęlum ſit, ex
ijs
quæ Aſtronomi probatiores norunt, ſitq;
propterea veluti totius mundi tectum, ac culmen ſphæricum.
MOTVS eius ijdem ſunt, qui affixarum de quibus ſuperius ſatis.
MAGNITVDO eius ſic habetur; oſtendimus diſtantiam affixarum eſſe 14000. ſemid. terræ, quare to-
ta
diameter firmamenti, ſeu mundi totius contin ebit 28′000.
ſemid. terræ, ac proinde maximus firmamenti
gyrus
continebit ſemid.
88′000. quæ efficiunt milliaria aſtronomica 312′412000. quanto verò ſit eius ſolidi-
tas
vel craſſities, quamuis par ſit eam putare immenſam, nihil tamen certi aſſerimus.
Cum autem firmamen-
tum
ſit mundi pars ſuprema, quæ cęteras omnes complectitur, eiuſq;
diam. nota ſit in diametris terræ, ſaltem
qua
ſtellæ fixæ a terra diſtare neceſſe eſt, facilè erit totius mundanæ ſphæræ magnitudinem ad terræ magni-
tudinem
conferre;
ſi nimirum cubi diametrorum vtriuſq; exhibeantur. diam. terræ eſt 1. diam. totius mundi
ſaltẽ
eſt 14000.
terræ eorum cubi ſunt 1. & 2′744′000′000′000′. ea igitur eſt proportio terræ ad totum mundũ.
COROLLARIVM.
De
noua Sphæra, & primo mobili ſupra firmamentum, confictis ad omnes motus
fixarum
ſaluandos. Cap. VII.
SVpra firmamentum ſolent communiter Aſtronomi nonum cælum, ſeu ſphæram nullo aſtro, aut lumine
inſignitam
ſupponere;
cuius officium ſit, vt ſupra diximus, mouere firmamentũ motu trepidationis. cum
enim
putent ipſum firmamentum a ſe moueri in long itudinem, conſequenter etiam putant ipſum motu tre-
pidationis
non a ſe, ſed ab alio cieri debere;
quandoqu@dem philoſophicum dogma ſit, corpus vnum ſimplex
natura
ſua, moueri vno tantum ſimplici motu;
extrinſecè autem, ſi pluribus motibus percellatur.
Eadem ratione ſupra hanc nonam ſphæram circumponit vltimum cælum, nec aſtris, nec lumine præditũ,
quod
primum mobile appellant, cuius poli ſint poli mundi ſimul &
æquatoris. eius autem officium ſit moue-
re
inferiores omnes ſphæras, ſeu totam ferè mundi machinam motu d@urno, ſeu ſpatio 24.
horarum ab orien-
te
in occidentem verſare.
Aliqui tamen ex recentioribus, vt apparet ex lib. epiſt. Tychonis, & aliorum ad
ipſum
ſcribentium) inclinant nullum exiſtere cælum anaſtron, atq;
ob ſolum motum quempiam efficiẽdum:
quapropter probabilius eſſe putant diurnam mundi conuerſionem a nullo primo mobili ab alijs diſtincto ef-
fici
, ſed a tota cæleſti regione, hoc eſt, totum cælum ſimul moueri in polis mundi, vi propria, ab oriente in
o
caſum ſpatio 24.
horarum. in quo cælo interim ſydera omnia, & planetæ proprijs motibus ab occaſu in or-
tum
in pol s Zod aci, quaſi contra primum motum, conuertantur, eo modo, quo ſupra ex poſui.
quamobrem
de
hoc primo mobili, &
motu eius nihil mihi aliud dicendum ſupereſt, quam quæ dicta ſunt.
EPILOGVS.
Viſum eſt ſequentes Tabellas apponere, in quibus vnico iutuitu, præcipua exſupe-
rioribus
in vnum collecta, conſpicere liceat.
I. Semidiametri Sphærarum, & Orbium, vna cum distantijs planetarum,
& inerrantium à centro terræ.
11
SEmidiameter
terræ continet milliaria. # 3′436′{@/2}.
Semidiameter
conuexi aeris continet milliaria. # 3′489′.
Semidiam
. conuexi ætheris, ſeu putati ignis, continet ſemidiam. terræ 52. ſeu milliaria. # 178′672′.
Lunæ
mediocris diſtantia a centro terræ conſtatſemidiametristerræ. # 56.
Solis
, Mercurij, Veneris, ſemidiam. terræ. # 1142
214187Liber Decimusoctauus.11
Martis
med. diſtant. continet ſemidiam. terræ. # 1745.
Iouis
. # 3′990′.
Saturni
. # 10′550′.
Cometarum
varia in regione planetarum.
Inerrantium
veterum, ac nouarum diſtancia, ac proinde.
Semidiameter
firmamenri, ac totius mundi, conſtat ſemidiam. terræ ſaltem. # 14′000′.
II. Proportiones ſemidiametri terræ, ad ſemid. planet. & ſvderum.
22
## SEmidiameter terræ, # #### ad ſemidiametros planet. & ſyderum.
eſt
vti # 3 {2/5}. # ad # 1 # ſemidiam. # ***.
Vel
# 17 # ad # 5
Vti
# 1 # ad # 5 {1/5} # ſemidiam. # ***.
Vel
# 5 # ad # 26
Vti
# 2 {2/3}. # ad # 1 # ſemidiam. # .
Vel
# 8 # ad # 3
Vti
# 1 {5/6}. # ad # 1 # ſemidiam. # .
Vel
# 11 # ad # 6
Vti
# 2 {2/5}. # ad # 1 # ſemidiam. # .
Vel
# 12 # ad # 5
Vti
# 1 # ad # 2 {2/5} # ſemidiam. # .
Vel
# 5 # ad # 12
Vti
# 1 # ad # 2 {0/11} # ſemidiam. # .
Vel
# 11 # ad # 31
Vti
# 1 # ad # 4 {1/3} # ſemidiam. Stellæ primæ magnit.
Vel
# 3 # ad # 13
III. Magnitudinis Sphærarum, ac ſyderum collata ad terram.
112[Figure 112]33
TErra
continet milliara cubica # 170′032′521′600′. ad Maris ſoliditatem eſt ſicuti # 2290′ad 1. ad Aeris ſoliditatem, vt # 27. ad 1. ad Aetheris ſoliditatem, vt # 1. ad 140′708. ad Lunam, vt # 40. ad 1. ad Solem, vt # 1. ad 140. ad Mercurium, vt # 19. ad 1. ad Venerem, vt # 6. ad 1. ad Martem, vt # 13. ad 1. ad Iouem, vt # 1. ad 14. ad Saturnum, vt # 1. ad 22. ad Cometam anni 1577. vt # 100. ad 1. ad Stellas primæ magnit. vt # 1. ad 70. Secundæ magnit. vt # 1. ad 28. Tertiæ magnit. vt # 1. ad 11. Quartæ magnit. vt # 1. ad 3 {3/8}. Quintæ magnit. vt # 1. ad 1 {1/50}. Sextæ magnit. vt # 1. ad 1. Ad Stellam nouam Caffiopeæ, vt # 1. ad 360. Cygni, vt # 1. ad 11. Serpentarij, vt # 1. ad 360. ## Ad Mundi Sphæram, vt 1. ad 2′744′000′000′000′. Quæomnia in adiecta figu- \\ ra ad ſenſum intueri licebit.
IV. Proportiones diametri Solis ad diametros terræ planet. & ſyd.
113[Figure 113]44
# 5. # diamet. Terræ.
# 1 {8/17}. # diamet. ***.
# 1 {7/8}. # diamet. # .
Diameter
***. cſt ſicuti 26. ad # 2 {1/12}. # diamet. # .
# {1/12}. # diamet. .
# 5. # diamet. .
# 24 {1/11}. # diamet. .
# 23 {2/3}. # diamet. Stellæ primæ magnit.
215188De Mundi Fabrica,
V. Eorundem maxima distantia à Sole.
11
## TErra diſtat à ***. apogæo, ſemidiam. Terra # 1181
***
. # In oppoſitione a ***. apogæo. # 1246
. # # 571
. # # 855
. # à ***. apogæo. # 1628
. # à ***. apogæo. # 3652
. # in . à ***. apogæo. # 10′588
*
. # minimum. # 14000
VI. Ex hiſce duabus Tabellis præcedentibus deduxi maximas vmbrarum longitudines, v@i
docui
in vmbra Terra inueſtiganda: ſunt autem ſequentes.
EORVNDEM VMBRÆ MAXIMÆ.
22
TErræ
vmbra maxima conſtat ſemidiam. Terræ. # 264.
Quapropter
Lunam eclipſat, quæ à Terra maximè diſtat. # 60 {1/2}.
Lunæ
vmbra maxima conſtat ſemidiam. Terræ. # 67.
Quare
Terram attingere poteſt, à qua diſtat aliquando ſemidiam. Terræ tantum. # 52.
Eius
autem mucro diſtat a Terræ. # 132.
Quare
nullum aliũ planetarũ attingere poteſt, cum Venus quę reliquorum citiſſima eſt, diſtet ſaltem. # 287.
Mercurij
vmbra maxima conſtat ſemidiam. Terræ. # 43.
Eiuſque
apex diſtat à Sole ſemidiam. Terræ. # 614.
Quare
ad Venerem non pertinet, quæ diſtat à Sole. # 855.
Veneris
vmbra maxima conſtat ſemidiam. Terræ. # 102.
Eius
acumen diſtat à Sole ſemidiam. Terræ. # 957.
Quare
Lunam aſſequi nequit, quæ à Sole diſtat ſaltem. # 1034.
Martis
vmbra maxima conſtat ſemidiam. Terræ. # 147.
Eius
vertex diſtat à Sole. # 1775.
Iouem
igitur non attinget, qui diſtat à Sole. # 2652.
Iouls
vmbra maxima conſtat ſemidiam. Terræ. # 869.
Eius
ſummitas recedit à Sole. # 4521.
Saturnum
igitur non attinget, qui diſtat à Sole. # 10′588.
Saturni
vmbra maxima conſtat ſemidiam. Terræ. # 12′532.
Cimaeius
à Sole recedit. # 23′124.
Quare
poterit inerrantes eclipſare, ſi earum diſtantia a Terra ſit tantum 14000. aut à Sole. # 12′858.
Stellarum
primæ magnit. vmbra maxima conſtat ſemidiam. Terræ ſaltem. # 65′000.
VII. Medij motus.
33
## TErra in medio Mundi quieſcit, circa quam Maris æſtus Lunæ du- # Annis. # Dieb. # Hor.
# ctu circumit. # 0 # 0 # 25
## Lunæ totum Zodiacum percurrit. # 0 # 27 # 8
# Epicyclum percurrit. Anomalia. # 0 # 29 # 13
## Solem aſſequitur. # 0 # 27 # 13
## Motus . annis Aegyptijs. # 18 # 223 # 0
## Soltotum Zodiacum conficit anno communi. # 1 # 0 # 0
## Seu. # 0 # 365 # 5 {5/6}
## Apogæum Solis totum Zodiacum abſoluit. # 28′800′ # 0 # 0
## Maculæ totum Solis diſcum ſubeunt. # 0 # 15 # 0
## Mercur us totum Zodiacum cum Sole. # 1 # 0 # 0
# Epicyclum abſoluit. # 0 # 115 # 21
## Venus, totum Zodiacum cum Sole. # 1 # 0 # 0
# Epicyclum, menſibus 19. & diebus 8. ideſt. # 1 # 218 # 0
## Mars, totum Zodiacum. # 1 # 322 # 0
# Epicyclum. # 2 # 50 # 0
## Iupiter totum Zodiacum. # 11 # 215 # 0
# Epicyclum. # 1 # 34 # 0
## Comites 4. louis circa ipſum hiſce periodis voluuntur.
# Primus, eique propior. # 0 # 1 # 18 {1/2}
216189Liber Decimusoctamus.11
Secundus
. # 0 # 3 # 13
Tertius
. # 0 # 7 # 4
Quartus
. # 0 # 16 # 18
Saturnus
totum Zodiacum. # 29 # 174 # 0
Epicyclum
. # 1 # 13 # 0
Comites
Saturni adhuc incomperti motus.
Inerrantes
Stellæ totum Zodiacum obibunt. # 28′800′ # 0 # 0
Motus
primi mobilis, ſeu totius cæleſtis regio. # 0 # 1 # 0
Colophon. De Cælo Empyre@.
POſtremo omnium ſupra Firmamentum Theologhi aliud Cœlum eſſe affirmant, nulla quidem præditum
ſtella
, aut motu, ſed fælicem Beatorum mentium ſedem, quod Empyreum ab igne, ſeu claritate vocant,
Hoc
tamen ab Aſtronomis vllo modo cognoſci nequit, cum nihil inde noſtris ſenſibus ingeratur.
Appendix. De vſu Sphæra Armillaris.
SOlent nonnulli ſcriptores ſeorſim de vſu Sphæræ materialis, & armillaris agere, docentes qua ratione
per
eam inueniamus ſequentia;
locum Solis in Zodiaco ſiue, gradum Solis quouis die dato. Secundo, De-
clinatione@
omnium graduu eclipticæ.
Tertio, Aſcenſionem rectam cuiuſuis dati arcus, necnon gradus ecli-
pticæ
.
Quarto, Altitudinem Solis ſupra horizontem. Quinto, Lineam meridianam. Sexto, Poli altitu
dinem
.
Septimo, Quatuor mundi plagas, ac ventum flantem. Octauo, Latitudinem ortiuam, occiduamue
Solis
.
Nono, Arcum ſemidiurnum, ac diurnum, nocturnumque. Decimo, Qua hora Sol oriatur, ſit meri-
dies
, &
media nox. Vndecimo, Horam labentem interdiu. Duodecimo, Quantitatem Auroræ, ſeu crepu-
ſculi
.
Decimotertio, Diem, & hora æquinoctij. quæ omnia, & quidem ni fallor aptius ſuperius ſuis locis
inſeruimus
, tantum in hunc locum differentes ſequens problema.
Constructio Horologij Italici horizontalis auxilio Sphæra materialis.
INter cæteros hui@s Sphæræ vſus egregius ille eſt, quo Solaria Horologia conſtrui poſſunt. idque in hunc
modum
:
Oportet primo Sphæram huic negotio ſic adaptare; eleua polum iuxta tuam habitationem, po-
ſtea
collocato vno colurorum ſub meridiano, obfirma partem Sphæræ, quam primum mobile diximus, cum
meridiano
, &
horizonte, ita vt moueri nequeat. Secundo diuide vtrumq; Tropicum, & Æquatorem in par-
tes
24.
æquales, facto initio ab horizonte occiduo, & procedendo ſupra horizontem verſus orientem;
autem
diuiſiones oportet attingant ipſam lineam tropici, &
æquatoris, quibus appone numeros horarum;
ſic, in ipſo horizõte occiduo iuxta primas tres diuiſiones ſint tres num. 24. duo in tropicis, reliquus in æqua-
tione
;
ſic, ternis diuiſionibus ſecundis, adde tres numerns 23. duos in tropicis, reliquum in æquationem. idem
fac
tertijs, adſcribendo illis ter.
22. eodem modo cum alijs ternis punctis facies vſque ad vltimum tropici æſti-
ui
punctum, quod eſt ſupra horizontem, notando ternos numeros, etiamſi puncta æquatoris, aut tropici hy-
berni
, correſpondentia punctis æſtiui tropici, ſint infra horizontem.
Sed hoc loco addenda eſt horizonti ortiuo ſponda quædam aliquantulum ſupra ipſum erecta inter tropi-
cos
, in cuius ſummitate notanda ſunt puncta, &
numeri pro ijs punctis, & numeris æquatoris, & tropi-
ci
hyberni, quæ infra horizontem ceciderint;
quæ ſcilicet correſpondent in eadem numeratione punctis,
&
numeris tropici æſtiui exiſtentibus ſupra. ſunt autem notanda hac ratione, extende filum ſuper tres nu-
meros
eiuſdem appellationis a tropico æſtiuo per æquatorem, vſque ad hybernum@, &
vbi hoc filum teti-
gerit
interius ſpondam, ibi notabis in ſummitate ſpondæ punctum, &
numerum eundem, qui erat infra
horizontem
, hic enim numerus inſeruit pro numero infra exiſtente.
in eleuatione Parmenſi giad. ferè 45.
puncta, & numeros horarum 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. tropici Capricorni, ſunt infra. in æquatore ſunttan-
tum
infra hi, 9.
10. 11. 12. tamen eſt in ipſo horizonte, ſed notandus eſt in ſponda. in tropico autem Cancri
omnes
ſunt ſupra.
in ſponda autem notandi ſunt omnes prędicti 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. vt inſeruiant pro exi-
ſtentibus
inſra, vti per nuper diximus.
quanta autem eſſe debeat altitudo ſpondæ, vſus docebit. Tertio, axis
materialis
auferatur;
poſtea filum extende ab ortu, ad occaſum in ſuperficie horizontis, quod referat diame-
trum
horizontis;
in cuius medio, quod exacte ſit centrum horizontis, ſiue ſphæræ, notetur punctum appa-
renti
colore.
Quarto, accipiatur tabella exacte complanata, in qua deſcribendum eſt horologium, tantæ
magnitudinis
, vt poſſit intra ſphæram collocari.
è medio eius perpendiculariter erigatur ſtylus acutus ſatis
breuis
, quantus autem depeat eſſe hic ſtylus, vſus poſtea docebit;
debet enim tantus eſſe, vt radius, de quo
mox
dicam, per apicem eius tranſieus tabellæ occurrere poſſit.
Hæc intra ſphæram collocetur, ita vt ſit in fra
horizontem
, ſed ei tamen æquidiſtans, apexque ſtyli præcisè pungat punctum fili medium, quod ſphæræ eſt
centrum
, in quo ſtatu tabela obfirmetur, vt dimoueri nequeat poſtea filum auferatur.
Quinto, accipe filum
æneum
ſubtiliſſimum, atque rectiſſimum, qui Solaris radijs vices gerat tantę longitudinis, quanta eſt ſphæ-
diameter ſitque ex altero capite acuminatus.
Hiſce paratis ad linearum horariam deſcriptionem ſic aggredere; velis exempli gratia, horam 23. ſeu li-
neam
eius in tabella delineare;
immitte igitur radium, qua parte accuminatus eſt, per punctum horæ 23.
217190De Mundi Fabrica, pici æſtiui, & ſimul per apicem ſtyli, donec leuiter punctim tabellam attingat, ibique in ea punctum notabis.
idem fac per punctum horæ pariter 23. æquatoris notando punctum in tabella tandem idem fac ad punctum
pariter
23.
alterius tropici, notando tertium punctum in tabella; quæ tria puncta, ſi rectè operatus fueris,
erunt
in directum conſtituta, ſiue in recta linea recta per tria hæc puncta, erit ea linea horararia horæ 13.
eo-
dem
modo reperies terna puncta pro hora 22.
& pro cæteris omnibus, quorum puncta, & numeri vtriuſque
tropici
ſunt ſupra horizontem.
At vero in horis quarum puncta, & numeri ſunt notata partim in tropico
æſtiuo
, vel æquatore, partim in prędicta iam ſponda, aſſumenda ſunt ea quæ ſignata ſunt in ſponda vice eo-
rum
, quæ ſunt infra horizontem:
v. g. in eleuatione noſtra boreali gr. 44. ſit deſcribenda linea h. 13. immiſ-
ſo
igitur radio per punctum horæ 13.
in tropico Cancri, & per verticem ſtyli vſque ad tabellæ occurſum,
ibique
notato puncto, &
ſimiliter per punctum æquatoris hor. 13 inuento ſecundo puncto in tabella, tandem
per
punctum horæ 13.
in ſponda, & per verticem ſtyli tranſmiſſo radio, vſque ad tabellam notetur tertium
punctum
:
per hæc tria puncta tranſibit linea recta, quæ horam 13. indicatura eſt: quod ſi radius ſpondam, &
ſtyli
verticem tangens non occurreret tabellæ, ſponda nimis humilis eſſe, &
propterea eo vſque eleuanda fo-
ret
, quouſque radius ſtyli verttice attingens tabelllæ accidat@.
Idem ſiat, pro horis 12. 11. 10. 9. quæ duobu@
tantum
punctis indigent, vno in tropico ſupra horizontem, altero in ſponda.
Poſtremo per tria puncta, quibus Meridianus ſecat tropicos, & æquatorem, necnon per verticem ſtyli im-
miſſo
radio, reperiantur tria puncta in tabella, quæ ita ſignentur, vt ab alijs dignoſcantur, ſunt enim pro li-
nea
meridiana.
His punctorum ternarijs in tabella notatis, extrahatur è ſphæra, & quælibettria puncta, quæ
ad
eandem horam pertinet, iungantur line is rectis.
ſimiliter bina puncta horarum 12. 11. 10. 9. iungatur li-
ne@
quibus aſcribantur numeri horarum, qui eis debentur;
erunt enim lineæ horariæ: tria pariter pun-
cta
vltimo inuenta per puncta tria meridiani, linea recta iungantur, hæc enim erit linea meridiana, quæ ſci-
licet
meridiem indicabit.
Omnia deinde puncta media, quæ ſcilicet per puncta æquatoris inuenta ſunt, copulentur linea, quæ erit
recta
, eritq:
æquinoctialis linea, quæ videlicet æquinoctia indicabit.
De Horologijs verticalibus, ſeu muralibus.
SI Tabella collocetur intra ſphæram, ita vt faciat angulos rectos cum horizonte, vti faciunt muri cum ho-
rizonte
naturali, &
ita vt imitetur ſitum muri, cui velles Horologium appingere: apexq; ſtyli attingat
centrum
ſphæræ, &
poſtea puncta terna, pro ſingulis horis reperiantur, vt ſupra in horizõtali docui, factum
crit
Horologium murale, quod horas, &
cætera oſtendet in muro, cuius ſitum intra ſphæram imitabatur.
Porrò ſi ſphæra aſtronomicè apud murum aſſumptum collocetur, eique muro Tabella intra ſphærã exiſtens
ſit
æquidiſtans, ſimulq;
horizonti perpendicularis, tunc optimè murum illum referet.
Illud ſcitu dignum eſt, ac pariter vtile, in eleuatione poli gr. 45. qualis ſerè eſt totus Lombardiæ tractus,
idem
Horologium horizontale commutari poſſe in duo verticalia, ſeu muralia primaria, ideſt, in vnũ quod
meridiem
directè aſpiciat, &
in alterum huic auerſum, quod ad Boream pariter directè proſpiciat: idque
218191Liber Decimũsoctauus. tis tantummodo horarum numereris. ſi igitur iſtud Horologium, ita muro exactè auſtrali applicetur, vt
linea
meridiana ſit horlzonti perpendicularis, ſimulque linea horæ 12.
ſit horizonti paralella, & hora 23.
De alijs Horologijs Aſtronomicis, & Babylonicis.
EX præmiſſis facilè erit cuiq; ſtudioſo, ac induſtrioſo, reliqua Horologiorum genera ex materiali ſphæ-
ra
deſcribere:
nam pro Aſtronomico diuiſio tropicorum, & æquatoris in 24. partes, debet à meridia-
no
incipere, ac in eundem deſinere, procedendo verſus occidentem.
pro Babylonico inchoanda eſt diuiſio
ab
horizonte ortiuo, procedendo ſupernè occaſum verſus, contra quam factum eſt in Italico, quia hæc duo
Horologia
ſunt alterum alterius inuerſum:
vnde ſequitur Horologium Italicum conuerti poſſe in Babylo-
nicum
, hac ratione.
Italicum Horologium ſit primo conſtitutum in ſua poſitione Aſtronomica, in qua horas oſtendere de-
bet
, &
poſtea ita inuertatur, vt pars occidentalis fiat orientalis, & contra. quæ conuerſio ſiat circa lineam
meridianam
, tanquam axem manentem.
Hac facta conuerſione lineæ omnes erunt infra, ideſt, in ſuper-
ficie
, quæ nunc deorſum aſpiciet;
ſtylus etiam deorſum tendet. Imaginemur iam haſce lineas ſurſum tran-
ſparere
, vti facerent in ſubtiliori charta delineatæ.
lineæ ſic tranſparentes adamuſſim repræſentabunt
Horologium
Babylonicum.
ſi igitur in parte ſuperiori, vbi tranſparent delineentur, pro vt tranſpa ent,
ſtiluſque
etiam ſurſum inuertatur, abſolutum erit Horologium, quod horas ab ortu indicabit.
Rurſus hoc
Horologium
Babylonicum ſi conſtitutum ſit ad latitudinem gr.
45. commutari poteſt in duo Horologia
verticalia
primaria, auſtrale, &
boreale, commutatis numeris, & cæteris proportionaliter factis, vt in Ita-
lico
.
Quapropter eadem opera, qua Italicum conſtruitur, conſtruuntur ſimul ſex Horologia, quod ſanè
iucundum
, ac mirum eſt:
tria videlicet Italica; & tria itidem Babylonica. Hæc ſatis ſint pro inſti@uto. plu-
ra
alia ſolers lector ex materiali ſphæra deducere poteſt ex prædictis.
præſertim qua ratione ex ea accipi poſ-
ſint
altitudines Solis ſupra horizontem pro ſingulis horis in tropicis, &
æquatore, ex quibus poſtea confici
poſſint
varia Horologium genera.
L. D. D. P. V.
219
[Empty page]
220193
ADDITAMENTVM
IN
QVO,
1. Introductio ad Geographiam.
2. Apparatus ad Mathematicarum Studium.
3. Echometria.
BREVIS INTRODVCTIO AD GEOGRAPHIAM.
CVm animaduertiſſem quam plurimos poſt Sphæræ auſcultationem, magno iucun-
æquè ac vtilis Geographiæ deſiderio teneri, iuſto eorum voluntati breui hac
Introductione
ſatisfaciendum putaui:
enimuero præterquam quod per ſe iucun-
diſſima
eſt hæc totius Terræ deſcriptio, eſt etiam ad hiſtoricorum, ac poetarum le-
ctionem
, necnon ad familiaria de rerum ſtatu colloquia perneceſſaria.
Coſmographia igitur vt nomen indicat, eſt totius Mundi deſcriptio, ſeu totius
mundanę
Fabricę explicatio, quæ perficitur ex deſcriptione ſingularum mundi par-
tium
, Elementorum ſcilicet, &
Cælorum, ex ponenendo loca, motus, figuras, ma-
gnitudines
, &
illuminationes ſingularum, vti nos fecimus in tertia ſphæræ parte,
quam
propterea Coſmographiam appellauimus.
Geographia, vt nomen indicat, & de qua nunc eſt ſermo, eſt Terræ ſeu terreni globi deſcriptio, quæ ta-
men
differt ab ea diſcriptione terræ, quam nos ſupra in tractatu de Terra exhibuimus quod hæc tantum ver-
ſatur
circa ſuperficiem terreſtris globi deſcribendo omnes terræ partes, ſeu Prouincias, Inſulas, Vrbes, Ma-
ria
, Lacus, &
c. ita vt appareat horum omnium mutua ad inuicem collocatio, & magnitudo, necnon eorum
ſitus
reſpectu celi, ac proinde totius ſuperficiei terræ deſcriptio, vt infra melius patebit.
Chorographia, vt nomen indicat, eſt alicuius particularis regionis deſcriptio.
Primo igitur oportet Geographiæ ſtudioſum intellexiſſe, ac probè tenere ea, quæ tradita ſunt à nobis in
ſecunda
parte ſphæræ de Circulis, videlicet de Horizonte, Meridiano, &
c. Secundo paret ſibi globum Geo-
graphicum
, ſine eo enim male omnia percipi poſſunt.
in eo igitur recognoſcat omnes ſphæræ circulos præ-
dictos
, eumq;
aſtronomicè ſciat collocare, vt de ſphæra docuimus in Meridiano.
Nunc reliquum eſt vt ea, quæ Geographiæ ſunt propria breuiter explicemus, ac primo.
De quinque Zonis.
EXplicatis ſphæræ circulis facilè eſt intelligere quidnam ſint Zonæ, quiſque earum vſus. Zonæ enim ſunt
quinquæ
faſciæ (ζωνη enim faſciam ſignificat) quæ totum cælum ac terram circumcingunt.
omneſque
inter
quatuor circulos æquatori parallellos continentur.
Ea quæ Torrida appellatur inter vtrunque Tropi-
cum
contenta, mundum ambit.
Semper Sole rubens, & torrida ſempen ab igne.
Duæ vero Temperatæ huic vtrinque aſſident, continenturque intra Tropicos, & Polares circulos Lati-
tudinum
;
quarum vna eſt borealis, altera auſtralis.
--- quibus cura Dei
Temperiemque
dedit mixta cum frigore flamma.
Reliquæ duæ Frigidæ, impropriè Zonæ dicuntur, cum enim vna contineatur intra circulum polarem bo-
realem
, altera intra auſtralem, terminenturque eorum peripherijs, ſequitur eas nullatenus Zonæ figuram
habere
, ſed circularem, &
rotundam; in quarum medio ſint poli mundi, ſunt autem.
Cærulea glacie concretæ, atque imbribus atris.
Zonarum vſus maximè in Geographia apparet, terreſtris enim globus ſecundnm cæleſtes Zonas, ac polos,
diſtinguitur
, &
inſignitur. a qualitatibus autem Zonarum, ideſt, a calore, temperie, frigore, etiam earum
habitatores
, animalia, plantæ, &
c. afficiuntur, vt in tractatu de Habitationibus melius patebit.
De Paralellis.
GEographi vt adhuc melius Terram cognitam in partes diſtribuerent, præter prædictos circulos, & Zo-
nas
, alios circulos, &
Zonulas etiam, ſeu climata excogitarunt. Ptolemęus igitur deſignauit in ſ@perſi-
cie
terræ circulos quoſdam æquatori paralellos, eoſque procedendo ab æquatore verſus boream, tanto ſpa-
@io
inter ie diſtantes, quantũ requiritur, vt maxima dies vnius differat quadrãte horę a maxima die alterius
221194TRACTATVS ralelli proximè ſequentis. Porrò recentiores plures paralellos cõſtituunt quam Ptolemæus, quod maior por-
tio
terræ nunc cognita, pluribus diſtinguenda ſit paralellis;
neq; omnes in hoc numero conueniunt. plures
ponunt
48.
paralellos, quorum vltimus d@ſtat ab æquatore gr. 66 {1/2}. ſiue habet poli eleuationem, gr. 66 {1/2}. vbi
videlicet
dies max mus eſt horarum 24.
quare vltimus hic paralellus coincidit circulo polari arctico, qui
confinium
eſt Zonæ @emperatæ, &
frigidæ. Alij paralellos vſq; ad polum extendunt; quos ſolent in meri-
d@ano
globi Geographici deſcribere:
vel ad margines Mapparum vniuerſalium. ſubijciam autem Tabellam
paraleli
os, ac climata continentem, in qua deſcripti erunt 48.
paralelli prędicti, vna cum maxima die eorum,
altitudine
poli, &
locis inſign@oribus, per quæ incedunt.
De Climatilius.
CL@ma eſt Zonula quædam æquatori paralella duobus circulis æquatori paralellis terminata totam terrã
circumcingens
, cuius latitudo tanta ſit, vt à termino ipſius auſtrali ad borealem, dies maxima excreuerit
perſemihoram
.
cum autem dictum ſit vnum paralellum ab altero ſequenti differre per horæ quadrantem.
ſequitur ad clima vnum conſtituendum tres paralellos conuenire, duos quidem ipſum terminantes, tertium
verò
eorum medium per ipſum incedens, qui dicitur paralellus per medium climatis:
non quod bifariam id
omnino
ſecet, magis enim diſtant ab inuicem paralelli verſus Auſtrum, quam verſus Boream;
quemadmodũ
etiam
climata anguſtiora ſunt, quanto borealiora;
ſed quoniam diſſerentia temporis, quæ eſt inter primum,
&
ſecundum, ſeu medium para ellum, æqua is eſt differentiæ, quę eſt inter eundem medium, & tertium, nam
vtrobiq
;
eſt horæ qua lrans, ideſt medius hic paralellus diuidit bifariam tempus illud ſemihoræ, quo extre-
mi
paralelli clima terminantes ab inuicem diſcrepant.
In Tabula porro ſequenti intueri poteris non ſoium
paralellos
, ſed etiam climata ipſis connexa:
quorum prima ſeptem ſunt etiam antiquis Geographis vſitata:
reliqua
a recentioribus addita ſimul cum ſeptem prædictis explent numerum 23.
climatum. In prima Tabel-
c@lumna ſunt numeri 48.
paralellorum. in ſecunda numeri climatum 23. in tertia maxima dies vni cuique
paralello
conueniens.
In quarta eorundem altitudines poli, ſiue diſtantiæ ab æquatore. In quinta climatum
amplitudines
, ſiue latitudines, quarum borealiores ſunt ſemper minores.
In ſexta ſunt loca a quibus climata
denominantur
, quod medij climatum paralelli per ea tranſeant.
Eadem omnia in hemiſphærio quoque
Auſtrali
recentiores concipiunt.
Tahula Paralellorum, & Climatum ſecundum rècentiores.
11
Paral-
\\ leli. # Clima- \\ ta. # ## Maxima \\ dies. # ## Altitudo \\ poli. # ## Amplitudo \\ Climatum. # Loca inſigniora per quæ \\ tranſeunt.
# # H. # M. # Gr. # M. # Gr. # M.
1
# # 12 # 15 # 4 # 18
2
# # 12 # 30 # 8 # 34
3
# # 12 # 45 # 12 # 43
4
# I # 13 # 0 # 16 # 43 # 7 # 50 # Per Meroem.
5
# # 13 # 15 # 20 # 33
6
# II # 13 # 30 # 23 # 11 # 7 # 3 # Per Syenem ſub tropico .
7
# # 13 # 45 # 27 # 36
8
# III # 14 # 0 # 30 # 47 # 6 # 9 # Per Alexandriam.
9
# # 14 # 15 # 33 # 45
10
# IIII # 14 # 30 # 36 # 30 # 5 # 17 # Per Rhodum, & Babylonem.
11
# V # 14 # 45 # 39 # 2
12
# # 15 # 0 # 41 # 12 # 4 # 30 # Per Rom. Corſic. & Hell,
13
# VI # 15 # 15 # 43 # 32
14
# # 15 # 30 # 44 # 29 # 3 # 48 # Per Venetias.
15
# VII # 15 # 45 # 47 # 20
16
# # 16 # 0 # 49 # 1 # 3 # 13 # Per Podoliam.
17
# VIII # 16 # 15 # 50 # 53
18
# # 16 # 30 # 51 # 58 # 2 # 44 # Per Vitebergam.
19
# IX # 16 # 45 # 53 # 17
20
# # 17 # 0 # 54 # 19 # 2 # 17 # Per Roſtochium.
21
# X # 17 # 15 # 55 # 34
22
# # 17 # 30 # 56 # 37 # 2 # 0 # Per Hyberniam.
23
# XI # 17 # 45 # 57 # 34
24
# # 18 # 0 # 58 # 46 # 1 # 40 # Per Bous Caſtrum Noruegiæ.
222195AD GEOGRAPHIAM.11
Paral-
\\ leli. # Clima- \\ ta. # ## Maxima \\ dies. # ## Altitudo \\ poli. # ## Amplitudo \\ Climatum. # Loca inſigniora per quæ \\ tranſeunt.
# # H. # M. # Gr. # M. # Gr. # M.
25
# # 18 # 15 # 59 # 14
26
# XII # 18 # 30 # 59 # 59 # 1 # 16 # Per Gothiam.
27
# # 18 # 45 # 60 # 40
28
# XIII # 19 # 0 # 61 # 18 # 1 # 13 # Per Bergis Nouergiæ.
29
# # 19 # 15 # 61 # 53
30
# XIIII # 19 # 30 # 62 # 25 # 1 # 1 # Per Viburgum Filandiæ.
31
# # 19 # 45 # 62 # 53
32
# XV # 20 # 0 # 63 # 22 # 0 # 52 # Per Arotiam Sueciæ.
33
# # 20 # 15 # 63 # 40
34
# XVI # 20 # 30 # 64 # 6 # 0 # 44 # Per ſluuij Dalecanlij oſtia.
35
# # 20 # 45 # 64 # 30
36
# XVII # 21 # 0 # 64 # 49 # 0 # 36 # Per reliqua
37
# # 21 # 15 # 65 # 9
38
# XVIII # 21 # 30 # 65 # 21 # 0 # 29 # loca Nor.
39
# # 21 # 45 # 65 # 35
40
# XIX # 22 # 0 # 65 # 47 # 0 # 23 # uegiæ.
41
# # 22 # 15 # 65 # 57
42
# XX # 22 # 30 # 66 # 0 # 0 # 16 # Sueciæ.
43
# # 22 # 45 # 66 # 14
44
# XXI # 23 # 0 # 66 # 20 # 0 # 11 # Alba Ruſſiæ,
45
# # 23 # 15 # 66 # 25
46
# XXII # 23 # 30 # 66 # 28 # 0 # 0 # & Inſularum
47
# # 23 # 45 # 66 # 30
48
# XIII # 24 # 0 # 66 # 31 # 0 # 0 # vicinarum.
De Meridianis.
VT adhuc melius totam terram, ac partes eius diſtinguerent, ac dignoſcerent, deſignarunt infinitos me-
ridianos
, ſeu per ſingula puncta æquatoris intelligunt duci ſingulos meridianos, ita vt nullus ſit in terra
locus
, qui non ſit ſub eorum aliquo.
Porrò ex iſtis meridianum vnum eſſe omnium primum ſtatuerunt, illum
videlicet
, qui per extremum terræ cognitæ occidentale duceretur, iſque fuit meridianus Inſularum Fortu-
natarum
, nihil enim certi vltra eas antiqui cognouerunt.
ab hoc itaque meridiano alij numerabantur proce-
dendo
verſus orientem;
quapropter gradus etiam æquatoris terreſtris ab hoc meridiano numerari incipiunt
procedendo
verſus orientem, quemadmodum in cęlo gradus Zodiaci numerantur à puncto æquinoctij ver-
ni
, ſeu à primo gradus Arietis verſus orientem procedendo;
ita vt ibi Zodiaci initium conſtituatur.
In globis autem Geographicis, & vniuerſalibus Tabulis ſcribi ſolent meridiani per quinos tantummodo
gradus
æquatoris, plures enim parerent confuſionem;
quare erunt omnes 36. qui tamen totum globum in
partes
72.
diuidunt quaſi in ſegmenta quædam ab vno polo ad alterum pertinentia. Primus meridianus eſt
Inſularum
Fortunatarum.
ſecundus tranſit per 5. grad. æquatoris. tertius per 10. quartus per 15. & ſic dein-
ceps
orientem verſus.
Cæterum de vſu horum meridianorum apud Geographos. vide quæ ſupra de vſu me-
ridi
ani in Sphæra ſcripſimus, poſtea lege quæ ſequuntur.
De longitudine, & latitudine Terræ, & locorum omni@m.
QVemadmodum Aſtronomi in cœlo fingularum ſtellarum loca per earum longitudines, ae latitudines
determinant
:
ita etiam Geographi ſingulorum locorum ſitum in terra definiant, & conſtitutint medio
longitudinum
, ac latitudinum.
vt autem melius hæc percipias, vide quæ ſupra ſcripſimus de locis
ſtellarum
, necnon de longitudine, &
latitudine earum in tractatu de Zodiaco, & Ecliptica: ex quibus aduer-
tere
debes longitudines, &
latitudines Aſtronomorum, & Geographorum differre, quod illæ referuntur ad
eclipticam
auxilio circulorum latitudinum, qui tranſeunt per polos eclipticæ;
vero referantur ad æqua-
torem
terreſtrem auxilio meridianorum, qui pariter tranſeunt per polos æquatoris:
Quare quod ibi latitu-
dinum
circuli præſtant, hic meridiani efficiunt.
Quid longitudo, & latitudo ſit Geographis, dictum eſt in
cap
.
de meridiano, num. 8. & 9. de officijs eius. vbi iterum aduertendum eſt, quod quamuis latitudines in ter-
ra
ſint diſtantiæ ab æquatore verſus alterutrum polorum, in cælo tamen diſtantiæ ab æquatore ad vtrumuis
polorum
dicuntur declinationes, vt in cap.
de æquatore dictum eſt. Auctor quidam duplicem facit
223196INTRODVCTIO tudinem orientalem, & occidentalem; illa continet gr. 180. verſus orientem incipientes à meridiano Fortu-
natarum
;
hæc vero numerat alios 180. ab eodem meridiano verſus occidentem quæ m@hi probantur; ſicut
enim
duplex latitudo ſtatuitur Borealis, &
Auſtralis, ita duplex longitudo oriẽtalis, & occidetalis vtilis erit.
Qua ratione locorum latitudines inueſtigentur.
ALias in tractatu de circulis Sphæræ oſtendimus tantam eſſe cuiuſuis loci latitudinem, ſiue diſtant@am ab
æquatore
, quanta eſt e@uſdem loci, poli eleuatio:
Inuenias igitur altitudinem poli, quo diximus modo
in
capite de meridiano, &
ſimul inueneris eiuſdem lat@tudinem.
Qua ratione locorum longitudines inueſtigentur.
DIffieilior multo eſt hæc inueſtigatio præcedenti, nec adeo certa; cauſa difficultatis eſt, quod nullum ſit
in
cælo punctum propè æquatorem fixum ac ſtabile, ad quod, ſicuti ad polum, diſtantiæ @ocorum referri
poſſint
:
modus tamen Geographis vſitatior eſt hic. Primo ex mẽſuratione aliqua nautica cognouerunt quan-
tum
diſtarent nonnulla loca occidentaliſſima Africæ, aut Hiſpaniæ, à meridiano Fortunatarum;
quę diſtan-
tia
erat ipſa eorum longitudo:
Idem cognoſcere etiam potuerunt per Lunares eclipſes hac ratione, exem-
pli
gratia tempore alicuius eclipſis Lunaris, vnus obſeruator in Inſulis Fortunatis obſeruauit initium eclipſis
Lunæ
contigiſſe hora 12.
abſoluta præcisè, ſiue media nocte: alius obſeruator exiſtens Vlyſſipone in Hiſpa-
nia
eiuſdem eclipſis initium notauit accidiſſe hora 12 {1/3}.
poſt meridiem, hoc eſt, vna tertia parte horæ poſt
mediam
noctem.
differentia igitur temporis, quæ eſt {1/3}. horæ qua Vlyſſipone tardius incipit Lunæ defectus,
indicat
Vlyſſiponem eſſe orientaliorem, quam locus alter Fortunatarum;
cum enim illi tardius reſpectu ſui
meridiani
eadem defectio apparuerit, ſignum eſt Solem prius eum attigiſſe, quam alterum quoniam vero
Sol
motu diurno hora conficit gr.
15. vna horæ tertia conficiet gr. 5. cum ergo Sol prætereat meridianum
Vlyſſiponenſem
vna horæ tertia prius quam Fortunatarum, diſtabit ille ab hoc gr.
5. quod erat propoſitum.
Cognita longitudine vnius loci obſeruant deinde eclipſium momenta alterius loci, cuius longitudo ſit inue-
ſtiganda
, eaq;
comparant cum temporibus, quibus in priori loco accid@t; ex quorum differentia erunt diſtan-
tia
meridiani loci aſſumpti à meridiano Fortunatarum, quæ eſt ipſa eius longitudo.
Loco ecl@pſis aſſumere
poſſumus
planetæ cuiuſpiam coniunctionem, vel cum alio planeta, vel cum quapiam affixarum.
Cum primum in Mathematicis tyrocinium ponerem, venit in mentem alius modus, qui certiſſimus eſſet
ſi
Horologium exactiſſimum, ac diuturnum fabricari poſſet.
is eſt hui@ſmodi. aſſumo Horologium, quod
exactè
diem totum oſtendat, ſeu quod indicat diem totum elapſum eſſe, ſeu iam 24.
horas præterijſſe; Volo
igitur
exempli gratia, inuenire quantum Roma ſit orientalior Mediolano, ſeu quanta ſit differentia longi-
tudinum
inter Romam, &
Mediolanum; exiſtens ego primum Mediolani obſeruo de media nocte ſtellam
quampiam
dum meridianum attingit, atq;
in eodem momento Horologium, quod prius ſilebat ſoluo; quo
facto
ſtatim Romam peto, Horologium ferens mecum;
illud ſtatim ac vnam diem elapſam eſſe indicauerit,
iterum
ad priſtinum reſtituens;
ſicque ſemper facio quouſque Romam peruenerim; vbi cum Horologium
ſuas
integras periodos exegerit, neceſſario ſtella Mediolani aſſumpta, obtinebit eundem Mediolanenſem
meridianum
quia ſingulis diebus eundem meridianum repetit:
abſolutis autem Horologij periodis, neceſ-
ſario
etiam abſoluti erunt totidem dies;
quare ſtella eadem eundem meridianum obtinebit ſtatim ac Horo-
@ogium
Romę fuerit abſolutum.
quo temporis momento Mediolan erit media nox, Romę autem erit hora
tardior
, v.
g. vna horæ tertia poſt mediam noctem, quæ differentia temporis indicat Romanam longitudi-
nem
maiorem eſſe Mediolanenſi gr.
5.
Poſtquam igitur Geographi locorum latitudines, & longirudines compererint, conſcribunt Tabulas lo-
corum
cum ſuis longit.
& latit. vt videre eſt apud Ptolemęum, & alios; huiuſmodi Tabulam, ſed breuem, quã
ſupra
in cap.
de meridiano promiſſimus, nunc exhibemus, videlicet ſequentem.
Tabula continens longitudines, latitudineſq; præcipuærum vrbium, & locorum.
11
# Longit. # ## Latit. # # Longit. # ## Latit.
# Gr. # G. # M. # # Gr. # G. # M.
AEtna
mons Siciliæ. # 39 # 38 # 20 # Babylon Chaldæorum. # 83 # 34 # 0
Alba
Græ. Belgrado. # 45 # 47 # 40 # Bamberga. # 32 # 49 # 56
Alexandria
Aegypti. # 60 # 30 # 0 # Barcino. # 17 # 41 # 36
Ancona
. # 38 # 43 # 40 # Bengala Indiæ. # 138 # 23 # 0
Andegaui
. # 19 # 47 # 30 # Bethlehem. # 56 # 32 # 0
Antuerpia
. # 24 # 51 # 48 # Bononia Italiæ. # 33 # 44 # 30
Adem
in Arabia. # 83 # 13 # 0 # Brixia. # 32 # 45 # 0
Aretium
Hetruriæ. # 35 # 42 # 50 # Buda. # 47 # 47 # 0
Armutia
, Ormus. # 95 # 27 # 24 # Calicut Indiæ. # 112 # 17 # 0
Athenæ
. # 53 # 37 # 15 # Calaris Sardiniæ. # 31 # 36 # 30
Auenio
, Auignone. # 23 # 50 # 10 # Cayrum Aegypti. # 64 # 29 # 40
224197AD GEOGRAPHIAM.11
# Longit. # 35 # 15 # # Longit. # ## Latit.
# Gr. # 41 # 45 # # Gr. # Gr. # M.
Candia
, Cretæ. # 54 # 37 # 15 # Mexicum. # 182 # 20 # 0
Cæſarauguſta
. # 14 # 51 # 0 # Mons regius Franconiæ, patria \\ Io: Regiom.
Catanea
. # 40 # 44 # 0 # # 31 # 50 # 15
Colonia
Agrippina. # 28 # 40 # 30 # Mozambique. # 67 # 15 # 0
Compoſtella
. # 7 # ## Latit. # Mutina. # 21 # 44 # 3@
Conimbrica
Luſitaniæ. # 6 # Gr. # M. # Narbona. # 21 # 43 # 0
Conſtantinopolis
. # 56 # 43 # 0 # Neapolis Campani@. # 39 # 41 # 0
Cracouia
Poloniæ. # 43 # 50 # 12 # Nicea. # 75 # 42 # 0
Cremona
. # 33 # 44 # 0 # Nurſia S. Bened. patr. # 38 # 43 # 0
Cuzcum
in Peru. # 312 # 15 auſt. # 0 # Oenipontum, Iſpruch. # 33 # 47 # 0
Damaſcus
. # 69 # 32 # 0 # Panhormus, Palermo. # 37 # 38 # 0
Dantiſcum
. # 45 # 55 # 0 # Papia. # 31 # 44 # 50
Dyrrachium
. # 45 # 41 # 0 # Parma, hic ſcribo. # 32 # 44 # 30
Ecbatana
, Tauris. # 89 # 41 # 0 # Patauium. # 33 # 45 # 0
Edemburgum
Scotiæ. # 27 # 59 # 20 # Piſtorium, Piſtoia. # 33 # 43 # 0
Epheſus
in Ionia. # 68 # 37 # 40 # Placentia. # 32 # 44 # 0
Epidaurus
. # 52 # 36 # 25 # Quitum in Peru. # 303 # 20 # 0
Feſſa
in Africa. # 10 # 35 # 0 # Rauenna. # 35 # 44 # 20
Florentia
. # 34 # 43 # 40 # Regium Lepidi. # 36 # 44 # 30
Francfordia
ad Mœnum. # 30 # 50 # 30 # ROMA. # 36 # 41 # 56
Francfordia
ad Oderam. # 34 # 52 # 30 # Salamantica. # 9 # 40 # 0
Gades
. # 6 # 22 # 20 # Saſſarum in Sardinia. # 31 # 39 # 0
Gandauum
. # 20 # 51 # 30 # Senæ, Siena. # 34 # 43 # 0
Gaza
. # 63 # 32 # 0 # Strigonium. # 42 # 48 # 0
Genua
. # 30 # 44 # 0 # Syene, Aſna. # 62 # 23 # 30
Goa
Indiæ. # 115 # 17 # 0 # Syracuſæ. # 40 # 37 # 30
Granata
. # 11 # 38 # 0 # Tarentum. # 45 # 40 # 0
Hadrianopolis
. # 52 # 42 # 45 # Tarracona. # 16 # 41 # 0
Hierapolis
, Aleppo. # 71 # 38 # 0 # Tauris Perſiæ. # 82 # 41 # 0
Hiſpalis
, Siuiglia. # 7 # 37 # 0 # Thebæ. # 51 # 38 # 0
leroſolyma
. # 66 # 31 # 40 # Theodoſia, Caſſa. # 62 # 49 # 20
Iuſtinopolis
Iſtriæ. # 35 # 46 # 0 # D. Thomæ Inſula. # 33 # 41 # 0
Lacædemonia
. # 50 # 35 # 30 # Toletum. # 10 # 40 # 0
Lauretum
. # 37 # 43 # 0 # Trapezus. # 71 # 40 # 0
Leopolis
Ruſſiæ. # 43 # 50 # 30 # Tunetum. # 33 # 32 # 0
Londunum
, Londra. # 10 # 52 # 30 # Valentia Hiſpaniæ. # 14 # 39 # 30
Lugdunum
, Lione. # 28 # 45 # 0 # Venetiæ. # 34 # 45 # 0
Lutetia
, Parigi. # 23 # 48 # 40 # Verona. # 33 # 45 # 0
Malepur
in India. # 424 # 14 # 0 # Vienna Auſtriæ. # 38 # 48 # 0
Mantua
. # 33 # 44 # 30 # Vlyſſipona, Lisbona. # 5 # 39 # 38
Marſilia
. # 24 # 43 # 10 # Vormatia. # 28 # 49 # 45
Mediolanum
. # 31 # 45 # 0 # Zofala Africæ auſtralis. # 64 # 20 au@. # 0
Vtinam verò Geographicum iſtud ſtudium, non obiter tantum, ſed nauiter hoc etiam@ſęculo coleretur:
non enim tanta præſertim longitudinum differentia, ac diſcordia inter authores cernetur. qua de cauſa nos
tantum
gradus integros longitudinum ſine vllis minutis ſcripſimus.
Sed fortè in hac re Regum, ac Princi-
pum
captanda eſt liberalitas, quam pro eorum in hæc pulcherrima ſtudia amore, ſpero non defuturam.
ſru-
@tus
autem, &
vſus huius Tabellæ eſt cognoſcere exactè in ſuperficie terræ locum, ſeu ſitum cuiuſuis V@bis@.
Oppidi
, &
c. quod per eius longitudinem, & latitudinem aſſequimur, vti Geographi docent.
Qua ratione globus Geographicus constituatur.
EOdem prorſus modo, quo ſ@ellas omnes per earũ longitudines, & latitudines depingunt in globo Aſtro-
nomico
, de cuius conſtr@ctione in trac@.
de Steilis ſatis diximus, ita depingunt etiam in globo Geogra-
p@ico
omnia terræ loca, quo@um longitudines, &
latitudines depræhenſæ fuerint.
In globo Geographico deſignant ante omnia æquatorem, tropicos, & circulos polares; præterea meri-
dianos
ſaltem per qui nos gradus æquatoris, qui erunt 36.
horum vnum ſtatuunt pro meridiano Fortunata-
rum
, qui ſcilicet ſit omnium primus, eumq;
facto initio ab æquatore diuidunt in gradus, quorum numera-
tio
incipit ab æquatore, &
deſinit in po@is, ita vt in polis ſint nonageſimi gradus: ſed relege conſtructione@
@lobi
ſtelliferi, quæ huic ſimillima eſt, &
omnia tibi perſpicua reddentur.
225198INTRODVCTIO
Antipodes, Antæci, Periæci.
DEſcriptis in Geographíco globo locis omnibus cognitis, & conſequenter tota ferè terra habitabili,
quædam
inter eorum habitatores notandæ ſunt habitudines, vnde quidam dicuntur Antipodes, An-
tæci
, Periæci.
Antipodes ij dicuntur, qui diametr@liter opponuntur, i@demq; ſunt ſub eodem meridiano: ſed præterea
(extra ſphæram rectam, &
parale@@am) ſunt in oppoſitis paralellis, quo rum vnus eſt b@@ealis, alter auſtralis;
vnde habent æquales latitudines, ſed diuerſas, vna enimeſt borealis, alter auſtralis. ſtr is
120[Figure 120] A B C D.
in quo circulus A E C G B H D F, ſit meridianus, æqu@@oris autem
C
D.
ſint E F. & G H. diametri duorum paralellorum oppoſirorum, quo-
rum
ille ſit borealis, hic auſtralis.
A. polus arcticus, B. antarcticus: lam ha@i-
tatores
duo G.
& F. ſunt mutuo Antipodes, opponun@ur enim lecundum
diametrum
G F.
ſuntque iu oppoſitis paralellis E F G H. & @ub eodem meri-
diano
.
eadem ratione A B. ſunt Antipodes, ſimiliter C D. quamuis non ſint
ſub
oppoſitis paralellis.
Parmenſes, & ij qui degunt ſub altitudine pol@ au-
ſtralis
gri 45.
ſeu in oppoſito paralello, ſuntque ſub eodem meridiano in par-
te
dia@@ traliter oppoſita, ſunt inuicem Antipodes;
dicuntur etiam Anti-
cthones
.
qui ſunt ſub diuerſis polis, extra omnes paralellos, ſunt tamen Anti-
podes
.
Porrò Antipodibus contraria omnia accidunt, quamuis enim ha-
beant
eundem horizontem, eius tamen auerſas facies inhabitant, &
oppoſita
hæmiſpheria
.
quando nos Aeſtatem habemus: illi Hyeme@ habent: quan-
do
nos diem, ij noctem:
quando nobis occidit Sol, ijs or tur: cum nobis dies longiſſima, is breuiſſima, & c.
Antæci, ideſt, Anticolæ ſunt, qui habitant ſub oppoſitis paralellis, ſuntque ſub eodem meri@iano, non ta-
men
diametraliter, quia ſunt ſub eodem ſemicirculo meridiani inter polos intercepto, ſic E G.
ſunt Antæ-
ci
, necnon F G.
ſic Parmenſes habent ſuos Antæcos ſub eodem meridiano ſitos, ſed tãtum vltra æquatorem
ad
Auſtrum, quantum Parmenſes ab Boream.
habent Antæci diuerſo tempore Aeſtatem & Hyemem, item
diem
maximum, &
minimum. eodem tamen temporis momento habent meridiem, & mediam noctem,
quamuis
non ſemper eodem tempore Sol vtriſq;
oriatur, & occidat, & c.
Periæci, ideſt Circuncolæ, habitant ſub eodem paralello, & meridiano, ſed inter eos medius eſt mundi po-
lus
:
opponunturq; diametraliter reſpectu diametri paralelli, ſub quo exiſtunt, vnde eundem polum, eodem
modo
eleuatum aſpiciunt, tales ſunt in figura E F.
necnon G H. ſi Parma quis ambularet verſus polum ar-
cticum
, tantundemq;
vltra illum proficiſceretur, ibi ſuos Perię@os reperiret. quando nobis eſt nox, illis dies
eſt
, reliqua omnia ſunt communia, Aeſtas, Hyems, dies maxima, &
c.
Poſtremo aduertendum eſt, ſequi ex prædictis habitatores æquatoris C. & D. eſſe tantum Antipodes, &
eoſdem
ſimul Periæcos, non autem Antæcos, quia nullus paral@llus æquatori opponitur.
Habitatores verò
ſub
polis eſſe tantum Antipodes, &
Antæcos eoſdem ſim@l, non autem Periæcos, quia non ſunt ſub parale l-
lis
.
cum autem volueris ſcire, quinam habitatores ſint inuicem Antipodes, aut Antæci, aut Per@æci, @acilèid
aſſequeris
ex globo Aſtronomico, ſi ea quæ nunc dicta ſunt rectè percepiſti.
De varijs Habitationibus.
PRæterea in globo Geographico iam conſtructo, cõſiderant Geographi quænam loca ſeu Prouinciæ @int
in
vna quaque Zonarum;
quas quidem explicauimus in ſecunda par@ Sp@æræ in finem. Tandem ijdem
Geographi
conſiderant ſeptem varias Sphę@æ mundi conſtitutiones ſeu habitationes, quarũ prima eſt Sphę-
ra
recta.
Secunda Sphæra obliqua, cuius vertex eſt inter alterutrum tropicorum, & æquatorem. Tertia obli-
qua
, cuius vertex eſt in alterutro tropicorum.
Quarta ob@iqua, cuius vertex eſt in alterutra @onarum tem-
peratarum
, ſeu inter tropicos, &
polares circellos. Quinta obliqua, cuius vertex eſt in alterutro circellorum
polarium
.
Sexta obliqua, cuius vertex eſt intra prædictos circellos polares, non tamen ſub polis ipſis. Septi-
ma
eſt Sphæra paralella, cuius vertex eſt alter polorum, alter verò cęli imum;
n qua omnes paralleli æquato-
ris
, ſunt etiam horizontis paralelli, quia æquator ipſe coincidit cum horizonte.
Porrò Sphæra recta nec bo-
realis
, nec auſtralis eſt, ſed in medio.
Reliquę verò ſex duplices ſunt: ſex enim boreales, & ſex auſtrales, prout
polut
arcticus, aut antarcticus eis eleuatur.
Proprietates autem harum habitationum, quas Aſtronomi conſiderant ſunt quinque. 1. Ortus, & occa-
ſus
aſtrorum, ac ſignorum.
2. Dies, & noctes. 3. Aequinoctia, & Solſtitia. 4. Quatuor anni tempora.
5. Vmbræ ſolares.
De prima Sphæra, idest recta, cuius vertex eſt ſub æquatore, poli veroin Horizonte.
1 IN hac mundi conititutione, exceptis mundi polis, omnia cęli puncta, omniaq; ſydera quotidie oriũtur
&
occidunt; aſcenduntque, & deſcẽdunt, facientes angulos rectos cum horizonte, ſicu@i etiam æquator,
&
tropici recta aſcendunt & deſcendunt: vnde & recta Sphæra dicta eſt.
226199AD GEOGRAPHIAM.
2 In ea dierum nulla ſun, incrementa, aut decrementa.
3 Sed perpetuum eſt æquinoctium; quia vt perſpicuum eſt, adhibita Sphæra materiali, eaque ſic conſti-
@@ta
, vt Sphæram hanc rectam, repræſentet, horizon bifariam ſecab@t æquatorem, tropicos, rel uoſq;
om-
ne@
circulos vel potius ſpiras, quas Sol ſinguſis anni diebus deſcribit.
Simil ter reliqua ſydera tantum ſupra
horizontem
, quantum infra morantur, ita vt ſemic reulos tam ſupra, quam infra horizontem ducant.
4 Habitatores hi habent duas æſtates, & duas hyemes; b@s enim in anno@ol per verticem eorum tranſit,
ideſt
, in vtroque æquinoctio;
quando videlicet æqua@o@em, attingit, @ub quo eorum vertex eſt@ duas ig@@r
æſtates
habent in æquinoctijs, quia tunc Sol capitibus eorum imminens radijs maximè perpenibus
@erram
impetit duas verò hyem@s@dum Sol circa t@opicos verſatu@, vbi max mèa vertice eorum recedit.
re
vera
tamen hyemes, ita appellantur reſpectu æſtatu@ calidiſſimarum, non quòd admodum frigidæ ſint.
ex accidenti tamen aliquo multis inlocis res aliter ſe habet, cuius rationes reddere eſt Geographi, & nos eas,
in
locis Mathematicis Ariſtotelis in ſecundo Meteororum numero marginali 159.
huic rei ſ@tisfeci@us.
5 Habent quatuor vmbrarum diſcrimina; oriente enim Sole habent vmb@am occidentalem; occidente
vero
orientalem.
Sole borealia ſigna obeunte vmbram meridianam proijciunt ad auſtrum. e contra vero
in
fignis auſtralibus vmbram borealem efficiunt.
ratione harum duarum vmbrarum meridianarum, dicun-
tur
Amphiſcij, quaſi Amphiumbræ, σκια, enim eſt vmbra.
in æquinoctijs nuſſam efficiunt vmbram meri-
dianam
, quia in meridie Sol directè vertici incumbit, eoſque propterea circumquaq;
illum@nat; vnde & pu-
tei
toti vſq;
ad imum, totuſq; eorum fundus illuſtratur. Porro hæc Sphæra cæ@erarum nobiliſſima eſt, tum
ob
perpetuum æquinoctium, tum ob quo idianam totius cœli apparentiam, vnde paricer de vtraque mundi
plagaboreali
, &
auſtrali participant, totoq; cœlo, ac ſtellis omn bus perfruuntur.
De ſecunda Sphæra, ideſt obliqua, cuius vertex eſt inter æquatorem,
& alterum Tropicorum.
1 IN horizonte huius Sphæræ non omnia ſydera orinntur, & occidunt, ſed illa tantũ, quæ ſunt intra duos
circulosęquator
i paralellos, &
horizontem tangentes, quorum vnus eſt maximus ſemper apparentium,
alter
vero maximus ſemperocoultorum.
Ea vero ſydera quæ continentur intra paralel@um ſemper appa-
rentem
verſus polum conſpicuum, nec oriuntur, nec occidunt, ſed perpetuo ſupra horizontem cirea polum
mouentur
.
quæ vero clauduntur intra alterum ſemper occultum, perpetuo latent infra horizontem, fimiſi-
@er
ortus, &
occaſus expertia, vt in Spliæra Aratæa, vel etiam Armillari videre eſt.
2 Habeant incrementa, & decrementa dierum, & noctium.
3 Habent bis æquinoctium, vernum, & autumnale, necnon duo ſolſtitia.
4 Bis æſtatem, b@ſque hyemem, eis Solaffert, cuius cauſa eſt, quia bis per eorum vertices tranſit, biſque
ad
tropicos recedit.
5 Quad ruplicem vmbram projciunt; & ratione vmbrarum meridianarum Amphiſcij, vti etiam ſupe-
@iores
dicuntur.
De tertia Sphæra, ideſt obliqua, cuius veriex eſt in vno Tropicorum.
HAbet hæc Sphæra determinatam poli eleuationem gr. 23 {1/2}. præterea circelli po@ares coincidunt cum
maxim@s
circulis, quorum vnus eſtſemper apparen@um maximus, alterſemper latentium itidem ma-
@imus
.
1 In ea omnia ſydera, quæ intra polarem circulem conſpicuum continentur, ſemper ſupra horizontem
verſantur
:
quæ vero intra al@erum polarem occultum contin@ntur, ſimul cum eo infra horizontem latent.
reliqua tandem quæ inter vtrumq; circellum exiſtu@t, oriuntur, & occidunt quotidie.
2 Dids creſcunt, & decreſcunt.
3 Vtrumque ſolſ@@ium, & vtrumque æquinoct@um rec@rrit.
4 Aeſtatem vnam, vnamque hyemem ſent@unt.
5 Tres tan@um vmbras eſficiunt, occidenta@em, orientalem, & meridianam, quæ ad polum conſpicuum
vergit
, ratione cuius dicuntur Eteroſcij, quaſi alteriumbrę.
huius cauſa eſt Sol, qui non pertranſit vltr eorũ
verticem
ad polum conſpicuum, ſed tantum ſeniel in anno ad ipſum peruenit, quãdo, videlicet atting i@ tro-
picum
illum, ſub quo eorum vertex ſitus eſt.
prædictæ tertiæ habitationes ſunt in Zona torrida.
De quarta Sphæra, ideſt obliqua, cuius vertex eſt inter Tropicum, & polarem circulum.
HÆceſt Zonæ temperatæ habita@io. In ea ortus, & occaſus ſyderum habet ſe proportionaliter, vt in
præ@eden@i
, ideſt, pars ſemper apparen@, pars ſemper latent, pars oriuntur, &
occidunt, quæ tria diffi-
tur a duobus circu@is, quorum vnus eſt maxim@siſemper apparentium, alter @emper occul@or@@ dier@m
@ncrementa
, a quinoctia, &
to@ſtitia, æſtatem, & hyemem vnam tantum experiuntur. ratione vmbraiũ ſunt,
vt
in præcedenti Eteroſcij, quia Sol nunquam ad eorum verticem peruenit, &
ideo in meridie proijciunt
vmbram
ad polum eleuatum.
cæterum in hac temperata Zona, vbi polus eleuatur gr. 45. ſuntin eius
227200INTRODVCTIO. tantumq; ab eorum verticibus diſtat polus, quantum æquator; tantũmq; polusab horizonte eleuatur, quan-
tum
æquator;
vnde caloræſtatis tantus eſt, quantum hyemis frigus: & Horologium ſolare horizontale in-
ſeruit
etiam pro verticali.
De quinta Sphæra, ideſt obliqua, cuius vertex eſtin circulo polari.
HIc polus præcisè eleuatur gr. 66 {1/2}. & tropicus vnus totus ect ſupra horizontem, alter vero totus infra; il-
le
coincidit cum maximo paralello ſemper apparentium, hic verò cum maximo ſemper latentium.
qui-
bus
ſit vt aſtra, quæ ſunt intra Zonam torridam oriantur, &
occidant. quæ ſunt extra ad polum eleuatũ ſem-
per
lateant.
habent dierum varietates, maxin uſq; dies eſt horarum 24. quando videlicet Sol percurrit tro-
picum
extantem;
in altero vero tropico nox eſt horarum 24. æquinoctia, & ſolſtitia ſortiuntur, vt pręceden-
t
es:
pariter & quatuor anni tempora. Eteroſcij ſunt, quia vmbram meridiei ad polum tantum conſpicuum
emittunt
.
peculiare illis eſt, quod eclipticæ polus, qui circulum polarem deſcribit, ſemel per eorum verticem
tranſeat
:
quo temporis momento ecliptica cum horizonte congruit, & ſtatim poſt, bifariam ſe mutuo ſec@t.
De ſexta Sphæra, ideſt obliqua, cuius vertex eſt intra polarem circulum,
& polum conſpicuum.
HÆc eſt frigidæ Zonæ habitatio. habet dies maximos, & noctes maximas conſtantes ex pluribus horis,
quam
24.
imo prout magis ad polum vertex appropinquat, conſtabunt ex pluribus diebus, & noctibus; &
criam
ex menſibus, ratio eſt, quia hic pars quædam eclipticæ ſemper manet ſupra horizontem verſus polum
eleuatum
, &
altera huic oppoſita ſemper infra manet, quare Sole per eas incedente, erit ib: dies continua, hic
vero
nox:
quæ vt me ius intelligas conſtitue ſphæram materialem, vt propoſitum requirit, eamque motu
diurno
conuerte, interim obſeruans eclipticam ad polum ſublimem, videbiſq;
portionem eius aliquam ſem-
per
ſupra horizontem extare, tantumq;
ad polum depreſſum latere. Sole igitur illam motu proprio obeun-
te
, erit dies continuus, &
quidem tot ferè dierum, quot gradus erunt in ea: hanc vero obeunte Sole, erit nox
continua
.
vbi aduertendum eſt, quod quamuis duę portiones æquales ſint, non tamen ſequitun diem con-
tinuum
æqualem eſſe nocti continuæ, cauſa eſt apogæum Solis, quod nunc eſt in Cancro, propter quod Sol
tardius
incedit per ſigna ſolſtitialia Cancri, quam in oppoſiris Capricorni, &
conſequenter dies ille conti-
nuus
longior erit nocte continua, in boreali habitatione:
in auſtrali nox erit longior. Ex ſphæra materiali
facilè
eſt reperire quantitatem horum arcuum, ac proinde etiam dierum, ac noctium continuarum quæ illis
debentur
.
quas quantitates videre potes in Tabula temporis diurni, autſemidiurni, quam ſupra in Sole dedi-
mus
, præterea ſigna exiſtentia circa vernum æquinoctium, præpoſterẽ oriuntur, ideſt, Taurus ante Arietem,
Aries
ante Piſces:
ſigna vero ad autumnale æquinoctium præpoſterè occidunt, ideſf, Sagittarius ante Scor-
pionem
, Scorpio ante Libram, quæ vt impoſſibilia videantur, adhibita tamen materiali ſphæra, qua ratione
fiant
clarè percipitur.
ortus, & occaſus, æquinoctia, & ſolſtitia, quatuor anni tempora, vmbræ tandem hic ſe
habent
proportionaliter, vt in præcedentibus ſphæris obliquis.
De ſeptima, & vltima Sphæra, ideſt paralella, cuius vertex eſt alter polorum,
alter
vero i@um cœli.
HIc æquator horizonti congruit; dimidiumq; eclipticæ ſemper eſt ſupra, dimidiumq; alterum infra ho-
rizontem
vnde, nulla affixa ſydera diurna conuerſione oriuntur.
aut occidunt, ſed motu diurno deſcri-
bunt
circulos horizonti paralellos, perpetuo enim dimidium cæli conſpicuum eſt, dimidium etiam occultũ:
quare planetæ ibi oriuntur, & occidunt, non ratione motus diurni, ſed proprij. vnde Sol ſupra horizonrem
perpetuo
moratur dum obit ſex ſigna conſpicua, moueturq;
primo radendo horizontem, pararelloſque ei,
vel
potius ſpiras quotidie altiores deſcribendo.
quocirca ibi eſt dies vna, & nox vna tantum in toto anno,
vtraque
conſtans ſex menſibus.
aduertendum tamen eſt in eo Zodiaci ſemicirculo, in quo eſt apogæum So-
lis
Solem immorari ſeptem diebus amplius, quam in altero;
ideo vel dies, vel nox longior erit ſeptem diebus
nocte
, vel die.
quod ſi in partem vulgo crepuſculum computemus, erit dies continuus per nouem menſes, &
amplius
.
Sol enim crepuſculum efficit exiſtens infra horizontem gr. 18. quia vero 21. gr. Scorpij, & 9. Aqua-
rij
declinant gr.
18. ab æquatore, & proinde etiam ab hoc horizonte, ideo in tota Libra vſq; ad gr. 21. Scor-
pij
;
& a 9. gr. Aquarij per totos Piſces, fiet crepuſculum, quod tempus erit trium menſium, dierum 12. die@
igitur
artificialis vulgaris erit menſium 9.
dierum 12. imo ſi etiam refractionis ratio habeatur, quæ Solem ſu-
pra
horizontem eleuat, antequam reuera eum conſcendat, dies erunt longiores, crepuſcula vero breuiora.

Aequinoctium
hic propriè nullum;
quamuis dici poſſit eſſe ibi perpetuum, quia nox illa eſt ſemper ferè diei
æqualis
, cum vterque ſit ferè ſex menſium.
habent duo ſolſtitia, vt alij. quatuor etiam anni tempora perſenti-
ſcunt
.
ab vmbris dicuntur periſcij, ideſt, circumumbræ; cum enim Sol circa horizontem æquidiſtanter ſem-
per
gyret, vmbræ quoque in gyrum quoquouerſus proijcientur.
Luna per dies 14 {1/2} ſupra horizontem exi-
ſtit
.
Venus, & Mercurius Solem comitantur. Mars conſpicitur per menſes ferè 10. @upiter per annos ferè 6.
Saturnus
per 15.
ac per tautumdem temporum latent poſtea.
228201AD GEOGRAPHIAM.
Hæc porrò Sphœra videtur omnium ignobiliſſima, quod dimidio tantum mundo perfruatur, maximiſ-
que
frigoribus horreſcat.
Vtrum autem hæc habitatio habeat habitatores, hactenus Geographis incom-
pertum
eſt.
Atque in hunc modum inuentis longitudinibus, & latitudinibus locorum præcipuè valdè diſſitorum, per-
agitur
vniuerſalis terræ deſcriptio, atq;
cognitio, quæ Geographia propriè appellatur. In deſcriptione ve-
particularium prouinciarum, aut regionum, difficilè eſt per longitudinem, &
latitudinem id aſſequi, quo-
niam
cum loca ſint ſatis vicina, difficilè earum differentiam latitudinum ex prædictis obſeruationibus haberi
poteſt
, quod parua ſit:
difficilius etiam differentia longitudinum percipitur, non ſolum ob paruitatem ip-
ſius
, ſed ob multas alias difficultates, quæ in obſeruatione eclipſium contingunt, quapropter alia ratio inſti-
tuenda
eſt, vt mox dicam.
De particularis regionis deſcriptione quæ Chorographia dicitur.
CVm volueris igitur particularis alicuius regionis deſcriptionẽ aggredi, duc in plano aliquo, vt in char-
ta
lineam rectam, quam meridianam appellabis, quoniam pro meridiana poſtea inſeruiet, qualis eſt in
121[Figure 121] figura linea A B.
ad cuius extremitates adſcribes,
Auſt
.
Boreas: & ad latera Occid. Or. ſecundum
loci
exigentiam.
poſthæc manens tu in loco, v. g.
A. qui prima ſtatio dicitur, conſcende turrim
quampiam
ex qua circumiacentia caſtra, villas,
vrbes
, &
c. poſſis circumſpicere: atq; inibi collo-
ca
planum iam paratum cum linea meridiana
Aſtronomicè
, ideſt, ita vt linea hæc meridiana
congruat
veræ lineæ meridianę aliquo modo in-
uentæ
, vt in ſphæra docuimus, &
ſimul quatuor
mundi
plagæ veras mundi plagas, quas referunt,
reſpiciant
.
plano hoc in tali poſitione obfirma-
to
, ei Dioptram ſuperpone, quæ circa punctum
A
.
conuerti poſſit, & per quam inſpicere, aut col-
li
mari poſſis ad loca circumiacentia.
Primo igitur per eam aſpice directè adlocum
E
.
& ſecus eam ſic directam duc lineam A F. infi-
nitæ
longitudinis.
pariter directa Dioptra ad lo-
cum
G.
ſecus eam ducas lineam A G. in infinitũ.
quæ tranſeat etiam per locum E. ſit etiam B. lo-
cus
quiſpiam, vt villa, vel caſtellum, in ipſa meri-
diana
ſitum, pro quo ſufficit ipſa meridiana.
idẽ
facies
cum reliquis locis C.
& D. & alijs quot-
cunque
.
Quibus peractis perge ad vnum ex prænotatis locis, v. g. ad D. quæ flatio ſecunda erit, ibique conſcende
ſpeculam
aliquam, &
plano iterum Aſtronomicè collocato, & obfirmato, accipe in linea A D. locum D. ſiue
diſtantia
A D.
cuiuſuis longitudinis, ad magnitudinem enim eius, reliquæ omnes diſtantiæ proportionales
erunt
.
Ad hunc locum D. ſic determinatum transfert Dioptram, vt poſſit circa ipſum verti, atq; ad obſer-
uata
loca dirigi.
ſecus eam igitur collimans iterum ad caſtrum F. ducas lineam D F. eodem modo duc cæte-
ras
lineas C D G.
D E. D B, & c. nam in punctis concurſum F G C, & c. ſunt pingenda caſtra prædicta, vr-
bes
, villæ, &
c. eritq; figura parua ſimilis omnino regioni deſcriptæ: conſtat enim ex triangulis paruis ſimili-
bus
ijs, quæ in ipſa prouincia deſcribi poſſunt:
ſic ex loco D. poterunt aſpici, & notari multa alia loca; quæ
poſtea
ex tertia ſtagione, repertis concurſuum punctis, in pictura definientur.
Atq; ſic per totam prouinciã
procedendo
, eius abſolues chorographiam.
Quod ſi nota fuerit vna ex diſtantijs, v. g. diſtantia A D. in milliarijs, reliquæ omnes diſtantiæ notæ eua-
dent
, vt v.
g. A D. milliaria 10. diuide igitur lineam A D. in partes 10. æquales, poſtea per circinum exami-
na
quot huiuſmodi partes contineantur in diſtantia A F.
tot enim milliaria pariter in ea cõtinebuntur; A F.
v. g. ſint partes 5. ergo quinque milliarijs diſtat caſtellum F. ab vrbe A. & ſic de reliquis.
Iam vero ſi alicuius vrbis lociue huius regionis comperta ſit longitudo, & latitudo, reliquorum quoq; lo-
corum
, ex diſtantijs iam cognitis, longitudo, &
latitudo latere non poterit. Alios modos ſed minus idoneos,
vide
apud Gemmam Friſium, à quo hunc pariter in compendium redegimus.
Hac ratione facile Patres no-
ſtræ
Societatis poterunt nobile Sinarum regnum ad veram deſcriptionem aliquando redigere.
Diuiſiones ſuperficiei terreſtris Globi.
DEſcriptione terreſtri Globi ex præcedenti doctrina abſoluta, ſtatim apparet eam totam diuidi in duas
partes
, in terreſtrem videlicet, &
aqueam, ſeu maritimam: & qua ratione terra, & mare ſe inuicem
229202INTRODVCTIO plectantur, & intercurſent: ſtatimq; manifeſtum fit, quæ pars terræ, aut maris ſit in Zona torrida, quæ in fri-
gidis
;
quæ earum climata, & paralelli; quæ longitudines, & latitudines. porrò ex mutua terræ ac maris inter-
curſatione
, oriuntur aliæ terrę, &
aquæ diuiſiones; nam omnis terra, vel Continens eſt, vel Inſula, vel Penin-
ſula
, vel Iſthmus.
Continens dicitur omnis terræ ſuperficies adeo magna, quæ a mari vulgò non putatur
ambiri
, vt Aſia, Europa, &
c. Inſula dicitur terra pars, quæ vndique mari alluitur, vt Sicilia, Corſica, Sardi-
nia
, &
c. Peninſula, vt nomen indicat, terra eſt quæ penè tota mari circumdatur, relicta tantum anguſta ter-
parte, qua veluti collo, aut ceruice quadam continenti annectitur, quæ anguſta terra dicitur Iſthmus græ-
cis
:
ſicuti etiam Peninſula dicitur Cherſoneſus. Peninſula eſt Peloponeſus, Taurica Cherſoneſus, Cimbrica
Cherſoneſus
.
ſunt præterea complura alia Geograpſis vſitata nomina ad terram pertinentia, litus, promon-
torium
, regio, regnum, &
c. quæ omnia Grammatici in ſuis Dictionarijs explicant.
Pariter omnis Aqua, aut eſt ſalſa, & Mare dicitur, aut dulcis. Mare eſt vel Oceanus, vel Mediterraneum
mare
.
Oceanus eſt mare magnum, videtur vniuerſam terram circumplecti. Mediterraneum quod intra
terram
eſt, vt Caſpium, &
Mediterraneum, quod inter Africam, Europam, & Aſiam, ſitum eſt. Sinus maris
dicitur
, quod intra terram ſe inſinuat, vt ſinus Arabicus, Perſicus, &
alij. Fretum eſt anguſtum mare, quod
intra
binas terras arectè intercurrens, fremit.
Aquæ dulces ſunt lacus, paludes, fluuij, torrentes, fontes, oſtia,
&
c. quæ Grammatici exponunt. Conſiderandum hic etiam, vtra ſuperficies ſit maior, an minor, terræne,
an
aquæ, quæ dubitatio ſolet multos inceſiere.
at cum nondum neutra ſit omnino tota cognita; lis adhuc
pendet
:
Cæterum globus Geographicus accuratè iuxta recentiores Nautarum, ac Viatorum traditiones
conſtructus
, indicat eſſe ferè æquales.
Solet etiam hic@quæri quantus ſit terræ ambi@us, quanta eius ſuperficies, & ſoliditas, quibus ſatisfactum eſt
ſupra
in cap.
de terræ magnitddine, & cap. de magnitudine maris.
De terraipſa, ſeu ſuperficie terræ in vniuerſum.
IAm tota terra ſecundum ſuperficiem diuiditur in quatuor partes præcipuas, Europam, Aſiam, Africam,
Nouum
Orbem, ſeu Americam.
Debet igitur Geographiæ ſtudioſus has quatuor partes in globo conſioe-
rare
, quem ſitum habeant inuicem earum vnaquæque, quibus confinijs inuicem ſeparentur;
Item ſingularũ
magnitudinem
, ſitum cæleſtem, quæ pars ſit Orientalis, quæ Occidentalis, &
c. quę vt ritè percipiantur, con-
ſtitue
globum Aſtronomicè iuxta tuam habitationem, ideſt, ita vt habitatio tua ſit ſupra horizõtem ſub ver-
tice
, ideſt, horizon globi ſit terræ horizon, &
c. ſi videbis, & concipies ritè poſitionem omnium partium ter-
.
Ex quo cognoſcitur in qua Zona, in quo climate, ſub quibus paralellis ſit, vnde & dies maxima, altitudo
poli
, ſeu latitudines, &
longitudines innoteſcunt. præterea quinam Amphiſcij, Eteroſcij, & c. quinam quo-
rumuis
locorum ſint Antipodes, Antæci, Periæci.
Atq; hæc ſunt quæ propriè cognoſcere debet Geogra-
phus
, &
quæ Geographica appellantur. verum præterea, & quidem magna cum voluptate conſiderat alia
plura
, quæ tamen ad duo capita reduci poſſunt, ideſt, ad Naturalia, &
Humana.
Naturalia in vnaquaque mundi parte, atque etiam regione notanda hæc ſunt, primo Elementa ipſa,
v
.
g. terræ qualitates, plana, an montuoſa, montes celebres, lacus, ſtagna, flum@na, præſertim quæ aliqua
proprietates
celebrantur, vt aquæ thermales, &
c. Aer, venti, & c. Ignes ſubterranei, vulcani, foſſilia, fodi-
, plantæ peculiares, animalia peculiaria:
ſingulæ enim regiones proprijs rebus præditæ ſunt, nam, non
omnis
fert omnia tellus, vnde
India mittit ebur, molles ſua thura Sabæi, & e.
Palmas Epirus equarnm.
Secundo loco humana conſideranda ſunt, ac primo Homines ipſi, quales corpore, qui mores eorum, ſtudia,
idiomata
, religio, reſpublica potentia, viri illuſtres.
loca pariter notanda ſunt, in quibus aliquid præclarum
geſtum
fuerit, v.
g. locus pugnæ Hannibalis cum Romanis ad Cannas, ad Trebiam. loca vrbium deletarum:
tandem vrbes illuſtriores, præſertim in quibus Reges, aut Duces reſident, quæ Metropoles appellantur,
notandæ
etiam antiquitatis reliquiæ, quæ paſſim occurrunt, Aquæductus, Via, Templa, &
c. Oſtendan-
tur
tandem maximi Monarchæ cum ſuis imperijs;
Rex Sinarum videtur maximus, Rex Hiſpaniarum ſe-
cundus
, Magnus Turca tertius, &
c.
DE EVROPA.
DIuiſa iam tota terra in quatuor partes primarias, reliquum eſt tradere methodum, qua ſingularum geo-
graphicam
doctrinam acquiras;
quamuis autem methodum modo in vniuerſum innuerimus, videtur ta-
men
neceſſarium veluti exemplo geographico eam Europæ applicare.
Quæratur igitur primo Europæ etymon; ſic autẽ dicta eſt ab Europa Agenoris Regis filia, quam ex Phæ-
nicia
Iupiter in Cretam abduxiſſe poetæ fabulantur.
Secundo definitio Europę. eſt autem Europa vna ex quatuor mundi partibus, eſtq; partim Cõtinens par-
tim
Inſulæ, partim Peninſulæ;
cuius termini ſunt hi: A meridie terminatur mari Mediterraneo, ab Occi-
dente
Oceano;
à Septentrione Oceano glaciali, quamuis huius plagæ termini nondum ſint ſatis cogniti;
ab Oriente ſeparatur ab Aſia ſinu Granuico, poſtea Tanai fluuio, nam,
230203AD GEOGRAPHIAM.
Europam atque Aſiam Tanais disterminat amnis.
Poſtea palude Meotide, hincmari. Euxino Propontide, ac tandem Aegeomari, quæ membra ſunt Me-
diterranei
maris;
vt autem probè hæc omnia percipias ſtatue globum Aſtronomicè, ſecundum tuam hab ta-
tionem
, ita vt habitatio tua ſit ſupra horizontẽ in medio hemiſpærij ſuperioris, ideſt, horizon globi euadat
tuus
horizon;
ſic enim videbis quæ pars ſit orientalis, quæoccidentalis, & c.
Tertio figuram Europa: S@rabo eam ſerpenti aſſi@@ilat, cuius caput ſit Hiſpania; bina alæ ſint Italia, & An-
glia
;
cauda ſit Baltica peninſula, ſeu ſcandia; pectus Gallia, & Germania: reliquę Polonia, Gręcia, Moſco-
uiam
ventrem eſſiciant.
Quarto, quantitas ſeu magnitudo, quæ conſtat ex longitudine, & latitudine, necnon ambitu. hæc autem
longitudo
, &
latitudo differunt ab eis, quas ſuperius explicauimus: illę enim poſitionem loci in globo terre-
ſtri
demonſtrant, autem magnitudinem regionis, ideſt, quam longa, quamque lata ſit oſtendunt.
Longi-
tudo
igitur Europa à Gadibus vſq;
ad Tanaim protenditur, eſtque milliaria 3000. Latitudo ab extrema Si-
cilia
vſq;
ad Sinum Granuicum milliaria 2400. qnam in globo reperies ſic, pede vno circini poſito in Gadi-
bus
, alterum extende vſq;
ad Tanaim, hanc circini aperturam applica 6 quatori initio facto à meridiano For-
tunatarum
verſus orientem, &
vide quot gradus ęquatoris in ea contineantur: pro ſingulis autem gr 60. mil-
liaria
computanda ſunt:
idem fac pro latitudine habenda: & pro quau@s alia diſtantia capienda.
Quinto ſitus cęleſtis, qui determinatur per latitudinem, & longitu linem extremitatum ipſius; ſic in glo-
bo
apparet extremitates eius Auſtrales eſſe in latitudine gr.
35. Boreales vero gr. 70. quod indicant gradus,
quibus
diuiditur meridianus Fortunatarum, nam paralelli ducti per extremitates Europæ tranſeunt, vnus
per
gr.
35. alter per gr. 70. In lõgitudine verò ſituatur inter gr. 10. & 75. Meridiani enim eius extremi, ideſt,
occidentaliſſimus
, &
orientali ſſimus tranſeunt per prędictos gradus æquatoris. hinc patet totam eſſe in Zo-
na
temperata, præter paruam quandam partem Balteæ peninſulæ, quę Zonam frigidam ingreditur:
patet
ſub
quibus climatibus ſita ſit, necnon quinam ſint extremi eius paralelli, quos ſupra vna cum climatibus in
eadem
Tabula dedimus:
ex qua appareteam eſſe extra priora tria climata, ſed ſub reliquis 19. vt indicant la-
titudines
exttemæ gr.
35. & 70. patet etiam diem eius maximum ſub auſtrali paralello eſſe horarum 14. min.
15. circiter: ſub boreali vero eſſe horarum 24. & amplius propter partem illam, quæ in Zonam frigidam ex-
currit
.
præterea Europæos omnes eſſe Eteroſcios. quin etiam patet quinam ſint Europęis Antipodes, item
Periæci
, &
Antæci, & c. atque hęc primario ad Geographum ſpectant. Hoc loco mouendus eſt Geographus
Tyro
, caueat ab vniuerſalibus terrę Tabulis, ſeu Mappis, in ferendo iudicio de magnitudine Regnorum, aut
Prouinciarum
;
quoniam huiuſmodi Mappæ plus iuſto ampliant Regiones, quæ ſunt propè polos. ratio eſt
quia
Mapoa vniuerſalis debet repręſentare in plano terræ ſuperficiem, quę ſphęrica eſt;
impoſſibile autem
eſt
ſphęricum ita in planum proijcere, vt illud re vera imitetur.
pręterea in huiuſmodi Mappis difficile eſt
concipere
mutuos ſitus prouinciarum;
vnde ſtudioſi prauas imaginationes ex eis ſæpè concipiunt. Conſu-
lo
igitur lectori, vt ptimum Globo Geographico det operam, is enim rectè cum ſphæricus ſit, ſphæricam
Terram
referre poteſt.
NATVRALIA.
PRęterea conſiderant qualitatem totius regionis, qua rerum ſit fertilis, vbi commodè habitabilis: tota igi-
tur
Europa fertilis, ac habitabilis eſt;
abundat metallis, ac reliquis foſſibilibus, plures habet proprias
plantas
, &
animalia. Caret tamen Aromatibus, Vnionibus, Leonibus, & Elephantibus, & c. quæapud Ma-
ginum
in Geographia, &
apud Boterum in Relationibus vniuerſalibus fusè narrantur: quamuis Auctores
hæc
tria Geographica, Naturalia, &
Humana confundant.
HVMANA.
EVropæi homines, ſtrenui, fortes, atque etiam ingenio pollentes: in hac maxima Imperia Græcorom,
&
Latinorum extitere, atque adhuc Imperator, ac Summus Pontifex veluti Reipublicæ Chriſtianę ca-
put
reſidet.
Eximij nunc ſunt Nautici. In ea pluſquam alibi omnes ſcientię, & artes floruerunt, ac etiam-
num
florent.
Varij nunc ſunt Europæi, lingua, moribus, religione, ſtatura corporis, & ſimilibus. Bote-
tus
opinatur probabili eoniectura in tota Europa eontineri 70.
milliones hominum. Vrbes pręclaræ, Ro-
ma
, Conſtantinopolis, Lutetiæ, Vlyſſippo, Venetię, Mediolanum, &
c. In ea nunc latè dominantur Rex
Britanniæ
, Rex Hiſpaniarum, Rex Galliæ, Imperator, Magnus Turca, Rex Poloniæ, Dux Moſcouiæ,
Rex
Suetiæ, Rex Daniæ.
His de Europa in vniuerſum cognitis, tota debet diuidi in ſua regna, Britan-
niam
, Hiſpaniam, Galliam, Italiam, Germaniam, Illyricum, Gręciam, Thraciam, Miſiam, Vngariam,
Moldauiam
, Poloniam, Moſcouiam, Scandiam, ſeu Balticam.
porrò de ſingulis regnis ea cognoſcenda
ſunt
, atque eadem methodo, qua vſi ſumus in Europa tota.
Incipiunt autem à regnis occidentalibus, vt à
Britannia
, Hiſpania, proceduntque paulatim ad orientalia.
ſunt autem apud Geographos Tabulæ, ſeu pi-
cturæ
ſingulorum regnorum, &
prouinciarum, quibus antequam des operam, debes earum ſitum prius in
globo
Aſtronomicè collocato cognoſcere, præſertim reſpectu tuæ habitationis, ita vt domi tuæ manen@
ſcias
indigitare ad quam mundi partem ſita ſunt ſingula regna, vrbes, &
c. Tabulæ enim, vt ſingulas
231204TRACTATVS melius manifeftant, peius tamen ſitum, ac poſitionem in orbe terreſtri monſtrant, quam globus. in hiſce
Tabulis
vt plurimum, pars dextra eſt oriens, ſiniſtra occidens:
ſuperior Boreas, inferior Auſter. quapro-
pter
in appoſi@a ſequenti figura, Vienna eſt in parte orientis, Monachium in parte occidentis, Praga verò
borealis
, &
c. Gradus in boreali, & auſtrali
122[Figure 122] latere notati ſunt gradus lõgitudinis qui in-
cipiunt
a 28.
& deſinunt in 37. ſuntque vel
in
æquatore, vel in paralello æquatoris in
pręſenti
autem figura ſunt in duobus ęqua-
tori
paralellis, vt oſtendunt gradus ad lęuã,
&
dexteram poſiti, qui ſunt gradus latitudi-
num
, ſuntque in meridianis regionem illam
claudentibus
.
qui cum incipiant a gr. 46. &
deſinant
in 52.
grad. indicant paralellum au-
ſtralem
in quo ſunt num.
28. 29. & c. diſtare
ab
æquatore gr.
45. borealem verò gr. 52. ſeu
habere
latitudines gr.
45. & 52. pariter in
eadem
figura, linea quæ ducitur a borea in
auſtrum
per gr.
33. & per Pragam, oſtendit
longitudinem
Pragæ eſſe gr.
33. altera vero
linea
prædictæ perpendicularis duæa ab oc-
cidente
50.
in oriente 50. indicat latitudinem
Pragæ
ſiue altitudinem poli, eſſe gr.
50. quæ
omnia
alijs etiam Tabulis eadem ratione
applicari
debent.
Abſolutis Europę Tabu-
lis
, ad Aſiam aut Africam ſimili methodo
perluſtrandam
aggrediaris.
Atq; hæc ſuf-
ficiunt
ſtudioſo, ac cupido Geographiæ in-
troducendo
.
reliqua per ſe prudenter inue-
ueniet
.
habeat ſi poteſt Abrahami Ortelij
Theatrum
Mundi.
Vide infra in Appara-
tu
ad Mathematicas addiſcendas;
vbi de Geographia, & ſcriptoribus eius agitur. Habes igitur Coſmogra-
phiam
, Geographiam, &
Chorographiam, à me in hoc opere explicatas.
232205
APPARATVS
AD
MATHEMATICAS
ADDISCENDAS
, ET PROMOVENDAS
CVm ego tum in me ipſo, tum in alijs plunibus experientia didicerim quant is labori-
bus
, quantiſque ſtudiorum diſpendijs, ij Mathematicis dent operam, qui eas nullo
doctore
præuio, nullaq;
eræeedenti nſtructione aggrediuntur, breui hoc apparatu
huic
malo remedium afferre decreui.
Qua in re fortè Gemiou mimitabor, qui vt
tradit
Pappus lib.
8. de Mathematicarum ordine ſeripſerat. præ cæteris veroſcien-
tijs
Mathematicæ prccipuè tali auxilio indigere videntur, tum propter earum mul-
titudinem
, mutuam connexionem, ac depẽdentiam;
tum quod hac tempeſtate, qua
ipſę
reuiuiſcere, ac reflorere incipiunt, perpauci, rariq;
ea@n profeſlores reperian-
tur
, pauci ſſimique, qui earum totam Encyclopęd am p@ritè, ſcienterq;
percalleant,
quique
varijs ſtudioſorum finibus latis facere queant, Verum (quod magis dolen-
dum
eſt) plurimi paſſim reperiuntur, qui ſe Mathematicos venditant, propterea quòd ſphæræ circulos vt-
cunque
nouerint, aut quod nudam Horologij deſcriptionem teneant.
quot ſunt qui totam Mutheſeos vim
in
eo conſiſtere putant, vt ſciat quis, vt aiunt, alicuius Natiuitatem conſtruere?
totiq; ſunt ferè omnes, vt Iu-
diciariam
Aſtrologiam exiſtiment eſſe totius Matheſ@os columen, quæ tamen nuna ratione nomen ſcien-
tiæ
Mathematicæ meretur.
Quam rari hodie Geome@ræ, qui Archimedis, Apollonij, Pappi, admiranda.
monumenta perlegerint? Quam @ari inter Arichmeticos ad Algebræ penetralia ſcienter perueniunt? tan-
dem
qui Muſici habentur, &
probantur, nulla Arithmeticæ aut Geometrię cognitione, nulla de Muſicæ na-
tura
, officio, aut fine tractatione, eam tradunt, ac profitentur.
vnde reliqua noſtræ Muſicæ detrimẽta, de qui-
bus
nos alibi diximus oriuntur.
Idem de reliquis Mathematicis dici poſlet, fed ne longior ſim, rem propo-
ſitam
aggrediar, &
totum apparatum in quinque partes diſtribuam.
Prima, erit Mathematicarum omnium expoſitio, & diuiſio.
Secunda, Bibliotheca Authorum ſelectorum pro ſingulis Mathematicis.
Tertia, Variæ methodi earum addiſcenda@un.
Quarta, Mathematici ſtudij promotio.
Quinta, Chronologia clarorum Mathematicorum, quam edidimus iam cum locis Mathematicis Ariſt.
Mathematicarum diuiſio, & expl. catio. ‘Pars prima.
COnueniens imo nec ſſarium omninò eſſe videtur, ante omnia breu@m quandam ac ſimplicem Mathe-
maticarum
expl cationem tradere.
breuem mquam quoniam quamuis pluribus dequauis ſcienci@@ſ-
ſeratur
, nunquam tamen naturam illius probè percipies, niſi ſcientiam ipſam animo totam compræhen-
deris
.
Mathematicæ igitur ſcientiæ al@æ ſunt ſpeculatiuæ, aliæ practicæ; item aliæ puræ, aliæ mediæ; tandem
aliæ
ſubalternantes, aliæ ſubalternatæ.
Per ſpeculatiuas eas intelligo quæ conſiderant quan@itatem a mate-
ria
abſtractam, ideſt, nulla habita ratione mater æ in qua ipſa quantitas detinetur.
quod ſi quæ concretam
conſiderant
, non tamen conſiderationem dirigunt ad opus.
Speculatiuæ Mathematicæ ſunt ſex ſequentes.
1 GEometria quam primam facere libet, tractat de quantitate continua terminata, cuius ſunt tria gene-
ra
, linea, ſuperficie, corpus:
uxta tres dimenſiones, longitudinem, latitudinem, & profunditatem. Li-
nea
terminata eſt, v.
g. linea bipedalis, diameter alicuius circuli, vel quadrati, latus alicuius trianguli, quadra-
ti
, rhombi, &
c. ſuperficies terminata eſt, v. g. triangu um, quadratum, circulus, & c. corpus terminatum eſt, vt
cubus
, conus, cylindrus, ſphæra, &
c. de quibus omnibus ſubtiliſſime Geometria oſtendit admirabiles pro-
prietates
.
pars quæ tractat de corporibus, ſeu ſolidis proprio no@ine dicitur Stereometria.
2 Arithmetica agit de quantitate diſcreta, finita, & terminata, ſiue denumeris finicis, & terminatis, vt
ſunt
numeri quadrati, cubi, &
c. con@poſiti, incompoſiti, & c. horum naturam, & accidentiam, eoru@ que mu-
tuas
actiones perſcrutatur.
porrò duę dicuntur puræ, quod tractent de pura quantitate abſtracta a maleria, ideſt, Geometria con-
ſiderat
triangulum ſecundum ſe, nulla habita ratione materię in qua ſit triangulum, ſiue enim ſit in ligno, ſi-
ue
in ære, ſiue in cęlo, ſiue in terra, illud eodem modo conſiderat.
Similiter Arithmetica conſiderat
233206APPARATVS ros abſtractos, ideſt, abſque eo quod illis res vllæ ſenſibiles ſubſint. reliquæ vero quatuor quoniam quantita-
tes
prædictas in rebus materialibus, aut ſenſibilibus cõſtitutas contemplantur, propterea medię vocã tur, me-
diæ
enim ſunt inter puras Mathematicas, &
naturalem Philoſophiam. Prædictæ duæ vocantur ſubalter-
nantes
, reliquæ verò quatuor ſubalternatæ:
quidautem ſit hæc ſubalternatio mox apparebit.
3 Ex medijs, & ſubalternatis prima ſit Optica, ſeu Perſpectiua, quæ de radijs viſus, & lucis, ideſt, de Vi-
ſione
, &
Lumine tractat, quamuis a Viſione ſola ſit denominata. quia vero in prædictis radijs conſiderat li-
neas
, angulos, atq;
hinc ſuperficies, pyramides, conos, axes, & c. quæ ad Geometriæ obiectum pertinent, ijſq;
vtitur in demonſtrando accidentia viſus, & illuminationis, ideo Geometriæ dicitur ſubalternari. eius ſunt
tres
partes.
Prima, eſt de Directione, ideſt, viſione, & illuminatione directa, ideſt, quæ fit per lineas rectas ſimpli-
ces
, quod accidit quotieſcumque per vnicum medium, vt per ſolum aerem, &
ſine ſpeculo fit viſio, & illu-
minatio
.
Secunda, eſt de Reflexione, ideſt, de viſione, & illuminatione reflexa, quę per ſpeculum fiunt, hęc propri@
dicitur
Catoptrica, ſiue Specularia;
de admirandis enim ſpeculorum accidentibus demonſtrat.
Tertia, de Refractione, ideſt, viſione, & illuminatione refracta, quæ per radios fractos fiunt; quod accidit
cum
radij per plura media, ideſt, diuerſæ tranſparentiæ, vt per aerem, &
aquam tranſeunt; hæc propriè dici-
tur
Dioptrica.
Quarta, Mechanica, quæ de Machinis agit, ſiue vt ait Ariſtoteles verſatur circa artificiata, ſicuti naturali@
circa
naturalia:
de ſex Machinis præcipuis, Libra, Vecte, Trochlea, Axe in Peritrochio, Cuneo, Cochlea
egregia
demonſtrat:
& quia in eis conſiderat quantitates virium mouentium, ponderum, motuum, tempo-
rum
, quibus mouentur, &
Machinas ipſas tanquam lineas quaſdam circa centra reuolutas, ideo Geometriæ
ſubalternatur
, ideſt, Geometricè demonſtrat.
Eius pars ſubtiliſſima eſt, quæ centra grauitatis in planis, a@
ſolidis
perſcrutatur.
Quinta, Muſica, quæ quoniam conſiderat quantitatem diſcretam in ſonis, & vocibus, ſeu numerum ſono-
rum
ſonoſq;
reducit ad numeros, ideo in demonſtrando Arithmetica indiget, vnde & Arithmeticè demon-
ſtrat
, Arithmeticæque ſubalternatur:
præcipuè vero circa conſonantiarum omnium naturam, & rationem,
&
accidentia verſatur.
Sexta, eſt Aſtronomia omnium nobiliſſ@a, cuius eſt totam Mundi Fabricam dęſcribere. quod perficit
demonſtrando
de ſingulis mundi partibus Planetis, &
Stellis, Locum, Figuram, Motum, Magnitudinem,
Illuminationem
, &
Vmbram, v. g. oſtendit terram eſſe in medio Mundi, eſſe ſphæricam, quieſcentem, vt à
Sole
illuſtretur, qualem vmbram efficiat.
hæc Geometriæ ſubalternatur quod haſce mundanas quantitates
contempletur
, ſubordinatur etiam Arithmeticę quatenus cæleſles motus diſcretos facit, vnde paſſim nume-
ris
vtitur.
Aſtronomicæ partes cenſentur Tractatus de Sphæra, Thcoricæ Planetarum, Tabulæ Aſtrono-
micæ
, Computus Eccleſiaſticus, Gnomonica, quæ Solis vmbras obſeruat, cuius pręcipuum munus eſt ſolaria,
&
ſcioterica Horologia conſtruere: Geographia, quæ totam terræ ſuperficiem, atque omnes eius prouin-
cias
, &
loca etiam reſpectu cęli deſcribit: Aſtrologia, ſeu ludiciaria, cuius eſt futura prædicere etiam vul-
go
pars Aſtronomiæ putatur, ſed immeritò, quia etſi nihil ferè demonſtret conatur tamen per cauſas natura-
les
, non Mathen aticas demonſtrare, quare pars phyficæ cenſenda eſt.
Verum quidem eſt hoſce Aſtro-
logos
nonnulla rerum Aſtronomicarum cognitione indigere, præſertim calculo, vnde ſibi Aſtrologię no-
men
vſurparunt.
Atque ſunt ſex ſcientiæ Mathematicæ ſpeculatiuæ, quibus reſpondent totidem
practicæ
ſequentes.
Mathematicarum practica ſex.
1 GEometria practica, cuius eſt menſurare altitudines turrium, montium, profunditates puteorum, di-
ſtantias
locorum, ſuperficies agrorum, &
c. Idque etiam per ſolum vllum. metitur etiam ſoliditates
corporum
, quæ paffim militares Duces, &
Agrimenſores operantur.
2 Arithmetica practica, ſeu ſupputatrix, cuius pars mirabilis eſt Algebra.
3 Perſpectiua practica, quæ Pictoribus, Sculptoribus, & Architectoribus maximè vſui eſt. Huius pa@
pulcherrima
eſt Scenographia, quæ ſcenarum receſſus perbelle mentitur.
4 Mechanica practica, quam qui profitentur hodie vulgo dicuntur, Ingegnieri; huius aſt varias machi-
nas
conſtruere, quibus parua vi ingentia pondera, imo quæuis pondera mouere, ac transferre poſſint, hæc
ſolum
domi, ſed militiæ maximè neceſſaria eſt.
5 Muſica practica, quæ duplex eſt; altera docet cantilenas & ſonationes muſicis modulis cõponere, quæ
Melopoeia
græcis dicitur.
eam nunc vulgo vocant, II Contrapunto. Altera eſt ipſa Cantatrix, & Pulſatrix,
quæ
ad actum cantilenas, &
ſonationes tam vocibus, quam inſtrumentorum ſonis reducit.
6 Aſtronomia practica, quæ ſyderum motus ope. Tabularum Aſtronomicarum ad calculum reuocat,
luminarium
defectus, planetarum aſpectus prædicit, cœli thema ad quoduis tempus conſtituit.
Gnomo-
nica
practica, quę Horologia deſcribit;
Varij vſus inſtrumentorum, Aſtrolabij, Sphæræ, Globi, practici
ſunt
, &
c.
Prædictæ practicæ habent ſuarum effectionum demonſtrationes, vnde veræ ſunt ſcientiæ; quod ſi vt paſ-
ſim
fit ſine demonſtratione tradantur, puræ practicæ appellan@ur.
234207AD MATHEMATICAS.
Si plura de natura, ac pręſtantia Mathematicarum cupis, adeas tractationem noſtram editam vna cum lo@
cis
Mathematicis Ariſt.
vbi plura nuper obſeruata reperies, quæq; tibi plenè ſatisfacient.
Selectorum librorum Bibliotheca. Pars ſecunda.
IN recenſendis operibus non eum ſeruabo ordinem temporis, quo ſcripta ſunt, id enim Chronologum at
tinet
;
ſed eum quem doctrinæ ratio poſtulat, quo nimirum ſunt addiſcenda, & perlegenda.
Geometræ ſcientes.
INter Mathematica monumenta primum eſt Euclidis opus Elementorum non tantum antiquitate, & di-
gnitate
, verum etiam doctrinæ ordine;
eſt enim totius Matheſeos baſis, & fundamentum. in ipſum plures
ſcripſerunt
.
Primus omnium Proclus Diadochus cuius comment. Latinitate donata a F. Barocio extant.
Secundus eſt Campanus, qui illud ex Arabico, Latinum fecit. Tertius Zambertus qui ex Græco idem in La-
tinum
tranſtulit, vterq;
tamen in multis peccauit. Quarto F. Candalla idem Latinum, ſed non fideliter fe-
cit
.
Quintus Federicus Comandinus illud ſumma fide è Græco tranſtulit, ac commentarijs illuſtrauit. Sex-
tus
eſt P.
Clauius qui etſi paraphraſim potius quam tranſlationem dederit, totum tamen illud opus ſartum
tectum
præſtitit, ac locupletauit;
hi duo Comandinus, & Clauius cæteris præferuntur.
Eiuſdem Euclidis opus, Datorum ſecũdum occupat locum, quod neceſſarium eſt ad Archimedem, Apol-
lonium
, Pappum, &
c. intelligendos. quamdiu opus hoc negligetur tandiu Geometria, ac tota Matheſis clau-
dicabit
.
iacet adhuc ſub Zamberti tranſlatione adeo obſcurus, ac mendoſus, vt ſummo labore vix intelligi
queat
.
audio Ioſephum Auriam Neapolitanum illud rectè latinum feciſſe, ac illuſtraſſe, ſed eo iam mor@uo
Neapoli
apud quendam adhuc magno Geometriæ diſpendio in teneb@is latet.
Vtinam Mecænas aliquis il-
lud
communi bono, ac luci committat.
Tertio loco danda eſt opera Apollonij pergæi Conicis Elementis, quæ Federicus Comandinus tranſtulit,
ac
ill@ftrauit;
quamuis nonnullis in locis non omnino ſatisfaciat, nec omnino ab iniuria eum vindicat, quam
illi
Barocius in ſuo admirando Problemate inuſſit.
hic ob ſubtilitatem, & profunditatem demonſtrationum
magnus
Geometra cognominatus eſt.
Apollonio ſuccedunt libri duo Sereni de ſectione cylindri, & coni à Comandino vna cum Apollonio il-
luſtrati
, atque editi.
Quarto loco legenda ſunt Archimedis opera hæc: de circuli dimẽſione, de lineis ſpiralibus: hæc enim mul
tis
in locis ſupponunt doctrinam de conicis traditam ab Apollonio, &
Sereno. Eadem legenda ſunt ex tra-
ditione
Comandini vna cum eiuſdem, necnon Eutocij co nmentarijs.
poſtea opus Archimedis de Sphęra,
ac
cylindro, cum comment.
Eutocij latinitate quidem donatum, ſed multis in locis aut male tranſlatum, aut
mutilum
opus.
alioquin pulcherrimum, cuius gratia ſepuichro Archim. Sphæra, & cylindrus fuerant inſcul-
pta
, vt teſtatur Cicero.
Vtinam Comandinus quiſpiam reperiatur, qui illud nitori ſuo reſtituat. Ego qui-
dem
nonnulla in ipſum notaui, transſlationemq;
reſtauraui, quæ aliquando forſitan ſi opus fuerit edentur-
Archimedi
poſtea a multis attribuitur opuſculum de Iſoperimetris figuris, quod habes in Geometria practi-
ca
Clauij, Theon Græcus Ptolemæi commentator illud Zenedoro aſcribit;
cuiuſuis ſit egregium eſt monu-
mentum
, hoc loco legendum.
Opuſcula duo Archim. de Arenæ numero, & de Inſidentibus aquæ, quam-
uis
non ſint pura Geometrica, poſſunt tamen hic legi, vt omnia eius opera ſimul abſoluantur.
Extant
præterea
Romæ in Bibliotheca Medicea, Archim.
opera duo nondum typis mandata, Lemmata, & de Se-
ctione
circuli, vtrumq;
nunc Arabicè ſcriptum, quæ vt latio donentur, & publici iuris fiant, Matheſeos ſtu-
dioſi
deſiderant.
Quinto loco ſuccedunt Pappi Alexandrini Collectiones Mathematicæ à Comandino transſlatæ, & illu-
ſtratæ
.
vbi ſciendum eſt in eo opere non omnia perfectè Geometrice demonſtrari, vti ſunt quadratura cir-
culi
, anguli dati diuiſio, &
c. Octauus eius liber ad Mechanicam pertinet, poſtea legi poſſunt ſine vllo diſcri-
mine
ſequentes Authores, Mahometes Bagdadinus de ſuperficierum diuiſionibus, Ioanne Dee Londenſis,
Comandini
opera in lucem editus;
libellum hunc nonnulli putant Euclidis eſſe, nam teſte Proclo in Eu-
clidem
, Euclides de diuiſione ſcripſit.
Theodoſij Tripolitæ Sphęrica, & Męnelai Romani Triangula Sphę-
rica
, quorum doctrinam vnico volumine complexus eſt Clauius, addiditq;
tractatum de Triangulis planis,
de
Sinubus, Tangentibus, &
Secantibus, omnia ad Aſtronomiam neceſſariam. Eandẽ doctrinam vnico ope-
re
tractat F.
Maurolycus vir acutiſſimus. Io: Buteo de antiquis circuli quadraturis. Heronis Alexandrini in-
troductiones
in vniuerſam Geometriam;
hunc Ioſephus Auria parauerat, vt ederet. Ben Muſa de fi-
guris
planis, &
ſphæricis, adhuc Arabicus aſſeruatur in Bibliotheca Medicea. Petri Antonij Cattaldi Geo-
metrica
transformatio.
Vietæ, & Marini Ghetaldi Apollonius rediuimus. his igitur authoribus Geome-
trica
omnia continentur, quæ hactenus humani ingenij acumen excogitare potuerit:
omnia adeo admiran-
da
vt ambigas magiſnè rerum naturam, an hominum ſolertiam mireris;
atque hæc omnia callere debet,
qui
pro dignitate Geometriam profiteri poſſe deſiderant.
235208APPARATVS
Geometræ practici.
PErfectus Geometra non ſimplici Theorica contentus eſſe debet, ſed vt Reipubl. vtilis, & domi, & mili-
tiæ
eſſe poſſit, ſequentes etiam authores, qui praxim continent callere debet.
Geometras verò practi-
cos
eos intelligo, qui non puram quantitatem abſtractam conſiderant, ſed eam in in rebus materialis, &
ſenſi-
bilibus
in ordine ad praxim, ſeu ad menſurationem conſiderant, vt altitudines turrium, latitudines fluuio-
rum
, &
c. qua ratione Euclidis, & aliorum problemata censenda non ſunt practica, & ideo in ſuperiori claſſe
fuerunt
connumeranda.
Scriptores huius ex antiquis fuerunt hi, Hero Mechanicus de Geodæſia, antiqui enim vt ait Barocius per
Geodæſiam
intelligebant illam, quæ viſu ſiue radio viſiuo, ope variorum inſtrumentorum, altitudines, lon-
gitudines
, ſuperficies, &
ſolida, metiri docet: quamuis Geodeſiæ nomen propriè terræ diuiſionem ſignificet,
vnde
ortum fortè habuit.
Porrò liber hic rectè tranſlatus, ac illuſtratus ab eodem Barocio editus eſt ſimul
cum
alio opere cui titulus eſt, Heronis tranſlatio de Machinis bellicis, necnon liber de Geodęſia à F.
Barocio
tranſlata
, &
c. Secundus ſit alter Hero qui dicitur Alexandrinus, cuius liber ſic inſcribitur, Heronis Alexan-
drini
Geometrumenon, in quo, vt ait Ioſephus Auria, Geometria practica continetur;
nondum tamen edi-
tum
eſſe puto;
mortuus enim eſt ipſe Auria, qui ſe eum translaturum, atq; editurum profitebatur. quod au-
tem
hi duo Herones differant, inde patet, quoniam Hero Mechanicus in proæmio de Machinis citat alterũ
hunc
Heronem, eumq;
Mathematicum appellat. Boetius primus ex Latinis ſemipriſcis, hanc praxim duo-
bus
libris ſuæ Geometriæ paſſim attigit.
ex recentioribus verò complures, & Italicè, & Latinè hanc artem
conſcripſerunt
:
ex Latinis dno tantum proferantur; Ioan. Antonius Maginus de dimetiendi arte, & P. Cla-
uij
Geometria practica;
Italicè verò Franc. Lucas de Burgo, Coſmus Bartholus, Siluius Bellus, Nicolaus
Tartalia
, Petri Antonij Cattaldi opera Italica, Elementi de numeri Aritmetici, Elementi de numeri Geo-
metrici
, Algebra proportionale, Algebra numerale, lineale, &
applicata, della regola aurea, de numeri per-
fetti
, &
della radice quadrata.
Arithmetici ſcientes.
PRimus omnium Euclides in 7. 8. & 9. Elemento. ſubtiliſſimè agit de numeris, quę primo loco addiſcen-
da
ſunt;
poſtea legendus eſt Iordanus Nemorarius cum comment. Fabri Stapulenſis, qui libris 10. Arith-
meticæ
theoriam explicat:
deinde Nicomachus Græcus nondum tranſlatus, pro quo interim legatur Arith-
metica
Boetij, qui ſe eum ſequi fatetur;
deinde Maurolyci Arithmeticorum lib. 2. ſuccedat his Diophantes
Alexandrinus
a Guilelmo Xilandro illuſtratus, hunc Algebræ inuentorem faciunt, à quo eam Arabes acce-
ptam
Algebram poſtea appellarunt.
deinceps legãtur hi, Michaelis Stifelij Arithmetica integra, vbi etiam
Algebram
exponit;
Cardani Arithmetica, P. Clauij Algebra, Bombelli Algebra Italica, Leonardus Piſa-
nus
qui primus Italicè de Algebra ſcripſit, ſed nondum editus.
Fr. Lucas de Burgo, Barlaam Monachus
Græcè
, nondum editus, vt puto.
Petrus Bungus de myſterijs numerorum.
Arithmetici practici, qui ſupputatores, & logistæ dicuntur.
HI ſunt qui numeros rebus ſenſibilibus, vt numis, & mercibus, gradibus, applicatos pertractant. Innu-
meri
ſunt huius rei ſcriptores, ſed nobis hi ſufficiant;
P. Clauij Arithmetica practica; Gemmæ Friſi@
Arithmetica
practica.
Orontius etiam in ſuis operibus, Nicolaus Tartalea, & c.
Perſpectiui ſeu Optici ſcientes.
PRimum locum occupant Euclidis Optica, & Catoptrica, vt antiquitate ita, & ordine doctrinę, ſunt enim
veluti
introductio ad hanc ſcientiam;
eorum interpretatione a Ioanne Pena editam cęteris præferri au-
dio
;
verſio Zamberti indiget correctione, & expoſitione. Italica verſio, & expoſitio Ignatij Dantis multis
ſcatet
paralogiſmis, &
mutila apparet. Maurolycus in indice ſuorum operum teſtatur ſe ea tranſtuliſſe, &
expoſuiſſe
, ſed editorem aliquem expectant.
Poſtea ſuccedat Theſaurus Opticæ in quo Alhazeni Arabis
acutiſſimi
Optica, &
Vitellionis ſimul continetur; quamuis Vitellio paſſim indigeat correctione; ſuũ enim
opus
ex Euclide, Archim.
Ptolemæo, Alhazeno confarcinauit. Deinde Optica Aguillonij non ſine caute-
la
legenda.
Rogerij Bacconis, lo: Petſan, Orontij de ſpeculo vſtorio. Maurolyci Photiſmi, & Diaphana,
de
Specillis, &
Iride vnico volumine. lo Baptiſta Porta lib. 9. de hac re: Ioan: Kepleri Paralipomena ad
Vitellionem
, eiuſdem Optica, &
Dioptrica. Guidiubaldi Marchionis perſpectiua Scenographica, qua ar-
tem
Democriti, &
Anaxagoræ reſtaurauit. Marinus Chetaldus breuiter de Parabola, & Speculo vſtorio.
Tractatus de radijs viſus, & lucis in vitris perſpectiuis, & Iride, vbi Teleſcopij demonſtratio inchoata habe-
tur
.
Extat præterea libellus Archimedis de ſpeculis vſtorijs parabolicis, & Ptolemæi etiam, vt ait
236209AD MATHEMATICAS. cus in indice ſuorum operum, ſed ea lucem deſiderant. Extant præterea Heliodori Lariſſei eapita optico-
rum
, fragmentum quoddam editum ab Ignatio Dante, cum ſua Euclidis optica, Italica.
Oculus, ſeu Funda-
mentum
Opticum P.
Chriſtophori Scheiner Societatis noſtræ, opus recens editum, verùm abſtruſis expe-
rimentis
, ac noua neceſſariaque rerum cognitione refertum.
Perspectiui practici.
PLures ex prędictis paſſim ſunt practici, ſiquidem problemata eorum omnia ordinantur ad praxim in ma-
teria
ſenſibili.
nonnulli Italicè nudas praxes circa Scenographicam tantum exhibuerunt, vt ſunt, la Per-
ſpectiua
del Vignola, di Sebaſtiano Serlio, di Daniele Barbaro, &
c.
Me@hanici ſcientes.
@OMnes antiquitate, & ordine pręcedat Ariſtoteles, cuius Mechanicæ quæſt. continent prima huius ſcien-
tiæ
fundamenta, &
iſagogem; eas nos commẽtarijs illuſtrauimus vna cum alijs locis Mathem. apud Ari-
ſtotelem
.
eaſdem etiam, & latinitate, & expoſitione optima donauit Henricus Monontolius, cum quo in
omnibus
ferè, quamuis in locis valde diſſitis, ille enim Burdegalę, ego Parmæ eodem tempore interpretaba-
mur
ad vnguem conueni.
Ariſtotelem ſequatur doctiſſima Paraphraſis Guidiubaldi in Archim. de Aeque-
ponderantibus
:
cui ſuccedat Lucas Valerius de Centro grauitatis ſolidorũ: deinceps legantur Iordanus Ne-
morarius
de Ponderibus lib.
8. Pappi. Guidiubaldi Mechanica, opus egregium. Archimedes de ijs, quæ ve-
huntur
in aqua, cui ſuccedat Marini Ghetaldi promotus Archimedes.
Galilęus Italicè de his, quæ vehuntur
vel
mouentur in aqua.
Guiduſubaldus de Cochlea aquatica, opus poſthumum, & ideo demonſtrationes ali-
quot
non ſatis perfectæ ſunt, ſed dignæ, quæ ab aliquo perfecto G@ometra corrigantur.
10: Bapt. Benedictus
in
ſuis ſpeculationibus tractatum vnicum habet de Mechanicis, vbi multa contra Ariſt.
diſputat.
Mechanici practici.
HEronis Alexandrini Spiritalia à Comandino tranſlata, ſed quæ vti poſthuma, extremam authoris ma-
num
deſiderant:
eiuſdem Automata quę nuper Italica fecit Bernardinus Abbas Guaſtallẽſis, Hero Me-
chanicus
de machinis bellicis, ex editione Barocij:
Heronis Creſibij Belopæia, ideſt, Telifactiua Bernardi-
no
Baldo Guaſtallæ Abbate interprete.
Ioſephus Cedrenus dc Cochlea Archim. Italicè. 10: Bapt. Portæ
Pneumatica
:
An vero extet Atheneus de machinis bellicis, & eiuſdem Mechanica, mihi dubium eſt. ex re-
centioribus
Auguſtinus Ramelius de machinis Italicè, &
Iacobi Beſſonis Theatrum inſtrumentorum.
Muſici ſcientes.
EXiſtimo initium faciendum eſſe à Muſica Iacobi Fabri Stapulenſis, quam ipſe quatuor libris perſpicuè,
&
breuiter exponit, appellatq; Elementa muſicalia. edita eſt vna cum Arithm. lordani; poſtea legatur
Muſica
Boetij, quibus perceptis patefacta erit via ad antiquorum intelligentiam.
omnlum antiquiſſimus eſt
Ariſtoxenus
, cuius extant lib.
3. Harmonicorum vna cum Ptolemæi Harmonicis ex traditione An. Goga-
uini
.
hos ſequatur Euclidis Muſica, quam habes in Bibliotheca ſcelecta P. Poſſeuini. Caſſiodori Muſicæ
compendium
.
Martianus Capella in nuptijs, & c.
Venerabilis Bedæ Muſica ſpeculatiua. Recentiores ſint, Guido Aretinus Monachus edidit 500. ab hinc
annis
, Introductorum Muſicæ.
Ludouicus Folianus Mutinenſis, Franchinus Gaſſurius Laudentis, Ioſephus
Zarlinus
Italicè ſcripſit Inſtitutioni harmoniche, Demonſtrationi harmoniche, Supplementi muſicali.
Vin-
centius
Galilæus Italicè, cinque Dialogi della Muſica antica, &
moderna, opus neceſſarium ad muſicam no-
ſtri
temporis corrigendam, &
reſtaurandami alij nondum editi infra ſuo loco ponentur.
Muſici practici, ſiue Melopæi.
EX antiquis nullus quòd ſciam extat, qui rem hãc nobis obſcuram illuſtret: qua videlicet ratione veteres
illi
ſuas Cantilenas contexerent.
Beda ſcribit lib. 2. de Muſica practica ſed obſcurè: Zarlinus lib. 4. Inſtitu-
cionum
Muſic.
& Franc. Vaneus, & alij plures hanc artem docent, quam vulgò vocant, il Contrapunto.
Astronomi ſcientes.
PRimum Oudium impendatur tractatibus de Sphęra; ego autem ni philautia me fallit, Sphęram hanc meã
tibi
primò legendam conſulo:
deinde obantiquita@em legatur Sphęra Procli Diadochi, Cleomedis
237210APPARATVS teora Valla interprete; Euclidis Phænomena Auria interprete. Campani Sphęra, Maurolyci Coſmogra-
phia
, Alfagrani Elementa Aſtronomica, ex traductione Iacobi Chriſtmanni.
Sphęra Piccolominei Italica.
Clauij Sphæra. Autolycus de Sphæra quæ mouetur; item de vario ortu, & occaſu aſtrorum, Ioſepho Auria
interprete
.
Theodoſius Tripolita de diebus, ac noctibus, item de Habitationibus Auria interprete. Iulius
Higinius
de Sphæra, ac ſignis cæleſtibus.
deinceps ſuccedat Epitome Ioan. de Monteregio in magnam Pto-
lemæi
conſtructionem;
eſt quidem obſcura ſed tamen auxilio Geometriæ, & doctrinæ de triangul s planis,
&
ſphæricis, de quibus ſupra, adhibito ſtudio intelligi poteſt, quamuis multum obeſt impreſſio mendoſa. de-
inde
Ariſtarcus Samius de diſtantijs Solis, &
Lunæ interprete Comandito. deinde Ptolemæi magna con-
ſtructio
Arabicè Almageſtum, opus mirum, &
in quo tota Aſtronomia Hipparchi, & Ptolemæi continetur.
duæ
ipſius verſiones circumferuntur, vna ex Arabica lingua, aitera ex Græca Georgij Trapezuntij.
haben-
tur
in ea commentaria Theonis Græca, quę Græcè ſcienti auxilio eſſe poterunt, ſunt enim edita.
huius com-
pendium
fecit Proclus ſub nomine Hypotypofis Aſtronomicarum poſitionum.
Geber Arabs opus Aſtro-
nomicum
eſt inſtar Almageſti, imo Almageſtum exponit, &
paſſim Ptolemæum redarguit. Albategnius,
ſiue
Mahometes Aracenfis de ſcientia ſtellarum nunc pariter legendus.
his ſuccedat Nicolaus Copernicus,
qui
præter abſurdam hypotheſim de motu terræ eximius eſt Aſtronomus, ſed nunc cum Eccleſiæ facultute
legendus
.
tandem opera Tichonis Brahe, ideſt Progymnaſmata, de Cometis, Mechanica, Epiſtolæ claudãt
hoc
ſtudium.
poſtea ſine ordine adiri poſſunt hi, Ioan: Keplerus de Stella noua in Serpentario, idem de alia
noua
in Cygno;
Galilæi nuncius ſy dereus, idem de Maculis ſolaribus Italicè; Apelles poſt tabulam latens
de
ilſdem maculis.
Guidiubaldi problemata Aſtroncmica. Arati ſolenſis phænomena verſibus decantata:
extant
in ea commentaria Hipparchi Græce, &
Latine edita: Germanici Cæſaris, Ciceronis, & Rufi Auie-
ni
, traſlationes verſibus latin@s eiuſdem Arati legil poſſunt ad eruditionem.
Item Hypparchus de Aſteriſ-
mis
editus cum prædicto commentario.
Archim. de Arenæ numero, videtur llber Aſtronomicus hic collo-
candus
.
Alhazen, & Vitello de Crepuſculis; Petri Nonij varia.
Authores vero Theoricarum Planetarum videntur mihi inanis laboris, & imaginationis pleni, pro qui-
bus
ſufficiant abundè recenſiti.
alij nondum editi in Catalogo proprio ſcribentur.
Meteoroſcopij, & Organici, qui de inſtrumentis astronom. agunt.
PTolemæi Planiſphærium Comandino interprete. Venerabilis Beda de Aſtrolabio. Gemma Friſius
de
Afirolabio Catholico, &
de vſu Globi Aſt onomici: Ioannes Steflerus de Aſtrolabio. Iordanus de
Planiphærij
figuratione.
Ioannes Roias in Aſtrolabium. Guidiubaldi Pleniſphæriorum vniuerſalium
Theorica
:
Clauij Aſtrolabium: Ioan. Gallucij Theatrum inſtrumentorum Aſtronomicorom. Tychonis
Mechanica
ad cæleſtes obſeruationes neceſſaria.
PRACTICI.
OMnes qui de calculo Aſtronomico, & de Tabulis Aſtronomicis tractat huc pertinent. hanc partem Pto-
lemæus
, Copernicus, Tycho in ſuis libris Aſtronomicis pertractant.
alij vero hãc ſolam partem ſeorſim
tradunt
ſuntq;
ij magis practici, vti ſunt Tabulæ Alfonſi Regis, Tabulæ ſchoneri omnium facillimæ; Tabu-
Pructenicæ Eraſmi Reinoldi eruditiſſimæ, quæ Copernici doctrinam ſequuntur.
Georgij Purbachij
Tabulæ
Eclipſi;
Tabula primi mobilis Ioan. de Monteregio. Tabulæ Tichonicæ magna expectatione de-
ſiderantur
.
Ex his Tabulis conficiunt Ephemerides ad multos annos, vti ſunt Ephemerides Magini, Ori-
gani
, &
c. Ioan. Antonij Magini Tabulæ Nouæ Directionum, quas poſthumas, & imperfectas. R. P. Anto-
nius
Roncho Bonon.
eius diſcipulus Aſtronomiæ peritiſſimus addita extrema manu ſuppleuit. Tabulæ So-
lis
, &
Martis partim à Ioan. Antonio Magino, partim à Cæſare Marſilio patritio Bonon. ex obſeruationi-
bus
Tychonis, a Kepleri excerptæ, &
ſupputatæ.
Computistæ qui de Calendario agunt.
EX calculo, & Tabulis Aſtronomicis pendet tota ratio temporum, & annorum, ac proinde Calendarij
conſtructio
, &
correctio, qua ſacrorum geſtorum ſeries, & tempora conſtanter ſeruentur. quę omnia per
computum
Eccleſiaſticũ peraguntur.
ſcripſerunt hac de re olim Dionyſius Exiguus Abbas Rom. Venerab.
Beda, Ioan. de Sacroboſco, Campanus; lo Lucidus de temporum emendatione; Petrus de Aliaco Cardi-
nalis
Cameracenſis;
10: de Regio Monte; Paulus de Midelburgo Epiſcopus; P. Clauius edidit Calendarij
Romani
explicationem;
Iacobus Chriſtmanus poſt ſua in Alfagranum comment. addidit tract. de Calenda-
rijs
variarum nationum, ac temporum connexione, opuſculum magna eruditione plenum, &
c.
Gnomonici, & qui de Horologijs.
ANtiquiſſimus omnium qui de Horologijs agant, eſt Vitruuius, qui lib. 9. principia quædam de rationi-
bus
Gnomonicis attingit, ex ipſo tamen patet plures ante ipſum de hac re ſcripſiſſe.
Secundus eſt
238211AD MATHEMATICAS. dius Ptolemæus de Analemate, Commandino interpretc, & illuſtratore: deinceps Venerab. Beda de Horo-
logij
Solaris menſura.
Albategnius ad finem operis de ſcientia ſtellarum tradit modum deſcribendi Horo-
logia
ſolaria.
Maurolycus Abbas edidit tres libros acutiſſimos de lineis horarjs. Andreæ Schoneri Gno-
monica
ſubtiliſſima;
Io: Bapt. Vimercatus Italicè de Horologijs Solaribus; Clauij Gno nonica; item Ho-
rologiorum
noua deſcriptio per tangen@es.
10: P. Galluc us Salodienſis, Italicè ſcripſit de Fabrica, & vſu in-
ſtrumenti
ad Horologia deſcribenda ad omnem poli eleuationem, quod mihi maximè probatur.
GEOGRAPHI.
PRimo legatur noſtra introductio ad Geographiam, quam ſupra præmifimus, poſtea Ptolemæi Geogra-
graphia
a Mercatore reſtaurata;
ſuccedat his Theatrum Abrahami Ortelij, opus regium. Appiani, &
Gemmæ
Friſij Coſmographia;
Ptolemæi Geographia cum comment. Magini. Iulius Solinus Polyhiſtor.
Pomp. Mela, & Strabo de ſitu orbis; Theſaurus Geographicus Abrahami Ortelij omnino neceſſarius. huc
etiam
pertinent Scriptores itinerum, &
nauigationum, vti ſunt Marcus Polus Venetus de rebus mundi mi-
rabilibus
;
item antiquæ ac nouæ nauigationes a Petro Ramuſio tribus tomis collectæ. Petrus Bellonius
Gallicè
ſcribit ſuas in Oriente obſeruationes.
Ioanni Boteri Relationes vniuerſales, quibus Strabonem
optimè
imitatus eſt.
Aſtrologi, ſiue Iudiciarij.
QVamuis Aſtrologia hæc, vt ſupra docuimus, non ſit verè pars Aſtronomiæ, quia tamen ſæpiſſimè ea in-
diget
, ideo ea ſolet hic annumerari.
duplex porrò eſt, aut enim ea prædicit quæ Agricolationi, Nauiga-
tioni
, &
Medicinæ conferunt, & hac parte licita eſt, nec vllis legibus proſcripta, aut liberos hominis
euentus
, quaſi neceſſarios diuinatur, qua parre illicita, ac legibus diuinis, ac humanis prohibita.
Studium
profecto
vaniſſimum, ac indignum, in quo bonæ horæ collocentur, quod tum plures, tum duo ſummi noſtrę
ætatis
Aſtronomi eius vanitatis conſultiſſimi;
Ticho, & Keplerus pluribus repræhendunt. lehe Picum Mi-
randulanum
contra Aſtrologos.
cum autem non ſit hæc ars tota omnino interdicta, vt diximus, paucos eius
authores
enumerabo ex ijs, qui minus humanę libertati derogant, nec fortè ſunt damnati.
Q. Manilij Aſtro-
nomicon
verſibus deſcriptum.
Ptolemæi Quadripartitum; Centiloquium, inerrantium Stellarum ſignifica-
tiones
.
Iulius Firmicus Maternus de Iudicijs, ſub Conſtante, & Conſtantio Imp. cæteros Arabes, & Latinos
recentior
s nugis, &
ſuperſtitionibus plenos indignos recenſeri, miſſos faciamus.
Atq; hi ſunt Authores qui hactenus in lucẽ prodierunt quiq; Bibliochecæ conſtruendæ ſufficere poſſint.
Variæ methodi in addiſcendis Mathematicis iuxta varios adiſcentium
fines
ſeruandæ. Pars tærtia.
EOrum qui ſe Mathematicis addicunt varij poſſunt eſſe fines, quibus totidem methodi reſpondeant. alij
enim
ſola Geometria, aut ſola Arithmetica delectantur.
alij Optica, alij Muſica, alij alijs detinentur,
alij
totius Matheſeos curriculum abſoluere cupiunt:
nonnulli Mathematicæ non ſui gratia dant operam,
ſed
aut ad Phyſiologiam, aut ad Militiam, aut ad alias artes melius capeſlendas earum ſtudium dirigunt:
ſin-
gulis
igitur ſingulas methodos, &
modos tradere oportet.
Methodus ad ſolam Geometriam.
PRimo nauetur diligens opera Elementis Euclidis, non ea leuiter ac feſtinanter percurrendo, ſed ſæpius
eadem
repetendo.
ſeruentur autem duæ regulæ. Prima. Notet ſtudioſus cuiuſuis Demonſtratio-
nis
medium præcipuum, quod eſt illud ex quo proximè concluſio infertur.
porrò in demonftrationibus ad
impoſſibile
, illud ipſum impoſſibile, quod infertur, habetur pro medio illius demonſtrationis.
ſic in ſexta de-
monſtratione
Primi, probat Euclides latera illa eſſe æqualia, quia alioquin ſequeretur partem eſſe æqualem
toti
, quod eſt abſurdum, vel impoſſibile, &
hoc abſurdum eſt meſiium huius demonſtrationis. in demonſtra-
tionibus
vero oſtenſiuis medium ſemper eſt principium aliquod, ſic in ſecunda demonſtratione primi, duæ
lineæ
B C.
& A G. probantur æquales, quia ſunt æquales vni tertię lineæ G E. per 1. pronunciatum, quę ſunt
æquales
vni tertio ſunt æqualia inuicem:
ex hoc enim axiomate infertur illa concluſio. propoſito enim ſibi
@anquam
ſcopo hoc demonſtrationis medio, facillimè memoria tenentur, &
repetuntur omnes demonſtra-
@iones
.
hac de cauſa Ariſtoteles prudens Philoſophus hæc media obieruabat, quod inde apparet, quia cum
alicuius
demonſtrationis meminit, eius medium præcipuum ſemper innuit, ſic cum inquit, cur angulus in ſe-
@nicirculus
rectus eſt?
ſubdit rationem ſeu medium, quia ſcilicet eſt dimidium duorum rectorum. Vide Ap-
pendicem
ad finem noſtri operis delocis Mathem.
apud Ariſtotelem, in qua omnes demonſtrationes primi
Elem
.
ad normam logicam expenduntur, & earum media enucleantur. hac porrò obſeruatione
239212APPARATVS perfectius, & ſecundum Logicæ præcepta percipitur ipſa Geometria. Secunda regula: In difficilioribus
demonſtrationibus
aliquando augetur difficultas.
propterea quod in ijs percipiendis neceſſe eſt fatigari ima-
ginationem
circa plures figuras quæ ibi ſupponuntur, &
deſiderantur concipiendas, ac retinendas, vt intel-
lectus
circa eas poſſit diſcurrere, quod primo accidit in 12.
ſecundi Elem. in qua dicitur, quadratum|lateris
A
C.
maius eſſe quadratis laterum A B. B C. rectangulo bis compræhenſo ſub C C. B D. quę tamen quadra-
ta
, &
rectangula, & aliæ figuræ ibi deſiderantur: vnde difficilis euadit intelligentia illius: facilis tamen red-
ditur
ſi prædictæ figuræ ibi vtcunque addantur, eo modo, quo citantur.
Tertſa regula aliquando obſcuritas
oritur
ex longo diſcurſu per plures æqualitates, quæ ſubinde variantur addendo, demendo, transferendo,
commutando
, quo caſu vtile eſt rem ad calculum redigere, ideſt, in pagella notare membra æqualitatis hinc
inde
ſe poſita, ideſt, figuras æquales contradiſtinctas, eaſque ſecundum diſcurſus exigentiam addere, deme-
re
, transferre, commutare, &
c. hac enim calculatione iuuatur imaginatio, & diſcurſus, vt poſſit vſq; ad fi-
nem
peruenire, alioquin in medio ſæpè curſu frangitur, &
coincidit. hoc etiam vſu venit in 12. & 13. ſecun-
di
Elementorum.
Secundò tandem ſciat lector neminem poſſe euadere perfectum Geometram ſine Arith. neq; perfectum
Arithm
.
ſine Geometria; ſunt enim duæ ſcientiæ veluti duæ ſorores, vt ait Eutocius, quæ ſibi mutuas tra-
dunt
operas.
hac de cauſa Euclides ſapientiſſimè tres Arithm. libros inter ſua Geometrica Elem. @inſeruit.
hinc videmus multa in 10. lib. ſecundum numerorum rationes demonſtrari; ſic omnia ferè quæ à Geometris
demonſtrantur
etiam per numeros, ſiue rationales, ſiue irrationales, ſumma iucunditate peraguntur, atq;
ob
oculos
ponuntur, v.
g. demonſtratio 47. primi, oſtendit quadratum illud lateris angulum rectum ſubtenden-
tis
, eſſe ęquales quadratis reliquorum duorum laterum;
hoc idem numeris exequi poſſumus, ſi enim fiat trian
gulum
rectangulum cuius baſis ſit linea quinque vnciarum, alterum latus ſit quatuor vnciarum, tertium ſit
@rium
vnciarum, &
quadrati horum numerorum ſumantur, erit quadratus num. quinque nimirum 25. æqua-
lis
ducbus quadratis reliquorum, nam quadratus numeri 4.
eſt 16. quadratus numeri 3. eſt 9. qui duo quadra-
ti
ſimul conficiunt 25.
Sed hoc magis manifeſtum eſt in Algebra, quæ quamuis Arithmet. fit, vtitur ta-
men
Geometricis demonſtrationibus, &
problemata Geometrica præſertim 10. Element. per numeros
reſoluit
.
Tertio poſtquam quis probè in Elementis Euclidianis verſatus fuerit, alios Geometras aggrediatur, eo
ordine
quo ſuper in Bibliotheca recenſiti ſunt.
Methodus ad Arithmeticam.
OB affinitatem, & connexionem quæ inter Geometriam’, & Arithmeticam intercedit, nulla ratione
merebitur
quiſpiam Arithmetici cognomen;
quin Element. ſaltem Euclidis probè percipiat, quibus
perceptis
debet poſtea operam Arithm.
illis impendere, quos ſuper recenſuimus, atque ex eodem ordine
quo
ſunt recenſiti.
occurrentibus vero difficultatibus. Primum ſit remedium adhibere paruos numeros pro
magnis
, atque in illis prius experiri veritatem anteqnam aggrediaris, aut ſuperes totam oblatam demon-
ſtrationem
.
Secundum ſit, in numeris irrationalibus, & radicalibus Algebræ, quando occurrunt obſcuri-
tates
, pro eis ſupponantur prius facilitatis gratia numeri rationales, &
communes, ijque parui; in iſtis
enim
apparet etiam veritas illa, quæ de Algebraticis proponitur, ſicque intellectus illuminatur, vt Alge
braticas
tenebras diſijcere queat.
Methodus ad Opticam.
QVoniam Optica Geometriæ ſubalternatur, ideo ad eam rectè capeſſendam neceſſario præcedere de-
bent
ſaltem ſex primi libri Euclidis:
poſtea ſtudium impendatur Authoribus Opticæ ſupra recenſitis,
atque
eodem ordine.
proderit autem multum ea experiri præſertim in ſpeculis, & vitris, & pili@
vitreis
, &
chriſtallinis, nam experientia rerum magiſtra.
Methodus ad Mechanicam.
QVoniam Mechanici Geometricè demonſtrant, ideo neceſſaria eſt hic quoque ſaltem ſex primorum
Euclidis
pręcognitio, poſt quam ſequatur ſtudium Authorum ſupra numeratorum, atq;
eodem ordine.
Methodus ad Muſicam.
HÆc Arithmeticè demonſtrat, ideo neceſſe eſt præcedat cognitio mediocris Arithmeticæ,|præſertim
proportionum
Arithmeticarum quas ad 5.
Fuclidis P. Clauius fusè exponit, necnõ ad finem 9. Euclidis,
vtitur
etiam aliquando figuris Geometricis, vnde primorum ſex elementorum Euclidis aliqua præcognitio
neceſſaria
eſt:
deinde ſuperiores Authores eo ordine, adhibito ſtudio legantur, quo enumerati ſunt.
240213AD MATHEMATICAS.
Methodus ad Aſtronomiam, & partes eius.
QVoniam Aſtronomiam, vt rectè Plato aduertit, duabus veluti alis Geometria, & Arithmetica in cæ-
lum
euolat, ideo primo neceſſaria eſt totius Euclidis præcognitio, necnon Arithmeticæ vulgaris, il-
lius
præſertim, quæ de Aſtronomicis fractionibus agit, quibus præmiſſis aggredi poteris Autho-
res
ſuper recenſitos, eodem ordine ſeruato.
Pro Gnomonica.
ADres Gnomonicas facilè, & rectè percipiendas plurimum confert conſtructio Sphæræ Gnomonicæ.
appello Sphæram Gnomonicam eam in cuius ſuperficie deſcripti ſunt pimò Tropici, Aequator, & duo
paralelli
horizontem tangentes, vnus maximus apparentium, alter occultorum maximus.
deinde omnes cir-
culi
horarij, tam hi qui indicant horas Aſtronomicas à meridie inchoatas, quique tranſeunt per polos mun-
di
, &
quorum vnus eſt meridianus; quam ij, qui indicant horas ab ortu, vel occaſu numeratas, quorum vnus
eſt
horizon, &
tangunt duos circulos æquatori paralellos, quorum vnus eſt maximus ſemper apparentium,
altet
maximus ſemper latentium.
Conſtructio hæc innuitur a P. Clauio in Gnomonica lib. 1. propoſitione 9.
&
10. & inde elici poteſt. in hac pila ſumma iucunditate, vti expertus ſum, licebit intueri omnes horum cir-
culorum
poſitus, &
interſectiones; & in quibus diurnis circulis omnes tres ſe mutuo ſecent; vt in arcubus
diurnis
horarum 14.
& 10. & in quibus duo tantum; & alia omnia quæ alioquin obſcuriſſima ſunt, quęq; Cla-
uius
prolixo tædio ad propoſitionem 20.
explicat. hæc porrò Sphæræ conſtructio fieri debet ad datam poli
cleuationem
, vnica enim nequit eſſe vniuerſalis.
Reliquæ Aſtronomiæ partes non alia indigent directio-
ne
præter eam, quam ſupra in Auth.
Biblioth. innuimus.
Methodus vniuerſalis ad totius Matheſos curriculum ineundum.
SIomnes aut præcipuè Authores ſingularum Mathematicarum, quos ſupra in Bibliotheca recenſuimus,
eodem
ordine percipiantur, res confecta erit.
Sed vtile imo neceſſarium puto ſeorſim ſingulis diſtinctè
dare
operam.
Primo Geometriæ. Secundo Arithmeticæ, & ſic deinceps: hac enim ratione tollitur omnis
confuſio
, &
melius, ac clarius omnia intelliguntur, nam pluribus intentus minor eſt ad ſingula ſenſus.
Methodus ad Phyſicam, & Methaphyſicam, & Moralem.
QVam neceſſariæ ſint Mathematicæ ad reliquas Philoſophiæ partes rectè capeſſendas, optimè Plato de-
clarauit
, edicto illo pro foribus Gymnaſij propoſito, nullus ingrediatur ageometretos.
ſed melius re ip-
ſa
id confirmabat, cum quotidie ſuis auditoribus problema aliquod Geometricum reſoluẽdum pro-
poneret
.
idem etiam manifeſtum eſt ex opere noſtro de locis Mathematicis apud Ariſtotelem, in quo loca
num
.
400. expoſuimus, quæ abſq; Mathematicis intelligi nequeunt. Iacobus Zabarella fatetur ſe bis totum
Euclidem
diligenter perlegiſſe, vt ad germanum Ariſt, ſenſum in libris Logicis penetraret.
quis libro de cę-
lo
ſine Sphæra tractatu, quis Meteora, quis tractatum de Viſu, ſine Perſpectiua aſſequi poterit?
certè nullus.
Quicunq; igitur voluerit pro dignitate Philoſophiam profiteri, is mediocrem Mathematis operam im-
pendat
oportet, &
præterea opus noſtrum prædictum conetur intelligere, in eo enim omnia ferè quæ Pe-
ripateticis
neceſſaria ſunt in vnum collecta, &
declarata reperiet.
Methodus ad Militiam.
AD exercitum varijs modis, & ordinibus diſponendum, neceſſaria eſt Arithmetica: ad varias Machi-
nas
tam ad oppugnationem, quam ad defenſionem neceſſarias, item ad aquas deducenda neceſſarias eſt
Mechanica
;
ad menſurandas à longè per radium viſiuum tum altitudines, tum diſtantias, & ad inacceſſarum
arcium
deſcriptionem neceſſaria eſt Geometria practica.
miles igitur peritus, vt ſit dicaturque Ingegniero,
intelligat
ſaltem ſex priores libros Euclidis, deinde Arithmeticam practicam, &
Geometriam practicam,
his
enim inſtructus optimè ſtudere poterit libris militaribus, &
qui de Munitione ſiue, vt aiunt Fortificatio-
netractant
.
Architectores, & Pictores poſſim etiam Mathematicis indigent præſertim Perſpectiua. Atque hi ſunt
præcipui
fines quibus viſum eſt ſuas methodos indicare.
241214APPARATVS
Mathematici studij promoti@. Pars quarta.
Index operum quæ quidem extant, ſed nondum edita, aut ſi edita nondum latini@ate donata, v@
tum
Mecænates, tum viri doctiea in lucem edere aut in latinum transferre non ſine
ipſorum
gloria, & studioſorum vtilitate poſſint.
EVclidis data noua indigent tranſlatione; Maurolycus primum, poſtea Ioſephus Auria ea, vt ederent pa-
rauerant
, ſed apud eorum hæredes adhuc latent.
Maurolyci liber de Figuris planis, & ſolidis locum re-
plentibus
.
Io: de Regiomonte de ijſdem acutè ſcripſerat teſte Maurolyco. Modus ſecandi Sphæram ad da-
tam
rationem ex Dionyſodoro à Maurol.
tranſlatus. Data Arithm. Iordani, & Maurolyci. Euclidis Opti-
ca
, &
Catoptrica à Maurolyco illuſtrata. Ptolemæi Specula ab eodem expoſita. Archimedes de Speculis
comburentibus
ab eodem excultus.
Albategnij traditiones ab eodem expoſitæ. Hęronis Spiritalia ab eo-
dem
tranſlata.
Speculationes Mathematicæ eiuſdem. Hæc omnia deſcripſi ex indice ante ipſius Coſmo-
graphiam
, quæ apud eius hæredes adhuc aſſeruantur.
Qui vero ſequuntur continentur in præfatione Ioſephi Auriæ ad Theodoſium tripolitam de diebus, &
noctibus
.
Barlaam Monachi Arithm. & Logiſtices lib. 6. erat apud Auriam. Theonis Smirnæi de locis Ma-
thematicis
apud Platonem, eiuſdem de Aſtronomia;
aſſeruatur Venetijs in Bibliotheca Card. Beſſarionis.
Logotheti
expoſitio in Almageſtum.
Porfirij expoſitio in Harmonica Ptolemæi,|qui duo Græci aſſeruan-
tur
in Vaticana, cum alijs nonnullis, vt videre eſt apud Auriam.
Qui ſequuntur ſunt in Bibliotheca Medicea lingua Arabica ſcripti: Archimedes de Sectione circuli, eiuſ-
dem
Lemmata.
Ariſtarcus de corporibus Luminoſis. Ypſicles de Aſcenſionibus. ThebitBen Cora rerum
ſelectarum
.
Apollonij Conicorum lib. 8. Mænelai de Figuris ſphæricis lib. 3. Ben Muſa de Figuris planis,
&
ſphæricis, hactenus ex Auria. Diophantis Arithmeticorum lib. 13. ait Bombellus extare in Vaticana, quo-
rum
ſex tantum editi ſunt:
ipſe quidem Diophantes pag. 7. aſſerit ſe lib. 13. Arithm. ſcribere. Abifeldea Ara-
bs
Geographus reperitur in Blbliotheca Palatina Hidelbergenſi, ex Iacobo Chriſtmano in Alfagranum.
Vl-
timò
reſtant Theonis Alexandrini Græca commentaria in Ptolemęi magnam conſtructionem, edita quidẽ,
ſed
nondum in latinum traſlata, quamuis multi eam tranſlationem ſint aggreſſi, &
multi etiam eam ſe maxi-
deſiderare ſcribant.
In alijs præterea Regum, ac Principum Biblioth. non dubito reperiri alia complu-
ra
, quæ deinceps à ſtudioſis ac benè mereri de omnibus litteratis cupientibus, in lucem prodibunt.
Alter Index, Operum, quæ temporis iniuria perierunt, vt recentiores, quod nonnulli iam præ-
stiterunt
, ea reſtaurare, aut imitari poſſint.
HEron Alexandrinus de Aquaticis Horologijs, Barocius in Heronem. ſequentes Authores accepimus
ex
Proclo in Euclidem:
Eudemus de Angulo; eiuſdem Geometricæ enarrationes. Euclides de Falla
cijs
eiuſdem Corollaria, idem de Reſolutione, quem Marinus Ghetaldus ſe reſtauraturum promiſſit.
idem
de
Diuiſionibus, quem Bagdadinus reſtaurauit.
Ptolemæus demonſtrauit, quod à minoribus quam duo re-
cti
productæ coincidant, quod P.
Glauius reſtaurauit ad decimum tertium pronunciatum Euclidis. Geminus
de
Ortu linearum ſpiralium, conchoidum, earumq;
paſſionibus. Nichomedes de Lineis conchoidibus. Hip-
pias
de Lineis quadratricibus.
Perſeus de Lineis Spiricis. Apollonius de Perturbaris proportionibus, de
Tactionibus
, quem partim Vieta, partim Ghetaldus refecerunt.
Theodoſij Tripolitæ Delinationes ædium: de Vere, ex Suida. Comment. in Archimedis Viaticum. Ge-
mini
Geometricæ narrationes, quas tanquam extantes citat Barocius in margine quarti libri Procli in Eu-
clidem
.
eaſdem citat Heniſchius in Sphæram Procli.
Sequentes Authores accepimus ex Pappi collectionibus. Archimedes de 13. ſolidis à ſe inuentis æquian-
gulis
, &
æquilaterit quidem polygonis, non autem ſimilibus contenta, pag. 83. item de Libra, & Viaticum
apud
Auriam.
item de Sphæræ conſtructione.
Euclides de Reſolutione, de qua etiam Apollonius, & Ariſtęus ſenior. vide Pappum initio ſeptimi, & no-
ſtra
loca Mathematica Ariſt.
ad titulum Reſolutiuorum, & intra iterum egemus. hanc ſe reſtituturum rece-
pit
Marinus Ghetaldus.
eiuſdem Poriſmata lib. 3. & delocis ad ſuperficiem libri duo Ariſtæi locorum ſoli-
dorum
lib.
3. Eratoſthenes de Medietatibus lib. 2. vide Pappum lib. 7. de ordine legendorum horum operũ.
Geminus de Mathematicarum ordine. Ptolemęi Mechanica, & Momenta. Heronis Alexandrini Barulcon,
ideſt
, Onuſtrahens, &
Mechanica, in quibus de quinque facultatibus, Vecte, Libra, & c. quæ ſumma laude vi-
detur
renouaſſe Marchio Guiduſubaldus.
idem de Rotulis, & aliud in 40. inuenta Archimedis. |Pappus pro-
poſitione
10.
lib. 8. Erycemi Paradoxa. Eratoſthenis Meſolabia, cuius fragmentum extat in comment. Eu-
tocij
in Archimedem.
Demetrius Alexandrinus de linearibus aggreſſionibus pag. 61. Philo Tianæus ex
implicatione
πληκτοειδων, pag.
61. Hi ex Pappo. Tandem Democritus, & Anaxagoras, vt refert Vitruuius
lib
.
7. de eadem re ſcripſerunt, quemadmodum oporteat ad aciem oculorum, radiorum extenſionem certo
loco
, centro conſtituto, ad lineas ratione naturali reſpondere, vti de incerta re certæ imagines
242215AD MATHEMATICAS. in ſcenar@m picturis redderent ſpeciem, & quæ in directio planiſq; frontibu@ fint figuratæ, alia abſcenden-
tia
, aiia prominentia eſſe videantur.
horum doctrinam, videtur innouaſſe Marchio Guiduſubaldus in ſua
Perſpectiua
.
Federicus etiam Comandinus putat veteres de centro grauitatis ſolidorum ſcripſiſſe, cum Ar-
chimedes
deinſidentibus aquæ centri grauitatis conoidis fecerit mentionem.
quam partem ipſe conatus eſt
renou
are, ſedeam Lucas Valerius multo magis ampliauit.
Hæc ſunt igitur diuina illa veterum monumen-
ta
, quæ obſæculorum barbariẽ intercidiſſe dolemus:
quæ fortèapud Arabes, aut alias nationes ſub alio idio-
mate
latitant, donec Principum noſtrorum induftria ea requiſierit.
De Geometriæ promotione, ex arte Geometricè demonſtr andi, vbi de Reſolutione.
HOcloco mei muneris eſſe animaduerti nonnulla de arte Geometricè demonſſrandi in medium aſſerre;
quandoquidem ea eſt quæ cæteris omnibus Mathem. ſpiritum ac vitam quodammodo infundit, & qua
reliquæ
deſtitutæ ſcientiæ, ac Philoſophiæ nomine prorſus indignę videantur.
præterea quoiure quiſpiam
fibi
Mathematici nomen arrogare audeat, qui nec ſua rectè demonſtrare, nec de alienis rectè iudicare queat.

hac
veteres magni illi Geometræ ſuffulti mirabiles illas demonſtrationes@,|quæ noſtris ingenijs impoſſibi-
les
videtur, fęliciter excogitarunt.
Vtinam autem extarent ea quæ de ea Euclides, Apollonius, & Ari-
ftæus
conſcripſerunt;
non enim opus nunc eſſet nos in ea vtcunque adumbranda laborare. Quamuis au-
tem
hanc artem, vt bene ait Petrus Nonnius cap.
4. de err. Orontij, ex quotidiano librorum Euclidis, &
aliorum
Geometrarum ſtudio, &
imitatione conſequi poſſimus, facilius tamen additis ſequentibus anno-
tationibus
, eam conſequemur.
Quid ſit Geometrica demonstratio.
DEmonftratio Geometrica eſt diſeurſus certus, & euidens ex veris, & proprijs Geometrię principijs per
Enthymemata
ad concluſionem procedens.
vt autem bene intelligatur quid ſit veritas conclufionis
Geometricæ
, &
alia huc ſpectantia, lege tractatum de natura Mathematicarum in fine operis noſtri de locis
Mathem
.
vbi dictum eſt quid ſit materia intelligibilis, quæ ſola capax eſt Geometricæ veritatis, & perfectio-
nis
:
ea autem eſt quantitas abſtracta, & c. ſic vera, & Geometrica æqualitas ea eſt, quæ duæ, v. g. lineæ ita ſunt
æquales
, vt nullum omnino diſcrimen interſit, non ſolum ſenſibile, ſed nec intelligibile.
quædam enim ad
ſenſum
videri poſſunt æqualia, quæ tamen Geometricè, &
verè non ſunt æqualia. vbi notandum eſt Geo-
metram
, dum demonſtrat, ſupponere ſe habere hanc materiam intelligibilem præſentem’, atque in ipſa
poſſe
ſe operari, ideſt, ducere in eas lineas, angulos, tria@gula, &
c. quamuis in ſuo Abaco delineet lineas,
&
figuras ſenfibiles, non tamen propterea (vt ait Ariſt. text 25. primi poſter.) falſum ſupponit. quia deli-
m
eationesillas ſenſibiles pro intelligibilibus ſupponit, vt melius intelligatur.
& vt ait Ariſtoteles Geome-
tra
nihil concludit quod hæc eſt linea ſenfibilis, quam ipſe exponit, ſed virtute illius intelligibilis, quæ
per
ſenfibilem oſtenditur.
& quamuis hæc materia intelligibilis nulla nunc extaret, ſatis eſt ſi poſſit extare,
ſcientia
enim abſtrahit ab exiſtentia ſui ſub@ecti.
Forma Geometricæ Demonſtrationis.
HAhe debemus elicere ex Euclidis, & aliorum demonſtrationibus qui Primo loco ponit Propoſitionem,
quæ
ſcilicet proponitur vt probetur, vel vt efficiatur;
illud dicitur Theorema, hoc Problema. Secun-
do
Propoſitionem explieat appoſita figura, quæ in problemate continet quædam Data, dantur enim vel
puncta
, vel lineæ, vel anguli, &
c. ſic in prima Euclidis, datur linea vna, in ſecunda datur linea, & punctum.
in Theoremate exibetur figura de qua paſſio demonſtranda eſt, ideſt, quæ eſt ſubiectum demonſtrationis:
ſic
in quarta exibentur duo triangula, de quibus demonſtrandæ ſunt aliquot æqualitates, &
in ijs explicatur
propoſitio
.
Tertio, ſequitur Conſtructio, vt plurimum enim præter data, & ſubiectum neceſſe eſt ad de-
monſtrandum
conſtruere alias lineas, vel angulos, vel circulos, &
c. ſic in Prima Euclidis conſtruuntur duo
circuli
, &
duæ lineæ. in omni problemate necceſſaria eſt conſtructio ſaltem ipſius problematis. in Theore-
mate
, nulla aliquando opus eſt conſtructione, vt patet in 15.
primi. Quarto, ſequitur diſcurſus circa ſigu-
ram
conftructam, qui propriè eſt ipſa Demonſtratio procedens per enthymemata, quæ probat aut factum
eſſe
, aut verum eſſe, quod proponebatur.
hi autem diſcurſus geometrici debent eſſe breues, & ſimplices, &
propterea
n@hil in eis reperitur, quod ex præcedentibus non ſit iam manifeſtum, &
ideo procedit enthyme-
maticè
non ſyllogiſticè;
quamuis poſſit ad formam ſyllogiſticam reduci, vt patet in ſcholio P. Claudij ad
primam
primi, ſed id eſſet longum, &
tædioſum ac minus perſpicuum, & multa eſſent ſępius repetenda, &
ſuperuacanea
.
demonſtratio porrò quo breuior, ac ſimplicior, eo melior. Eſt autem omn s demonſtratio aut
ad
impoſſibile.
Oſtenſiua oſtendit per cauſam materialem, aut formalem, aut à ſigno: Quæ ad impoſſibile
eſt
, vel deducit contra principia, vel contra demonſtrata, vel contra hypoteſim, ſeu ſuppoſitionem.
Sexta
primi
repugnant principio illi totum eſt maius ſua parte.
vij. eſt contra v. xxv. eſt contra hypotheſim. Quin-
.
Tandem vltima pars huius diſcurſus eſt concluſio, quæ eſt ipſa propoſitio iam demonſtrata, cui in P
243216APPARATVS blemate ſubditur, quod erat faciendum; in Theoremate vero, quod erat demonſtrandum, ſciendum præte-
rea
Lemma eſſe quandam demonſtrationem in gratiam alterius demonſtrationis ne ipſa demonſtratio pro-
lixior
euadat.
Vide Clauium duobus capit. vltimis prolegom: in Euclidem.
De Fallacijs, vel Paralogiſmis, vel Pſeudographijs.
QVoniam Paralogiſmus, ſeu Pſeudographia, eſt fallax demonſſratio, ſequitur vt nunc de ea breuiter tra-
ctemus
, hoc eſt de fallacijs, ſeu erratis, quæ aduerſus rectũ demonſtrandi vſum committi ſolẽt quarum.
123[Figure 123]
Prima ſit, ſi quid ab Authoritate probetur; hæc enim ratio, nec conuincit, nec Geo-
metrica
eſt, ideſt, non procedit ex proprijs Geometriæ principijs, aut demonſtratis.
Secunda eſt, cum quis ratione, ſeu experientia ſenſus vtitur, vt ſi quis probaret in
præſenti
triangulo lineam D E.
quæ eſt baſi B C. paralella, eſſe eadem baſi minorem,
ex
eo quod ipſius oculis id percipiatur, eſſet fallacia, quia Geometria tractat de mate-
ria
intelligibili, non ſenſibili, nec ſenſus poteſt ſemper percipere inæqualitatem;
poteſt
enim
linea D E.
eſſe adeo proxima baſi B C. vt oculus vel linceus nullam cernat diſſe-
rentiam
;
ſemper tamen Geometricè oſtendetur minor. ad hanc fallaciam reducitur
menſuratio
, vt ſi quis aut Circino, aut alio inſtrumento, vtranque, ex dictis lineis me-
tietur
, indeque probaret illam eſſe minorem.
Tertia deceptio in qua Tyrones ferè omnes incidunt, eſt vti circulo ſenſibili ad oſtendendam æqualita-
tem
linearum, v.
g. in præſenti Iſoſcele A B C. ducta D E. paralella baſi B C. probandum ſit duas lineas A D.
A E. abſcindi æquales, & ad id conſtruat quis circulum ex A. interuallo A D. hic circulus tranſibit etiam per
124[Figure 124] E.
ad ſenſum euidenter. ſi igitur diſcurat ſic, lineæ A D. A E. ſunt ductæ à centro
A
.
ad circumferentiam D E. ergo ſunt æquales. erit fallacia ſenſus quia inde pro-
bat
, quia oculo id cernit.
certum quidem eſt lineam A D. pertinere à centro ad
circumferentiam
, ſed auxilio ſenſus non eſt certum lineam A E.
præcisè terminari
in
ipſa circumferentia, quia non eſt ducta poſt deſcriptum circulum, nec ſupponi-
tur
circulum tranſire per E.
& quamuis Euclides in Prima, & alijs, vtatur circulo
ad
oſtendas lineas æquales, id bene habet, quia in Prima lineæ ducuntur ſaltem.
vna poſt factum circulum, qui per extremum alterius lineæ tranſit ex hypotheſi.
in
Secunda vero propoſitione ductis iam lineis circulus deſcribitur interuallo mi-
noris
ſecans maiorem, quare pars maioris intra circulum intercepta neceſſario ducitur à cẽtro ad circumfe-
rentiam
, &
ſic illæ duæ probantur æquales.
Quartò, fallaciter demonſtramus, quando in conſtructione aſſumitur aliquid, cuius conſtructio ignora-
tur
, vt ſi ad quadrandum circulum dicat quis, ſumatur linea recta æqualis peripherię circuli;
hoc enim Geo-
metricè
non dum inuentum eſt, &
ſi mechanicè, vel organicè fiat nititur ſenſu; ſimiliter peccant omnes de-
monſtrationes
in quibus vſui ſunt lineę punctuales, vt eſt linea Cõchiodis Nicodemis apud Clauium in Geo-
metria
pract.
lib. 8. pag. 25. & linea Quadratix apud Clauium ad finem 6. Euclid. huiuſmodi enim lineæ non
ſunt
quid continuum, cum ex punctis conoſcent, &
propterea nequeunt partes ipſarum præcisè haberi, cum
incertum
ſit vbinam ſint puncta lineam conſtituentia.
in Quadrantice præterea vltimum punctum haberi
nequit
.
Nicodemes paralogizat ducens lineam quandam quæ terminatur ad Conchilem punctualem, quia
incertum
eſt an ad vnum ex punctis illis deſinat, ſecus terminari ab ea nequit.
Quinta, eſt cum vtimur communibus principis aliarum ſcientiarum, ſic Bryſo in quadrando circulo vte-
batur
, hoc principio, quæcunque ſunt ſimul maiora, &
minora ijſdem, ſunt inuicem æqualia, quod com-
mune
eſt magnitudinibus, numeris temporibus, &
qualitatibus, & ideo ab Ariſt. repræhenditur text. primi
poſter
.
vide noſtram illius loci explicationem: Hinc etiam non licet Geometræ vti illo principio quæ ſunt
eadem
vni tertio ſunt eadem inter ſe, quia eſt cõmune alijs ſcientijs, ſed pro eo vt debet hoc;
quæ ſunt æqua-
lia
vni tertio, &
c.
Sexta, Rationes probabiles apud Geometras habentur pro paralogiſmis, vt ſi quis probaret ſuperiorcm li-
neam
D E quæ eſt baſi æquidiſtans, eſſe minorem baſi B C.
ex eo, quod ſit in anguſtiori loco, quam ſit baſis;
deciperetur quia ibi poni poteſt linea maior baſi, quæ tamen non ſit ei æquidiſtans.
Septima, Dicitur principij petitio, eſtque, quando in diſcurſu aſſumitur pro vero id, quod eſt demon-
ſtrandum
, ideſt, quod in principio poſitum eſt, Ariſt.
2. priorum cap. 31. afſert hoc exemplum; vult quiſpiam
125[Figure 125] oſtendere duas in ſequenti figura lineas A B.
C D. eſſe paralellas,
quod
faciant angulos alternos A G H.
G H D. æquales, nam hoc
poſito
per vigeſimam ſeptimam primi, id ſequitur volens poſtea
probare
tales angulos eſſe æquales, id probat, ex eo quòd ſunt pa-
ralellæ
, quod ſequitur per 29.
primi, petit quod in principio poſi-
tum
eſt pro bandum, ſcilicet, lineas A B.
C D. eſſe paralellas Ean-
dem
peccaret fallaciam qui demonſtrationem aliquam citaret, quę
ex
demonſtranda penderet, ſeu ſequeretur, vt ſi quis probaret 10.
p. per 32. primi.
Octaua, aliquando Tyrones dum demonſtrat@ones Euclidis repetunt falluntur ob ſimilitudinem
244217AD MATHEMATICAS. ſtrationũ, ſic aliquando probant angulos ad baſim eſſe æquales in 5. per 4. nam illi anguli opponuntur æqua-
libus
lateribus, ergo inferunt per 4.
ſunt æquales. error eſt quia in 4. id probatum eſt in duobus diuerſis trian-
gulis
, in 5.
autem probandum eſt in vno tantum.
Nona dicitur fallacia vniuerſalis, debet enim propoſicio eſſe talis, vt omnibus ſubiectis ſpeciebus, & om-
nibus
caſibus aptari poſſit:
ſi quis vellet oſtendere, in omni triangulo paralellam baſi, eſſe baſi minorem, in
demonſtratione
vero id ſolum oſtẽderet in figura Iſoſcelis, &
ex natura eius, eſſet pſeudographus. ſic etiam
quando
habet varios caſus;
conſidera ſecundum primi, quæ varios habet eaſus pro varietate locorum puncti
adati
, &
tamen demonſtrationem Euclidis conuenit omnibus illis caſibus.
Decima, eſt contra Ceometriæ principia; ſic errabat Antiphon dum ad quadrandum circulum aſſumebat
lineam
curuam conſtare ex minimis rectis lineolis, quod ſalſum eſt.
vide Ariſt. vlt. cap. Elench. cum noſtra
explicatione
.
Vndecima, cum aliquod falſum vel impoſſibile aſſumitur. ſic fallit Hippocrates in ſua circuli quadratio-
ne
, qui cum lunnlam quadraſſet, aſſumit poſtea ex quodam trapezin accipi poſſe tria triangula æqualia tri-
bus
lunulis, eo modo quo antea ex quadrato quodam triangulum æquale lunulæ acceperat;
quod falſum eſt.
vide cap. 31. ſecundi priorum Ariſt. cum noſtra explicatione.
Duodecima, cum aliquid aſſumitur, quod non ſit euidens, aut quod non ſit demonſtratum, etiamſi verum
ſit
.
Obijcies fortè, Euclides in prima aſſumit duos illos circulos ſe mutuo ſecare, quod non probat. Reſpon-
deo
id eſſe euidens, quid enim euidentius eſt, quam ſi vnus circulus habebt centrum in circumferentia alte-
rius
, ſimulq;
per centrum illius tranſeat, ipſum ſecare. Alia ſimilia ſunt apud Euclidem, & alios Geometra@,
quæ
tamen fi benè conſiderentureuidentiſſima ſunt, &
propterea ſine probatione aſſumuntur.
Decimatertia, cum malam illationem admittimus, vt ſi quis ſic inferret, trãſitur a minori ad maius, & per
omnia
media, ergo per æquale;
vide Clauium ad 16. propoſitionem 3. Elem. in fine illius longiſſimi Scholij.
ſic fallebat Auerr. dum ſic ratiocinabatur, vt eſt 6. ad 3. ita 4. ad 2. ergo permutando,|vt 6. ad 2. ita 4. ad 3. hæc
enim
non eſt permutata proportio, nec vllus alius modus argumentandi ex ijs, qui ab Euclide comproban-
tur
, &
apparet falſitas in numeris. nec pariter valet inferre, duæ rectę lineæ non ſunt æquidiſtantes, ergo
concurrunt
.
Decimaquarta, cum aliquid aſſumitur, quod æquè obſcurum eſt, ac ipſa propoſitio; debet enim ex notio-
ribus
deduci;
ſic Proclus decipitur dum ad probandum axioma 13. Euclidis aſſumit illud æquè ignotum, ſi
ab
vno puncto duæ reææ angulo facientes infinitè producerentur, earum diſtantia excedet omnem finitam
magnitudinem
.
vide Clauium in ſcholio 28. propoſ. primi Elem. pag. 150.
Decimaquinta, oritur ex ignoratione terminorum Geometricorum. ſic Tyrones aberrant, dum putant
ſe
quadrare circulum, ſi conſtruant quadratum cuius quatuor latera ſint æqualia peri pheriæ dati circuli:
vi-
de
Geometriam practicam P.
Clauij pag. 357.
Tandem lectorẽ monitum volo ad vitandas fallacias vtile eſſe legere Io: Buteonem de varijs circuli qua-
draturis
:
& Petrum Nonium de Orontij erratis, & Io: Regiomontanum de quadratura Nicolai Cuſani. hi
enim
aliorum varios paralogiſmos, &
fallacias detegunt, vnde nos aliorum damno proſiciamus.
De reſolutione, & compoſitione.
VT ars quæuis benè tractetur non ſolum neceſſarium eſt, vitia illi contraria, vt vitari|poſſint, cognoſcere,
ſed
etiam, &
quidem præcipuum|, præcepta tenere quibus facilè, & optimè artis finem conſequamur;
cum ergo de fallacijs egerimus, quæ arti huic contrariæ ſunt, ſequitur vt de reſolutione, & compoſitione
nonnulla
dicamus, per eas enim, &
optimè & facilè Geometricè demonſtrationes inueniri poſſunt.
Reſolutionem hanc Geometricam primus omnium Plato adinuenit, eamque Laodamãtem Theſium do-
cuit
, cuius auxilio, &
ipſe, & reliqui iuniores Geometrę plurimis ſubtiliter inuentis Geometriam magnope-
re
amplificarunt.
de hac reſolutione, vt refert Pappus initio 7. ſcripſerat Euclides, Apollonius, & Ariſtæus,
ſed
opera eorum interciderunt.
Marinus autem Ghetaldus in ſuo Apollonio rediuiuo reſolutionem hanc
pariter
rediuiuam ſe propediem daturum recipit:
nos tamen interim de ſtac nonnulla diximus in locis Ma-
@hem
.
ad titulum, Lib. reſolutor. & hic etiam nonnulla in medius afferemus. quid autem ipſa ſit ex veterum
de
ea reliquijs primo videamus.
Euclides igitur in ſcholio propoſ. primæ 13. Elem. iuxta fideliſſimam Go-
mand
.
ex Zamberti, & Græco interpretationem (quod ſchol. cum quatuor reſolutiones, pretioſum antiqui-
tatis
monumentum nonnulli interpretes perperam omiſerunt) eam ſic definit.
Reſolntio eſt ſumptio tan-
quam
conceſſi, per ea quę conſequuntur in aliquod verum conceſſum.
poſtea addit. Compoſitio eſt ſumptio
conceſſi
per ea quæ conſequuntur in quęſiti concluſionem ſiue depręhenſionem.
Eaſdem definit Proclus lib.
6. primi pag. 145. & Pappus initio lib. 7. quos tu conſule. Senſus autem Euclidis eſt hic: Reſolutio eſt diſcur-
ſus
, quo inueſtigamus veritatem Theorematis, aut poſſibilitas Problematis quæſiti hoc modo;
ſi quæſitũ eſt
Theorema
accipimus illud tanquam verum, &
conceſſum. ſi vero eſt Problema, aſſumimus illud tanquam
factum
, ideſt, ſupponimus illud verum eſſe, iſtud vero poſſibile, &
iam factum; ex qua ſuppoſitione ratioci-
namur
per ea, quæ ex ſuppoſitis veré deducuntur, donec aliquod verum vel falſum oecurrat:
ſi enim occur-
rat
aliquod verum, &
conceſſum, ſignum euidens eſt etiam ſuppoſitum illud, ex quo iſtud ſequitur verum eſ-
ſe
, ſeu poſſibile eſſe.
quæ conſequentia nititur hoc logico fundamento, verum non niſi ex vero in bona ma-
teria
, &
forma ſequitur.
245218APPARATVS
Inuento autem vero illo, demonſtrationis compoſitionem poſtea ordine retrogrado faciebant, ideſt, de-
monſtrationem
quæſiti ordine compoſitiuo conſtruebant, ratiocinantes ex vero illo inuento ad quęſiti con-
cluſionei
n.
Quod ſi falſum vel impoſſibile occurrat, euidẽs ſignum eſt quęſitum eſſe falſum, vel impoſſibile.
quæ conſequutio hoc nititur principio logico; falſum non niſi ex falſo in bona materia, & forma deducitur.
quæ
argumentatio dicitur ad impoſſibile.
Verum hæc multo melius intelliges ſi attente legeris, ac conſide-
raueris
illas.
5. Reſolutiones, ac compoſitiones Euclidis in 13. Elem. & alias quas paſſim apud Apollonium,
Archimedem
, &
Pappum reperies, quæ tibi pro perſpicuis exemplis inſeruient (melius enim exemplis, quã
multis
pręceptionibus proficimus.)
ex quibus facultatem Geometricè demonſtrandi facilè tibi comparabis.
Tandem ſcias opus datorum Euclidis huic reſolutionis arti ſubſeruire in eo enim ex varijs datis varia in-
feruntur
, &
conſequuntur, quæ illationes, & conſequutiones citantur poſtea in reſolutionibus faciendis, vt
videbis
apud Euclidem, Apollonium, &
Pappum. Porrò de opere datorum reſtaurãdo dictum eſt ſuperius.
Atq; hæc ſunt quæ de arte demonſtrandi apud Geometras ex veterum naufragijs colligere licuit. Percepta
igitur
hac arte, auxilio eius poterimus magna animi iucunditate ſubtiliſſimis demonſtrationibus, non ſolum
Geometriam
, ſed etiam Arithmeticam, qnæ eodem modo demonſtrat, locupletare, ac nõnulla tandem per-
tinaci
labore, &
ſtudio inueſtigare, quorum difficultas veterum ingenia hactenus incaſſum vexauit, & torſit;
vti
ſunt angulum datum in quotuis partes diuidere;
ſimiliter, arcum circuli datum in quotuis pattes diuide-
re
, circulum quadrare, rectam lineam circulari æqualem exhibere;
duplare cubum, duas medias lineas pro-
portionales
inuenire, Heptagonum regulare deſcribere, I ſoſceles habens angulum ad baſim triplum eius
qui
ad verticem conſtruere, &
c.
Sed maximè omnium proderit ipſa demonſtrandi exercitatio. quapropter Geometriæ Doctoris præci-
126[Figure 126] puum munns exiſtimo, ſubinde auditoribus ſuis faciles quaſdam propoſitiones propo-
nere
, quod quotidie Plato, quamuis aliud agens, factitaſſe legimus.
Ego quidem ſin-
gulis
annis auditoribus meis prooono publicè demõſtrandum illud, quod ſuper in pri-
ma
figura exhibetur, videlicet, in quolibet triangulo linea baſi paaralella, ipſa baſi mi-
nor
eſt.
id autem non parua eorum iucunditate, & vtilitate pluſquam quindecim mo-
dis
demonſtrarunt.
vel iſtud; ſi trianguli æquilateri ſingula latera bifariam diuidan-
tur
, ducanturque ad tria diuiſionum puncta tres rectæ lineæ, exurgunt quatuor trian-
gula
pariter æquilatera, &
inuicem omnino æqualia, necnon tria paraiellogramma
æqualia
:
cuius ſiguram hanc conſidera.
De aliarum Mathematicarum promotione.
AArithmetica, eadem arte, vt dictum eſt multis adinuentis ditari poteſt. Mechanica facultas eadem arte
pariter
locupletari poteſt, præſertim cum nondum centra grauitatis omniũ figurarum tam planarum,
quam
ſolidarum comperta ſint, v.
g. centrum grauitatis ſemicirculi, & aliarum circuli portionũ adhuc igno-
rantur
.
ſimiliter portionum Ellipſi, Hyperboles etiam, & Fruſtorum eius, centra grauitatis adhuc latent
expectanturque
.
Opticam facultatem non ſolum demonſtrationibus, ſed multo magis aſſiduis reflexionum,
&
refractionum experimentis ampliare valemus, ſicuti nuper P. Chriſtophorus Scheiner noſtræ Soc. ſoler-
ter
in ſuo oculo, ſeu fundamento optico præſtitit.
nunc omnes Teleſcopij inſtrumenti optici adeo præſtan-
tis
demonſtrationes, aut deſiderant, aut inquirunt, ſed nondum emerſit.
Muſicam corrigere, & illuſtrare debemus, non ſolum ex Theoricis traditionibus vete rum, ſed multo ma-
gis
ex eis quæ Plato, Ariſtoteles, &
Plutarchus de eius materia, officio, & ſine ſcripta reliquerunt. Aſtrono-
miam
maximè exemplo Tichonis promouere oportet adhibitis ſcilicet magnis, &
exquiſitis inſtrumentis,
aſſiduas
obſeruationes peragere, eaſque cum antiquorum obſeruationibus conferre.
Alijs tandem pluribus
modis
, &
quidem nouis (neq; enim humanum ingenium vllis artium regulis, quaſi carceribus concludi po-
teſt
) hiſce nobiliſſimis, &
pulcherrimis ſcientijs incrementum afferri poteſt. Nos etiam Echometriam,
nouam
Matheſeos partem, in fine dabimus, in qua ſonum, &
voces per lineas, angulos, & c. iuris Geometrici
fecimus
, ac plura de ijs noua demonſtrauimus.
Clarorum Mathematicorum Chronologia. Pars quinta.
AD huius Apparatus perfectionem addendam eſſe cenſeo clarorum Mathematicorum Chronologiam,
quam
cum locis Mathematicis Ariſt.
iam edidimus: non modicam enim vtilitatem ſtudijs afferre lon-
go
vſu &
experientia didici, noſſe quibus temporibus, ij Authores ſcripſerint, quibus operam, & ſtudiũ im-
pendimus
.
quod optimè ij etiam norunt, qui ſuauiſſimum eruditionis ſtudium vna cum Philoſophia con-
iungere
ſolent.
Enimuero non paruum vidctur inconueniens, authorem quempiam ſedulo verſare, eumq;
quo ſæculo floruerit, ac ſcripſerit, hoc eſt, quibus ſcriptoribus ſit iunior, quibus contemporaneus, quibuſq;
ſenior
extitericignorare.
Ego qnidem eius ſum genij, vt nullum vnquam opus legendum aggrediar, quin
mihi
prius authoris ipſius tempus, vtcunq;
conſtiterit; conſule igitur noſtram clarorum Mathematicorum
Chronologiam
vna cum locis Mathematicis Ariſt.
editam, ne eam iterum hic imprimendo, actum agamus.
LAVS DEO.
246219
ECHOMETRIA
SIVE
DE NATVRA ECHVS
GEOMETRICA
TRACTATIO,
Publicè
habita à quodam Academico.
PROLVSIO
, ET OCCASIO COMMENTATIONIS.
SVperiori Autumno, cum in ſcholis Halcyonia eſſent, relicta in vrbe Philoſophia, in ſubur-
banum
relaxandi animi, acpurioris cæli captandi gratia conceſſeramus.
cumq; ſimul non-
nulli
ſuauioris Muſæ comites deambulatum iſſemus, accidit vt ex noſtris quidam Muſica,
ſimulq
;
clariori voce præditus, carmen quoddam altius modularetur. & ecce tibi, carmen
idem
, ex quadam ſatis remota turri, continuo pari ſuauitate recantatum excepimus.
primo
putatum
eſt ſodalium aliquem inibi latentem ioculariter, ac blandè nobis illuſiſſe.
tandem
iterata
, atque iterum relata modulatione, illa depræhenſa eſt,
-- quæ nec reticere loquenti,
Nec
prior ipſa loqui didicit reſonabilis Echo:
Pergratas noſtrarum vocum imagines reddidiſſe. diutius igitur illius ſuauitate detenti, varij varios cantus
ei
recinendos accinebamus.
cùm interim Geometria, quam ſimul cum reliqua Philoſophiæ familia in vrbe
reliqueramus
, ſe nobis iterum comitem præbet, grateq;
ſuadet minimè inſtituto noſtro, relaxationiuè obeſ-
ſe
, ſi latentem Echus naturam indagaremus;
quandoquidem id philoſophandi genus, iucundè per amæna
collium
, &
vallium ambulationibus obiri poſſit. Ego itaque veluti Pan alter, per ſaltus, per ſyluas, hac il-
lac
vociferans Echum perſequi, &
captare; ipſaque noſtris votis reſpondente, ipſi
-- pulſati colles clamore reſultant
& -- gemitu nemus omne remugit.
Perſequebar, inquam, captabamque, contemplabar videlicet locorum reſonantium poſitionem, figuram,
qualitatem
, quæ hanc vocis imaginem effinxiſſent.
atque ni fallor, Panos inſtar Echum depræhendi, natu-
ram
eius videlicet, cauſaſque perueſtigaui.
Pan enim, vti tradunt Mythologi, fuit vir doctus, qui primus
Echus
cauſam inueſtigauit, ductuſque ſuauitate noſcendi, diu collibus, montibuſque quaſi Echum perſe-
quens
oberrauit.
vnde ipſum eam deperijſſe vetus fabula emanauit. quæ igitur tunc temporis de hoc vocis
fimulacro
, Geometriæ ope commentati ſumus, ea nunc in medium allata, non iniucunda fore ſperamus.
quæ vt ordine tradantur, opus eſt more Mathematicorum, nonnulla præmittere, ac primò definitiones
aliquot
, quarum prima erit ipſius Echus nominis Etymon, nomina enim teſte Platonis Cratylo, quædam
ſunt
perbreues rerum definitiones.
DEFINITIONES.
PRima erit ipſius nominis definitio, ſeu Etymologia. Echo Græcè dicitur Hχω, à verbo Hχεω, ideſt, re-
ſono
, vnde Latinis aptè redditus reſonantia.
Poetæ Latini eam modo Echo, modo imaginem vocis ap-
pellat
, ſic Virg.
# Saxa ſonant, vociſque offenſa reſultat imago,
Philoſophis
vox reflexa, repercuſſa, reciproca etiam dicitur.
hinc ad ipſius definitionem commodius iam
tranſire
licebit.
Secunda. Echo enim nihil aliud eſt, quam vocis articulatæ, aut modulatæ ſonus reflexus, hoc videlicet
modo
, cum vox noſtra prolata, ac motuaeris quoquouerſus delata, obiecto directè corpori plano, cauo-
ue
, ac ſatis læuigato occurrens, inde pilæ inſtar ad noſmet reucrtitur.
vbi diſtinguendum eſt inter Bom-
bum
, &
Echum.
Tertia. Bombus enim eſt quidem ſonus reflexus, ſed ob defectum alicuius circumſtantiæ, ex ijs, quæ ne-
@eſſariæ
ſunt ad Echum perſiciendam, confusſus, &
inarticulatus. Echo autem propriè eſt, quæ vocesarti-
culatas
, aut modulatas diſtinctè reſtituit.
Cuius naturam, vt melius perſcrutemur, animaduertimus non ſo-
lum
communi Phy ſiologia, ſed præterea opus eſſe eam legibus Geometriæ, atq;
adeo linearibus demonſtra-
tionibus
ſubijcere.
more videlicet opticorum, qui viſionis, atq; illuminationis naturam per lineas, & angu-
los
optimè ſolent explicare.
quod ſi id cuipiam nouum, ac mirum videatur, non tamen impoſſibile videri
debet
, eum enim hæc reſonantia fiat per reflexionem, reflexio autem omnis fiat per lineas, &
angulos meri-
to
eam lineis, &
angulis reſerendam eſſe duximus. ſed in primis exponendæ ſunt ſequentes deſinitiones.
Quarta. Sonorum, ſiue canorum nobis hic eſt omne corpus ſonum, aut vocem primam emittens.
247220DE ECHO.
Quinta. Linea recta ſonora, ſeu vocalis eſt, ſecundum quam vox in directum propagatur.
Quod pręterea ſonus in aperto, ac libero quoquouerſus per lineas diſſundatur, hiſce rationibus palam fiet;
quarum prima fit ab experientia; nam multo melius ad omnes plagas ſonum audimus, cum inter nos, & ſo-
norum
nihil directè interponitur, quod eius directæ ad nos productioni obſtet, quam cum quippiam interij-
citur
.
Secunda, Echo ipſa idem manifeſtat, ipſa etenim nuſq; reſonat, niſi vbi vox per lineam rectam à ſo-
noro
ad reflectens procurrit, vnde poſtea reſilit.
Tertia, ſicuti in lumine, & viſione in confeſſo eſt, rectas vn-
diq
;
lineas dari oportere, quidni etiam in iono, & voce? Quarta, huius rei cauſa eſt, quod natura agit per li-
neas
breuiſſimas, breuiſſimæ autem ſunt rectæ, ad quaſuis plagas extendantur.
Cæterum dixi (in loco aperto, aclibero) quod, vt vulgo notum eſt, ſonus, & vox vel tenuiſſima per tu-
bos
, &
canales, etiam curuos, ceu per ſon@ ductus, optimè defertur, ac longius quam in aperto propagatur.
hac ratione in cænationibus concameratis, in quibus anguli caui parietum cont nuantur cauis angulis, qui
per
fornicem diametraliter tranſcendunt ad oppoſitum angulum parietum, etiamſi quis ſubmiſſe loquatur
in
vno parietum angulo, ore in angulum obuerſo, exauditur tamen ab altero.
in altero angulo oppoſito au-
ſcultante
, nihil interim audientibus intermedijs.
id multis in locis licet experiri, ſed præcipuè celebr s eſt
Aula
Sereniſs.
Ducis Mantuæ. cauſa eſt, quia vox per angulum veluti per canalem vnita, & clauſa, aſcendit
etiam
per fornicis canalem, &
ad oppoſitum murorum angulum deſcendit vbi exauditur. quod ſi in fornice
ſint
anguli non caui, ſed conuexi, &
prominentes, ſeu adſit planum laqueare, vox illuc offendens, non vnita
pergit
, ſed latè diſpergitur.
Porro huluſmodi vocum propagationes, cum non fiant per reflexionem, inſti-
tutæ
tractationi cenſendæ ſunt alienæ.
Sexta. Linea ſonora actiuitatis, actioniſuè, eſt ea ſecundum quam ſonus quam longiſſimè propagari po-
teſt
.
dicitur etiam ſemidiameter ſphæræ actionis.
Septima. Reflectens eſt omne corpus, quod ſonum modulatum, aut articulatum reflectere poteſt ad ip-
ſum
ſonorum, ad aliumuè, quod nos aliquando, &
murum, & parietem dicemus.
Octaua. Sonora linea directa, ſeu incldens eſt ea, ſecundum quam ſonus primus ã ſonoro manans rectà in
obiectum
aliquod corpus incidit.
Nona. Linea vocalis reflexa eſt ea, ſecundum quam ſonus ad obiectum corpus colliſus reflectitur. Quæ
omnia
vt probè percipiantur, prænotandum eſt, quatuor eſſe, quæ eadem ratione per lineas incidentes, &

reflexus
explicari oporteat, lumen, &
viſionem; ſonum, & auditionem ſicuti enim perſpectiui in luminis
profuſione
, &
reflexione conſiderant lineam radioſam, ſeu radium incidentem, & reflexum in viſione pari-
127[Figure 127] ter concipiunt lineam incidentem, &
reflexam. eadem ratione
par
eſt in ſoni prolatione, &
reflexione lineas ſonoras, & voca-
les
ſtatuere, quarum aliæ ſint incidentes, aliæ reflexæ.
Earum
autem
productio melius figuræ huius exemplo percipietur.
in
qua
ſonorum ſit vbi A.
corpus autem ſonum reflectens ſit paries
C
B D.
dum igitur ſonus ab A. quaquauerſum diffunditur, in
oppoſitum
parietem impingit.
in qua vocis diffuſione licebit
concipere
innumeras lineas, quarum tres tantum hic depingun-
tur
A B.
A C. A D. ſecundum quas vox parieti incidit, ideoq;
lineæ incidentiæ dicuntur, harum omnium vna A B. propriè eſt
parieti
perpendicularis, ſeu normalis, quia ad angulos rectos ei
accidit
.
reliquę omnes, quales ſunt A C. A D. eidem obliquè oc-
currunt
.
licebit pariter innumeras lineas à pariete reflexas ima-
ginari
, quæ totidẽ incidentibus reſpondeant:
harum hic tantum
tres
depinguntur;
C F. reflexa ipſius A C. B A. reflexa ipſius
A
B.
normalis; normales enim in ſe ipſas reciprocantur: D E.
tandem
reflexa ipſius A D.
vbi notandum eſt, lineam reflexam obliquam ſemper reflecti in partem alteram,
ſeu
directè oppoſitam ſuæ incidentis, ita vtambæ, &
incidens, & roflexa poſſint eſſe in eadem plana ſuperfi-
cie
, quæ tranſiret per lineam normalem A B.
necnon per lineas incidentes A C. A D. faceretque in pariete
lineam
G C B D H.
hæc de ſonoris lineis, nunc de angulis earundem.
Decima. Angulus incidentiæ lineæ obliquæ hic eſt quem facit linea obliquà incidens, cum linea in pa-
riete
ducta à termino lineæ normalis per terminum lineæ obliquæ incidentis (qualis in præſenti figura eſt
linea
B C G.
tranſit enim per B. & C. terminos linearum A B. A C. talis eſt etiam linea B D H. trannens
per
terminos B D.
linearum A B. A D.) anguli igitur incidentiæ ſunt A C B. A D B. angulus incidentiæ
lineæ
normalis eſt quem ipſa facit cum quauis linea in pariete ducta per ſuum terminum B.
qualis erit an-
gulus
A B C.
& A B D.
Vndecima. Angulus reflexionis lineæ obliquæ is eſt, quem facit linea reflexa obliqua cum prædicta linea
in
pariete:
tales ſunt anguli F C G. E D H. angulus reflexionis lineę normalis is eſt quem ipſa facit cum prę-
dicta
linea, quales ſunt anguli C B A.
B D A. notandum eſt angulum hunc reflexionis ſemper vergere ad
partem
directè auerſam angulo incidentiæ, quoniam fit a linea reflexa, quæ vti ſupra notatnm eſt, illuc pa-
riter
tendit.
porrò ex prænotatis facile eſt varias Echus diuiſiones; acſpecies definire; nam,
Duodecima, alia eſt normalis, & reciproca, quæ ſcilieet reflectitur per eandem lineam: alia vero obliqua,
quæ
obliquè per diuerſam lineam a primaria reflectitur, quaſi &
ad alium auditorem, quam ad ſonorum. hęc
autem
aut fit per vnam tantum reflexionem, aut per plures.
248221DE ECHO.
Decimatertia, alia item eſt ad ipſum ſonorum reflexa, & hæc aut normalis aut obliqua, & per plures refle-
xiones
.
alia verò eſt ad alterum auditorem; hæcq; aut normalis, aut obliqua.
Decimaquarta, alia eſt monoſyllaba, alia diſſyllaba, alia triſyllaba, & c. pro numero ſyllabarum, quas
repetit
.
Decimaquinta, alia eſt Echo monophona, ſeu ſimplex, quæ ſemel ſcilicet tantum reſonat; alia verò poly-
phona
, quæ ſæpius;
diphona quæ bis, triphona quæ ter, heptaphona quæ ſepties, & c. reſpondet.
Decimaſexta, alia tandem clara, & ſonora; alia vero ſubmiſſa, ac taciturna. Quæ omnia ex demon-
ſtrandis
reddentur clariora.
Anguli incidentiæ, & reflexionis lineæ ſonoræ ſunt inuicem æquales. Theorema I.
SIcuti in radijs lucis, & viſus, prædicti anguli æquales exiſtunt, vt optimè optici oſtendunt: ijdem eadem
ratione
exiſtimandi hic quoq;
ſunt æquales. quod probè experientia confirmat, ſi enim duo ſint ab eo-
128[Figure 128] dem pariete, necnon ab inuicem ita diſtantes,
vt
vnus audiat alterius Echum, fiunt prædicti
anguliæquales
.
vt in ſequẽti figura, ſi ſonorum
fit
vbi A.
audiens autem Echum ipſius ex reper-
cuſſu
parietis D B E.
ſit v. g. vbi C. obſeruatio
docet
reflexionem fieri, in tali pariet s loco, vt
lineæ
ductę ab eo, ad ſonorum vna altera ad au-
dientem
, faciant angulos D B A.
E B C. æqua-
les
.
ratio vero, ſeu cauſa huius æqualitatis eſt
quia
natura (niſi quod obſiet) agit per lineas
breuiſſimas
, breuiſſimæ autem ſunt in caſu no-
ſtro
, quæ faciunt prædictos angulos compares,
ideſt
, ex omnibus lineis, quæ poſſunt duci ab A.
per parietem D B C. ad C. breuiſſimę omnium
illæ
ſunt, quæ faciunt prædictos angulos æqua-
les
.
quod demonſtratum habesà Vitellione lib. 1. num. 17. Tandem, hanc angulorum æqualitatem agnouit
etiam
Ariſtoteles, qui 2.
de Anim. tex. 80. appoſitè docet, hanc reflexionem fieri eo modo quo pila luioria
reflectitur
, ea enim normaliter parieti, aut pauimento alliſa, etiam normaliter reſilit.
ſi verò obliquè, ea quo-
que
obliquè, necnon compari angulo in auerſam partem reſultat.
imo expreſsè in Probl. ſect. 11. num. 23. aſ-
ſerit
hanc reflexionem fieri per angulos æquales.
Echo reſonat ex corporihus planis, & ſolidis. Theorema 11.
VEritas huius propoſitionis multis obſeruationibus nobis conſtitit: experti enim ſumus omnes muros
domorum
, &
omnia mænia vrbium, ſi ſatis ſint complanata, in debita diſtantia, ac debito ſitu ſonori ad
ipſa
, noſtra verba repetere:
etiamſi intus omninò ſint ſolida, fine vllo cõelaui, ſine vllis feneſtris: vti ſunt mæ-
nia
intus congeſta humo ſtipata.
idem præſtant rupes montium, & ripæ fluminum, quamuis in eis nihil ca-
uernoſum
, aut anfractuoſum ſit, quod reſonantium iuuare videatur.
quaproptes huiuſmodi corpus vocem
reflectens
, eſt quaſi planum ſpeculum vocis;
vnde & vox ipſa reflexa aptè dicitur à Poetis imago vocis. ru-
pes
vero, &
cliui herboſi, vel arui, alioquin plani, neutiquam reſonant, cum non ſatis complanati ſunt. por-
complanatio hæc reflectentis corporis efficit, vt plures lineæ ad ſenſum ferè normales reflectantur.
con-
trarium
autem inæqualitas, &
aſperitas (qualis eſt in muris cæmentitijs nullo tectorio illitis efficiunt; quo-
niam
inter lapides, &
cæmenta ſunt concauitates, & prominentiæ, quæ lineas vocales incidentes tumultua-
riè
huc illuc diſpergunt, &
confundunt, quare aut nullam, aut imperfectam valdè Echum reddere poſſunt.
Quæ omnia, etſi nulla experientia fulcirentur, ratio tamen ipſa conuinceret. qua enim de cauſa pila in parie-
tem
alliſa reſilit, &
lumen in ſpeculum incidens, reflectitur, eadem etiam ratione vox planis corporibus oc-
currens
, ex ijs reſultare, &
repeili neceſſe eſt.
Cæterum cum dicimus reflectens eſſe corpus ſolidum, id ita accipiendum eſt, vt ſolum tantæ ſit ſoli@ita-
tis
, ſeu duritiei, vt aeri ob ſonum commoto, nihil cedat, ſed ei ita obſiſtat, vt eam reflectat.
qua ratione aqua,
quamuis
fluida, aeri tamen comparata, ſolida, &
dura cenſeri debet id quod experientia in aqua puteorum
manifectè
probat, nam ſuperficies aquæ puteanæ tantæ profunditatis, quanta debet eſſe diſtantia ſonori a
reflectente
(de qua poſtea dicemus) Echũ perfectè ſurium reflectit.
quod ipſe in puteis 50. vlnis, ſeu 24. paſſi-
bus
Geometricis circiter altis expertus ſum, qui adeo loquaces, &
garruli erant, vt etiã @ubmiſſę voci perbel
reſponderent.
Vbi illud obſeruaui, quod etiam ſatis profundi ſint putęi, non tamen niſi ſub dio ſint, Echũ
reſonant
.
ratio, ni fallor eſt, quia quando ſunt ſub tecto, aut cõcameratione, fiunt ſimul duę reflect onis inui-
cem
cõtrariæ, vox enim primo reflectitur ex tecto, vel fornice deorſum, ſecundo ex aqua ſurſum;
illa deſcen-
dens
occurrit huic alteri aſcendenti, eiq;
obuians impedimento eſt, ne clara ac diſtincta ref@ecti poſſit. au-
tem
ſub dio puteus eſt, fit vnica tantum reflexio ſurſum, abſq;
vllo impedimento, ſicq; clariſſimè reſonant.
249222DE ECHO.
Echo reſonat ex planis, quibus ſonus per lineam normalem occurrit. Theorema III.
ID primo docet obſeruatio, vt in pręcedenti prima figura, ſi ſonorũ in A. ſit in eo fitu ad parietem C B D.
vt vox per lineam A B. delata, normaliter offenſet ad parietem in B. eadem vox articulata repercutitur ad
idem
A.
ſi vero ſit in tali ſitu, vnde vox obliquè tantum in murum incidat, vox non reuertitur ad idem A.
quod
præterea ratio ſuadet, cum enim probatum ſi@ reflexionem hanc fieri per angulos æquales angulis in-
cidentiæ
;
angulis autem incidentiæ ſint recti, ſequitur angulos etiam reflexionis eſſe rectos, ac propterea vo-
cem
à muro reflecti per eandem lineam, per quam muro incidit, hacq;
ratione ad ipſum A. ſonorum reuer-
ti
.
Porrò quamuis ex innumeris lineis, quæ ex A. ad parietem tendunt, vna tantum Geometricè loquendo
normalis
ſit, vti A B.
cæteræ tamen ei propiores ſecundum ſenſum, pro normalibus aſſumi debent, vt om-
nes
ſimul ad Echum efficiendam ſufficiant;
omnes enim ſimul aerem circa ſonorum A. exiſtentem commo-
uent
.
Ea propter exiſtimo paruam eſſe muri partem, quæ reaſpe reflectit ad ſonorum A. quod etiam obſer-
uationi
conguit;
ſæpius enim obſeruaui exiguos parietes, vti tripedales, aut modicas rupes, humanas voces
perbellè
ementiri.
Quod ſi Echo exaudiretur tantum per lineas reflexas a reflectente ad aures ſonori ipſum
reflectẽs
exiguum admodum euaderet, eius ſcilicet latitudinis, quæ æqualis eſſet dimidio interuallo aurium
audientis
, quod ſic oſtendo.
ſit in ſequenti figura linea B C. interuallum aurium, medium eius A. reflectens
129[Figure 129] ſit D E.
æquale ipſi A B. vel A C. medium eius
ſit
F.
ſitque linea A F. ipſi normalis. iam intel-
ligatur
linea vocalis incidens, &
r@flexa ſimul
A
D B.
ad aurem B. pariter ad aurem C. ſit linea
vocalis
incidens, &
reflexa A E C. erũt enim an
guli
ad D.
& E. incidentiæ, & reflexionis æqua-
les
, quare totum reflectens D F E.
non amplius
patebit
quam D E.
quod ex ſuppoſitione a qua-
le
eſt ipſi A B.
dimidio aurium interſtitio. Ve-
rum
quia hæc vocis reflexa propagatur videtur
indigere
adhuc maiori aeris commotione, cu-
ius
certa quãtitas ignoratur, ideo difficile quo-
que
erit reflectentis paruitatem determinare.
Cæterum cum hæc reflexio à B. ad A. in prima figura neceſſario fiat per lineam B A. & alias ei propiores,
manifeſtum
euadit vocalem hanc reflexionem fieri per lineas reflexas, quæ ſint eædem cum incidentibus,
ſicuti
reflexa B A.
eſt eadem cum incidente A B. & præterea fieri per angulos reflexionis, angulis inciden-
tiæ
æquales;
ſic in figura angulis incidentiæ A B C. A B D. æquales ſunt angult reflexion@s C B A. D B A.
cum ſint ijdem re vera cum illis, ac proinde omnes ſint recti.
Muri plant quibus ſonus oblique tantum occurrit, non reflectunt Echum
ad
ipſum ſonorum. Theorema IV.
ID ex præmiſſis facilè deducitur, ſi enim omnes lineæ murum obliquè petunt, obliquè pariter, & quidem
in
auerſam partem excurrent;
quare omnis illa vox reflexa, neutiquam ad ſonorum reuertitur, ſed in
auerſam
ab eo partem deflectet.
quod etiam experientia comprobat. vt in ſuperiori ſecunda figura, ſit ſono-
rum
A.
in eo ſitu ad murum D B E. ſupra horizontem erectum, ad quem omnis linea vocalis obliquè ſatis
occurrat
, vti facit@linea A E.
eius reflexa iuxta leges angulorum incidentiæ, & reflexionis ſit B C. palam eſt
Echum
exaudiri ab altero.
quare ſi paries ſit adeo magnus, vt ei in orbem vox obliquè accidat, Echo pariter
in
orbem exaudi ri poterit, ab auditoribus ſcilicet in orbem è regione muri conſtitutis.
Conſectarium.
130[Figure 130]
HInc palam fit cur ædificia in edito ſita, ſonoro in planitie
conſtituto
, non ei reſonent Echo.
ratio eſt quoniam omnes
lineæ
a ſonoro ſurſum aſcendentes obliquè hiſce muris occurrunt,
ac
proinde ſurſum verſum reflectuntur;
vnde tota illa vox, iuxta
leges
angulorum incidentiæ, &
reflexionis in altum reuerbera-
tur
.
vtin hac ſequenti figura omnes lineæ ductæ a ſonoro A. ad
murum
E.
neceſſario ſurſum verſus E. repelluntur; debet enim
angulus
reflexionis C B E.
eſſe æqualis angulo incidentiæ D B A.
atque in partem auerſam, videlicet ſurſum vergere. Eadem de
cauſa
cliuus propugnaculorum ei ſonoro non reddit Echo, quod
exiſtit
in horizontali planitie ſupra quam propugnaculum erigi-
tur
:
quoniam cum in oppoſitam parcem ſit inclinatum, videli-
cet
in altum reuerberat.
hactenus de ſi@u inter ſonorum, & refle
ctens
, nunc de interuallo eorumdem.
250223DE ECHO.
De interuallo ſeu diſtantia inter ſonorum, & reflectens.
PRæter prædictas conditiones reflectentis, ac pręter ſitum eius ad ſonorum, neceſſe eſt, vt interuallum in-
ter
vtrumque ſit omnino liberum, ac patens;
experientia enim docet multo melius ſonum, & vocem re-
currere
, cum nullæ intercedunt arbores, nullæ ſegetes, herbæ nullæ.
optimè autem vbi interijcitur aqua ſta-
gnans
, aut ſine murmure fluens.
quorum ratio eſt, quoniam vox defertur ſine agitatione aeris, aer autem
celerius
moueri poteſt per medium omnino liberum ac patens, quod nimirum neutiquam reſiſtit.
vbi aduer-
tendum
eſt, quod quamuis in prolatione vocis, nihil interponatur in linea normali inter ſonorum, &
refle-
ctens
, aer tamen qui iuxta eam commouetur, cõnexus eſt cum aere proximo, quem ſecum ſimul commouet,
quare
ſi proximus hæſerit herbis, ſegetibus, arboribus, difficilius ab eo commouebitur, ac proinde eum ali-
quantulum
retardabit, vnde nec ſonitus poterit celerrimè parieti accurrere, &
recurrere. hac de cauſa ſecus
flumina
, non obſtrepentia, &
lacus, perfectè audiuntur voces, & ſoni vel ad maximam diſtantiam. addenda
eſt
etiam alia cauſa, ideſt, angulus factus à ſuperficie aquæ, aut ripæ;
vt in Theor. 17. apparebit. è cõtrario vox
quæ
in concluſis locis (cuiuſmodi ſunt longiſſimi Xyſti, vndiq;
muris, ac lacunaribus concluſi) profertur,
nequit
diſtinctè reflecti in Echum, ſed in Bombum confunditur, vox enim inibi concluſa, per varios, &
inæ-
quales
parietum, pauimenti, lacunariſq;
offenſiones ac repulſas agitatur, atq; confunditur. pręterea ſæpè re-
ſonantia
fit ſimul ab vtroque extremo pariete Xyſti, quare duæ reſonantiæ ſunt ſibi inuicem impedimento,
eadem
ratione, ob quam dixi in puteis quibus ſupra concameratio, aut lacunar ſit, non fieri Echum.
proinde
ſi
Xyſtus ſit ex vna parte omnino apertus, ideſt, abſque pariete, erit tanquam puteus proſtratus, &
conſe-
quenter
Echum reſpondebit.
Quantum autem, oporteat eſſe interuallum, ſeu diſtantia inter ſonorum, &
reflectens
, mox dicemus.
Minima distantia inter ſonorum, & reflectens est paſſuum Geometricerum
ferè
24. Theorema V.
MInima diſtantia ea cenſenda eſt, ex qua vna tantum ſyllaba reflexa, vel vnus tantum ictus reflexus ſta-
tim
poſt primariam, vel primarium diſtinctè auditur a ſonoro.
quam eſſe paſſuum Geometricorũ cir-
citer
24.
pluribus experimentis depræhenſum eſt. in hac igitur diſtantia Echo monoſyllaba eſſicitur.
Maxima diſtantia inter ſonorum, & reflectens est æqualis dimidiæ
lineæ
actionis. Theorema VI.
CVm ſoni vociſq; propagatio fiat per aeris agitationem, ac proinde per interuallum aliquod, necnon in
tempore
aliquo, propterea requiritur tanta diſtantia, quę tanto tẽpore a voce percurratur, vt ſonus pri-
marius
, cùm re@lexus ad fonorum reuertitur, ita ſiluerit, vt eum reuertentem non ita ſuperet, quin audiri ab
eodem
ſonoro diſtinctè poſſit:
neq; adeo magna, vt reflexus ſonus nequeat ad ſonorum peruenire: ſit igitur
131[Figure 131] in figura, linea actiuitatis A B.
ideſt, vox ſonori A. audiatur
vltimo
in B.
diuidatur bifariam in C. dico A C. eſſe maximam
diſtantiam
, ſecundum quam ex pariete in C.
erecto Echo re-
flecti
poſſit ad A.
nam pariter hic, atq; in luminis reflexione
diſcurrendum
eſt.
atqui ex doctrina Catoptricorum, tanta eſ-
ſe
poteſt linea radioſa reflexa, quanta eadem eſſet ſi non refſe-
cteretur
, ſed recta tenderet.
vel linea directa, & reflexa ſimul ſemper ſunt æquales lineæ actiuitatis, v. g. re-
flectens
in C.
poterit reflectere reliquum radium C B. & non amplius. cum igitur C B. æqualis ſit ipſi C A.
lumen vſq; ad A. exactè, & nihil vlterius reffectetur. quoniam vero eodem modo de linearum vocalium re-
flexione
, vt ſupra oſtendimus, aſſerendum eſt, ſequitur reflectẽs in C.
poſſe reflectere reliquam lineam ſono-
ram
C B.
normaliter vſque ad ſonorum A. & non amplius. quod ſi reffectens ſit inter C. & B. vt in D. nullo
pacto
reflectere valebit vſq;
ad A. cum reliqua D B. quæ reflectenda eſt, minor ſit quam A D. ex quibus pa-
@et
omnes Echus reflexiones exiſtere inter A.
& C. quarum remotiſſima erit in C. ac proinde maximam re-
ſſectentis
a ſonoro diſtantiam æqualem eſſe ſemiſſi lineæ actiuitatis, quod erat probandum.
vbi omitten-
dum
huiuſmodi Echum fore debiliſſimæ, &
quaſi moriturientis vocis, qualis ſcilicet exaudiretur in B. ex-
tremo
lineæ actiuitatis.
vltimo notandum: ſi verum eſt reflexionem debilitare aliquantulum vocem, non
crit
vox reflexa omnino, ſed ferè æqualis voci primariæ.
Conſectarium.
EX præmiſſis de ſitu, & diſtantia inter ſonorum, & reflectens, conſequens eſt, omnes parietes ſolo, ſeu ho-
rizonti
@@ectos Echo reſonare poſſe, ſi ablatis impedimetis in eos linea vocalis debitæ longitudinis
251224DE ECHO. maliter acciderit. quod multis antea videbatur paradoxum. nullos è contrario quibus vox ſatis obliquè, aut
citra
debitam diſtantiam occurrat, ſonoro ipſi reſonare poſſe.
quæ omnia etiam pluribus experimentis a me
comprobata
ſunt.
Porrò ex ignoratione harum circũſtantiarum, ſitus ſcilicet, & diſtantiæ prouenit, vt mul-
ti
perſæpè mirentur cum paries vnus reſonet, alter vero minimè, etiamſi ſecundum cætera, ſint ſimillimi.
Qua ratione eximis vallibus Echo reſonare poſſit. Theorema VII.
SEd enim dubitabit forte quiſpiam in hunc modum, ſi vera
132[Figure 132] ſunt hactenus tradita, curigitur ſi quis ex alta torrentis rupe
vociferetur
, ei non raro, &
quidem ab ima valle Echo ſuccine-
re
, aut ſucclamare ſolet?
Reſpondemus igitur Echum huiuſ-
modi
reſonare ex ima atque oppoſita rupe, cui vox ſonori nor-
maliter
dimittatur.
vt in hac ſiguratione licet contemplari. vox
enim
à ſonoro A.
normaliter per lineam A B. decurrit in imam,
&
oppoſitam rupem C B D. atque inde per eandem viam, iux-
ta
leges reflexionis reuertitur ad idem A.
oportet autem partem
rupis
oppoſitæ reſonantem eſſe planam, aut modicè concauam,
&
præterea ſatis terſam.
Car in minori diſtantia Echo pauciores ſyllabas, in maiore plures repetat.
Theorema
VIII.
HIc conſideranda eſt duplex duratio vocis. prima eſt duratio vocis primariæ circa ipſum ſonorum, quæ
tandiu
durat, quandiu profertur.
pręterea notandum eſt, hanc vocem primariam eſſe multo maiorem,
&
rortiorem quam reflexam, quanto enim longius tendit, tanto magis debilitaur. ſecunda duratio, eſt du-
ratio
propagationis vocis per lineam actionis, quę duratio includit primam, non ſolum enim dum vox pri-
maria
ſonat, vel durat circa ſonorum, eodem tempore longè propagatur, ſed etiam poſtquam ibi ſiluerit ad-
huc
propagatur:
& in ipſa propagatione aliquando reflectitur, vnde & Echo generatur, ſicque propagatio
fit
partim per directam, partim pet reflexam lineam.
porrò & experientia, & ratione palam eſt hanc ſecun-
dam
durationem eſſe prima diuturniorem, audimus enim aliquando multo poſt primariam vocem, vocem
eandem
ab Echo reflexam.
præterea conſiderare oportet, quod hęc ſecunda duratio commenſuratur diſtan-
tiæ
, ſeu longitudini illi toti per quam vox producitur, &
reflectitur; quare in minori diſtãtia, minor erit hæc
duratio
, hoc eſt, citius vox reflexa reuertetur ad ſonorum:
in maiori autem diſtantia, maior erit duratio, hoc
eſt
, tardius vox reflexa reuertetur ad ſonorum.
quoniam vero in minori diſtantia minor eſt durario, ſeu tem
pus
breue intercedit, ideo pauciores ſyllabas reflectere poteſt, quæ poſt primam durationem exaudiantur,
hoc
eſt, extincta priori voce, vox enim prima quia fortior, &
maior eſt hac ſecunda reflexa, ideo impedit ne
quidquam
de ea diſtinctè percipiatur, quandiu ipſa durat.
vbi ſciendum eſt omne reflectens repetere omnes
ſyllabas
, quæ in ipſum diriguntur, non tamen omnes exaudiri poſſe à ſonoro, ſed eas tantummodo, quæ poſt
primariam
vocem ad eum reflectuntur.
priores autem, quę durante prima voce ad eum reflectuntur, ob ſtre-
pitum
eius diſtinctè exaudiri ab eo nequeunt, ſed cum ſtrepitu primæ vocis in bombum confunduntur.
è
contrario
quando maior eſt diſtantia, maior eſt etiam duratio ſecunda, ideſt, plus temporis intercedit inter
primam
vocem, &
ſecundam: quare poterunt in maiori hoc tempore plures quoque ſyllabæ diſtinctè refle-
cti
, &
exaudiri. ex quibus propoſitum patere poteſt.
Cùm ccho ſtatim poſt primam vocem, repetit omnes illius ſyllabas, neceſſe eſt durationem propa-
gationis
eſſe duplam orationis tam primariæ vocis, quam reflexæ. Theor. I X.
DVratio enim propagationis, vti ſupra explicauimus, continet etiam durationem primariæ vocis, quia
ſonante
illa ſimul ſit propagatio, &
præterea continet durationem vocis reſlexæ, ſed duratio vocis re-
flexæ
eſt æqualis durationi vocis primariæ, cùm vna, &
eadem ſit prima, & reflexa. tota igitur propagatio
conſtat
in hoc caſu ex duabus durationibus æqualibus, &
inuicem continuis, ideſt, ex duratione primarię vo-
cis
, &
reflexæ. quare tota ſimul erit dupla tam primæ, quam reflexæ vocis. vera igitur eſt propoſitio.
Conſectarium.
EX quibus ſequitur in ea Echo, quæ non ſtatim poſt primam vocem, ſed aliquanto poſt reſonat, duratio-
nem
propagationis eſſe pluſquam duplam primariæ.
& quidem tanto plus, quantum eſt illud
252225DE ECHO quod inter primam, & reflexam vocem interlabitur. è contrario etiam deducitur, in ea Echo, quæ non re-
petit
primam vocem integram, durationem propagationis eſſe minorem quam duplam primæ durationis;
quoniam in hoc caſu prior pars vocis reflexæ ſuperuenit voci primæ adhuc perſeueranti, a qua impeditur ne
audiri
poſſit.
vt melius mox explicabitur.
Cur Echo aliquando repetat vliimas tantum ſyllabas. Theorema X.
ID vſu venit, cum plures ſyllabas Echo accinimus recinendas, quàm ipſius ferat diſtantia; tunc enim prio-
res
ſyllabæ prolatæ, priores etiam reuertuntur, quæ quoniam diſtantia minor eſt, quam par ſit, ideo per-
tingunt
ad ſonorum, nondum tono primariæ vocis remiſſo, a quo opprimuntur ne audiri diſtinctè poſſint
extincto
autem primæ vocis tono ſubſequuntur vltimæ ſyllabæ, quæ proinde, ablato iam primæ vocis im-
pedimento
, Solæ diſlincteque exaudiuntur.
conſidera in prima figura verbum Dominus, quod in primaria
voce
ſcribitur, ſeu imprimitur in aere præpoſtere, ſeu Hebræorum more:
in ſecunda, ſeu reflexa ſcribitur
recto
ordine, ac more noſtro.
in noſtro igitur caſu prior ſyllaba reflexa Do- confunditur cum vltima pri-
vocis nus;
quare duæ ſyllabæ minus, poſteriores, ex reflexis, ſolæ ſine concurſus illios ſyllabæ prima-
riæ
vocis exaudiri poſſunt.
Sit ſonorum ſimul cum alio Audiente in maxima distantia à reflectente, abeantque in contrarias
partes
æqualibus interuallis, ſonorum, quidem recta à pariete, audiens autem
ad
parietem, ſonorum nuſquam amplius Echum, audiens, verò
vbique
exaudiet. Theorema XI.
CAuſam huiuslibet primò explicare hac ſimilitudine. imaginemur lineam vocalem eſſe inſtat funiculi,
qui
in dato caſu incipiat ab ore ſonori, tendatq;
normaliter in parietem, vbi per trochleam ibi affixam
reuolutus
, reuertatur iterum ad locum ſonori, vbi audientis auribus religatus deſinat:
in hac enim maxima
diſtantia
linea directa æqualis eſt reflexæ per 6.
Theorema. iam manifeſtum eſt, ſi ſonorum abiens recta a pa-
133[Figure 133] riete ſecum traxerit ore funiculum, tracta-
turum
quoq;
ipſo funiculo audientem ver-
ſus
parietem;
tantumque futurum ſonori
receſſum
, quantus audientis acceſſus.
cùm
igitur
hac ratione ſonorum ſemper rece-
dat
a fine lineæ actiuitatis, audiens verò ſit
ſemper
in extremo eiuſdem lineæ, neceſ-
ſario
ſequitur ſonorum nuſquam amplius
Echum
, audientem vero vbiq;
audire poſ-
ſe
.
Idem Geometricè ſic; ſint vt in ſigura
ſonorum
A.
& audiens C. ſimul, in maxi-
ma
diſtantia a pariete B.
linea actiuitatis
ſit
A B C.
recedat ſonorum quouis ſpatio
A
D.
audiens vero accedat pari interuallo
C
E.
dico ſonorum non amplius Echum
audientem
vero auditurum.
ſumatur F B. æqualis ipſi A D. vel C E. quia igitur D F. & A B. ſunt æquales,
necnon
F B E.
B E C. erunt per 2. pronunt. 1. Euclid. totæ D F B E. A B C. æquales; quapropter ſonorum
in
D.
abeſt ab E. extremo lineæ reflexæ vbi deſinit Echo, Echum igitur non audiet. Audiens autem ſem-
per
erit in E.
quo Echo pertinet, eam igitur audiet.
Corollarium. De deceptionibus ab Echo reciprocæ.
VT hæc noſtra Echometria aſſimilis ſit opticæ, non deſunt ei ſuæ deceptiones, & fallaciæ. & primò qui-
dem
in hac prima Echo reciproca.
accidit aliquando, vt quis nihil de Echo cogitans, noctu præſertim
altius
loquatur, aut vocitet, eique Echo, &
quidem ad rem, ſeu ad mentem illius abundè reſpõdeat, vnde ipſe
deceptus
putat aliquem alium inde ſibi reſpondere.
Cardanus lib. 18. de ſubt. mira narrat cuiuſdã deceptio-
nem
.
quidam ait, amicus noſter, cum iter ageret iuxta flumen, nec vadum ſciret, exclamare cæpit, on? cui la-
tens
Echo reſpondit, oh?
ille exiſtimans hominem eſſe, interrogat Italicè, vnde debo paſſa? paſſa? reſpon-
detur
.
tum ille, qui? qui? replicatur. at ibi prpfundo gurgite aquæ admodum perſtrepebant, vnde illi terri-
tus
iterum interrogat, debo paſſa qui?
Echo reſpondet, paſſa qui. cui ſæpius idem interroganti, idem reſpon
debat
.
quare cum amicus inter metum, & neceſſitatem vadandi eſſet, noxq; obſcura atq; intempeſta vrge-
ret
, exiſtimauit Dæmonem aliquem ſibi perſuadere velle, vt ſe in torrentem illum præcipitaret;
quare inde
reuerſu
s Cardano rem totam narrauit, qui poſtea Echus, non Dæmonis fallaciam eſſe depræhendit.
253226DE ECHO.
De Echo obliqua.
QVemadmodum cùm in ſpeculum planum lineæ viſiuæ perpendiculariter accidunt, & reflectuntur, ipfi
noſtram
intuemur imaginem.
cum verò obliquè ei occurrunt, non ipſi ſed alius quiſpiam noſtam ima-
ginem
intuetur.
pari ratione idem Echo accidit. porrò hactenus de Echo quæ normaliter reſona@
egimus
, nunc nonnulla de ea, quæ ex obliquo repercuſſu, ab alio quam à ſonoro exaudiri ſolet.
Echum ab alio, quam à ſonoro audiri, cum vox parieti oblique occurrit.
Theorema
XII.
IN hac Echo præter ſonorum, neceſſarius eſt alius qui Echum exaudiat, vt in ſecunda figura. ſit ſonorum
A
.
cuius in parietem D B E. oblique incidat, vti per lineam A B. quę faciens angulum A B D. deflectatur
ad
audientem C.
faciens angulum C B E. æqualem elteri A B D. iam experientia conſrat in tali caſu audien-
tem
C.
audire Echum ipſius A. A vero neutiquam. cuius ratio ſuperius tacta eſt, quoniã ſcilicet natura agit
per
lineas breuiſſimas;
omnium autem breuiſſimæ ſunt quæ faciunt prædictos angulos æquales, vti conſtat
per
1.
Theor. huius. Diſtantia porrò ſonori à refiectente tantum eſſe oportet, vt binæ lineæ A B. B C. fi
mul
non ſint maiores linea actionis.
Conſectarium.
HInc ſequitur Echum audiri poſſe ab audientibus in orbem ſitis, ſi enim adeo magnus ſit paries, vt ab eo
reflexiones
fieri poſſint circumquaque, ideſt, a dextris, &
à ſiniſtris, ſupernè, & infernè; omnes autem
reflexionum
anguli ſint inuicem æquales, manifeſtum eſt omnia puncta incidentie fore in peripheria circu-
134[Figure 134] li deſcripta in pariete, quare linea omnes
ref
lexę, cum reflectantur ad conſimiles an-
gulos
, erunt omnes in ſuperficie conica
reflexa
, cuius baſis erit circulus, in cuius
circuli
peripheria auditores poſiti omnes
Echum
exaudient.
porrò ſi hæc fuſius ex-
plicare
velim, intelligenda eſſet prius py-
ramis
incidentiæ, more opticorum, cuius
vertex
eſſet in A.
figuræ, baſis verò in pa-
riete
E B D.
quæ baſis eſſet circulus cuius
centrum
D.
circumferentia verò per B E.
tranſiret, ex qua circumferentia reflecte-
rentur
omnes lineæ efficientes reliquann
pyramidem
reflexionis;
cuius baſis eſſet
orbis
, in cuius peripheria auditores poſi-
ti
varias Echus exaudirent.
quæ omnia eſſent eodem modo demonſtranda, quo demonſtrantur in tracta-
tu
de figura Iridis.
Sed hæc fortè nimis breuiter.
Echum ſecundariam manifeſtare. Theorema XIII.
SInt exempli gratia, duo reflectentia C S. A B. ab inuicem diſtantia ſaltem 25. paſſus Geometricos, inui-
cemq
;
non omnino paralella, ſed ad partes C A. modicum diuergentia. ſitq; linea actiuitatis paulo maior
quam
tripla prædictæ diſtantiæ, v.
g. paſſuum 80. ſonorum ſit S. cuius linea prima ſonora S B. feratur in pa-
135[Figure 135] rietem A B.
recta. reflectetur igitur ad S. ſonorum, ex demonſtra-
tis
, eique Echum reſonabit.
rurſus conſidero aliam lineam S I. quæ
obliquè
parieti A I B.
occurrat, quare reflectetur vltra in alterũ pa-
rietem
in C.
eritq; I C. vnde iterum reflecti poterit ad A. vbi ſit au-
ditor
, per lineã C A.
quare ab audiente A. exaudiri poterit: eſt enim
tota
linea S I C A.
75. ex hypoth eſi paulò minor tota linea actionis
80
.
igitur A. exaudiet vocem ſonori S. ei ſecũdò reflexam ex C. erit
tamen
Echo iſthæc diuerſa ab ea, quam percipit ſonorum S.
imò illa
tardior
in ratione ſeſquialtera, nam eius diſtantia à ſonoro conſtat
tribus
lineis S I.
I C. C A. diſlantia autem per quam recurrit Echo ad ipſum ſonorum conſtat tantum dua-
bus
S B.
B S. vnde patet propoſitum. eodem modo Echum tertiariam in ratione dupla, & c. ſimiles faci-
demonſtrabimus
254227DE ECHO.
Corollarium, De deceptionibus ab Echo obliqua.
ACcidit ſæpè nos decipi ab hac obliqua Echo circa ſitum ſonori, cuius cauſa eſt, quod ſepè ob aliquod im-
pedimentum
, nequimus audire vocem primariam, ſed reflexam tantum audimus.
quare auditus iudicat
ſe
audire non per reflexouem, ſed per directionem:
& conſequenter exiſtimat ſonorum ad partem illam ſitũ
eſſe
, ex qua ſonum ipſius percipit.
ſenſus enim auditus, ſicuti & viſus, niſi corrigantur ab intellectu, putant ſe
per
lineas tantum directas ſem per videre, &
audire: ſic oculus imaginem vltra ſpeculum in linea recta ſe vi-
dere
iudicat;
pariter auditus exiſtimat ſonum reflexum propagari a ſonoro ad ſe per vnicam lineam rectam
ſic
me Parmæ, ſæpiſſimè ſonitus campanarum S.
Andreæ decipit, cuius cauſa eſt ædifi ciorum vrbis multitu-
do
, quæ interponuntur inter illas, &
meum cubiculum, ſicque impediunt ne directum earum ſonum exau-
diam
.
vbi è contrario paries quidam, cui directus illarum ſonitus per via quandam accidit, eum mihi in
meum
cubiculum reflectit, quare exiſtimo campanas prædictas exiſtere ad partes illius parietis, qui mihi ea-
rum
ſonum reflectit, cum tamen ſint in oppoſita parte.
Cur Echus vox debilior, imbecilliorque ſit quam primaria.
CAuſa eſt eadem, quæ exilioris vocis directæ, & nunquam reflexę: nam vocis ſonus quò longius propaga-
tur
, eo magis gracileſcit, &
languet, donec in extrema diſtantia, qua exaudiri poſſit, vbi videlicet eſt ter-
minus
lineæ actionis, penitus euaneſcat.
quie igitur mirum ſi reflexa idem patiatur, quæ eſt eadem cum ea
directa
, quæ ablato impedimento reflectentis, longius rectà tenderet.
adde quòd ipſa reflexio per ſe, ob re-
flectentis
, aut medij reſiſtentiam, ſolet ſemper rem reflexam debilitare.
Hactenus de reflectentibus planis,
nunc
de concauis, &
conuexis.
Si reflectens ſit Sphæricum concauum, Echum perfectiſſimam ad ſuum
centrum
reſonabit. Theorema XIV.
CAuſa huius eſt, quoniam omnes lineæ à centro ad circumferentiam ſunt æquales, & perpendiculares;
quare omnes reflectentur in ſeipſas ad centrum, ſiue omnium reflexio fiet ad centrum, vbi ſonorum
ſitum
eſſe ſupponimus.
cùm præterea ſint æquales, fiet omnium reflexio eodem tempore ad ſonorum, qua-
re
Echo admodum elegans, ac reſonabilis euadet.
vt in adiecto ſchemate, fit reflectens ſphæricum conca-
uum
C B D.
in cuius centro A. ſit ſonorum. lineæ vocales A B. A C. A D. omnes ſunt normales, quare
omnes
normaliter reffectent ſonum per eaſdem C A.
B A. D A. ad ſonorum A. ſed etiam eodem tempore,
cùm
ſint æqualis diſtantiæ, perfectiſſima, igitur Echo reſonabit.
Quod ſi reflectens C B D. ſit cylindricum,
non
eadem prorſus perfectione, ſed tamen eieganter admodum recantabit.
Vbi notandum eſt Theatra
fuiſſe
antiquitus cylindrica, qua re ex modo dictis, minimè mirum ſit, ea fuiſſe, ſicuti veteres ſcriptores tra-
dunt
, magnopere ac perbellè reſonantia.
Quanto ſonorum fuer it extra centrum concaui, tantum Echo reddetur imperfectior.
Theorema
XV.
CAuſa huius ex pręcedenti propoſitione patere poteſt. ſi enim ſonorum extra centrum ponatur, non am-
plius
erunt omnes lineæ ęquales;
neq; omnes normales, ſed vna tantum. vti ſi ſonorum ſit in G. vna tan-
136[Figure 136] tum G B.
norma-
lis
erit;
aliæ duæ
G
C.
G D. obli-
què
reflectẽti oc-
curent
.
quare ſe-
cundũ
leges refle
ctionis
, reflecten
tur
non ad ſono-
rum
G.
ſed ad H.
per reflexas CH.
D
H.
aliæ porrò
innumeræ
, quæ
incidunt
extra
C
D.
reflectẽtur
ad
alia pũcta pro
piora
ipſi B.
quã
H
.
quæ verò in-
cidũt
extra C.
&
D
.
reflectẽtur ad
alia
pũcta
255228DE ECHO. tiora à B. quam ſit H. quare non poterunt omnes ſimul concorditer reflectere vocem ad G. qua propter re-
ſonantia
imperfectior, euadet.
ſi verò ſonorum ſit intra centrum A. vti in H. erit pariter vna tantum norma-
lis
H B.
& aliæ incidentes obliquæ H C. quæ reflectentur per lineas C G. D H. ad alium locu n G. quare tũc
pariter
Echo fiet imperfectior.
Veruntamen Echo hnius concaui erit ſemper perfectior, quam plani: ſi enim
ex
plano tot lineæ normali propiores reflecti poſſunt, quæ ad Echum ſufficiant, multò piures ex concauo,
normali
propiores reffecti poterunt, quæ cum normali reſonent ad ſonorum G.
vel H. concaua enim figura
vnit
magis lineas reflexas, quàm plana, vt conſtat ex catoptricis.
Cæterum quæ ſuperius, cum de planis refle-
ctentibus
agebatur, de diſtantia, ac ſitu dicta ſunt, hic quoq;
& in ſequentibus valere debent.
Corollarium.
SI reflectens fuerit cauum parabolicuw, aut ellipticum, & ſonorum ſit ab eis adeo diſtans, vt vocales líneæ
eis
occurrentes ſumi poſſint tanquam paralellæ, reflectenter omnes ad vnum locũ, ad quem ſcilicet refle-
ctentur
radij Solis, &
in quo ſolet fieri accenſio. qui locus quia eſt propè ſpeculum, propterea Echo erit n@n
reciproca
, ſed ad alterũ.
Cæterum niſi huiuſmodi reflectentia ſint magnorum conoideon, aut ſphæroideon
portiones
, pũctum concurſus erit tam reflectenti vicinum, vt audiens ægrè vocem reflexam a directa diſtin-
ctam
percepturus ſit.
Quod ſi magnę fuerint, tunc puto ad ſenſum fore adeo ſphæricis ſimilia, vt ab eis in re-
flexione
differant.
huiuſmodi igitur concaua Echoi taciturnæ reſeruẽtur. de qua vltimo dicendum erit.
Reflect@ns Sphæricum conuexum ineptum eſt Echo efficiendæ. Theorena XVI.
RAtio eſt, quia talis figura lineas nullas, pręter vnam normalem reflectit ad ſonorũ, ſed valde eas aliorſum
detorquet
.
idq; propterea quòd anguli incidentiæ, & reflexionis oporteat eſſe compares. vt dato ſphæ-
rico
conuexo C B D.
ſonorum I. in illud inſonet, vna tantum I B. normalis erit; reliquæ vero omnes, quales
ſunt
I C.
I D. aliorſum valde deflectuntur per lineas C E. D F. quanto autẽ reflectens hoc fuerit maioris ſphæ
portio, tanto minorem habebit curuitatem, ſeu magis ad naturam plani reflectentis accedet, qua re minus
Lineas
reflexa@ diſperget.
ſicque pote runt nonnullæ perpendiculari propiores, ſimui cum ipſa aliquantulam
Echum
reſonare.
atque hæc eſt ratio cur rotunda propugnacula, & ſimilia nullam Echum efficiant.
Concauum rectiplanum, vti est angulus concauus duorum parietum clariorem
Echum
reſonat. Theorema XVII.
HOc me varie experientem docuit experientia in angulo duorum parietum recto, cõtra quàm prius opi-
nabar
.
eram autem ab eo diſtans minimum 24. paſſus geometricos, & ita ex aduerſo ipſius, vt linea in ip-
ſum
angulum incidens faceret angulos ſemirectos cum vtroq;
pariete, ſeu diuideret ipſum angulum bifariã.
137[Figure 137] vt in appoſita ſigu
ra
, ſit angulus ca-
uus
C B D.
ſonorũ
in
A.
linea incidẽs
A
B.
faciat angulos
ſem
irectos A B C.
A B D. quare in di-
ſtantia
24.
paſſuum
aliæ
lineæ inciden
tes
, &
ipſi propio-
res
, faciunt pariter
angulos
ad ſenſum
ſemirectos
, aut ſal-
tẽ
paulò minores,
quales
eſſent A C I.

A
D K.
quare reflectentur etiam per angulos ſemirectos, atq; in parietes viciſſim oppoſitos, ideſt, linea A C.
reflectetur
per lineam C D.
facietq; angulum reflexionis B C D. ferè ſemirectum. pariter lineæ incidentis
A
D.
reflexa erit D C. ad angulum ſemirectum B D C. poſtea vtraque iterum ex locis C D. reflectetur verſus
ſonorum
per lineas C A.
D A. ſecundum angulos pariter ſemirectos; qua ratione eãdem vocem referent ad
ſonorum
A.
Porrò claritatis huius angularis Echus maioris, quam plani reflectentis, cauſa eſſe puto plurium
reflexarum
linearum vnionem ſeu concurſum ad idem ſonorum A.
vt conſideranti, & comparanti figurnm
hanc
cum ſuperioribus figuris planorum reflectentium, facilè patebit;
ex plano enim pauciſſimæ lineę reuer-
tuntur
ad eundem locum A.
vt propterea admittendæ ſint aliæ propiores normali, quæ neq; cum ipſa, neq;
inuicem
concurrunt ad A.
ex quibus etiam manifeſta eſt cauſa cur clariſſimæ Echus ex aduerſis fluminum ri-
pis
reſonent, quia videlicet reſonant ex angulis aquæ ac ripę ad ſonorum, vt plurimum è regione anguli ele-
uatum
.
ſed vide quæ ſupra vbi de interuallo inter ſonorum, & reflectens annotauimus.
256229DE ECHO.
Sed hic dubitatur cur in concurſu linearum reflexarum C D. & D C. cum normali A B. non fiat bombus;
verùm reſpondetur, ſicuti diuerſa lumina impermixta eundem aerem illuminant; & ficuti in eadem aqua
contrarij
, &
concurrentes circuli, & tamen impermixti tendunt in partes contrarias, idem accidere etiam
ſono
.
quod etiam experientia ab ipſa Echo deſumpta confirmatur; nam ſi ſonorum ſit longè à pariete, au-
diens
autem alter propè parietem, audiet vtramq;
vocem ſimul diſtinctè, primam ſcilicet, & reflexam. opor-
tet
autem in eo caſu, primariam vocem ob diſtantiam ſonori ſatis magnam ab audiente, eſſe adeo remiſſam,
ac
tenuem, vt reflexam minimè offuſcare aut opprimere valeat.
Conuexum rectiplanum, vti est angulus conuexus domorum ineptiſſimum
est
ad Echum. Theorema XVIII.
RAtio eſt eadem, quæ in ſphærico conuexo. vt in eadem præcedenti figura, ſit conuexus angulus C B D.
ſonorum ſit in H. vnica erit perpendicularis H B. reliquæ omnes quales ſunt H C. H D. magnopere in
partes
diuerſas, &
alteras, ob æqualitatem angulorum incidentiæ, & reflexionis diſpcrguntur. quare ne-
que
propiores ipſi normali, eam iuuare poterunt ad Echum reſonandam.
Hactenus de Echo monopho-
na
, reliquum eſt nunc de polyphona agere.
De Echo polyphona, ſiue multiplici.
PRofectò iucunda æquè ac mirabilis eſt natura Echus vniuerſim, verum illius maximè, quæ non ſemel
tantum
noſtras voces repetit, ſed eaſdem etiam eleganter, concinneque ſolet ſæpius ingeminare.
vt pro-
pterea
tum antiquis, tum etiam recentioribus Scriptoribus digna ſit habita, quæ memoriæ literis conſigna-
retur
;
Lucretius enim poeta antiquiſſimus, ſic de ea cecinit;
Sex etiam, aut ſeptem loca vidi reddere voces,
Vnam
cùm faceres:
ita colles collibus ipſis
Verba
repulſantes iterabant dicta referre.
poſtea Plinius lib. 36. cap. 15. hęc habet; in vrbe Cuaici iuxta portam quandam, Turres ſeptem acceptas voces
numeroſiores
repercuſſu muultiplicant:
nomenq; huic miraculo Echo eſt. Olympiæ autem arce, mirabili
modo
, in porticu, quod ob id Heptaphonon appellant, quoniam ſepties eadem vox redditur.
demum Pauſa-
nias
in Corinthiacis alterius ſic meminit, apud Hermonienſes porticus eſt, quam Echus incolæ vocant, eius
ea
natura eſt, vt miſſa vox, vt minimum triplicetur.
Recentiores nonnulli aliam adhuc magis miram tradunt
audiri
propè Mediolanum, in villa cui nomen Simoneta, quæ magno audientium ſtupore, eandem vocem, &

quidem
diſſylabam, vti, Arma, vigeties replicet.
Ego tandem cum aliquando varias Echus, ſimul meis ſo-
dalibus
oblectandi animi cauſa indagaremus, vnã pentaphonam, quę ſcilicet quinquies concinnè admodum
noſtras
voces recantabat, inuenimus.
ad quam ſubinde adhibitis etiam ſonoris inſtrumentis, tibijs, tubis, tym
panis
accedere ſolebamus, vt eam ſuauiter noſtras modulationes recantitantem iucunda animi oblectatio-
ne
, auſcultaremus.
atqui multo nunc iucundius forè exiſtimo, admirandi huius effectus cauſam aperire.
Multiplicis Echus cauſam aperire. Theorema XIX.
QVam nobis partim præmiſſa doctrina de Echo ſimplici, partim loci huius noſtri pentaphonę Echus for
ma
, &
conſtitutio patefecit, erant enim quinque rupes, ſeu crepidines è ripa cuiuſdam profundi torren-
tis
prominẽtes vna poſt alteram ordinatim, quales præ-
138[Figure 138] ſens delineatio vtcunq;
refert A B C D E. Sonorum in
ſitu
ad eas recto erat, vti in F.
ſic enim lineæ vocales plu-
rimæ
in illarum ſingulas ad ſenſum normaliter incurre-
bant
.
prima igitur rupes A. vocem miſſam primò repe-
tebat
;
ſecunda B. ſecundo; tertia C. tertio, & cæterę, ſta-
tim
vna poſt alteram, eandem voeem ingeminabunt.
Erant enim ſingulæ rupes ſingula reflectentia reſpectu
eiuſdem
ſonori, erantq;
ſitus eorum conueniens. verum
quia
variæ erant diſtantiæ à ſonoro F.
fiebat vt propior
citius
, ſecunda paulò tardius, &
ſic deinceps vſque ad vl-
timam
reſonarent.
ex quibus patet nihil aliud eſſe mul-
tiplicem
Echum, quam plura refleſtentia cum diuerſis
diſtantijs
ab eodem ſonoro.
Cæterum quæ hactenus diſ-
ſeruimus
ad Theoriam pertinent:
quæ verò ſequuntur
etiam
ad opus, &
praxim.
257230DE ECHO.
Dati ſonori lineam actionis reperire. Problema I.
IDexperimẽto diſees, tanta eſt enim linea actionis, quanta eſt maxima diſtãtia, ex qua vox tua ab alio audiri
poterit
.
vel abſq; auxilio alterius, ſed tantũ auxilio ipſius Echus: ſi enim a pariete tibi reſonã@e eouſq; pau
l
atim recedas donec vltimo Echũ exaudias, erit diſtadtia hæc dimidia lineę actionis, vt ex 6.
Theor. apparet.
Dato quouis reflectente, & quouis ſonoro, locum reperire vnde ſonorum
ſibi
Echum eliciat. Problema II.
PRimò ſonorum conſtituendum eſt in eo loco, vnde vocalis eius linea normaliter teflectenti occurrat.
Secundo, in tanta ab eo diſtantia, quæ maior non ſit ſemiſſe lineæ actionis inuentæ ex problem. præce-
denti
, nec minor 24.
paſſibus geometricis.
His enim præhabitis, palam eſt ex 3. 5. 6. Theorematibus, Echum noſtras voces alternaturam eſſe; ſic-
que
ex quolibet pariete Echum audire poterimus.
Adato quolibet plano pariete Echum obliquam elicere. Problema III.
SOnorum, & audiens in diuerſas parietis partes vtrinq; abeant, ita vt vt vterq; obliquè parietem mediũ,
necnon
quantũ fieri poteſt ad angulos ęquales aſpiciant;
ſicuti ſecunda figura indicat; vbi ex ſonoro A. li-
nea
ſonora A B.
in parietem D B E. oblique incidens reflectitur ad audientem C. per lineam B C. fiuntq; an-
guli
incidentiæ A B D.
& reflexionis C B E. æquales, quare per 12. Theor. audiens in C. audiet Echum ipſius
A
.
hoc eſt audiet vocem eius reflexam. & poterit aliquando etiam audire primariam.
Eodem modò facilè erit Echum ſecundariam, tertiariam, & c. ex Theor. conſtruere.
Echum circularem construere. Problema IV.
AD hanc pulcherrimam conſtructionẽ opus eſt duobus planis parietibus inuicem paralellis ſatis magnis,
ſatiſq
;
inuicem diſtantibus. in horum alterius feneſtris ſonorum ſimul cum alijs auditoribus collocandi
ſunt
:
Sonorum quidem in medio, alij vero auditores circa ipium in gyrum. alter autem paries erit pro re-
flectente
.
quibus paratis (ex dictis ad 5. definit.) vox ſonori non ſolum normaliter incidet in oppoſitum re-
flectens
, ſed etiam circumquaq;
obliquè, & in eadem diſtantia a normali, ideſt, ad ſiniſtram, ad dexteram, ſu@
ſum
, deorſum æquè longè à perpendiculari.
quare etiam obliquè reflectentur per plurimas lineas in diuer-
ſas
partes per angulos æquales angulis incidentium, vnde &
ad priorem murum reuertentur, in quo ſonorũ,
&
alij circa ipſum audientes ſiti ſunt. linea igitur normalis reuertetur ad ipſum ſonorum; aliæ verò ad alios
auditores
ipfum ſatis longè circumdantes, ac proinde ij omnes proprias Echus exaudient.
vt patet ex Con-
ſectario
Theor.
12. & partim intelligi poteſt ex figura eiuſdem; in qua ſicuti duas Echus dextram, & ſiniſtrã
ab
eodem ſonoro A.
ad auditores C H. depingimus; ſic etian, innumeras alias ex plurimis punctis eiuſdem
parietis
circa D.
in eundem orbem cum B E. ſitis, concipere debemus reflexas ad alios auditores circa ipſum
A
.
in circulum in feneſtris parietis ſimul cum A. ſonoro, conſtitutos.
Dato loco ſonori, vna cum eius linea actionis, eireflectus Echum conſtruere
Problema
V.
ALoco ſonori metire rectam diſtantiam noh maiorem ſemiſſe lineæ actionis eiuſddem: metire etiam ab
eodem
loco verſus eandem partem minimã reflectentis diſtantiam, videlicet paſſus geometricos 24.
plus
minus
.
atq; inter vtrumq; terminum cõſtrue reflectens aliquod è ſuperioribus, in ſitu tamen perpendiculari
ad
lineam actionis.
manifeſtum enim eſt ex Theor. 3. 5. 6. Echum inde auditum iri. Cæterum ſi diſtantia
fererit
24.
paſſuum, erit Echo monoſyllaba; ſi 48. diſſyllaba; ſi 70. ferè triſyl@aba, & c.
Echum polyphonam conſtruere. Problema VI.
PRimo in planitie quapiam ſatis magna, eligatur locus ſonori; poſtea ex præced. Probl. conſtruantur plu-
ra
ad eum locum reflectentia, cum diuerſis ac talibus ab eo diſtantijs vt primũ, ſeu quod ei propius fuerit,
Echum
mono@yllabam reſohet:
ſecundum quod ferè duplo diſtabit diſſyllabam: tertium quod quaſi triplo
aberit
, triſyllabam.
& ſic deinceps prout libuerit Echum efficere numeroſiorem ea igitur totuplicem Echũ
conſtituent
, quot ipſa erunt reflectentia;
repetentq; ſingula vnã eandemq; ſyllabam, continuò poſt
258231DE ECHO. toties quot ipſa ſunt, vt ex demonſtratis conſtat. Porrò reflectentia hac ratione, & ordine cõſtructa Echum
eſſicient
, vt ex ipſa conſtructione patet, poly phonam quidem, ſed monoſyllabam:
quamuis enim ſecundum
poſſit
repetere duas ſyllabas, &
tertium tres, & c. quia tamen primum vnam eandemq; cum eo pariter reſo-
nent
.
quod ſi velimus Echum polyphonam diſſylabam, quæ ſcilicet verbum diſſyllabum referat; conſtruen-
dum
eſt ex præced.
Probl. primum reflectens, quod ſit diſſyllabum, cuius diſtantia |erit ferè 46. paſſuum.
ſecundum vero cuius diſtantia ſit paulo minor quàm dupla præcedentis, & reliqua eadem ratione. ſi verò
velimus
Echum triſyllabam, aut tetraſyllabam, ea couſtruemus ex præcedenti Probl.
proportionaliter ad
prædicta
.
Ex quibus pat@t, ſi à priori ſerie reflectentium, auferantur ea, quæ numero impari afficiuntur, ideſt, pri-
mum
, tertium, &
c. imparia, ea quæ relinquentur eſſectura eſſe Echum polyphonam diſſyllabam, & c. Porro
pro
numero reflectentinm erit Echo ant diphona, aut triphona, aut tetraphona, pentaphona, &
c. Sciẽdum
præterea
poſſe hæc reflectentia vario ordine collocari, ideſt, aut omnia ſecundum eandem horizontis plagã
ſermè
in directum;
aut ſecundum diuerſas plagas, & quaſi in gyrum loco ſonori circundantia, ante, retro, a
dextris
, à ſiniſtris:
quouis enim modo audiemus Echum multiplicem. priori tamen modo, Echo euadet igna-
ris
mirabilior, quòd tunc minimè agnoſcant multitudinem reflectentium, putetq;
eſſe vnum tantum, atque
vnam
tantum Echum, quæ ſæpius miro quodam modo, reflectat.
quod ſi ex diuerſis partibus exaudiatur re-
flexio
, manifeſtiora euadunt plura reflectentia, &
plures Echi; quapropter cognita @@ultiplicis reſonantiæ
cauſa
, ijdem nihil amplius mirantur.
Tandem illud non omittam, diſtantias horum reflectentium non vi-
deri
ſeruare eandem inter ſe proportionem Arithmeticam, ita vt diſtantia ſecundi reflectentis ſit omninò
dupla
diſtantiæ primi, &
diſtantia tertij ſit ſeſquialtera diſtantiæ ſecundi; & diſtantia quarti, ſit ſeſquitertia
diſtantiæ
tcrtij.
ſed videntur ſemper magis decreſcere, & minui, quo longius abeunt, ideſi, ſecunda diſtantia
eſt
paulo minor quam dupla primæ, &
diſtantia tertia eſt paulo minor quàm ſeſquialtera ſecundæ; pariter
diſtantia
quarta adhuc multo minor eſt quãm vt ſit ſeſquitertia tertiæ;
& ſic deinceps. quod fortè inde pro-
uenit
, quod vox quo longius propagatur, eo tardius propagatur:
tardius autem propagatur eadem de cauſa
qua
cæteræ actiones naturales in progreſſu debilitantur;
ſit enim vox cum quadam aeris motione violenta,
violentæ
autem motiones ſolent citò debilitari ac remitti, ob hancigitur tarditatem minori opus eſt diſtan-
tia
, vt poſſit vox reflexa, primaria iam extincta, reuerti ad ſonorum.
ALITER MECHANICE. Conſtruatur reflectens mobile, ac geſtabile ex aſſeribus (Tabulatum
enim
ſatis planum ex aſſeribus, non ſecus ac paries Echum reſonat) illud deinde à loco ſonori adeo longè,
atq
;
in eo ſitu erigatur, vt inde vnam tantum ſyllabam reflectat. hinc poſtea eo vſq; trãsferatur, donec duas
ſyllabas
, ſeu verbum diſſyllabum repetat.
tertio adhuc vlterius ſe ponatur. vnde triſyllabum verbum reſo-
net
;
& ſic deinceps prout numeroſiorem Echum conſtruere placuerit. notentur autem, loca ex quibus refle-
ctens
mobile reflectebat, vnam, duas, tres, &
c. ſyllabas; atq; in ijſdem locis totidem ſtabilia reflectentia ijſ-
dem
legibus quibus ſuperiora conſtruantur:
quæ ſi erratum non fuerit erunt eadem cum ijs quæ ſuperius re-
perta
ſunt.
nihiligitur aliud de his dicendum ſupereſt, quam quod de illis dictum eſt.
Colophon. De Echo ſuhmiſſa, ac taciturna.
HActenus NN. Echum ſonorum, atq; apertè reſpondentem inſequentes, quantumuis ſylueſtrem, & fu-
gientem
, nihilominus tamen depræhendimus, atq;
in conſpectum veſtrum adduximus. quod quidem,
ſi
vobis (vt præ vobis fertis) iucundum, gratumq;
contigit ſpectaculum, iucundius multo gratiuſque acci-
dere
neceſſe eſt, Echum alteram penè taciturnam, ac omnino non vt prior, rudibus in antris, concauiſque
ſpecubus
abditam, ſed mirum;
in læuigatis ac concauis ſpeculis mirè latitantem, tandem inuentam, captam-
que
, atq;
è ſuis latebris in publicum euocatam, hodie pro libito conſpicere. Hanc igitur nunc poſt priorem
alteram
, veluti in triumphum vobis ſpectantibus traducemus.
primus Hector Auſonius Venetijs, & poſtea
loan
.
Baptiſta Porta ſecretorum naturæ particeps, & veluti canis ſagax, quamuis latentem indicauit tamen,
vnde
nos eam non magno labore, ſed magna cum voluptate cæpimus.
Sed vt rem aperiamus, dicimus hanc
ſubmiſl
am Echum eſſe reflexionem vocis primæ adeo tenuis ac ſubmiſſę, vt in ea audiatur vox tantum refle-
xa
, non autem primaria:
neq; fieri niſi reflectens ſit ſpeculum ſatis magnam concauum ac terſum, vnumque
ex
tribus quæ vſtoria appellantur, videlicet, ſphæricum, parabolicum, ellipticum:
Neq; præterea audiri ab
vllo
, præterquam ab vno auditore, &
quidem auſcultante. quæ vt ſuccedant neceſſe eſt, vt audiens alteram
puncto
illi apponat, in quem hæc ſpecula reflexum lumen congregant, ſeu in quo comburunt;
ſonorum au-
tem
ſeu loquens, quod hic illuminantis corporis vices gerit, multum à ſpeculo diſtare debet, verum ſingilla-
tim
nonnulla ſunt explicanda.
Pro ſpeculo igitur Sphærico hæc ſunt obſeruanda. primo collocetur ſpeculum in loco ſatis obſcuro ac ſi-
lenti
, ita vt facies concaua ſit erecta ad horizontem.
ſecundo lumine candelæ accenſæ è regione ſpeculi vl-
tro
citroque delatæ, inueniendus eſt locus vnionis radiorum reflexorum, in quo fit combuſtio ad Solem non
me
latet locum hunc eſſe in quarta parte diametri, vnde poſſet aliter inueniri, ſed pręſtat nunc, eum per can-
delam
ſic breuiter inuenire.
porro vt hæc luminis congregatio appareat, ea corpore quopiam aere opacio-
ri
ſpeculoque oppoſito, atque hac illac commoto excipienda eſt.
huic igitur loco Audiens aurem alteram
adhibere
opportet, altera à ſpeculo auerſa.
melius ſuccedet ſi ſocius aurem alterius applicet illi puncto, & c.
vbi conſultum fuerit candelam non omnino directe contra ſpeculum eſſe, ſed parum extra axem, ſeu ad
259232DE ECHO. tus, vt reflexio ad alterum latus, non autem omnino contra medium ſpeculum fiat: hac enim ratione caput
auſcultantis
minus aduentanti voci erit impedimẽto.
tertio locus loquentis vel ſonori, ſit vel vbi fuerat can-
dela
, vel ſaltem in eadem rectitudine ad ſpeculum;
atque in ea diſtantia, vt vox ipſius ſubmiſſa ſpeculo inci-
dens
, ac reflexa, audiri poſſitab auſcultante.
quibus adhibitis vox tantum reflexa percipitur. cuius ratio eſt,
quia
ſicut hoc ſpeculum vi figuræ ac terſitiei, in illud punctum lumen ſic congregat, vt ibi adeò intendatur
vt
comburat;
vocem pariter ad illud idem punctum reuerberat, & vnit, vt ex hac vnione vox paulò quam
primaria
ſonantior euadat, ac propterea ab auſcultãte ſecretò audiri poſſit.
vocales enim lineæ caſdem cum
luminoſis
reflexionis patiuntur.
liuius experientiæ fidelem teſtem habeo D. Cæſarem Carauagium, virum
non
minus ingenio, quam manu induſtrium.
In ſpeculo verò parabolico, eodem artificio inueniemus. punctum auſcultationis, necnon diſtantiam in
illud
obloquentis dixi, punctum auſcultat.
quoniam ex cauo parabolico omnes lineæ paralellæ incidentes
reflectuntur
ad vnicum punctum, non autem ad lineam, vt in Sphærico;
ex Orontio, & Vitell. de Speculo
vſtorio
, &
alijs, quapropter hinc paulo perfectior, cæteris paribus, reddetur Echo, quam illinc. dummodo
ſonorum
ab eo ita diſtet, vt lineæ incidentes aſlumi poſſint ad ſenſum pro paralellis.
In ſpeculo tandem elliptico perfectiſſima Echo reddetur. (verum hic ſuppono doctrinam peracuti opu-
ſculi
de ſpeculo vſtorio, editi à D.
Franc. Gheuara, vbi P. Chriſtophorus Gruembergerius noſtræ Societ. ex
data
diſtantia puncti combuſtionis, &
luminis, nunc vero ſonori, & audientis docet elliptici ſpeculi conſtru-
ctionem
) cæterum m@iori hic opus eſt induſtria, cum neceſſe ſit ſonorum, &
audientem eſſe in duobus de-
terminatis
axis ſpeculis punctis, quæ Apollonius Pergæus lib.
3. pr. 48. appellat puncta ex comparatione fa-
cta
:
poſito enim ſonoro in remotiori, omnes lineæ reuerberantur ad alterum ſpeculo propinquum, non ſe-
eus
ac in parabolico, vt ex allegata Apoll.
prop. conſtat. vtrumq; igitur punctum ope candellæ, vt prius, in-
ueniemus
, nam lumen propè ſpeculum in quopiam plano exceptum, ac maximè intẽtum indicabit alterum
videlicet
auſcultantis.
locus vero candellæ erit alter obloquentis. Erit autem hæc omnium perfectiſſima
Echo
, cum propter concurſum ad vnicum punctum, tum propter æqualitatem linearum, qua fit vt om-
nes
lineæ fimul ad vnum, &
idem auſcultationis punctum concurrant: nam ex Apoll. lib. 3. prop. 52. om-
nes
lineæ rectæ ex punctis à comparatione factis ad ſuperficiem ellipticam inclinatæ ipſi axi ſunt æquales.
Speculum igitur ellipticum cæteris antecellet.
Corollarivm.
EX quibus etiam manifeſtum eſt, qua ratione horum ſpeculorum beneficio, ſecreto ac ſubmiſſe ad ami-
cum
ſatis diſtantem loqui valeamus.
Atque hæc ſunt quæ ſuperiori æſtate, rura relaxationis cauſa incolentes, non ex aliorum libris, ſed ab ex-
perimentis
, vobis de hoc vocis miraculo, vt ait Plato, geometricauimus.
Aliorum Sententiæ.
CÆterùm quod alij dixerint Echum reſonare ex locis tantum concauis, cauernoſis, & anfractuoſis, ex
ſpeluncis
, &
antris, ex muris ſaltem feneſtratis: item in nimia diſtantia vltimas tantum ſyllabas conſer-
uari
, eaſque tantum audiri, quod aeris motus debilitatus minus perfectè poteſt ſequentem aerem formare,
ac
mouere.
vel quod alij dicant vltima tantum exaudiri, quia licet fiat reflexio totius vocis, priores tamen
vocis
partes ab vltimis à tergo vrgentibus turbentur.
tandem quod cum Ariſt. ait vocem reflecti ſicuti pilam,
intelligendum
eſſe ſicuti circulum.
iſthæc inquam omnia, qua ratione veritati congruant, iudicio eorum,
qui
à nobis ſuperius demonſtrata perceperint committimus.
nos enim minime amamus contentioſas diſſer-
tationes
, ſed humanioribus, placidlſque Muſis perpetuo oblectamur, &
conſtruendo libentius, quam de-
ſtruendo
operam damus.
Gratiarum Actio.
VErum enimuero N. N. & ſi ea, quæ hactenus de Echo diſſeruimus iucunditate, atque admirabilitate
ſint
plena;
admirandum tamen adhuc magis vnum preſtabitis vos ipſi, Echum videlicet, quæ nemine
loquente
, ſed ſilentibus omnibus, non ſemel, nec bis tantum, ſed perpetuò reſonet.
vos nimirum Ornatiſſi-
mi
Viri, grato, ac continuo ſilentio nos dicentes proſequuti eſtis, gratiſſima auditione dignati eſtis, quod
ſilentium
, quæ auditio in nobis perpetuam gratiarum actionis Echum efficiet.
quodque ad huc magis mi-
randum
eſt, nos ijdem, &
corpora Sonora, & grates haſce Reflectentia erimus. quin imo exoptamus, inſtar
Echus
in vocem, ſi fas ſit, transformari, quæ veſtras laudes, veſtraſque grates perpetuo reſonare poſſit.
LAVS DEO.
260
CONSTRVCTIO
INSTRVMENTI

AD
HOROLOGIA SOLARIA
deſcribenda
per opportuni.
Quo facilius, ac breuius, quam vnquam antea, in qualibet ſuperficie, & ad quam-
uis
Poli altitudinem Horologia Italica, Aſtronomica,
& Babylonica deſcribuntur.
Vna cum noua Ratione conſtruendiin Quadrante Solare Horologium Viatorium, quod Horas
multo
diſtinctiores exhibeat, quam vſitatus antea Quadrans, &
quo alios vſus
nonos
, etiam in vmbra poſiti vti poßumus.
AVCTORE P. IOSEPHO BLANCANO SOC. IESV
OPVS
POSTHVMVM.
139[Figure 139]
MVTINÆ.
Ex Typographia, Iuliani Caſsiani. M. DC. XXXV.
Superiorum
permiſſu.
261
[Empty page]
2623
PRÆFATIO.
ADagium illud, facilè est inuentis addero, veriſſimum eſſe, in inuentione ac
varia
ad perfectionem vſq;
Inſtrumenti huius, de quo acturus ſum ad-
ditt
one mihi, ſi vnquam alias perſpicue patuit.
nam cum illud P. Clauius
lib
.
7. Gnomon primo, vt videbatur ſatis abſolutũ edidiſſet; illud idem
postea
in meliorem formam redactum ſeorſum proprio libello iterum ex-
plicauit
.
Idipſum 10: Paulus Galluccius ſublata quadam difficultate ad-
huc
perfectius tertio in lucẽ dedit.
& cum illud quarto quidam ex nostris
auditoribus
expeditius adhuc reddidiſſet:
& nos ipſi tandẽ huic additioni ſuper addentes, illud ad
abſolutiſſimã
perfectionem (ni fallor) productum quinto emittimus.
Porro quamuis nihil ei am-
plius
addi poſſe videatur, id tamen prædicta experientia edoctus, minimè auſim affirmare;
quiæ
potius
exiſtimem non defuturũ qui illud adbuc auctius ſexto, &
ſeptimo in lucem ſit prolaturus.
Noſtro autem hoc Inſtrumento deſcribi poſſunt Horæ tam ab ortu, quam ab occaſu, necnon à
meridie
, ideſt, Babylonicæ, Italicæ, &
Astronomicæ, vna cum arcubus ſignorum, necnon diur-
norum
;
& quidem vna eademq; opera mira facilitate, ac breuitate, eaq; in quauis ſuperficie
tam
plana, quam inæquali, tam rectam ad horizontem, quam inclinata, aut de linata, &
tam
concaua
quam conuexa, idque ſine vlla declinationis, aut inclinationis muri conſideratione:
quodque magnifaciendum eſt, haberi poſſunt ſingula puncta cuiuſuis horariæ lineæ, quæ huius
Inſtrumenti
ſingularis, ac præcipua eſt præſtantia.
Omiſi horas antiquas, quibus dies artificia-
lis
in duodecim ſemper hor as inter ſe æquales diuidebatur, cum earum nullus amplius ſit vſus;

eas
tamen eodem Inſtrumento quilibet ſolers, ac industrius lector ſibi deſcribere poterit.
Ad huius autem Instrumenti ſpeculationẽ me impulerunt errata nonnulla à me animaduer-
ſain
zona illa materiali ſecundum horas Italicas feneſtrata, necnon in eius portione, quæ dicitur
Horarium
:
quibus paſſim plures pro Instrumentis ad Horologia conſtruenda vtuntur: de qui-
bus
erratis ſuo loco dicemus.
Addam præterea nouam rationem deſcribendi Horologij mobilis, & Viatorij in Quadran-
te
, quod horas circa meridiem explicatiores exhibeat, quam vſitatus antea Quadrans;
quod ei
vnum
obijeiebatur;
quam mihi D. Petrus Dordellus Placentinus pictor à ſe excogitatam primus
@lim
communicauit.
Porro vtriuſq; Quadrantis vſus nonnullos, non ſolum reconditos, ve-
rum
etiam vtiles à me excogitatos proferam;
cuiuſmodi eo vti in vmbra: quod prima fronte
incredibile
cuiplam videri poſſit.
PARTITIO TOTIVS OPERIS.
Prima pars erit de Inſtrumento prædicto, cuius erunt tria capita.
Primum caput de conſtructione Inſtrumenti.
Secundum caput de Horario plano.
Tertium caput de Horario Cylindrico.
Secunda pars erit de nouo Quadrante, cuius erunt capita tria.
Primum de conſtructione Horologij in Quadrante.
Secundum de vſu eiuſdem Quadrantis.
Tertium de conſtruendis Tabulis altitudinis Solis.
2634TRACTATVS
PARS PRIMA
DE
INSTRVMENTO PROPOSITO.
Conſtructio eiuſdem Instrumenti. Cap. I.
ANte omnia monendus eſt Lector, nihil ferri ponendum eſſe in hoc Inſtrumento, ne
ab
eo acus magnetica, quæ eiuſdem pars futura eſt, à propria poſitione diſtrahatur.
quapropter neq; bractea illa, quæ latitudine vulgò lata appellatur, cum partim ex
ferro
, partim ex ſtanno conſtet, huic conſtructioni idonea eſt.
fiat igitur ante om-
11Conſtru-
c
t@o tym-
pani
.
nia ex ligno, vel ære circulus ſeu tympanum ſimile huic in prima figura deſcripto.
is diuidendus eſt primo in quatuor partes æquales per duas diametros A B, C D,
inuicem
perpendiculares.
deinde quælibet quarta in ſex partes æquales, ea ratione,
22Prima ſi-
gura
.
quam tradidimus prima propoſ.
noſtræ Sphæræ; ſicque totus erit in 24. partes æquales diuiſus, quæ
horas
diei 24.
referent. quod ſi quis ſemiſſibus, atq; etiam quadrantibus horarum delectetur, rurſus
ſingulas
horas bifariam, atque etiam quadrifariam ſubdiuidat.
Quoniam verò tria horarum genera
ſunt
hodie in vſu, videlicet, Italicæ, quæ ab occaſu Solis:
Babilonicæ, quæ ab ortu; & Aſtronomicæ,
quæ
à meridie numerantur;
propterea diuiſionibus tympani adſcribantur tres numerorum ordines,
vti
vides in figura.
exterior refert horas ab occaſu: medius horas ab ortu: interior horas à meridie, vel,
a
media nocte.
linea A B, eſt pro linea meridiana: C D, pro linea æquinoctiali: poſtremo in centro E,
fiat
foramen.
quale in exemplo cernitur. & apud A, foraminulum adſit, per quod axiculo poſſit ſuæ
baſi
, de qua mox dicam, affigi, vt poſtea dicemus.
Porrò hoc tympanum in vſu Inſtrumenti refert
æquatorem
, &
quamuis ſit extra locum eius, eſt tamen ei paralellum.
Conſtruatur ex ligno prædicti tympani baſis, eius ſaltem magnitudinis, qualem vides in ſecunda
33Baſis
tympani
.
Secunda

figura
.
figura, in qua A B, eſt baſis manubrium, cuius pars ſuperior A P, teres eſt, vt per eam inſeri poſſit ſu-
ſpenſorio
, de quo poſtea dicam.
Apud A, eſt foramen, cuius vſus poſtea patebit. reliquum P B, eſt
regula
quadrangula C E D, eſt perpendiculum ex clauiculo C, pendens, &
tranſiens per foramen
E
.
D. eſt ipſum perpendiculi pondus. Debet autem filum iſtud perpendiculi in vſu Inſtrumenti pen-
dere
intra canaliculum in angulo manubrij A B, excauatum, ducendæque ſunt duæ lineæ in duobus
canaliculi
lateribus deſcendentes perpendiculariter, ad quas ambas in vſu Inſtrumenti filum dirigen
dum
eſt, vti poſtea dicemus.
Foramen ad B, eſt loculus, in quo D, pondus perpendiculi extra vſum
Inſtrumenti
collocandum eſt.
Iam ſi facienda ſit baſis pro particulari poli altitudine, ſatis erit face-
re
triangulum O I K, cuius angulus ad I, ſit rectus, angulus verò ad O, contineat poli aſſumpti alti-
tudinem
;
ſicque conſequenter angulus ad K, erit complementum altitudinis poli, quæ eſt eleuatio
æquatoris
ſupra horizontem.
linea F K, erit linea meridiana, ideſt, communis ſectio æquatoris, &
meridiani
, nam planum trianguli O I K, refert meridianum circulum.
L M, eſt axis ex aurichalco
referens
axem mundi, cuius longitudo poſtea taxabitur:
apex eius M, tefert centrum mundi. Mr. eſt
eſt
tenue filum ab eius apice egrediens radij ſolaris vicarium.
Porrò in hunc axem inſerendum eſt
tympanum
per foramen E, factum iam in centro eius, congruens craſſitiei axis;
atq; tympanum ba-
ſi
huic aptetur, vt linea A B, tympani meridiana congruat lineæ F K, mer dianę baſis, &
planum tym
pani
cum plano trianguli O I B, rectos angulos efficiat, in quo ſitu clauiculis æneis aut coch leis apud
A
, in circumferentia ſitis obfirmetur cum opus fuerit;
vt autem melius inuicem cohæreant addi po-
teſt
regula tranſuerſa S R, exiſtens in eodem plano, ſupe@ficie O Q K, lateris trianguli, vt ſit quaſi
fulcrum
tympani.
Quod ſi conſtruenda ſit baſis vniuerſalis, quæ inſeruiat ad omnes poli altitudines loco prædicti
trianguli
ponendus eſt quadrans O H G, mobilis circa axiculum O Q, quempiam per centrum O, tra-
iectum
, ac manubrixio affixum.
Huius arcus G H, diuidatur in gr. 90. per propoſ. 1. noſtræ Sphæræ:
qui numerandi ſuntà G, verſus H, debet autem eſſe mobilis circa axiculum O Q, vt cuiuis poli alti-
tudini
fieri poſſit I O K, æqualis.
in quo ſtatu cochlea cuapiam propè I, conſtringendus erit cum
oportuerit
.
lateri autem O Q K, tanquam baſi debet tympanum inniti, eo modo, ac ſitu, quo de late-
re
trianguli diximus.
Vltima pars huius baſis eſt pyxis acus magneticæ, qualem cernis in tertia figura: quæ cum vſus po-
44Pyxis ma
gnetis
.
Tertia
ſi
gura
.
ſtulauerit affigenda eſt in auerſa parte baſis per inciſuram inibi factam, in quam inſerenda eſt pyxidis
margo
A B C D, ita vt linea A B, paralella ſit plano baſis, ſeu ei congruat;
ſitque planum ſeu fundus,
aut
baxis pyxidis E F A B, normale baſi inſtrumenti:
in quo ſitu linea G. H. quæ eſt linea meridiana
pyxidis
erit ipſa paralella ſuperficiei baſis Inſtrumẽti.
linea I K, in fundo pyxidis eſt linea magnetis,
quæ
in Italia vulgò putatur delineare a meridiana G H.
ſex fermè grad. P, tamen, Chriſtoph. Gruẽb.
noſtræ Soc. ſcribit ſe obſeruaſſe declinationẽ hanc Romæ eſſe gr. 3 {1/2}. ego autem Parmæ eam reperio
paulo
minorem tribus gradibus L M, eſt ipſa arcus magnetica ſupra ſtylum O P, æquilibrata, ac
2645DE HOROLOGIIS. lubilis. Oportet autem, vt acus hæc ſit ſatis magna, & optimè magnete illita, aliter inſtrumentum
perperam
collocabitur in deſcriptione Horologiorum, nam a vera meridiana deflectet;
quam vnam
acus
magneticæ imperfectionem.
cauſam eſſe exiſtimo, cur pauca adeo ſolaria Horologia abſque pa-
tentibus
erratis conſpiciantur.
Conſtructa hoc modo baſi, opus eſt pręterea ſuſpenſorio, cui in vſu Inſtrumentum ſuſpendi debet,
11Suſpen ſo-
rium
.
ita vt ab eo ex muro pendeat:
male enim ſibi conſulunt ij, qui Inſtrumentũ non parieti ſuſpendunt,
ſed
illud ſupra pontem ligneum, qui ante murum conſtrui ſolet, collocant;
dum enim horologij ar-
22Quarta
figura
.
tifex per pontem huc illuc mouetur, pons tremit, &
vacillat, ac proinde Inſtrumentum in certo, ac
vero
ſitu manere nequit.
Fiat igitur tale, quale quarta figura oſtendit; quod conſtat duabus partibus.
Prima eſt regula quadrata ſaltem quinque palmos longa (quæ cum opus fuerio maior ſumi poterit)
in
ea ſunt crebra foramina, eius magnitudinis, vt in ea caput baſis A P, inſerit ſatis arctè poſſit;
ſur-
ſum
extra regulam emergat foramen A, per quod immiſſo clauiculo retineatur.
Hæc regula altero
extremo
A, eſt rotunda, vt ea immitti poſſit in tabellæ foramen D, quam tabellam figura oſtendit,
quæque
eſt altera pars ſuſpenſorij.
Hæc tabella clauis ferreis per parua eius foramina e, f, g, h, m,
affigenda
eſt parieti ſupra locum horologij fabricandi.
claui hi quamuis ſint ferrei, quia tamen mul-
tum
diſtantab acu, eam non attrahent;
Regula autem inſerenda eſt in tabellæ foramen D, non tam
ante
quin in eo reuolui poſſit:
pars autem vbi foramen D, cum muro affigitur, ſit inferior, alte-
ra
verò vbi claui, ſit ſuperior.
Porro hæc, quæ hactenus deſcripſimus, ſunt huius Inſtrumenti pars
immobilis
, &
ignobilior, & quaſi materialis; nunc ad partem alteram mobilem, & præcipuam,
ac
veluti Inſtrumenti formam.
De Horario. Cap. II.
HÆe eſt præcipua pars huius Inſtrumenti, in ea enim deſcribendi ſunt non ſolum omnes arcus
Horarij
, à quibus Horarium denominatur;
ſed præterea puncta quædam hyperbolarum, qua-
rum
aliæ arcus ſignorum, aliæ vero arcus diurnos referant:
immo ſolem ipſum ſuo motu, vel potius
radium
ſolis imitatur, quæ omnia ſubtili ratione perficienda ſunt.
Prima pars, quæ eſt veluti baſis ipſius Horarij, eſt regula extenui ærea lamina, qualẽ vides in quin-
33Regula
He
r@rij.
ta figura.
eius pars B A, eſt æqualis ſemidiametro tympani; altera vero A C, aliquanto longior. linea
B
A C, dicitur linea fiduciæ, quæ tranſit per centrum foraminis A, in medio regulæ;
quod foramen
44Quinta
figura
.
debet congruere foramini E, tympani, &
proinde craſſiciei axis. poni enim debet hæc regula ſuper
tympanum
inſerta axi, ita vt eius foramen A, congruat foramini E, ibiq;
per axiculum traiectũ per
foraminulum
m, in axe conſtringatur leniter ſupra tympanum, vt ſupra ipſius faciem circa prædi-
ctum
axem gyrari poſſit.
Huius regulæ capiti D E G F, per tria eius foramina G C F, affigenda eſt altera pars præcipua, quę
eſt
Horarium ipſum.
Horarium ergo iſtud, quod deſcripturi ſumus, nihil eſt aliud, quam portio Ho-
55Horari-
um
quid.
rologij polaris dicti, ideſt deſcripti in plano axi mundo paralello, ſeu æquidiſtanti plano per polos
mundi
tranſeunti, de quo vide Gnom.
Clauij: hæc autem portio continet tres lineas horarias, Itali-
cam
, Babylonicam, Aſtronomicam, ſe mutuo in eodem puncto æquatoris ſecantes;
& præterea pun-
cta
in ijſdem lineis, perquæ tranſeunt arcus ſignorum, necnon arcus diurni.
qui igitur callent huiuſ-
modi
horologij deſcriptionẽ, noſtra hæc doctrina non indigent:
cæteri vtantur ſequentibus regulis.
Apparatus Radiarij ad Horarium deſcribendum.
PRimo parare opus eſt figuram Radiorum Solis, à quibus eam placet Radiarium appellare, quam
ſic
deſcribes.
Habeas duas Tabellas, quales ſunt duæ in prima columna ſequentium Tabella-
66Radiari-
um
.
rum, quarum prima continet declinationes paralellorum per initia ſignorum, necnon grad.
15. ,
&
; vt titulus eius indicat. Porro hæc Tabula eſt vniuerſalis, non enim ex variatione altitudinis
77Sexta ſi-
gura
.
poli variantur declinationes graduum eclipticæ, ſed eædem vbique manent.
Altera continet decli-
nationes
arcuum diurnorum horarum integrarum ad altitudinem poli 44 {1/2}.
hanc vides in ſecunda
parte
columnæ primæ ſequentium Tabellarum.
Huiuſmodi Tabellas excerpes ex Tabulis declinationum ſignorum, necnon arcuum diurnorum,
quæ
paſſim reperiuntur apud Authores de Gnomonicis, præſertim apud Clauium in Sphæra, atque
in
noua deſcriptione de Horol.
necnon in Tabulis pro ea ſeorſim editis.
2. Iam ad interuallum A C, ex præmiſſa regula circino acceptum, ſeorſim in quapiam ſuper-
ficie
ex centro deſcribatur E, arcus, in quo arcus G A F, contineat vtrinque ab A, grad.
23 {1/2} ideſt.
vterque arcus G A, A F, ſit gr. 23 {1/2}. quanta eſt maxima tropicorum declinatio, & quanta apparet ex
prima
Tabella.
Poſtea à puncto pariter A, hinc inde notentur reliquæ declinationes reliquorum
fignorum
Zodiaci acceptæ ex eadem Tabella.
Ex ſecunda autem Tabella ſatis erit accipere declina-
r
iones duorum arcuum, ideſt horarum 14.
& horarum 10. eaſq; inibi eodem modo notare vti
2656TRACTATVS factum in appoſita figura. Si quis tamen voluerit reliquas quoque arcuum declinationes, vt per eas
arcus
diurnos reliquos in ſuis Horol.
deſcribere poſſit, eas pro arbitrio ex eadem Tabella accipiat,
atq
;
in radiario ſimiliter notet. Poſtea per ſingula declinationum puncta notata ducantur ex centro
E
, lineæ rectæ aliquantulum extra peripheriam egredientes, &
per punctum A, ducantur linea H I,
recta
tangens arcũ in A, ſeu normalis ipſi B A, ſecans productas lineas in punctis H K L M N O P I,
vt
vides in figura.
erunt A N, A O, A P, A I, & totidem ex altera parte tangens arcuum ſibi reſpon-
dentium
.
Porro lineæ è centro egredientes referunt radios Solis tranſeuntes per tales declina-
11Ratio
huius

Radiarij
.
tiones exiſtente Sole in ijſdem declinationibus:
arcus vero ipſe refert portionem coluri ſolſtitiorũ,
vel
meridiani inter tropicos interceptam.
Radius E A, eſt radius Solis exiſtentis in principio , vel
, radij E H, E I, ſunt radij Solis exiſtentis in , &
, & c. vt apparet ex characteribus ſignorum
adſcriptis
.
Sit tandem recta E Q, æqualis rectæ A I, hoc eſt parti axis m M, extantis ſupra regulam
tympano
ſuperpoſitam.
Aduertendum Radiarium huiuſmodi eſſe vniuerſale ſecundum declina-
tiones
ſignorum, non autem ſecundum declinationes arcuum diurnorum, vt ſupra tetigi.
Hoc Ra-
diarium
fieri poteſt Geometricè per analemma.
vide Gnom. Clau. lib. 1.
3. Breuius. ſi quis in ſuis Horologijs contentus ſit ſola deſcriptione horarum abſque arcubus
ſignorum
, necnon arcubus diurnis, ſatis ei fuerit in ſuo Radiario ponere tantum maximas declina-
tiones
tropicorum, &
tres tantũ lineas è centro E, egredientes E G H, E A, E F I, quare nec ei opus
eſt
totis Tabellis præmiſſis, ſed ſatis erit habere declinationes extremas , &
, vna cum tempori-
bus
ſemidiurnis, meridiebus, interuallis, &
arcubus illis correſpondentibus in cęteris columnis.
4. Habeantur tempora ſemidiurna competentia paralellis, & arcubus in prima columna,
quorum
radij inſcripti ſunt in Radiario.
quę tempora haberi poſſunt ex Tabula temporis ſemidiur-
ni
ad datam latitudinem, quæ paſſim reperitur apud Authores;
optima vero in Sphæra P. Clauij:
ſunt autem in ſecunda columna congruentia latitudini, ſeu altitudini 44 {1/2}. vt indicat titulus eius co-
lumnæ
.
5. Ex tempore ſemidiurno cuiuſuis paralelli poſito in ſecunda columna inquirendum eſt, quo-
ta
hora Italica ſit meridies Sole eundem paralellum percurrente, hac ratione.
Detrahatur tem-
pus
ſemid.
aſſumpti paralellis ab horis 24. reliquæ enim horæ indicabunt meridiem ſecundum horas
I@alicas
, v.
g. quia detracto tempore ſemid. paralelli , quod eſt hor. 7. 41. ex 24. remanent hor. 16.
19. ideo hora meridiana erit hora 16. 19. & ſic de cęteris. Hac ratione inuentæ ſunt horæ merid. ter-
tiæ
columnæ competentis paralellis primæ columnæ.
6. Inueſtigare oportet interuallum temporis inter horam 18. Italicam, & 12. aſtronomicam,
ſeu
meridianam in quouis paralello, ſic.
Accipe differentiam inter tempus ſemidiurnum aſſumpti
paralello
, &
horas 6. ea enim eſt interuallum temporis inter horam 18. Italicam, & meridiem, v. g. in
paralello
, tempus ſemidiurnum eſt hor.
7. 42. quod ſuperat hor. 6. hor. 1. 41. ergo hora 1. 41. eſt di-
ſtantia
hor.
18. Italicæ à meridie, ſeu ab hora 12. a ſtronomica. In paralello , cum tempus ſemidlur-
num
ſit hor.
6. nulla erit differentia, quare neq; vllum interuallum. In paralello , tempus ſemidiur-
num
eſt hor.
4. 19. eius diſſerentia ad hor. 6. eſt hor. 1. 41. quare tantumdem erit interuallum inter
horam
Italicam, &
merid.
Notandum eadem eſſe interualla in oppoſitis paralellis; ſic in vtroq; tropico eſt hor. 1. 41. vt vidi-
ſti
.
In borealibus tamen ſignis eſt exceſſus ſupra 6. in auſtralibus autem eſt defectus à 6. Hæc inter-
ualla
ſunt in quarta columna reſpondentia paralellis primæ columnæ.
Idem aſſequeris ſumendo de-
fectum
horæ cuiuſuis meridiei tertiæ columnæ vſq;
ad hor. 18. in borealibus, exceſſum autem ſupra
18
.
in auſtralibus.
7. Hæc interualla conuertenda ſunt in arcus, ſeu in grad. paralellorum aſſumptorum, qui in-
tercipiuntur
inter hor.
18. Italicam, & 12. aſtronomicam, v. g. in , interuallum eſt hor. 1. 41. qui
nihil
aliud eſt, quam arcus tropici , intercepti inter horam 18.
Italicam, & 12. aſtronomicam, qui
arcus
continet gr.
25. 15. vna enim hora continet gr. 15. 41. autem minuta efficiunt gr. 10. 15. quare
omnes
ſimul ſunt gr.
25. 15. Omnes porro arcus facti ex grad. & minutis, ex interuallis, ſunt in quin-
ta
columna è directo ſuorum interuallorum, &
c. Extat Tabula apud Authores conuertendi horas, &
min
.
in grad. & minuta, quæ hic vſui erit.
8. Quæ vt melius intelligantur ponam ob oculos Lectoris Horarij deſcribendi figuram præ-
22Septima
figura

Horarij
.
ſentem ſeptimam, in qua tres lineæ E C F, D C B, G C H, ſunt horariæ, 18.
Italica, 12. Aſtronomi-
ca
, &
6. Babylonica. linea curua E D G. eſt hyperbole referens paralellum . tranſeuntem per tria
puncta
E D G.
Altera curua R T S. refert paralellum , vti characteres ſignorum appoſiti indicant.
Tertia refert arcum diurnum hor. 10. & ſic de reliquis. Interualla porro prędicta inter hor. Italicam,
&
meridianam nihil aliud ſunt quam arcus prædictorum paralellorum inter lineam Italicam E F. &
meridianam
D B, v.
g. arcus E D, eſt interuallum inter eas in paralello , arcus R T. eſt interuallum
inter
eaſdem in paralello , &
ſic de cęteris. quare B F, eſt interuallum earundem in , & c. Eadem
prędictis
ſunt interualla inter Babylon.
& merid. vt ex figura patet.
2667DE HOROLOGIIS.
TABELLÆ.
11
### Declinationes paralello- \\ per initia ſignorũ, nec \\ non per gr. 15. , & . # ## Tẽpora ſemi- \\ diurna eorun- \\ dem paralel- \\ lorum. # ## Meridies eo- \\ rundem. # ## Interualla inter \\ h. 18. Ital. & me- \\ ridianam in ijſ- \\ dem paralellis. # ## Eadẽ interual- \\ la conuerſa in \\ arcus.
# ## Declinationes
Sig
. # Gr. # M. # Horę # Min. # Horę # Min. # Horæ # Min. # Gr. # Min.
# 23 # 30 # 7 # 51 # 16 # 19 # 1 # 41 # 25 # 15
# 20 # 12 # 7 # 25 # 16 # 35 # 1 # 25 # 21 # 15
# 11 # 30 # 6 # 46 # 17 # 14 # 0 # 46 # 11 # 30
15
# 5 # 56 # 6 # 23 # 17 # 37 # 0 # 23 # 5 # 45
# 0 # 0 # 6 # 0 # 18 # 0 # 0 # 0 # 0 # 0
15
# 5 # 56 # 5 # 37 # 18 # 23 # 0 # 23 # 5 # 45
# 11 # 30 # 5 # 14 # 18 # 46 # 0 # 46 # 11 # 30
# 20 # 12 # 4 # 35 # 19 # 25 # 1 # 25 # 21 # 15
# 23 # 30 # 4 # 19 # 19 # 41 # 1 # 41 # 25 # 15
### Declinationes arcuum \\ diurnorũ horar. integra \\ rum ad altit. poli 44 {1/2}. # ## Tempora ſe- \\ midiurna eo- \\ rundem ar- \\ cuum d. # ## Meridies eo- \\ rundem ar- \\ cuum. # ## Interualla inter \\ hor. 18. Itali- \\ cam, & meri- \\ dianam in ijſ- \\ dem arcubus d. # ## Eadem inter- \\ ualla conuer- \\ ſa in arcus.
Arcus
diur- \\ ni horarum # ## Declina- \\ tiones.
# Gr. # M. # Horę # Min. # Horę # Min. # Horę # Min. # Gr. # Min.
15
# 21 # 17 # 7 # 30 # 16 # 30 # 1 # 30 # 22 # 30
14
# 14 # 45 # 7 # 0 # 17 # 0 # 1 # 0 # 15 # 0
13
# 7 # 34 # 6 # 30 # 17 # 30 # 0 # 30 # 7 # 30
12
# 0 # 0 # 6 # 0 # 18 # 0 # 0 # 0 # 0 # 0
11
# 7 # 34 # 5 # 30 # 18 # 30 # 0 # 30 # 7 # 30
10
# 14 # 45 # 5 # 0 # 19 # 0 # 1 # 0 # 15 # 0
9
# 21 # 17 # 4 # 30 # 19 # 30 # 1 # 30 # 22 # 30
### Prima columna. # ## Secũda colũna # ## Tertia colũna. # ## Quarta colũna. # ## Quarta colũna
De Horario plano, & particulari.
9 EX quinta columna interuallorum deſcribatur figura (quam propterea figura interuallorũ ap-
22Octau@
figura

diſtanti@

rum
.
pello) hoc modo.
Accepto ſemidiametro A B, æquali ſemidiametro E A, Radiarij deſcriba
tur
arcus I B K, &
arcus B I, B K, vterque ſit interuallũ maximum, quod eſt gr. 25. 15. quæ ſunt duæ
diſtantiæ
hor.
18. Italica à meridiana. Deinde ducta recta T B V, normali ſemidiametro A B, ſeu tan-
gente
arcum in puncto B, ducantur duæ rectæ A I T, A K V, occurrentes tangenti in punctis T V, &

producta
A B, in directum, ita vt B D, ſit æqualis tangenti H A I, Radiarij;
ſitq; ſicuti eſt illa diuiſa
in
punctis H K M A N P I.
ita hæc in totidem partes illis æquales, & medio puncto apponatur C,
33Horari-
um
, im-
plex
, pla-
num
, &
partic@

lare
.
atq;
hæc linea erit 12. Aſtronomica. Deinde ex centro C, deſcribatur arcus X Y, in quo eius portio
X
Y, contineat tot grad.
quot conſtat altitudo poli eius loci, pro quo particulare Inſtrumentum nunc
eſt
fabricandum, v.
g. quia Parmæ cuius altitudo poli eſt gr. 44 {1/2}. conſtruimus Inſtrumentum, faciam
arcum
X Y, gr.
44 {1/2}. Vtile erit ex altera parte verſus B F, delcribere pariter ex C, alterũ arcum Z, ,
æqualem
prædicto, ſic enim melius operabimur.
lam per puncta Y C Z, quæ debent eſſe in directum
poſita
, ducatur recta Y C Z, quæ erit 18.
Italica, ſimiliter ad eoſdem angulos cum meridiana ducatur
G
C H, quæ erit 6.
Babylonica. Ratio eſt, quia, vt probatur in Gnomon. hora 18. Italica, 6. Babylo-
nica
, &
12. Aſtronomica ſe mutuo bifariam ſecant in codem puncto æquatoris, quod in Horario eſt
eſt
C, &
præterea tangunt circulum maximum ſemper apparentium in punctis per quadrantem re-
motis
.
a puncto vbi 12. Aſtronomica eundem ſecat; qui circulus cum tangat Horizontem, & polus
eius
ſit etiam polus mundi, neceſſario eius peripheria diſtat à polo mundi tantum, quanta eſt altitu-
do
poli;
quare hora Italica, & Babylonica facient cum Aſtronomica angulos æquales altitudini poli.
2678TRACTATVS Noſtræ porto lineæ rectæ in plano Horarij ſunt communes ſectiones planorum circulorũm Ital. &
Babylon
.
cum plano Horarij, quod Sphæram tangit in C. eſtque paralellum circulo horę 6. Aſtrono-
micę
, quare etiam in plano Horarij ſectiones facient eoſdem angulos.
Iam Ital. & Babylon. terminandæ ſunt hac ra@ione. Per puncta I V, ducantur duæ rectæ norma-
les
ipſi tangenti T B V, donec occurrant lineis Italicæ, &
Babylonicæ productis in punctis E F G H,
ſicque
E F, erit Italica terminata, &
G H, Babylonica pariter terminata, cuius ratio poſtea patebit.
Atq; ex his tribus lineis erit abſolutum Horarium, ſed ſimplex, & quo tantum horas terminatas de-
ſcribere
poſſes.
Si quis igitur contentus ſit hac breuitate, ei iam ſatis factum erit. Opus tamen erit
Horarium
iſtud in laminam ſolidam tranſcribere, atque ad vſum accommodare, vt poſt modum di-
cemus
.
10 Verum vt nos Horarium habeamus quo videlicet. præter horas etiam paralellos ſignorum,
necnon
arcus diurnos in noſtris Horologiis delineare poſſimus.
addantur quæ ſequuntur.
In arcu I B K, ponantur reliqua interualla accepta ex quinta columna, ideſt, arcus B L, & B M, ſint
11Horæviũ
parfectũ

planum
,
& parti-
culare
.
vterq;
gr. 21. 15. arcus B N, B O, ſint gr. 15. 0. qui accipiendi ſunt ex ſecunda parte columnæ quintæ
ſunt
enim interualla in arcubus diurnis hor.
14. & hor. 10. arcus B P, B Q, ſint ſint gr. 11. 30. arcus B r,
B
q, ſint gr.
5. 45. Deinde ex centr@ A, per puncta, L N P r q QOM, ducantur rectæ vſque ad tan-
gentem
T B V, in punctis 0.
1. 2. 3. ex vtraq; parte ex prædictis lineis adſcribantur characteres ſigno-
rum
, per quorum interualla tranieunt:
duabus vero A N, A D, apponantur hor. 10 & hor. 14. quia,
tranſeunt
per finem interuallorum in arcubus diurnis hor.
10. & 14. vt apparet in figura. poſtea ſecus
puncta
1.
2. 3. omiſſis in præſentia 0. 0. applicata regula normaliter ad tangentem B V. vbi ipſa regu-
22Deſcri-
prio
para
lellorum

in
Hera-
ri@
.
la ſecuerit lineas horarias Italicam, &
Babylonicam, vbi imprime puncta, vnum pro ſingulis. ſic ap-
plicata
, v.
g. regula ſecus punctum 3. ſecabit Italicam, & Babylonicam in punctis notatis litera s. Idem
fac
ex puncto 2.
& habebis alia duo pũcta in Ital. & Babylon. & ſic de cęteris, etiam ex altera parte tan-
gentis
B T.
Porro ſi erratum non eſt, erunt omnia puncta hor. Ital. & Babylon. conſimiliter poſita
in
vna, a tq;
in altera. Et ſi imaginemur lineam curuam ductam per tria extrema E D G, linearum ho-
rariarum
ipſa reſpondebit tropico , ſeu erit portio hyperboles reſpondens paralello per initium,
, pariter linea per@ria puncta ſequentia R T S, leniter curua, erit portio hyperboles reſpondens pa-
ralello
per initium , ducto, &
ſic de cęteris. quibus apponantur proprij characteres, & notæ, vt fi-
gura
per ſe oſtendi@:
eritq; Horarium abſolutum in plano deſcriptum.
11 Notanda quædam. Primo, quamuis prædicta interualla omnia ponantur in eodem arcu I K,
debet
tamen quodlibet illorum intelligi in proprijs eſſe paralellis, v.
g. I B in tropico . B K, in tro-
pico
, L B, in paralello , B M, in paralello , prout characteres lineis ea termi ã@ bus indicant.
Ratio huius eſt, quia idem arcus I B K, ſecundum varia interualla in eo notata refert etiã varios pa-
ralellos
, quibus ea interualla competunt:
quare ob interuallum I B, refer@ tropicum , ob interuallũ
L
B, paralellum &
c.
Secundo, notandum lineas à centro A, egredientes per puncta interuallorum eſſe ſingulas ſecan-
tes
ſingulorum dictorũ interuallorum quibus interuallis reſpondent ſingulæ tangentes B 1.
B 2. B 3.
B V, ex vna parte. ex altera vero ſimiliter B 1. B 2. B 3. B T.
12 Aliter ſine altitudine poli poſſunt inueniri linea Italica, & Babylonica, & quidem termina-
.
Oportet igitur primo diuidere, ac terminare ſimul duo latera Horarij F G, H E, in punctis de-
clinationum
paralellorum aſſumptorum in Horario, ope Rad@arij:
ſi u@i etiam diuiſa eſt Aſtronomi-
ca
B D.
Accipiatur igitur circino alterutra duarum ſecantium A T, vel A V, & ponatur in Radiario,
ſitque
E r, &
per punctum r, acta normalis S r T, ſecetur ſaltem a duobus radijs ex remis in punctis
S
T, deinde a puncto C, Horarij applicata normali vſq;
ad latus G F, in a, erit a, punctum medium
ipſius
.
iam ab a, ſupra, & infra ponantur a G, & a F, æquales ip is @ S, r @. Radiarij. ſimiſiter reliquæ
diuiſiones
transferri hinc ad latus Horarij poterunt.
Idem aciendum eſt cum latere H E, eruntque
æqualia
inuicem.
Iam ſi per puncta E F, & per puncta G H, ducantur duæ rect@e, tranſibunt ambæ
per
C, ipſæque erunt lineæ horariæ Italica, &
Babylonica, vt prius. Porro ſi ab reliquis extremis
punctis
ſecantium 3.
2. 1. erigantur latera alia normali@er, eaque eadem ra@oiſe ope Radiarij diui-
dantur
, diuidentur in ijſdem punctis, in quibus ipſa ſecat horarias Italicam, &
Baby onicam, v. g. la-
tus
ex 3.
erectum, ſecaretur in punctiss, s, a Radiario, in quibus ipſum ſ@ca ſineas Italicam, & Baby
lonicam
.
13 Quorum rationes, vt intelligantur; debemus primo imaginari Horarium ſitum in ſuo ſitu na-
33Demon-
stratio

praceden

@ium
.
turali, in quo ſupponitur deſcriptum, ideſt, in plano paralello circulo horæ 6.
Aſtronomicæ, quare &
paralello
axi mundi, necnon tangenti Sphæram mundi in puncto commun æquatoris, &
lineæ me-
ridianæ
;
quod in Radiario eſt A, in Horario vero eſt C. Debemus igitur concipere Radiarium ere-
ctum
normaliter ſupra planum circuli interuallorum, &
linea tangens Radiarij A I, pariter normalis
ſupra
B, circuli diſtantiarum.
quibus ſic poſitis, erigatur Horarium circa rectam T B V, nonmaliter
ſupra
planum circuli diſtantiarum, ita vt linea B C D, Aſtronomica coincidat cum I A H, Radiarij,
ſicq
;
erit in ſuo ſitu naturali: in quo ſitu manifeſtum eſt radios Radiarij diuidere lineam B D, Hora-
rij
in ijſdem punctis, quibus eam ſupra diuifimus.
Poſtea moueatur Radiarium, ſeu giretur circa ma-
nentem
E Q, normalem donec Q I, linea eius ſit ſupra alterutram extremarum ſecantium circuli di-
ſtantiarum
, v.
g. coincidat cum ſecante A K V, eritq; Radiarium directe è regione lateris F G,
2689DE HOROLOGIIS. diſtabit aliquantulum à linea Radiarij H A I, cum totum Horarium cadat extra arcum diſtantiarum;
incumbit enim tangenti T V, quare radij non ſecabunt illud niſi producantur vitra lineã H A I, qua-
re
producti facient in eo diuiſiones laxiores quam in B D, ſic generatim quãto magis diſtabunt a me-
dia
B D, tanto magis etiam a Radiario, &
proinde laxioribus ſpatijs diuidentur.
14 Hinc pariter neceſſe erit hyperbolas, quas ſupra innuimus, ſeu puncta illarum eſſe illa eadem,
quæ
reperta ſunt in lineis horarijs per latera erecta normaliter ſupra ſecantium extrema puncta, V,
3
.
2. 1. & c. ſeu per applicatam regulam normaliter, nam radius, v. g. , E I T, in prædicto ſitu ſecat
latus
G F, in F, vt vidimus, infra ſecantem A V, diſtantiæ horæ Italicæ in .
Idem accidet reliquis
punctis
extremis linearum Ital.
& Babylon. Idem intelligendum de alijs punctis, v. g. s. s. quia in il-
lis
occurrunt radij &
, & pariter in ijſmet ſecatur a regula normaliter applicata ſecus punctu@ 3.
extremum ſecãtis horæ Italicæ a meridie in paralello , & c. res per ſe obſcura indiget ſpeculatione.
Quare
patet aliter reperiri poſſe Italicam, &
Babylonicam, quam per altitudinem poli, quod pro-
poſueram
.
15 Notandum tres prædictas lineas 18. Italicam 12. Aſtronomicam, & 6. Babylonicam poſſe in-
ſeruire
in vſu Inſtrumenti etiam pro cęteris omnibus horis:
quod patebit conſideranti primo lineas
omnes
horarias Italicas, &
Babylonicas habere vbiq; eundem ſitum vel inclinationem ad æquatorẽ;
cum enim omnes earum circuli horarij tangant paralellum maximum ſemper apparentium, necnon
ſemper
occultorum habebunt omnes eandem inclinationem, quæ æqualis erit altitudini poli propo-
ſitæ
regionis.
De Aſtronomicis etiam perſpicuum eſt, cum omnes circuli earum horarij faciant cum
æquatore
angulos rectos:
cum igitur tres noſtræ lineę fint tangentes trium horum circulorum hora-
riorum
, in mutuis eorum ſectionibus cum æquatore, ſequitur eas habere eandem inclinationem, &

poſitionem
ad æquatorem, quam habent cęteræ omnes tangentes cęterorum omnium arcuum, quas-
libet
cum quibuslibet ſui generis comparando, ideſt 18.
Italicam coincidere poſſe cum qualibet alia
Italica
, &
Babylonicam cum qualibet Babilonica, & Aſtronomicam cum qualibet Aſtronomica, ſi
horarium
transferatur ad aliam quamuis diuiſionem æquatoris factam in 24.
partes competentes 24.
horis
, &
c. quemadmodum accidit in vſu Inſtrumenti: nam Horarium transfertur ad ſingulas partes
24
.
æquatoris. ex quibus patet propoſitum.
16 Deſcripto iam in charta Horario tranſcribendum illud eſt in laminam ęneam, aut in regulas
11Horari-
um
ma-
teriale
.
ęneas.
Si quis vellet eo vti ad horas tantum Italicas deſcribendas, ſatis eſſet tranſcribere triangulum
E
F H, cum ſuis punctis.
Si tantum Aſtronomicas, ſatis ei fuerit in regulam ęneam tranſcribere li-
neam
D C B, cum ſuis purctis.
Si tantum Babylonicam triangulum G H F, ſufficiet cum ſuis pun-
ctis
.
Quod ſi latus E H, vel latus G E, ſint diuiſa vt ſupra, ea poſſunt inſeruire ad horas Aſtronomi-
cas
delineandas.
ſatius tamen exiſtimo integrum Horarium in lamina ænea incidere hoc modo: aſ-
ſumptum
laminam feneſtrare ſecundum tres lineas horarias, ideſt excidere in ea tres feneſtellas ęqua-
les
ſecundum longitudinem tribus lineis horarijs:
Obſeruando tamen vt latus vnum tantum fene-
ſtellę
referat ſuam lineam horariam, ideſt ſit rectum omnino, &
diuiſum, & c. ſicuti illa: alterum vero
latus
eiuſdem feneſtellę ſit modicè curuum, vt apparet in pręſenti figura 9.
Exurgunt ex hac exciſio-
229 figura. ne ſex triangula, quorum apices deſinent ad centrum C, Horarij:
Diligenter igitur curandum eſt,
vt
ij apices quam proximè ad centrum accedant, &
quaſi concurrant, vt punctum C, centrum Hora-
rij
tutò adiri filo poſſit.
Hoc modo haberi poterunt omnia, & ſingula puncta horaria in Horologij
deſcriptione
, quod valde vtile, ac ſingulare huic Inſtrumento eſt.
Alij illud in tribus oblongis laminis ponunt, qualem altera figura 10. oſtendit, ſed non ſine quopiã
3310. figu-
ra
.
incommodo quod propè centrum C, aliquanta pars linearum filo adiri nequit.
Atque hęc ſufficiant
pro
Horario plano, &
partieulari.
17 Erit vniuerſale ſi circa centrum C, ita tres prędictę materiales lineę connectãtur, vt duę, Ital.
44Horariũ
vniuer-
ſale
.
&
Babylon. efficere poſſint cum Aſtronom. angulum ęqualem cuiuis altitudini poli. Curandum por-
ro
vt punctum C, quantum fieri poteſt apertum maneat:
neq; ſunt faciendę diuiſiones iu Italica, &
Babylonica
, ſed tantum in Aſtronomica.
Pręterea Italica, & Babylonica ſint paulo longiores quam
5511. figu-
ra
.
ſupra determinauimus;
maiori enim altitudini maiores, minori minores inſeruient; quapropter ne-
que
certis diuiſionibus queunt notari.
Vt autem quemuis angulum cum Aſtronomica efficere poſ-
ſint
, apponatur ſemicirculus ad ima earum diuiſus in duos quadrantes, qui diuiſi ſint in ſuos 90.
grad.
facto initio a medio ſemicirculi. ſicuti videre eſt in adiecta figura.
18 Abſolutum hoc modo Horarium ſeu particulare, ſeu vniuerſale, capiti D C E, regulę, quam
initium
huius capitis pro baſi Horarij deſcripſimus, aut glutine, aut cochleis per foramina r, s, t, im-
miſſis
, conſolidetur, ita vt normaliter ſupra eam erigatur, &
linea B D, Aſtronomica applicetur exa-
cte
lineę fiducię B A C, faciens non ſolum cum eam rectum angulum, ſed etiam cum plano ipſius re-
gulę
;
tantumque totum Horarium ſupra ipſam emineat, vt cum regula, cum Horario ſibi annexo, po-
ſita
fuerit ſupra tympanum per axem mundi, partes Horarij inferiores a filo procedente ab axe attin
gi
commodè poſſint:
ſicq; Horarium erit etiam normale plano tympani, & linea B D, erit pararella
axi
, quod oportet.
Tantus præterea ſit axis ſupra regulam, vt apex eius exacte centro C, Horarij re-
ſpondeat
, ideſt apex eius M, &
C, centrum Horarij æque alta ſint ſupra tympanum. Tandem regu-
la
axiculo per foramen m, ad pedem axis factum leniter confirmetur, vt poſſit ſupra ipſum ægre ali-
quantulum
ad quamlibet partem conuolui, inibiq;
ſatis firma manere.
26910TRACTATVS
19 Ex hiſce partibus iam abſolutis totum Inſtrumentum componendum eſt, vt totalis hæc figura
1122. figu-
ra
to@-
lis
.
12.
oſtendit. Ex vſu tamen erit ſi totum ſit ſolutile, vt commodius geſtari poſſit.
De vſu Instrumenti generatim.
ABſoluto ex omni parte Inſtrumento ſequitur, vt de vſu eius primo generatim, deinde etiam par-
ticulatim
agamus ſequentibus regulis.
Prima eſt, vt illud Aſtronomicè collocemus: Aſtronomicè autem collocari dicitur Inſtrumentum
22Aſtre@
mice
col-
locare
.
quoduis Aſtronomicum, ſicut in Sphæra expoſui, cum ita ſituatur, vt omnes eius partes propria po-
ſitiones
illas mundi partes, ſeu circulos, quorum vicariæ ſunt, imitantur.
Vt igitur hoc Inſtrumentum
Aſtronomicè
collocetur dum pendeat ex ſuſpenſorio alicui ſuperficiei, v.
g. pariete affixo, vt figura,
præcedens
indicat.
Primo, ſi Inſtrumentum eſt vniuerſale, tympanum, quia refert ęquatorem, debet
in
ipſo Inſtrumento accommodari ſecundum loci dati altitudinem.
Si vero particulari fuerit, non
eſt
opus hac regula, quia iam ex ipſa Inſtrumenti conſtructione accommodatum eſt.
Eadem ratione
ſi
Horarium ſit vniuerſale, accommodandum eſt ad eandem altitudinem cum tympano.
Secundo,
conuertatur
manubrium baſis in foramine haſtæ ſuſpẽſorij donec acus magnetica exacte ſupra ſuam
punctualem
lineam immineat, ibiq;
obfirmetur. Porro hic cauendum eſt a vicinis ferramentis, nec-
non
à lateribus, quia magnetica virtute ſunt præditi, ſæpeq;
in muris latentes acum magneticam oc-
cultè
diſturbant.
Propterea tutius eſſet, ſi vacaret, prius inibi lineam meridianam in plano horizon-
tali
Aſtronomicè inueniſſe (vti in Sphæra docuimus) atq;
ſecundum eam dirigere planum baſis, vti
meridianum
, quem refert, ſua poſitione imitaretur;
in qua præterea axis, m M, debet vergere ad po-
lum
conſpicuum, ideſt paralellus eſſe axi mundi, quem refert.
Tertio, debet perpendiculum in ſuo
canaliculo
ita liberè pendere, vt filum eius per medium foraminis inferioris tranſeat, vnaq;
reſpon-
deat
duabus lineis in lateribus canaliculi notatis.
Id fiet conu ertendo haſtam ſuſpenſorij huc illuc in
foramine
Tabellæ, haſtamque aliquantulum eleuando, aut deprimendo, donec filum præſcriptum ſi-
tum
obtineat:
tuncq; paruis cuneis in Tabelle foramen immiſſis obfirmetur, interim ſimul obſeruan-
do
ne acus magnetica à ſitu ſuo deuiet.
ſic erit Inſtrumentum Aſtronomicè ſitum.
Secunda, vt intelligas rationem huius Inſtrumenti, memineris primo apicem axis M, referre cen-
33Ratio In-
ſtrumen-
ti
.
trum terræ ſeu Sphærę Solis, ſeu etiam mundi;
quamuis enim ſimus in ſuperficie terræ longè a cen-
tro
eius, quia tamen magnitudo terræ reſpectu totius Sphærę Solis adeo exigua eſt, vt ſemidiameter
eius
euadat inſenſibilis, propterea in praxi, &
ad ſenſum perinde eſt, ac ſi eſſemus in eius centro. At-
que
hæc eſt ratio cur omnes Gnomorum vertices omniũ Horologiorum rectè horas indicent, quam-
uis
Horologia ſint conſtructa ſupponendo vertices eorum eſſe in centro terræ.
Secundo, memine-
ris
diuiſiones 24.
tympani referre 24. horas, in quas ęquator diuiditur à circulis horarijs. Tertio, tres
lineas
horarij referre quoslibet ternos arcus horarios veros, quos in cœlo Gnomonici imaginantur;
& puncta declinationum in eis notata referre varios paralellos ęquatoris, qua ratione dum horarium
ſuper
tympanum Aſtronomicè ſitum mouetur referre poteſt ſucceffiuè omnes partes Zonę torridę,
ideſt
omnes circulos horarios, omnes paralellos æquatori, ipſumq;
æquatorem: punctum enim C, me-
dium
eius gyrando deſignat æquatorem;
punctum D, tropicum , punctum B, tropicum , & ſic
cętera
puncta ſuos referunt paralellos.
Quarto filum M r, egrediens a vertice axis centrum terrę re-
ferente
, atque extenſum ſecus quoduis punctum cuiuſuis lineæ horariæ vſq;
ad aliquam ſuperficiem,
v
.
g. muri alicuius, fungi vice radij ſolaris tranſeuntis per centrum terræ, & per punctum illud hora-
rium
vſq;
ad illum parie em: hic enim radius centralis eſt ille, qui vmbras apud nos efficit à Gnomo-
nicis
conſideratas, quare vbi radius hic termina@ur, ibi etiam vmbra axis deſinit, ſeu ibidem vertex vm
bræ
eius eſt;
vmbra enim, & radius ſunt comites perpetui. Ex his omnibus ſequitur, quod applicata
regula
horarij alicui horæ tympani, ſi filum extenſum ſit, v.
g. per punctum E, horarij vſq; ad parie-
tem
ibi, vbi parieti occurrerit, deſignabit extremum illius horę Italicæ in , cui applicatum erit ho-
rarium
in tympano, ſi per C, in æquatore, ſi per F, in .
(Idem proportionaliter de horis Aſtrono-
micis
, &
Babylonicis intellige) & ſi per D, ſummum horæ Aſtronomicę filum parieti occurrens de-
feratur
ab horario ſuper tympano gyrante, quod deſcribet in muro hyperbolem, aut parabolam re-
ferentem
tropicum .
Tertia, Tandem quanto remotius fuerit à muro Inſtrumentum, tanto maiores lineas horarias, &
proinde
maiora Horologia delineabit.
De vſu Instrumenti in particulari exemplo.
1 PRo oblato pariete, quem nunc ſuppono eſſe planum, atque erectum ab horizontem, in quo de-
ſcribendum
ſit Horologium habenda eſt ratio proſpectus, ideſt loci vnde vt plurimum ſpectato-
44Magni-
de
Horo-
logij
.
res illud ſunt intuituri, ne ſcilicet maius, aut minus, quam par ſit illud deſcribamus;
in quo ij Pictores
ſunt
imitandi, qui picturarum magnitudines ad aſpectantium diſtantiam definiunt.
Si igitur paries ſit
fatis
magnus, eam nobis deligemus aream quę idouea videatur;
ſi vero ſpatium ſit determinatum, in
eo
, in quo fieri poterit commodius curabimus Horologium delineare.
2 Curandum eſt, vt vna cum magnitudine competenti adſint etiam omnes horę in eo muro
27011DE HOROLOGIIS. ſibiles, ideſt inſcribatur numerus horarum omnium poſſibilium in dato pariete, ſeu quotquot datus
paries
recipere poteſt;
nulla enim plana ſuperficie recta ad horizõtem, cuiuſmodi ſunt communiter
parietes
omnes horas diurnas per totum annum exh bere poteſt.
in quo nonnulli non mediocriter
errant
, dumtemere, &
quaſi fortuito huiuſmodi deſcriptionem aggrediuntur. Sed omne tulit pun-
ctum
, qui iunxit numero magnum.
Hoc vero hac ratione aſſequemur. Sit exempli gratia Parmæ
ad
altitudinem gr.
44 {1/2}. oblatus paries; tympano, & horario ad hanc altitudinem aptatis in Inſtru-
mento
, accedentes ad parietem, &
manu Inſtrumentum tenentes, rudiq; Minerua illud Aſtronomi-
collocantes, primo ſatis propè par@etem filum per horarium vſq;
ad parietem extendentes videbi-
mus
ad quam partem plures, quotq;
horæ cadant: poſtea remotius a pariete, atq; ex alia parte eãdem
experientiam
habebimus, ſicq;
ſæpius variata diſtantia, & ſitu, tandem iudicabimus in qua parte ſit
affigendum
muro inſtrumentum, vt omnes horæ poſſibiles, ac ſatis magnæ haberi poſſint.
3 Inibi igitur affigendum ſuſpenſorium ſupra Horologij ſpatiũ, vt pars Tabellæ acutior, in qua
figendi
ſunt ferrei claui ſit ſuperior, &
remorior à magnete, neq; ſit impedimento lineis in muro du-
cendis
.
Tandem accepta conuenienti diſtantia in haſta ſuſpenſorij, inſeratur ibi caput baſis totum-
que
Inſtrumentum omni cura, &
diligentia, Aſtronomicè ſtatuatur, & obfirmetur. Quoniam vero
ſolet
in Horologiorum conſtructione ob varia accidentia Inſtrumẽtum a ſuo ſitu Aſtronomico ſub-
inde
luxari, ideo neceſſe eſt identidem, tum ad magneticam acum, tum ad perpendiculum oculos
conuertere
.
4 Antequam ſerio rem aggrediaris probandum eſt an Inſtrumentum ſit ritè collocatum hiſce
11Proba-
tiones
col
locati
In
strumen-
ti
.
probationibus.
Primo, applicata regula ſecundum lineam fiduciæ lineæ meridianæ tympani filum
extenſum
ſecus lineam Merid@anam, ſeu Aſtronomicam 12.
horarij vſque ad parietem in eo plura
duobus
puncta deſignet;
ſi ea omnia puncta fuerint in linea recta deorſum perpendiculariter ten-
dente
, ritè &
Aſtronomicè ſtabit Inſtrumentum, ideſt oportet vt linea meridiana quæ hac ratione
deſignanda
eſt, congruat filo perpendiculi alicuius ſibi applicati.
Secundo, applicato Horario horæ
22Linea
meridia-
na
.
24.
Italicæ tympani, oportet vt ipſa hora Italica horar@j ſit horizonti paralella, quod libella exami-
nandum
erit.
Similiter applicato horario horæ 24. Babylonicæ tympani, debet hora Babylonica
horarij
horizonti æquidiſtare.
Præterea ſi ambæ in muro per ſilum notentur, & producantur, con-
current
ad meridianam normaliter, &
in eodem puncto: quapropter efficient vnicam lineam rectam
quæ
horizontalis dicitur.
Tertio demum filum etiam extra horarium extenſum muro normaliter
33Linea
Horizo@

talis
.
occurrens, in prædicta linea horizontali occurrat oportet.
Si igitur probationes benè ſuccedant,
ritè
collocatum erit ſin minus corrigendum.
Caue ne nimis fi@um tendas; nam filum nimis tenſum
luxat
Inſtrumentum.
5 Probata, & correcta, ſi oportuerit, Inſtrumenti poſitione, ſic horam quamlibet deſcribes. ex.
44Hora@um
deſcriptio

Horę
Ita
lica
.
gr.
velis primo deſcribere horam 18. Italicam: dirige horarium ſecundum lineam fiduciæ regulæ ad
18
.
Italicam tympani, ibiq; horario manente extende filum ſecus horam eius Italicam, ideſt ita vt fi-
lum
extenſum radens exactè quodlibet punctum horæ Italicę attingat parietem:
& notabis punctum
illud
in pariete:
ſic notabis ſa@tem tria puncta pro ſingulis horis. Per extremum E, notabitur pun-
ctum
in , per C, in , per F, in .
Hæc tria puncta ſufficient pro ſimplici Horologio: Vtile ta-
men
erit notare præterea alia duo puncta declinationum arcuum diurnorum hor.
10. & 14. quia in-
ſeruiunt
ad examen Horologij, vt poſtea videbis.
Si vero volueris Horologium Italicum perfectum,
notanda
ſunt præterea cętera puncta declinationum arcuum ſignorum.
Examen. ſi rectè operatus
55Examen. fueris, erunt omnia puncta eiuſdem lineæ conſ@ituta in directum, ideſt in linea recta.
poſtea ducta in
muro
linea recta ex color coniungens omnia puncta notata, ea erit linea horaria Italica eiuſdem ap-
pellationis
cum ea, cui in tympano horarium applicatum fuerit;
quapropter ei adſcribẽdus eſt idem
numerus
, v.
g. 18. qui eſt in tympano.
6 Si volueris in tuo Horologio etiam horas Aſtronomicas, aut Babylonicas perſiſtente inibi ho-
rario
eadem omnia facies proportionaliter auxilio horæ Aſtronomicæ, &
Babylonicæ horarij. Ho-
ra
Aſtronomica erit in muro 12.
Babylonica vero erit 6. vt numeri in tympano adnotati indicant:
ſicque eadem ferè opera tria horarum genera delineabis. Aliquando ob ſitum parietis non poſſunt
omnia
puncta eiuſdem horæ haberi;
omnia tamen poſſibilia per hoc Horologium haberi poſſunt,
quæ
eius ſingulari, &
præcipua vtilitas eſt. Quamuis enim filum tranſeat ſecus lineam horarij, vbi
nullum
ſit notatum punctum declinationum, dabit tamen in muro punctum eiuſdem lineæ eidem
reſpondens
.
7 Poſt hæc dextere, ac leniter promoue horam, v. g. 19. vel 17. Italicam, cauendo interim ne In-
ſtrumentum
luxetur, ibique eadem omnia operare ſimiliter quæ in præcedenti poſicione.
H@nc ad
alias
, atq;
alias horas progredere, donec omnes horas illi muro poſſibiles cum ſuis numeris delinea-
ueris
.
Si horarum ſemiſſibus, aut etiam quadrantibus delecteris, eas partes in tympano prius habeas,
&
poſteas ſecundum eas modo, quo dictum eſt de integris, operaberis, eriſq; voti compos.
8 Si extremitates omnium hora@um ſuperiores linea punctuali leniter inflexa coniungantur, ea
referet
tropicum .
ſi inferiores referet tropicum . ſi media puncta, quę ſunt in æquatore iungan-
tur
linea, ea recta @rit (ſi rectè fneris operatus) eritq;
linea æquinoctialis , aut . Pariter ſi reliqua
terna
puncta eiuſdem declinationis, ſeu paralelli , aut , quæ ſingula ſunt in ſingulis trium linearũ
ltal
.
Aſtronom. Babyl. iungantur lineis punctualibus leniter curuis, indicabunt eoſdem ſuo
27112TRACTATVS pore paralellos à Sole percurri. Pariter ſi tria puncta arcus diurni hor. 14. vel 10. quæ ſunt ſingula in
ſingulis
trium linearum, iungantur linea curua punctuali indicabunt tempus eorundem arcuum.
ex
quibus
omnibus erit abſolutum Horologium.
Poſtremo adhibenda ſunt quædam examina. Primum, ſi erratum non eſt, ternæ horæ Italica,
11Examina Aſtronomica, &
Babylonica debent ſe mutuo interſecare in ijſdem punctis æquatoris, ideſt, ternę il-
quæ ſunt deſcriptæ ad eundem locum tympani.
Secundum, aliæ ternæ Italica, Aſtronomica, &
Babylonica
, ſe mutuo ſecant in eodem puncto arcus diurni hor.
10. necnon hor. 14. vti ſequentes
Tabellæ
indicant.
Ternæ horæ huius Tabellæ ſe mutuo fecant in linea Æquin. ſiue in arcu diurno horar. 12.
tam
in verticali, quam in horiz. horol. excepta hor. 12. Ital. in horizontali.
22
# Bab. # 1 # 2 # 3 # 4 # 5 # 6 # 7 # 8 # 9 # 10 # 11 # 12
Horæ
# Aſtr. # 7 # 8 # 9 # 10 # 11 # 12 # 1 # 2 # 3 # 4 # 5 # 6
# Ital. # 13 # 14 # 15 # 16 # 17 # 18 # 19 # 20 # 21 # 22 # 23 # 12
Ternæ horæ ſeq. tab. ſe ſecant in arcu diurno hor. 14.
33
# Bab. # 24 # 1 # 2 # 3 # 4 # 5 # 6 # 7 # 8 # 9 # 10 # 11 # 12 # 13 # 14
Horæ
# Aſtr. # 5 # 6 # 7 # 8 # 9 # 10 # 11 # 12 # 1 # 2 # 3 # 4 # 5 # 6 # 7
# Ital. # 10 # 11 # 12 # 13 # 14 # 15 # 16 # 17 # 18 # 19 # 20 # 21 # 22 # 23 # 24
Ternæ horæ ſeq. tab. ſe ſecant in arcu diurno hor. 10.
44
# Bab. # 24 # 1 # 2 # 4 # 3 # 6 # 7 # 8 # 9 # 10 # 11 # 12 # 13
Horæ
# Aſtr. # 7 # 8 # 9 # 11 # 12 # 1 # 2 # 3 # 4 # 5 # 6 # 7 # 8
# Ital. # 14 # 15 # 16 # 18 # 19 # 20 # 21 # 22 # 23 # 24 # 1 # 2 # 3
Binæ horæſeq. Tab. ſe mutuo ſecant in linea meridiana, ſiue in linea hor. 12. Aſtron.
In
meridiano tamen ſunt æquidistantes.
55
Bab
. # 1 # 2 # 3 # 4 # 5 # 6 # 7 # 8 # 9 # 10 # 11 # 12 # 13 # 14 # 15 # 16 # 17 # 18
Ital
. # 23 # 22 # 21 # 20 # 19 # 18 # 17 # 16 # 15 # 14 # 13 # 12 # 11 # 10 # 9 # 8 # 7 # 6
Bab
. # 19 # 20 # 21 # 22 # 23 # 24
Ital
. # 5 # 4 # 3 # 2 # 1 # 24
De vſu Inſtrumenti vniuerſalis.
ERit tympanum erigendum in quadrante, cui incumbit, ad altitudinem poli dati loci, vt in no-
ſtro
exemplo Parmæ ad gr.
44 {1/2}. pariter in Horario duæ lineæ Italica, & Babylonica debent fa-
cere
quælibet in ſuo quadrante eundem angulum altitudinis poli cum linea Aſtronomica.
Quoniam in hoc vniuerſali Horario nec hora Italica, nec Babylonica terminatæ ſunt, neque pun-
ctis
declinationum aliorum paralellorum notatę, ideo primo opus eſt deſcribere tropicos, ac ſi libue-
rit
, reliquos paralellos auxilio horæ Aſtronomicæ, quæ in huiuſmodi punctis diuiſa, ac terminata
eſt
, hoc modo.
Manente Inſtrumento aſtronomicè ſito filium extremitati ſuperiori lineæ Aſtrono-
micæ
, ideſt, puncto D.
Horarij applicatum atque extenſum pertingat vſque ad parietem, ibique vbi-
cunque
fuerit horarium notetur punctum, ſicque gyrando horarium ſuper tympanum, notentur in
muro
crebra puncta, quæ repræſentent tropicum .
eodem modo delineandus eſt alter tropicum .
necnon reliqui paralelli. Poſtea eadem ratione, qua ſupra cum particulari Inſtrumento, deſcriban-
tur
in muro lineæ Ital.
Aſtronom. & Babylon. vſque ad tropicos tãtum; ſiue enim lineæ horarij ltal.
&
Babylon. ſint longiores, ſiue breuiores, quam pro data altitudine poli, ſemper tamen earum ter-
mini
in muro debent eſ@e tropici.
Quando ſunt longiores, filum continendum eſt intra trop. in pa-
riete
;
quando ſunt breuiores, earum portiones deſcribendæ ſunt maiores quæ haberi poſſunt: & po-
ſtea
producendæ ſunt auxilio regulæ recta vſq;
ad vtrunq; tropicum; hac énim ratione non tantum
terminabũtur
à tropicis, ſed etiam à cęteris paralellis ſignorum, &
arcuum diurnorum 10. & 14. prius
deſcriptis
, ritè ſecabuntur.
In cęteris igitur agendum eſt ſicuti in vſu particularis Inſtrumenti.
3 Tandem notandum eſt poſſe eodem modo in quouis plano quantumuis inclinato atque etiam
horizontali
horologia deſcribi.
Si in ſuperficie inæquali concaua, aut conuexa; lineamenta tamen
eſſent
fimiliter curua, quæ quia raro contingunt, &
ex dictis facilia, ideo Lectoris prudentiæ re-
linquantur
.
27213DE HOROLOGIIS.
De Guomone, ſeu ſtylo figendo.
1 PRopriè loquendo ſtyli longitudo tanta eſt, quanta eſt diſtantia inter verticem M. axis, & parie-
tem
;
ſeu lineæ normali à vertice axis ad parietem. Quamobrem è re erit punctũ illud, in quod
hęc
normalis cadit, notare;
cadit autem ſemper in lineam horizontalem, vt ſupra dictum eſt, & ab eo
in
linea horizontali notare lineam rectam æqualem huic diſtantiæ, ſeu vero ſtylo, eique adſcribere
hæc
verba (longitudo ſtyli,) vt ſi accidat aliquando ſtylum à ſuo ſitu detorquerr, poſſit per eam reſti-
r
ui ad priſtinum.
Illud autem punctum ſic inuenies. Si murus ſit planus, & ad horizontem rectus, ex
vertice
M.
notentur filo extenſo tria in muro puncta eadem ſemper fili longitudine retenta; nam
horum
trium punctorum centrum per ſchol.
prop. 5. lib. 4. Euclidis, erit locus ſtyli proprius. Quod ſi
murus
non ſit ſatis planus, aut ſit inclinatus, ineptus erit huic modo, quare opus erit libella, amuſſi, &

perpendiculo
.
Si igitur inibi figatur ſtylus (qui ferreus ſit oportet) tantæ longitudinis, vt apex eius
congruatapici
M.
axis, vel puncto illi vbi erat M. rectè habebit; horaſq; & alia, apice ſuæ vmbræ re-
ctè
indicabit.
Dicitur autem talis ſtylus Gnomon, eo quod normalis ſit ad parietem; norma enim
11Gnomo@@
quid
.
Græcis dicitur Gnomon.
2 Rectè porrò vertex vmbræ eius horas, & reliqua indicabit; quia ſicut M. apex axis referebat
22Ratio. centrum mundi, ita nunc apex ſtyli cum ſit loco eius idem referet:
& ſicut filum inde extenſum vſq;
ad murum referebat radium Solis in muri punctum terminatum, ſit apex vmbræ ſtyli in idem pun-
ctum
parietis accidet;
radius enim Solis tangens apicem ſtyli eſt comes indiuiduus vmbræ illius.
3 Si ſtylo figendo Inſtrumentum ſit impedimento, amouendum eſt: quod ſi timeas ne amoto
Inſtrumento
amittas verum locum verticis M.
adhibeas tale remedium. In ſublimi loco parietis af-
ſige
baculum quempiam, ex quo liberè deſcendat perpendiculum deſinens exactè in pũctum M.
nam
amoto
poſtea Inſtrumento ſtylus commodè figi poterit.
Neq; verò neceſſe eſt ſtylum eius eſſe lon-
gitudinis
, quam ei antea definiuimus, immo ſolet fieri longior, altiuſque propterea figi, dummodo
apex
eius puncto M.
congruat; ſolus enim apex eſt qui indicat. Fitautem longior, vt longiorem quo-
que
vmbram, ac proinde viſibiliorem efficiat.
4 Stylo collocato delenda ſunt omnia lineamenta, quæſunt tam ſupra lineam horizontalem,
quam
extra tropicos, tanquam inutilia:
actum demum lineæ coloribus depingendæ. Si ſolæ adſint
Italicæ
, nigro colore, ſi vero vna adſint etiam Aſtronomicæ, &
Babylonicæ diſtinguendæ ſunt
colorum
varietate:
paralelli verò ſignorum, & arcuum diurnorum meridiana, æquinoctialis diuerſo
ab
alijs pariter colore tingendæ ſunt.
Adduntur aliquando characteres ſignorum ſuis paralellis ſi-
cuti
horarium indicat.
Numeri adſcribendi ſunt lineis horarijs ad eam partem, in qua lineæ ſunt la-
xiores
.
Tandem in angulis vacuis addi ſolet ſententia quæpiam moralis de breuitate vitæ, aut fu-
ga
temporis.
Volat irreuocabile tempus. Dies noſtri ſicut vmbra prætereunt. Puluis, & vmbra
ſumus
, &
ſimilia.
Vſus deſcripti Horologij.
1 PRæcipua eius vtilitas eſt horas indicare, vt propterea Horologium denominetur. eam namque
horam
indicat adeſſe, aut labi, quam vmbræ vertex propius attingit.
2 Indicat eodem vmbræ vertice horam meridianam.
3 Si adſint arcus diurni, indicat per eos quantitatem diei. Horam ortus, & occaſus.
4 Aliquando ſine paralellis, ſed tantum ex loco in linea horizontali notato, in quem cadit vmbra
Sole
oriente, innoteſcit hora ortus, &
conſequenter reliqua.
5 Indicat vmbra alterum tropicorum percurrente, Solem illum cũdem percurrere, eſſeque Sol-
ſtitium
, aut Æſtiuum, aut Hyemale.
Æquinoctium vero fieri percurrente lineam æquinoctialem.
6 Si adſint arcus ſignorum cum ſuis characteribus, manifeſtabit in quo ſigno Zodiaci, atq; etiam
in
quanta eius parte Sol verſetur.
De alio Horario Cylindrico. Cap. III.
SIcuti ſuperius conſtruximus Horarium in plano planum; ita nunc alterum in concauo Cylindrico
conſtruemus
, cylindricumq;
dicemus. quod nihil aliud eſt, quã portio Horologij deſcripti in con-
cauo
cilindri continens tres tantum horas Italicam, Aſtronomicam, Babylonicam.
quæ inquam por-
tio
ſupponitur tangere ſpæram mundi in ęquatore;
axemq; huius cilindri eſſe eundem cum axe mun-
di
.
Quare latus cylindri@, quod coincidet cum linea Aſtronomica erit duplex tangens maximę decli-
nationis
, acproinde eadem quam Aſtronomica in horario plano.
Huius imaginem infra poſitam
nunc
intuere in figura 13.
in qua linea menta ſunt ſimilia lineamentis horarij plani. linea G B K. eſt
33Figura
13
.
Italica I B C.
Aſtronomica H B I. Babylonica decuſſantes ſemutuo bifariam in B. vti ſupra. lineæ
tranſuerſales
ſunt paralelli ſignorum, &
arcum hor. 10. & 14. Reliqua ſuo loco patebunt.
Neque vero lector exiſtimet hoc noſtrum horarium cylindricum eſſe idem cum eo, quodantea
circumterebatur
, quodque erat portio faſciæ cylindricæ Zonam torridam referentis cum
27314TRACTATVS ſeu lineis horarijs in ea exciſis: Nam huiuſmodi Zona, & conſequententer horarium, quod erat eius
portio
, erant perperam, vt patebit, conſtructa.
Quod cum ego animaduertiſſ@m, cæpicogitare de
modo
correctionis, inueniq;
modum horarij plani ſuperius traditi, & cylind@ici, quem nunc tra-
dam
, quo ritè explicato patebunt errata veteris horarij, necnon Zonæillius, cuius erat portio.
Vt igitur ad datam poli altitudinem v. g. 44. {1/2}. vti ſuperius, horariom iſtud con ſtruas.
Primo, habeas figuram diſtant iarum ad eandem altitudinem deſcriptam, qualis eſt ea, quam ſupra
pro
horario plano deſcripfimus.
2 Adſit altera regula B A C. æqualis, ac ſimilis´ſuperiori, præter quam quod exparte C. termi-
1114. figu-
ra
. Regu-
la
Hora-
cylin-
drici
.
netur arcu I C K.
æquali arcui I B K. diſtantiarum, in quo arcu per circinum notentur omnes diſtan-
tiæ
, quæ ſunt in figura diſtantiarum, &
notentur ijſdem litteris, ita vt diſtantiæ B r. B q. ſint æqua-
les
diſtantias regulæ C r.
C q. & ſic cęteræ cęteris, quæ notatæ ſunt ijſdem litteris ſicuti figura 14.
appoſita indicat.
3 Paretur charta ſolidior quadrangula qualis eſt regalis vel lamina pro deſcriptione huius hora-
rij
, cuius vnum latus, quod erit baſis eius ſit aliquanto maius arcu I C K.
regulæ: iuxta hoc latus duca-
tur
linea recta notata ijſdem litteris I C K.
quibus no tatur arcus regulæ, cuius medium ſit punctum
C
.
Hæc charta, curuo capiti regulæ curuando eam, ipſi applicentur, ita vt eius baſis I C K. congruat
capiti
curuo regulæ I C K.
& punctum C. illius congruat puncto C. huius, & pariter reliqua puncta
reliquis
punctis congruentia, notentur ijſdem litteris.
Quare baſis horarij I K. æqualis omnino eua-
det
arcui diſtantiarum I K.
& ſic reliquæ diſtantiæ notatæ ijſdem litteris L. N. P. r. q. q. o. m. poſt
hæc
, charta explanata, erit baſis I K.
linea recta æqualis arcui I K. regulæ, quam hoc modo mecha-
nicè
inuenire oportet, cum nondum inuen ta ſit ars geometrica inueniendæ rectæ æqualis vlli peri-
pheriæ
.
4 Ex tribus punctis I. C. K. baſis prędictæ erigãtur normaliter tres rectę lineæ I G. C I. H K. ſin-
gulæ
ęquales lineę H I.
Radiarij notenturque in ijs reliqua puncta declinationum reſpondentia pun-
ctis
lineę Radiarij H.
K. L. M. A. N. O. P. I. ſeruatis videlicet ijſdem interuallis. punctum medium
omnium
trium linearum erit B.
& c. & per hæc puncta ducantur lineę tranſuerſim, ideſt, paralellę baſi
I
K.
harum ſuprema erit G I H. referens paralellum . proxima illi X R Y. refert paralellum , &
.
tertia arcum diurnum hor. 10. & c. media æquatorem infima trop. , vt in figura characteres ſi-
gnorum
, &
aliæ notæ indicant.
5 Ex punctis L. N. P. r. & c. erecta regula quapiam normaliter, quæ ſecuerit paralellos corre-
ſpondentes
diſtantijs prædictorum punctorum;
Notentur diligenter puncta, in quibus eos ſecat, nam
per
talia puncta ducendæ ſunt lineæ horariæ Italica, &
Babilonica, hac ratione regula ex I. erecta ſe-
cat
paralellum G H.
in puncto G. lineæ Italicæ, quia ille paralellus reſpondent diſtantiæ I C. quam
videlicet
habet hora Italica 18.
à meridie in trop. . quare regula ſecabit illum in puncto G. extre-
molineæ
Italicæ.
Pariter quia diſtantia L C. eſt diſtantia horæ Italicæ à meridie in paralello , ideo
regula
erecta ex L.
ſecabit paralellum , in R. puncto Italicæ. eadem ratione ſecabit penultimum
paralellum
in t.
puncto Babilonicæ, quia prædicta diſtantia à meridie competit horæ Babilonicæ in
co
paralello, &
ſic ordinatim deinceps ex ſequentibus punctis erecta regula, ſecabit ſequentes para-
lellos
in punctis Italicæ, &
Babilonicæ ex utraque parte horarij vſque ad mediam Aſtronomicam, vt
videre
eſt in figura.
Erecta autem ex puncto C. nullam habente diſtantiam à meridiana coincidit
cum
ipſa meridiana, &
ſecat paralellum , , in B. eius medio, in quo paralello Italica, & Babyloni-
ca
nullam habent diſtantiam à meridiana.
quare B. erit punctum commune etiam Italicæ, & Babylo-
nicæ
.
Si igitur ducantur duę lineæ punctuales per prædicta puncta vt in figura linea G R B s K. ipſa
erit
Italica, &
H B t I, erit Babylonica.
6 Demonſtratio huius conſtructionis ſic habebitur. Concipe Radiarium normaliter erectum
22Demon-
stratio

praceden-
tium
.
ſupra planum figuræ diſtantiarum, ſicuti etiam in demonſtratione horarij plani ſitque præſens ho-
rarium
cylindricum curuatum ſecundum euruitatem arcus figuræ diſtantiarum, &
baſis horarij
I
C K, curuata, congruat arcui I C K.
diſtantiarum, in quo ſitu linea horarij C B I. congruet lineæ
H
A I.
Radiarij, & puncta declinationum vnius congruent punctis declinationum, alterius ſi po-
ſtea
imaginemur Radiarium moueri circa manentem axem E Q.
linea H I. ſemper radet hora-
rium
cylindricum, quare puncta declinationum in ea gyratione deſcriberent lineas paralellas,
ſeu
arcus ſignorum, &
diurnos. Iam latera erecta ſuper fines diſtantiarum ſecabunt hos paralel-
los
, &
quidem in punctis horæ, & Babylonicæ, v. g. I G. ſecabit in puncto G. Italicam, & Ba-
bylonicam
in ipſo I.
linea vero, vel regula ex L. erecta ſecabit Italicam in R. Babylonicam in t@ quæ
puncta
dico eſſe in prædictis lineis, quia linea L R.
nihil eſt aliud, quam tangens H I. Radiarij, quan-
do
Radiarium gypando peruenit ad finem diſtantię L C.
quę eſt diſtantia prędictarum horarum a me-
ridiana
in paralello, , x.
y. pro Italica, & diſtantia Babylonicę à meridiana in paralello , . eſt au-
tem
R u.
æqualis ipſi L C. ergo punctum R. eſt terminus pariter diſtantiæ Italicę a meridiana in ,
&
conſequenter erit punctum lineæ Italicę inibi. Idem valeat de alijs punctis, atq; etiam de punctis
horæ
Babylonicæ.
7 Sciendum eſt haſce lineas pũctuales Italicam, & Babylonicam in charta explanata, neq; eſſe re-
ctas
, neq;
debere eſſe, quia quando lamina cylindrico curuatur, ſi eſſent lineę rectę euaderent ſpirales,
quarum
nulla puncta, præter extrema G.
K. H. I. & medium B. eſſent in eodem plano per prop. 24.
27415DE HOROLOGIIS. lib. 8. Pappi. & per prop. 1. de Cochlea mechanicorum Guidubaldi, qui docent ex hypotemuſa trian-
guli
plani eirca cylindum circumuoluti fieri Helicem.
vide etiam prop. 4. & 8. lib. 2. de Cochlea
aquatica
eiuſdem Guidubaldi vbi oſtendit Helicem, ſeu ſpiralem habere puncta primæ medietatis
altiora
iuſto puncta vero ſecundæ medietatis depreſſiora iuſto;
|illa enim ſunt ſupra ellipſim deſcri-
ptam
per extrema puncta, ac medium Helicis, iſta vero infra.
Ea propter ſi in lamina horarij huius
plana
duceretur linea recta per tria puncta G B K.
ea poſtea cylindricata haberet puncta omnia me-
dietatis
primæ B K.
altiora iuſto; alerius vero medietatis B G. depreſſiora.
8 Vnde apertè apparet errare, qui Zonas illas explanatas linets rectis horarijs ad horas Italicas
11Errata
Zonæ
fe-
neſtratæ
,
necnon

Horarij

cylindri-
ci
antea
viſitati
.
deſcribendas prius excidunt;
nam Zonis illis cylindricè poſtea curuatis, neceſſe eſt lineas rectas eua-
dere
ſpirales ſeu Helices, quorum omnia puncta non ſunt in eodem plano:
deberent autem omnia
eſſe
in communi ſectione plani circuli horarij Italici ſecantis cylindricum, &
conſequemer eſſe in li-
nea
elliptica ſeu ouali;
ſectio enim cylindri à plano facta ellipſis eſt, ex Sereno de ſectione cylindri:
neceſſe pariter eſt mendoſum eſſe horarium illud, quod iſtius Zonæ portio eſt, vti ſupra innuebamus.
9 Sequitur tandem ex pręmiſſis noſtras lineas Italicas, & Babylonicas punctuales in plano factas,
curuata
cylindricè lamina euadere ellipticas ſeu ouales;
cum enim oſtenſum ſit omnia earum puncta
eſſe
in lineis horarijs Ital.
& Babylon. erunt conſequenter in planis circulorum horariorum earum,
cruntq
;
in ſectione facta ab ijs planis in ſuperficie cylindri, quæ ſectio ellipſis eſt, ex Sereno de ſect.
cylindri. Praxis porrò noſtra, eſt fere eandem cum ea quam docet Guidubaldus prop. 28. lib. 2. de Co-
chela
;
eſt tamen breuior, quia omifi deſcriptionem cuiuſdam paralellogrammi.
10 Notandum angulos G B i. H B i. quos faciunt Italica, & Babylonica cum Aſtronomica in ſu-
perficie
explanata, minime debere eſſe æquales altitudini polari ſicuti in hor.
plano, ſed eſſe paulo
maiores
:
cylindricata enim lamina deberent eſſe æquales altitudini poli, ſed eam curuando fiunt mi-
nores
ergo prius debant eſſe maiores.
Idem patebit per circinum experienti: deſcripto enim ex cẽtro
B
.
arcu G Z. reperies eum eſſe maiorem altitudine poli, ideſt, plures gradus continere. quapropter
ij
erroris conuincuntur, qui præcipiunt, &
Zonas prædictas, & horaria pariter earum portiones con-
ſtruenda
eſſe ſecundum angulos æquales altitudini poli.
Vnde tandem ſequitur Ital. & Babylon. per
altitudinem
hanc haberi non poſſe.
11 Exiſtimo tamen errorem nullum ſenſibilem committi, ſi in loeo minoris altitudinis quam gr.
43. vel 44. prædicti anguli ſiant æquales altitudini poli; nam in altitudine 43. & 44. incipit appare-
reſenſibilis
curuitas helicis, &
diſcrepantia ab ellipſi; quæ quidem ſemper maior| euadit, quanto
maiores
fiunt dicti anguli, quia quanto creſcit altitudo poli, tanto creſcunt hi anguli, &
conſequen-
@ar
Italica, &
Babybilonica longiores euadunt, & ideo Helices etiam longiores, atque adeo magis
ſenſibiliter
ab ellipſi diſcrepantes.
12 De vſu eius nihil noui occurit, præter ea quæ deplano dicta ſunt: Sicut enim omnia huic
22Vſus
eius
.
communia, &
applicabilia. Si quis tamen velit eo vti ad horas tantum Italicas ſolo triangulo G I K.
opus habet, quo præterea potuit horas Aſtronom icas deſcribere, ſi vtatur latere G I. & latere regu-
A I.
quæ illi reſpondent, vtatur pro linea fiduciæ, illam applicando horis tympani deſcribendis,
ſicuti
vtitur.
linea B A C. pro Italicis. Hic pariter idem examen per tabellas interſectionum adhiben-
dum
eſt;
& ſtylus eodem modo fingendum, & Horologium euadet idem cum ſuperiori, quare, &
idem
vſus, &
c.
Laus Deo O. M.
27516
PARS SECVNDA.
DE NOVO HOROLOGIO VIATORIO
IN QVADRANTE
Per altitudines Solis deſcribendo. Cap. I.
QVoniam Horologium hoc deſcribitur per| Tabulam altitudinũ Solis in ſingulis horis
ſupra
horizontem loci illius, pro quo Horologium deſcribendum eſt:
ideo paratam
habere
oportet huiuſmodi tabulam, conſtructam ad latitudinem dati loci, qualis eſt
ſequens
, conſtructa à D.
Alfonſo Iſæo nobili Parmenſi, atque in Mathematicis ver-
ſatiffimo
ad latit.
44 {1/2}. vti eſt Parmenſis. vbi nunc in exemplo trademus regulas hu-
ius
Horologij deſcribendi.
LOCVS TABVLÆ.
SEd ante omnia præmiſſa Tabula declaranda eſt. in ea igitur conſiderandi ſunt duo proceſſus.
Primus qui tendit a ſiniſtra in dexte@ã, & dicitur verſus alter tendit à ſumo ad imum, & dicitur co-
lumna
.
Verſus ſunt 22. quorum. primus continet titulum. ſecundus numeros Horarum ab ortu 1. 2.
3
.
& c. & ab occaſu 23. 22. 21. & c. ternus continet varios characteres; quorum primus M. ſig n@ficat
Menſes
ſecundus D.
dies, 8. ſigna, G. gradus, M. minuta. poſtea iterum ſequuntur M. D. S. G. M.
&
c. idem ſignificantia poſtea ad finem huius verſus, ſunt hor. M. ideſt, Horæ, minuta. reliqui ver ſus
intelligentur
partim ex columnarum expoſitione, partim ex vſu tabulæ.
Secundum columnas tota tabula diuitur in tres partes, in Annum, in Altitudines, in Tempora.
11Prima
pars
ta-
bul@
in
qua
An-
nus
.
Prima pars, quæ Annus eſt conſtat ex octo columnis, quarum prima continet nomina ſex Menſium
incipiendo
à ſolſtitio hyemali vſque ad æſtiuum, vt indicat litera M, ei in tertio verſu præfixa.
Se-
cunda
continet aliquot dies menſium, ſeu numeros dierum menſium primæ columnæ, cui ideo litera
D
.
inſcribitur. Tertia cui S. inſcribitur habet ſex ſigna, ſeu ſex characteres ſignorum Zodiaci aſcen-
dentium
, quæ reſpondent ſex menſibus primæ columnæ.
Quarta cui ſuperponitur G. M. continet
numeros
graduum, &
minutorum ſex ſignorum præcedentis columnæ, qui numeri reſpondent fin-
guli
numeris ſingulis dierum ſecundæ columnæ, qui ſunt ſecum in eodem verſu.
Qu@nta continet
reliquos
fex menſes, ideo ei M.
iterum præſcribitur. Sexta dies aliquot menſium. Septima, reli-
quorum
ſex ſignorum deſcendentium characteres reſpondentium diebus menſium quintæ, &
ſextæ
columnæ
.
Octaua habet numeros graduum, & min. præcedentium ſignorum, qui gradus, & min. re-
ſpondent
diebus præcedentis columnæ, qui ſunt ſecum in ijſdem ver@bus.
Quapropter duo primi
verſus
harum 8.
columna rum ſignificant menſis Iunij diem 22. reſpondere gr. 30. min. 0. . & pariter
eiuſdem
menſis eandem diem 22.
reſpondere gr. o. min. o. . quæ omnia indicant prædicta die 22.
Solem tranſire a Geminis ad Cancrum, ſeu deſcribere tropicum Cancri. Tertius verſus earundem
columnarum
indicat die 6.
Iunij Solem percurrere paralellum tranſeuntem per gr. 25. min. o. . die
verò
8.
Iulij Solem percurrere paralellum tranſeuntem per gr. 15. min. o. .
Igitur numeri gr. & min. Signorum, qui ſunt iu quarta, & octaua columna denotant totidem para-
22Areus
@iur@i
.
lellus æquatoris tranſeuntes per tot, taleſq;
gradus. alij porrò ſunt paralelli per initia Signorum, qui
notantur
per gr.
0. min. 0. alij per gr. 10. vel 15. & c. alij ſunt ſimul paralelli, & arcus diurni horarum in-
tegrarum
, vti ſunt qui tranſeunt per gr.
24. min. 25. . per eos enim tranſit arcus diurnus horarum
15
.
vt apparet procedẽdo in eodem verſu vſq; ad columnam temporis diurni, ibi enim ſunt hor. 15. 0.
Pariter in gr. 20. min. 20. . eſt arcus diurnus horarum 10. vt apparet procedẽdo in eodem ver@u vſq;
ad
colum.
temp. diurni, vbi horæ 10. 0. & ſic de reliquis. Hi autem arcus aſſumpti ſunt propter eo-
rum
vtilitatem in horologij propoſiti deſcriptione;
in paralellis enim horologij (quos poſtea vide-
bis
) correſpondentibus hilce arcubus diurnis, ſe mutuò ſecantbinæ horæ, ita vt nulla hora ſit in ijs
ſolitaria
, &
præterea habetur in ſingulis eorum punctum vnum in horizonte pro ortu Solis in quoli-
bet
arcu diurno.
quæ res plurimum confert ad rectam horologij deſcriptionem. ſunt autem in toto
hoc
anno 19.
paralelli, quorum ſingulis è directo reſpondent ſinguli verlus continentes gr. & min.
altitudinem
Solis pro ſingulis horis in præcedentibus paralellis, quæ eſt ſecunda pars Tabulæ, de qua
modo
dicendum.
Poſt haſce octo columnas, ſequitur ſecunda pars Tabulæ, quæ continet columnas 16. quarum prima
33S@@@@da
pars
ta-
bula
in
qua
@it.
@erarum
.
eſt ſub hora 23.
& continet gradus, & min. altitudinum in hora 23. in ſingulis aſſumptis paralellis, v. g.
gr. 9. min. 21. quæ ſunt in verſu reſpondente primo verſui anni, in quo eſt paralellus per finem , &
initium
, qui dicitur tropicus Cancri, ſignificant in tali paralello Solem hora 23.
ſiue horam 23.
27617DE HOROLOGIIS. altam ſupra horizontem gr. 9. min. 21. Pariter gr. 9. 27. qui ſequuntur in eadem columna, ſuntque in
directum
ſecundi verſus anni, in quo eſt paralellus per gr.
15. 0′. . & . denotant altitudinem Solis
hora
23.
in eo exiſtentis. quod ſi rectà perga@ per quartum verſum Tabulæ, qui proximè eſt ſub tertio
verſu
graduum, &
min. quiq; continet verſum primi paralelli, ſeu . habebis omnes alritudines om-
nium
horarum in tropico .
pariter in ſequenti quinto verſu habebis altitudines omnium horarum
in
paralello per gr.
15. @′. Cancri. ſic etiam in ſexto reperies altitudines in paralello per gr. 24. 25. eiuſ-
dem
Cancri, qui eſt arcus diurnus horarum 15.
& ſic de alijs.
Porrò ſecunda hæc pars Tabulæ, quæ ſcilicet continet prædictas altitudines, ſubdiuiditur in tres
partes
.
in partem antemeridianam, & pomeridianam a linea ſcalari, quæ incedit inter maximas alti-
tudines
Tabulæ.
& meridianam, quæ conſtat vnica columna, cui titulus eſt, altit. merid. numeri enim
graduum
, &
min. eius indicant altitudines Solis meridianas in paralellis quibuſcum ſunt in ijſdem
verſibus
;
ſic gr. 69. 0′. ſunt altitudo Solis meridiana in tropico .
Tert@a, & vltima pars Tabulæ continet vltimas 4. columnas continuantes eoſdem prædictos ver-
11Tertia
pi
rs tabu
in quæ
Var@a
tẽ-
pora
.
ſus, ijſdemq;
reſpondentes; quæ appellari poſſunt temporales, quòd varia tempora contineant, earũ
tituli
manifeſtant.
igitur ſub his titulis tempus diurnum, & hor. min. numeri 15. 22′. ideſt, horæ 15.
22′. ſignificant tempus diurnum tropici . continere totidem horas, & min. eſt enim in eodem ver-
ſu
cum eo.
Tertia exhibet tempus nocturnum, vnaq; tempus ortus Solis; quapropter hor. 8. 38′. in verſu . eſt
@empus
nocturnum illius paralelli, in quo etiam Sol oritur hora 8.
38′. eodem modo de cęteris colum-
nis
, necnon earum verſibus intelligas, quæ tamen melius partim ex vſu Tabulæ, partim ex eius con-
ſtructione
percipientur.
Quoniam verò conſtructio eius prolixior eſt, ideo ne præcipuus finis noſter, qui eſt Horologij
propoſiti
deſcriptio interrumpatur, eam in fine reijciemus.
eius tamen vſus maximè in Horologij
delineatione
de qua nunc dicemus, apparebit.
DESCRIPTIO HOROLOGII
per
præcedentem Tabulam.
1 IN plana quapiam ſuperficie, vt in charta regali, deſcribatur primo ex centro A. quadrans A B C.
2215. figu-
ra
.
quantus ferè eſt in figura 15.
cuius arcus C B. diuidatur (per primã prop. noſtræ Sphæræ) in gr.
90. initio facto in C. intra quem alij duo ſint quadrantes ei proximi ex eodem centro A. vt apparet in
figura
.
Latus A C. ſumatur pro linea horizontali; in qua pars D E. ſit tanta ferè quanta eſt in figura.
dico
ferè, quia quantitates ſunt ad libitum, comodiores tamen vt in figura.
obſeruaui totã A C. di-
uiſam
eſſe in partes 9.
æquales, quarum duæ ſunt in A D. ſex in ipſa D E. vna in E C. Iam ab ipſa D E.
33Parale@i
horologij
.
ducantur 19.
paralelli, ſeu lineæ paralellæ æqualibus interuallis; quot ſcilicet ſunt in Zodiaco, ſeu in
Anno
Tabulæ altitudinum (quamuis non ſit neceſſe eſſe paralellas, nec ſpatia æqualia.)
Porrò hi pa-
ralelli
habent miram connexionem cum paralellis Tabulæ altit.
in h@ſce enim paralellis notãdæ ſunt
altitudines
paralellorum Tabulæ;
nam in paralello D F. Horolog@j referente tropicum . notandæ
ſunt
altitudines horarum poſitæ in verſu Tabulæ in quo eſt paralellus per initium .
qui eſt tropi-
cus
.
in ſecundo paralello notandæ ſunt altitudines ſecundi paralelli Tab. qui eſt per gr. 15 0′. . quo-
cum
ſunt in eodem verſu.
in tertio notandæ ſunt in altit. tertij paralelli per gr. 24. 25′. . ſeu arcus
diurni
horarum 15.
in quo Sol oritur hora 9. & ideo punctum primum horæ 9. erit illud in linea ho-
rizontali
, a quo ducitur tertius hic paralellus.
Quartus paralellus Horol. competit paralello Tabulę
per
initium Leonis.
& fic deinceps de reliquis. quapropter medius paralellus erit æquator. vltimus
vero
E G.
erit pro tropico . atq; in eo notabuntur altitudines vltimi paralelli Tabulæ, quę ſcilicet
ſunt
in vltimo verſu Tabulæ cum eo.
Vltimo obſeruandum eſt, vt paralelli per initia ſignorum ſint
lineæ
cęteris craſſiores;
vt in ſigura. primi eorum tres ſunt in . alij tres ſunt in . alij tres ſunt in .
& c. vt ſuperpoſiti characteres ſignorum indicant.
2 Adſit regula ex tenui lamina, latere quadrantis paulò longior, ſimilis huic depictæ in figura 16.
44Regula
mobilis
.
cuius latus fiduciæ ſit A B.
in puncto A. ſit paruum foramen. vtile autem fuerit ſi latus A B. ſit ſuper-
exangulatum (quod vulgò dicitur ſmuſſato) ſic enim linea fiduciæ A B.
exactius oſten det quæſi-
55Figura
16
.
ta puncta.
hęc regula ponenda eſt ſupra quadrantem, vt eius foramen A. exactè congruat centro qua.
drantis: aciculaq; per foramen, centrumq; quadrantis immiſſa, ita configatur, vt circa hoc centrum
linea
fiduciæ moueri poſſit ad quemlibet quadrantis gradum.
3 His paratis, primo loco, in Horologio deſcribendus eſt annus ex anno Tabulæ, ideſt characte-
66Annid@.
ſcripti@
.
res ſignorum Zodiaci, &
Menſes ſuis ſignis correſpondentes, ſicuti correſpondentin Tabula. Chara-
cteres
igitur Signorum ponendi iuxta paralellos ſibi debitos, ſeu reſpondentes paralellis tabulæ ſibi
debitis
:
hoc ordine: ſupra lineam horizontalem ſint duo ſpatia in quorum inferiori ponantur ſex
characteres
.
. , & c in altero ponantur Menſes, & partes Menſium reſpondentes Signis, & par-
@ibus
Signorum.
ſimiliter in interiori ſpatio, quod eſt inter duos arcus quadratum ponantur reliquo
ſex
ſigna .
, & c. & in altero ſpatio exteriori ponantur eorum Menſes, & partes Menſium, ſicuti
figura
indicat.
ſic 22. dies Iunij reſpondet tropico , & c. ſicut annus tabulæ monet.
27718TRACTATVS
4 Poſtea ad horarum deſcriptionem ſic aggrediemur. ſit v. g. deſcribenda hora nona Italica ad
11Horarũ
deſcripsio
altit.
poli 44 {1/2}. pro qua eriam conſtructa eſt tabula. primo in ſecundo verſu tab. in quo numeri hora-
rum
Italicarum continentur, inuen@as 9.
poſtea deicende per columnam eius infra gr. & min. & inue-
nies
numeros altitudinum Solis horæ nonę in tribus verſibus deſcendentibus, ſunt aute n hi gr.
3. 22′.
22Horæ 9. quæ eſt altitudo in tropico Cancri. infra quos ſunt gr. 2. 6′. ſcilicet altitudo in paralello per gr. 15.
Cancri. infra quos ſunt gr. 0. 0′. qui denotant in paralello per gr. 24. 25. . Solem nullam habe-
re
altitudinem ſupra horizontem, ſed eſſe in ipſo horizonte.
quapropter initium horæ nonæ erit
etiam
initium tertij paralelli .
in Horologio, ſeu primum punctum horæ 9. erit pariter punctum
primum
huius paralelli in horizonte.
hoc puncto ſic animaduerſo, vt inuenias aliud punctum eiuſ-
dem
horæ, aſcende ad ſecundum numerum 2.
6′. & ſecundum eum applica lineam fiduciæ regulæ
præcisè
ad totidem gr.
& min. quadrantis, ideſt ad gr. 2. 6′. & vbi interim linea fiduciæ ſecuerit para-
rellum
ſecundum .
quadrantis, qui reſpondet pararello ſecundo tab. per gr. 15. o′. Cancri, inibi pun-
ctum
imprime.
poſtea vt tertium punctum habeas, aſſume numerum 3. 22′. primi paralelli . tabulæ;
&
ſecundum hunc numerum applica regulam totidem gradibus quadrantis, ſcilicet gr. 3. 22′. & vbi ab
ea
ſecabitur paralellus primus quadrantis, inibi fac punctum.
iam ſi per tria hæc puncta in his tribus
paralellis
notata, ducatur linea congruenter inſlexa, ea erit linea horæ 9.
ideſt quę horam 9. indicabit,
cui
propterea adſcribendus eſt numerus 9.
Percommodum autem eſt, incipere (vti nunc fecimus) a
33Quoordi
@@
.
numeris columnæ imis, &
paulatim ad ſuperiores aſcendere, ac ſecundum eorum ſingulos reperire
puncta
in paralellis quadrantis.
hac enim ratione melius numerantur gradus, & minuta quadrantis,
&
manifeſtè apparet quinam ex paralellis Horol. ſit pungendus; & puncta iam notata, per regulam
nec
tegunrur, nec delentur ab ea, ſicuti vſus edocet.
Eodem modo agendum eſt pro hora 10. ideſt, ex columna ſub hora 10. accipiendæ ſunt altitu-
44De ca@e-
ris
horis.
Hora
10.
dines, &
ſecundum eas applicata regula gradibus quadrantis, notandæ ſunt ſectiones eius cum para-
lellis
horologij reſpondentibus p@raleliis tabulæ per quas ſectiones ducta linea congruenter flexa, ea
erit
hora 10.
cui ideo adſcribendum eſt 10. vti figura monet. codem modo cum reliquis agendum.
ſolent nonnulli horas matutinas notare lineis continuis, veſpertinas vero lineis punctualibus vt figu-
ra
oſtendit quod tamen non eſt neceſſe.
5 Poterit autem hoc examen adhiberi; nam ſi rectè operatus fueris, horæ pomeridianæ, & ante-
55Examen. meridianæ ſe mutuo ſecabunt in paralellis horarum inſignarum, ſeu in quibus Sol orirur hora inte-
gra
:
ſic vides in figura hora n 23. ſecare horam 10. in para. ello horarum integrarum 15. ſeu quo Sol
oritur
hora 9.
qui eſt tertius . pariter eandem 23. ſecare 11. in paralello, quo Sol oritur hora 10. &
ſecare
12.
in paralello quo Sol oritur hora 11. & ſecare 13. in paralello ortus hora 12. & ſecare 14. in
paralello
ortus horæ 13.
& ſic deinceps, vt videre eſt in figura. quæ obſeruatio plurimum iuuat, non
ſolum
ad horologia recte, ſed etiam facilius deſcribenda:
eadem cnim puncta iam inuenta in præ-
dictis
paralellis pro horis matutinis inſeruiunt etiam pro veſpertinis.
ſic vides pro hora 23. inuenta
iam
fuiſſe prædicta ſeptem puncta.
ratio huius eſt quia horæ veſpertinæ @n prædictis paralellis habent
in
tabula altitudines eaſdem cum altitudinibus horarũ matutinarum;
vt cõſideranti tabulam patebit.
6 Linea meridiana videtur neceſſaria, etenim ſi deſcribatur incedit tam propè ima lineamen-
66Linea
meridia-
na
.
ta horarum 16.
17. 18. 19. 20. vt ea paſſim contingat, ac proinde confuſionem pariat. Quare ipſa prę-
dictarum
horarum ima lineamenta ſatis poterunt indicare meridiem.
Veruntamen (ſi libuerit) eam
deſcribere
per altitudines meridianas in propr a columna exiſtentes, eodem modo applicando regu-
lam
quadranti ſecundum ſingulas altitudines, no@ãdo ſectiones eius cum paralellis horologij reſpon-
dentibus
paralellis tabulæ.
ſed ea poſtea pingenda è vel colore, vel lineamento ab alijs diuerſo ad
confuſionem
tollendam.
7 Alij aliter hanc horarum deſcriptionem ſic inſtituunt; nam vt in linea horizontali ſigant pun-
77Al@ter. cta extremorum paralellorum, ſeu tropicorum, primo accipiunt ex tabula maximam omnium altitu-
dinem
, quæ ſunt in tropico cancri in verſu tabulæ in quo eſt tropicus cancri, quæ eſt gr.
68. 39′. ſub
hora
, ibidem a@q;
in quadrante applicata regula repertis grad. 68. 39. & ex puncto F. vbi regula ſe-
cuerit
quadrantem interiorem ducunt lineam rectam F D.
normalem horizontali A C. eamque ſta-
@uunt
eſſe para@ellũ primum ſeu trop.
. pariter accepta maxima altitudine tropici Capricorni, quę
eſt
gr.
21. 55′. ſub hora 20. ideo ex puncto G. quadrantis interioris terminante gr. 21. 55′. eriguntalte-
ram
lineam G E.
normalter ad horizontalẽ A C. eamq; aſiumunt pro paralello ſeu tropico . hacq;
ratione partem D E. lineæ horizontalis aſſumũt pro loco omnium paralellorum: in qua eorum loca
non
ad æqualia interualla, ſed habita ratione declinationum paralellorum, ſic reperiunt.
8 Conſtruunt huius rei gratia Radiarium, quod contineat declinationes omnium 19. paralello-
8817. figu-
ra
.
rum tabulæ, quale eſt preſens.
accipi autem poſſunt declinationes ex Tabula declinat. quæ eſt in
Sphæra
Clauij, eſt enim valde copioſa.
in hoc Radiario accomodant l@neam D E. quæ ſit æqualis alte-
99Radiarij. ri lineæ D E.
horizontali quadrantis, ſitq; normalis cum paralello omnium medio, qui eſt , & .
iam ijſdem punctis, & interuallis quibus ſecatur a paralellis Radiarij, ijſdem omnino diuidunt D E.
quadrantis
.
atq; ex punctis diuiſionum ducunt reliquos omnes paralellos quadrantis, vt in figura 17.
apparent
.
quibus peractis horarum deſcriptionem peragunt per altitudines tabulæ, & per gr. qua-
drantis
, notando puncta horaria in hiſce paralellis ſicuti in ſuperioribus.
quę puncta lineis vniformi-
ter
inflexis coniuncta efficiunt lineas horarias, &
quidem pulchriores, quod non tam diformiter
27819DE HOROLOGIIS. nuoſas ſicuti ſuperiores. atque hoc vnum lucri, ſeu pulchritudinis bonum aſſequuntur. huius exem-
plum
vides in adiecta figura 18′.
Alij vtuntur alia tabula, a noſtra, in qua calculatæ ſunt altitudines
1118. figu-
ra
2. qua
drantis
.
per ſingulas graduum decurias ſignorum Zodiaci;
breuius quidem, ſed non exactius horologia con-
ſtruunt
, de qua tabula in fine breuiter dicam.
Deſcripſis Anno, & horis, ponantur an aliquo ſpatio vacuo hæc, Ad lat. 44 {1/2}. vna cum quapiam
22De alia
tab
. altit.
ſententia morali de breuitate vitæ, de fuga temporis, vel alia.
9 Tandem deſignandæ ſunt duæ pinnulæ ciuſdem altitudinis, vna apud A, altera apud B. Poſtea
hæc
omnia lineamenta tranſcribantur in aliquam mundam ſaperficiem ſolidiorem;
vel ipſum hoc
horologium
tali ſuperficiei agglutinetur.
omnia autem quæ ſunt extra quadrantẽ præter Annum, &
pinnulas
circuncidantur.
demum ex centro A, tenui filo paulo @ongiori quam latus quadrantis perpen-
diculum
pendeat.
eritq; abſolutum horologium viatorium, ſeu mobile de cuius vſu modò dicendum.
10 Sciat lector poſſe per præmiſſam ad lat. 44 {1/2}. altitudinum tabulam, deſcribi eodem modo ci-
tra
ſenſibilem errorem horologia ad lat.
44. & 45. vel quod idem eſt, Horologium ipſum deſcriptum
ad
lat.
44 {1/2}. inſeruire etiam pro lat. 44. & 45.
Varij vſus Horologij in Quadranti deſcripti; quorum nonnulli noui ſunt,
ac
valde vtiles. Cap. II.
1 VT rationem vſuum tradendorum intelligamus, conſiderandum eſt in primis, qua ratione Qua-
33Primus
modus

per
vm-
bram
ſty-
li
.
drans ſit col ocandus aſtronomicè, vt eo recte vtamur.
Primo igitur quoniam latus eius A C. re-
fert
horizontem, indubium eſt, ipſum ſtatuendũ eſſe horizonti paralellum 2.
quia in eo Horologium
conſtructum
eſt per altitudines Solis vt ſcilicet ex altitudine Solis horam cognoſcamus, ideo vt So-
lis
altitudinem quouis momento temporis habeamus, ex centro A, exeat normaliter tenuis ſtylus
vel
arcus A I, cuiuſuis longitudinis.
poſtea Sole ſplendente Quadrantem manibus tenens, latere
A
C, ſuperius exiſtente, latere A B.
deorſum tendente perpendiculoq; liberè congruente (ſic enim
A
C, erit horizonti æquidiſtans) obuertemus in Solem, ita vt radij eius vix illuminent faciem Horo-
logij
, ſeu eam radant.
in quo ſitu erit planum eius in circulo Solis verticali, & vmbra A H, ſtyli A I,
proiecta
in faciem Horologij tantum cadet infra horizontalem lineam A C, quantum Sol ſupra ho-
rizontem
eleuabitur, ſecabitq;
arcum quadrantis ſecundum gradus altitudinis Solis. ſecabit etiã om-
nes
paralellos, quare &
paralellum currentem, ideſt debitum diei eurrenti; ſeu qui eſt è regione diei
currentis
in anno Horologij;
ſecabitque illum in eo puncto, in quo ſecabuntur a regula applica a tali
altitudini
debitæ tali horæ tabulæ, dum Horologium conſtruebatur:
atque idcirco linea horaria illi
puncto
propior matutina ſi mane, veſpertina ſi veſpere, labentem horam neceſſariò indicabit, v.
g.
ſit diei 18. Auguſti poſt meridiem indaganda hora in tali temporis momento, quo collocato aſtro-
nomicè
quadrante, vti docuimus, Sole S.
ſplendente vmbra A H. ſtyli A I. ſecans omnes paralel-
los
, ſecet etiam paralellum currentem, ideſt debitum diei 18.
Auguſti (qui dies quamuis non ſit in
quadrante
expreſſus, tamen ſecundum iudicij æſtimationem, cum ſit poſt 14.
diem ibi expreſſum
per
paralellum 6.
qui eſt tertius . imaginor eum paulo poſt 14. ſimiliter imaginor paralellum corre-
ſpondentem
huic diei, &
conſequenter ſatis propinquum paralello tertio . ad dexteram) ſecet au-
tem
in puncto K.
quod cadat inter 4. lineas horarias, ideſt inter 11. & 12. necnon inter 22. & 23. cum
vero
priores duæ ſint matutinæ, tempus autem præſens ſit veſpertinum, non facient ad rem;
ideo
ſecundæ
tantum inſeruient, ideoq;
indicatur elapſam eſie horam 22. & quidem paulò ante, cum pun-
ctum
K.
paululum cadat ſupra 22. ſi dies currens fuiſſet 14. aſſumendus fuiſſet paralellus tertius . qui
ſectus
fuiſſet ab vmbra propè K.
indicaſſetq; horam ferè eandem.
Si aliunde non conſtaret tempus eſſe pomeridianum, obſertiandum eſſet bis ex vmbra ſtyli (inter-
44An tem-
pus
ſit an
remerid
.
vel
pome.
merid
.
poſita aliqua temporis mora) an Solis altitudo creſcat, vel decreſcat;
qua creſcente eſt matutinum,
decreſcente
v@ſpertinum:
circa meridiem vero inſenſibiliter variatur.
Nonnulli pro ſtylo, vtuntur pinnacidio A. normaliter eleuato cum vſui fuerit, obſeruantes vm-
bram
lateris eius A L.
quod centro A. coniungitur pro vmbra ſtyli, neq; adhibent perpendiculum,
ſed
tantum ſecundum ſenſus æſtimationem ſtatuunt latus A C.
ad libeliã, ſeu horizonti æquidiſtans.
Atq; hic primus eſt modus, magis quidem naturalis quam ſequens: ſequens tamen eſt magis vtilis,
vt
mox patebit.
qua propter in eo exponam omnes vſus, tam ei propius quam ſuperiori, atque etiam
communis
alteri quadrantiiam vſitato.
De ſecundo modo præstantiori vtendi Quadrante per perpendiculum,
& pinnulas.
1. REquirit hic modus binas pinnulas, & perpendiculum, non enim obſeruat vmbram ſtyli, ſed
55Secisndus
modus

per
per-
pendicu-
lum
.
loco vmbræ filum perpendiculi conſiderat.
& propterea in vſu eius requirit diuerſam qua-
drantis
poſitionem a ſuperiori, nam collocandus eſt in verticali Solis, ita vt centrum A.
vergat in So-
lem
, &
latus A B. pinnularum congruat radio Solis. quod fiet, ſi obuerſo in ſplendentem Solem
27920TRACTATVS tro A. ſiue pinnula ad A. alteram pinnulam eleuemus, aut deprimamus quouſq; vmbra pinnulæ ad
A
.
obumbret adæquatè totam pinnulam B. (citius fit excipiendo vtriuſque pinnulæ vmbram in pal-
mam
manus ei proximam, donec ambæ vmbræ in ea ſint æquè altæ) tunc enim radius Solis radit
vtriuſq
, pinnulæ ſummitatem, latuſque A B.
ei congruens eandem eleuationem ſupra horizontem
cum
Sole obtinebit;
quod in omni operatione neceſlarium eſt. iam manente quadrante in hac eleua-
tione
, interim perpendiculum liberè pendens radat oportet faciem Horolog j, ſicque tunc exactè
erit
in verticali Solis, &
ideo filum ſecans omnes paralellos ſecabit arcum quadrantis ſecundum gra-
dus
altitudinis Solis, perinde ac in primo ſecabat vmbra ſtyli.
cuius rationem ſic percip@emus. ſtatua-
11D@mon-
stratio

huius
ſe-
cũdi
mo-
di
.
tur latus A B.
pinnularum horizonti paralellum, vti oporteret oriente Sole; tunc latus A C. congruet
filo
perpendiculi, &
ſi ſecundum ſucceſſiuam Solis eleuationem pariter eleuetur latus A B. conſe-
quenter
tantundem latus A C.
recedet a ſtabili perpendiculo; quantum igitur radius eleuabitur, tan-
tum
diſtabit filum à latere A C.
quantum ſcilicet diſtabat etiam vmbra ſtyli in priori modo. quare ne-
ceſſario
eadem omnia filum hic, quæ ibi vmbra, manifeſtabit.
cum ergo eadem præſtet hic hlum,
quod
illic vmbra, eius vtilitates breuiter percurramus.
11. Quarum prima, ac præcipua fit horam currentem cognoſcere. quam quidem ſplendente So-
22Cognoſce
re
horam
laben@e
.
le inueniemus, ſi (vti modo dictum eſt) ſtatuamus Horologium, obſeruemuſq;
vbinam filum ſecet
currentem
paralellum;
inde enim eadem ratione qua ſupra per vmbram ſ@yli horam labentem co-
gnoſcemus
.
Secunda eſt, eadem opera, qua horam cognoſcimus, cognoſcere etiam altitud nem Solis ſupra ho-
33Solis alti
@@dinem
.
rizontem, hanc enim indicabit filum ſecans arcum quadrantis ſecundum gradum ſolaris al@i@udinis.
Tertia eſt, cognoſcere inſtans meridiei; quando enim filum ſecuerit paralel ũ currentem, lineamq,
44Meridiẽ meridianam in puncto vtrique communi:
vel tranſierit per communem ſectionem paralelli curren-
tis
, &
meridianæ, tunc exactè meridies erit; & planum quadrantis in tali obſeruatione congruet pla-
no
meridiani circuli.
Si meridiana deſit, meridiem plus minus cognoſces per inferiora horarum li-
neamenta
.
Quarta eſt, præter Italicas horas, indicare etiam Babylonicas, nam eædem lineæ horariæ ab occa-
55Babylo-
nicam

etiam
ho
ram
.
ſu, euadunt in lineas horarias ab ortu;
hac ratione, mutantur appellation@s Italicarum in earum com-
plementa
vſq;
ad 24. v. g. 23. Italica euadet 1. Babylonica, ſi eius denominatio fiat ab 1. ideſt ab vni-
tate
, quæ eſt complementum 23.
vſque ad 24. ſicque appellabitur vna, vel prima ab ortu. pariter 22.
ab occaſu, euadet 2. ab ortu, quia denominabitur a 2. quod eſt eius complementum vſque ad 24. ſic 21.
euadet
3.
20. commutabitur in quarta, & c. hac ratione in ſuperiori fuit inchoata 13. ab ortu, quia
punctum
K.
cadit ſupra lineam 12. Italicam, quæ euadit etiam 12. Babylonica quia complementum
eius
eſt 12.
Quinta, quota hora oriatur Sol ſic cognoſcitur: in linea horizontali D E. ſunt initia horarum 9.
66Ortus So.
lis
.
10.
11. 12. 13. 14. 15. quę initia ſunt etiam communia tot@dem paralellis. ſi igitur paralellus currens
fuerit
vnus ex illis, Sol oritur hora illa, quę cum illo ortum habet in linea horizon@ali.
ſin minus con-
ſidera
cuinam ex prædictis paralellis currẽs fuer@t propior, &
facilè iudicab@s de hora ortus Solis, v. g.
in præmiſſo exemplo, quia paralellus prædictæ diei 18. Auguſti, eſt inter horam 10. & 11. in linea ho-
rizontali
, eſtque propior initio horæ 10 ideo ſignificat Solem oriri paululum poſt horam 10.
quod ſi
dies
currens fuiſſet 14.
Auguſti, e@us paralellus idem fuiſſet cum eo, qui incipit cum hora 10. qu@re or-
tus
contigiſſet hora 10.
Sexta, facilè erit cognoſcere ex præcedenti tempus nocturnum, & diurnum, ſeu quantitatem diei,
77Tempus
noctu-
num
, &
d@u@@
ũ-
Locũ
So-
lis
in Zo-
diaco
.
&
noctis. quantitas noctis indicatur per horam ortus, nam ſi Sol oritur hora 10. nox eſt horarum 10.
quibus detractis à 24. remanent 14. pro tempore diurno.
Septima, cognoicimus locum Solis in Zodiaco quem indicabit currens paralellus, v. g. in ſuperio-
ri
exemplo diei 18.
Auguſti, paralellus currens occurrit gradui 24. Leonis, Soligitur verſatur in eo
gradu
.
Octaua, ſimiliter cognoſces ſolſtitia, & æquinoctia; nam cùm paralellus currens, fuerit alter extre-
morum
, erit alterum ſolſtitiorum;
ſi Cancri æſtiuum; ſi Capricorni, hybernum. ſi medius paralellus
88Solstitia
æquino-
stia
.
cucurrerit erit alter æquinoctiorum, vernum ſcilicet, vel autumnale.
Alij modi non tam noui, acreconditi, quam vtiles.
1 PRimus ſit, non ſplendente Sole, ſed ita tamen nebula, aut nubibus inuoluto, vt locus eius in c@
99Sole nu-
@ilo
.
lo vtcunq;
appareat: nam ſi per ſummitates pinnularum in Sole coſſimauer@t, perpendiculo in-
terim
liberè pendente, ac radente faciẽ Horologij, ſecabi@ur ab eo paralellus currens in eodem pun-
cto
, ac ſi radius per ſummitates pinnularum excurreret.
ratio eſt quia in eadem altitudine eſt linea vi-
ſiua
tendens ab oculo per ſummitates pinnularum in Solem, ac radius procedens a Sole per apices
pinnularum
ad oculum.
quare vtroq; modo Horologium eandem obtinebi@ alt@t@dinem. Hic por-
modus magnifaciendus eſt, cum ſæpe Sole nullatenus radiante, neceſſe habeamus horam cogno-
ſcere
, quam tunc temporis cętera ſcyotherica, quæ perpendiculo non vtuntur, nullo modo exhibere
queant
, ſed penitus inutilia reddantur.
2 Exiſtentibus nobis vna cum Horologio in vmbra (quod videtur paradoxum) ſecus
28021DE HOROLOGIIS. quampiam, in qua videamus Solem per reflexionem, collimandum eſt deorſum in ipſum, ſuperiori
11In vm-
bra
per
reflexio-
nem
.
tamen pinnula A.
oculo applicata, interim perpendiculo liberè pendente, & faciem Horol. radente,
nam
paralellus currens ab eo ſecabitur, ac ſi in Solem ipſum ſupra horizontem præcedenti modo col-
limauerimus
ratio eſt, quia radius ex aqua reflexus facit angulum cum ſuperficie aquæ æqualem an-
gulo
radij incidentis, ideſt eodem modo eleuatur ſupra horizontem ac directus, vt optici demon-
ſtrant
.
radius autẽ viſiuus in hac operatione coincidit cum radio Solis reflexo, ac proinde latus A B.
quod congruit radio viſiuo, congruet pariter radio Solis reflexo, ac proinde eleuatum erit quantum
Sol
ipſe.
3 Exiſtentibus nobis vnà cum quadrante pariter in vmbra (alterum paradoxum) veluti intra cu-
22In vm-
bra
per
arborem
.
biculum, vel ſub porticu, abſq;
eo quod in Solem prodeamus, per vmbram cuiuſuis corporis, vti arbo-
ris
alicuius, etiam ſatis diſtantis, ſic horam labentem venabimur.
ſed primo cõſiderandum eſt radium
Solis
tranſire per verticem arboris aſſumptæ, &
ſimul definere ad verticem vmbræ illius. huic igitur
radio
debet latus pinnarum A B.
eſſe paralellum, vt ſit in eadem cum eo eleuatione ſupra horizon-
tem
.
quod fiet ſi primo radius noſter viſiuus ſit ferè normalis plano illius verticalis, in quo eſt illic
radius
Solis;
& planum quadrantis ſtatuatur ad ſenſum plano prædicto paralellum. debet autem pin-
na
A.
eſſe ad partes arboris, pinna verò B. ad partes vmbrę. poſtea latus A B. ante oculos noſtros tranſ-
miſſum
, ita ex parte A.
eleuetur, vt alter oculorũ ſolus (altero clauſo) collimans ſecundum ipſum latus
A
B.
modo ad verticem arboris, modò ad verticem vmbræ, videatur ſibi videre ipſum latus; quodam
modo
tranſire per vtrumque verticem, fic enim ad ſenſum e@it radio illi paralellum, &
cum eo æquè
altum
.
Idem exactius aſſequemur ſi dum aſpicimus, manente A. centro quadrantis, B. verò acceden-
te
, &
recedente à plano verticalis prædicti, interim perpendiculum liberè pendens, radenſq; quadran
tem
, ſecuerit plurimos gradus eius, ideſt latus A B.
maximam habuerit altitudinem ſub tali collima-
tione
.
in tali igitur ſituatione quadrans erit eleuatns perinde, ac ſi radius ille tranſiret per pinnarum
apices
:
& conſequenter perpendiculum ſecabit currentem paralellum, ac ſi eſſemus in Sole; & pro-
inde
ea omnia præſtabit, &
manifeſtabit, quæ ſuperius in Sole cognouimus. Idem quoque ſimili via
aſſequemur
ex vmbris verſis, ideſt ex vmbris corporum ex parietibus extantium;
quod induſtriæ cu-
iuſuis
relinquimus.
4 Nocturnas quoque horas indagabis, ſi Planetam, aut Stellam Soli oppoſitam, vice Solis aſſum-
33Horas no
cturnas

cognoſce-
re
.
pſeris, aſſumpto pariter paralello oppoſito paralello currenti;
horiſq; Italicis commutatis in Baby-
lonicas
:
ea enim Stella, occidente Sole, oritur, deſcribitq; motu diuruo paralellum Soli oppoſitum,
qua
propter ſortietur de nocte eaſdem altitudines ſupra horizontem, quas Sol noctu infra horizon-
@em
in oppoſito paralello, in oppoſitis enim paralellis arcus diurnus vnius eſt æqualis arcui nocturno
alterius
.
indicabit igitur horas ab ortu ſuo, quæ eædem erunt cum horis ab occaſu Solis: & propterea
horæ
Italicæ commutandæ ſunt in Babylonicas vti ſupra docui, ideſt 23.
erit 1. 22. erit 2. 21. erit 3. & c.
quæ tamen eædem erunt cum horis ab occaſu Solis. cognita igitur hora quapiam ab ortu Stellæ, ea
erit
eadem cum hora ab o ccaſu Solis.
De conſtruendis Tabulis pro alijs latitudini bus. Cap. III.
1 VT huius Horologij tractatio vniuerſalior euadat, ac partim defectum Tabularum quę pro plu-
ribus
locis, ſeu latitudinibus neceſſariæ eſſent, compenſemus, placet nunc mirifica aliquot
compendia
tradere, quibus maximopere minuitur labor, &
tædium conſtruendæ tabulæ altit. Solis
pro
quauis latitudine.
hac enim difficultate ſuperata, poterit quilibet in quauis regione, conſtructa
prius
tabula, Horol.
ſibi facilè conſtruere. Suppono autem primo Lectorem eſſe aliquantulum ver-
ſatum
in Tabula ſinuum, atq;
adeò in Additione, Subtractione, Multiplicatione, Diuiſione, huic ne-
gotio
neceſſarijs.
2 Habeat Tabulam ſinuum 10,000,000. vel ſaltem 100,000. quales ſunt Tabulæ P. Clauij, & Ma-
gnus
Canon 10:
Magini in ſuo primo Mobili, qui cæteris tabulis eſt commodior, quia eadem tabula
exhibet
ſinus rectos, &
verſos, quorum perpetuus eſt vſus in hac calculatione.
3 Sequatur modum calculandi traditũ a P. Clauio in noua deſcriptione Horol. probl. 15. & lib. 1.
Gnom. probl. 15. propoſ. 36. proximè ante rationem ex triangulis ſphęricis deſumptam. de quo etiam
tractat
inibi in ſcholio pag.
139. linea 26. paragr. At verò eſt autem hic:
Fiat vt ſinus totus ad ſinum verſum diſtantiæ Solis a meridie,
Ita ſemiſſis aggregati ex ſinibus altitudinis ac depreſſionis meridianæ ad aliud:
Nam inuentum illud ſubtractum ex ſinu altitudinis meridia@æ, relinquet ſinum quæſitæ altitudi.
nis ſolaris.
4 Seruanda eſt hęc methodus, vt prius inueniamus altitudines Solis ad ſingulas horas eiuſdem pa-
ralelli
, &
eadem ferè opera, altitudines oppoſiti paralelli, v. g. inueniantur primo altitudines ad ſin-
gulas
horas primi paralelli .
& oppoſiti . poſtea idem faciendum pro paralello per gr. 15. 0′. .
necnon oppoſiti per gr. 15. 0′. , & c.
5 Vtautem ſecundum prædictam analogiam, per regulam auream, vti oportet, operemur, opus
44Apparat.
ad
calcu-
lu@
.
eſt præmittere Apparatum quendam, in quo continentur omnes termini neceſſarij ad hanc
28122TRACTATVS tionem. ſunt autem hi, ſinus totus, diſtantiæ ſingularum horarum à meridie in aſſumpto paralello;
altitudo, & depreſſio meridiana, vt fiat aggregatum ex vtriuſque ſinubus. quæ omnia melius perci-
pientur
ex ſequenti exemplo.
ſint igitur exempli gratia ad latit. 44. calculandæ per regulam auream
11Ex@mplũ ſecundum præditam analogiam altitudines pro ſingulis horis Italicis paralellorum oppoſitorum .
& . ſeu tropicorum, cuius gratia fiat apparatus qualis eſt ſequens,
LOCVS APPARATVS.
PRo conſtruendo hoc apparatu ſecundũ præcepta P. Clauij tradita, tum probl. 15. Nouæ deſcript.
tum in Gnom. lib. propoſ. 35. in ſcholio, inſeruiunt Tabellæ, quæ ſunt partim in Sphæra eius, par-
tim
in noua deſcript.
partim in Tabulis ſeorſim editis pro habẽdis arcubus, & temporibus ſemidiur-
nis
.
ſinus autem recti, & verſi eadem opera commodè habentur ex Magno Canone Magini. In hoc
igitur
apparatu parauimus, omnes terminos neceſſarios ad operandum per regulam auream ſecundũ
ſuperiorem
analogiam, vt altitudines Solis in quauis hora dati paralelli per calculum indagemus.
in
qua
analogia primus terminus eſt ſinus totus ſaltem 100,000.
qui ſemper idem manet in caiculo om-
nium
horarum atq;
in omni paralello. Secundus terminus eſt ſinus verſus diſtantiæ illius horæ pro-
prius
pro qua c lculus inſtituitur, qui in apparatu ſcribitur è regione ſuæ horæ:
quare hic variatur in
ſingulis
horis.
ij tamen qui reſpondent horis . reſpondent etiam totidem horis . quare ijde dua-
bus
horis reſpondent.
Tertius terminus eſt ſemiſſis aggregati ex ſinubus rectis altit. & depreſſionis
meridianæ
, qui cum primo termino ſemper idem manet in duobus oppoſitis paralellis.
Multipli-
candus
eſt igitur ſinus verſus horæ aſſumptæ in prædictam ſemiſſem:
productum autem diuidendum
per
ſinum totum:
& quotiens inuentus, qui eſt quartus terminus huius analogiæ, demendus eſt ex ſi-
nu
recto altitudinis meridianæ;
nam relictum erit ſinus altitudinis quæſitæ. exe plo ſoquent@ res
melius
percipietur.
Sit v. g. calculanda altit. 23. horæ (ab ea enim vt ordine procedamus incipendum eſt.) in aſſumpto
22Exemplũ
calculi

horæ
23.
paralello .
datæ latit. gr. 44. Duco igitur ſinum verſum 117,078,. in ſemiſſem aggregati 65,967.
verum quia valdè tædioſum, laborioſum, pluribuſq; erroribus obnoxium eſſet pro ſingulis 24. noris
huiuſmodi
multi plicationes iterare (in duobus enim oppoſitis paralellis ſunt 24 horæ) v@em@r miri-
fica
, atque compendioſa hac induſtria, qua ſine labore multiplicationis, magna cum voluptate, fru-
ctum
illius capiemus.
I Parentur igitur circiter 20. regulæ ſeu tabellę ex ligno, quales apparatus oſtendit ad dexteram.
33Induſtria
mirifica

in
multi-
pl
.
earum ſuperior ſuperficies ſit palimpſeſtus, ſeu deletiua, vt inſeruire poſſit pro alils etiam paralellis.
earum aliæ notentur nota 1. aliæ 2. aliæ 3. aliæ o, & c. quæ notæ nunquam delendę ſunt. his paratis ac-
cedo
ad multiplicationem hoc modo;
ſcribo ſinum verſum prædictum ſub ſemiſie aggregati, vti vi-
des
in Apparatu;
& quia prima figura multiplicans eſt 8. ideo accipio regulam iam prænotatam figu-
ra
eadem 8.
quam pono ſub numero multiplicante; vt vides in exemplo apparatus. Duco igitur 8. in
ſingulas
figuras ſemiſſis (omitto tamen fractionem {1/2}.
quæ tamen non eſt omittenda quotieſcunque
44Quando
fractio

non
ſit
omitten-
da
.
dimidium ſinus verſi habet plures figuras quinque) excipiendo in tabella 8.
productum huius multi-
plicationis
, ſcilicet 527,736.
deinde vtor probatione per 9. quæ c tiſſimè perficitur: præſertim quia
figura
6.
quæ re nanet ex dimidio aggregati, ſemper eadem manet per vtrumque paralellum decuſ-
ſato
deinde 8.
aſſumo ſequentem figuram 7. & pariter tabellam 7 pono ſub priore tabella 8. eo ſitu
quem
vides in formula Apparatus;
atque in ea excipio multiplicationem 7. in totam ſemiſſem, cum
probatione
per 9.
Similiter decuſſata figura 7. quia ſequens figura eſt o. ſuppono tabellam 0. duabus
præcedentibus
, in quo deſcribo productum ex multipſicationeo.
in ſemiſſem. Idem facio cum ſe-
quenti
7.
& altera regula 7. ſed abſq; nouo labore multiplicandi deſcribo in ea productum prioris 7.
Tandem propter binas 1, 1,. ſuppono alijs duas regulas 1, 1,. & in vtraque deſcribo ipſam ſemiſſem
aggregati
, quia 1,.
ducta in quemuis numerum, eundem numerum producit. poſtremo ex omnibus
hiſce
multiplicationibus fit ſumma;
vna cum probatione per 9 quo facto tabellas hiſce productis in-
ſcriptas
ad partes ſeruo, erunt enim vſui, &
patebit.
2 Abſoluta hac prima multiplicatione, quæ eſt ſecundi termini analogiæ in tertium; diuiden-
55Diuiſio
facillima
dus eſt productus, ſumma ſcilicet prædicta per primum tern inum, ideſt, per ſinum totum, 100, 000.
quę diuiſio abſque vllo labore fit demendo a numero diuidendo tot figuras ad dexteram ſitas, quot
ſunt
cifræ in ſinu toto, ſcilicet quinq;
vt factum vides in formula apparatus. Quotiens autem hui@s
diuiſionis
erit reliquas numerus 77, 232.
& quartus terminus analogiæ inuentus per auream regulam
quam
quotiens ſeruandus eſt quando hora .
habet aliam horam ſib in , reſpondentem. poſtea hic
quartus
terminus detrahendus eſt ex ſinu altitudinis meridianæ 93, 667.
nam reliquus 16, 435. erit
ſinus
altitudinis horæ 23.
. Igitur in Tabula ſinuum reperio hunc reliquum numerum (aut @altem
ei
propinquiorem) cui in eadem tabula competunt gr.
9. 28. altitudo ſcilicet Solis quæſita hora 23.
in
.
quam altitudinem ſcribo in apparatu è regione horæ 23.
3 Deinde ſimiliter multiplico ſinum verſum horę 22, in eandẽ ſemiſſem, & quoniam prima ſigu-
66Calculus
her@
, 22.
ra multiplicans eſt 4.
& tabella 4. adhuc vacua eſt, eam propterea accipio, ponoq; ſub numeris mul-
ti
plicandis, eorumq;
multiplicationem excipio in eadem tabella 4. adhibita probatione per 9. de-
inde
volens multiplicare per ſecundam figuram, quę eſſe 99.
accipio tabellam 9. pariter vacuam, atq;
28223DEHOROLOGIIS. in ea ſcribo productum. poſtea eadem ratione propter tertiam figuram 9. tranſeribo eundem produ-
ctum
ſine noua multiplicatione deinde propter quartam figuram o.
accipio tabellam o. iam cifris no-
tatam
, eamque præcedentibus ſuppono.
tandem ob vltimam 9. aliam tabellam 9. inſcribo eodem
producto
, quo aliæ duæ 9.
eamque ſuo loco cæteris appono. ex quibus omnibus fit ſumma cum pro-
batione
per 9.
quę ſumma diuiditur vt ſupra per 100,000, abiectis quinq; figuris dexteris, & Quotiens
hinc
proueniens detractus ex ſinu recto altit.
meridianę relinquat ſinum rectũ altitudinis hor. 22. cui
in
Tabula finuum dantur gra.
19. 40′. quos ideo ſcribo è regione horæ 22. in Apparatu. tabellas ve-
ſeorſum repono.
Quotientem hunc ſeruare non eſſe opus ex dictis ſuperius.
4 Iam multiplicandus eſt ſinus verſus horæ 21,. in eandem ſemiſsem. eius prima figura multipli-
11Calculas
horæ
21.
cans eſt 4.
ſed quia tabella 4. eſt inſcripta, eam ſine vllollabore multiplicationis pono ſub numeris
multiplicandis
, deinde propter ſecundam figuram 2.
cuius tabella adhuc vacua eſt multiplico ſemiſ-
ſe
per 2.
excipiendo in tabella 2. productum ſimiliter facio cum duabus figuris duabus 5, 5,. & dua-
bus
tabellis 5, 5,.
& idem cum ſigura 6,. ſcribendo in tabula 6. & c. facta poſtea ſumma, eaque diuiſa
per
ſinum totum, &
quotiente demptio ex ſinu altitudinis meridie, reliquus ſinus ex hibebit in tabula
ſinuum
altitudinem horæ 21.
ſcilicet gr. 30. 18,. quos è directo horæ 21. in apparatu ſcribo, neque eſt
opus
ſeruare hunc quotientem.
5 Iam per multiplicationem ſinus verſi horæ 20. nihil ferè laborandum eſt, cum omnes eius figu-
22Her@ 20. habeant ſuam multiplicationem in tabellis ſibi cognominibus.
ſolius figuræ 4. erit bis repetenda
multiplicatio
, quare eius ſuperior multiplicatio tranſcribenda erit in noua tabella 4.
atque hoc mo-
do
procedendo habebis citò omnes multiplicationes in tabellis, vnde etiam earum ſummam, &
diui-
ſionem
, &
quotientem nunc ſeruandum, & detrahendum ex ſinu altitudinis meridianæ, atq; hinc re-
liquum
ſinum, qui in tabula ſinuum dabit altitudinem horæ 20.
atq; eodem modo agendum eſt in cæ-
teris
horis.
Hic quotiens ſeruandus eſt, quoties oritur ex calculo alicuius horæ . vel alius paralelli, quæ ha-
33Quando
quotiens

ſeruãdus

ſit
.
beat eundem ſinum verſum cum hora oppoſiti paralelli, v.
g. . vti nunc eſt hora 20 . reſpectu ho-
16.
. quia mihi quotientem inſeruiunt etiam pro horis oppoſiti paralelli, vti nunc .
De Paralello oppoſito, qui est Capricorni.
1 IAm pro oppoſito paralello . parum laboris ſupereſt; ſunt enim omnia ferè huius paralelli com-
44Portio
noctur-
na
,
æqualis

eſt
diur-
oppo-
ſitipa-
ralelli

, &c.
permu-
tatim
.
munia cum paralello .
ſed inuerſa, & commutata. ſic altitudo meridiana vnius eſt deprefſio
meridiana
alterius, &
viceuerſa. quare erit eadem ſemiſſis aggregati ex ſinubus earum, vt apparet in
apparatu
.
ſim iliter tempus nocturnum illlus eſt diurnum huius, & c. pręterea diſtantię horarum diur-
narum
in .
ſunt æquales totidem diſtantijs in . quod inde patet quia portio diurna . eſt æqualis
portioni
nocturnæ .
ſed media nox in . eſt hora 4. 21,. meridies quoque in . eſt hora 16. 21,.
quare tantum diſtat à meridiano nocturno 4. hora noctis, quantum 16. diurna à meridiano diurno.
Quod
etiam patebit conſideranti, quod cum in .
ſit meridies hora 16. 21,. ſi ei addantur horæ 12.
quæ
intercedunt vſque ad mediam noctem, neceſiariò hora proximè præcedens mediam noctem di-
ſtabit
min.
21. à meridiano nocturno: Quare quatuor horæ antemerinocturnæ tantum ſingulæ di-
ſtabunt
à meridiano nocturno, &
inſeriori, quantum aliæ quatuor diurnæ proximè meridiem præ
cedentes
diſtantà meridiano diurno, &
ſuperiori: igitur diſtantiæ nocturnarum horarum 1, 2, 3, 4,.
æquales
erunt diſtantijs diurnarum 13.
14. 15. 16 & conſequenter reliquarum pomerinocturnarum
5
, 6, 7, 8,.
diſtantię æquales erunt diſtantijs diurnarum 17, 18, 19, 20,. Præterea conſiderandum, quod
cum
portio nocturna .
ſit eadem cum portione diurna ſi illa transferatur in locum huius, ita vt
pars
antemerinocturna .
euadat pomeridiana ; pars vero pomerinocturna . euadat antemeri-
diana
, erunt horarum appellationes incipiendo ab occaſu in , 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8,.
in horas
24
, 22, 21, 20, 19, 18, 17, 16.
& habebimus arcum diurnum Capricorni ipſiſſimum, & c. ac propterea
(vti dictum eſt) earum diſtantiæ eædem erunt cum diſtantijs totidem horarum Cancri.
qua de cau-
ſa
has horas .
ſcripſimus in Apparatu è regione illarum horarum , quæ æqualiter cum illis diſtãt
à
meridie.
2 Vnde ſequitur horas Capricorni habere præterea eaſdem ſinus verſos diſtantiarum cum præ-
dictis
horis Cancri:
& conſequenter ex ductu eorum in ſemiſſem aggregati fore idem productum, &
eundem
quotientem ex eius diuiſionem per ſinum totum.
qui quotiens detrahendus eſt ex ſinu alti-
tudinis
meridianæ Capricorni, qui eſt 38, 268.
qui cum differat à ſinu altitudinis meridianæ Cancri
relinquet
neceſſariò alium numerum, qui reliquus numerus erit ſinus altitudinis horæ ſibi compe-
tentis
.
cum vero hi quotientes ſint in Cancro ſeruati (vt monuimus) ijs nunc abſque vllo multipli-
candi
, aut diuidendi labore vtemur.
hoc compendio altitudines horarum in . quas in Apparatu vi-
des
, inuenimus.
3 Abſoluo calculo delendæ ſunt tabellarum multiplicationes, vt ſequentibus duobus oppoſitis
paralellis
inſeruire poſſint.
quorum vnus eſſe per gra. 15. 0′ . alter vero ei oppoſitus per gra. 15. 0′
.
in quibus eadem methodo cum ſuperioribus calculandum eſt, ideſt, prius pro boreali, poſtea per
auſtrali
.
4 Aliud compendium ex vſu erit, ſi inter paralellos calculandos, aſſumamus paralellos arcuum
55Aliudcõ
pendi
{us}.
28324TRACTATVS diurnorum horarum integrarum, ſicuti factum eſt in conſtruenda Tabula ad latit. 44 {1/2}. tum quia per
eos
exactius horologia conficiuntur, tum quia dimidio labore minus, quam in alijs computandum
eſt
;
ſatis eſt enim computare pro horis pomeridianis, quia earum diſtantiæ a meridie æquales ſunt
diſtantijs
à meridie horarum antemeridianarum;
quare, & cætera erunt æqualia, ſcilicet ſinus verſi,
&
altitudines (vti vſus docebit.) Aequatoris calculatio eſſe omnium facillima, tum quia nullum
habet
oppoſitum paralellum, tum quia computandum eſt per horis paucioris, quam in alijs.
5 Tandem ex omnibus Apparatibus omnium paralellorum tranſcribendæ ſunt altitudines, &
Annum
, &
c. in propriam Tabulam, quæ euadat ſimilis noſtræ ſuperiori ad lat. 44 {1/2}.
6 Alij conſtrũnt has tabulas ex paralellis tranſeuntibus per ſingulas decurias graduum Zodiaci@,
11Aliata-
bul@
.
v.
g. per gr. 20. 0′. . per grad. 10. 0′. . per grad. 20. 0. . per grad. 0. 0. & ſic vſq; ad finem.
7 Monitos volo Tyrones, ne ob multa, ac varia errata, quæ in hiſce calculis contingere ſolent,
animum
deſpondeant, nam labor omnia vincit improbus.
neq; nimis ſuis fidant operationibus, ſed
eas
conferant cum virorum doctorum ealculis ſeu Tabulis, quæ paſſim editæ reperiuntur:
præterea
vſus
ſuarum tabularum in deſcribendis horologijs propria errata detegere ſolet.
LAVSDEO:
284 140[Figure 140] 141[Figure 141]
285 142[Figure 142]
286 143[Figure 143]
287 144[Figure 144]
288 145[Figure 145]
289 146[Figure 146]
290
[Empty page]
291
[Empty page]
292
Apparatus ad calculandas altit ſingularum horarum aboccaſu
in
vtroque Tropico ad latit. 44.
11
# H. # M.
# 24 # 0
Tempus
ſemidiurnum in tropico . # 7 # 18
Diurnum
verò # 15 # 39
Quare
eius meridies # 16 # 21
Ortus
Solis erit # 8 # 42
Quare
tempus diurnum in tropico . erit # 8 # 42
Meridies
autem in tropico . erit # 19 # 39
### Arcus ſemidiurnus, ſeu diſ@a@a hor. 24. à meridie in trop. Cancri eſt gr. 114. 50″
Quare
cæterarum diſtantiæ à meridie erunt ſequentes.
22
Horæ
in \\ trop. . # Horæ in \\ trop. . # ## Diſtantię \\ à meridie. # Har. diſ@ã. \\ ſinus verſi. # ## Altit. hor. in trop. . # ## Altit. hor. \\ in trop .
# # G. # M. # # G. # M. # G. # M.
# 24 # 114 # 50 # 117,078 # 9 # 28 # 5 # 55
# 23 # 99 # 50 # 90,994 # 19 # 40 # 13 # 16
# 22 # 84 # 50 # 65,524 # 30 # 18 # 18 # 46
Ort
. 15. 18′ # 21 # 59 # 50 # 42,404 # 41 # 4 # 21 # 54
16
# 20 # 54 # 50 # 23,208 # 51 # 35 # 22 # 20
17
# 19 # 39 # 50 # 9,246 # 61 # 7 # 20 # 1
18
# 18 # 24 # 50 # 1,469 # 62 # 58 # 15 # 13
19
# 17 # 9 # 50 # 406 # 69 # 4 # 8 # 22
Mer
. 19. 39′ # Mer. 16. 21′ # 5 # 10 # 6,130 # 13 # 40
20
# 15 # 20 # 10 # 18,251 # 54 # 43
21
# 14 # 35 # 10 # 39,944 # 44 # 24
22
# 13 # 50 # 10 # 58,001 # 33 # 39
23
# 12 # 65 # 10 # 82,921 # 22 # 56
# 11 # 80 # 10 # 109,005 # 12 # 33
# 10 # 95 # 10 # 117,651 # 2 # 50
# 9 # 110 # 10
# Ort. 8. 42′
33
## Complementum latitudinis eſt gr. 46. 0′.
## Tropicorum declinatio gr. 23. 30.
Quare
altitudo meridiana . # erit gr. 69.30-93,667. eius ſinus rectus
Depreſſio
autem meridiana .
Et
depreſſio meridiana . # erit gr. 22. 30-38,268, eius ſinus rectus.
Altera
verò meridiana .
44
Aggregatum
ex # 131,935. ſinubus rectis.
Semiſſis
aggregati # 65967 {1/2}.
Sinus
vero nor. 23. # 117078.
8
# 527,736
7
# 461,769
0
# 000000
7
# 461769
1
# 65967
1
# 65967
# 77332 ſumma.
## Quotiens, & quartus terminus.
147[Figure 147]55
Subtractio
# 93,667. # ſinus rectus altit. merid. à quo
# 77,232. # quartus terminus ſubtrahitur.
66
Horæabocc
. # Sinus \\ recti.
1
# 65,967
1
# 65,967
2
# 131,934
3

4
# 263,868
4
# 263,868
5
# 329,835
5
# 329,835
6
# 395,802
6

7
# 461,769
7
# 461,769
8
# 527,736
9
# 593,703
9
# 593,703
0
# 593,703
0
# 000,000
293
[Empty page]
294
[Empty page]
295
Tabula altitudinum Solis ſupra horizontem latit. ſeu altit. Poli 44 {1/2} pro horis ab ortu, & ab occaſu in paralellis Signorum infraſcriptis.
11
########## Horæ abortu. # ## 1 # ## 2 # ## 3 # ## 4 # ## 5 # ## 6 # ## 7 # ## 8 # ## 9 # ## 10 # ## 11 # ## 12 # ## 13 # ## 14 # ## 15 # ## Altit. # ## Tẽpus # ## Tẽp. no. # ## Tẽpus # ## Tẽpus
########## Horæ ab occaſu. # ## 23 # ## 22 # ## 21 # ## 20 # ## 19 # ## 18 # ## 17 # ## 16 # ## 15 # ## 14 # ## 13 # ## 12 # ## 11 # ## 10 # ## 9 # ## merid. # ## diurnũ. # ## Ort. *** # ## ſemid. # ## merid.
M
. # D. # S. # G. # M. # M. # D. # S. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # G. # M. # H. # M. # H. # M. # H. # M. # H. # M.
NI-
# 22 # # 30 # 0 # VS. # 22 # # 0 # 0 # 9 # 21 # 19 # 28 # 29 # 59 # 40 # 41 # 51 # 6 # 60 # 34 # 67 # 23 # 68 # 39 # 63 # 33 # 54 # 48 # 44 # 38 # 33 # 59 # 23 # 21 # 13 # 2 # 3 # 22 # 69 # 0 # 15 # 22 # 8 # 38 # 7 # 41 # 16 # 19
IV-
# 6 # # 15 # 0 # IV- # 8 # # 15 # 0 # 9 # 27 # 19 # 38 # 30 # 13 # 40 # 53 # 51 # 14 # 60 # 28 # 66 # 52 # 67 # 39 # 62 # 19 # 53 # 32 # 43 # 21 # 32 # 42 # 22 # 4 # 11 # 40 # 2 # 6 # 68 # 9 # 15 # 14 # 8 # 46 # 7 # 37 # 16 # 23
VS
. # 28 # # 5 # 35 # LI- # 17 # # 24 # 25 # 9 # 39 # 19 # 56 # 30 # 35 # 41 # 14 # 51 # 25 # 60 # 17 # 65 # 58 # 65 # 58 # 60 # 17 # 51 # 25 # 41 # 14 # 30 # 35 # 19 # 56 # 9 # 39 # 0 # 0 # 66 # 47 # 15 # 0 # 9 # 0 # 7 # 30 # 16 # 30
I-
# 22 # # 0 # 0 # VS. # 24 # # 0 # 0 # 9 # 46 # 20 # 9 # 30 # 49 # 41 # 25 # 51 # 28 # 60 # 0 # 65 # 9 # 64 # 37 # 58 # 42 # 49 # 47 # 39 # 35 # 28 # 57 # 18 # 19 # 8 # 2 # # # 65 # 42 # 14 # 50 # 9 # 10 # 7 # 25 # 16 # 35
MA
# 11 # # 20 # 0 # AV- # 3 # # 10 # 0 # 10 # 7 # 20 # 38 # 31 # 19 # 41 # 47 # 51 # 27 # 59 # 13 # 63 # 9 # 61 # 32 # 55 # 8 # 46 # 7 # 35 # 54 # 25 # 16 # 14 # 38 # 4 # 21 # # # 63 # 17 # 14 # 26 # 9 # 34 # 7 # 13 # 16 # 47
S
. # 30 # # 9 # 40 # GV- # 14 # # 20 # 20 # 10 # 16 # 20 # 54 # 31 # 34 # 41 # 46 # 50 # 52 # 57 # 38 # 60 # 15 # 57 # 38 # 50 # 52 # 41 # 46 # 31 # 34 # 20 # 54 # 10 # 16 # 0 # 0 # # 60 # 15 # 14 # 0 # 10 # 0 # 7 # 0 # 17 # 0
LI-
# 21 # # 0 # 0 # ST- # 24 # # 0 # 0 # 10 # 29 # 21 # 10 # 31 # 41 # 41 # 31 # 49 # 55 # 55 # 33 # 56 # 52 # 53 # 23 # 46 # 17 # 37 # 6 # 26 # 52 # 16 # 13 # 5 # 36 # # # # # 57 # 0 # 13 # 32 # 10 # 28 # 6 # 46 # 17 # 14
RI-
# 10 # # 19 # 18 # SE- # 3 # # 10 # 42 # 10 # 37 # 21 # 17 # 31 # 31 # 40 # 47 # 47 # 19 # 52 # 30 # 52 # 30 # 47 # 19 # 40 # 47 # 31 # 31 # 21 # 17 # 10 # 37 # 0 # 0 # # # # # 53 # 4 # 13 # 0 # 11 # 0 # 6 # 30 # 17 # 30
AP-
# 2 # # 10 # 0 # PT- # 14 # # 20 # 0 # 10 # 37 # 21 # 8 # 31 # 1 # 39 # 40 # 46 # 10 # 49 # 19 # 48 # 19 # 43 # 29 # 35 # 50 # 26 # 31 # 16 # 16 # 5 # 38 # # # # # # # 49 # 28 # 12 # 32 # 11 # 28 # 6 # 16 # 17 # 44
IVS
. # 21 # # 0 # 0 # EM. # 24 # # 0 # 0 # 10 # 38 # 20 # 53 # 30 # 17 # 38 # 9 # 43 # 33 # 45 # 30 # 43 # 33 # 38 # 9 # 30 # 17 # 20 # 53 # 10 # 38 # 0 # 0 # # # # # # # 45 # 30 # 12 # 0 # 12 # 0 # 6 # 0 # 18 # 0
RT-
# 11 # # 20 # 0 # OC- # 4 # # 10 # 0 # 10 # 23 # 20 # 18 # 29 # 6 # 36 # 8 # 40 # 30 # 41 # 25 # 38 # 42 # 32 # 54 # 24 # 52 # 15 # 26 # 5 # 11 # # # # # # # # # 41 # 32 # 11 # 28 # 12 # 32 # 5 # 44 # 18 # 16
MA
# 2 # # 10 # 42 # TO # 13 # # 19 # 18 # 10 # 16 # 19 # 46 # 27 # 57 # 34 # 7 # 37 # 30 # 37 # 30 # 34 # 7 # 27 # 57 # 19 # 46 # 10 # 16 # 0 # 0 # # # # # # # # # 37 # 56 # 11 # 0 # 13 # 0 # 5 # 30 # 18 # 30
BR
. # 19 # # 0 # 0 # BER. # 24 # *** # 0 # 0 # 9 # 56 # 18 # 53 # 26 # 18 # 31 # 33 # 33 # 55 # 33 # 2 # 29 # 3 # 22 # 32 # 14 # 13 # 4 # 41 # # # # # # # # # # # 34 # 0 # 10 # 28 # 13 # 32 # 5 # 14 # 18 # 46
FE-
# 9 # # 20 # 20 # NO- # 3 # # 9 # 40 # 9 # 35 # 18 # 1 # 24 # 46 # 29 # 12 # 30 # 45 # 29 # 12 # 24 # 46 # 18 # 1 # 9 # 35 # 0 # 0 # # # # # # # # # # # 30 # 45 # 10 # 0 # 14 # 0 # 5 # 0 # 19 # 0
IVS
. # 30 # # 10 # 0 # VE- # 13 # # # 20 # 0 # 9 # 7 # 17 # 1 # 23 # 6 # 27 # 18 # 27 # 59 # 25 # 32 # 20 # 44 # 13 # 47 # 5 # 15 # # # # # # # # # # # # # 27 # 43 # 9 # 34 # 14 # 26 # 4 # 47 # 19 # 13
AR-
# 21 # # 0 # 0 # M- # 23 # # 0 # 0 # 8 # 49 # 16 # 14 # 21 # 44 # 24 # 48 # 25 # 3 # 22 # 27 # 17 # 21 # 10 # 14 # 1 # 36 # # # # # # # # # # # # # 25 # 18 # 9 # 10 # 14 # 50 # 4 # 35 # 19 # 25
NV-
# 15 # # 24 # 25 # BER. # 29 # # 5 # 35 # 8 # 38 # 15 # 50 # 21 # 5 # 23 # 52 # 23 # 52 # 21 # 5 # # 15 # 50 # 8 # 38 # 0 # 0 # # # # # # # # # # # # # 24 # 13 # 9 # 0 # 15 # 0 # 4 # 30 # 19 # 30
IA-
# 6 # # 15 # 0 # DE- # 8 # # 15 # 0 # 8 # 26 # 15 # 20 # 20 # 13 # 22 # 29 # 22 # 19 # 19 # 17 # 13 # 53 # 6 # 35 # # # # # # # # # # # # # # # 22 # 51 # 8 # 46 # 15 # 14 # 4 # 23 # 19 # 37
BER
. # 22 # # 30 # 0 # CEM # 22 # # 30 # 0 # 8 # 15 # 14 # 58 # 19 # 39 # 21 # 55 # 21 # 21 # 18 # 10 # 12 # 40 # 5 # 20 # # # # # # # # # # # # # # # 22 # 0 # 8 # 38 # 15 # 22 # 4 # 19 # 19 # 41
# # # # # # # # # ###### Altitudines pomeridianæ. ###### Altitudo antemeridianæ.
1
# 2 # 3 # ## 4 # 5 # 6 # 7 # ## 8 # ## 9 # ## 10
296
[Empty page]
297
[Empty page]
298
[Empty page]
299
[Empty page]
300
[Empty page]