Aristoteles; Strato Lampsacenus; Theophrastus, De coloribvs libellvs [coloribus libellus], 1548

Bibliographic information

Author: Aristoteles; Strato Lampsacenus; Theophrastus
Title: De coloribvs libellvs [coloribus libellus]
Year: 1548
City: Florentia
Publisher: Torrentinus
Number of Pages: 197 S., [1 Bl.]

Permanent URL

Document ID: MPIWG:ZRN0SN3U
Permanent URL: http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/MPIWG:ZRN0SN3U

Copyright information

Copyright: Max Planck Institute for the History of Science (unless stated otherwise)
License: CC-BY-SA (unless stated otherwise)
Table of contents
1. Page: 0
2. DECOLORI BVS LIBELLVS, A' SIMONE PORTIO NEAPOLITANO LATI- nitate donatus, & commentarijs illuſtratus: vnà cum eiuſdem præfatione, qua Coloris natur am de-clar at. FLORENTIAE Ex officina Laurentii Torrentini. M D XLVIII. Cum Summi Pontificis, Caroli V. Imp. & Ducis Florentinorum Priuilegio. Page: 7
3. Coſmo Medici Flo- RENTINORVM Principi Magnanimo, Simon Portius. S. Page: 9
4. LVM DE COLORIBVS, DE NATVRA COLORIS. Page: 11
5. CAP. I. Page: 29
6. DE COLORIBVS MEDIIS, SIVE MIXTIS. CAP. II. Page: 56
7. DE COLORVM INFINITATE CAP. III. Page: 80
8. DE COLORIBVS ARTIFICIALIBVS CAP. IIII. Page: 105
9. DE MVTATIONE COLORVM EX CONCOCTIONE. CAP. V. Page: 114
10. DE COLORE PILO. RVM, PENNARVM, ET CVTVM. CAP. VI. Page: 157
11. Τέλος {τῶν} \`ὧ {χρ}ω{μά}{τω}ν. Page: 199
12. FINIS. Page: 206
1
[Empty page]
2
[Empty page]
3
[Empty page]
4
[Empty page]
5
[Empty page]
6
[Empty page]
7
DECOLORI
BVS LIBELLVS, A'
SIMONE PORTIO
NEAPOLITANO LATI-
nitate donatus, & commentarijs
illuſtratus: vnà cum eiuſdem
præfatione, qua Coloris
natur am de-
clar at.
FLORENTIAE
Ex officina Laurentii Torrentini.
M D XLVIII.
Cum Summi Pontificis, Caroli V. Imp. &
Ducis Florentinorum Priuilegio.
8
[Empty page]
9
Coſmo Medici Flo-
RENTINORVM
Principi Magnanimo, Simon
Portius. S.
CU M nuper Florentia
reuerſus, Princeps Ma-
gnanime, in Filettulanum
agrum me recepiſſem; (eſt
enim vt inquit Men ãder,
ἄρι{ςο}ς ἀρε{τῆ}ς, {καὶ} βίου δι{δά}-
{σκ}αλος ἐλ{δυ}θέρου ἀ{γρ}ος\.)
tum vt aëris Piſani, au-
tumno ferè in bonarum artium profeſſores ſæuientis
inclemẽtiam fugerem: tum vt honeſtißimo ocio, quod
ſingularis tua erga me beneuolẽtia, incredibilis hu-
manit as concedebat, fruerer: ibi meos commenta-
rios, quos mecum adduxer am, euoluerem: obtulit ſe-
ſe mihi libellus, De coloribus; quem ſuperiori anno,
illis diebus, quibus ab Acroamaticis Ariſtotelis le-
ctionibus feriari licebat, fueram leuiter interpret a-
tus. Quem ſimul at que relegiſſem, viſus eſt mihi,
quod antea ſemper, continere id, quod Philoſopho-
rum propè nullus auſus eſt aggredi. Quare non phi-
loſophiæ modò, ſed humaniorum quoque
10 ſtudioſis, quibus id argumentum placere cognoſce-
bam, rem gratam me facturum arbitratus; quan-
tum potui ſum conatus libellum commentarijs ſeriò
illustrare. À quo poterat quidem deterrere, & rei
difficultas, quam nemo, quod equidem ſciam, hacte-
nus attigit: et exẽplaria mutila, quæ præter impreſ-
ſum, duo contigit habere manu ſcripta, nec ea qui-
dem integra; quorum alterius copiam fecit Car dina
lis Rodulphus, vir in iuuanda re liter aria indefeſſus,
& mei amantißimus. Sed malui periclit ari, vt meo
exemplo alios ad eum ſuſcipiendum & interpret an-
dum inuit arem: ſtudioſis hoc tantisper gratificatus,
dum integrior codex offer atur. Reliquum eſt Prin-
ceps Illustriß. vt hunc qualemcunque conatum &
oper am nostr am boni conſulas; & eodem complecta-
ris animo, quo ego eam tibi dedico: ſi non eruditione
inſignem, grati tamen animi ſignific atione mini-
mè obſcuram, testem tuæ erga me bene-
uolentiæ et meæ perpetuæ ergate
obſeruantiæ indicem. Vale
quàm fœlicißimè ex
Filettulano
noſtro.
115PRAEFATIO IN LIBEL-
LVM DE COLORIBVS,
DE NATVRA COLORIS.
DIV multúmq; philoſophi non ignobiles, quæ-
nam coloris eſſet natura quęſiuerũt: quòd cum
A cademicorũ præcipuis, qui inter ſe in hac re
nõ parum diſsidere videntur; tum reliquis omnibus,
qui de coloribus aliquid tradiderunt, Peripateticos
obiicere viderent, quaſi coloris naturam ignoraſſent.
Porrò autem, cùm hæc diſceptatio, non minimum ad
ea quæ author libelli de coloribus, de illorum cauſis,
natura, varietatéq; diſſerit, conducere videatur; non
leuem apud eos, qui nuper Philoſophię ſacris initiati
ſunt, gratiam me initurum ſpero, ſi breuibus, antè
quàm authoris noſtri ſententiam explicemus, quid
nam ſit color, perquiſiuerimus. potiſsimum cùm hic
ſit omnium philoſophorum conſenſus, prius rei na-
turam de qua diſputandum eſt, hoc eſt ſubiectum &
materiam, vtloquũtur, eſſe cognoſcẽdam; quàm eius
affectiones & accidentia inquirantur: ſubiecti nanq;
notitiam, quam præcognitionem nominare conſue-
uerunt, exquiſitam habere debet is, qui rectè de illo
eſt ratiocinaturus. Pythagorici igitur, vt inde or-
diamur; colorem, ἐπιφάν{ει}αν, hoc eſt ſuperficiem eſſe
crediderunt, velut Ariſtoteles libro de Senſu teſtatũ
reliquit: Plato verò, colores eſſe lumina in Timæo
aſſeruit. At Ariſtoteles mediam quandam ingreſſus
viam, cenſet colorem eſſe terminum corporis, non
qua corpus eſt, (eſſet enim ſuperficies, quod Pythago
rici ſenſerunt:) ſed perlucidi, nec eius quidem inter-
minati, quòd color lumẽ eſſet, velut Platoni
126SIM. PORTII PRAEFATIO diximus. Eſt ergo color, terminus et extremitas corpo
ris perlucidi terminati. Verùm vt hęc coloris defini-
tio certior ſit, ſingula eius ſunt explicãda nomina, vt
ita demum recta ratione & via coloris naturam inue
ſtigare queamus. Corpus itaq. naturale intelligimus,
quod colores, odores, omnésq. ſenſiles affectiones re-
cipit, & quod trina illa dimenſione cõcipitur. corpus
igitur naturale colore inficitur. Sed cũ quinq. natura
lia corpora à Philoſophis numerentur, cœlũ, elemen
ta quatuor, & animalia, plantę, et metallica quę vtpo
te ex ipſis elementis conflata, naturas eorũ in plurib.
qualitatib. ſequuntur: primùm, cœlũ ab hoc corporũ
ordine ſecluditur, quod nullius coloris ſit particeps,
ſed ſolùm ſit lucidũ & diaphanũ, qua parte nõ eſt ſtel
latum. Lunęverò macula eſt luminis priuatio, aut par
tium raritas, vt alibi fuſius explicauimus. Sic Sol dici
tur albus, quòd ſit luminoſus: vel ſlauus, quòd eiuſino
di ſępius nobis appareat, ob vapores, qui flauum colo
rem viſui repręſentãt, vt author noſter docebit. Prę-
terea elemẽta, omnia quidẽ dicuntur alba, ſed tria id
ſibi vendicarunt, quia luminoſa; terra verò, quod ſit
opaca, quódq. nullũcolorẽ ſua natura ſibi aſciſcat. fit
autẽ ignis flauus, propter alienã materiam quę illi per
miſcetur: nam ſi fumus eſt tenuis et purus, flãma appa
ret albicãs. Intereſt tamẽ inter Solis albedinẽ, & elemẽ
torum. Sol. n. ſemper lucidus eſt; at elemẽta modò luci
da modo tenebricoſa cõſpiciuntur, et à Sole atq. igne
albedinẽ mutuantur. Sunt nihilominus materia lumi
nis, atq. iccirco aër et aqua perlucida, et à Gręcis διαφ{αν}ῆ
nuncupantur. Quòd autẽ ignis color, ſit lumẽ in ma-
teria peregrina, vel inde conſtat, quod noctu & inter
diu cernatur. Noctu quidẽ, quoniam eſt luminoſus;
interdiu vero, quoniã flauus, vt audies. Terra, vt
137DE COLORIBVS. ximustenebricoſa eſt, & non diapha@@a, ſed quę lucidi
tatẽ prohibeat: verùm ſua natura cum ſit expers colo-
ris, coloratur cũ miſcetur, ex ignis actione purgatur
et fit alba. cuius indicium eſt, cinis. Eſt igitur alba ſed
opaca, id eſt nõ 'tranſlucida. Sunt deniq. in miſtis, puta
animalib. plãtis & metallis, colores, quorũ naturã prę
ſenti diſputatione venamur. atq. hactenus de corpore
conſequens eſt vt eadem ratione perſpicuum explice
mus. De hoc ſatis prolixè & apertè li. primo Quęſtio
num naturalium, & ſecundo de Anima agit Alexan-
der. Verùm vt omnia paucis colligamus, ſcire licet,
perſpicuũ ſiue diaphanum, quod Gręcis δϊαφανὲσ VO-
catur; trãſlucidum, & tranſparẽs, & perlucidum Lati
nis quoq. dici poſſe: vt διαφάν*α008 perſpicuitatẽ: & hoc
dicitur vt eſt medium videndi: & vt eſt medium au-
diendi, διεχ α dicũtur, vt eſt medium odorandi aër &
aqua dioſma dicũtur ob inſitam illis vim qui pręſtare
ſingulis animę poteſtatib. officiũ poſsint. Eſt & ἐπϊφά
ν*α Gręcis quãſuperficiẽ nominare priſcis libuit, qua
ſi ſit ſuperna facies. Cùm autẽ hęc ἀπὸτ{οῦ} φ{αί}νομ{αι} dedu
cantur, quod eſt appareo, omnia apparentiam vt ita
dicam, quandam nobis denotabunt. verùm quoniam
quędam apparẽt ſuprà & in profundo, quędam ſuprà
tantũ: ea quę tranſparent, & vndiq. perlucent, vt tam
ſumma et ſuperna pars, quam ima & intima conſpi-
ciatur, proprie διαφανῆ, & perſpicua nominantur. eave
rò, quorum extrema tantũ apparent, non quę ſunt in
profundo ἐπιφανῆ dici poſſunt, quorũ. s. ἐπιφάν*α id eſt
ſuperficies conſpicitur. His tamen cõmune nomẽ eſt
{δι}αφάν*α, id eſt perſpicuitas, etſi vniuocum & σ{υν}ώ{νυ}μο008
appellari nequit. cõuenit. n. tum primò et verè perſpi-
cuis, quę ſecundũ ſe tota apparent; tum iis, quę ſecun-
dum extremã partem ſunt perſpicua. Huic
148SIM. PORTII PRAEFATIO quid philoſophi ſignificare velint, cùm dicunt, quòd
perſpicuitas ſit communis natura omnibus corpori-
bus: innuunt. n. quòd omnia corpora tam miſta quam
ſimplicia appareãt: non quidem quòd eadem ſit appa-
rentiæ ratio ignis, aëris, aquæ, & plantæ aut animalis:
ſed quòd omnia corpora participent hoc, ſcilicet ap-
parere. Porrò autem quæ apparent, veluti diximus,
alia cernũtur in extremo et profundo: alia in extremo
tantũ; cùm in profundo ſint opaca, & minimè oculis
peruia. Ex hoc quoque cognoſci videtur, quare quæ
ſunt tranſparentia, non modò ipſa videantur, verùm
etiam media ſint, quib. alia cernantur: qualia ſunt aër,
aqua, vitrum, & iis ſimilia. quæ verò à nobis in ſuper
ficie conſpiciantur, nequeant eſſe viſus intermedia,
quòd opaca ſint in profundo. Quocirca Philoſophus
libro ſecundo de Anima, & libro de Senſu, corpus
tranſparens, vocat διαφανὲσ ἀόριςον, quod eſt perſpicuũ
interminatum, quoniam nullum certum obtineat co
lorem, ſed habeat omnes in potentia, quoniam vni-
uerſi per ipſum videri poſſunt. Corpus verò, quod
non vndique perlucet appellat ὁρι{στ}ὸν, quod eſt termi-
natum; quòd in extremo certum colorem ab ipſa mi-
ſtione, vel aliqua alia alteratione ſortiatur. atque hæc
ſatis ſint de perſpicuo. Supereſt vt dicamus, quid ſit
lumen: quod cum tribus comparari poteſt, nempe
cum ſubiecto, cui ineſt primò, atq; ita dicitur actus
diaphani interminati, quòd gerat vicem coloris. Con
fertur deinde cum diaphano interminato, ſub hac
conditione, quòd ipſum per lumen appareat, & videa
tur. atque iccirco per lucidum interminatum, non di-
citur actu perſpicuum abſente lumine, verùm tene-
bræ & obſcuritas, atque hoc ipſum innuit Ariſtote-
les, vbi inquit, aërem, eſſe materiam; ac lumen,
159DE COLORIBVS. mam: tenebras verò, priuationem. Eſt igitur lumen,
actus diaphani interminati. Quòd ſi adferas corpus
ſua natura, & actu lucidum, Solem inquã & ignem:
id non erit materia luminis, ſed potius affectio natu-
ralis erit lumen. At nos in præſentia loquimur de
diaphano, quod nunc lumen, nunc tenebras recipiat:
nec ſua natura lumen obtineat, cuiuſmodi eſt aër,
aqua, vitrum, & ſimilia, in quibus lumẽ eſt veluti co
lor peregrinuslicet non verè nominetur, ſed ſecun-
dum ſimilitudinem dicetur lumen color: ſimili ratio-
ne lumen dicitur color ignis, quoniam ipſe conſpi-
citur. atque eam ob rem Philoſophus lumen & tene
bras, ita ad diaphanum interminatum ſe habere aſſe-
ruit; vt album & nigrum, ad corpora. Cum igitur lu-
men conſideratur vt habitudo, quam habet cum cor
pore, à quo emicat, puta cum Sole, aut igne; illius nõ
dicetur actus, ſed naturalis affectio; quo modo Am-
monius, & Græci conplures, ſubſtantias conſueue-
runt appellare naturales affectiones. Si verò lumen
accipitur vt habitudo quam habet cum corpore dia-
phano; dicitur actus, quo perſpicuum fit actu tranſlu
cidum. Poſtremò & tertio, ſi contemplamur ipſum
vt eſt habitudo ad colores corporibus terminatis in
hærentes, appellabimus non actum primum, ſed po-
ſtremam perfectionem, & facultatem, qua mouere
diaphanum & viſum poteſt. Itaque planè perſpicere
licet, lumem vt viſibile, coloris ſortiri rationem: vt
verò per ipſum alia cernuntur, dici facultatem viſio-
nis & ſenſus actiuam. Quare perbellè Ariſtoteles, li-
bro tertio de Anima, intellectum agentem compara
uit lumini. eſt enim intellectus agens, & intelligibi-
lis, & principium intelligendi ſine mutatione non ſe
cus quàm lumem eſt viſibile maximum, &
1610SIM. PORTII PRAEFATIO pium videndi citra mutationem rerum viſibilium;
quippe quod ſola ſua præſentia corpus apparere fa-
cit, & tale qualis eſt ſua cum corpore habitudo. Atq.
de lumine hactenus. Sed hæc paulò poſt prolixius
explicabuntur. His ita præacceptis, propius iam ad
coloris naturam eſt accedendum: vbi primùm ſe of-
fert Pythagoræ opinio inſpicienda, qui colorem ſen
ſit eſſe ſuperficiem. ídque optima mehercle ratione,
veluti dem onſtrabimus. Nulla enim eſt ἐπιφάν{ει}κ & ſu
perſicies, abſente colore. color igitur eſt ſuperſicies.
nam illud dicitur eſſe alteri idem, quando eo perem-
pto reliquum quoque perimitur. at perempto colo-
re, non eſt amplius ſuperſicies, ergo idem eſt color
quod ſuperficies. Aſſumptum eſt Philoſophi, quarto
Metaphyſ. vbi contra antiquos demonſtrat, vnum
& ens idem eſſe, quoniam vna generatione oriun-
tur, & eadem corruptione abolentur. quod ipſum
de colore & ſuperficie aſſerere licet. Quòd ſi proter-
uias, rem haud ita ſe habere; in manifeſtiſsimum la-
beris incommodum, cogerís que fateri, rem apparere
citra colorem: cùm nihil planè ſine colore aut lumine
cõſpiciatur. Quòd ſi inſtabis, lumine videri, et non co
lore: maiori incõmodo irretieris, quòd ſcilicet ſit cor
pus interminatũ. at poſita ſuperficie, ponitur et termi
nus. terminatũ igitur corpus videri non poteſt, niſi co
loretur. Adhęc color eſt extremitas, ergo indiuiſibilis
quòd ſi eſt diuiſibilis, nec eſt linea, vel corpus, fatendũ
eſt, eſſe ſuperficiem. Pręterea per ἐπιφάν*α008 corpus ap
paret & ſentitur viſu per colorem apparet & ſentitur
viſu, igitur color eſt ἐπιφάν*α id erat Pytha. placitum.
Quare cum his atq. ſimilib. aſtrui poſsit, ſuperficiem
eſſe colorem: Nunc videndum eſt, qua ratione aſſeue
rare queamus, colorem eſſe lumen. at q. hæc ſit
1711DE COLORIBVS. prima, quod eſt cauſa videndi, eſt lumen: color eſt id
quo res apparent; igitur eſt lumen. Præterea, lumen
qualitate coloris videtur, igitur eſt lucẽs color. quod
aperte in parietibus cognoſcitur, in quos per virides
plantas lumen incidit. virides enim & ipſi apparent.
Rurſus, color, ex Philoſophi ſententia, eſt extremitas
perſpicui, ergo lucens; alioqui perſpicuitatem immi-
nueret, fierétq. ipſo colore inuiſibilis. Ad hæc, lumen
eſt de eſſentia coloris, ergo lumen eſt color. nam quæ
rei eſſentiam ingrediuntur, de illa in recta prædica-
tione dicuntur, vt patet exemplo animalis & ratio-
nalis. Deinde, Alexander libro primo de Anima, capi
te quo tractat quæ ſint ſenſibilia per ſe, & quæ per ac
cidens, inquit colorem corpora tunc ſolùm habere,
cum illuſtrantur. quare ſi colores prodeunt à lumine,
& illo abeunte, non amplius illa dicentur colorata;
ſequitur, quòd colorum eſſentia in lumine conſiſtat,
& ab ipſo profiſciſcatur. Deníq. idem libro ſecundo
de Anima, & in Quæſtionib. naturalibus aſſerit, per-
ſpicuitatem, eſſe materiam colorum. at ſuperficies eſt
materia & ſubiectum primum. ergo idem eſt ſuper-
ficies & perſpicuitas; quod apud Alexandrum, cę-
teróſque eſt abſurdiſsimum. Atque huiuſmodi fe-
rè ſunt, quæ de natura coloris in dubium vocantur.
Sed tempus eſt, vt ad Platonem, & reliquos. venia-
mus. Plato in Timæo, ait colorem eſſe flammulam,
ſic inquiens: χρόασ ἐκαλέαꝗ̃ φλόγα {τῶν} σωμάτων ἑκά-
{στ}ων ἀποῤῥέοναν, ὄψ{ει}σύμμεꝑα μόρϊα ἔχουαν {πρ}ὸσ {αἴ}{σθη}σιν:
quod eſt, colores vocauimus flammam quandam,
quę à ſingulis corporibus emanat, & partes habet vi-
ſui ad ſentiendum accommodatas. hactenus Plato.
Cæterum vrbaniores quidam hos non lumina, ſed lu
minalia vocare maluerunt: q uod & ipſum rectum
1812SIM. PORTII PRAEFATIO titur ſenſum. Non eſt tamen diſsimulanda cauſa, ob
quam Plato dixit, defluere & emanare à ſingulis par-
tibus noſtri corporis: potiſsimum quòd corpus no-
ſtrum quatuor conſtet elementis, quorum potior
pars eſt terra: à qua, cùm ſit tenebricoſa, difficile erit
inuenire, quomodo lumen emanet. Ad hæc, termi-
nus principii rationem habet. quare cùm terminus
vel extremitas, ſit veluti ſuperſicies, reſpectu corpo-
ris; eáque apud Platonem, vt tertio de Cœlo diſputa
tum aliquando à nobis fuit, ſit corporis principium;
(ex ſuperficiebus enim conflantur corpora, non au-
tem contra.) nequaquam è corpore ſuperficies, ſed
iure optimo ex ſuperficiebus corpus emanare debet.
Epicurus verò cùm poſuerit corpuſcula indiuidua,
quæ ἀτόμ{ου}σ vocant, rerum eſſe exordia, ſtatuit perin-
de ac Democritus, colores non eſſe in compoſitis ex
ipſis principiis, hoc eſt atomis, adeo vt colores ex non
coloratis generarentur. Alii verò qui in elementis co
lores conſtituebant, affirmabant colores fieri ex re-
bus coloratis: quo pacto autem in elementis ſunt po
nendi, & author noſter ſignificat, & nos declarabi-
mus. Cæterùm, vt quid in re adeò obſcura & contro-
uerſa, ſentiendum ſit, noſtro quidem iudicio, expli-
cemus; Primùm ſcire conuenit, in coloribus, ſicut in
reliquis qualitatibus, tria eſſe cognoſcenda, ſubie-
ctum, habitum, & opus, ſiue functionem malis appel
lare. atque hæc qualitas, ſi functiones reſpiciat, facul-
tas nuncupatur; ſi ſubiectum, habitus, & forma: ſi fue
rit aliquid in ipſis rebus, qualitas dicitur, vt caliditas,
humiditas, & cætera. Color igitur cum ſit qualitas,
proprium habet ſubiectum; & functionem, mouen-
di ſcilicet viſum; eſt\/q. qualitas. Deinde, vt quippiam
ſit alicui formæ ſubiectum, non ſatis eſt eſſe
1913DE COLORIBVS. tiam, verùm neceſſe eſt, vt obtineat talem potentiam
ad illam formam ſuſcipiendum: puta ſubiectum au-
gmenti, eſt augmẽtabile; & alterationis, alterabile; vt
docet Philoſophus. Simili ratione, ſubiectum coloris
eſt colorabile. atque hæc facultas, poſſe ſcilicet colo-
rari, à Peripateticis nominatur perſpicuitas: hæc au-
tem facultas prouenit ab ipſis elementis, quæ omnia
quidem ſunt alba, tria tamen ſunt magis perſpicua.
Et quamuis ob terrę admiſtionem fiant tenebricoſa,
id eſt non tranſparentia; attamen in iis relinquitur fa
cultas quædam recipiendi colorem, verùm non in
profundo. eſſent enim interminata, id eſt, nullum cer
tum colorem ſibi aſciſcerent. Eſt itaq. terra in cauſa
quare certum ſibi vendicent colorem. Et licet is de-
perdatur aliquando, atque alter & item alter ſucce-
dat, quod chamæleoni, & ex piſcibus polypo eueni-
re Philoſophus aſſerit: quodque pauoni Indo, cuius
criſta paululo momento nunc rubra, nunc pallida
conſpicitur, vſu venit; atque præ timore, ipſis quoq.
hominibus: non tamen ob id dicendum, ea eſſe inter-
minata, quod colorem commutent. nam terminatum
eſſe, non ſignificat ſemper vnum habere colorem, ſed
poſſe certum retinere, cum non vndiq. tranſpareat.
id quod exemplo vitri facilè intelligitur. nunquam
enim ſpeculi officio fungeretur, certamq. reciperet
imaginem, quam retineret, niſi ex altera parte aliquid
obſiſteret. Itaque interminatum eſſe, non diſtingui-
tur multitudine colorum, ſed quod non habeat reci-
piendi terminum. quomodo lumen dicitur color per
ſpicui, cùm nullum certum imprimat colorem, ſed ſit
veluti ratio recipiendi cognoſcendíq. colores omnes.
Hinc intelligere eſt, qua ratione oculus, cùm ſit na-
tura perſpicuus, habeat facultatem non modò
2014SIM. PORTII PRAEFATIO. piendi, verum retinen di quoq. colores. ſiquidem re-
cipit, quia pellucidus eſt humor, qui cryſtalloides di
citur: & retinet non ipſe, ſed tunica, quæ ab acini vuę
colore, vuea nominatur, quæ cryſtallinum humo-
rem fere amplectitur. recipere ergo eſt munus perſpi
cuitatis; at retinere, eſt alterius, quod in miſtis vide-
tur eſſe terra. habet enim minimum perſpicuitatis,
eámq. ferè ab aliis ſortitur elementis, cùm ipſa ſua
eſſentia ſit tenebricoſa. at aër, & aqua, per ſe ſunt per
ſpicua. Ignis quoq. ſua natura lucidus eſt, at cum pe-
regrinæ materiæ commiſcetur, iam terminum quen
dam nanciſcitur; eáq. de cauſa noctu cernitur, velut
ſupra quoq. monuimus, & in authoris noſtri decla-
ratione fuſius explicabitur. Cæterùm in dubium re-
uocari poſsit, an color generetur ea ratione, qua lu-
men. num ſcilicet, vt ſola illuminantis corporis præ-
ſentia, lumen in medio & perſpicuo creatur: ita ſola
luminis præſentia, color in perſpicuo terminato ge-
neretur. & vtrum abſente lumine, deficiat color; ve-
luti corpore illuminante abſente, pereat claritas &
lumen. Hoc profectò perobſcurum, & perdifficile
eſt mihi, quòd videam multos non obſcuros philoſo
phos, affirmare, in tenebris nullum eſſe colorem: vt
ne in profunditate quidem ſolidi coporis, emicare ta
men ſimul atque diuiſum fuerit, & vbi primum Sol
aſpexerit, quòd ſola luminis præſentia color fiat. Alii
contrà aſſerunt colorem eſſe per ſe viſibilem, quare
ſua natura habere facultatem, qua exeat in actum &
in functionem, quæ eſt viſum mouere. Huc accedit,
quod ſi Sol generaret colorem, vnicum ſolùm crea-
ret, neq. tanta eſſet colorum euariatio. quare videtur
colorem nõ gigni à Sole et lumine. eſt enim omnium
philoſophorum commune placitum, cauſam
2115DE COLORIBVS. eſſe omnium quoque ſpecierum productricem; cum
genus nihil aliud ſit quam ſuæ ſpecies. Denique vt
prætermittamus colorum varietatem, quo pacto lu-
mem, nigrum generat colorem, cùm hic illi omni ex
parte aduerſetur. Quare ſunt qui inter hos diſſen-
tientes medium tenuerunt, arbitratiq. ſunt, colores
materiam & formam habere: materiam quidem, cor-
pus ipſum; formam verò, lumen. quaſi color ſit, lumen
perſpicuo corpori inſitum, atque vt ita dicam incor-
poratum: vel lumen materię implicitum et illigatum.
atque hanc opinionem Platoni aſcribunt. Deinde,
qui hanc ſententiam tutantur, cenſent perſpicuum
& lumen non eſſe partes eſſentiales coloris, quod nul
la forma ſit compoſita; ſed coloris cauſas, quaſi color
ſit lumen ligatum; aut perſpicui & luminis facultas
in colore exiſtat. Ad hæc hi albedinem eſſe lumẽ per
ſpicuo lucenti et claro incorporatum; nigredinẽ verò
eſſe omnis lucis priuationem aſſeuerant. non enim
nigrum eſt albo contrarium, vt dicere conſueuerunt
poſitiuum; ſed priuatio: verùm affectus & diſpoſitio
nes ſunt contrarię, puta opacitas, & tranſparentia. Cę
terùm quantum hęc à Peripateticis ſanctionibus diſ-
ſideant, quilibet vel mediocriter in Philoſophia exer
citatus, facilè iudicabit, ſi primùm Ariſtotelis verba
inſpexerit, cùm inquit, color eſt extremitas perſpicui
terminati. non eſt ergo forma perſpicui, neq. ex illo
fit. non enim forma prodit naſcitúrq. verum compoſi
tum fit. Quare ratio formetur eiuſmodi, forma eſt
concauſa cum materia, igitur forma non fit à mate-
ria & forma, vt à cauſis, ſed compoſitum dicuntur
quidem concauſæ, cum vna complet, & alia ſubſter-
nitur: vt docuit Auerr. v. Phyſic. Præterea, ſi color eſt
lumen participatum, non ſequitur elementa;
2216SIM. PORTII PRAEFATIO Ariſtoteli aduerſatur, quoniam album & nigrum ſe-
quitur ſimplicia corpora. Itaq. qua ratione miſti ſe-
quuntur ſimplices, ob miſturam, ea ſimplices imitan-
tur principia materialia. Ad hæc lumen eſt materia
expers, quare non participatur à ſubiecto, ſed ab eo
recipitur; nec conſeruatur, niſi lucidi corporis præ-
ſentia. Nam ſi participaretur, nullus eſſet color pro-
prius. adeſſet enim quilibet, & abeſſet, præter ſubie-
cti corruptionem. Poſt hæc, cùm color ſit extremitas
terminati corporis, & lumen ſit actus interminati:
qui quæſo lumen cum perſpicuo terminato cauſa-
tur colorem; cum interminato verò, minimè? cùm
diaphanum ſit ſubiectum proprium luminis, & iis
vnitis, aliquid oriatur neceſſe ſit. Quamobrem, di-
cendum potius eſt, quicquid rationis adferri poteſt,
id ex corpore eſſe petendum: vt à corpore emicet co
lor, qui ſuam ſumat proſtremam facultatem, quæ eſt
actu viſum mouere, à lumine. Nec ſunt audiendi,
qui colorem eſſe extremitatem, iudicant eſſe prædi-
cationem materialem; tanquam ſit in extremitate,
quoniam eſt in ſuperficie. Nam Dii boni, quænam
eſſet hæc definitio, quàm indigna philoſopho. nihil
enim explicaret, præter materim, formam autem &
ſpeciem prætermitteret. ſiquidem colorem eſſe in ſu-
perficie, nihil habet differentiæ, qua ab aliis diſtin-
ctam coloris naturam percipiamus. multa quippe poſ
ſunt eſſe in ſuperficie, quæ non ſunt colores. Po-
ſtremò, nec lumen eſt color, quoniam ſubitò fit.
dicere autem colorem ſubitò fieri, eſt omnium lon-
gè abſurdiſsimum, cùm ſit partibilis, nõ ſecus quàm
ſuperficies. tanta enim dicitur eſſe albedo, quantam
ſuperficiem fuerimus dimenſi. Itaq. hæ opiniones
paululum quiddam nos docent, de coloris natura:
2317DE COLORIBVS quocirca, vt res preſsius intelligatur, animaduertere
licet, Ariſtotelem duo colori tribuere, nempe eſſe
quiddam viſibile, & naturam quandam in corporib.
naturalibus. Atq. vt viſibilis, color eſt motiuus dia-
phani: vt natura, eſt extremitas corporis perſpicui ter
minati. Vnde, ſi componantur, abſoluta emergit diffi
nitio, hoc pacto, color, eſt extremitas perſpicui corpo
ris terminati, motiuus diaphani. Verùm cùm functio
& opus ſequatur naturam; extremitas erit functione
prior, quare eius vis primùm eſt explicanda. Princi-
pio igitur conſtat, corpus eſſe perſpicuum, ideſt ap-
parens, aut per ſe totum, aut in extremo. Si per ſe to
tum pellucet, dicitur diaphanum verum, & primum;
cuius actus, eſt lumen. Sin in extremo tantum perſpi-
citur, & apparet, appellatur perſpicuum terminatum
velut ſuprà declarauimus. Hæc quidem apparentia
eſt perſpicuitas, quæ eſt qualitas & facultas, qua cor-
pus aptum eſt recipere colores: vt dictum fuit de au-
gmentabili & alterabili, quod ſignificat ſubiectum,
& potentiam ſuſcipiendi augmentum, & alteratio-
nem. Hoc ſenſu dixit Philoſophus tertio Phyſico-
rum, quòd ſi eſſet eadem potentia ad ſanitatem, & ad
ægritudinem, eſſet idem ſanitas, & ęgritudo: nam pro
facultate proxima ſuſcipiendi ægritudinem accepit.
atq. hæc potentia nec recipit, nec dicitur ſubiectum,
ſed facultas & aptitudo ad obtinendum. atq. hæc eſt
Alexandri ſententia. Subiectum verò, eſt ſuperfi-
cies, id eſt, latitudo, & vltimum corporis, qua corpus
eſt. Nec ea apparentia color dici poteſt, quandoqui
dem diaphana, quę maximè omnium apparent, eſſent
coloratiſsima. Eſt igitur color quædam facultas, quæ
innaſcitur ex ipſo ſubiecto, alia atq. alia ratione tem-
perato. Atque hæc quæ diximus, de veris
2418SIM. PORTII PRAEFATIO ſunt intelligenda. nam apparentium cauſæ ſunt Sol,
ſubiectum, & medium, pro diuerſa inter ſe mutua
habitudine, vt dicemus de collo columbæ, ac iride,
cùm authoris verba interpretabimur. Hinc multa
elici poſſunt, puta quod ſuperficies, quæ dicitur
ἐπϊφάν*α, ſit, quæ ſupernè apparet, colore & lumine:
quódq. quæ ſit in profundo & obſcuro, (ſi nominis
etymum inſpiciamus,) non verum ſit dicenda ſuper-
ficies, ſed latitudo; quæ actu fiat ſuperficies, cùm ap-
pareat. Atque hac fortè ratione inductus Pythago
ras, dixit ſuperficiem eſſe colorem, quoniam ſit cor-
poris in extremo apparentia. Quod ſi mihi obiicies
verba Alexandri, libro primo de Anima, qua de viſi-
bili ratiocinatur; vbi poſtremis propè verbis aſſerit
corpus ſemper habere ſuperficiem, ſed non ſemper
colorem, niſi cùm illuſtratur: dicam, non nomen re-
ſpexiſſe, ſed rem: quaſi dicat, corpus ſemper ſuum ex
tremum habere, quod eſt latitudinem, quæ dicitur
ſuperficies; non tamen ſemper habere colorem, quod
eſt, id quod actu moueat diaphanum & viſum, niſi
vbi illuſtratur. nam lumen quaſi extremam manum
imponit coloribus; cùm ſolum cauſa ſit, quòd mo-
ueant afficiantq. viſum, atq. iccirco eos, de potentia
ad actum deducat, velut Ariſtoteles do cuit, cùm πα-
ραβολικῶσ, hoc eſt per ſimilitudinem, inquit intellectũ
omnia facere, veluti lumen, nam vt lumen facit actu
colores, hoc eſt vt videantur, & moueant actu dia-
phanum, ita lumen intellectus agentis, qui ſeparatus
eſt, & æternus, facit vt intelligibilia naturalia intelli-
gantur, & quadantenus moueant perficiántq. poten-
tiam rationalem. Apertè enim perſpicitur Alexandri
hanc eſſe ſentẽtiam, quòd color prius inſit; quoniam
ait, perſpicua terminata ſemper habere admiſtum
2519DE COLORIBVS. lorem: non item interminata, cum illum lumine nan-
ciſcantur: Patet igitur, colorem non ſemper mouere,
ſed lumine opus eſſe. Amplius, ex prædictis excerpi-
tur, quædam lumina eſſe colores, quoniam efficiunt
apparentiam quandam, imprimúntq. in medio ſpe-
ciem, & illud variis modis illuſtrant. quod exemplo
plantarum Alexander demonſtrauit. cùm enim lumi-
na medium mouent colore plantarum, eum parieti-
bus in quos illabuntur, imprimunt, adeò vt lumen
inde comparato colore, fiat cõcolor. Hinc aureus, ni
fallor, color & purpureus, & ſi qui ſunt eiuſmodi, no
men ſibi inuenerunt; quòd ſpeciem quandam eiuſmo
di præ ſe ferant, aliunde acquiſitam cum nihil aliud
ſint, quàm lumina colorata, aut colores illuminati.
atque ob id color lumen dicitur aliquando, vel quia
claritatem participat, vel quia confert aliquid lumi-
ni & perſpicuo. Cæterum non eſt diſsimulanda quæ
ſtiuncula, vtra prior ſit, perſpicuitas'ne, an ſuperfi-
cies, vt vltimum corporis. Cui reſpondendum puto,
quòd ratio quanti prior ſit qualitatibus ſenſibilibus.
igitur & terminus, id eſt corporis extremum, eſt
prius quàm perſpicuitas: corpus tamen verum ſenſi-
bile, vt ſenſibile fit è perſpicuo, & elementis ſenſi-
libus. Quòd ſi quæras recte'ne dixerit Plato colo-
rem emanare è ſingulis corporibus: cenſeo eum non
diſſentire à Philoſopho, quandoquidem: omnia
corpora participant perſpicuitate & colore: quam di
xit emanare è corporibus, quoniam ſequitur natu-
ram corporis ſenſibilis, velut ſuprà explicauimus.
Ariſtoteles ergo mediam quandam viam ingreſſus,
quod Plato & Pythagoras obſcurius pronunciaue-
runt, planius expreſsit: & cum inquit, colorem eſſe
extremitatem perſpicui terminati, hoc eſt
2620SIM. PORTII PRAEFATIO quiddam, per quod apparet corpus, Pythagoræ opi-
nionem ſignificauit. rurſus, cum ait eſſe perſpicui ter
minum, diaphani motiuum, Platonem ni fallor in-
nuit: vt verbis ſolùm inter ſe diſsidere dicas, cùm re-
ipſa non diſcrepent. His ita declaratis, haud diffici-
le opinor fore, reperire, quibus modis rationes eo-
rum qui colores ſuperficies eſſe ſenſerunt, conuella-
mus: cùm dixerimus ſuperficiem non apparere, niſi
per colorem: & niſi colore illuſtrata appareat, fortaſ-
ſe non verè eſſe dicendum ſuperficiem, ſed vltimum
& planum. Eadem facilitate, & eas deſtruemus, quę
ſtatuunt, colores eſſe lumina. eſt enim aliquod lu-
men, ſed non verè; cum verum lumen ſit actus inter-
minati diaphani. Cæterum quod claritatem quan-
dam & lucem afferant, præcipuè, quæ ſunt magis per
ſpicua, cuiuſmodi ſunt alba & candicantia: dici qua-
dantenus merentur lumina, cum moueant & exa-
cuant ipſum diaphanum. cuius rei ſignum erit, quod
parietes afficiantur ab ipſo medio, colore rerum co-
loratarum. Ad id verò, quod pro Platone obiicieba
tur nobis, quod lumen erat ratio, & de eſſentia colo-
ris; dici poteſt, lumen extremam perfectionem largi-
giri coloribus; efficeréq. vt actu moueant medium &
diaphanum: ipſum tamen eſſe coloris vt vtar verbis
illorum, & actus primus, ab ipſo corpore quatenus
perſpicuo proficiſcitur. quare erunt lumen per par-
ticipationem, hoc eſt, mutuatur à lumine aliquam
perfectionem. Aut dicere licet, quod paulò antè re-
ſpondimus colorem eſſe aliquod lumen, cum efficiat
apparentiam. Alexandri porrò ſententia, ſatis iam
fuit enucleata, vt fruſtra hoc loco repeteretur. Po-
ſtremò, ſi quis proteruius inſtet lumen ſua varietate
colores quoque euariare; eſſe igitur cauſam
2721DE COLORIBVS. adferam, id non rectè inſerri: verum tamen eſſe lu-
men in cauſa eſſe, quare colores vario modo viſum
moueant: atque iccirco in Solis eclipſi, alba videri pal
lida; vt taceam, quod author noſter, ſentiat, nullum
colorem cerni, vt eſt; propterea quod medium & lu-
men, alio atque alio erga nos habitu, varient co
lorum phantaſiam: velut de columbarum
collo, poſtea copioſius diſputabitur.
Atq. hęc ſunt, quę de colorum
natura, paucis prędixiſſe
voluimus, vt au-
thoris ſen-
tentia
dehinc facilius perſpici queat.
28
[Empty page]
2923DE COLORIBVS SIM- PLICIBVS.
CAP. I.
Α Γ Λ Α {τῶν} {χρ}ω{μά}{τω}ν {ἐστὶ}ν, ὅ{σα}
{το}ῖς {ςο}ι{χεί}οις {συν}α{κο}λουθε=ι.
οἷον, {πυ}{ρὶ}, {καὶ} ἀέ{ρι}, {καὶ} ὕ{δα}{τι},
{καὶ} γῆ. ἀὴρ {μὲν} {γὰρ} {καὶ} ὕ {δω}ρ,
{κα}θ'ἑ{αυ}{τὰ} {τῇ} φύ{σει} λ{ευ}{κὰ}:
{τὸ} {δὲ} {πῦ}ρ, {καὶ} ὁ ἥλιος, ξ{αν}θὰ:
{καὶ} ἡ γῇ {δὲ} {ἐστὶ}φύ{σει} λ{ευ}{κή}: {πα}
ρὰ {δὲ} {τὴν} βαφ{ὴν}, ꝗ λύ{χρ}ους
φ{αί}νε{ται}. {δῆ}λον δ'{ἐπὶ} {τῆ}ς
{τέ}φρ{ας} {τοῦ}τ' ἐ{ςί}ν. ἐκκ{αυ}{θέ}ντος {γὰρ} {τοῦ} {τὴν} βαφ{ὴν} {πε}
{πο}@η{κό}τος ὑ{γρ}οῦ, λ{ευ}{κὴ} {γί}νε{ται}. οὐ {πα}ν{τε}λῶς {δὲ} ꝗ {τὸ}
τῷ {κα}{πν}ῷ βεβάφθ{αι}, {μέ}λ{αν}ι ον)/{τι}. {δι}ὸ {καὶ} ἡ νονία ξαν{θὴ} {γί}νε
τ{αι} {το}ῦ φλογο*δοῦς {καὶ} {μέ}λανος ἐ{πι}{χρ}ώζον{το}ς τὸ ὕ{δω}ρ:
Implices colores ſunt, qui elemẽta, puta
Signem, aërem, aquam, & terram ſequun
tur. Aër enim & aqua per ſe ſunt natura
alba: ignis autem, & Sol, flaui: terra verò na
tura alba eſt, at propter tincturam multico-
lor apparet. quod in cinere fit manifeſtum.
nam exuſto colore, qui tincturam faciebat,
albus euadit: nõ tamen omni ex parte; quod
fumo, qui niger eſt, tingatur. Quocirca
etiam lixiuium efficitur flauum; flammeo,
& nigro aquam colorante.
3024SIM. PORTII COMMENTAR.
Propoſitum authoris eſt, omnium colorum, tam
ap arentium, quàm eorum, qui rerum naturas ſe-
q uuntur, cauſas reddere tum materiales, tum effi-
cientes. Et quanquam Ariſtoteles libro ſecundo de
Anima, ac libro de Senſu, de iis pertractauit: tamen
illic tractantur, vt ſunt viſibilia quædam, ac viſus ob-
iecta, verùm hic author in præſentia eos explicat, &
tanquam affectiones naturales, quæ naturæ princi-
pia, elementa ſcilicet quatuor ſequuntur: & vt quali-
tates, quæ ſenſui imprimant phantaſiam. Adhæc li-
bro ſecũdo de Anima, Ariſtoteles colorem definiuit
vt eſt actus corporis perſpicui: at hic author defini-
tionem prætermittit, vtpote illius huc accerſendam.
item et naturam coloris, ab Ariſtotele libro de Senſu
declaratam, ſupponit. Præterit ſimiliter quęſtionem,
an colores ſint: quòd eſſe ſatis ſenſu percipiamus.
Ponit autem colores ſequi corpora, quatenus perſpi
cua. nam quemadmodũ ſuperficies eſt terminus cor-
poris, ea ratione, qua corpus eſt: ita colores termini
corporum dicuntur, ea ratione, qua ſunt perſpicua
vt in noſtra pręfatione aperuimus. Porrò ad ea, quæ
libro de Senſu explicantur, non parum conferet hic
libellus. nam illo, colorum natura traditur: hoc verò,
eorum cauſæ accuratè docentur. atqui ad rerum na-
turas cognoſcendas, opus eſt cauſarum notitia. Pro-
deſt, minus tamen, & ad libros de Anima; vbi agitur,
de colore, vt de viſibili. Poſtremò vtilis quoque eſt,
ad libros de Animalibus, & de Plantis: quòd hic o-
mnium colorum diſcrimina diligenter examinentur.
Cæterum in dubium nonnulli vertunt, ſpurius'ne
ſit, Ariſtotelíque falsò adſcriptus; an legitimus. De
quo, quanquam Plutarchus aſſerit, Ariſtotelem duo
de Coloribus edidiſſe volumina; & Pachimeris in
3125IN LIB. DE COLORIBVS. talogo librorum Ariſtotelis enumerauerit: nihil ta-
men hactenus habeo cõperti, nam phraſis Theophra
ſtum, potius quam Ariſtotelem mihi ſapere videtur.
accedit quod parum aut nihil de coloribus plãtarum
diſputauerit; ordo nihilominus Ariſtotelicus eſt. Ve-
rùm cuiuſcunq. ſit; antiquitatem certè præ ſe fert; ſi-
ue maieſtatem, grauitatem, & breuitatem; ſiue ſty-
lum inſpectes. nam primùm ſimplices colores, deinde
mixtos: & communi quadam formula primò, dehinc
particularius eos explanat proprios quoſque colores
plantarum, fructuum, pilorum, pennarum, ſquama-
rum, & cutis ſedulò perſequẽs. quare vtiliſsimus me-
ritò eſt cenſendus. Sed tempus eſt, vt ad verborum
contextúſque interpretationem accedamus, vbi hoc
tantùm præmonuerimus, colores quoſdam proprios
eſſe, & quoſdam improprios. Improprius color, eſt
lumen, vt in præfatione etiam noſtra indicauimus:
Proprii ſunt, qui ſectantur elementa, aut eorum inix
tum. Propriorum rurſus, quidam ſunt veri, qui ſcili-
cet mixta comitantur; alii non veri, ſed qui verorum
imaginem referunt; vt iris, alo, parallelæ, nigror, al-
bórq. nebularum, & aquarum; tenebræ, & vmbræ.
Vocantur poſtremò nonnulli colores per tranſlatio-
nem, ceu rhetorici, muſici: quomodo ab Ariſtotele
vox quoq. dicitur alba & nigra. ſed de his nulla hic
eſt conſideratio. SIMPLICES COLORES. Orditur
à ſimplicibus coloribus, vtpote cauſis & principiis o-
mnium mixtorum. quoniam principia primùm ſunt
tractanda, eáque communia: poſt hæc particulatim
ſingula ſunt expendenda. Præponit autem album,
tanquam perfectiorem: quandoquidem nigrum, de-
cimo, & duodecimo Metaphyſices, alibíq. non ſemel
Ariſtoteles conſueuit appellare priuationẽ. Sed
3226SIM. PORTII COMMENTAR. niam ſimplices colores, cùm ſint qualitates, nequeunt
cognoſci, niſi ex ſubiectis corporibus, in quibus reci-
piuntur, et quorum opera hoc habent, quòd ſint: aſſu
mit author cõcluſionem, quod ſimplices colores ſunt
qui ſequuntur elementa: quam confirmat iis quæ ſen
ſu videntur. Sed ita formemus rationem; ſimplices co
lores ſequuntur corpora ſimplicia: albus, & niger
ſunt ſimplices colores: ergo, albus & niger ſequuntur
corpora ſimplicia. Hæc ratio duo ſupponit, quæ de-
clarantur prolixiſsimè libro de Senſu, puta quod co-
lores ſint affectiones corporum naturalium: & , quòd
albus, & niger ſint ſimplices colores; quoniam omnes
reliqui ex his componuntur, ipſi verò ex aliis mini-
mè. Porrò autem hæc hypotheſis, quod ſimplices co-
lores ſequuntur corpora ſimplicia, locum etiam ha-
bet in aliis accidentibus. nanq. Ariſtoteles libro pri-
mo de Cœlo, eodẽ modo, motus ſimplices ſequi cor-
pora ſimplicia docuit. Sed inſtabit quiſpiam, inquiẽs
hæc corpora non eſſe alba, licet per ſe moueantur: at-
que iccirco, non ea ratione colores eaſequi, qua mo-
tus. Cui reſponderim, ea dici alba, quod ſint lucida,
omnísque medii coloris expertia. Huc accedit, quod
Micha@l Epheſius, qui Latinus falsò ſub nomine Ioã
nis Grammatici circunfertur, in ſcholiis ſuis in quin
tum de Generatione animalium inquit, aërem eſſe
natura album. quaſi non ſolùm dicatur albus, quod
albedinis ſit cauſa, ſed quod natura ſit eiuſmodi. Non
eſt autem ignorandum, expertia mediorum colo-
rum quæ validè feriunt viſum, alba vocari, ſi ſint lu
cida: ſin lumine priuentur, nigra apparere. Atque
hoc pacto aqua & aër ſunt alba, quoniam ſua natura
& per ſe, mediorum colorum ſunt expertia. nullum
enim recipiunt colorem. at ſi lumine careant,
3327IN LIB. DE COLORIBVS. lantur nigra, vt paulò pòſt author explicabit, vbi do-
cebit tenebras & vmbras eſſe nigras. Animaduerten-
dum præterea eſt, authorem hic accipere elementa,
qualia apud nos reperiuntur; verum cum ea ſubtilita
te, quam maximam habere poſſunt. nam abſolute ſim
plicia, fortè neutiquam inuenias. Itaq. hoc pacto aër
& aqua dicuntur alba; ignis carbo, & ignis flamma,
flaua & punicea: terra verò, alba appellatur ſua na-
tura, quod nulla inficiatur tinctura, quare candica-
re videtur. & quanquam nunquam citra tincturam
cernitur, tamen ſi ſepararetur à coloribus, album aſci
ſceret. Non igitur vna eadémque ratione omnia ele-
menta nuncupantur alba: ſed aqua quidẽ & aër, pro-
pter ſuam perſpicuitatem, quòd ſint lucida, quando-
quidem nullum admittunt colorem. terra autem, nõ
ita, ſed quia nulla ſit illi propria tinctura. Quin etiam
ignis fortaſſe in ſphæra ſua eſt albus, ob ſummam ra-
ritatem, ob quam ne lucere quidem poteſt. Denique
aër in alieno aliquo corpore incluſus, (qui aptius ap-
pellatur ſpiritus.) albedinem facit, vt Ariſtoteles quin
to de Generatione animalium, cap. ſexto author eſt
vt in niue & ſpuma conſpicitur. At in miſtione aliter
ſe res habet: quoniam albedo in miſtis ſequitur ele-
mentorum miſturã & coctionem. atque ob id, Ariſto
teles octaua ſectione Problematum, dixit albedinẽ tri
bui igni hoc eſt calido. & quinto de Generatione ani
malium inquit, In animalibus varii coloris, partes cir
ca ventrem eſſe albiores, et dulciores, quia calidiores.
Aliquando albedo ſequitur copiam humoris aquei,
non concocti, nec alterati; vt in radicibus, quæ ſub
terra conduntur, & acinis mali punici cernere licet
hinc Gale. à flegmate oriri, voluit. Trib. ergo modis
res fiunt & apparent albæ, aut ob multitudinem
3428SIM. PORTII COMMENTAR. ris & aquæ, non commutatæ, ſed commixtæ: aut ob
calidum naturale coquens, & arefaciens; aut à calido
circumfuſo & externo corrumpente calorem natura
lem, & exiccante. Verùm hæc partim infrà ſuo loco
planius declarabuntur: volui tamen præmonuiſſe, ne
cui mirum videatur, qui aliter atque aliter author de
albedine ac nigredine loquatur. AER ENIM ET
AQVA. Quòd albus & niger color ſequantur corpo
ra ſimplicia, demõſtrat inductione; albus enim inquit
ſequitur aërem & aquam, cùm ſint maximè perſpi-
cua; magis tamen aërem, vt teſtis quoque eſt Ariſto-
teles, quinto de Generatione animaliũ cùm ait, Aër
autem perlucens, albedinem facit; quemadmodum
ſpumam quoque effici certum eſt. & paulò pòſt; Al-
bedinem verò omnibus aër vaporoſus præbet inclu-
ſus. quippe corpus, quò magis eſt perſpicuum, eòa-
gis lucidam & albam faciẽ induit. Aër porrò & @qua,
inter elementa, perſpicuitatis & ſpiritus natura pręci
puè ſunt participes. & Michaël Epheſius cauſam ad-
ferens, quare aër perlucidus albedinem faciat, inquit;
quoniam calidus & albus natura eſt. Quod Ariſtote-
les ſectionis. 23. problemate. 23. confirmat, candidum
id eſſe videtur, inquiens, quod perſpicuum & perlu-
cidum eſt: & atrum, per quod viſus tranſire nequit.
hinc aërem à longinquo, nigrum; ex propinquo, can-
didum videmus, etſi hic author dicat, aërem cum pro
pius conſpicitur, nullum videri habere colorem, pro-
pter ſuam raritatem, quę à lumine euincitur: fortaſsis
vulgum ſecutus, qui cãdida vocat coloris expertia, et
ea ſolum colorata, quæ medio aliquo colore inficiun
tur. Habet autẽ eodem problemate Ariſtoteles mare
quod propè abeſt candidum; quod procul, cæruleum
& nigrum videri. Palam igitur eſt, aërem &
3529IN LIB. DE COLORIBVS. candida & atra nuncupari. Terra ſimiliter eſt alba,
ſuapte natura: quamuis, quod multa ſuſcipiat, o-
mniúmque ſit materia, varios ſumat colores. IGNIS
AVTEM, ET SOL FLAVA. Ponit principium ap-
parentium colorum. verum notandum eſt, ignem &
Solem, vt explicat Alexander in Quęſtionum natura
lium libro primo, cap. ſecundo, eſſe albos; fieri tamen
flauos, ignem quidem, à fumo & humido, cui permi-
ſcetur, & in quo pabulatur: Solem verò, à vaporibus,
quos lumen penetrat; & ob quos manè, quaſi purp@-
raſcit, cùm meridie flaueſcat magis. nam matutino
tempore, vapores craſsiores, humidiorésque ſunt, &
minus diſsipati; meridiano autem, exiliores, magísq.
diſiecti. quò etiam fit, vt meridie lumen ſit ſplendi-
dius, & Sol candidus appareat. Cæterùm ingerit ſe
dubitatiuncula, quare, cùm dixerit de terra, quod ſit
alba ſua natura, ſed propter tincturam ſiat multico-
lor; non idem aſſeruit de igne & Sole, quod albi ſci-
licet ſint, ſed inficiantur fumo & vaporibus? Cui ſa-
tisfaciendum eſt quod Sol & ignis propriè dicuntur
albi, eo quod ſint corpora longè omnium lucidiſsi-
ma; & impropriè, flaui, quia tales nobis apparent. qua
re fortaſsis in propria ſua ſphæra, vbi nulli alienæ, &
peregrinę materiæ cõmiſcentur, quod iam antea quo
que monuimus, albicant. Deinde Ariſtoteles libro de
Senſu, cap. de ſapore, album ſub flauo poſſe compre-
hendi author eſt. Atque hinc ſoluere eſt & aliud, qua
re, cum elementa nullum neq. colorem, neque figu
ram ſibi vendicent, hic author dicat aërem, & aquam
eſſe alba, ignem autem & Solem flauas? nam iam di-
ctum fuit, quod propter ſuam perſpicuitatem, alba
eſſe exiſtimantur. vel aliter, mixta, in quibus aër, &
aqua prępollent, album colorem aſciſcunt, velut
3630SIM. PORTII COMMENTAR. ſtoteles docet de niue & ſpuma. Vel & fortaſſe non
ineptè, dicemus, quemadmodum elementa nullam
obtinent figuram propriam, vt malè antiqui credide
runt, quoniam ſiilla commutaretur, elementa cor-
rumperentur, verùm ſua natura ſemper appetunt
ſphæricam: ita nullo determinato colore coloran-
tur, ſed ſua natura præſertim aqua & aër, alba ſunt:
hoc eſt nullum habent colorem, ſed ſua perſpicui-
tate alba apparent, quin potius ſunt cauſæ albedi-
nis, tam verę, quam apparentis: vt ob id non ſine
cauſa primo loco de iis egiſſe opinandum ſit. Verùm
præter hæc in dubium vocari poſſet, cur dixerit, aë-
rem, & aquam eſſe per ſe natura alba; terram autem
ſolùm albam natura, prętermittens illud per ſe? Quo-
niam inquiet quiſpiam, aër, & aqua, per ſe ſigillatím-
que accepta; (per ſe enim ſingulariter etiam ſignifi-
cat, vt docetur libro primo de Partibus animalium.)
præterea ſua natura talia ſunt, ſua nimirum perſpi-
cuitate. at terra ſolùm ſua natura, aliis impermixta
eum ſortiri videtur colorem; non autem per ſe. quo-
niam ſigillatim non eſt inuenire terrã, quæ non ſit ali
quo alieno infecta colore. verum propter denſitatem
vltimũ tenere locum inter perſpicua; tum quod craſ
ſa ſit, tum quod illi ſemper aliquid externum permi-
ſceatur. QVOD IN CINERE FIT MANIFESTVM.
Arguit à ſigno. nã cinis ab omni humiditate liber a@-
bus viſitur: verum nõ omni ex parte, quod fumo, qui
niger eſt tingatur. pallet. n. propter humorẽ euapora-
tum cineri permixtũ. Sed exuſto humore, id eſt exha
lante humiditate terreo admixta, albus euadit. Quod
in vetuſteſcente cinere palàm eſt; qui vbi pars illa fu-
moſa euanuit, plus albicat, atque id Ariſtoteles libro
de Senſu innuit, vbi quęrẽs quare cinisſit amarus,
3731IN LIB. DE COLORIBVS. quit; quoniam humidum, quod dulcedinem facit, re-
ſolutum eſt. Hinc collige, cauſam nigredinis, eſſe hu-
midum exuſtum, vel vetuſteſcens; vt audies paulò
pòſt explicatius. QVOCIRCA ETIAM LIXIVIVM
EFFICITVR FLAVVM. Dixit cinerem non eſſe vn
diquaq. album, quoniam admiſcetur illi fumus, qui
niger eſt: nunc adfert cauſam, ob quam lixiuium ſit
flauum. ea autem eſt, cinis iniectus aquę & extinctus.
flammeo itaque, id eſt calido & nigro, quod eſt hu-
mido iam combuſtæ materiæ extincto, (cinis enim
eſt reliquum exuſtæ materiæ) colorante aquam, lixi-
uium efficitur flauum. Poſſumus & aliter intelligere;
quòd addito flammeo, & nigro; id eſt, adiecto cinere,
qui ob aduſtionem flammæ ſpeciem refert, quo ad
vim ſcilicet & facultatem, (eſt enim cinis calidus, vt
aſſerit Ariſtoteles tertio de Partib. animalium, capi-
te nono cùm inquit; vt enim in combuſtis ſiccis, ve-
lut cinere, aliquid ignis relinquitur: ſic in concoctis
humidis, nonnihil caloris.) color lixiuii fit flauus. At-
que hinc ſolue duo problemata; Cur lixiuium reddat
capillos ruffos. nempe propter ſqualorem ſuum, &
caliditatem. & , Cur aqua maris ruffos piſcatorum pi
los & cutim efficiat. nimirum quòd ſua ſalſedine ca-
lida eſt; & ſicca; atq. ob id pilos ruffos poteſt reddere.
vel, quod ſępius madefiant ab aqua, crebróq. à Sole
exiccentur; vnde pili attenuantur, & ruffeſcunt. Sed
hæc copioſius diſputat Ariſtoteles vltima ſectione
Problematũ, et hic author paulò infrà, capite de pilis.
Τὸ {δὲ} {μέ}λ{αν} {χρ}ῶμα, ꝓℨα{κο}λουθ{εῖ} τοῖς {ςο}ι{χεί}οις, {εἰ}ς
ἄλληλα {με}{τα}β{άλλ}ου{σι}.
Niger autem color conſequitur elemen
ta, cùm in ſe inuicem mutantur.
3832SIM. PORTII COMMENTAR.
Demonſtrauit ſimplices colores ſequi elemẽtum;
cùm autem color niger, ſit ſimplex, nec ſigillatim ſe-
quatur aliquod elementum; iccirco nunc declarat,
qua ratione ſequatur, inquiens non ſequi abſoluté,
(elementa enim prout dictum eſt, ſunt natura alba.)
ſed cùm in ſe inuicem commutantur: quando ſcilicet
vnum alteri ſuccumbit. Nec niger color, ſequitur
ignem, aut aquam, quæ alba ſunt; ſed humidum,
quod ab igne, aut alio quopiam immutatur, altera-
túrque.
Τὰ {δὲ} ἄ{λλ}α {ἐκ} τού{τω}ν {εὐ} ꝓℨο{πτ}α, {τῇ} {μί}ξ{ει} {κε}ρ{αν}νυ-
\'ꝗ̃ων ἀ{λλ}ήλοις {γί}νε{ται}.
Alii, qui ex his facilè intelliguntur, fiunt
mixtione ſibi inuicem temperatorum.
Quoniam dictum eſt, nigrum colorem ſequi ele-
menta, cùm in ſe inuicem abeunt; vt doceat differen
tiam, quæ eſt inter medios colores & nigrum, interſe
rit aliquid de mediis, docens, quod alii colores, præ-
ter album, & nigrum, medii ſcilicet; qui ex his, albo
inquam & nigro, facilè conſpiciuntur, & cognoſcun
tur, (quoniam quò magis accedunt ad album, nigri
minùs habent; & contrà quò propiùs abeunt ad ni-
grum, minus retinent albi.) hi igitur medii fiunt ex
albi & nigri mixtura, cùm ſibi mutuò temperantur.
Et mira breuitate perſtrinxit quinam ſint medii co-
lores, illorúmque cauſæ, cùm ait, fiunt mixtione ſibi
inuicem temperatorum. medii enim colores, fiunt
mixtura & temperamento albi, & nigri, velut infrà
ſuo capite latius explicabitur, & Ariſtoteles libro de
senſu docuit. & quanquam fiunt medii; mediorum
ſibi inuicem permixtorum temperamento; tamen pri
ma mixtura ex ſimplicib oritur. Sed quoniam
3933IN LIB. DE COLORIBVS. poſſet niger color conuenire cum tenebra, quæ eſt lu
minis priuatio; ne quis crederet eam eſſe tenebram
tantùm, quod appareat nigra, velut pòſt exponetur;
vt planius declaret nigri naturam, videlicet, quòd
non ſit, aut mixtus, aut tenebræ, eiúſq. cauſam defi-
nitionem tenebræ ſubdit, & inquit, aut planius cum
de nigro colore egerit quod eſt vere nigrum modo
de nigro apparenti quod eſt tenebra.
τὸ {δὲ} {σκ}ό{το}ς, ἐ{κλ}{εί} {πο}ν{το}ς {τοῦ} φω{τὸ}ς {γί}νε{ται}.
Tenebra autem fit deficiente lumine.
Tenebra ergo eſt mera priuatio, & defectus; ni-
ger autem color non eſt defectus luminis ſolùm, ſed
reipſa color, qui fit ex elementis, in ſe inuicem mu-
tatis. Itaque ex prædictis tria collige, quòd color
niger proprius ſequitur elementa in ſe inuicem al-
terata: quòd medii colores fiunt ex albi & nigri tem-
peramento: denique quòd tenebra fit deficiente lu-
mine: non dixit eſt defectus luminis, quoniam idem
eſt in lumine, & tenebra fieri & eſſe. Verum dixe-
rit quiſpiam, ſi perſpicuum illuſtratum dicitur al-
bum, ergo perſpicuum priuatum lumine nigrum,
dicetur. Quare ſcire conuenit, dici quidem nigrum
velut id quod illuſtratum, vocatur album: ſed du-
plex eſſe nigrum, & quod videtur, & quod ſequitur
aduſtionem humidi, quod verè appellatur nigrum.
Ita album quoq. duplex eſt, & quod videtur, & quod
ſubſequitur concoctionem, vt Ariſt. dixit. 8. ſectionis
Problemate primo, & quinto de Generatione Ani-
malium, cùm ait, in animalib. varii coloris, quæ ſunt
circa ventrem, magis albent, cùm ſint calidiora. Cæ-
terùm videtur quod album ſequitur elementa inui-
cem alterata, cùm fiat à calido decoquẽte humidum.
4034SIM. PORTII COMMENTAR. Quocirca dicendum eſt, quod calidum efficit humi-
dum vaporoſum, ſpirituale, & aêreum, ideo album:
nigrum verò fit, ob humidi aduſtionem.
Τ{ρι}{χῶ}ς {γὰρ} {τὸ} {μέ}λ{αν} ἡ{μῖ}ν φ{αί}νε{ται}. ἢ {γὰρ} ὅλως \`ח {μὴ}
ὁρώꝗ̃ον {ἐστὶ} {τῇ} φύ{σει} {μέ}λ{αν}: ἢ ἀφ' ὧν {μη}{δὲ}ν ὅλως φέρε-
{ται} φῶς {πρὸ}ς 024 ὄ ψ*ς. \`ח {γὰρ} {μὴ} ὁρώꝗ̃ον, ὅ {τα}ν ὁ iιέ
{χω}ν {τό} {πο}ς ὁρᾶ{ται}, φ{αν}{τα}{σί}{αν} {πο}ι{εῖ} {μέ}λ{αν}ος. φ{αί}νε{ται}
{δὲ} {καὶ} {τὰ} {το}ι{αῦ} {τα} ἡ{μῖ}ν ἅ {πα}ν{τα} {μέ}λ{αν}α, ἀφ' ὃ{σω}ν {ἀρ}{αι}-
ον\ {καὶ} ὀλί{γο}ν {ἀν}α{κλ}ᾶ{ται} {τὸ} φῶς.
Tripliciter enim nigrum nobis apparet.
aut enim omnino quod non videtur, eſt na-
tura nigrum: aut à quibus nullum prorſus
lumen fertur ad oculos. nam quod non vi-
detur, cùm ambiens locus videtur, nigri
reddit apparentiam. apparent item nobis
huiuſmodi omnia nigra, à quibus rarum,
& paucum lumen repercutitur.
Cùm author ſibi propoſuerit reddere cauſas, non
modò verorum colorum, ſed etiam apparentium; &
oſtenderit, quis ſit proprius niger, & quid differat,
tum à mediis coloribus, tum à tenebra; quæ apparet
nigra, redit ad nigrum colorem, declarans quot ſint
eius nobis ita apparentis differentiæ: vel, & melius,
quot modis oculo ſeſe offerat, & appareat niger co-
lor. Prętermittit autem dedita opera medios colores,
quod eorum duntaxat meminerit, ad exactiorem ni-
gri cognitionem: quòdq́ue infra ſuo loco fuſius decla
rabuntur. Tribus inquit modis res apparent nigræ,
nec dixit res ſunt nigræ, tum quia non omne quod
apparet, eſt, vt docetur quarto Metaphiſices;
4135IN LIB. DE COLORIBVS. quia res eſt nigra, vno tantum, quoiam dictum eſt,
modo; ſed apparet nigra trifariã. Primò, quæ omnino
non videtur, & ea, inquit, eſt natura nigra. hic enim
verè eſt color niger, genitus ex elemẽtis alteratis. Ve-
rùm dicat quiſpiam, quod omnino non videtur, neq.
albũ neq. nigrum dici debet. Reſpondeas, per id quod
omnino non videtur, intelligi id quod priuatur lumi
ne. nam quanquam videtur aliquid, quod nigri fa-
ciem oſtendat, in iis locis quæ non illuſtrantur; atta-
men quod non videtur, dicitur nigrum, quia ſua na-
tura non participat lumen, ſed lumine alieno & aſci-
titio conſpicitur. Aliter ſe res habet in albo, nam etſi
alieno lumine cernatur, nihilominus album ſua na-
tura lucidum eſt, & indiget pauco lumine vt conſpi-
ciatur: velut prolixius in noſtra præfatione dictum
fuit. Hallucinatur autem hic interpres Cælius, qui
affirmatiuè hunc locum tranſtulit, Cùm planè quod
videtur; cùm negatio ſit neceſſaria. AVTA QVIBVS
NVLLVM PRORSVS. Hic eſt ſecundus modus, quo
res appareant nigræ, quando nimirum nihil luminis
fertur ad oculos. non quòd ſint nigræ, quemadmo-
dum dixit in primo modo; ſed quòd tales videantur,
quia lumen & ſpecies eius quod videtur, non defer-
tur ad oculum, vel ob loci interuallum, vel ob lumi-
nis quod illud participat imbecillitatem, vel quòd lu
men quod ambiẽtem locum illuminat, ſit plurimum.
Quare ſubnectit rationem, quoniam, inquit, locus
ambiens videtur. nam cùm lumen eius quod aliquo
loco continetur eſt inualidum, paucum, & langui-
dum, quale ſolet eſſe antrorum & voraginum; & cir
cunſtans locus luceat, id nigrum apparet. ſiquidem
vnum contrariorum reddit alterum apparentius, &
magis tale, quando circumit, & circunſtat. Quod
4236SIM. PORTII COMMENTAR. ctores declarant, qui voraginem ſpecum'ue fingere
volentes, album nigro circumcirca illinunt. Quin-
etiã Ariſtoteles, libro primo Meteororum id aſſerit,
explicans voraginis in aëre apparentis cauſam: quam
cenſet eſſe, quod alba & rara nubes, atram & denſam
circunſtat. APPARENT ITEM NOBIS. Tertius eſt
modus, quod omnia illa apparent nigra, quibus lu-
men eſt fractum, languens, ac imminutum. nam cùm
lumen copioſum, & vnitum eſt, tunc res videntur &
lucent: cùm verò paucum eſt lumen, & diſgregatum;
tunc nigroris præbent imaginem, vt clarius patebit,
cùm loquemur de Mediis coloribus. Cæterùm hæc
non nihil aliter leguntur in altero codice manuſcri-
pto, qui habet, τὰ δὲ φ{αί}νετ{αι} ἡμῖν μέλ{αν}α, hoc eſt, alia ap
parent nobis nigra. quæ ſenſu conueniunt.
Διὸ {καὶ} {αἱ} {σκ}ι{αὶ} φ{αί}νον{ται} {μέ}λ{αι}ναι:
Quare & nigræ apparent vmbræ.
Quod in communi & vniuerſaliter oſtendit in ter
tio modo, id ſigillatim in multis explicat, incipiens or
dine præpoſtero cauſas apparentiæ tradere. illa enim
apparent nigra, à quibus paucum lumen refrangitur;
quod feratur ad oculum: ſed ab vmbra non refrangi-
tur lumen, aut paucum, quare apparent nigræ. Dixit
vmbrę, & non tenebra: quoniam tenebra eſt priuatio
luminis, & per ſe, & per accidens; verùm vmbra pri-
uatur quidem lumine per ſe, ſed non per accidens.
habet enim claritatem quandam, quam lumen ſubmi
niſtrat, & quę per accidens nuncupatur lumẽ, lumen
ſane per ſe radius eſt, lumen per accidẽs eſt in vmbra
quod effluit à radio, vt docent perſpectiui.
Ο(μοίως {δὲ}{καὶ} {τὸ} ὕ{δω}ρ, ὅ{τα}ν 018αχℨθῇ. {κα}θά i ἡ {τῆ}ς
θαλά{ττ}ης φ{ρί}{κη}. ꝗ {γὰρ} {τὴν} {τῆ}ς {ἐπι}φ{αν}{εί}{ας}
4337IN LIB. DE COLORIBVS. {τα}, ὀλί{ιω}ν {τῶ}ν {αὐ}{ιῶ}ν {προ}đι{πτ}ου{σῶ}ν {καὶ} {δι}αđὼ'ꝗ̃ου
{τοῦ} φω{τὸ}ς, {τὸ} {σκ}ιερὸν {μέ}λ{αν} φ{αί}νε{ται}:
Similiter & aqua, quando exaſperata fue
rit, quemadmodum maris horror. nam pro
pter ſuperficiei aſperitatem paucis radiis
incidẽtibus, & diſsipato lumine, vmbroſum
nigrum apparet.
Dixit vmbras videri nigras, quoniam ſcilicet non
reddunt lumen: in præſentia docet id ipſum vſu veni
re in aqua & mari. ſimiliter, inquit, et aqua apparet ni
gra, quando exaſperata fuerit, hoc eſt, quando fuerit
inæqualis, & immodicè agitata; quemadmodum fit
cùm mare horret, propter ſuperficiei exaſperationẽ.
exaſperatur autem aqua, cùm à ventis turbatur, &
intumeſcit. quod Virgilius tertio Aeneidos expreſsit
inquiens,
Et glacialis hyems aquilonibus aſperat vndas.
& Lucretius aliquanto apertius, cùm ait, #
turbantibus æquora ventis.
Porrò mare turbatum obſcuratur, & nigricat vt
docet authoritate Homeri Ariſtoteles ſectionis. 23.
problemate. 23. Vtitur autem nomine φρίκησ, quod eſt
horroris: quia ille motus inæqualis ſimilis eſſe vide-
tur horrori, quo corripiuntur qui frigent, aut alio-
qui à febri leniori comprehenduntur. Cùm autem
mare exaſperatur apparet nigrum, eo quod propter
aquæ inæqualitatem, & exaſperationem, pauci radii
incidentes, non illuminant ſuperficiem depreſſæ par-
tis; ſed ab illa inæqualitate lumen diuellitur & diſsi-
patur. quocirca vmbra aquæ ſuperficiaria nigra appa
ret. Et animaduerte hunc locum differre ab eo,
4438SIM. PORTII COMMENTAR. infrà agit de denſitate. nam hîc docet, non illuminari
partem ſuperficiei depreſsioris, propter æſtum atque
agitationem, ac ob id nigri imaginem præ ſe ferre;
verùm infrà loquetur de profunditate. Cæterùm Ari
ſtoteles, quęrens problemate vltimo Sectionis. 23. cur
maris vndabundi quod deſiſtit, albicet; & quod pro-
uoluitur, nigricet: aliam adfert cauſam quam hic au-
thor, cùm inquit, An quia quod minus cernimus, ni-
grius id eſſe videtur: minus autem cernimus quod
mouetur, quam quod quieſcit. an quoniam candet,
quod tranſpicitur: nigreſcit, quod aſpectu peruium
non eſt. minus autem id tranſpicitur, quod mouetur.
Verùm hæc non eſt prima cauſa, quæ cùm ſemper ſit
inueſtiganda iuxta Philoſophi præceptum, ſecundo
Phyſicorum: quærẽdum erit, quare quod minus cer-
nimus, nigrum apparet; & , quod mouetur, minus vi-
ſu peruium eſt; & quod peruium eſt, album apparet?
Author autem noſter, primogeniam reddit cauſam,
quæ inuentione eſt poſtrema, & ait, lumem ad illas
partes non penetrare, vel motu diſtrahi.
Κ{αὶ} {τὸ} νέφος, ὅτ{αν} ἦ {πυ}κνὸν ἰ{οχ}υρῶς, ꝗ א {κα}{τὰ}{τὰ}
{αὐ}{τὰ} {δὲ} τούτοις {καὶ} {τὸ} ὕ{δω}ρ {καὶ} ὁ ἀὴρ, ὅ {τα}ν ᾖ {μὴ} {πα}ν{τε}-
λῶς {δι}α{τεί}νον {τὸ} φῶς: {καὶ} {γὰρ} {ταῦ}τα Jν {δο}{κεῖ} {μέ}λ{αν}α,
βάθος ἔ{χο}ν{τα}, ꝗ {τὸ} {πα}ν{τε}λῶς {αῤ}{αι}{ὰς} {ἀν}α{κλ}ᾶ℞ 024
ἀκ{τῖ}ν{ας}. {τὰ} {γὰρ} {με}{τα}ξὺ {μό}{ρι}α φω{τὸ}ς {αὐ}{τῶ}ν, ἅ{πα}ντα
{δο}{κεῖ} Jν {μέ}λ{αν}α, ꝗ {τὸ} {σκ}ό{το}ς:
Propterea, & nubes quando denſa fuerit
valde eadem quoq. ratione, & aqua, & aër,
quando non omnino penetrat lumẽ, etenim
hæc videntur eſſe nigra, quòd profundita-
tem habeant: eo quòd omnino rari radii
4539IN LIB. DE COLORIBVS. franguntur. intermediæ enim partes ipſo-
rum luminis, omnes videntur eſſe nigræ,
propter tenebram.
Declaratum fuit, quòd aqua apparet nigra, quan-
do exaſperatur, pars ſcilicet illa vmbroſa, ad quam ra
dii propter inæqualitatem non pertingunt, atque hic
fuit tertius modus propoſitus, quare res nigredinem
demonſtrent: in præſentia explicat ſecundum mo-
dum, docens quare nubes appareant nigræ. Nubes
quidem ferè omnes videntur eſſe cauſa alicuius vm-
bræ: verùm quædam ſunt rariores, quædam denſio-
res. Quæ denſiores ſint, ob vaporum, qui in iis co-
augmentantur craſsitiẽ, profundæ conſpiciuntur. &
quoniam lumen, quod nequit penetrare, diſsipatur,
apparentnigræ. Atque hoc innuit, cum inquit, pro-
pter hanc cauſam, quod ſcilicet lumen diſpergitur,
nubes quoque quando fuerit valde denſa, apparet nt
gra; denſitas enim multa in cauſa eſt, quo minùs eam
lumen peruadat. Deinde ſubdit, quòd qua ratione
mare, & nubes videntur nigra, eadem & aqua, & aër
talia apparent, tum ſcilicet, quando non omnino pe-
netrat lumen in profunditatem, ob quam diſiiciun-
tur, diſsipantúrq. radii, atque iccirco non illuſtrant.
INTERMEDIAE ENIM. Duriuſcula videntur eſſe
verba, ſenſus nihilominus eſt apertus. reddit enim
cauſam, quare intermediæ partes, quæ lumen interci
piunt, nigri imaginem prębent: ídque fieri in quit pro
pter tenebram, hoc eſt, quia lumine priuatur, ob di-
ſperſionem & diſtractionem radiorum. Atque illud
eſt, quod Ariſtoteles Sect. 23. Problem. 23. dixit atrum
eſſe, quod viſus non penetrat; & iccirco aërem emi-
nus nigrum, cominus candidum apparere. viſus
4640SIM. PORTII COMMENTAR. tem non penetrat, propter diſtantiam, ſuámque im-
becillitatem. Cum igitur aër è longinquo videtur, &
profundus ac denſus fuerit, tunc viſus eum non pe-
netrat, & niger apparet. Sed quæres, etſi fortaſſe præ-
ter rem, cur aër interdum ſit denſus; ánne ſua natura?
cùm Ariſtot. 25. ſection. problemat. 6. ſciſcitans, qua-
rein Ponto frigora ſint maiora, aſſeratid fieri pro-
pter aëris craſsitiem, & denſitatem, ob quam hyeme
à Sole non calefit, nec æſtate refrigeratur. Dicam id
euenire à frigore condenſante, vel à vaporibus coa-
ctis, non alia ratione quàm qua aër in diu occluſa do
mo craſſeſcit, & condenſatur, quoniam non diſcuti-
tur, nec à vento perflatur. Craſsities igitur, & denſi-
tas aliunde, & extrinſecus aëri adueniunt.
Ο(\{τι} {δὲ}{τὸ} {σκ}ό{το}ς οὐ {χρ}ῶμα, ἀ{λλ}ὰ {ςέ}ρη{σι}ς {ἐστὶ} φω{τὸ}ς, οὐ
{χα} λε{πὸ}ν 019 ἄ{λλ}ων {τε} {πο}{λλ}ῶν {κα} {τα}μαθ{εῖ}ν, {καὶ} {μά}λι{ςα}
{ἐκ} {τοῦ} {μη}{δὲ} {αἰ}{σθη}{τὸ}ν Jν {τὸ} {πη}λί{κο}ν, {καὶ} {πο}ῖόν {τι} {τῷ} \'♉
μα{τι} {τε}{τύ}{χη}{κε}ν ὂν \`ח {σκ}ό{το}ς, {κα}θάi {ἐπὶ} {τῶν} ἄ{λλ}ων
ὁρα{τῶ}ν.
Quòd autem tenebra non color, ſed lu-
minis priuatio, non difficile eſt tum ex aliis
multis diſcere, tum potiſsimùm ex eo, quod
non ſit ſenſibilis, quanta qualíſque figura ſit
tenebra, quemadmodum in aliis viſibilib.
Demonſtrauit ſuperiori textu, partes medias vide
ri nigras, propter tenebram: at ne quis credat, quod
per tenebram intelligat aliquem colorem, qui medias
partes denigret: ſubdit, tenebram non eſſe colorem,
reuocans in memoriam ea, quæ iam ſuprà explicaue-
rat; eſſe ſcilicet priuationem, quam antea non expreſ-
ſerat, annectens, Tenebram, inquit, eſſe luminis
4741IN LIB. DE COLORIBVS. uationem, ex aliis quidem multis non eſt cognitu
difficile, ſed præcipuè hac ratione deprehenditur,
quoniam non eſt ſenſibilis. atque ita ratiocinatur; Id
eſt per ſe viſibile, cuius figura quanta, qualíſque ſit
cognoſcitur: Sed non cognoſcitur, quanta & qualis
ſit figura tenebræ; ergo tenebra non eſt per ſe viſibi-
lis, ſed per accidens, nimirum vt priuatio luminis, ve
lut docetur ſecundo de Anima. Ait autẽ ex aliis mul-
tis, facile eſſe intellectu, tenebram non eſſe colorem,
& viſibilem. cuiuſmodi ſunt hæc. viſibile eſt extremi
tas diaphani; tenebra non eſt actus diaphani; ergo te-
nebra non eſt viſibilis. Præterea id quod videtur, aut
videtur in lumine, aut eſt lumen, (vt inquit Ariſtote
les libro ſecundo de Anima,) ſed tenebra nõ videtur
in lumine, videtur enim vbi lumen non eſt. Amplius,
color per ſe cognoſcitur: ſed hîc demonſtratur non
eſſe colorem, quia non apparet, quanta, & qualis ſit
figura; figura porrò, & quantitas, eſt ſenſibile com-
mune, quod cognoſcitut viſu, & tactu: & qualitas,
eſt ſenſibile proprium. Probat ergo, quòd tenebra
non eſt color, quoniam non eſt ſenſibilis. non enim
percipitur quantitas, aut qualitas eius figuræ: cùm ta
men hęc duo viſu in coloratis cognoſcãtur. Eſt enim
color, qualitas in quanto. quò fit vt prius afficiat ſen
ſum, dehinc deprehendatur eius quantitas. Quare
cùm tenebra nihil imprimat in ſenſum, meritò dixit
eam eſſe inſenſibilem; quamuis ſenſui ſeſe offerat vt
priuatio. Niſi fortè, per qualitatem, figurę qualita-
tem, circularem exempli gratia, vel rectam, vel angu-
larem intellexit: ac per quantitatem, magnitudinem.
Sed hoc eſſet demonſtrare, tenebram non eſſe imagi-
nabilem potiùs, quàm non eſſe colorem. Quare ſatiùs
eſt dicere, quod qualitas, puta color, facit vt
4842SIM. PORTII COMMENTAR. tas ſubiecti colorati, & figura cognoſcatur. inquit
enim Ariſtoteles, quod quantam ſtatueris ſuperfi-
ciem, tantam ſtatuis & albedinem.
Τὸ {δὲ} φῶς, ὅ{τι} {πυ}ρός ἐ{στι} {χρ}ῶμα, {δῆ}λον ἐκ {τοῦ} {μη}δε{μί}
{αν} ἄ{λλ}{ην}, ἢ {ταύ}τ{ην} ἔעν {εὑ}{ρί}{σκ}ε℞ {χρ}ό{αν}, {καὶ} ꝗ א
{μό}νον, {δἰ}ἑ{αυ}{τοῦ} ὁρα{τὸ}ν {γί}νε℞: {τὰ} δ' ἄ{λλ}α ꝗ τούτου:
Quòd autem lumen ſit color ignis, per-
ſpicuum ex eo eſt, quoniam nullum alium
quàm hunc inuenitur habere colorẽ: tum
quia hic ſolùm eſt per ſe viſibilis, alia verò
per hunc.
Quo pacto hic contextus cohæreat cum ſuperio-
ri, non admodum liquet: poſſumus tamen hoc modo
connectere. Quoniam dixerat tenebram non eſſe co-
lorem, ſed luminis priuationem; conſequẽs erat exa-
minare, an lumẽ eſſet color. quocirca in pręſentia de
clarat lumen quidem non eſſe colorem, ſed ipſi igni
eſſe quaſi colorem: quo modo dixit Ariſtoteles ſe-
cundo de Anima, & libro de Senſu, lumen eſſe veluti
colorem diaphani non terminati. Oſtendit igitur,
nullum alium colorem reperiri in igne, quo ignis vi-
deatur, præter lumen. Dixit enim Themiſtius ſecun-
do de Anima, lumen in igne habere naturam lumi-
nis, & coloris; luminis quidem, quia videtur in tene-
bris: coloris verò, quia in lumine. Et quamuis ratio-
ne cuiuſcunq. diaphani, lumen ſit ſimile colori, quia
eſt actus diaphani; in igne tamen, lumen & coloris, &
luminis vicem ſupplet. Quapropter dixit author, lu-
men eſſe ſolum ignis colorem, nullúmq. habere alium
colorem, pręter lumen. etſi, vt videri eſt textu primo,
Sol & ignis videntur flaui. TVM QVIA SOLV'M.
4943IN LIB. DE COLORIBVS. Mihi videtur adferre ſignum, quod ob id, quia lu-
men eſt ignis proprius color, ignis eſt per ſe viſibilis,
alia verò per ignem. ſi enim alius color igni ineſſet,
præter lumen, alia non eſſent per ignem viſibilia. qua
ſi hoc pacto ratiocinetur. lumen eſt proprius color
ignis, quoniam eſt per ſe viſibilis, & alia per ipſum.
Illi quod eſt per ſe viſibile, & alia per ipſum, lumen
eſt proprius color: ſed ignis eſt per ſe viſibilis, & alia
per ipſum: ergo lumen eſt illi proprius color. Atque
hoc ſenſu corrigendum iudico vulgatum exemplar,
ex altero manuſcripto, quod penes nos habemus, &
legẽdum, {καὶ} διὰ {τοῦ}το μόνον δἰ ἑ{αυ} {τοῦ} ὁρα{τὸ}ν γίνε{σθα}ι, id eſt,
tum propter hoc ſolum per ſe eſt viſibilis. Verùm in-
ſtabis, inquiens, color eſt per ſe viſibilis, & tamẽ non
eſt lumen per ſe. Dicas, vt docuit Auerroes ſecundo
de Anima, cõtra Auempacem, colorem eſſe quidem
viſibilem per ſe, ſed per lumen videri. At ignis non ſo
lùm eſt viſibilis per ſe, ſed per nullum aliud videtur,
niſi per lumen ſuum: & hoc ſignificauit author, cum
ait eſſe per ſe viſibilem: quaſi dicat, per nihil aliud vi-
deri, præterquàm per lumen ſuum.
Ε){πι}{σκ}ε{πτ}έον {δὲ} א. {ἔν}ια {γὰρ} οὐκ ὄντα πῦρ, οὐ {δὲ} {πυ}
ρὸς {εἴ}{δη}♓ φύ{σι}ν, φῶς {πο}ι{εῖ}ν φ{αί}νε□. {εἰ} {μὴ} ἄρα{το} \`ꝗ̃ {τοῦ}
{πυ}ρὸς {χρ}ῶμα. φῶς ἐ{ςι}ν: οὐ \'ꝗ̃ τοι {καὶ} \`ח φῶς, {πυ}ρὸς {ἐστὶ}
{χρ}ῶμα {μό}νον. ἀ{λλ'} {ἐν}δέ{χε}{ται}, {μὴ} {μό}νῳ {μὲν} ὑπ{άρ}{χει}ν {τῷ}
{πυ}{ρὶ} {τὴν} {χρ}ό{αν} τ{αύ}τ{ην}, Jν \'ꝗ̃τοι {χρ}ῶμα {τὸ} φῶς {αὐ}♈.
οὐδ{εν}ὶ {γο}\^ℨ ἄ{λλ}ῳ {τὴν} ὅρα{σι}ν {αὐ}{τοῦ} {συ}μβ{αί}ν{ει} {γί}νε℞,
{πλ}{ὴν} {τῷ} φω{τὶ}. {κα}θά i {καὶ} τ{ὴν} {τῶ}ν ἄ{λλ}ων {σω}{μά}{τα}ν
ἁ{πά}ν{τω}ν, {τῇ} {τοῦ} {σώ}ματος φ{αν}τα{σί}ᾳ:
Cæterùm hoc eſt conſiderandum, non-
nulla enim quæ non ſunt ignis, neque
5044SIM. PORTII COMMENTAR. ſpecies natura lumen facere vidẽtur. Quin
ergo ignis color, eſt lumen: nõ tamen etiam
lumen, ignis ſolius eſt color. Sed vſu venit
hunc colorem, non ſoli igni ineſſe; lumen ta
men eſſe ipſius colorem. nullo quippe alio
eius viſionem fieri contingit, niſi lumine: vt
& aliorum omnium corporum, corporis
apparentia.
Quoniam docuit colorem ignis eſſe lumen, nunc
quo pacto id verum ſit expendit: quoniam multa vi-
dentur lumen reddere, quę non ſunt ſpecies ignis ſe-
cundum naturam, ſed ſua natura ſant mixta, & per
accidens emittunt lumen. Inquit enim ſecundo de
Anima Ariſtoteles, quædam videri in tenebris, quæ
non habent nomen commune, vt putredines quer-
cus, cornua, capita piſcium, ſquamæ, oculi, & cicin-
dela. Quare verò color non videatur in tenebris, alia
ratio eſt. Ait itaque author, conſiderandum eſſe hoc
quod dictum fuit: quoniam nonnulla, quæ non ſunt
ignis, ſed mixta, cuiuſmodi ſunt, quæ iam enumera-
uimus; neque ſunt ignis ſpecies ſua natura, (per acci-
dens enim talia apparent.) videntur lumen facere
non aliter quàm ignis. QVIN ERGO IGNIS. vide-
tur ſoluere dubitationem, & aſſerere lumen quidem
eſſe ignis colorem, verùm non ſolius ignis. Contin-
git enim, vt non huic ſoli inſit lumen; ſed aliis quoq.
iam prædictis. lumen tamen diximus eſſe eius colo-
rem, quoniam nullo alio videtur, niſi lumine. Cæte-
rùm hæc nõ carent cõtrouerſia. nam ſi ignis eſt ſlauus
velut dictum fuit, color eius non erit lumen. quo pa-
cto ergo author ſibi parùm conſtans, dixit lumen
5145IN LIB. DE COLORIBVS. proprium ignis colorem? Itaque dicendum, lumen
flauum eſſe proprium ignis colorem: & intellige de
hoc noſtro, quoniam vt anteà quoque monuimus,
in loco proprio, & materia propria fortaſſe, non lu-
cet. at noſtro igni hoc eſt proprium, vt et noctu cerna
tur, quoniam lumen habet; & interdiu, quia flauus
eſt. alia autem noctu tantùm conſpiciun tur, tum pro
pter luminis paucitatem, tum quia lumẽ non eſt ad-
modum coloratum. at ignis lumen, multum eſt, & co
loratum, propter fumum. VT ET ALIORVM
OMNIVM CORPORVM, CORPORIS APPAREN
TIA. Hoc ni fallor, duobus modis poteſt intelligi.
vno, quod ignis viſio ſoli tribuitur lumini; quemad-
modum aliorum corporum, colori: atque is color di-
citur apparentia, & φαντασία, quia per eum corpus ap-
paret. Alter Senſus eſt, quod non datur viſio ignis,
niſi lumini: quemadmodum aliorũ corporum appa-
rentia, non datur, niſi per lumen. Verùm prior expoſi
tio melius mihi ſatisfacit. Et animaduertere opor-
tet, illud {εἰ} μὴ, eſſe affir matiuum, alioqui ſententia
peruertitur.
Τὸ {δὲ} {μέ}λ{αν} {χρ}ῶμα {συ}μβ{αί}ν* {γί}νε℞, ὅταν ὁ ἀὴρ {καὶ}
{τὸ} ὕ{δω}ρ {ὑπὸ} {τοῦ} {πυ}ρὸς {δι}ακ{αυ}{σθ}ῆ. {δι}ὸ {καὶ} π{άν}τα {τὰ} κᾳό
ꝗ̃α {με}λ{αί}νε{ται}, {κα}θά i ξύλα {καὶ} {ἄν}θρακꝗ̃ , {σβ}ε{σθ}{έν}
τος {τοῦ} {πυ}ρὸς. {καὶ} ὁ ἐκ ♈ {κε}ράμου {κα}{πν}ὸς, ἐκ{κρ}ινὸ'ꝗ̃ου
{τοῦ} {ἐν}υπ{αρ/}עν{το}ς {ἐν} {τῷ} κꝑάμῳ ὑ{γρ}οῦ, {καὶ} κᾳὸ'ꝗ̃ου.
Nigrum autem colorem fieri contingit,
cùm aër, & aqua ab igne comburũtur. qua
re & omnia ambuſta nigreſcunt, velut li-
gna, & carbones igne extincto. Quin & fu-
mus qui ex latere prodit: vbi
5246SIM. PORTII COMMENTAR. quod lateri inerat, excernitur, & combu-
ritur.
Inſtituerat author tractare de coloribus ſimplici-
bus, docuítque album ſequi corpora ſimplicia, ni-
grum verò elementa, cum inter ſe mutuò alterantur.
deinde, quoniam nigrum aliud eſt apparens, aliud na
tura; primùm cœpit enarrare cauſas nigri ſecundum
apparentiam, atque hactenus duas explicauit, quæ-
dam ſcilicet propter paucum & i efractum lumen, ap
parere nigra: quędam rurſus, propter profunditatem,
nullum ad oculum deferre lumen. ſed cùm lumen ſit
ignis color, velut demonſtratum fuit, paulatim ipſa
rei ſeries authorem deduxit, vt de aduſtis ab igne di-
ſputaret. atq. ita iam aggreditur tertiã cauſam quam
primo loco propoſuerat, quęrẽs quare quædam ſunt
nigra natura. Itaque alio ordine explicuit, atque pro
poſuerat. cuius rei hæc fortaſſe fuerit cauſa, quòd vt
Ariſtoteles præcipit, primò ordiendum ſit ab eo, vn-
de facilior ſit diſciplina, puta ab iis, quę nobis ſunt no
tiora. facilius quippe cognoſcitur cauſa, ob quam ni-
gra appareant, quæ paucum, aut rarum habent lumẽ:
quàm quare ſint natura nigra ea, quæ nullum emit-
tunt lumen. cauſæ enim huius nigredinis ſunt ocul-
tæ. Aggreditur itaque ea, quæ ſunt natura nigra, &
inquit, NIGRVM autem colorẽ fieri contingit, cùm
aër, & aqua ab igni comburuntur. & ſignanter dixit,
CONTINGIT fieri, & non, apparere: quoniam loquitur
de vero colore nigro, qui ſua natura talis eſt. Atque
hinc collige, nigrum eſſe re ipſa colorem, & vt ho-
die loquimur, poſitiuum: non autem tantúm luminis
priuationem, velut iam quoque dictum fuit. Cauſa
autem eſt, cùm aër, & aqua comburuntur, ſcilicet
5347IN LIB. DE COLORIBVS. mixto. ſimpliciter enim nunquam dixeris comburi,
ſed corrumpi; vtputa aqua per euaporationé ab igne
corrumpitur; & aër per inflãmationẽ, (etſi aliis quoq.
de cauſis poſsint à frigido corrumpi.) at in mixto di-
cuntur aduri quoniã admiſcentur ſicco terreo, quod
combuſtibile eſt, modò poroſum ſit; vt ignis poros,
& meatus eius poſsit ſubingredi. Attamen hoc eſt
animaduertendum, humiditatem, quam in mixto di-
ximus eſſe vſtibilem, eſſe aêream: nam aquea aduſtio
ni eſt ineptior. argumento ſunt ligna perquàm humi
da, quæ ægré comburuntur: cùm ſicca, vtpote plus
aëris participantia, facilè ab igne corripiantur. Verun
tamen fumus, quem liumidum adduſtum aqueum
expirat, multò magis nigricat, quamuis minus ſit com
buſtibile; propterea quòd magis participat terreum.
Inquit itaq. nigrũ fieri, cùm aër & aqua ab igne com-
buruntur: ſubnectens cauſam, quòd omnia ambuſta
nigreſcant; & ſumens exemplum à lignis & carboni-
bus. Cæterùm quoniam carbones ardentes & igniti,
punicei ſunt & ruffi, velut poſtea docebit, ſubdidit,
extincto igne. QVIN ET FVMVS. Quod in lignis
declarauit, & carbonibus, idem in terreis vſu venire
demonſtrat, confirmans id per fumum, quem terrea
exhalant: qui iccirco nigricat, quoniam ignis educit
humiditatem, eámq. adurit. Non meminit ſicci, quòd
id potiùs ſit vſtibile, quàm aptum ad inducendum ni-
grorem: etiam ſi humidum aduſtum vnà cum ſicco
nigredinem faciat. Et vt obiter id annotemus, κ{απν}ὸσ,
quem fumum vocamus, eſt lignorum, eorum ſcilicet
quæ ex mixtura humidæ ac terreę ſubſtantię conſtãt.
{λι}γνὺσ autem, eſt thuris, picis, & odorabilium, quæ\/q.
minus habent humiditatis, ac magis terrea ſunt. κνίσ-
σα verò, quem nidorem quidam interpretantur,
5448SIM. PORTII COMMENTAR. olei, eorúmque quæ oleagina ſunt, & pinguia. Se 1
hæc quarto Meteororum, ab Ariſtotele diffuſius di-
ſcutiuntur, cap. de Vſtibili.
Διὸ {καὶ} {τοῦ} {κα}{πν}οῦ {γί}νε{ται} {με}λ{άν}{τα}{το}ς, ὁ ◠ {τῶ}ν {πι}ό
νων {καὶ} λιπ{αρ}ῶν οἷον ἐλ{αί}ου, {καὶ} {πί}{ττ}{ης} {καὶ} {δα}{δὸ}ς: ꝗ \`ח
{μά}λι{ςα} τ{αῦ}{τα} κᾴε℞ {καὶ} {συν}έ{χει}{αν} {πο}ι{εῖ}ν.
Quocirca & is fumus eſt nigerrimus,
qui ex opimis, & pinguibus, puta oleo, pi-
ce, ac teda erumpit: propterea quod hæc
maximè comburantur, continuitatémque
faciant.
Cauſam aſsignat, quare opima, & pinguia, olea-
ceáque fumum eructent nigerrimum, (eſt autem
oleum, pingue, & vnctuoſum: pix verò, ac teda, opi-
ma, quæ exempli loco ſubnexuit.) propterea, inquit,
quod hæc maximè comburantur. Et addit ſecundam
conditionem, quòd faciant cõtinuitatem. duo enim
ſunt, quæ nigerrimum reddunt fumum; plurima adu
ſtio, & continua. Eueniunt porrò hæc duo, quoniam
admiſcetur ſiccum terreum, quod vnctuoſum craſ-
ſum reddit, & multum. Differt autem oleum, à teda
& pice; quoniam illud minus terrei; hæ verò, vtpote
craſsiores plus terræ habent. ob id Ariſtoteles quar-
to Meteororum docuit, oleum et oleagina minimùm
vri per ſe, quod parum ſicci ipſis inſit, nec poſsint
igneſcere, niſi per ſiccum: Verùm quod habeant ca-
lidum aêreum, iccirco eſſe inflammabilia. opima ve-
rò, quę ex vnctuoſo & ſicco gignuntur, maximè, con
tinuéq. aduri poſſunt. Et ob eam rem, mel, quoniam
terrei aliquid continet, magis quidem, eſt aduſtibile,
quàm oleum, ſed minus eſt inflammabile. Sed
5549IN LIB. DE COLORIBVS. fortaſsis præter rem videri poſſunt, quare ad reliqua
progrediamur.
Μέλ{αν}α {δὲ} {καὶ} {ταῦ}{τα} {γί}νε{ται},{δἰ}ὅ {σω}ν ῥ{εῖ}{το} ὕ{δω}ρ, ὅ-
{τα}ν βρυω {θέ}ν{τω}ν {πρ}ῶ{το}ν {ἀν}αξηρ{αν}θῇ {τὸ} ὑ{γρ}ὸν. {κα}θάi
{καὶ} {τὰ} {ἐν} τοῖς τοίχοις {κο}νιά{μα}{τα}. ὁμοίως {δὲ} {καὶ} οἱ {κα}θ'ὕ{δα}-
{το}ς λίθοι. {καὶ} {γὰρ} οὗ{το}ι βρυω{θέ}ν{τε}ς \('♐ον ἀ{πο}ξηρ{αν}{θέ}ν
{τε}ς, {τῷ} {χρ}ώ{μα}{τι} {γί}νον{ται} {μέ}λ{αν}ꝗ̃ . {τὰ} {μὲν}{οὖν} ἁ{πλ}ᾶ {τῶν}
{χρ}ω{μά}{τω}ν, {ταῦ}{τα} {καὶ} {το}{σαῦ}{τα} ἐ{ςί}.
Nigra præterea & hæc fiunt, per quæ
fluit aqua, cùm, vbi muſcoſa facta fuerint,
primum humidum exiccatur: quemadmo-
dum & parietum tectoria, itidem & lapi-
des, qui ſunt in aqua. etenim hi facti muſco
ſi, ac poſtea exiccati, euadunt colore nigri.
Simplices igitur colores, tot taléſque ſunt.
Docuit nigrum colorem fieri, cum aduritur hu-
midum. Sed quoniam multa fiunt nigra, nõ vera adu
ſtione, ſed exiccatione, quæ & ipſa aduſtio quædam
dici poteſt: in præſentia declarat, hæc quoque talem
induere colorem, quia humidum exiccatur. vt vide-
re eſt in parietum tectoriis, & lapidibus, tam marinis,
quam fluuiatilibus: qui cùm abluti aqua conſtiterint,
muſcoſi fiunt, hoc eſt ab humido externo, & alieno
contrahunt quandam viriditatem, quę in inanimatis
muſcus appellatur. Hic in parietibus, per quos pauca
delabitur aqua, & in eorum cruſtis adnaſci conſpici-
tur. Hæc itaque tectoria, & lapides, cum non amplius
abluuntur aqua, & à Sole, ambientéque aëre exicca-
ta fuerint, primùm, velut poſtea demonſtrabit, fiunt
herbacea: at magis, meliúſque arefacta, demum nigre
ſcunt. Poſt hæc concludit, ſimplices colores, tam
5650SIM. PORTII COMMENTAR. qui tales, quoad apparentiam, quàm qui reuera eiuſ-
modi exiſtunt, eſſe quos explicauit, & tot, duos ſcili-
cet. Cæterùm muſcus qui βρύον Græcis nuncupatur,
etſi propriè caulem non habeat, tamen herbis connu
meratur, & parietibus, ac lapidib. qui vel aqua mer-
guntur, vel iuxta aquas reſidẽt, adhæreſcit. Inueniun
tur in arborib. quoq. villi quidam cani, & è ramis de-
pendẽtes, quos etiam muſcum nominant. Verùm au-
thor hoc loco intelligitid quod in lapidibus, & parie
tum cruſtis, & albariis, vt dictum eſt, cernitur viride.
DE COLORIBVS
MEDIIS, SIVE
MIXTIS.
CAP. II.
ΤΑ' {δὲ} ἄ{λλ}α ἐκ τού{τω}ν {τῇ} {κρ}ά{σει}, {καὶ} {τῷ} {μᾶ}{λλ}ον
{τὲ} {καὶ} ἧ{ττ}ον {γι}νόꝗ̃α, {πο}{λλ}{ας\} {καὶ} {πο}ι{κί}λ{ας}
{πο}ι{εῖ} {χρ}ω{μά}{τω}ν φ{αν}{τα}{σί}{ας}. {κα}{τὰ} \`ꝗ̃ \`ח {μᾶ}λ-
λον {καὶ}ἧ{ττ}ον, ὥđꝑ \`ח φοινικο{ῦν} {καὶ} \`ח ἁλουρ{γέ}ς. {κα}{τὰ} {δὲ}
τ{ην} {κρ}ᾶ{σι}ν, ὥđꝑ \`ח λ{ευ}{κὸ}ν {καὶ} \`ח {μέ}λ{αν}: ὅτ{αν} {μι}{χθ}{έν}
τα, φ{αι}οῦ {πο}ιήσῃ φ{αν}{τα}{σί}{αν}.
Reliqui colores, qui ex horum tempera-
mento, & maioris, minoríſque ratione gi-
gnuntur, multas ac varias præbẽt colorum
imagines. maioris quidem minoríſque ra-
tione, ceu puniceus, & halurgus: tempera-
mento verò, vt albus, & niger; quandoqui-
dem mixti, fuſci reddunt apparentiam.
5751IN LIB. DE COLORIBVS.
Abſolutis primis, ſimplicibúſque coloribus; mix-
tos, qui medii, & ſecundi quoque nuncupantur, ag-
greditur. Verùm bifariam hi pertractari poſſunt, vel
vt veri colores, qui ex albo, & nigro generantur, quo
modo eos libro de Senſu explicauit Ariſtoteles: vel
vt conflantur ex mixtione colorum, tam apparentiũ,
quàm verorum. atque hoc pacto de iis agit hîc au-
thor, addens ea, quæ in Ariſtotele deſunt: & iccirco
plures hoc loco mixtionis cauſæ recenſentur. Ad
hæc, horum colorum aliqui dicuntur fieri ex albo &
nigro proximè, & immediatè, vt puniceus, purpu-
reus, viridis, coeruleus; atque hi medium locum te-
nent. Alii ſunt infra medium, vt fuſcus, & flauus. defi
ciunt enim, ille à nigro, hic ab albo. Priores verò,
quos diximus medium locum occupare, diuerſis pro
portionibus diſtant ab extremis, velut paulò pòſt do-
cebimus. Sunt præter enumeratos nonnulli, qui ex
mediorum colorum mixtione gignuntur, atque hi
ferè innumeri ſunt, vt declarabimus. Cæterùm vt
verba excutiamus, ſcire licet, album & nigrum inter
ſeinuicem miſceri, vel ſeruata ratione, vt ait libro de
Senſu Ariſtoteles; hoc eſt ſeruata certa quadam, &
rationabili proportione, puta dupla, ſeſquialtera, aut
ſeſquitertia. Cúmq. ita inter ſe commiſcentur, quem
admodum aſſerit Alexander eodem libro, colores
viſum oblectant, cuiuſmodi ſunt viridis, cœruleus &
purpureus. Imò fuſcus, cœruleus, præterquàm quod
viſui ſunt iucundiſsimi, ſaluberrimi quoq. iudican-
tur, vt optimè docet Galenus, lib. primo de Sympto-
matum cauſis, cap. vii. & maximam præbent viſioni
defatigatæ, ſanæ tamen, vtilitatem. non enim eam di-
ſcriminant, vt albus, & ſplendidus; neque ipſam co-
gunt, ac extingunt, veluti niger. nam cùm fuſcus
5852SIM. PORTII COMMENTAR. lor ex albo nigroque mixtis naſcatur; & cœruleus,
quia candor ſplendori iungitur, & non ita parum in
nigrum degeneret: fit vt ex contrariis, extremiſque
inuicem mixtis, medii, moderatíque naſcantur: atq.
vtroſq. exceſſus, qui viſioni incommodant, fugien-
tes, moderatas ipſius fatigationes corrigant. Hæc Ga
lenus. ſed idem de cæteris, qui eiuſmodi ſeruant com
moderationem exiſtimandum eſt. Vel albus, & niger
miſcentur abſq. certa proportione; ídque ſecundum
magis & minus indiſtinctè. Colores, qui rationem,
certámq. obtinent proportionẽ, ſeptem numero con
ſtituit Ariſtoteles, capite de Sapore, ſcilicet album, ni
grum, fuſcum, purpureum, puniceum, viridem, cæru
leum: flauum autem ſub albo complectitur, alioqui
octo forent ſpecies. at que hi ſunt extremi, mediíque
colores. Et qui medium inter album & nigrum, lo-
cum tenent, certa ratione à natura producuntur. Sta-
tuit præterea author, & tertiam colorum mixturam,
eam quę ſe offert aſpectui noſtro, quę tribus conſtat,
vt infrà explicabitur, luce, medio, (aqua ſcilicet, vel
aëre.) & ſubiectis coloribus. Reliqui ergo colores,
præter ſimplices, qui ex horum ſimplicium tempera-
mento, & ſecundum magis ac minus gignuntur, mul
tas, variáſque oſtendunt colorum imagines, & appa-
rentias. Harum autem apparentiarum cauſæ ſunt,
& temperamentum ſimplicium colorum, & maior
minórque luminis, ac coloris participatio. Dixit ima
gines, quoniam loquitur de coloribus veris, & appa-
rentibus. Ponit poſt hæc exemplum colorum, qui ge
nerantur ex maiori minor'iue proportione rationa-
bili & certa, quales ſunt puniceus, & halurgus. fiunt
enim tales, prout magis aut minus purpura decoqui-
tur. nam ſi diutius coquitur vt pòſt docebit, fit
5953IN LIB. DE COLORIBVS. gus, quam ſaturatam purpuram quidam vocant, ver
gens ad nigritiẽ: ſin parcius, puniceus redditur. Idem
præſtare videtur lumen; quoniam pro huius ratione,
velut in iride perſpicitur, colores variantur, & modò
halurgum, nunc puniceum, modò herbaceum emit-
tit colorem. Poſtremò ponit & alterum exemplum
eorum, qui fiunt ſecundum temperamentum, qualis
eſt fuſcus, qui naſcitur ex albi & nigri temperamẽto,
veluti diximus. Sed hæc omnia fuſius ſuo quæq. loco
declarabuntur. Cęterùm non fuerit fortaſſe ab re, bre
uibus eorum colorum nomina, quibus author toto
hoc vtitur volumine, percurrere, & quaſi ob oculos
ponere, vnúmque in locum cogere; ne ſtudioſum in-
ter legendum remorentur. Color itaque qui prima-
tum tenet, ſimplex exiſtit, & eſt albus, qui λευκὸσ dici-
citur, & candidus. atque hic omnibus eſt notiſsimus.
poſt quem ſequitur μέλασ dictus ater, aut niger, qui et
ipſe ſimplex eſt, & ſummam præ ſe fert nigredinem.
Poſt hos veniunt mixti, inter quos hi ferè ſunt, quo-
rum author noſter meminit. ἁλου{ργ}ὸσ, qui nomen ſor
titur: ἀπὸ τοῦ ἁλ'σ {καὶ} ἔργον, quod è concha marina pur-
pura colligatur, atque iccirco Latinis purpureus di-
ctus fuit, tendens ad nigredinem, quare hunc Ariſto-
teles interdum accipit nigro: vel confert illum cum
viridi, vt cenſet Alexander. Eſt φ{αι}ὸσ quem aliqui
atrum, nonnulli liuidum, quidam pullum, aliqui ter-
reum interpretantur; nobis autem eſt fuſcus, hunc
Ariſtoteles libro de Senſu, capite de Sapore, videtur
ad nigrum deducere: Alexander tamen eum ſpecie
diſtinxit à nigro. quamuis non malè ad nigrum iefe-
ratur, ſi albedinis florem amittit. Eſt φο{ιν}ϊκοῦσ, quem
variè quoque vocarunt. nam alii rubrum, alii nigredi
nem accenſam, alii phœniceum nuncuparunt: nos
6054SIM. PORTII COMMENTAR. niceum dicemus. Quidam noſter amicus homo non
imperitus, putat puniceum eum eſſe qui flagrat colo
re violę, quem nos vulgo paonaccium dicere conſue
uimus: vel ἀπὸ {τοῦ} φοίνϊκοσ id eſt, à palma deduci; eſſeq̀ue
eum, qui in equis à vulgo baius dicitur. Sed aliter ſen
tit hic noſter author, vt cuiuis videre licebit. Sunt
qui credant puniceum colorẽ, in Phœnicea primùm
ab Hercule, caſu quodam à cane demorſa purpura,
fuiſſe inuentum; atque inde nomen colori inditum.
Dicitur puniceus color aptus eſſe ad bella et pugnas,
quaſi ἀπὸ {τοῦ} φόν{ου}, id eſt cęde nomẽ inuenerit. Eſt ξανθὸσ,
quem quidá fuluum nos flauũ dicimus, color capillis,
ſegetibúſq. conueniens. hic, vt iam annotatum fuit,
parum ab albo declinat. Eſt πυῤῥὸσ ruffus, quem ali-
qui puniceum interpretantur, quòd color ignis, qui
propriè πυῤῥὸσ appellatur, ſit puniceus. Eſt πορφυρ{οῦ}σ,
purpureus, qui nomen ἀπὸ τῆσ πορφύρασ, id eſt purpu
ra habet. Cuius tres animaduertuntur eſſe principes
ſpecies; ſed is proprius eſt, qui ex conchylio confici-
tur. ςίλβων autem is eſt, qui coruſcat; propriè tamen
non eſt color, ſed luminis continuata denſitas. quam
etſi Philoſophi peculiariter nigro adaptent, nihilomi
nus magis conuenit albo. Eſt ὄρφνιοσ, qui opacus & ca
liginoſus eſt, & accedit ad nigredinem, quare inter-
dum accipitur pro nigro. Eſt præterea σκιερὸσ, qui vm
broſus eſt; & cùm vmbræ appareant nigræ, ad nigri-
tiem reducitur. ſic ζοφερὸσ, qui caliginoſus dicitur. ſic
σκοτ*νὸσ, tenebricoſus, qui is eſt, quem tenebræ oſten
dunt, & loca ea ad quæ Solis radii non pertingunt.
Eſt λαμ{πρ}ὸσ, ſplendidus, & nitens, quamuis coloris po
tius ſit accidens, quàm color. ſic ἐυ{αν}θὴσ, qui floridus di
ci poteſt, gratúſque aſpectui apparet. Eſt χ λωρὸσ, viri
dis, color, in quo nondum ſpectatur concoctio,
6155IN LIB. DE COLORIBVS. ſtans humido, & lumine. ποώδησ verò herbaceus eſt,
color qui in herbis primùm emicat, ex prima conco-
ctione. qui ſi acquirit concoctionem maiorem, vt ni-
gredinis faciem induat, {πρ}ά{σσ}ΐ{οσ} & {πρ}α{σσ}οειδὴσ, hoc eſt
porraceus appellatur, quòd talis in porro potiſsimum
conſpiciatur. fit autem is, cùm viridis nigro meracio-
ri temperatur. Eſt κυαν{οῦ}σ & κοανοειδὴσ, qui cœruleus La
tinis dicitur, & cœlo ſereno cernitur: vt ἀερώδησ, aë-
reus, quem aër nubiloſus oſtendit. Sed hi poſtea la-
tius ſuo loco declarabũtur, vt is qui οἰνώδησ, & οἰνωπὸσ,
hoc eſt vinoſus dicitur, qui ex lumine aëreo, & nigro
lucido gignitur. nam ſatis eſt in præſentia digito qua
ſi indicaſſe. Eſt præter hos & alios apud Ariſtotelem
inuenire cuiuſmodi eſt χ αροπὸσ, quo animalia quæ-
dam ex toto genere notantur, ceu leones, & ruffum
Latinè vocat Gaza, vt flauidum eundem, cùm in ho-
minibus conſpicitur. v. de Generat. Animal. cap. I. At,
vt mea fert opinio, ſplendorem potius in oculis ſigni
ficare videtur. qui cùm indignationis ſit indicium,
terrorem etiam intuentib. incutit, vt propterea fuluũ
quoq. à fulgore fortaſſe, eum nominandum putaue-
rit, libro primo de Hiſtoria animalium. cap. IO. Eſt &
γλαῦκοσ, color qui in noctuarum oculis potiſsimum
cernitur. Sunt præterea alii, qui Ariſtotelẽ legentibus
occurrunt; ſed eos perſequi nõ eſt præſentis inſtituti.
Διὸ \`ח {μέ}λ{αν} {καὶ} {σκ}ιερὸν, τῷ φω{τὶ} {μι}{γν}ύꝗ̃ον, φοινι{κο}\^ℨ.
\`ח {γὰρ} {μέ}λ{αν} {μι}{γν}ύꝗ̃ον {τῷ} {τε} ◠ τ{οῦ} ἡλίου, {καὶ} {τῷ} ◠ ♈
{πυ}ρος\ φω{τὶ}, {θε}ωροῦꝗ̃ ἀ{εὶ} {γι}νόꝗ̃ον φοινι{κο}{ῦν}. {καὶ} {τὰ}
{μέ}λ{αν}α {πυ}ρω{θέ}ν{τα} {πά}ν{τα}, {εἰ}ς {χρ}ῶ{μα} {με}{τα}βά{λλ}ον{τα}
φοινι{κο}{ῦν}, {αἵ}{τε} {γὰρ} {κα}{πν}ώ{δει}ς φλό{γε}ς, {καὶ} οἱ {ἄν}θρα{κε}ς,
ὅ{τα}ν ὦ{σι} {δι}{ακε}κ{αυ}\'ꝗ̃οι, φ{αί}νον{ται} {χρ}ῶμα ἔעν{τε}ς φοι-
νικὸ^ℨ.
6256SIM. PORTII COMMENTAR.
Quamobrem niger & vmbroſus mixtus
lumini, puniceum. nam nigrum mixtum lu
mini, tum quod à Sole, tum quod ab igne
emicat, cõſpicimus ſemper eſſe puniceum:
et nigra ignita omnia, mutari in puniceum.
etenim fumoſæ flammæ, & carbones, quan
do ſunt accenſi, cernuntur colorem habere
puniceum.
Declarauit quomodo gignitur color fuſcus; in prę
ſentia explicat, quo pacto color appareat puniceus,
inquiens apparere talem, cùm nigrum & vmbroſum
permiſcetur lumini. Dixit autem nigrum & vmbro-
ſum quoniam poteſt apparere tali imagine, vel ob per
mixtionẽ nigri exquiſiti, vel nigri non exquiſiti, qua-
le eſt vmbroſum. NAM NIGRVM. Cauſa eſt, quare
nigrum permixtum lumini efficit purpureum colo-
rem. quòd ſcilicet in vniuerſum, ſiue commiſceatur
lumini Solis, ſiue lumini ignis, ſemper talem præbeat
imaginem. ſimiliter nigra ignita, & aduſta omnia, ex
nigro in puniceum mutari conſpicimus. Et quoniam
ignita ſunt in duplici differentia, fumus ſcilicet &
carbo, (ſubiectum enim ignis, vel fumus, vel carbo
eſt, vt ait Ariſtoteles libro ſecundo de Partibus Ani-
malium.) inquit, etenim fumoſæ flammæ, hoc eſt fu-
mi accenſi, velut explicat Ariſtoteles quarto Meteo-
rorum; & carbones accenſi, & candentes, puniceum
videntur præbere colorem
Τὸ δ' ἁλουρ{γὲ}ς, {εὐ}{αν}{θὲ}ς {μὲν} {γί}νε{ται} {καὶ} λαμ{πρὸ}ν,
ὅ{τα}ν {τῷ} {με}{τρ}ίῳ λ{ευ}κῷ {καὶ} {σκ}ιερῷ {κρ}αθῶ{σι}ν ἀ{σθε}ν{εῖ}ς {αἱ} ♈
ἡλίου {αὐ}{γαί}
6357IN LIB. DE COLORIBVS.
Halurgus verò floridus fit, et ſplendidus,
quando cum mediocri albo & vmbroſo,
infirmi Solis radii temperantur.
Aliud adfert exemplum de halurgo, quem paulò
antè dicebat gigniex temperamento; docens tria eſſe
neceſſaria ad hoc vt talis appareat. primùm, vt ſit qui
dam color albus mediocris: deinde, vt ſit vmbroſus.
(intelligo autem medium debere eſſe vmbroſum) de
nique vt radii Solis ſint imbecilles. ídque optima ra-
tione. nam vt poſtea demõſtrabitur, tria ad huiuſmo-
di colorum apparentiam deſiderantur, lumen: mediũ,
(aqua, vel aër.) & color, in quo lumen refrangitur. In
generatione igitur halurgi, qui ſplendidiſsimus eſt
color, & viſu iucundiſsimus, primùm opus eſt albo
mediocri, poſthæc radiis ſolaribus debilibus, qui in
albo refrangantur; demùm medio vinbroſo. alioqui ſi
albus color eſſet cãdidiſsimus, dilutior eluceſceret co
lor; non item halurgus, qui nigricat, vt antea dictum
fuit. Ita ſi radii ſolares, eſſent validiores, oſtenderent
puniceum. Pari modo, ſi medium eſſet lucidum, non
redderet nigricantem, cuiuſmodi halurgus eſt. His
itaq. tribus, eo vt diximus modo contemperatis, opus
eſt, vt color appareat halurgus. vel aliter, intelligit il-
lud albũ apparere vmbroſum, ratione diſtantię. nam
quæ longius abſunt, propter viſus imbecillitatem,
vmbroſa, & nigra videntur: velut Ariſtoteles docet
Sectionis. xxiii. Problemate. xxiii. & libro tertio Me-
teororum, capite de Iride: vbi fuſius agit de halurgo
& puniceo, quæ author hîc breuiſsimè attigit. ve-
rùm prior ſenſus aptius ſubſequentibus reſpondet.
Διὸ {καὶ} \`ὧ {ἀν} α{το}λ{ὰς} {καὶ} {δύ}σ{ει}ς, ὁ ἀὴρ {πο}ρφυρο{ει}{δή}ς
ἐ{ςι}ν, ὅ {τε} φ{αί}νε{ται} \`ὧ {ἀν}α{το}λ{ὴν} {καὶ} {δύ}{σι}ν ὄν{το}ς ♑
6458SIM. PORTII COMMENTAR. ου. ἀ{σθε}ν{εῖ}ς {γὰρ} οὖ{σαι} {τό}{τε} {μά}λι{ςα}, {πρὸ}ς {σκ}ιερον\ ὄν{τα} {τὸν}
ἀέρα {προ}{σβ}ά{λλ}ου{σι}.
Vnde & circa orientem ac occidentem,
aër purpureus eſt, ſiquando oriente, occi-
dentéq. Sole apparet. radii enim imbecilles
tunc maximè in aërẽ vmbroſum incidunt.
Ex iis quæ de halurgo & purpureo, (nam pro eo-
dem vtrunque hîc accipit.) docuit, multorum effe-
ctuum apparẽtium cauſas tradit. & primò ſoluit pro
blema quoddam, quare aër, quando apparet, cum ſci-
licet non occultaturà nube aliqua, alio'ue interme-
dio, purpureus Sole oriente, occidentéque conſpici-
tur? Cauſa eſt, quòd radii Solis, qui in ortu & occaſu
debiles ſunt, immittuntur in aërem vmbroſum, ob
vapores exhalantes. Radii verò dicuntur imbecilles,
& debiles: vel propter interuallum, vel quòd obliquè
& non perpendiculariter iaciuntur, vel deniq. quòd
horizontem, & viſus finitorem circunſtent, nondum
in ſublimem aëris regionem ſublati. Itaque quoniam
oriente, occidentéque Sole, radii mouere quidem at-
traheréq. poſſunt vapores, ſed non diſcutere, & diſsi-
pare, aër videtur vmbroſus: quod, cùm Sol medium
cœli tenuerit, non euenit. quoniam eo tempore faci-
lè Sol diſcutit, & digerit, quos excitauit. Eadem ratio
ne ſoluas & aliud problema, quare Sol in ortu & oc-
caſu maior appareat, quàm meridie. In cauſa enim eſt
medii denſitas, & craſsities. quod meridie non con-
tingit. Verùm dixerit quiſpiam, quî fit, quòd iris lu-
næ, videatur alba: cùm radii ſint infirmi, & aër craſ-
ſus, vaporibúſque plenus? Cui reſpondet Ariſt. tertio
Meteororum, duas afferens cauſas: primùm,
6559IN LIB. DE COLORIBVS. noctu, & in obſcuro appareat, atque ob id albior cer
natur: deinde propter plurimam nubis denſitatem, &
obſcuritatem ambientem. iccirco enim Aethiopum
dentes candidiores cæteris videntur, quòd ambiat ni
grities.
Φ{αί}νε{ται} {δὲ} {καὶ} ἡ θ{άλ}α{ττ}α {πο}ρφυρο{ει}{δὴ}ς, ὅ {τα}ν {τὰ}
{κύ}μα{τα} {με}{τε}ω{ρι}ζόꝗ̃α {κα}{τὰ} ♓ι ἔγ{κλ}ι{σι}ν {σκ}ια{σθῆ}. {πρὸ}ς
{γὰρ} {τὸ}ν {τάυ}{τη}ς {κλ}ι{σμ}ὸν, ἀ{σθ}εν{εῖ}ς {αἱ} {τοῦ} ἡλίου {αὐ} {γαὶ} {προ}-
{σβ}ά{λλ}ουαι, {πο}ιοῦ{σι} φ{αί}νε℞ {τὸ} {χρ}ῶμα {ἁλ}ουρ{γέ}ς.
Apparet præterea mare purpureũ, cùm
vndæ ſublatæ in inclinatione vmbrantur.
nam imbecilles Solis radii in ſedem illaben
tes, efficiunt vt color appareat halurgus.
Explicat aliud problema, quare mare appareat
purpureum, cùm vndæ ſublatæ reclinãtur? inquiens,
quòd radii Solis debiles, qui emittuntur in eam par-
tem, qua vndæ iactatæ ſe reclinant, & ſubſident, in
cauſa ſunt, quare eiuſmodi præ ſe ferant colorem. Ve
rùm, vt res planius intelligatur, animaduertendum
eſt, mare vẽto agitatum turbari, atq. eſtuare, vt aqua
attollatur, quæ vento impellente procurrat. & quo-
niam hæc ſublatio eſt violenta, reclinat ſe; in qua in-
clinatione, & ſede aqua conduplicatur, atq. ob ſuam
craſsitiem, & denſitatem apparet nigra, & tenebrico
ſa, in quam vtpote vmbroſam, radii Solis illapſi debi-
litantur. quò fit vt ob medii obſcuritatẽ, radiorúmq.
imbecillitatem, halurgum induat colorem. Poteſt ta-
men & ab externa aliqua cauſa mare purpuraſcere:
nempe ſi radii ſolares per mediam nubẽ purpuream
incidant in mare.
Ο(\ {καὶ} {ἐπὶ} {τῶ}ν {πτ}ερωμά {τω}ν {θε}ωρ{εῖ} {ται}
6660SIM. PORTII COMMENTAR. {ἐν} {τει}νόꝗ̃α γ{άρ} {πω}ς {πρὸ}ς {τὸ} φῶς, {ἁλ}ουρ{γὲ}ς ἔ{χει} {τὸ} {χρ}ῶ-
μα. ἐλά{ττ}ονος {δὲ} ♑ φω{τὸ}ς {προ}{σβ}ά{λλ}ον{το}ς, ζοφꝑὸν, ὃ {κα}-
λοῦ{σι}ν ὄρφνϊον.
Quod in pennis quoq. fieri conſpicitur.
cùm enim aliquo modo ad lumen exten-
duntur, halurgum reddunt colorem: ve-
rùm pauciore incidente lumine, caligino-
ſum, quem vocant ὄρφνϊον, id eſt opacum.
Aliud eſt problema, quamobrem auium pennæ,
cùm ad Solem expanduntur, appareant purpureæ?
cauſam quidem videtur ſubticuiſſe, ob id fortaſſe,
quòd hic color in auium pennis, non fiat ex luminis
paucitate, ſed ob ſitum: quòd aliter atque aliter lu-
mini exponantur. atque iccirco non expreſsit maius,
aut minus lumẽ, velut poſtea, in collis columbarum.
(VERV'M PAVCIORE.) Aliud problema, et eſt quar
tum, quapropter interdum opacant auium pennæ?
atque id euenire inquit, cùm paucum infirmumque
lumen incidit. tunc enim proprii pennarum colores
non emicant. nam hoc quoque puto ad auium pen-
nas eſſe referendum: niſi malimus abſolutè intellige-
re. Dicit autem caliginoſum appellari. ὄρφνϊον, quem
nos opacum dicimus: eapropter fortè, quòd hoc eſſet
vſitatius, magíſque vulgo tritum illi colori nomen.
Πολὺ {δὲ}, {καὶ} τῷ {πρ}ώτῳ {μέ}λ{αν}ι {κρ}α{θὲ}ν, φοινι{κο}\^ℨ. {εὐ}{αν}
{θὲ}ς {δὲ} ὂν) {καὶ} {ςί}λβον, {εἰ}ς {τὸ} φλο{γο}{ει}{δὲ}ς {χρ}ῶμα {με}{τα}βά{λλ}*.
Copioſum autem, & primo nigro tempe
ratum, puniceum. qui cùm floridus eſt, ac
corunſcans, in flammeũ colorem mutatur.
Docet alias colorum differentias quas lumen
6761IN LIB. DE COLORIBVS. ſatur, inquiens, multum lumen, nigerrimo, & primæ
notæ nigro, (quod purum infrà appellat,) tempera-
tum, puniceum colorem viſui repręſentare: atq. eum,
ſi floridus fuerit, & coruſcans, id eſt rutilans, abire in
flammeum. eſt autem flammeus, color qui rutilat, &
coruſcat, vt flamma, idem qui puniceus, niſi quòd
magis fulgeat. Hinc elice quòd ſemper ex copioſo
pauco'ue lumine, tertius quidam naſcitur color.
Κα{τὰ} {γὰρ} {τὴν} {πρὸ}ς ἄ{λλ}ηλα {κρ}ά{σι}ν, οὕ{τω}ς λη{πτ}έον.
\)019 ὑ{πο}κ{ει}\'ꝗ̃ου {τε}{θε}ωρὴ'ꝗ̃ου {χρ}ώμα{το}ς {πο}ιὸ^ℨ{τα}ς {τὴν}
{μί}ξιν. ἀ{λλ}ὰ {μὴ} {πά}ν{τω}ν ὁ{μο}ί{αν} {γέ}νε{σι}ν {πο}ιὸ^ℨτ{ας}.
Nam pro mutuo in ſe inuicem tempera-
mento ita accipere conuenit, ex ſubiecto
colore conſpecto miſcentes, non autem o-
mnium ſimilem ſtatuentes generationem.
Vbi declarauit, quomodo creëtur color purpu-
reus, & puniceus: & quomodo Sol in ortu & occaſu
aërem reddat purpureum: & quomodo expanſis auiũ
alis, lumen ſeſe inſinuans halurgum repræſentet aut
vmbroſum: idémque illabens in nigrum, puniceum
faciat, aut flammeum, docet vniuerſalem canonem,
quo colorum apparentium generationes poſsimus
cognoſcere. pro mutuo enim, inquit, inter ſe inuicẽ
temperamento, eam accipere conuenit. quaſi dicat,
(mea quidem ſententia,) accipiendum eſſe colorem
apparentem, eiúſque generationem, pro temperamẽ
to, quod ſubiectus color, & lumen habent inter ſein-
uicem. Verùm animaduertere licet, in altero exempla
ri noſtro manuſcripto, ſubſequentia deeſſe, vſque ad
eum locum, quem indicabimus. Significat igitur, lu-
men cum colore aliquo ſubiecto & conſpicuo,
6862SIM. PORTII COMMENTAR. rare alium atque alium colorem: prout variè inter ſe
contemperantur. Cùm itaque non ſit in omnibus co
loribus apparentibus, ſimilis generatio: quia viridis,
exempli gratia, cum pauco, aut multo lumine, non gi
gnet aliquem, qualem puniceus, cum eodem lumine
licet habeant eaſdem cauſas, lumen ſcilicet, & colorẽ
ſubiectum conſpicuum: ſed pro vario temperamen-
to, variam quoq. conſtituent apparentiam: ob id ad-
iecit, non autem omnium ſimilem ſtatuentes genera
tionem. ſemper enim in generatione horũ colorum,
ſumenda eſt miſtura, quæ fit ex mutuo temperamen-
to coloris ſubiecti præuiſi, & luminis.
Ε{ςι} {γὰρ} {τῶ}ν {χρ}ωμά {τω}ν οὐχ ἁ{πλ}ῶς {μὲν}, λό{γο}ν {δὲ} ἔ{χει}
{πρό}ς {τι}να {τὸν} {αὐ}{τὸ}ν {τῶ}ν ꝓℨ{θέ}{τω}ν, ὅν i {τὰ} ἁ{πλ}ᾶ {πρὸ}ς
ἑ{αυ}{τὰ}. {δι}ὰ {τὸ} {πλ}ά{το}ς {μί}ξιν {ἑν}ὸς ἔ{χει}ν, {καὶ} {μὴ} {εὔ} {ση}{μο}ν {ἐν}
τῷ {πα}ν{τὶ} {καὶ} {προ}{τε}{θε}ωρὴ'ꝗ̃ον {κα} {τα}{σκ}{ευ}άζ{ει}ν ὁμοίως.
Eſt enim colorum, non ſimpliciter qui-
dem, ſed rationem habet eandem cum qui-
buſdam compoſitis, quam habẽt ſimplices
inter ſe propterea quòd mixtio vnius ha-
bet latitudinem: & non inſignem in vniuer-
ſo & præuiſum ſimiliter conſtituit.
Hæc vt diximus deſunt in altero manuſcripto: at-
tamen ſiquid eſt omnino dicendum, videtur reddere
rationem, quare non vno modo ſit accipienda gene-
ratio horum colorum. Nam non fit ſimpliciter, &
vno modo: ſed habet eandem rationem, ac proportio
nem cùm mixtis, quam habent ſimplices inter ſe. hoc
eſt, quemadmodum ſimplices inter ſe miſcentur, &
prout plus, aut minus alterius ingreditur
6963IN LIB. DE COLORIBVS. alium atque alium conſtituunt compoſitum, maio-
ris minoriſque ratione differentem: ita & hîc, lumen
cum compoſitis & mixtis, variam format apparen-
tiam. Ratio autem eſt, quòd mixtio vnius habet lati-
tudinem, & recipit magis & minus. atque hoc oppo-
ſuit illi, quod dixit non ſimpliciter. Præterea ex ſim-
plicium miſtura, facilè præuidetur, quiſnam ſit gene-
randus compoſitus: at hîc non diiudices, quamnam
imaginem lumen cum compoſito ſit generaturum;
cùm non ſolùm pro copia ſua & paucitate, verùm
etiã propoſitum varietur, velut in columbarum col-
lo apparet. Itaque hæc miſtio non conſtituit in vni-
uerſo genito colorem inſignem, & notabilem, aut
præuiſum, ante generationem, qualis pòſt futurus ſit.
Vel dicas, in toto non fieri colorem, qui notari poſsit
& præuideri, quamuis in parte liceat: cùm pro hoc,
aut illo ſitu ac lumine, innumeri penè gignantur. Cæ
terùm in altero manuſcripto legitur ἁπλᾶ, nõ ἁπλῶσ,
quod nõ arriſit: deinde loco huius, διὰ {τὸ} {τὰ} ἁπλᾶ πρὸσ
μίξιν ἑνὸσ ἔχ *008 habetur, διὰ {τὸ} πλάτοσ μίξιν ἑνὸσ ἔχ *008 quod
nos ſecuti ſumus.
Τ{ὴν} {γὰρ} {τοῦ} ἁλουρ{γο}ῦ, ἢ φοινι{κο}ῦ {κρ}ά{σι}ν λέ{γο}ν{τα}ς,
{ἀν}ά•η ὁ{μο}ίως {το}ῖς {ἐκ}τού {τω}ν {μι}{γν}ὺ'ꝗ̃οις {καὶ} {πο}ιοῦ{σι}ν ἄλ
λ{ην} {χρ}ό{αν}, {τὴν} {γέν}ε{σι}ν {δι}η{γεῖ}℞, {καὶ} {μὴ} ὁ{μο}ί{αν} ἔμφα-
{σι}ν {πο}ϊ{εῖ}ν. {δι}ό i {ἐκ} {τοῦ} {προ}{κα} {τε}{σκ}{ευ}α{σμ}{έν}ου λη{πτ}έον {καὶ}
{θε}ωρη{τέ}ον {τὴν} {κρ}ά{σι}ν. οἷον ὅ{τι} {τὸ} οἰνω{πὸ}ν {χρ}ῶμα {γί}νε-
{ται}, ὃ {τα}ν ἀ{κρ}άτῳ τῷ {μέ}λ{αν}ι {καὶ} {ςί}λβον{τι}, {κρ}αθῶ{σι}ν {αὐ}
{γαὶ} ἠε{ρο}{ει}{δεῖ}ς. ὥđꝑ {καὶ} {αἱ} {τῶ}ν βο{τρ}ύων ῥᾶ{γε}ς. {καὶ} {γὰρ}
τού{τω}ν οἰνω {πὸ}ν φ{αί}νε{ται} {τὸ} {χρ}ῶμα, {ἐν} τῷ {πε}{παί}νε℞:
{μελ}{αι}νὸ'ꝗ̃ων {δὲ} {τὸ} φοινι{κο}\^ℨ {εἰ}ς {τὸ} ἁλονρ{γὸ}ν {με}{τα}βά{λλ}*.
Nam cùm dicimus temperamentum ha
lurgi, aut punicei, neceſſe eſt ſimiliter
7064SIM. PORTII COMMENTAR. eos qui miſcentur ex his, faciúntque alium
colorem, narrare generationem: & non fa-
cere ſimilem apparentiam. eo quòd opor-
teat ſumere & conſiderare temperamẽtum
ex præconſtituto. puta, quod color vinoſus
gignitur, quando cum nigro puro & coru-
ſcanti temperantur radii aërii, quemadmo-
dum & racemorum acini. etenim horũ ap-
paret color vinoſus, intereadum maturan-
tur: at ſimul, atque nigruerint, puniceus in
halurgum mutatur.
Videtur ponere exemplum, quomodo in genera-
tione coloris videndus ſit ſubiectus color, ex quo fit
temperamentum: admonens nos in omni colorum
generatione id eſſe præcipuè animaduertẽdum. nam
inquit, cùm enarramus temperamentum purpurei
coloris: quaſi dicat, qui vult commemorare, quopa-
cto fiat craſis & temperamentum huius coloris, opor
tet vt dicat colorem ex quo puniceus & halurgus eſt
temperatus, & pro diuerſitate huius coloris, & habi-
tudine ac reſpectu quem habet ad lumen, accipien-
dus eſt alius color. Neceſſe eſt, inquit, narrare & ex-
ponere generationem eorum, qui ex his puniceo ſci-
licet, & purpureo miſcentur, & faciunt alium colo-
rem, ratione diuerſitatis coloris ſubiecti: atque ob id
non reddunt ſimilem imaginem, & demonſtrationẽ.
ratio eſt, quia oportet conſiderare colorum tempera
mentum, eorúmq. miſtionem, ex præconſtituto ſub-
iecto colore. nam ſi præconſtitutus color fuerit diuer
ſus, alia erit apparentia. Et ſcire licet, hæc omnia
7165IN LIB. DE COLORIBVS. eo loco, quem ſupra ſignificauimus, deeſſe, vſque ad
hunc, quo agit de vinoſo colore. PVTA, QVO'D CO
LOR VINOSVS. Iuxta vulgatam literam, adfert pro
exemplo eius quod dixit, colorem vinoſum: at ſi ſe-
quimur alterum antiquum codicem, declarat genera
tionem coloris, quem vocat vinoſum. poteſt tamen
adaptari loco exempli, vt doceat, iuxta ſubiecti di-
uerſitatem, variari colorem. ac primùm explicat cau-
ſam vinoſi coloris, cùm inquit, quãdo cum nigro pu-
ro & coruſcanti temperantur radii & fulgores aërii.
Color igitur vinoſus gignitur ex lumine aëreo, & ni
gro lucente. Vocat autem colorem vinoſum eum,
quem in maturatione vuæ adipiſcuntur. ſunt enim
tres colores vuarũ, vt poſtea explicabitur, puniceus,
halurgus, & tertius cœruleus. QVEMADMODVM
ET RACEMORVM ACINI: in quibus dum mutan-
tur racemi, apparet color purpureus: at vbi extremã
concoctionem fuerint adepti, nigricant, & puniceus
color abit in halurgum. Innuit autem, quòd in omni
colorum temperamento, præexiſtens priòrque color
ſit inſpiciendus.
Κα{τὰ} {δὲ} {τὸ}ν {ὑπο}δε {δει}γ\'ꝗ̃ων {τρ}ό{πο}ν {θε}ωρη{τέ}ον {πά}-
{ας} 024 {τῶ}ν {χρ}ω{μά} {τω}ν {δι}αφορ{ὰς}, ἐκ {κι}νή{σε}ως {τὴν} ὁμοιό
{τη}{τα} λαμβ{άν}ον{τα}ς {κα}τ' {αὐ}{τὸ} φ{αι}νόꝗ̃ον, {τὴν} {ἐν} ἑ{κά}{στ}ῳ
μίξιν ὁ{μο}ιὸ^ℨ{τα}ς, {καὶ} {ἐπὶ} {τῶ}ν {κα}{τὰ} {μέ}ρος, {ἐν} {γεν}έ{σει} {τι}νὶ
{καὶ} {κρ}ά{σει} {πο}ιὸ'ℨ{τω}ν φ{αν}{τα}{σί}{αν} {καὶ} {πί}{ςι}ν {προ}{σφ}ερο-
\'ꝗ̃ους. {δεῖ} {δε} {καὶ} π{άν}{τω}ν τού{τω}ν {πο}ι{εῖ}℞ τ{ὴν} {θε}ω{ρί}{αν},
{μὴ} {κα}θά i ὁι ζω{γρ}άφοι {τὰ} {χρ}ώμα{τα} τ{αῦ}{τα} {κε}ρ{αν}ν\'ℨ-
{τα}ς, ἀ{λλ}' ἀ{πὸ} {τῶ}ν {εἰ}ρὴ'ꝗ̃ων {τὰ}ς {ἀν}α{κλ}ὼ'ꝗ̃{ας} {αὐ}{γὰ}ς,
{πρὸ}ς ἀ{λλ}ήλ{ας} {συ}μβά{λλ}οντ{ας}. {μά}λι{ςα} {γὰρ} δ{ύν}{αι}τ' {ἄν}
{τι}ς {κα}{τὰ} φύ{σι}ν {θε}ωρῆ{αι} 024 {τῶ}ν {χρ}ωμά{τω}ν {κρ}ά{σει}ς.
{τὰ}ς {δὲ} {πί}{στ}{ει}ς {καὶ} {τὰ} ὅμοια {δεῖ} {ἐν} οἷς ἡ {γέ}νε{σι}ς ἔ{ςαι}
7266SIM. PORTII COMMENTAR. ρὰ {τῶ}ν {χρ}ωμά {τω}ν. {ταῦ}τα {δὲ} μάλι{ςα} {ἐσ}ὶν, {τό}, {τε} ◠ {τοῦ}
ἡλίου φῶς, {καὶ} {τὸ} ◠ {τοῦ} {πυ}ρὸς, {καὶ} ὁ ἀὴρ {καὶ} \`ח ὕ{δω}ρ. {κε}ρ{αν}νύ
ꝗ̃α {γὰρ} {τῷ} μ{ᾶλλ}ον {καὶ} ἧ{ττ}ον, {ταῦ}τα μάλι{ςα} {πά}{ας} ὡς
{εἰ} {πεῖ}ν {τὰ}ς {χρ}ό{ας} ἀ{πο}{τε}λ{εῖ}. ἐ{πι}{λη}{πτ}έον {δὲ} {καὶ} ◠ {τῶ}ν
ἄ{λλ}ων {χρ}ωμά {τω}ν {ταῖ}ς {αὐ}{γαῖ}ς {κε}ρ{αν}νὺ'ꝗ̃ων, τ{ὴν} ὁ{μο}ιό
{τη}τα. {ὁσ} {γὰρ} {ἄν}θρα{κε}ς {καὶ} ὁ {κα}{πν}ός. {καὶ} ὁ ἰός. {καὶ} {τὸ} θ{εῖ}ον
{καὶ}{τὰ} {πτ}ερώματα, {κε}ρ{αν}νύꝗ̃α, {τὰ} {μὲν}, {ταῖ}ς ♑ ἡλίου {αὐ}
{γαῖ}ς: {τὰ} {δὲ}, {ταῖ}ς {τοῦ} {πυ}ρὸς, {πο}{λλ}{ὰς} {καὶ} {πο}ι{κί}λ{ας} {πο}ιοῦ{σι}
{με}ταβολ{ὰς} {χρ}ωμά{τω}ν.
Porrò iuxta commonſtratum modum,
oportet omnes colorum differentias conſi-
derare, ſumentes ſimilitudinem ex motu, ſe
cundum apparẽtem mixtionem quæ eſt in
vnoquoque aſsimilantes, atque in his, qui
particulatim in generatione aliqua & tem-
peramento præbent apparentiam, etiam ſi-
dem adferẽtes. Oportet autem & omnium
horum inſtituere contemplationem, non
commiſcentes hos colores, velut pictores:
ſed ex prædictis, conferentes radios refle-
xos inter ſe. ita enim potiſsimùm quiſpiam
poſsit ſecundum naturam temperamẽta co
lorum contemplari. Fides verò & ſimilia
conſiderare oportet ex iis, in quib. erit ma-
nifeſta colorum generatio. Hæc autẽ præ-
cipuè ſunt, lumen ſolis, & ignis, aër, & aqua.
nam prout magis, minúſq. miſcentur,
7367IN LIB. DE COLORIBVS. potiſsimùm omnes, vt ita dicam, colores ab
ſoluunt. Aſſumere præterea oportet ſimili-
tudinem, & ex aliis colorib. permixtis cum
radiis. carbones enim, & fumus, & ærugo,
& ſulphur, & pennæ, mixta alia radiis Solis,
alia ſplendori ignis, multas & varias red-
dunt coloris mutationes.
Quatuor mihi videtur author hîc velle ſignifica-
re; primùm, quòd accipiendæ ſint colorum ſimilitu-
dines ex motu. hoc quidam ita intelligit, quaſi dicat,
quòd quando mouetur color quidã vt cum alio per-
miſceatur, ita vt non ſit verus color, ſed ſimilitudo;
ea ap pellabitur nomine illius qui ſigillatim & ſolita-
riè apparet: cùm ſcilicet neque vnus, nec alter, ſed ter
tius quiſpiam emicat. Verbi gratia, ſi ex viridi & albo
fiat tertius, denominabitur illa coloris ſimilitudo ab
eo qui ſolitariè & per ſe apparet. Quam interpreta-
tionem, ſi admittemus, dicẽdum eſt, quòd iuxta com-
monſtratũ modum, (modus autem fuit, conſideran-
das eſſe differentias colorum ex ſubiecto colore.) ex
ſubiectis coloribus, qui mixtionem ingrediuntur, po
terimus differentias eorum deprehendere. Et decla-
rat, quo pacto ex ſubiectis coloribus cognoſcendæ
ſint differentiæ, cùm inquit, ex motu, id eſt, ex mixtio
ne ſumentes ſimilitudinem coloris & imaginem ſe-
cundum id, quod ſolitariè apparet, quod ſcilicet non
eſt aliquid miſcibilium, ſed color quidam ab illis di-
ſtinctus. Ego tamen cenſeo, quod hic legitur ex mo-
tu, planius in altero antiquo ſcribi πλ{ατ}ϋκῶσ, id eſt
cum latitudine; vt ſit ſenſus, differentias colorum
vno modo ſumi ex latitudine, quod eſt maiori &
7468SIM. PORTII COMMENTAR. nori albedine, vellumine. & dixit motum, quoniam
cùm maius minus'ue accedit lumen, aut maturitas,
mutatur color: vt paulò antè docuit de vinoſo, qui
poſt exactiorem maturationem, ex puniceo migrat
in purpureum. Subiungit verò id nos oportere face-
re, aſsimilantes mixtionem vnius cuiuſq. coloris, &
adaptãtes iis qui particulatim in aliqua generatione,
& temperamento, colorum præ ſe ferunt imaginem
& fidem. ſignificat adaptandum eſſe nomen, & ac-
cõmodandam eſſe hanc coloris ſimilitudinem, cum
illa coloris ſpecie, quæ particulariter in aliqua gene-
ratione, & temperamento coloris, præbet apparen-
tiam vel fidem facit, viridis exempli gratia, aut alíus
coloris. Facit autem fidem, cùm ſenſus verè indicat,
talem eſſe colorem. Et notandum eſt, authorem di-
xiſſe aſsimilantes, quoniam loquitur de apparentib.
coloribus, qui verorum ſimilitudines ſunt, & imagi-
nes. OPORTET AVTEM OMNIVM HORVM. Ne
quis crederet, ſolùm mixtionem colorum inter ſe, va
riare eorum differentias, ſecundo loco tollit hanc du
bitationem, admonens nos, ne pictoribus adhibea-
mus fidem, qui tantùm miſcent colores, nulla habita
luminis radiorúmque reuerberatione: quamuis ex ar
te id ſoleant conſiderare. Inquit ergo omniũ horum
quæ diuerſas præ ſe ferunt colorum imagines, facien
dam eſſe contemplationem, non commiſcentibus ſo-
lùm hos colores, quomodo pictores faciunt: ſed ex
prædictis, conferentibus radios refractos ad colores.
& reddit rationem, ita enim inquit, quiſpiam potiſsi
mùm poterit ſecundum naturam, hoc eſt ſecundum
naturales cauſas & phyſicè cõtemplari colorum tem
peramenta. Fidem verò & certitudinem quæ habe-
tur à ſenſu, ſimiliáque quæ apparent, nempe
7569IN LIB. DE COLORIBVS. dines rerum oportet conſiderare ex iis principiis, ex
quibus manifeſtò colorum generatio perſpicitur.
HAEC AVTEM PRAECIPVE'. Tertio ordine ex-
plicat, quæ ſint illa principia vera certáque ſenſibus.
hæc autem inquit, pręcipuè ſunt lumẽ Solis & ignis,
aër & aqua, vtpote media. Dixit præcipuè, quoniam
hæc magis videntur eſſe differentiarum cauſæ, quàm
color ſubiectus. Quomodo autem ſint cauſę, declarat
cum inquit, nam prout magis minúſq. miſcentur, hæc
potiſsimùm, vt ita dicam, (ſunt enim & alię differen-
tię, ſed hæ ſunt euidentiores ac manifeſtiores, atque
iccirco dixit, vt ita dicam.) omnes colorum differen-
tias & ſpecies perficiunt. ASSVMERE PRAETE-
REA. Poſtremùm docet, exactam cognitionem ſimi
litudinum colorum, ſcilicet apparentium, eſſe acci-
piendam ex aliis, qui permiſcentur radiis. id namque
erat tertium, (ſubiectus ſcilicet color) quod ad me-
diorum colorum generationem deſiderabatur. Aſſu-
mere, inquit, præterea oportet ſimilitudinem, & co-
lorem apparentem, ex aliis ſubiectis coloribus, per-
mixtis cum radiis ignis & Solis. & quo pacto id fa-
ciendum ſit, exemplo planum facit. nam color carbo-
num cum lumine ignis, aliam reddit imaginem, & ap
parentiam; & color fumi cum lumine, aliam. fic color
eruginis, & ſulphuris cum lumine ignis, aliam atque
aliam præbent coloris apparentiam. His omnibus in-
dicat author, tria eſſe obſeruanda, vt colorum diſcri-
mina dignoſcamus: primum migrationem & tranſi-
tum coloris in colorem, quoniam hic nomen capit,
ab eo qui alios obliterat & offuſcat, & per ſe ac ſolita
riè ſubſiſtit. Deinde radiorum diuerſitatem, & diffe-
rentiam. nam ſi maius minus'ue lumẽ illabitur, aliam
atque aliam imaginem repræſentat. Poſt hæc
7670SIM. PORTII COMMENTAR. randum eſſe temperamẽtum radiorum cum mediis,
aẽre ſcilicet & aqua. Denique, colorem cui lumẽ ad-
miſcetur inſpiciendum eſſe, pro illius enim ratione
color variam reddit apparentiam. At verò Ariſtote-
les tertio Meteororum, demonſtrat diuerſam fier@ co
lorum apparentiam, propter ſitum colorum iuxta ſe
inuicem. nam ſi color puniceus prope nigrum collo-
cetur, albus quidam, ſin viridis iuxta nigrum, flauus
apparebit. quod cum intelligant ii qui corollis flores
innectunt, hoc vnum maximè ſtudent, vt ita compo-
natur, quo viſum oblectent. non enim, inquit Ale-
xander, ſi color purpureus, iuxta album ponatur, idẽ
videbitur cum eo, quando prope viridem aut alium
quemlibet collocetur. Præterea lumen eſt conſide-
randum. aliter enim repercutitur lumen lucernæ, &
aliter Solis. quod author hic fortaſſe intellexit, cum
ait, conferentes radios refractos inter ſe. quod artifici
bus ſummopere eſt obſeruandum. Verùm nos poſt ea
docebimus, quę ſint neceſſaria ad colorum apparatũ:
hoc interim pictores admonentes, nunquam eouſq.
ſua arte profecturos eſſe, vt naturam ad vnguem imi
tari & exprimere poſsint, id quod Ariſtoteles teſta-
tur, cùm inquit, iridis colores à pictoribus non poſſe
exprimi. Cęterùm quoniam hic contextus, quem pro
viribus, etſi quædam quæ præter rem eſſe videntur,
cõtineret, ſumus interpretati longè aliter, & mea ſen
tentia ſincerius, ſcribatur in altero noſtro manuſcri-
pto, libet eum adſcribere, & explicare; iudicium inte
rim lectori relinquentes, & optionem ſeligẽdi quod
illi magis arridebit. nobis quidẽ certè in excuſis mul-
ta perperam in contextum, librariorum vitio, viden-
tur obrepſiſſe. Sed audiamus lectionẽ antiqui codicis.
"τούτων {δὲ} πλ{ατ}υκῶσ πάλιν, πο{λλ}{αὶ} διαφορ{αί} {εἰ}σι, τῷ
7771IN LIB. DE COLORIBVS. @ {τὸ} λαμπρὸν, ἢ {τὸ} λευκ)\, ἢ {τὸ} μέλ{αν}, {καὶ} σκο τ{ει}νὸν, κα{τὰ} {τὸ} {μᾶ}{λλο}ν
{καὶ} {τὸ} ἧ{ττ}ον. {τὸ} {γὰρ} ἀπὸ τοῦ ἡλί{ου} φῶσ, {καὶ} ἀπὸ {τοῦ} πυρὸσ κερ{αν}νύμε-
νον, ποῦ \`ꝗ̃ τῷ ἀέρϊ, ποῦ {δὲ} τῷ ὕδατϊ, διαφόρωσ ἔχ {ου}σϊ, διαφόρ{ου}σ
{καὶ} 024 χροὰσ πα{εῖ}. {καὶ} {αὖ}θισ οἱ ἄνθρακεσ, {καὶ} ὁ κ{απν}ὸσ, {καὶ} ὁ ἰὸσ, {καὶ} {τὸ}
θ{εῖ}ον, {καὶ} {τὰ} {πτ}ερώμα{τα} κερ{αν}νύμενα, {τὰ} \`ꝗ̃ {ταῖ}σ {τοῦ} ἡ{λί}{ου} ἀυγ{αῖ}σ,
{τὰ} {δὲ} {τα}ῖσ τοῦ πυρὸσ, πο{λλ}ὰσ {καὶ} ποι{κί}λασ ποι{οῦ}σϊ με{τα}βολὰσ
χρωμά{των}, {τῷ} μᾶ{λλ}ον {καὶ} ἧ {ττ}ον κε{ρά}ννυ{σθα}ι. hoc eſt, horũ autem
latè rurſum, multæ ſunt differentiæ, eo quod abun-
det aut ſplendidum, aut album, aut nigrum, & tene-
bricoſum, ſecundum magis & minus. nam lumen
quod à Sole, & quod ab igne emittitur, temperatum
aliàs cum aëre, & aliàs cum aqua diuerſo modo ſe ha
bentibus, differentes quoque colores reddit. Et rur-
ſus, carbones, & fumus, & ærugo, & ſulphur, & pen-
nę, temperata, alia cum radiis Solis, alia cum ignis ful
gore, multas variáſq. efficiunt colorum mutationes
prout magis & minus temperantur. " Quæ verba hoc
pacto cum ſuperioribus connectemus. Cùm declara
uerit cauſas multorum colorum, velut ſuprà dictum
fuit; & tria ſint, quę ad colorum mixtionem veniunt,
color nimirum, in quem radii incidunt; radius vel lu-
men; & medium, id eſt aẽr, aut aqua: in præſentia ex-
plicat colorũ varietates gigni ex varia horum trium
inter ſe mutuo temperatura, prout magis vel minus
temperantur, atque participant hæc tria. & inquit,
Horum autem, ſcilicet colorum mediorum, latè, id
eſt ſecundum diuiſibilitatem, vt ita dicam, multæ
ſunt differentiæ, eo quòd excedat & abundet ſplendi
dum, aut album, aut nigrum, & tenebroſum, ſecun-
dũ magis & minus: propterea ſcilicet quod magis ſit
ſplendidum, & album & cætera, vel minus. Apparet
autem aliquid magis minus'ue ſplendidum, album,
nigrũ & tenebricoſum, atq. ita de cæteris;
7872SIM. PORTII COMMENTAR. lumen quod à Sole, vel ab igne emicat temperatum
eſt aliquando cum aëre, & aliquando cum aqua,
(quod eſt, cum medio quod interdum eſt aër, & in-
terdum aqua) diuerſo modo ſe habentibus, in ſitu &
ſubtantia; nam nonnunquàm mediũ eſt magis vel mi
nus craſſum, vel aliter affectum. atque ita pro diuerſa
ſui cum medio temperatura, diuerſos & differentes
reddit colores. ET RVRSVS, CARBONES. Docuit
diuerſos colores gigni & repræſentari à diuerſa va-
riàq. luminis temperatura cum medio: idipſum iam
oſtendit fieri, cum vario modo colorata lumini com-
miſcentur: puta carbones, fumus, ęrugo, ſulphur, pen
nę: temperata, alia cum radiis Solis, vt pennę; alia cum
fulgore ignis, vt carbones, fumus, ærugo, & ſulphur:
ſecundum aliud atque aliud temperamentum, varias
exhibent colorum mutationes, prout magis aut mi-
nus permiſcentur cum lumine. Sciendum autem, car
bones lumini ignis temperatos id eſt accenſos, colo-
rem reddere flauum, ſi non admiſcetur multa aquea
humiditas. Similiter fumus, ſi craſſus accenditur effi-
cit puniceum, aut cyaneum: at ſi adhuc craſsior fue-
rit, purpureum monſtrat colorem. Sic ærugo ferri ac-
cenſa creat turchinum vulgo appellatum: & nitrum,
ianthinum, ſiue malis paonaccium, vt nos experien-
tia ſæpe comperimus. Atque hæc diuerſitas proue-
nit ab ipſis coloribus lumini permixtis. Cæterùm, ne
cui moueat ſcrupulum Ariſtotelis authoritas, qui ter
tio Meteoror. cenſet variari colores, ob refractionẽ
radiorum ad oculos: dicendum eſt, viſionem fieri in-
tromittendo, & eo modo ſpecies colorum deferri ad
oculos, quo radii, quibus color apparet, refrangun-
tur. Poſſunt autem variis modis refrangi, vel ratione
coloris, vel medii, vel luminis infirmioris, aut
7973IN LIB. DE COLORIBVS. tioris. atque id vel ratione rei, ad quam radius refran
gitur: vel oculi. nam ſi res viſa nimium diſtat, acutior
erit conus, opaciórq. videbitur: ſin propinquior eſt,
angulum faciet obtuſum, clariórque apparebit. Sed
author aut hæc ſupponit, aut certe ob id prætermit-
tit, quòd magis ſpectent ad Opticum.
Τὰ {δὲ} {καὶ} {τῇ} {πέ}☉(sun) {θε}ωρη{τέ}ον, {γι}νόꝗ̃α {ἐν} φυτοῖς, {καὶ}
κ{αρ} {πο}ῖς, {καὶ} {τρ}ι{χώ}μα{σι}, {καὶ} {πτ}ερώμα{σι}, {καὶ} τοῖς τοιούτοις
{πᾶ}{σι}.
Sunt quædam etiam in concoctione con
ſideranda, quæ fiunt in plantis, & fructibus,
& pilis, & pennis, & id genus omnibus.
In altero manuſcripto hæc non nihil aliter legun-
tur, videlicet, {τὰ} μέντοι γινόμενα ἐν {τῷ} {των} καρπῶν πέψ{ει}, {αὖ}θισ
θεωρητέον σ{υν}άμα τοῖσ γινομένοισ, {καὶ} ἐν φυτοῖσ {καὶ} ἐν τρϊχ ώμασϊ,
{καὶ} ἐν {πτ}ερώμασϊ. hoc eſt, Attamen quę fiunt in fructuum
concoctione, denuo cõſiderãda ſunt, vnà cum iis quę
fiunt & in plantis, & in pilis, & in pennis. Cæterùm
hæc fortaſsis aptius reponerentur eo loco, vbi infrà
agit de pilis, pennis, fructibus, & reliquis. Verunta-
men ſi licet hanc ſeriem tueri, dicemus, vt hæc cohæ-
reant cum prædictis: quòd cum ſuprà docuerit qua-
tuor eſſe obſeruanda, quæ explicata fuerunt: iam vi-
detur quintum addere, vnde varietatis colorum cau
ſa cognoſci poſsit in plantis, pilis, pennis, aliíſq. eiuſ-
modi. non quidẽ ex variatione luminis, & radiorum
reuerberatione, ſed ex concoctione; inquiens, vt eſt
in manuſcripto, pręter prædicta, etiã conſiderandam
eſſe variationem coloris, qui eſt in fructibus, & reli-
quis, quíque creatur ex concoctione. atque hæc cau-
ſa eſt verorum, non autem apparentium colorum.
8074SIM. PORTII COMMENTAR. Porrò dixit πέψ{ει}, id eſt concoctione, & non πεπάνσ{ει},
id eſt maturatione: quoniam concoctio, communior
& vniuerſalior eſt. maturatio enim propriè competit
fructibus, vt infrà quoque commodiore loco planius
docebitur. Præterea per καρπὸν quod eſt fructum, nõ
ſolùm intellexit ſemen: ſed etiam carnem fructuum,
quam alibi περϊκάρπϊον appellat. nam hæc quoque per
concoctionem mutat colorem. Porrò plantę, fructus,
pili, pennæ, & reliqua huiuſmodi, certis temporibus,
certíſque ætatibus variant colorem, vt pòſt fuſius de
clarabitur. nam Ariſtoteles libro de hiſtoria Anima-
lium, ait ficedulam hyeme in atricapillam mutari. ſic
capilli & pili mutantur pro ætate, in homine, & præ-
cipuè in equo. & pennæ auium, alia ætate, alios in-
duunt colores. quinetiam plantæ vetuſteſcentes ni-
gricant.
DE COLORVM
INFINITATE
CAP. III.
Δ{εῖ} {δὲ} {μὴ} λ{αν}θ{αν}{ει}ν {τὸ} {πο}λυ{ει}{δὲ}ς, {καὶ} {τὸ} ἄ{πει}ρον {τῶ}ν
{χρ}ω{μά}{τω}ν, ꝗ {πό}{σα} {συ}μβ{αί}ν{ει}ν {γί}νε℞. {ἑυ}ρή& -
ꝗ̃ {γὰρ}, ἤ{το}ι ꝗ {τὸ} τῷ φω{τὶ} {καὶ} {ταῖ}ς {σκ}ι{αῖ}ς {αν)}ί{σω}ς
{καὶ} {αν)}ωμ{άλ}ως {τὰ}ς {κρ}ά{σει}ς λαμβ{αν/}ε℞. {καὶ} {γὰρ} {αἱ}
{σκι}{αὶ} {καὶ} {τὸ} φῶς {κα}{τὰ} \`ח μ{ᾶλλ}ον {καὶ} ἧ{ττ}ον, {πο}λὺ {δι}αφέ-
ρου{σι}ν {αὐ}{τῶ}ν. ὥς{τε} {καὶ} {κα}θ' {αὑ}{τὰ}ς, {καὶ} {με}{τὰ} {τῶ}ν {χρ}ωμά-
{τω}ν {μι}{γν}ύꝗ̃{αι}, {πο}ιοῦ{σι} {με}{τα}βολ{ὰς} {χρ}ωμά{τω}ν. ἢ τῷ
{τὰ} {κε}ρ{αν}νύꝗ̃α, τῷ {πλ}ήθ{ει} {καὶ} {τα}ῖς {δυν}ά{με}{σι} {δι}αφέρ{ει}ν.
ἢ τῷ λό{γο}{ις} ἔ{χει}ν {μὴ} {το}{ὶς} {αὐ}{το}{ίς}. {πο}{λλ}{ὰς} {γὰρ} {καὶ} {τὸ} ἁλουρ
{γὲ}ς ἔ{χει} {κα}θ' {αὑ}{τὸ} {δι}αφορ{ὰς}, {καὶ} {τὸ} φοινι{κο}\^ℨ, {καὶ} \`ח λ{ευ}{κὸ}ν.
8175IN LIB. DE COLORIBVS. {καὶ} {τῶ}ν ἄ{λλ}ων ἕ{κα}{ςο}ν. {καὶ} {κα}{τὰ} \`ח μᾶ{λλ}ον {καὶ} ἧ{ττ}ον. {καὶ}
{κα}{τὰ} {τὴν} {πρὸ}ς ἄ{λλ}ηλα {μί}ξιν {καὶ} {εἰ}λι{κρ}ίν{ει}{αν} {αὐ}{τῶ}ν.
At verò non oportet nos latere, ob quot
cauſas multiformitas, & colorum infinitas
accidit. inueniemus enim, aut propterea
quòd impariter ac inæqualiter cum lumi-
ne & vmbris temperamẽta ſumuntur. nam
lumen & vmbræ, ſecundum magis & mi-
nus, plurimùm à ſe inuicem diſsident, qua-
re tum per ſe, tum mixta cum coloribus,
creant colorũ mutationes; aut eo quòd qui
temperantur, multitudine & viribus diffe-
runt: aut quia non habent eaſdem rationes.
multas enim & halurgus habet differentias
& puniceus & albus, & reliquorum ſinguli:
tum propter magis & minus, tum ob mu-
tuam mixtionem, ipſorúmq. ſinceritatem.
Vbi enumerauit cauſas diuerſitatis apparentiæ co
lorum: in præſentia recenſet cauſas infinitatis appa-
rentiæ, quas tres eſſe numero ſtatuit, primam, vm-
bras & lumen: quæ prout inter ſe ſecun dum magis
& minus complicãtur, aut cum ſubiecto colore tem-
perantur, infinítas creant colorum imagines. Alterã,
quòd colores qui miſcentur, diſtant multitudine, &
viribus. Tertiam, quòd qui miſcentur, non habeant
æquales proportiones, quamuis videãtur eſſe eiuſdẽ
ſpeciei. Non oportet, inquit, ignorare, ad perfectam
ſcilicet cognitionem colorum, quot modis multifor-
mitas infinitáſq. colorum eueniant. inueniemus
8276SIM. PORTII COMMENTAR. eas contingere, vel quia temperamenta colorum ſu-
muntur diſsimiliter & inæqualiter cum lumine &
vmbris. atq. hæc prima eſt cauſa. Dixit autem ἀνίσωσ,
quod nos diximus impariter, vt ſcilicet vmbra & lu-
mem inter ſe comparantur. & ἀνωμάλωσ, id eſt inæqua
liter, vt vmbra & lumen inæqualiter participantur à
colore aut aliter, impariter, quoad temperamentum:
& inæqualiter, quoad participationem. quod perinde
valet. NAM VMBRAE ET LVMEN. planius in-
dicat, lumẽ & vmbram temperata inter ſe ſecundum
magis & minus, diuerſas parere colorum apparẽtias.
& quod infert per ſe, reſpondet illi quod dictum eſt
impariter: & illud, cum coloribus mixta, refertur ad
inæqualiter, vt ſcilicet ſit plus vmbrarum, quàm lu-
minis, vel è contra. Sed non immeritò quis in dubium
vertet, quomodo vmbrę miſcentur cum lumine? Cui
reſpondendum eſt, id ſatis patere in picturis, quę hoc
ſitu, recipiunt lumen & vmbram inæqualiter, nempe
plus luminis quàm vmbræ: & alio, prioríque contra-
rio, plus accipiunt vmbræ quàm luminis, vt experien
tia liquidò comprobat, Cæterùm quid ſibi vult, cùm
ait per ſe? Certum eſt non poſſe adaptari colorib. vm
broſis & lucidis, cùm loquatur de vmbra & lumine,
Equidem puto tunc per ſe miſceri, cùm lumen fit
opacum, cúmque vmbroſum redditur lucidum. lu-
men enim opacum, aliam præbet imaginem; & vm-
bra lucẽs, aliam. vel aliter, per ſe horum vnumquod
que, & lumen, & vmbra oſtendit colorum diuerſita-
tem. qui ſenſus melius mihi ſatisfacit. AVT EO
QVO'D QVI TEMPERANTVR. Adfert ſecun-
dam cauſam, copiam colorum viſibiliũ, qui poſſunt
inter ſe miſceri, & innumeras variáſq. colorum ima-
gines inducere. & potentiam ac virtutem, quòd
8377IN LIB. DE COLORIBVS. cet plus minus'ue luminis recipiant & emittant. lu-
teus enim color magis lucet, quàm halurgus: & puni
ceus clarius fulget, quàm ianthinus & paonaccius.
nam hæc eſt horum potentia, quòd alii colores magis
vmbrant, alii minus. AVT QVIA NON HABENT
EASDEM RATIONES. Tertia cauſa eſt, quòd di
uerſa miſcibilium proportio, varias in eadem ſpecie
creat apparentias. nam in purpureo tres potiſsimùm
ſunt differentiæ, quædam quæ in roſis & cocco emi-
cat, quem vulgo carmeſin appellant: alia quæ in viola
& amethyſto lapide relucet, qui paſsim paonazo no-
minatur: & tertia quæ propria eſſe conchilii intelligi
tur, ſaturatáque purpura quibuſdam dicitur, omniũ
vegetiſsima, & ad viſionem mouendam validiſsima.
hanc vulgus ſcarlatam nuncupat. Quin & in his poſ-
ſunt multæ reperiri differentiarum notæ, prout ma-
gis minúſque relucent. Puniceus quoque multas in-
duit colorum facies. nam igneus, flammeus, ſangui-
neus, & oſtrinus apparet. Atq. idem de aliis licet aſ-
ſerere. TVM PROPTER MAGIS ET MINVS.
Sortiuntur inquit hæc diſcrimina, quoniam magis
vel minus participant colores extremos, idq́ue non
in eadem proportione. deinde, propter mutuam me-
diorum mixtionem, & puritatem. {εἰ}λικρίν{ει}αν autem ap
pellat, minorum cum aliis miſturam, & ἄκρατον. Ve-
rùm hic merito offert ſe quæſtio, an medii colores
ſint infiniti, vt hic author videtur aſſerere? Cui pau-
cis ſatisfieri poteſt. nam colorum imagines, apparen-
tiæ, & ſimilitudines poſſunt eſſe infinitæ, ob prædi-
ctas cauſas: at ſpecies minimè, cum fine claudantur.
quamuis Alexander libro de Senſu, videatur teſtari,
medios colores, qui nulla conſtant ratione aut pro-
portione, nec aſpectum oblectant, innumeros eſſe.
8478SIM. PORTII COMMENTAR. Sed media, vt ait Auerrois, ſexto Phyſicorum, ſunt
in duplici differentia. quædam enim ſunt media for-
mæ, quæ ſpecie diſtinguuntur ab extremis, & certa
ſunt ac finita: quædam ſunt quæ appellat media tran-
ſitus, quæ quia differunt ſecundum magis & minus,
poſſunt carere numero.
Γοι{εῖ}{ται} {δὲ} {δι}αφορ{ὰν} {καὶ} \`ח λαμ{πρὸ}ν ἢ {ςί}λβον Jν \`ח {μι}
{γν}ύꝗ̃ον: ἢ {το}ὐν{αν}{τί}ον, {αὐ}χμηρὸν {καὶ} ἀλαμ{πέ}ς. ἔ{ςι} {δὲ} \`ח
{ςί}λβον, οὐκ ἄ{λλ}ό{τι}, ἢ {συν}έ{χει}α φω{τὸ}ς, {καὶ} {πυ}κνό{τη}ς. \`ח {δὲ}
{γὰρ} {χρ}υ& {ει}{δὲ}ς {γί}νε{ται} ὅ{τα}ν {τὸ} ξ{αν}θὸν {καὶ} \`ח ἡλιῶδꝗ̃ {πυ}-
κν{σο}{θὲ}ν, ἰ{οχυ}ρῶς {ςί}λβῃ. {δι}ὸ {καὶ} οἱ {τῶ}ν iι{ςε}ρῶν {τρ}ά{χη}λοι,
{καὶ} {τῶ}ν ὑ{δά}{τω}ν οἱ {ςα}λαγμοὶ, φ{αί}νον{ται} {χρ}υ& {ει}{δεῖ}ς, ♈
φω{τὸ}ς {αν)} α{κλ}ὼ'ꝗ̃ου.
Adfert item differentiam, & cùm ſplendi
dum ac coruſcans eſt id quod admiſcetur:
aut contrà, ſquallidum, & minimè ſplendi-
dum. eſt autem coruſcans, nihil aliud niſi
continuitas luminis, & denſitas, fit enim au
reum, quando flauum & ſolare denſatum,
vehementer coruſcat. Quare et columba-
rum colla, & aquarum guttæ, aureæ appa-
rent, cùm lumen repercutitur.
Docuit tres præcipuè eſſe cauſas apparentium co-
lorum multitudinis: quarum prima fuit lumẽ & vm-
bræ, quę dixit conſtituere differentiam non ſolùm
per ſe & ſingillatim, verùm etiam vt participantur à
coloribus: hanc iam mihi videtur apertius explicare,
quomodo inquam lumen & opacum, prout partici-
pantur à coloribus, pariant hanc differentiam.
8579IN LIB. DE COLORIBVS. autem, diſcrimen, & differentem coloris apparẽtiam
adferre, cùm coruſcans color miſcetur vegeto fortíq.
lumini; aut ſquallidus, & hebes, minimćque ſplende-
ſcens, non permiſcetur lumini. Et quoniam ſæpe di-
xit ſplendidum & coruſcans; declarat quid ſit coru-
ſcans, inquiens nihil aliud eſſe, niſi id quod apparet
continuè lucidum, & luminis continuatam denſita-
tem. Ac ne decipiaris, ſcire licet ſplendidum non eſt
referendum ad lumen, ſed ad luminoſum. illud enin@
eſt ſplendidum, & coruſcans, quod continuè multo
lumine relucet. atq. id ſignificat denſitas. Itaque Lu-
na in plenilunio, quamuis ſplendeat, tamen non dice
tur coruſcans; quia, propter apparentes maculas, lu-
men non eſt continuatũ. ſic multæ ſtellæ fixæ, quoad
nos, & vt nobiſcum comparantur, quoniam plurimũ
diſtant, nõ videntur habere continuum lumen & co
pioſum, licet id habeant. Differt itaque λαμ{πρ}ὸν &
ςίλβο008 quod eſt ſplendidum & coruſcans: quoniam
ſplendidum denotat claritatem ſolùm & ſplendorẽ:
at coruſcans, luminis continuitatem & denſitatem.
FIT ENIM AVREVM. exemplum eſt habentis con-
tinuatum lumen & denſum, aureus color: qui tunc
fit, cùm flauum nonnihil, & ſolare lumen denſatum
coruſcat. Cæterùm, poteſt illud vehementer denſatũ,
referri ad vnitatem luminis, & ad miſtionem, vt intel
ligat vehementem miſturam & vnionem: vel ad lu-
men, vt lumen valde vniatur & multum ſit, atque ita
flauum dicatur coruſcare. QVARE ET COLVM-
BARVM COLLA. Concludit quòd colla columba-
rum hæc ratione aureo colore fulgent, quoniam ob
æqualem pennarum ſitum reſplendent, & radii Solis
in illis refringuntur, atque ita coruſcant. ſimili modo
aquarum guttæ, quoniam ſua natura ſunt
8680SIM. PORTII COMMENTAR.& ſplendidæ, cùm in illis multum lumen regeritur,
aureæ viſuntur. Cauſa porrò diuerſitatis coloris; in
torquatæ columbæ collo, accidit ratione ſitus, quo
Sol opponitur. non enim in eo ſunt diſtincti colores,
ſed diuerſæ colorum imagines ac ſimilitudines.
Ε)/{ςι} {δὲ} ἃλ{ει}ούꝗ̃α018ίψ{ει} {καὶ} {δϋ}νά{με}σϊ {τι}{σὶ}ν, ἀ{λλ}οί-
{ας} ἴ℔{ει} {καὶ} {πο}ι{κί}λ{ας} {χρ}οι{ὰς}. ὥσi {καὶ} ὁ{ἄρ}{γυ}ρος {πα}ρα
018ιβόꝗ̃ος, {καὶ} {χρ}υ{σὸ}ς {καὶ} {χα}λκος\, {καὶ} {σί}{δη}ρος.
Sunt etiam quædam, quæ læuigata attri-
tu, & potentiis quibuſdam, diuerſos & va-
rios obtinent colores, ceu argentum attri-
tum, & aurum, & æs, & ferrum.
Docet exemplo metallorum attritorum & læuiga
torum, quòd alia atque alia conſtituatur coloris dif-
ferentia, quando ſplendidum & opacum permiſcetur
lumini. ſiquidem læuigatum, quod ob partium æqua
litatem & denſitatem, nitet, cum lumine Solis aliam
præbet imaginem, quam non attritum nec nitens.
opacam enim & hebetem id oſtendit. POTENTIIS
QVIBVSDAM. diximus ſuperius potentias & vir-
tutes emergere, ex magis vel minus perſpicuo. nam
hinc multa repræſentantur colorum imagines.
Κ{αί} {τι}να {γε}ν/η λίθων, {δι}αφόρο{ις} {πο}ι{εῖ} {χρ}ό{ας}. {κα}θά-
{πε}ρ {καὶ} * {μέ}λ{αι}ν{αι} {γὰρ} οὖ αι, λ{ευ}{κὰ}ς {γρ}άφου-
{σι} {γρ}αμμ{ας/}. \`ꝗ \`ח π{αν/}{τω}ν {τῶ}ν τοιού{τω}ν, {τὰ}ς {μὲν} \'019{αρ}-
{χῆ}ς {συ}{ςά}{σει}ς, ἐκ {μι}{κρ}ῶν Jν μο{ρί}ων, {καὶ} {πυ}κνῶν {καὶ} {με}λά-
νων. {ὑπὸ} {δὲ} {τῆ}ς {ἐν} {τῆ} {γεν}έ{σει} βαφῆς, ἁ {πά}ν{τω}ν {τῶ}ν {πό}-
ρων {κε}{χρ}ω {σμέν}ων, {δἰ}ὧν {δι}ελήλυ{θε}ν {αὐ}{τῶν} ἡ βαφὴ, ἄ{λλ}{ην}
ἐ♉{κέ}ν{αι} {τὴν} {τοῦ} {χρ}ώμα{το}ς φ{αν}{τα}{σί}αν. ὅδ' ἀ{πο} {τρ}ιβό{με}
νος ἀπ' {αὐ} {τῶ}ν, οὐκ ἔ{τι} {γί}νε{ται} {χρ}η& {ει}{δὴ}ς, οὐ {δὲ}
8781IN LIB. DE COLORIBVS. {δὴ}ς, οὐδ' ἄ{λλ}{ην} οὐδεμί{αν} τοι{αύ}τ{ην} ἔ{χω}ν {χρ}οι{αν\} ἀ{λλ}ὰ
{πά}ν{τω}ς {μέ}λ{ας}, {δι}ὰ \`ח τοὺς {μὲν} {πό}ρους {πα}ρα {τρ}ιβὸ'ꝗ̃ων
{αὐ} {τῶ}ν {αν)} {αρ}ρή{γν}υ℞, {δἰ}ὧν ἡ βαφὴ {δι}ελήλυ{θε}, {φύ}{σει} {δε}
{καὶ} {τῶ}ν {αὐ}{τῶ}ν Jν. {τοῦ} {γὰρ} {προ}{τέ}ρου {χρ}ώμα{το}ς οὐκ ἔ{τι}
ον)/{το}; ἡμῖν φ{αν}εροῦ, {πα}ρὰ \`ח {δι}αđᾶ℞ {τὴν} βαφ{ὴν}, ח
{κα}{τὰ} φύ{σι}ν ὑ {πά}ρעν {αὐ}τοῖς {χρ}ῶμα ὁρῶꝗ̃. {δι}ὸ {καὶ} {πά}ν-
{τα} φ{αί}νε{ται} {μέ}{λαν}α. {ἐν} {δὲ} τῷ {πα}ρα018ίβε℞ {πρὸ}ς ὁμα-
λ\`ꝗ̃ {καὶ} λ{εῖ}ον, ἕ{κα}{ςο}ν τού {τω}ν, {κα}θά i {καὶ} {πρὸ}ς {τὰ}ς βα
\'ανους ἀ{πο}βά{λλ}ον{τα} \`ח {εν)}ον\ {αὐ}τοῖς {χρ}ῶμα, \`ח {μέ}λ{αν} {δη}-
λονό{τι}, ἀ {πο}λαμβ{αν/}{ει} πά{λι}ν {τὴν} ἂ`◠ {γεν}έ{σε}ως {χρ}ό{αν} {ἐν}
{τῇ} ꝓℨά☉(sun) {καὶ} ꝓℨε{χεί}ᾳ, \`ח {τῆ}ς βαφῆς {δι}αφ{αι}νόꝗ̃ον.
Et nonnulla genera lapidum, diuerſos fa
ciunt colores, (ceu & c. * nigri enim cùm
ſint albas depingunt lineas. eo quòd omniũ
eiuſmodi primæ quidem conſtitutiones, ex
paruis ſint particulis, & denſis et nigris: ſed
à tinctura quam nacti ſunt in generatione,
omnibus meatibus coloratis, per quos per-
meauit ipſorum tinctura, aliam habuerint
coloris imaginem. qui verò attritu abſum-
ptus eſt ab iis, non amplius eſt aureus, neq.
æreus, neque alium vllum eiuſmodi habet
colorem, ſed prorſus niger eſt: propterea
quòd pori, dum ipſi conteruntur, diſrum-
pantur, per quos tinctura permeauit: na-
tura verò etiam ex eiſdem ſit.) nam cùm
prior his color, non amplius ſit nobis mani-
feſtus, propterea quòd in attritu tinctura
8882SIM. PORTII COMMENTAR. diſtracta, ſccundum naturam illis inſitum
colorem videmus. quocirca etiam omnia
apparent nigra. dum autem vnumquodq.
horum atteritur ad æquale aliquid & læue,
quemadmodum & ad lapidem Lydium,
deponunt inſitum ipſis colorem, nigrum
ſcilicet, & aſſumunt denuò colorem, quem
habebant à generatione, † in coniunctione,
et cõtinuitate, ipſum tincturæ diaphanum.
Dixerat quædam induere diuerſam coloris imagi
nem, ab illo qui in illis apparet, ſecundum diuerſas
poſitiones, ídque exemplo declarauit in læuigatis &
non læuigatis: in præſentia docet, quoſdam lapides
quoque alium facere colorem, ab illo qui in eis con-
ſpicitur. Deinde, quoſdam item eſſe, qui alium ſu-
munt à proprio. atque vtriuſque reddit cauſas. Non-
nulla, inquit, genera lapidum, differentes faciunt co-
lores, ab illis ſcilicet qui apparent, ceu quidam qui
cùm ſint nigri, tamen albas pingunt lineas, in eo ſu-
per quo inducuntur & mouentur, quod in lapide ga
lactite palam conſpicitur. EO QVO'D OMNIVM
EIVSMODI.) Cauſa eſt, quare albas, aut alterius co
loris depingunt lineas, cùm ipſi ſint nigri, aut alio co
lore cõſtent. Verùm vt res planius intelligatur, ſcien-
dum eſt, eſſe lapidum genera quædam, quæ ex multo
rum lapillorum coagmentatione conſtituuntur, qui
nigri ſunt aut albi. hi interdum ita vniuntur, vt lapi-
dem denſum, paruorúmq. meatuum faciant, qui mea
tus tincturam habeant, id eſt ſeruent alium colorem
ab illo qui foris conſpicitur. At cùm hi meatus per
8983IN LIB. DE COLORIBVS. tritum & confricationem rumpuntur, aliquando ex
eo attritu cum alio corpore, maiores redduntur, exít
que alius color ab apparenti. Atque hoc mihi vide-
tur innucre cùm inquit, eo quòd omnium eiuſmodi
conſtitutiones, quas ab initio nactæ ſunt, conflentur
ex paruis, denſis, nigríſque particulis: ſed à tinctura,
quam in generatione acceperunt, omnibus meatibus
coloratis, per quos permeauit tranſiítque ipſorum
tinctura, puta albedo, aliam habuerunt coloris appa-
rentiam qui verò attritu abſumptus eſt ab ipſis quíq.
meatus deperditus eſt per attritionem, non amplius
inducit albedinem; verbi gratia, aut aureum colorem
vel alium quemlibet, qui in meatu continebatur, ſed
prorſus nigrum, colorem ſcilicet in lapide apparen-
tem. PROPTEREA QVO'D PORI) Apertius ex-
plicat cauſam, quare deperditur color, quem lapis pin
gebat ante attritionem: quia ſcilicet pori, cum validè
atteruntur, confringuntur & deperduntur, per quos
tinctura illa non apparens, penetrauit. NAM CV'M
PRIOR HIS COLOR) Reddit rationem, quare ex
attritu pereunt pori; in præſentia declarat quòd de-
perditis poris, perit quoque tinctura, puta illa albe-
do. vnde fit, vt is color, cùm ſit deperditus, non am-
plius ſit nobis manifeſtus: ſed ſolùm videamus eum,
qui inerat ſecundum naturam. Nec te commoueat,
quòd author antea dixit, quòd natura inerat peris
illa tinctura: & in præſentia, quòd color ſecundum na
turam eſt niger. quoniam vterq. color eſt naturalis.
Verùm color niger apparens, eſt ſecundum naturam
lapillorum vt iam dictum eſt componentium: at illa
tinctura, quæ ex leui attritu depingebatur & conſpi-
ciebatur, eſt ſecundum naturã in meatibus, quos eſt
ſubingreſſa. Præterea color ille latens &
9084SIM. PORTII COMMENTAR. ſtus, ex attritu conſpicitur, & deperditur. nempe ex
leui confrictu, aperiuntur pori, prodítque color: ſed
ex valido, meatus deſtruuntur, nec amplius emergit
color, qui illis inſidebat. quare ſolùm videmus colo-
rem apparentem. DVM AVTEM VNVMQVO'D-
QVE HORVM ATTERITVR.) adeò ſcilicet vt ad
æqualitatem, lenitatemque redigatur: vt ſignificet
vehementem debere eſſe attritum. vel aliter, dum at-
teruntur ad lęue aliquod & æquale, quemadmodum
metalla, quæ confricãtur ad lapidem Lydium, (quem
Græci βάσανον & vulgus paragonam nuncupat.) illo
attritu deponunt inſitum colorem, nempe nigrum,
(nam hunc pro exemplo addidit, velut paulò antè al-
bam lineam.) & aſſumunt rurſus, ex attritu nimirum
colorem quem habebant à generatione ortúſq. prin-
cipio. INCONIVNCTIONE ET CONTINVITA-
TE.) Non puto referendũ eſſe ad generationẽ, vt in-
telligat cõiunctionẽ lapillorum: ſed cum vnitur cum
lapide illo; & tangit, & confricatur. vt per coniunctio
nem & continuitatẽ intelligat contactũ cum lapide.
(ſolet enim interdum cõtinuum pro contiguo accipi
velut obſeruatur in Ariſt.) TINCTVRAE DIAPHA
NVM. hoc eſt, videtur id quod magis apparet, & per-
ſpicuũ eſt in ipſo colore. Hinc patet lapidẽ illum Ly-
dium eſſe æqualẽ & denſum, & repræſentare colorẽ
ea ratione & puritate, qua in ipſo à tangente corpore
deponitur, & relinquitur. Hac interpretatione ſolui-
tur dubitatio, quare ſicut aurum & argentum exuit
colorem ſuum in lapide, lapis non deponat ſuum in
auro. Propter ſuam ſcilicet denſitatem & duritiam:
& licet aurum inter omnia metalla ſit denſiſsimum:
tamen lapis eo eſt durior. ineſt enim auro ſubſtanti-
fica & eſſentialis quædam humiditas, qua molle eſt.
9185IN LIB. DE COLORIBVS. Cęterum non eſt ignorãdum, ea quæ his ſignis( )pri
mum includuntur, in altero noſtro codice deeſſe, vt
& illa, quæ infine ita†notantur.
Ε{πὶ} {δὲ} {τῶ}ν κ{αυ}{ςῶ}ν, {καὶ} {δι}{αλ}υὸ'ꝗ̃ων, {καὶ} {τη}{κο}\'ꝗ̃ων {ἐν}
{τῷ} {πυ}{ρὶ}, τ{αῦ}{τα} {πλ}{εί}{ςα}ς ἔ {χει} {χρ}ό{ας}, ὃ{σω}ν ὁ {κα}{πν}ος\ ἔ{ςι}
λε{πτ}ὸς {καὶ} ἀερο{ει}{δὴ}ς, {καὶ} {τὰ}{χρ}ώμα{τα} {σκ}ιώ{δη}. ὥđꝑ, ὅ, {τε}
\`◠ ♈ θ{εί}ου, {καὶ} {τῶ}ν ἰὼ'ꝗ̃ων {χα}λκ{εί}ων, {καὶ} ὅ α {ἐστὶ} {πυ}κνὰ {καὶ}
λ{εῖ}α {κα}θά i ὁ {ἄρ} {γυ}ρος.
Quæ comburuntur autem & diſſoluun-
tur, & liquefiunt in igne, hæc multos ha-
bent colores, quorum fumus eſt tenuis, &
aëreus, etiam colores vmbroſi, vt is qui ex
ſulphure, & æruginoſis æramentis exhalat
& quæcunque ſunt denſa & læuia, velut
argentum.
Non modò, inquit, ex confricatione mutantur co
lores, verùm etiam ex aduſtione, diſſolutione, & li-
quefactione, velut ex cauſis efficientibus. illa enim
quæ aduruntur, alium oſtendunt colorem antè
quàm adurantur, quàm in ipſa aduſtione. ceu ſul-
phur, citrinum, & cum amplius decoquitur, palli-
dum & palearem; cùm verò aduritur, ſapphirinum
reddit colorem. Aeramenta quoque alium induunt
colorem cum molleſcunt, reddunt enim viridem: &
argentũ, vmbroſum. Animaduertendum Philoſophũ
tribus vti nominibus vſtibili, diſſolubili, & liquefa-
ctibili. atque illa ni fallor vocat combuſtibilia, quæ in
cinerem diſſoluũtur: illaverò liquefactibilia ab igne,
quæ dum priuantur calido, coagulantur. atque hac
ratione, omnia metallica coagulantur. aliqua
9286SIM. PORTII COMMENTAR. ſunt igne mollificabilia, vt ferrum: alia planè lique-
ſcant, vt argentum & aurum. Itaque fortaſsis non in-
congruè hæc aptabuntur exemplis, vt id quod aduri
tur, vel quod vocamus vſtibile, ad ſulphur: id quod
liqueſcit, ad argentum & æramenta referatur: id ve-
rò quod diſſoluitur, commune videatur omnibus iis
quæ igni conſumuntur. vnde fortaſſe, totum hoc,
quæ diſſoluuntur, & liquefiunt, pro vno debet acci-
pi. Addit, & quæcunque ſunt denſa & læuia, ſed id
proximo contextu explicabitur. Hoc pacto in his phi
loſophus cauſam efficientem diuerſitatis coloris aſsi
gnauit: Verùm materialis eſt, quoniam ſicco & ter-
reo cõſtant, & paucum humidum participant, quod
per exhalationem admiſtum ſicco, vmbroſum emit-
tit colorem. Sulphur enim, cum ſit liquabile & vſtibi
le; opus eſt vt habeat ſubſtantiam aqueam ac terream
quibus in fumum abeuntibus, vmbroſum ac ſapphi-
rinum colorem exhalat. Cęterùm ſi quærat quiſpiam
quamobrem ſulphur non reddat nigrum colorem?
Equidem illi reſpondeam, ob id quòd plus ſicci obti-
neat, quàm humidi. nam ſi adeſſet multa humiditas,
color generaretur nigerrimus, vt videre eſt in pice.
Dixit autem, quorum fumus eſt tenuis & aêreus:
quoniam tunc varii viſuntur colores, cum fumus eſt
perſpicuus: alioqui ſi eſſet caliginoſus & craſſus, qua
lem emittunt ligna viridia, nulla appareret diuerſitas.
Atq. illud quæcunque ſunt denſa & læuia, conſtruen
dum eſt, cum illo, vmbroſos habẽt colores, vt ex ſub-
ſequentibus f@cile eſt perſpicere.
Ε{πὶ} {δε} {τῶ}ν ἄ{λλ}ων ὅ{σα} {σκ}ιώ{δει}ς ἔ{χει} {τὰ}ς {χρ}ό{ας}, {καὶ}
λ{ει}ό {τη}{το}ς {με}{τέ}{χει}, ὥđꝑ {τὸ} ὕ{δω}ρ, {καὶ} {τὰ} νέ φη, {καὶ} {τὰ} {τῶ}ν
@ρνίθων {πτ}ερώμα {τα}. {καὶ} {γὰρ} {ταῦ}{τα} {δι}ά{τε} {τὰ}ς {αὐ}{γὰ}ς
9387IN LIB. DE COLORIBVS. {προ}đι{πτ}ούας {καὶ} {τὴν} λ{ει}ό {τη}{τα}, ἄ{λλ}ο{τε} ἄ{λλ}ως {κε}ρ{αν}νυ-
\'ꝗ̃{ας}, {πο}ι{εῖ} {δι}αφόρους {τὰ}ς {χρ}ό{ας}: {κα}θά i {καὶ} {τὸ} {σκ}ό{το}ς.
Alia autem, quibus vmbroſi ſunt colo-
re, etiam læuitatem participant, velut aqua
& nubes, & auium pennæ. etenim hæc, tum
propter radios incidentes, tum læuitatem
aliàs aliter temperatos, diuerſos efficiunt
colores: quemadmodum & tenebra.
Dixerat proximo contextu, quòd quæcunq. ſunt
denſa & lęuia vmbroſum habent colorem: nunc, vt
mea fert ſententia, docet hanc propoſitionem vniue@
ſaliter commeare & conuerti, nempe, quòd quæcun-
que habent vmbroſum colorem, etiam læuitatem
participant. quomodo in altero manuſcripto hæc co-
hęrent cum ſuperioribus, {καὶ} ὅσα σκιώδ{ει}σ ἔχ {ει} 024 χ ρόασ,
{καὶ} λ{ει}ότη{τα} μετέχ {ει}: hoc eſt, & quæcunque vmbroſos
habent colores, etiam læuitatem participant: omiſſo
illo ἐπὶ {δὲ} {τῶν} ἄ{λλ}ων. Denſitas autem in iis quæ ſenſim
conſpiciuntur, eſt craſsities, quæ opponitur perſpi-
cuitati: quæ vmbroſum inuehit colorem: vnde ada-
mas, quo denſior eſt & corpulentior, eo vmbroſior vi
liórque habetur. Simili modo aqua multa, & denſæ
nebulæ, vmbroſæ apparent. Pennę quoque auium,
cùm læuitatem participant, vmbroſum referunt colo
rem. Et cauſam reddit tam materialem, quàm efficiẽ
tem. efficiens, ſunt radii incidentes: & lęuitas cui ra-
dii occurrunt, eſt velut materia. Hæ cauſæ aliter atq.
aliter ſibi inuicem permixtę ac temperatę, diuerſam,
præ ſe ferunt colorum imaginem, vt de collo colum-,
bæ diximus. Verùm quare id fiat, mihi videtur, non
poſſe commodius explicari, quàm exemplo
9488SIM. PORTII COMMENTAR. calidorum. Si enim ſummè calidum miſcetur minus
calido, calidum quod ex his coagmentatur, diuerſum
quiddameſt & aliud ab vtroque, & ſecundum diuer-
ſos remiſsionis gradus, diuerſus quoque gignitur ca
lor. Simili ratione, cum læuia quælibet participent ali
quid luminis & ſplendoris, vt docet Ariſtoteles pri-
mo de Senſu: ſi cum radiis ſolaribus permiſceantur,
qui omnium maximè lucent, diuerſa exiſtit apparen-
tia, quoniam diuerſum fit lumen. & pro diuerſo ſitu
diuerſiſq́ue inter ſe configurationibus, diuerſum lu-
men, diuerſáque apparentia efficitur. vt patet ex lu-
cerna, ſi Soli & tenebris exponatur: & ex iis quæ Ari-
ſtoteles dixit tertio Meteoror. de iride Lunæ. Sed
huc ſe ingerit communis quædam difficultas, ſimile
additum ſimili, facit illud magis tale. ergo quodcun-
que lumen cuicunq. lumini additum, maius efficiet
lumen. quod de calido quoque videtur eſſe aſſeren-
dum. Dicemus, quòd remiſsio fit ex admiſtione con-
trarii, vt docet Ariſt. quinto Phyſicorum, quod
planè perſpicitur in reipſa contrariis, quæ vocat con-
traria poſitiua, cuiuſmodi eſt calidum & frigidum.
Itaque calidum remiſſum, (cum ſit tale ob admiſtio-
nem ſui contrarii,) adiectum ſummè calido, non au-
get nec intendit illud: quin potius cùm ſummè cali-
dum non poſsit vlterius progredi, regreditur & re-
mittitur, ratione contrarii, vt diximus, admiſti. Simi-
li ratione remiſſum & languẽs lumen, cum ſit imper-
fectũ, ſi iungitur exactiſsimo & ſintero lumini, detra
hit aliquid perfectionis & debilitat. Quare cum di-
cis, ſimile additum ſimili auget, verum quidem id eſt,
ſi eſt omni ex parte ſimile: ſed remiſſum calidum vel
lumen, eſt diſsimile, & ob diſsimilitudinem variat.
quod de aliis quoq. contrariis pronunciandum eſt.
9589IN LIB. DE COLORIBVS.QVEMADMODVM ET TENEBRA.) Quorſum hoc
author adiunxerit, obſcurum eſt. duos enim partitur
ſenſus; vel ita in his euenire, vt tenebra corpori læui
occurrens, alio atque alio ſitu illi oppoſita, diuerſos
reddat colores. & fortaſſe per tenebram intelligit vm
bram. nam diuerſo modo vmbra corpori læui coniun
cta, diuerſas parit apparentias. atque hic ſatis reſpon-
det prioribus verbis. vel dicamus, quòd velut tene-
bra facit tenebricoſos colores, ita diuerſus ſitus lumi
nis diuerſas gignit coloris apparentias vmbroſas.
Τῶν {δὲ} {χρ}ω{μά} {τω}ν οὐ{δὲ}ν ὁρῶꝗ̃ {εἰ}λι{κρ}ιν\`ꝗ̃ οἷον {ἐστὶ}ν,
ἀ{λλ}ὰ πάν{τα} {κε}{κρ}ὰ'ꝗ̃α ἑτ\'ꝑοις. {καὶ} {γὰρ} {αν)\} {μη}δ{εν}ὶ {τῶ}ν
ἄ{λλ}ων, {ταῖ}ς {γε} {τοῦ} φω{τὸ}ς {αὐ}{γαῖ}ς {καὶ} {ταῖ}ς {σκ}ι{αῖ}ς {κε}ρ{αν}νύ-
ꝗ̃α, ἀ{λλ}οῖα {καὶ} οὐχ οἷα {ἐστὶ} φ{αί}νε{ται}. {δι}ὸ {καὶ} {τὰ} {ἐν} {σκ}ιᾷ
{θε}ωρούꝗ̃α {καὶ} {ἐν} φω{τὶ} {καὶ} ἡλίῳ, {καὶ} {σκ}ληρᾷ {αὐ} γῇ ἢ μα
λακῇ. {καὶ} {κα} {τὰ} \`024 ἐ•λί{σει}ς οὕ{τα}ς ἢ οὕ{τω}ς ἔ{χο}ν{τα}, {καὶ}
{κα}{τὰ} {τὰ}ς ἄ{λλ}{ας} {δι}αφορ{ὰς}, ἀ{λλ}@α φ{αί}νε{ται}.
Nullum autẽ colorum videmus purum
qualis eſt, ſed omnes aliis temperatos. nam
etſi aliorum nulli; luminis tamen radiis &
vmbris temperati, alii atque alii, & non qua
les ſunt apparent. Iccirco & quæ in vmbra
ſpectantur, & lumine, & Sole, & duro aut
molli fulgore, & quæ ſecundum ἐ•λί{σει}ς in-
clinationes ita aut ita ſe habent, & ſecundũ
alias differentias, diuerſa apparent.
Ex dictis multa colligit, quæ ſunt veluti theore-
mata quædam in naturali philoſophia. primùm, nul-
lum colorem videri purum & talem, qualis eſt ſua na
tura: ſed omnes conſpici temperatos aliiſque
9690SIM. PORTII COMMENTAR. mixtos. Et occurrit tacitæ difficultati, quòd non
ſemper videmus colorem alii colori commiſceri: in-
quiens, hanc apparentiæ diuerſitatem gigni ex tem-
peramento luminis & vmbræ: ob quod accidit vt
non conſpiciantur quales ſunt. Hinc perſpicuum fit,
quòd quæ in vmbra videntur, ſi eadem in lumine &
Sole ſpectãtur diuerſam ab ea, quã in vmbra præ ſe fe
rebant, imaginẽ induent. quin & in Sole & radiis, iux
ta eorum, diuerſitatem, colores diuerſas oſtẽdunt ap-
parentias. nam durus & intenſus fulgor radiúſque, &
mollis ſiue remiſsus in cauſa eſt, quare aliter atq. ali-
ter cernantur. Sic & ſecundum inclinationes, hoc eſt
diuerſam ſitus rationem, aliáſque differentias, ſuprà
ſcilicet vel infrà, dextrè vel ſiniſtre; & propter media,
aquam vel aërem; & occidente vel medium cœli te-
nente vel oriente Sole: item ſi è regione, vel ponè, vel
obliquè ponantur. Sed quoniam alterum exemplar
manu ſcriptũ notat alibi legi ἔχ οντϊ, non ἔχ ον{τα}, quod
typis excuſa habent, id ſi admittimus, referendum
erit ad Solem, vt ſit ſenſus, Solis quoque in hanc aut
illam pa@tem inclinationem, alias ac alias parere appa
rentias. Patet ergo, quid ſibi velit illa ab Ariſtotele
quarto Metaphyſices examinata propoſitio, qua do-
cet, quòd non omne quod apparet, eſt: quoniam mul
ta aliter repræſentantur, quàm reuera ſint.
Κ{αὶ} {ταῖ}ς {πρὸ}ς {τῶ} {πυ}{ρὶ}, {καὶ} {τῇ} {σε}λ{ήν}η, {καὶ} {ταῖ}ς {τῶν}
λύ{χν}ων {αὐ} {γαῖ}ς. \`ꝗ {τὸ} {καὶ} {τὸ} φῶς ἑ{κά}{ςο}υ τού{τω}ν, ἀ{λλ}οιο-
τ\'ꝑ{αν} ἔ{χει}ν {χρ}ό{αν}. {καὶ} {τῇ} {πρὸ}ς ἄ{λλ}ηλα {δὲ} μίξ{ει} {τῶ}ν {χρ}ω-
{μά}{τω}ν {δἰ}ἀ{λλ}ήλων {γὰρ} φꝑόꝗ̃α, {χρ}ώζε{ται}.
Item cum radiis, qui ab igne, & Luna, &
candelis emittuntur: eo quòd lumen
9791IN LIB. DE COLORIBVS. cuiuſque horum, diuerſiorem obtineat co-
lorem. † Et colorum inter ſe inuicem mix-
tione. nam cùm per ſe inuicem feruntur, co
lorantur.
Explicat differentias, quarum ſuperiori contextu
meminerat, inquiens ob differẽtiam & diuerſitatem
corporum lucentium res alia atque alia facie & ima-
gine cerni. nam fulgores qui proueniunt ab igne, aliã
imprimunt imaginem, quàm quæ à Luna & candela.
Quinetiam in his ipſis à ventis diuerſæ creantur ap-
parentiæ. nam vt inquit Ariſtoteles tertio Meteoro-
rum, flante auſtro interdum in ellychnio gignitur
iris, quæ ſpirante borea, alio'ue vento, non apparet.
Itaque non ſemper eadem eſt apparentia, in eodem
corpore. ET COLORVM INTER SE MIXTIO-
NE.) Subdit aliam differentiam. quòd ſcilicet oritur
diuerſa, aliáque atque alia apparentia, cum colores ſe
mutuò penetrant. non enim ſemper ſibi ſimiliter re-
ſpondent: ſed interdum hic præpollet obtinétque; in-
terdum alter. Nolo tamen te ignorare, hanc poſtre-
mam particulam quæ incipit, ET COLORVM, non
haberi in altero manuſcripto: & multa quæ dein-
ceps ſequuntur, velut indicabimus.
Τὸ ✠ φῶς ὅ{τα}ν{προ}đε{σὸ}ν {ὑπό} {τι}νων {χρ}ω{σθ}ῇ, {καὶ}
{γέν}η{ται} φοινι{κο}ℨ, ἢ {πο}ῶδꝗ̃ : {καὶ} {τὸ} {ἀν}α{κλ}α{σθὲ}ν {προ}-
đέ{ση} {πρὸ}ς ἕτꝑόν{τι} {χρ}ῶμα, {πά}λιν ὑπ'ἐκ{εί}νου {κε}ρ{αν}
νύꝗ̃ον, ἄ{λλ}{ην} {τι}νὰ λαμβ{άν}{ει} τ{οῦ} {χρ}ώμα{το}ς {κρ}ά{σι}ν: {και}
א {πά}℔ον ꝓℨε{χῶ}ς {μὲν}, οὐκ {αἰ}{σθ}η{τῶ}ς {δὲ}, {ἐν}ίο{τε} παρα-
{γί}νε{ται} {πρὸ}ς {τὰ}ς ὄ ψ*ς, {ἐκ} {πο}{λλ}ῶν {μὲν} {κε}{κρ}α{μέ}νων {χρ}ω
{μά}{τω}ν, {ἑν}ὸς δέ {τι}νος {τῶν} {μά}λι{ςα} {ἐπι}{κρ}ατὸ'ℨ{τω}ν, {πο}ιὸ^ℨ
{τὴν} {αἴ}{σθ}η{σι}ν. {δι}ὸ {καὶ} {κα}θ)ὕ{δα}{το}ς, ὑ{δα}{το}{ει}{δῆ} μᾶ{λλ}ον
9892SIM. PORTII COMMENTAR. νε{ται} {καὶ} {τὰ} {ἐν} τοῖς {κα}{τό}{πτ}ροις, ὁμοί{ας} ἔעν{τα} {χρ}ό{ας} {ταῖ}ς
{τῶ}ν {κα}{τό}{πτ}ρων. ὃ {καὶ} \`ὧ {τὸ}ν ἀέρα οἰη{τέ}ον {συ}μβ{αί}ν{ει}ν:
Lumen enim quando illabens ab aliqui-
bus coloratur, & fit puniceum, aut herba-
ceum: & quando Q VOD TEMPERA-
TVM EST incidit in alium quempiam
colorem, rurſus ab illo temperatum, aliud
quoddam ſumit coloris temperamentum.
atq. id aſsiduè quidem patiens, ſed non ſen
ſibiliter, interdum accedit ad oculos, ex
multis quidem temperatum coloribus, ſed
vno quopiam ex iis quæ maximè præpol-
lent, ſenſum creans. Quapropter & per
aquam aquea magis apparẽt; & quæ viden-
tur in ſpeculis, colores habere ſimiles ſpe-
culorum cernuntur. quod etiam in aëre
euenire putandum eſt.
Demonſtrat quo pacto colores multiplicantur, eo
rúmque apparentiæ variantur, ex miſtione luminis,
coloris, & medii, aëris inquàm vel aquæ, per quæ lu-
men cernitur vnitúrq. coloribus. & ſimilis eſt ratio
omnium aliorum mediorum. cauſa enim redditur di
ctorum, quę multum quoq. ad ea quę ſequuntur con
ducit. quandoquidem textu proximo, colligit vnde
omnis medius color oriatur, prout nobis quidem ap-
paret. Inquit igitur, quòd lumen quando incidit &
occurrit aliquibus corporibus coloratis, puta vitro,
coloratur, & induit eius colorẽ. & pro exemplo ſub-
nectit puniceum & herbaceum. Deinde
9993IN LIB. DE COLORIBVS. rationem, quare id iterum variatur. quoniam, inquit,
hoc quod temperatur, ex lumine & colorato corpo-
re, vel medio, viridi verbi gratia, aut puniceo, inci-
dens in alium colorem hoc eſt in aliud corpus colo-
ratum vel perſpicuum & diaphanum, vel non perſpi-
cuum niſi in extremo; ſumit aliud temperamentum,
atque ita alio modo apparet. verùm ſcire conuenit, in
altero noſtro exemplari legi non ἀνακερασθὲ008 ſed ἀνακλα
σθὲ008 & meo iudicio rectius, vt dicendum ſit, reuerbe
ratum. nam non ſolùm lumen incidens in aliquod co
loratum inficitur eius colore: ſed etiã id quod refran-
gitur ab illo, illabens in aliud corpus coloratum, aliã
induit coloris imaginem. ATQVE ID ASSIDVE'
QVIDEM. Occurrit tacitæ cuidã dubitationi, num
ſcilicet hoc continuè fiat, cùm non ſemper varietas
hæc appareat. & ait, aſsiduè quidem continuéque id
fieri, verùm non ſemper ſenſu deprehendi. at inter-
dum, inquit, accedit ad oculos, & ſenſu percipitur;
ídq. bifariam: vel quia miſtio vicinior ſit, vel quia co
lor quiſpiã præpolleat, vt ſilicet vnus in miſtione vin
cat & obtineat reliquos. Ex his ſume duo principia,
vnum, quòd ſemper fit variatio, propter iam dictas
cauſas: alterum, quòd ea non ſemper appareat, & ſen
ſu diiudicetur; quoniam non ſemper vnus in miſtio-
ne prædominatur, ſuperátq. alios, ita vt poſsit vnius
coloris imaginem ſenſui offerre. Poſtremò conclu-
dit, colores ſæpe eam imaginem referre, qua media
colorantur. quare quæ in aqua videntur, aquea appa
rent: ſimiliter quæ ſpectantur in ſpeculis coloratis,
ſpeculorum colore videntur colorari. Adde, quòd vt
Ariſtoteles tertio Meteororum docet, quibus humi-
di ſupra modum ſunt oculi, in iis citò lumen refrin-
gitur, ob imbecillitatem, atque iccirco res iis
10094SIM. PORTII COMMENTAR. craſsiuſculæ. Verùm quid hîc author appellat ſp ecu-
lum, inquirendum videtur: vtrum id quod Ariſt. ter-
tio Meteoror. ponit nubem videlicet craſſam & hu-
midam; vt intelligat ea quæ per eiuſmodi ſpecula vi-
dentur, apparere aquea & obſcura. (quod aëri quoq.
poteſt adaptari & perlucidis.) an vitrea ſpecula, aut
quæ appellant cryſtallina, atque eiuſmodi alia? Sed ad
rem facit prior interpretatio. Hæc tamen omnia de-
ſunt in manuſcripto altero.
Ως{τε} {ἐκ} {τρ}ιῶν Jν0 {τὰ}ς {χρ}ό{ας} ἁ{πά}♋ {με}{μι}{γμ}{έν}{ας},
{τοῦ} φω{τὸ}ς: {καὶ} {δἰ}ὧν φ{αί}νε{ται} {τὸ} φῶς, οἷον {τοῦ} {τε} ὕ{δα}{το}ς
{καὶ} {τοῦ} ἀέρος; {καὶ} {τρ}ί{το}υ {τω}=ν {ὑπο}{κει}\'ꝗ̃ων {χρ}ωμά{τω}ν,
ἀφ'ὦν {ἀν}α{κλ}ᾶ℞ {συ}μβ{αί}ν{ει} {τὸ} φῶς.
Itaque colores omnes mixti ex tribus gi-
gnuntur, lumine, & per quæ apparet lumẽ,
ceu aqua & aëre, & tertio ſubiectis colori-
bus, à quibus contingit lumen refrangi.
Omnia quæ prædixit quaſi in ſummam quandam
contrahit, exponens quibus de cauſis fiat mediorum
colorum variatio, & inquit tres eſſe, primam lumen,
quod ſe habet vt forma: ſecundam, medium, aërem
& aquam, & ſimilia quibus lumẽ videtur: & tertiam,
ſubiectum colorem, à quo lumem & radii reflectun-
tur, atque hunc intellexit, cum ſuprà dixit, in quod
incidunt radii & lumen. Sed hæſitabit quiſpiam, quo
modo cum dictum ſit colores omnes componi & gi-
gni ex albo & nigro, & Ariſt. lib. de Senſu id doceat
híc aſſerat tria eſſe ex quib. ſiant omnes colores. Di-
cendum eſt, authorem hîc aſsignare cauſas varieta-
tum colorum apparẽtium: at cùm Ariſtoteles inquit
omnes colores conſtare ex albo & nigro, loquitur
10195IN LIB. DE COLORIBVS. veris coloribus, qui ſunt in rebus naturalibus, de qui
bus infra agetur. Atqui hæc non habentur in altero
manuſcripto.
Τὸ {δὲ} λ{ευ}{κὸ}ν {καὶ} {δι}αφ{αν}\`ꝗ̃ , ὅ{τα}ν {μὲν} {ἀρ}{αι}ὸν ᾖ σφό-
{δρ}α, φ{αί}νε{ται} τῷ {χρ}ώμα{τι} ἀερο{ει}{δὲ}ς. {ἐπὶ} {δὲ} {τῶν} {πυ}κνῶν.
{ἐπὶ} {πά}ν{τω}ν, ἐ{πι}φ{αί}νε{ταί} {τι}ς ἀ{χλ}{ίς}. {κα}θά i {ἐπὶ} {τοῦ} ὕ-
{δα}{το}ς {καὶ} ὑ{άλ}ου; {καὶ} {τοῦ} ἀέρος, ὅ{τα}ν ᾖ {πα}χ{ίς}. {τῶ}ν {γὰρ} {αὐ}-
{τῶ}ν, ꝗ {τὴν} πυκνό{τη}{τα} {πα}ν{τα}\'ע{θε}ν ἐκλ{ει}{πο}υ{σῶ}ν, οὐ
{δαυ}ά{με}θα {τὰ} {ἐν}{τὸ}ς {αὐ}{τῶ}ν ἀ{κρ}ιβῶς {δι}ορᾷν. ὁ {δὲ} ἀὴρ ἐγ-
{γύ}{θε}ν {μὲν} θεωρούꝗ̃ος, οὐ{δὲ}ν ἔ{χει}ν φ{αί}νε{ται} {χρ}ῶμα. ꝗ
{γὰρ} {τὴν} {ἀρ}{αι}ό {τη}τα, {ὑπὸ} {τῶ}ν {αὐ} {γῶ}ν {κρ}α{τεῖ}{ται}, {χω}{ρι}
ξόꝗ̃ος ὑπ' {αὐ}{τῶ}ν, {πυ}κνο{τέ}ρων οὐ{σῶ}ν, {καὶ} {δι}αφ{αι}νὸ'ꝗ̃ων
{δἰ}{αὐ}{τοῦ} {ἐν} βάθ{ει} {δὲ} θεωροὺ'ꝗ̃ου, ἐ♑υ{τά}{τω} φ{αί}νε{ται} τῷ
{χρ}ώμα{τι} {κυ}{αν}ο{ει}{δὴ}ς, ꝗ {τὴν} {ἀρ}{αι}ό {τη}{τα}. ᾗ {γὰρ} λ{εί}{πε}ι \`ח
φῶς, {ταύ}τῃ {σκ}ότῳ {δι}{ει}λημ\'ꝗ̃ος, φ{αί}νε{ται} {κυ}{αν}ο{ει}{δή}ς.
ἐ{πι}{πυ}κνωθ{εὶ}ς {δὲ}, {κα}θάi {καὶ} \`ח ὕ{δω}ρ, {πά}ν{τω}ν λ{ευ}{κό}{τα}-
{το}ς {ἐστὶ}.
Album autem & diaphanum, quando ra
rum fuerit valde, apparet colore aëreum.
in denſis verò omnibus, apparet quædam
caligo, quemadmodum in aqua, & vitro, &
aëre, quando fuerit craſſus. radiis enim pro
pter denſitatem vndiquaque deficientibus,
nequimus quæ intra eos ſunt exactè perſpi
cere. * Aër autem cominus inſpectus, nul-
lum videtur habere colorem. nam propter
raritatem à radiis vincitur, ab iis ſeparatus
cùm denſiores ſint, & per eum appareant.
Cùm verò in profundo cernitur,
10296SIM. PORTII COMMENTAR. apparet colore cyaneus; propter raritatem.
vbi enim deficit lumen, ibi tenebra interce-
ptus, apparet cyaneus. condenſatus autẽ
quemadmodum & aqua, omnium albiſsi-
mus eſt.
Cùm ad certũ numerum cauſas infinitatis colorũ
reduxerit, & multa de lumine, multáq. de coloribus
explicuerit, & verba fecerit de aqua & aëre, quæ ſunt
prima media: vt de tertia cauſa colorum mediorum,
in præſenti declarat diuerſam naturam aëris & aquæ,
& aliorum mediorum. & Sumit primò, quòd quan-
do medium fuerit album & perſpicuum: vel quando
corpus aliquod, fuerit eiuſmodi, & valde rarum, co-
lore aëreum apparet. Ratio in promptu eſt. nam pro-
pter ſuam perſpicuitatem & luciditatem, aër colorẽ
album ſibi vendicat; & vt ipſe paulò poſt inquiet, ſi ci
tra externam humiditatem, in aqueam craſsitiem co-
ierit, albiſsimum corpus apparebit. IN DENSIS VE
RO' OMNIBVS.) Sumit aliud corpus dẽſiuſculum,
in cuius ſuperficie, (hoc enim ſignificat, ἐπιφ{αί}νετ{αι}.)
ſemper viſitur nubecula quædã, quam vocat ἀχ λ{ὺν},
hoc eſt caliginem, vt in aqua & vitro. in iis enim ap-
paret quædam nubecula ex atro albicans: vt & in aë-
re, quando externo lentore craſſeſcit, & humidior fa-
ctus eſt. Subdit autem rationem, quare hoc non ſit
medium exquiſitum, réſque non ita exacte videntur,
ſicut in medio albo & diaphano. radiis enim, inquit,
propter denſitatem & craſsitudinem aëris deficienti-
bus, nequimus quæ intra eum conduntur exactè vi-
dere, hoc eſt cernere, quales ſua natura ſunt. Cęterum
hùc ſe infert difficultas, quo pacto, ſi per medium
craſsiuſculum res non videntur exactè, per aquam,
10397IN LIB. DE COLORIBVS. per conſpicilia, cernimus eas maiores, quàm reuera
ſunt. Equidem quod ad inſtitutum ſpectat, dicerem,
quòd per medium craſſum res non apparent exactè
quales ſunt, quia aliàs breuiores aut longiores, aliàs
integræ & continentes, aut confractæ videntur. &
quamuis res propter defectum facultatis viſiuæ me-
lius per perſpicilla repræſentantur, non tamen cen-
ſendum, eas tales oſtendi quales ſunt. Sed maiores vi-
dentur, quia per media craſsiuſcula, omnia apparent
craſsiora. Nihilominus per album & rarum medium,
omnia rectius & ſincerius deferuntur ad ſua ſenſo-
ria. Vnde per aërem ſonus melius perfertur, quàm
per aquam, aut aliud medium craſsiuſculum. ſic odor
& ſapor, rectius in aëre deprehenduntur, quàm alio
medio. Quid verò cauſæ ſit, ob quam quidam melius
eminus res intueantur, quàm cominus accedentes, &
contrà: in libro de Senſu docetur, & nos aliàs Diis be
nè fauentib. explicabimus. Ariſt. quinto de Generat.
Animal. cap. i. multa dicit, de viſione à longe, & acu-
tie videndi. AER AVTEM COMINVS IMSPE-
CTVS.) Docuit aërem habere album colorem, nunc
quoniam propè inſpectus videtur colore carere, eius
adfert rationem, quæ eſt multa ſua raritas, quæ à ra-
diis cùm ſint denſiores, vincitur. Vincitur quidem,
quoniam nihil aëris apparet, ſed ſoluùm lumen, vt ni-
hil videatur habere coloris; à radiis ſeparatus, diſtra-
ctus, & diuiſus in partes adeò minutas, vt ſenſum
effugiant. Et quoniam multa deſunt in altero manu-
ſcripto ex prędictis, vſq. ad eam partem, qua agit de
aëre, libet totum locum adſcribere ex antiquo, vt co-
gnoſcatur, quomodo inter ſe cohęreãt, poſt ea verba
διά{τὸ} {καὶ} {τὸ} φῶσ ἀ{λλ}οιοτέραν ἔχ {ει}ν χρόαν, ſequitur hoc pa-
cto, διαφόρωσ {δὲ} {καὶ} ♄ τὰ κεραννύμενα χρώματα, ἐν {τῷ} {καὶ}
10498SIM. PORTII COMMENTAR. θισ ἄλλοισ συγκεράννυ℞, φ{αί}νοντ{αι} ὅθεν {καὶ} ὁ ἀὴρ ἐ{γγ}ύθε008 & reli
qua prout in impreſsis leguntur. hoc eſt, Diuerſo au
tem modo & hi temperati colores, quòd rurſus etiã
cum aliis contemperantur, apparent. Vnde & aër
cominus inſpectus. Attamen poſtrema hæc, Vnde &
aër, non videntur, meo quidem iudicio, aptè priorib.
connecti. CV'M VERO' IN PROFVNDO CER-
NITVR.) Hęc obſcuriora videntur, dabimus tamen
operam, vt illuſtrentur, quantum quidem ex ſuperio
ribus, & ſequentibus licuit depromere. Demonſtra-
uit aërem qui propè eſt, nullius coloris videri: expli-
cat in præſentia, quòd is qui eminus conſpicitur, ap-
paret cæruleus. atque ita illud in profundo, reſpon-
debit illi quod antè dixerat, cominus. vt ſit ſenſus,
quòd aër qui videtur in profundo, procúlq. à nobis,
quemadmodum in ſpecu, apparet proximè coloris
cyanei, quaſi dicat, quòd ſatis & proximè accedat ad
colorem cyaneum: vel primò. perinde ac ſi diceret,
quòd id quod primum in aëris profundo & à longe
videtur ſit color cyaneus, quando ſcilicet nubibus
caret aër & ſerenus eſt. Et reddit rationem, quare
cyaneus, & non niger, aut viridis, aut puniceus, aut
alíus coloris repræſentetur, duas adferens cauſas,
nempe, raritatem, & defectum luminis. nam propter
luminis defectum, cum intercipiatur à tenebra ea
parte qua deficit lumen videtur cyaneus. Vel aliter,
defectu luminis radii viſiui ſi viſus fit extramitten-
do, talis apparet. cùm Ariſtoteles tertio Meteoro-
rum, dicat, res vbi deficit viſus apparere nigras. Non
apparet autem niger propter raritatem: nec puniceus
quia opus eſſet præſentia multi luminis & denſitate:
nec viridis cùm deſit claritas, quæ in viridi eſt neceſ-
ſaria: ſed apparet cœruleus, qui medius eſt, inter
10599IN LIB. DE COLORIBVS. dem & nigrum. Verùm dicas, quæ eminus videntur,
vt iam oſtenſum fuit, omnia videri nigra; ſed intelli-
gendum eſt videri nigra, hoc eſt obſcura, & vergen-
tia ad nigredinem, non quod ſemper ſint exquiſitè ni
gra, niſi penitus priuentur lumine. CONDENSATVS
AVTEM.) Declarat alium colorem in aëre apparen-
tem, nempe albiſsimum, aër ſua quidem natura, vt di
ctum eſt, & claritate eſt albus: ſed cum denſatur, mul
tò maximè albicat, quoties tantæ fit denſitatis, quan
tæ eſt aqua. Poteſt, & fortaſſe non citra rationem in-
telligi, aërem ita fieri album cum denſatur, quemad-
modum aqua fit alba, cum denſatur & coit in glaciẽ.
Denſitas autem rei lucentis, facit vt res magis luceat
iccirco ſtellæ lucidiſsimę apparent, cùm ſint partes or
bis denſiores. Sed in elementis denſitas albicantem
efficit luciditatem. Præterea alba denſata reddi albio
ra, deprehenditur vel ex ouis, quæ vbi excocta ſunt,
multo fiunt candidiora. Verùm quòd dictum eſt de
aëris denſitate, id verum eſſe intelligas, ſi non admi-
ſcetur humor vel corpus extraneum: et ſi ſerenus eſt,
aut quoad eius fieri poteſt maximè purus.
DE COLORIBVS
ARTIFICIALIBVS
CAP. IIII.
ΤΑ {δὲ} βα{πτ}όꝗ̃α {πά}ν{τα}, {τὰ}ς {χρ}ό{ας} ◠ {τῶν} βα{πτ}όν
{τω}ν λαμβ{άν}{ει}. {πο}{λλ}ὰ {μὲν} {γὰρ} {καὶ} {το}ῖς {ἄν}{θε}{σι}, {καὶ}
τοῖς φυὸ'ꝗ̃οις {καὶ} {ταῖ}ς ῥίζ{αι}ς βα{πτ}ε□, {καὶ} φλοιοῖς,
{καὶ} ξύλοις, {καὶ} φύ{λλ}οις, {καὶ} {κα}ρ{πο}ῖς. ἔτι {δὲ} {πο}{λλ}ὰ {μὲν} γῆ,
{πο}{λλ}ὰ {δὲ} ἀφρῶ, {πο}{λλ}ὰ {δὲ} {καὶ} {με}λ{αν}{τη}{ρί}ᾳ. {τὰ} {δὲ}, {καὶ}
106100SIM. PORTII COMMENTAR. {τῶ}ν ζώων {χυ}λοῖς. {κα}θα i {καὶ} \`ח {ἁλ}ουρ{γὲ}ς {τῇ} {πο}ρφύρᾳ.
{τὰ} {δὲ}, οἴνῳ: {τὰ} {δὲ} {κα}{πν}ῷ: {τὰ} {δὲ}, {κο}νίᾳ: {τὰ} {δὲ}, θαλά{ττ}ῃ, ὥς-
i {τὰ} {τρ}ι{χώ}μα{τα} {τῶ}ν θαλα{ττ}ίων. {καὶ} {γὰρ} {ταῦ}{τα} {πά}ν-
{τα}, ὑ{πὸ} {τῆ}ς θαλά{ττ}ης {γί}νον{ται} πυῤῥά. {καὶ} ὅλως ὅ α {χρ}ό{ας}
ἰ{δί}{ας} ἔ{χει}. ἀ{εὶ} {γὰρ} ◠ {πά}ν{τω}ν {αὐ}{τῶ}ν ἅμα τῷ{τε} ὑ{γρ}ῷ
{καὶ} τῷ {θε}ρμῷ, {τῶ}ν {χρ}ωμά{τω}ν ꝓℨ{ει}{σι}όν{τω}ν {εἰ}ς τοὺς {τῶ}ν
βα{πτ}ὸ'ꝗ̃ων {πό}ρο{ις}, ὅ{τα}ν ἀ{πο}ξηρ{αν}θῇ, {τὰ}ς ἀπ' ἐ{κεί}νων
{χρ}ό{ας} λαμβ{άν}{ει}. {δι}ὸ {καὶ} {πο}{λλ}ά{κι}ς {αὐ}{τῶ}ν ἐκ{πλ}ℨε{ται},
{τῶ}ν {ἀν}θῶν ἐκ {τῶ}ν {πό}ρων ἐῤῥυ{θέ}ντων. * {πο}{λλ}{ὰς} {δὲ} {καὶ} {αἱ}
ςύ☉(sun)ς {ἐν} {τῇ} βαφῇ {πο}ιοῦ{σι} {δι}αφορ{ὰς} {καὶ} {μί}ξ{ει}ς, {καὶ} {τὰ} {πά}-
{θη} {τῶ}ν βα{πτ}ὸ'ꝗ̃ων, ὥđꝑ {καὶ} {ἐπὶ} {τῆ}ς {κρ}ά{σε}ως {εἴ}ρη{ται}
{πρό}τꝑον. βά{πτ}ε{ται} {δὲ}, {καὶ} {τὰ} {μέ}λ{αν}α {τῶ}ν ἐρίων. οὐ μ{ὴν}
ὁ{μο}ίως {γε} τῷ {χρ}ώμα{τι} {γί}νε {ται} λαμ{πρ}ά. ꝗ {τὸ} βά{πτ}ε-
℞ {το}{ὶς} {πό}ρο{ις} {αὐ}{τῶ}ν, {εἰ}ς {το}{ὶς} {τῶ}ν {ἀν}θῶν {εἰ}{σι}όν{τα}ς; {τὰ}
{δὲ} {με}{τα}ξὺ {δι}α{ςή}μα{τα} {τῆ}ς {τρ}ιעς, {μη}δε{μί}{αν} λαμβ{άν}{ει}ν
βαφ{ήν}. λ{ευ}{κὰ} {μὲν} οὔ{τα} {καὶ} {πα}ρά{λλ}ηλα {κεί}ꝗ̃α τοῖς {χρ}ώ
μα{σι}. {πο}ι{εῖ} {πά}ντα φ{αί}νε℞ {τὰ} {ἄν} {θη} λαμ{πρό} τꝑα. {τὰ}
{μέ}λ{αν}α {δὲ}, {τὀ} {υν}{αν}{τί}ον, {σκ}ιερὰ {καὶ} ζοφώ{δη}. {δι}ὸ {καὶ} {τὸ} {κα}λού
ꝗ̃ον ὄρφνιον, {εὐ}{αν}{θέ}{ςε}ρον {γί}νε℞ {τῶ}ν {με}λ{άν}ων, ἢ {τῶ}ν
λ{ευ}{κῶ}ν. οὕ{τω} {γὰρ} ἀ{κρ}α{τέ}{σε}ρον {αὐ}{τῶ}ν φ{αί}νετ{αι} {τὸ} {ἄν}-
θος {κε}ρ{αν}νύꝗ̃ον {ταῖ}ς {τοῦ} {μέ}λ{αν}ος {αὐ}{γαῖ}ς. {κα}θ' {αὑ}{τὸ} {μὲν}
{γὰρ} \`ח {με}{τα}ξὺ {δι}ά{ςη}{μα} {τῶν} {πό}ρων, οὐχὁρᾶ{ται}, {δι}ὰ {σμ}ι
{κρ}ό{τη}{τα}, {κα}θάi οὐ {δὲ} {κα} {ττ}ίτꝑος τῷ {χα}λκῷ {κρ}αθ{εὶ}ς,
οὐ {δὲ} {τῶ}ν ἄ{λλ}ων οὐ{δὲ}ν {τῶ}ν τοιού{τω}ν. {τῶ}ν {δὲ}βα{πτ}ὸ'ꝗ̃ων
{τὰ} {χρ}ώμα{τα} ἀ{λλ}οιοῦ{ται}, ꝗ {τὰ}ς ἐιρὴ'ꝗ̃{ας} {αἰ}{τί}{ας}.
Porrò quæ tinguntur, omnia colores à
tingentibus ſumunt. multa enim floribus,
& terra naſcentibus, & radicibus tinguntur
& corticibus, & lignis, & foliis, & fructibus
† præterea multa, terra; multa, ſpuma;
107101IN LIB. DE COLORIBVS.& atramento. quinetiam nonnulla, anima-
lium ſuccis, quemadmodum halurgus, pur
pura. alia vino, quædam fumo, aliqua lixi-
uio, nonnulla mari, ceu pili maritimorum.
etenim hi à mari ruffi euadunt. Et omnino
quæ colores habent proprios. ſemper enim
ab omnibus iis, vnà cum humido & calido
coloribus ſimul ingredientibus in eorum
quæ tinguntur, meatus, quando aruerunt,
ab illis colores ſuſcipiunt. quocirca & ſæpe
numero ex iis eluuntur, floribus effluxis
ex meatibus. Quinetiam aſtrictiones, mul-
tas gignunt in tinctura differentias, & mi-
ſtiones, & paſsiones eorum quæ tingun-
tur; quomodo & de temperamento di-
ctum fuit anteà. Tinguntur autem & ni-
gra vellera, non tamen ſimili modo co-
lore fiunt ſplendida: eo quòd meatus ipſo-
rum tingantur, ingredientes in florum po
ros: verùm intermedia pili ſpatia, nullam
ſumunt tincturam. A lba quæ ſunt, quæq́ue
inuicem comparantur cum coloribus, effi-
ciunt, vt omnes flores appareant ſplẽdidio-
res: nigra verò contrà, vt vmbroſi, & caligi-
noſi. quocirca & qui opacus vocatur, flori-
dior fit in nigris, quàm albis ita enim mera
cior ipſis apparet flos temperatus cum
108102SIM. PORTII COMMENTAR. diis nigri. nam per ſe interuallũ inter mea-
tus non videtur, propter exiguitatem: velut
neque ſtannum temperatum æri, neque
aliud quippiam eiuſmodi. Colores verò eo
rum quæ tinguntur, alterantur propter præ
dictas cauſas.
Explicauit ſuperiori capite, cauſas, materialem vi
delicet & efficientem infinitudinis apparentiæ colo-
rum: interpoſuítq. conditionem medii aẽris & aquæ,
quare ſcilicet aër, aliquando nullum referat colorem,
& quare interdum cyaneum, & quare nonnunquam
albiſsimum: hoc capite, quod quartum facimus, cau-
ſas generationis coloris artificialis exponit, prout tin
ctores eum exprimunt. Aſſumit autem hanc propoſi
tionem, quòd quæ tinguntur colores accipiunt ab
iis quæ tingunt. atque id axioma verum eſt. nam quę
tinguntur, non habent colorem ex ſeipſis, ſed ab aliis
mutuantur, & non aliunde quàm ab iis quę tingunt.
ergo omnia quæ tinguntur ſumunt colores ab illis
quæ tingunt. De hinc enumerat complura genera
corporum tingentium. multa, inquit, floribus tingun
tur, vt floribus croci: multa plantis & terra naſcenti-
bus, vt herba iſatide, quam Latini glaſtum, & vul-
gus guadum nominat, quæ inſignem nobilémque
reddit tincturam nigram: multa radicibus, vt radici-
bus nucis, & rubiæ: quin & corticibus multa, vt cor-
ticibus mali punicæ: multa lignis, vt eo quod berſili-
cum paſsim nuncupant: multa foliis arborum & her-
barum, vt androſæmi: multa fructibus & ſeminib. vt
cocco Gnidio. Pręterea multa inficiũtur terra, vt ea
quæ macra dicitur: multa ſpuma, vt ſpuma ferri:
109103IN LIB. DE COLORIBVS. ta & atramẽto, vt palàm eſt. quinetiam nonnulla, ani-
maliũ ſanie, vt purpurę, quę halurgum, quam vocant
ſaturatam purpuram reddit. Similiter multa tingun-
tur vino, multa fumo: quæ notiora ſunt, quàm vt
exemplis indigeant. Aliqua lixiuio, vt libri huius ini-
tio fuit declaratum. nonnulla mari, vt iam demon-
ſtratum fuit ex Problematibus Ariſtotelis, primo ca-
pite. mare enim pilos, capillos, & cutim ruffo colore
imbuit. Denique concludit, quòd omnia quibus pro
prii ſunt colores, cùm tinguntur, colorẽ mutuantur
ab iis quæ tingunt. Vel hoc, & omnino quæ colores
habent proprios, ſignificat omnia, quæ ſuos habent
colores, tingendi facultate eſſe prædita. prior tamen
expoſitio, ni fallor, rectius reſpondet inductioni. Cæ-
terùm hîc alter codex, qui ferè cum impreſsis conſen
tit, nonnihil variat; quod indicare libuit, ne quid in
noſtra diligẽtia deſideraretur. habet autẽ hoc modo,
πο{λλ}ὰ \`ꝗ̃ {γὰρ} τοῖσ ἄνθεσϊ βά{πτ}ετ{αι} τοῖσ φυὸ'ꝗ̃οισ. πο{λλ}ὰ {δὲ} ρἵ-
ζ{αι}σ. πο{λλ}ὰ {δὲ} φλοιοῖσ ἢ φύ{λλ}οισ, ἢ καρποῖσ. ἔ τι {δὲ} & c. quod
eſt, multa enim floribus tinguntur terra naſcentibus,
multa radicibus, multa corticibus, aut foliis, aut fru-
ctibus. Præterea, & c. quæ tamen parum admodum
ab excuſis differunt. SEMPER ENIM.) Vbi gene-
ratim demonſtrauit, quænam ſint illa quæ tingant:
iam modum quo tingunt indicat ſimúlque oſtendit,
quo pacto color ſubit corpora, illíſq. adheret: & red-
dit rationem, quare tinctores vtantur aſtringẽtibus,
ceu galla & chalcantho quod nuncupant vitriolum.
Inquit igitur, quòd ſemper ab omnibus iam enume-
ratis rebus tingentib. ſuſcipiunt colores ea quæ tin-
guntur. non qurdem, quando iuxta ſeinuicem collo-
cantur, aut cum ſimul miſcentur: ſed vnà cum humi-
do & calido; in cortinis ſcilicet tinctorum, in
110104SIM. PORTII COMMENTAR. tingentia decoquuntur. vbi vellera panni, cæteráque
quæ tingi poſtulant, impoſita, calido aperiente poros
corporis tingendi, & è tingentibus flores colorum
educente, & humido abluente, coloribúſque ita ſi-
mul ingred entibus, in eorum quæ tinguntur mea-
tus, colorem contrahunt. ſed ita, ſi adſit alia conditio,
vt areſcant. nam tum denique ſuſcipiunt colorem &
retinent, vbi aruerunt, exiccatáque ſunt. Hinc perſpi
ce longe diuerſos eſſe colores tinctorum, à coloribus
pictorum. nam hi ſolùm tabellis inducunt eos vt ad-
hæreant, illi verò decoquunt tingenda, quouſque im
bibantur, ſubeántque intimos meatus. QVOCIRCA
ET SAEPENVMERO.) Monet niſi tincta exiccen-
tur, ſæpius vſu venire, vt colores eluantur ex meati-
bus, floribus effluxis. nam proprium humidi eſt ef-
fluere & elabi, niſi areſcat. Quod ſi flos effluxerit,
colores viſuntur maculati & pallidi: atque iccirco,
vt illi eluceſcant, iterant tinctores tincturam. verùm
ſcito codices omnes quos vidimus memdoſos eſſe.
Romanus ἐριρὺ'ꝗ̃τω008 alius εῤῥυθ{έν}τω008 quæ participia
nulla lege deduci poſſunt à uerbo, viſum eſt mihi nõ
aliter poſſe concinnicari locus, quàm dicere ἐκρυέντων
effluxis vel flores qui effluxerint, eſt autem flos, colo-
ris nitor, ſplendor & excellentia & quam vocant vi-
uacitatem. QVINETIAM ASTRICTIONES MVL
TAS GIGMVNT DIFFERENTIAS. Recenſet cau
ſas diuerſitatis tincturæ. nam multa tinguntur, ſed
tinctura non in omnibus eodem modo relucet. aſsi-
gnat autem duas cauſas, aſtrictiones, & paſsiones eo
rum quæ tinguntur. Per aſtrictiones intelligo aſtrin-
gentia, gallam, & eiuſmodi cætera, velut paulò antè
dictum eſt. ſiquidem aſtringentia, contractis coarcta
tíſque meatibus, ne color eluatur & elabatur, ſed
111105IN LIB. DE COLORIBVS. tinacius hæreat, conferunt ad coloris nitorem & ef-
floreſcentiam. Per paſsiones verò, tingendorum rari-
tatem, vel denſitatem; mollitiem, vel duritiem; aſperi-
tatem, vel læuitatem puto intelligi. nam pro harum
ratione, aliter atque aliter tinctura recipitur. mollia
enim & rara, ob meatuum laxitatẽ, facilius ſubeunt
colores, & imbibuntur, quàm dura aut denſa. ob hoc
igitur inquit, quòd aſtrictiones & paſsiones multas
inuehunt in tinctura differentias, & miſturas alio at-
que alio modo apparentes: velut de temperamento
dictum fuit anteà, cum loqueremur de coloribus ap-
parentibus. nam pro varietate temperamentorum,
variantur & colorũ imagines. TINGVNTVR AV-
TEM ET NIGRA VELLERA. non ait vellera tingi
nigra, vt quidam traducunt: ſed euenire, cum nigra
vellera tinguntur, vt non ſimiliter in omnibus color
niteat & effloreſcat. quoniam cum natura ſua nigra
vellera, mutuantur ab arte alium colorem, tinctura
ab intermediis pilorum ſpatiolis defluit, nec in omni
bus ex æquo demergitur. at que ob id inquit, non ta-
mẽ ſimili modo fiunt ſplendida, quaſi dicat quod nõ
eo modo reſplendent, quo requirit natura tingentis
coloris. quod accidit non ob defectum coloris, ſed
quòd meatus ipſorum tinguntur, ingredientes in flo
rum poros. Hic locus ita mihi difficilis eſt, vt nulla
poſsim interpretatione acquieſcere, niſi ſincerior
contigerit codex, in quo hæc legantur. nam noſter al
ter manuſcriptus, ab eo loco, Præterea multa, terra,
vſq. ad multò infrà ſequentem particulam, In mul-
tis autem plantis, hæc non habet. Rei verò difficultas
hinc pendet, quòd author volens adducere cauſam,
quare vellera nigra tingantur quidem, ſed non re-
ferant florem ita exactè ſplendentem vt poſtulat
112106SIM. PORTII COMMENTAR. tura coloris puta albi, atri, vel rubri. & duas aſsignat
vnã quòd meatus vellerum tinguntur, ſubeuntes flo
rum poros. quod neque hactenus dictum fuit, neque
res ita ſe habet. non enim meatus vellerum ingre-
diuntur meatus florum, et hanc cauſam Philoſophus
hic videtur reiicere, ideo ponit alteram. Alterã quam
paulo pòſt dicemus, quòd ſcilicet intermedia pili ſpa
tia non recipiunt tincturã. Verũm ſi hæc non debent
diſſentire à ſuperioribus. dicendum videtur, quòd
meatus vellerum tinguntur, cùm flores colorum cos
ingrediuntur, & non quòd flores tincturarum eos ſu
beant; vt antiqui dixerunt; ſed ob aliam cauſam quòd
pororum intercapedines non tinguntur & hoc ex-
plicat. VERV'M INTERMEDIA PILI SPATIA.)
Alia cauſa eſt, cur non floreſcant & niteant, etſi tin-
gantur; quoniam media pili ſpatia, & interualla nul-
lam recipiant tincturam, quòd ab illis color emanans
diffluat. ALBA QVAE SVNT.) Vbi declarauit, quòd
in velleribus nigris infectis, non apparet coloris ille
nitor & flos: modò aliud ſoluit problema, quare cùm
alba vellera tinguntur, tingentium colores in iis con
ſpiciuntur ſplẽdidiores ac nitidiores? & inquit, quòd
illa alba corpora, vel ſpatiola, à quibus defluit flos co-
loris, & remanent in ſuo colore alba, cùm compa-
rantur inter ſe colores recepti in velleribus, & illa al-
bicantia ſpatia: faciunt, vt colorum flores demerſi in
velleribus & recepti, appareant ſplendidiores & niti-
diores. Nigra verò illa ſpatiola in velleribus nigris, à
quibus dilabitur flos coloris tingentis, velut iam di-
ctum eſt, comparata cum tincturis vellerum, contrà,
efficiunt, vt colores illi videantur vmbroſi & caligi-
noſi. Intellige de coloribus mediis & non de nigro
quoniam dicet paulò pòſt quòd ſplendidior eſt
113107IN LIB. DE COLORIBVS. lor niger in nigris velleribus. Sed quærat quiſpiam,
quî ab albicanti ſpatiolo id fiat, & non à nigricanti?
Ratio ad manum eſt, quoniam ſplendeſcunt lumine,
albicantia quippe ſunt luminoſa, nigricantia verò mi
nimè, vt ex ſuprà dictis patet. Verùm ne te decipiat
ambiguitas huius nominis ſpatii. nam iam loquimur
de vellerib. tonſis, & ab animalium cute reſectis. qua-
re non intelligas interualla, quæ pilis interiacent, ſed
quæ ſunt inter pili meatus; quæ vt ipſe aſſerit exigua
adeò ſunt, vt videri nequeant. Atqui in altero noſtro
codice, legitur hoc pacto, ♄ \`ꝗ̃ λευκὰ \'ꝗ̃ον{τα}, {καὶ} πα-
ρά{λλ}ηλα κ{εί}ꝗ̃α το=ισ χ ρώμασϊ, ποι{εῖ} & c. hoc eſt, hæc qui-
dem alba manentia, & inuicem coloribus compoſita,
efficiunt, quæ videntur eſſe apertiora. QVOCIRCA
ET QVI OPACVS VOCATVR.) Dixit ſpatiola illa
in cauſa eſſe, ſi componantur cum coloribus, quare
caliginoſi appareant colores: id exemplo explanat in
colore opaco, qui ὄρφνϊοσ Gręcis dicitur. nam quando
illo colore inficiuntur vellera, ſpatiola illa nigra, re-
præſentant colorem nigriorem, & in nigritie ſplendi
diorem. floridior enim inquit fit color opacus in ni-
gris, quàm albis velleribus: propterea quòd flos mera
cior conſpiciatur, temperatus cum radiis nigri ſpatii.
NAM PER SE INTERVALLVM.) Quaſi occur-
rat tacitæ difficultati, quare radii illi ſpatii nigriuſcu
li non cernantur, & tamen color ille nigrior conſpi-
ciatur? hoc infert, inquiens quòd per ſe nequeunt vi-
deri, hoc eſt ab aliis diſtingui, idq́ue ob exiguitatem.
Dictum eſt enim libro primo de Senſu, opus eſſe vt
ſenſibile, priusquàm ſenſum immutet, ſit in quanto
apto ad mouendum. nam res ipſę vt ſenſibus offerun
tur, ſunt terminatæ in quanto & quali. Sed ſolo exem
plo contentus, id ſubticuit author; & addit, velut
114108SIM. PORTII COMMENTAR. que ſtannum temperatum æri. ait in metallis, quæ
fiunt miſtione æris. & ſtanni, (quæ vernaculo nomi-
ne bronſo nuncupantur) miſtionis partes puta ſta-
nni & æris non videri diſtinctas & per ſe: quòd pro-
pter miſturam adeò exiguæ paruæque factæ ſint, vt
ſenſus eas nequeat ſecernere. id quod in omnibus,
quæ exacta mixtione temperantur, haud difficile eſt
cognitu. Ita ergo ſpatia pororum non poſſunt ſenſu
diſcerni. COLORES VERO' EORVM QVAE TIN-
GVNTVR, & reliqua. Epilogo ſignificat, quod in iis
quæ arte tinguntur, alterantur ac variantur colores,
ob prædictas cauſas, nempe ob colores qui iuxta po-
nuntur, ob conſtrictiones, & ob paſsiones corporum
tingendorum. Atq. hactenus de quarto capite, quod
ſinon ita explicuimus, vt res poſtulabat, non noſtræ
inſcitiæ, ſed exemplaris mendis aſcribatur.
DE MVTATIONE
COLORVM EX
CONCOCTIONE.
CAP. V.
ΤΑ' {δὲ} {τρ}ι{χώ}μα{τα}, {καὶ}{τὰ} {πτ}ερώμα{τα}, {καὶ} {τὰ} {ἄν} {θη},
{καὶ} ὁι {κα}ρ{πο}ὶ, {καὶ}{τὰ} φυτὰ πάντα, ὅ{τι} \`ꝗ̃ ἅμα {τῇ}
{πέ} ☉(sun), πά σ{ας} τ{ας\} τῶν {χρ}ωμάτων λαμβάν{ει} {με}-
ταβολ{ας\}, φ{αν}ερὸνἐκ {πο}{λλ}ῶν. {τί}νꝗ̃ δέ {εἰ}{σι}ν ἑ{κά}{στ}οις {τῶ}ν
φυὸ'ꝗ̃ων {αῤ}χ{αὶ} {τῶν} {χρ}ωμάτων, {καὶ} ποί{ας} τ{ας\} {με}ταβο-
λ{ας\}, ἐκ ποίων λαμβάνου{σι}, {καὶ} {δἰ}{ας(\} {αἰ}{τί}{ας} {ταῦ}τα {πά}-
χ{ει}, κ{ἂν} {εἴ}{τι}ν{ας} ἄ{λλ}{ας} ἀ{πο}{ρί}{ας} {αὐ}τοῖς {συ}μβ{αί}νῃ {πα}-
ρα{κο}λουθ{εῖ}ν, ὧ πάντων τούτων ἐ{πι}{σκ}ε{πτ}έον ἐκ τῶν
τοιούτων.
115109IN LIB. DE COLORIBVS.
Pili porrò, & pennæ, & flores, & fructus,
& plantæ omnes, quòd ſimul cum conco-
ctione omnes ſumunt colorum mutationes
ex multis eſt conſpicuum. quænam autem
ſint ſingulis eorum quæ terra naſcuntur, co
lorum principia, & quales ex qualibus mu-
tationes ſuſcipiunt, & propter quas cauſas
hæc patiuntur, item ſi quas dubitationes
contingit ea comitari, de his omnibus ex
huiuſmodi eſt conſiderandum.
Quanquam in altero antiquo exemplari manuſcri
pto hæc deſunt, tamen quoniam multa præclara, &
philoſophis haud quaquam aſpernanda contineant
non ſunt prætermittenda. Coniungemus itaq. cum
ſuperioribus hoc pacto. Cum explicauit cauſas varie
tatum colorum tam apparentium, quàm verorum,
ſecundum naturam, ac ſecundum artem: inter quas
enumerauit concoctionem, in præſenti capite, quo-
modo ea colores variet, & in quibus rebus fiat hæc
variatio exponit. at que hic eſt ſcopus vniuerſalis. Su
mit autem vnam ſuppoſitionẽ ſenſibus manifeſtam,
quòd ex multis quæ ſenſu percipiuntur perſpicuum
ſit, omnia quæ in contextu recenſentur, induere cum
concoctione varios colores. vnde ſequitur, quòd con
coctio variat colores. ſed ad maiorem rei euidentiam
animaduertendum eſt, miſta colorari in extremitate:
ex quo infertur colorem eſſe extremitatem perſpi-
cui. Omittit autem metalla, lapides, & reliqua eiuſ-
modi: quoniam pauciſsima variant colores. Sed quo-
niam in animalibus, & plantis, fit multa colorum
116110SIM. PORTII COMMENTAR. riatio, potiſsimùm in ſuperficie, quæ cognitu diffici-
lis eſt, à quibus proficiſcatur cauſis: iccirco recenſet
ea, quæ ad animalia, & plantas attinere videntur. Sub
ticet ſquamas, cruſtas, & teſtas, quoniam non ſequun
tur concoctionem: vel, quoniam mutantur ab exte-
rioribus cauſis, & non naturalibus. nam in præſentia
de naturalib. mutationum cauſis loquimur. vel quòd
hæ eandem ſeruant rationem, quam in animalib. ter
reſtribus, & volatilibus pili & pennæ. Porrò in plan-
tis enumerat tria, fructus, flores, & plantas, quæ ſe-
cundum concoctionem, naturaliter in multos ab-
eunt colores: & per plantas intellige frondes, & cor-
ticem, quæ fructuum reſpectu ſimiles ſunt operimen
to, & cortexcuti velut dictum eſt ab Ariſtotele. In-
quit antè, quòd ſimul cum concoctione omnes ſu-
munt colorum mutationes: ac ſi velit dicere, quòd o-
mnes mutationes, quas enumerata recipiunt, fiant à
cõcoctione: cùm ipſa non determinetur ad certas mu
tationes ſed circa omnia omnes generet. Et annota
loquendi rationem authoris, cùm inquit ſimul cum
concoctione; & non, à cõcoctione. quoniam hæc duo
habent tertiam cauſam, calidum ſcilicet, tanquam di-
cat, quòd vbi primùm incipit concoctio, fit ibi quoq.
mutatio, etſi in multis non ita citò appareat. Præte-
rea vſus eſt dictione πέψ{ει}, & non πεπάνσ{ει}, quod eſt
maturatione: quoniam πέψισ, id eſt concoctio, vt
antea quoque dictum fuit, communis eſt πέπανσ{ει}, ἑψ@
σ{ει}, {καὶ} ὀ{πτ}ήσ{ει}, hoc eſt, maturationi, elixationi, & aſſatio
ni. & maturatio propriè eſt fructuum. Verùm cùm
hîc in vniuerſum loquatur de omnibus, vtitur com-
muni vocabulo, concoctionis. Male igitur interpre-
tantur, qui dicunt maturationem. Concoctio autem
fiue πέψισ propriè perfectio eſt à naturali calido:
117111IN LIB. DE COLORIBVS. ius contrarium eſt ἀπεψία, vt ſuis locis explicabitur.
QVAENAM AVTEM SINT.) Poſita ſuppoſitione,
quòd mutationes colorum fiunt in eiuſmodi, ſimul
cum concoctione: incipit in plantis examinare tria,
Primùm, quæ ſint principia & colorum primordia:
deinde, quales ex qualibus mutationibus nanciſcan-
tur: poſtremùm, quibus de cauſis eueniant. Atque ea
expendit in plantis, perinde ac in re magis manifeſta,
quòd hæc ſe quantur concoctionem. Promittit de-
nique ſe etiam explicaturum, ſi quæ aliæ quæſtiones,
circa colorum variationem in plantis oriantur. Ha-
ctenus à ſuprà annotato loco, in altero manuſcripto
deſiderantur.
Εν πά{ση} {δὴ} τοῖς φυτοῖς, {ἀρ}{χὴ} {τὸ} {πο}ῶδες {ἐστι} τῶν {χρ}ω-
μά των. {καὶ} {γαρ\} οἱβλαςοὶ, {καὶ} τὰ φύ{λλ}α, {καὶ} ὁι κ{αρ} ποὶ {γί}-
νον{ται} {κα} τ{αρ}{χὰ}ς, {πο}ώ{δει}ς.
In omnibus autem plantis, principium
colorum eſt herbaceus. etenim germina, &
folia, & fructus fiunt initiò herbacei.
Aggreditur primum, quod explicandum propo-
ſuit; nempe quæ ſint principia, hoc eſt qui ſint primi
colores in plantis: & docet eum eſſe herbaceum: quo
niam cùm primùm germinant & oriuntur plantæ,
hunc oſtendunt colorem. nec ille propriè dicitur viri
dis, quoniam in viridi nulla apparet concoctio: at in
herbaceo, prima conſpicitur. Sunt autem germina,
quæ ex arborum oculis naſcuntur, qui etiam ſurculi
appellantur. hæc cùm concoctionem ſentiunt, primũ
colorem induunt herbaceum: ſimiliter folia, & fru-
ctus. atque hic per κα{ρπ}ὸν, id eſt fructum, non ſemen
intelligas, vt ſuprà; ſed pro eo quod alio nomine
118112SIM. PORTII COMMENTAR. κάρπϊον nominatur, eſtq́ue id quod ſemen ambit. nam
in eo hic color apparet, vel pro toto vt Theophraſt.
explicat.
Ι{δο}ι δ' {ἄν} τις א {καὶ} {ἐπὶ} {τῶ}ν ὑὸ'ꝗ̃ων ὑ{δά}{τω}ν, ὅπου
{ἂν} {πλ}είονα {χρ}όνον {συ}{στ}ῇ {τὸ} ὕ{δω}ρ, {πά}λιν ἀ {πο}ξηρ{αι}νόꝗ̃ον
{γί}νε {ται} τῷ {χρ}ώμα{τι} {πο}ῶδꝗ̃ .
Viderit autem id aliquis, & in aquis plu-
uiis, vbi pluſculo tempore aqua conſtiterit,
denuo exiccata, fit colore herbacea.
Declarat à ſimili, primum colorem eſſe herbaceũ-
aqua enim quamuis non patiatur veram concoctio-
nem, tamen vtcunque concoquitur à Sole, humidum
exiccante. Inquit ergo, quòd aquę pluuiæ, & imbres
ſtagnantes, non autem fontanæ aut fluuiatiles, nec
opertę velut ciſternarũ aquę, quę à Sole defenduntur
ſed aquæ pluuiæ ſubdiales, in quas Sol agere poteſt,
vbi diutius reſides perſtiterint, quando à Sole reſicca
ri coeperunt, herbaceum colligunt colorem. Et opus
eſt longiuſculo tempore vt talem contrahant colo-
rem nam breui nequeunt adeò exiccari, vt talis gigna
tur color.
Κα{τὰ} λο{γο}ν {δὲ} {συ}μβ{αί}ν*, {καὶ} {τὸ} {πρ}ω{το}ν {ἐν} {πᾶ}σϊ τοῖς φυο
{μέ}νοις א ꝓℨί{ςα}℞ {τῶν} {χρ}ω{μά}{τω}ν. {τὰ} ✠ ὕ{δα}{τα} {πά}ν-
{τα} {χρ}ονιξόꝗ̃α {κα}{τα}{ρχ}ὰς \`ꝗ̃ {γί}νε{ται} {χλ}ωρὰ, {κε}ρ{αν}νύ-
ꝗ̃α {ταῖ}ς {τοῦ} ἡλίου {αὐ}{γα}ῖς {κα}{τά}{μι}{κρ}όν {δε} {με}λ{αι}νόꝗ̃α,
{πά}λιν {τῶ}{χλ}ωρῷ, {μι}γνύꝗ̃α, {γί}νε {ται} ποώ{δη}. {τὸ} ✠ ὑ{γρ}ὸν,
ὥσi {εἴ}ρ@{ται}, {κα}θ) ἑ{αυ}{τὸ} {πα}λ{αι}ούꝗ̃ον {καὶ} {κα}{τα}ξηρ{αι}νό-
ꝗ̃ον, {με}λ{αί}νε{ται}, {κα}θάi {καὶ} {τὰ} {ἐν} τ{αῖ}ς δ{εξ}αꝗ̃{αῖ}ς {κο}
νιά{μα}{τα} {καὶ} {γὰρ} {το}ύ{τω}ν ὅ{σα} \'ꝗ̃ ἐ{ςι}ν ἀ{εί} {κα} θ'ὕ {δα}{το}ς,
τ{αῦ}{τα} \`ꝗ̃ ἅ {πα}ν{τα} {γί}νε{ται} {μέ}λανα. {δι}ὰ {τὸ}
119113IN LIB. DE COLORIBVS. {μὲν} ξη{ραί} νε{σθ}{αι} ψπχόꝗ̃ον {τὸ} ὑ{γρ}ὸν. ὅ & ν δ) ἀ {πα}ντλο ύ
ꝗ̃ον ἡλιοῦτ{αι}, {τὸ} {μὲν} {πο}ῶδες {γί}νετ{αι}, {δι}ὰ {τὸ} ξ{αν}θὸντῶ
{μέ}λανι {κε}{ράν}νυ{σθ}{αι}. {μᾶ}{λλ}ον {μὲν} ο{ὖ} τοῦ ὑ{γρ}οῦ {με}λ{αι}-
νο{μέ}νου, {τὸ} {πο}ῶδꝗ̃ {γί}νε{ται} {κα}{τα}{κο}ρὲς ἰ{οχ}υρῶς, {καὶ} {πρ}α-
& {ει}{δὲ}ς.
Secundum rationẽ autem accidit, hunc
omnibus iis quæ terra naſcuntur primum
conſiſtere colorem. nam aquæ omnes vetu
ſtæ, initiò quidem fiunt virides, temperatæ
radiis Solis; paulatim verò nigreſcentes,
rurſus mixtæ viridi, fiunt herbaceæ. nam
humidum, velut iam dictum eſt, per ſe inue
teraſcens, & exiccatum, nigricat, quemad-
modum & ciſternarum tectoria. etenim ho
rum quæcunque ſemper ſunt in aqua, ea
omnia nigreſcunt; eò quæ iuxta ea *areſcat
refrigeratus humor. Sed quæ hauſta inſola
tur, partim fit herbacea, propterea quòd
flauum cùm nigro temperatur: partim hu-
more magis nigreſcente, herbacea fit ſatu-
rata valde, & porracea.
Adfert rationem, ob quam in plantis primus co-
lor ſit herbaceus. Verùm id primùm ſcias. humidum
terreũ eſſe veluti matrem, & materiam plantarum: ac
cum fuerint enatę, eſſe earum nutrimentum: Cœlum
autem & Solem, eſſe veluti patrem, vt docet Ariſto-
teles. eapropter plurimum aſsimilantur plantæ aquis
deplutis, & conſiſtentibus, ac reſidibus. Adhæc,
120114SIM. PORTII COMMENTAR. eſt agens in aquam ſtagnantem. Quemadmodum ita-
que in aqua gignuntur colores, per actionem Solis:
ita & actione Solis & natiuii caloris in humidum,
creantur colores in plantis. Hac igitur de cauſa ad-
fert exemplum aquarum ſtagnãtium, inquiens, quòd
id quod apparet in plantis, nempe primum colorem
eſſe herbaceum, accidit rationabili de cauſa. & ratio
eſt, quoniam omnes aquæ diu conſiſtentes & vetuſtę
primùm viridem concipiunt colorem, temperatæ
cum radiis Solis. quoniam radius incidens in aquam
vetuſtam, facit vt appareat viridis: cumq́ue magis re
ſiccatur, qui antea uiridis videbatur, incidentibus ra
diis ſolaribus herbaceus conſpicitur. NAM AQVA.)
ratio eſt, quod aqua per ſe vetuſteſcẽs, per Solis actio
nem arefacientem, & exiccata, nigratur. QVEMAD-
MODVM ET CISTERNARVM TECTORIA.)
Alio exemplo, ſumpto à ciſternarum tectoriis rem
adhuc magis explanat. & ſatis liquet, ſi quis in memo
riam reuocauerit ea quæ dicta fuerunt de nigro. di-
ctum eſt enim ex aduſtione humidi, gigni colorem
nigrum. Pari modo, in tectoriis & incruſtationibus
ciſternarum, vbi prius facta fuerunt humida, reſicca-
to illo humido, nigreſcunt; ſic omnia ferè quæ apud
aquas reſident, nigrore ſugillantur, vbi vtcunque hu
mor cœperit ſicceſcere. vt in lapidibus antea in aqua
latentib. & poſtea Soli expoſitis, cuiuis cernere licet
& per refrigeratum humorem intelligit aquam. Sed
aqua quę hauſta & exanclata Soli exponitur, fit her-
bacea, vbi ſcilicet diutius conſtiterit: propterea quòd
flauum, quod à lumine & radiis Solis apparet, tem-
peratur cum nigro humore iam arefacto. Cùm verò
magis nigreſcit, fit magis herbacea, quam vocat ſatu-
ratam, quòd videlicet viride vergat ad nigrorem: &
121115IN LIB. DE COLORIBVS. porraceum. Hinc excerpe differentiam, quæ dirimit
herbaceum colorem, à porraceo: quòd ſcilicet herba-
ceus minus contineat nigredinis, quàm porraceus.
Διὸ {καὶ} π{άν}{τω}ν οἱ {πα}λ{αι}οὶ βλα{ςο}ὶ {πο}λὺ {μᾶ}{λλ}ον ἐι{σὶ}
{τῶ}ν νέων {μέ}λ{αν}ες: οἱ {δὲ}, ξ{αν}θό τꝑοι, {δι}ὰ {τὸ} {μή}{πω} {τὸ} ὑ{γρ}ὸν
{ἐν} {αὐ}{το}ῖς {με}λ{αί}νε{σθ}{αι}: {τῆ}ς {γὰρ} {αὐ}ξή{σε}ως {αὐ}{τῶ}ν βρα{δυ}
τ\'ꝑ{ας} {γε}νὸ'ꝗ̃ης, {καὶ} {τῆ}ς ὑ{γρ}α{σί}{ας} {πο}λ{ὺν} {χρ}όνον ἐμ{με}-
νού{ση}ς, {δι}ὰ {τὸ} ψὺ'עꝗ̃ον ἰ{οχ}υρῶς {με}λ{αί}νε{σθ}{αι} {τὸ} ὑ{γρ}ὸν
{γί}νε{ται} {πρα}& *{δὲ}ς, ἀ{ηρ}άτῳ τῷ {μέ}λανι κꝑ{αν}νύꝗ̃ον:
Quapropter & omniũ germina vetuſta,
multò ſunt nouellis nigriora. quædam ve-
rò flauiora, eo quod nondum humor in iis
nigricet. cùm enim incrementum ipſorum
ſit tardius, & humor diu in eis permaneat,
propterea quòd refrigeratus valde nigri-
cet humor, fit porraceus, meraco nigro
temperatus.
Redit ad plantas, declaratq́ue duo problemata,
vnum, cur vetuſta germina omnium plantarum, mul
tò ſunt nigriora, quàm nouella. Alterum eſt, quare
quædam ſunt flauiora. Illius cauſa eſt humor, qui re-
ſiccatus nigreſcit: huius, quòd humor nondum nigri
cet, quia nimirum nondum tantam nactus eſt exicca
tionem. CVM ENIM INCREMENTVM.) Prædi-
ctorum reddit rationem, & modum naturalem, quo
contrahunt colorẽ porraceum. & inquit tria eſſe, quę
in plantis creent colorem porraceum. primum eſt,
quòd incrementum ſit tardum: ſecundum, quòd hu-
mor diu immoretur: & tertium, quòd arefacto hu-
more nigrefiant. Ex quibus ſequitur, porraceum
122116SIM. PORTII COMMENTAR. lorem gigni, viridi temperato nigro meraciori. Cùm
igitur incrementum germinum ſit tardius, & humor
diu permaneat, propterea quòd refrigeratus ille hu-
mor, qui reddebat colorem viridem & herbaceum,
nigricet propter exiccationem: tunc humor is tempe
ratus nigro meraciori, hoc eſt maiori, euadit porra-
ceus. Intellige autem, humorem meraco nigro tempe
rari, quoniam humor ille viridis ſit nigrior, ita vt il-
lud temperamentum ſignificet denigrationem.
Ε)ν ὅ & ις {δὲ} {τὸ} ὑ{γρ}ὸν {μὴ} {μί}{γν}υ{ται} {ταῖ}ς {το}ῦ ἡλίου {αῦ}
{γα}ῖς, {το}ύ{τω}ν {δι}α{μέ}ν{ει} {τὸ} {χρ}ῶ{μα} λ{ευ}{κὸ}ν: ἐ {ὰν}{μή} {χρ}ονιζό{με}
νον {καὶ} {κα}{τα}ξη{ραι}νόꝗ̃ον {με}λ{αν}θῆ {πρό}τꝑον.
In quibus autem humor non miſcetur ra
diis Solis horum color permanet albus: niſi
vetuſteſcens & exiccatus antea nigruerit.
Oſtendit colorem herbaceum & porraceum crea
ri, ex maiori minoríque humoris reſiccatione: iam ex
plicat cauſam alterius problematis, quare aliqua ger-
mina perdurent alba. & inquit cauſam eſſe, quòd lu-
men Solis non miſcetur humido, vt mutare poſsit co
lorem, efficeréque nigrum vel flauum: hoc eſt lumẽ
Solis eò non pertingit. deinde, non exiccatur humor.
Remanent igitur alba, tum quòd lumen Solis non ad-
miſcetur humori, tum quia non reſiccatur. nam ſi are
ſceret, nigraretur.
Διὸ {καὶ} {τὰ} \`ꝗ̃ ὑ ì {γῆ}ς, {χλ}ωρὰ {πά}ν{τω}ν φυὸ'ꝗ̃ων{τὸ}
{πρ}ῶ{το}ν {ἐστὶ}. {τὰ} {δὲ} {κα}{τὰ} {γῆ}ς {κα}υλοὶ {καὶ} ῥίζ{αι} λ{ευ}{καὶ}. {καὶ}
οἱ βλα{ςο}ὶ, {κα}{τὰ}{γῆ}ς \`ꝗ̃ ὄν{τε}ς, {εἰ}{σὶ} λ{ευ}{κο}ὶ. 012{αι} ρεθ{εί}{ση}ς {δὲ}
{τῆ}ς {γῆ}ς, {τὸ}{μὲν} 019{αρ}{χῆ}ς, ὡς {προ} {εί}ρη{ται}, {πά}ν{τε}ς {γί}νον{ται}
{πο}ώ{δει}ς {δι}ὰ {τὸ} {καὶ} {τὴν} ὑ{γρ}α{σί}{αν}{τὴν} {δι}ὰ {τῶν}
123117IN LIB. DE COLORIBVS. {εἰ}ς {αὐ}{το}ις {δι}ητοὺ'ꝗ̃ην, {το}ι{άν}τ{υν} ἔ{χει}ν {τὴν} {τοῦ} {χρ}ώ{μα}-
{το}ς φύ{σι}ν. {καὶ} {τα}χέως {αὐ}{τὴν} {εἰ}ς {τὴν} {αὔ}ξη{σι}ν {κα} {τα}ναλί
{σκ}{εσθ}{αι} {τὴν} {τῶ}ν {κα} {ρπῶ}ν.
Quocirca omnium quæ terra naſcũtur,
ea quæ ſupra terram ſunt, primùm ſunt viri
dia: quæ verò in terra, velut ſcapi & radices
alba. Quinetiam germina intra terram quæ
ſunt, albent: at ablata terra, initiò velut di-
ctum eſt, omnia fiunt herbacea: propterea
quòd humiditas, quæ per germina ad ea
percolat, eiuſmodi habeat coloris naturam
eaq́ue illico in fructuum incrementum ab-
ſumatur.
Ex prædictis, quare germina & plantæ albeſcunt,
cauſam aſsignat, quur plantarum partes quæ terra oc
culuntur, ſunt albæ. eáque iam dicta eſt, quoniam ſci
licet lumen Solis eò non pertingit, vt colore ſuo ap-
parentiam coloris immutare queat, nec humor exic-
catur. Vocat autem partes, quæ ſub terra ſunt, radi-
ces quæ terra conduntur, & ea quæ radicibus ſunt
proxima. quin etiam, virides herbæ, veluti vtraque
endiuia cum terra occluditur, albeſcunt, eadem ſane
cauſa, cum ad illa Solis calor non pertingat & humi-
dum tranſlucidum concreſcat, verùm ocyſsime pu-
treſcunt humoris copia. Secundò explicat, quamob-
rem partes terra extantes, ſint coloris herbacei. cau-
ſaq́ue in procliui eſt, vt iam dictum fuit, quoniam hu
mor per actionem Solis talem ſubit naturam. Tertiò
oſtendit, qua de cauſa partes quæ terra occultaban-
tur, detracto ſolo, colorem induunt herbaceum.
124118SIM. PORTII COMMENTAR. ſa autem eſt, quia humor à parte ſuperiori percolat
ad infernam, reddítque eum colorem Sole agente.
Sed dicas, quí fit, quòd tam cito is humor abſuma-
tur? quoniam, inquit, abit in incrementa fructuum
agente Sole. non aliter quàm abſumitur ſanguis men
ſtruus, cùm primùm ortus eſt fœtus, in eius augmen
tum & nutritionem.
Ο(/ {τα}ν {δὲ} {μη}{κέ}{τι} {αὐ}ξάνων{ται}, ꝗ {τὸ} {μὴ} {κρ}α{τεῖ}ν ἤ δη
{τὸ} θꝑ{μὸ}ν + ἐ{πι}ῤῥεού{ση}ς {τρ}οφῆς: ἀ{λλ}ὰ {καὶ} {τὀ}{υν}{αν}{τί}ον,
{ἀν} αλύη{ται} {τὸ} ὑ{γρ}ὸν {ὑπὸ} {τῆ}ς θꝑ{μό}{τη}{το}ς, {πε}π{αί}νων{ται}
οἱ {καρ}{πο}ὶ {πά}ν{τε}ς, σ{υν}εψο{μέ}νης {ὑπό} {τε} {τοῦ} ἡλίου {καὶ} {τῆ}ς
{τοῦ} ἀέρος θꝑμό{τητο}ς, {τῆ}ς {ἐν} {το}ῖς {κα}ρ {πο}ῖς ὑ{γρ}α{σί}{ας}, λαμ
βάνου{σι} 024 ◠ {τῶ}ν φυ{τῶ}ν {χρ}ό{ασ}: {κα}θά i {καὶ} {τὰ} βα-
{πτ}ό{με}να {τῶν} {αὐ} {τῶ}ν. {δι}ὸ {κα} {τά} {μι}{κρ}ὸν χρώζον{ται}. {καὶ} μάλι
{ςα} αὐ{τῶ}ν {τὰ}{πρὸ}ς {τό}ν ἥλιον ἐ040αμ\'ꝗ̃να {καὶ} {τὴν} ἀλέ {αν}.
Cùm verò non amplius augentur, eo
quòd calidum iam non dominetur affluen
ti alimento; verùm etiam contrà reſoluitur
humor à caliditate, & fructus omnes matu-
reſcunt, concocta tum à Solis, tum ab aëris
calore, quæ in fructibus erat humiditate, à
plantis ſuſcipiunt colores, quomodo et quæ
tinguntur à floribus. quare paulatim colo-
rantur, et potiſsimùm eorum partes quæ ad
Solem & teporem obuertuntur.
Declarauit ſuperiori particula, quomodo partes
plantarum, & germina, infra ſupráque terram colo-
rentur: in præſenti demonſtrat, quomodo cum ger-
mina ſunt viridia & herbacea, planta verò aut
125119IN LIB. DE COLORIBVS. aut alterius coloris, mutuentur colorem plantarum.
Cùm inquit germina non amplius augentur vel ado
leſcunt, (nam dum augentur, colore herbaceo con-
ſpiciuntur infecta.) quoniam caliditas non domina-
tur nec obtinet, aut cohibet affluens alimonium: ſed
contrà reſoluitur, & exiccatur humor, calidúmque
præualet humido nutrimenti: eo tempore fructus o-
mnes matureſcunt. Tunc enim fructus maturãtur &
concoquuntur, cùm calidum pręualet humido, quod
æſtate in plurimis accidit. atque ob id dixit, à Sole &
caliditate aëris. præualet enim caliditas aëris æſtate. &
per fructum, rurſus περϊκά ρπϊον appellat. Tunc itaque
cùm non amplius augentur, & imminuitur alimen-
tum, & calor aëris ac Solis concoquunt humorem
qui in fructibus eſt, eòſque ad maturitatem deducit:
germina fiunt coloris plantæ. Patet hoc in vitibus,
dum namq. adhuc germina adoleſcunt, viridia ſunt:
vbi verò defluit illa humiditas ſuperuacua, vitis colo
rem induunt, & nigricant, idq́ue accidit poſt fru-
ctuum maturitatem. Poſt hæc à ſimili explanat, quo-
modo germina vendicent ſibi colores plantarũ, cùm
inquit, quemadmodum & quæ tinguntur à floribus.
hæc verò verba ſupponunt ea, quæ dicta fuerunt ca-
pite quarto, de iis quæ arte tinguntur. nam inde pa-
tet, quo pacto ramuſculi colorantur plantæ colore.
quemadmodum enim quæ tinguntur arte, à floribus
colorum tingentium, per calidum & humidum ape-
riens tingendorum meatus, ac educens florem à tin-
gentibus, eoq́ue flore in meatus tingendorum corpo
ris vi calidi et humidi ſeſe demergente, tinguntur: ita
à calido naturali, agente in humorem plantæ, eumq́.
incidente, ac deferente ad germinis alimentum, ger-
mina colore plantæ colorantur: præſertim illa,
126120SIM. PORTII COMMENTAR. Soli, & tepori aëris obuertuntur. tunc enim calor ve-
hementius agit, & magis inficit ac colorat. Atque
initiò quidem germen non induebat colorem plantę,
propter multam humiditatem calidum euincentem:
at temporis progreſſu, vbi reſiccatum fuerit humi-
dum, aſſumit colorem plantæ. Idem vſu venit & fru-
ctibus, qui tum demum matureſcunt, cum calor hu-
midum concoxerit. Si tamen poſt maturitatem, am-
plius concoquantur, putreſcunt pericarpia, vt do-
cuit Ariſtoteles quarto Meteororum; atque ea putre
do, eſt velut excrementum concoctionis, vt eidem
placuit tertio de Generat. Animal. cap. xi. Cæterùm
in plantis finis & extremũ concoctionis humidi non
eſt putrefactio, ſed ob eius defectum arefactio, quæ
ſimilis eſt morti in hominibus, quæ propriè nuncu-
patur marcor. Dixit autem paulatim colorãtur, quod
eſt pedetẽtim ac ſenſim capeſſunt colorem, quoniam
mutatur color vnà cum concoctione: concoctio verò
fit paulatim. Sed annotãdum, quòd quanquam hunc
contextum ſumus interpretati de germinibus: poteſt
tamen non minus aptè, etiam fructibus adaptari. quo
niam fructus cum amplius non augentur, excoqui-
tur eorum humor, agente Sole, & matureſcunt, ca-
piuntq́. plantarum colorem: non quòd vendicent ſi-
bi colorem plantæ, vt colorentur eo, ſed ſumentes
exugentéſque humorem è planta, ad ſui alimoniam
per actionem calidi colorantur: non aliter quàm cùm
flos à tingentibus per calorem extrahitur, & infici-
tur pannus. Pręterea, quoniam in altero noſtro exem
plari, quod parum ab excuſis diſſentit, legitur quaſi
noua periodo, ὅ {τα}ν {δὲ} πεπ{αί}νωντ{αι} οἱ καρποὶ πάντεσ, {καὶ} τῆσ
ὑπαρχ {ού}σησ {ἐν} ἀντᾶσ ὑ{γρ}ασίασ σ{υν}εψομένησ ὑπότε {τοῦ} ἡλί{ου}, {καὶ}
τῆσ {τοῦ} ἀέροσ θερμότητοσ, ἕκ{ας}οι λαμβάν{ου}σϊ {τὰ}σ ἀπὸ τῶν
127121IN LIB. DE COLORIBVS. τῶν χρόασ: καθάπερ {καὶ} {τὰ} βα{πτ}όꝗ̃α τῶν ἀνθῶν. hoc eſt, quan
do autem matureſcunt fructus omnes, & quę iis ineſt
humiditas concocta eſt, tum à Solis, tum ab aëris cali-
ditate, ſinguli ſumunt colores à plantis; quemadmo-
dum & flores qui tinguntur. Videtur hæc à ſuperio-
ribus diſiungere, & ſignificare quòd tam fructibus
quàm floribus herbarum hoc vſuueniat, vt colores à
ſuis plantis mutuentur, vbi humor eorum à Solis &
aẽris calore concoctus fuerit. hæc lectio magis re-
ſpondet.
Ω(/ {ςε} {καὶ} {τὰ}ς χρό{ασ} {αὐ}{τῶ}ν ἅμα {τα}ῖς ὥρ{αι}ς {με}{τα}βάλ
λ{ει}ν.
Quare & colores ſuos vnà cum anni
temporibus mutant.
Concluſio eſt prædictorum, quare poteſt tam de
germine, quàm de fructu intelligi. fructus enim aliũ
geſtant colorem initio & principio æſtatis, & alium
ſub finem & autumno aſſumunt. atque ita cum anni
temporibus, nempe æſtate & autumno, colores de-
mutant. Sunt qui per ὥρασ, quod eſt anni tempora,
intelligunt ea tempora quæ maturitatem pręcedunt,
quæq́. eam ſequuntur: ſed nihil puto ad rem referre.
*Φανερὸν {δὲ} {το}ῦ{το} {ἐστὶ} οἱ {γὰρ} {το}ῦ {πο}ώ{δο}υς {χρ}ώ{μα}{το}ς,
ἅ {πα}ν{τε}ς ἤδη {πε}π{αι}νόꝗ̃οι, {με}{τα}βά{λλ}ου{σι}ν {εἰ}ς {τὸ} {κα} {τὰ}
φύ{σι}ν {χρ}ῶ{μα}.
Nam qui ſunt herbacei coloris, omnes
iam maturati, mutantur in eum qui ſecun-
dum naturam eſt colorem.
Addit hic alterum exemplar, φανερὸν {δὲ} τοῦτο ἐςὶν.
128122SIM. PORTII COMMENTAR. {γὰρ} τοῦ ποώδ{ου}σ χρώματοσ. & c. quod eſt, manifeſtum au-
tem id eſt. nam, quaſi ex rei euidentia, velit demon-
ſtrare id, quod per concluſionem aſſumpſerat. Con-
firmat autem, quòd in fructibus & floribus, vnà cum
maturatione colores mutantur. nam cum ante con-
coctionem, color fructuum ſit herbaceus, cum con-
coctione capeſſunt colorem proprium & naturalem
ſibi, quoniam concoctio eſt ad perfectionem.
Κ{αὶ} {γὰρ} λ{ευ}{κὸι}, {καὶ} {μέ}λ{αν}ꝗ̃ , {καὶ} φ{αι}οὶ, {καὶ} ξ{αν}θοὶ, {καὶ} {με}-
λ{αν}ο{ει}δ{εῖ}ς, {καὶ} {σκ}ιο{ει}δ{εῖ}ς, {καὶ} {οχ}ε{δὸ}ν ἁ{πά}♋, ἒ{χο}ν{τε}ς {γί}νον-
{ται} 024 {τῶ}ν {χρ}ωμά{τω}ν {δι}αφορὰς.
Etenim albi, & nigri, & fuſci, & flaui, &
nigricantes, & vmbroſi, & propemodum
omnes habentes colorum differentias eua-
dunt.
Vbi oſtendit, quòd fructus per cõcoctionem aſſu-
munt colorem ſecundum naturam proprium: id de-
clarat inductione, quoniam ſicut ſunt varii fructus,
ita varios ſortiuntur colores ſecundun naturam. ete-
nim fiunt albi, vt quędam prunorum genera, & me-
ſpilus quam vocant Aroniam, nos Lazarolam albam
vocamus. Alii in maturatione efficiuntur nigri, vt
oliuæ, & lauri baccæ: aliqui flaui, vt perſica: alii nigri-
cantes, vt pyrorum quædam genera: alii fuſci, vt ſor-
ba, & meſpili. nonnulli vmbroſi, vt mala quædam.
Itaq. per maturitatem conſpiciuntur habere omnia
colorum diſcrimina. Addit hic alterum exemplar,
poſt {καὶ} σκϊ{ει}δ{εῖ}σ. {καὶ} φοινίκεοι, {καὶ} οἰνωποὶ, {καὶ} κροκο{ει}δ{εῖ}σ: hoc
eſt, & punicei, & vinoſi, & crocei. Sed hæc ſolùm au-
gent differentiarum multitudinem.
129123IN LIB. DE COLORIBVS.
Ε) {πεὶ} {δὲ} {τὰ} {πλ}{εῖ}{ςα} {γί}νον{ται} {τῶν} {χρ}ωμά{τω}ν, {πλ}*όνων
{κε}ρ{αν}νϋ\'ꝗ̃ων ἀλλήλοις, φανερὸν ὅ{τι} {καὶ} 024 {ἐν}{το}ῖς φυ{το}ῖς
{χρ}ό{υς} {ἀν}άγκη {τὰ}ς {αὐ} {τὰ}ς ἔ{χει}ν {κρ}ά{σει}ς. * ꝗ {γὰρ} {το}ύ-
{τω}ν{τὸ} ὑ{γρ}ὸν {δι}ηθούꝗ̃ον, {καὶ} {με}θ' ἑ{αυ}{το}ῦσ{υν}εκ{κλ}ύζον, ἁ{πά}
♋ λαμβ{άν}{ει}ν 024 {τῶν} {χρ}ωμά{τω}ν δ{υν}άμ{ει}ς. {καὶ} τούτου συ
νε{ψο}/'ꝗ̃ου, \'ὧ 024 {τῶν} {κα}ρπῶν {πέ}ψ*ς {ὑπό} {τε} {τοῦ} ἡλίου{καὶ}
+ {τοῦ} ἀέρος θερ{μό}{τη}τος, ἕ{κα}{ςα} {καθ'} ἑ{αυ}{τὰ} σ{υν}ί{ςα}{ται}
{τῶν} χρωμά{τω}ν, {τὰ} \'ꝗ̃ θᾶ{ττ}ον, τὰ {δὲ} βρα {δύ}{τꝑ}ον, {κα}θά-
i {συ}μβ{αί}ν{ει} {καὶ} \'ὧ {τὴν} βαφ{ὴν} {τὴν} + {πο}ρφύρας.
{καὶ} {γὰρ} {ταύ}τ{ην} ὃ{τα}ν {κό}{ψα}ν{τε}ς ἅ{πα}{αν} ἐξ{αὐ} {τῆ}ς {τὴν}
ὑ{γρ}α{σί}{αν} ἐκ{κλ}ύ{σω}{σι}, {καὶ} {τα}ύτ{ην} ἐκ{χέ}{αν}{τε}ς ἕ{ψω}{σι}ν {ἐν}
{τα}ῖς {χύ}{τρ}αις, {τὸ} \'ꝗ̃ {πρ}ῶ{το}ν, οὐ{δὲ}ν ὅλως {ἐν} {τῇ} βαφῇ {τῶν}
{χρ}ο{μά} {τω}ν φ{αν}ερόν {ἐστὶ}, ꝗ {τὸ} {κα} {τα}{μι}{κρ}ὸν ἕ{κα}{ςο}ν {αὐ}-
{τῶν} {το}ῦ ὑ{γρ}οῦ {συν}ε{ψο}\'ꝗ̃ου {μᾶ}{λλ}ον, {καὶ} {τῶν} ἔ{τι} ὑ{πα}ρ{χό}ν{τω}ν
{ἐν} {αὐ}{το}ῖς {χρ}ωμά{τω}ν {μι}γνύ'ꝗ̃ων ἀλλήλοις, {πο}λλὰς {καὶ}
{πο}@κίλ{ας} λαμβάν{ει}ν {δι}αφορὰς. {καὶ} {γὰρ} {μέ}λ{αν}, {καὶ} λ{ευ}-
{κὸ}ν, {καὶ} ὄρφνιον, {καὶ} ἀερο{ει}{δὲ}ς, {καὶ} {τό} {τε} ἅ{πα}ν {γί}νε{ται} {συν}ε-
{ψη}θέν{τω}ν, ὥς {τε} ꝗ τ{ὴν} {κρ}ᾶ{σι}ν {μη}{κέ} {τι} {κα}θ' {αὑ}\'ח {μη}{δὲ}ν {τῶν}
ἄλλων {χρ}ωμά {τω}ν φ{αν}ερὸν εἶν{αι}.
Verùm quoniam plurimi colores fiunt,
plurib. ſibiinuicem temperatis: patet quòd
& colores qui ſunt in plantis neceſſe ſit ea-
dem habere temperamẽta. nam humor per
has percolans, & ſecum eluens, omnes
colorum potentias recipit, atque hoc con-
cocto circa fructuum concoctionem, tum
à Solis, tum ab aëris caliditate, ſinguli per
ſe conſiſtunt colores, alii quidem citius, alii
verò tardius, quemadmodum euenit &
130124SIM. PORTII COMMENTAR. tinctura purpuræ. nam vbi hac contuſa vni
uerſam ex ea humiditatem eluerint, eamq́.
effuſam coxerint in cortinis, primùm nul-
lus omnino color in tinctura cõſpicuus eſt,
eò quòd paulatim ipſorum quiſque, humi-
do magis concocto, & inſitis iis coloribus
ſibi inuicem permixtis, multas variaſq́ue ca
piat differentias. Etenim niger, & albus, &
opacus, & aëreus, & tunc omnes ex ſimul
elixatis gignuntur. quare propter tempera-
mentum, non amplius per ſe aliorum colo-
rum quiſquam conſpicitur.
Demonſtrauit cum maturatione colores in plan-
tis variari: in præſentia explicat, quomodo ex miſtio-
ne coloris prioris poſteriorísq. tam antè & pòſt ma-
turationem, quàm in maturitate multiformes colo-
res gignantur. Sumit autem propoſitionem ſuprà ex-
plicatam, quòd plurimi colores gignuntur, medii ſci-
licet, ex promiſcuo eorum coitu, & cum plures ſibi
inuicem temperantur: & demonſtrat ſimili ratione
neceſſe eſſe, vt in plantis id quoq. eueniat. puta quòd
ex priore colore, nempe herbaceo, & colore per con-
coctionem accedente gignatur coloris quædam fa-
cies diuerſa à priore. alii ſenſerunt quod multi fiant
colores eo quòd multa ad inuicem componantur id
eſt multę res vt ex tinctura, & alio corpore fiat diuer
ſus color; ſed melius eſt dicere vt dictum eſt, cum prio
ribus conſtet. Explicat autem rationem modúmque
quo id fiat, primò ponens cauſam materialem. nam
inquit, per has plantas humor defluens percolans, &
131125IN LIB. DE COLORIBVS. eluens inficiénſque plantæ particulas, recipit omnes
colorum potentias: hoc eſt, aptus eſt ad recipiendum
omnes colorum differentias, qui in plantis poſſunt
contingere. Deinde addit cauſam efficientem, quòd
concocto eo humore in fructuum maturatione, tum
à Solis, tum ab aëris caliditate, ſinguli per ſe cõſiſtunt
fiuntq́ue actu colores, qui proprii ſunt, fructibus aut
plantis conuenientes. Itaque prius, ante actionem So
lis erat potentia omnis color: ſed per concoctionem
à calido ſinguli fiunt actu. Verùm alii citius conſi-
ſtunt, in iis ſcilicet, qui celerius maturantur, & cum
maturitate capeſſunt colores, velut qui æſtatis prin-
cipio matureſcunt, quos ὡρ{αί}{ου}σ Græci, nos Latinè fu
gaces poſſumus appellare. Alii tardius, quoniam ſe-
rius fructus matureſcunt, ceu qui autumno & in fine
æſtatis acquirunt maturitatem. Maturius porrò aut
ſerius matureſcunt, & colores ſortiuntur proprios,
ratione humidi magis minus've craſsi, lenti, viſcoſi.
nam quib. humor eſt tenuis & ſubtilis tempeſtiuius:
quibus verò contrà, craſſus & lentus, ſerius mature-
ſcunt, & colorantur. Declarat autem id quod dictum
eſt, ſimili, in tinctura purpuræ, quæ ea tempeſtate for
taſſe erat notiſsima, cum noſtra penitus abolita ſit
quandoquidem eius vſum ignoramus, atque ſuffe-
ctus eſt color coccinus, & quem à vermiculo, Arabi-
co nomine charmes nuncupato, charmeſinum appel
lamus. Ea inquit contuſa, Græce legitur κόψαντεσ,
quod & ad contuſionem, & ad extractionem fortaſ-
ſe referri poteſt, cum vtrunque conueniat purpuris.
nam vt Ariſtoteles quinto de Hiſtoria animalium
docet, minuta purpuræ atteruntur cum teſtis & con
fringuntur: magnis autem detracta cõcha accidit ex-
trahi humorem. Magnæ quidem, vt plurimum
132126SIM. PORTII COMMENTAR. nigræ: paruæ verò, rubei coloris. Debent autem vi-
uæ ſubitò frangi & extrahi, aliter flos ille omnis de-
flueret cum vita. extrahunt autem humiditatem il-
lam omnem, extracto capite quoniam intra fauces eſt
obuoluta membranula quaſi vena, vt idem Philoſo-
phus aſſerit. Hæc decoquitur in cortinis, at in princi-
pio decoctionis, vt inquit noſter author, nullus co-
lor manifeſtus & diſtinctus apparet. Cauſa efficiens
eſt, quòd paulatim quiſque color ex concoctione hu-
midi conſpiciatur, & emicet. Subnectit deinde cau-
ſam materialem, quæ eſt ipſa ſanies & liquor purpu-
reus, cui potentia inerant multa colorum diſcrimi-
na, quæ per concoctionem elucent, donec tandem
emergat color proprius purpuræ, quæ ſaturata pur-
pura dicitur, velut ſuprà diximus, ex rubro nigricãs.
Hi autem colores gignuntur, additione vnius poſt
alterum. Vnus enim alteri per decoctionem additus,
indicat prioris coloris faciem. Atque id ſimili modo
in maturatione fructuũ contingit. ETENIM TVNG
NIGER.) Declarat quinam colores interea dum de-
coquitur purpura, in tingenda re conſpiciantur. ap-
paret enim & albus, & niger, & opacus, & aëreus,
hoc eſt cyaneus. nam cyaneus eſt color qui cernitur
in aëre in profundo, vt antè dictum fuit. Horum, in-
quam, colorum per ſe, id eſt non per decoctionem,
ſed ſua natura, propter temperamentum, nempe
quia inuicem mixti ſunt & conſuſi, nullus inuenitur
conſpicuus: ſed in decoctione manifeſti euadunt. at-
que id voluit, cum ait, quare propter temperamen-
tum, non amplius per ſe aliorum quiſquam conſpici-
tur. Apertior eſſet ſenſus, ſi pro ἄλλω008, {αὐ}τῶν legere-
tur, hoc eſt, illorum enumeratorum ſcilicet colo-
rum.
133127IN LIB. DE COLORIBVS.
Τὸ δ' {αὐ}{τὸ} ☾ῦ{το} {συ}μβ{αί}ν{ει} {καὶ} ἐ{πὶ}{τῶ}ν {κα}ρπῶν: {ἐν}
{πο}{λλ}οῖς {γὰρ} ꝗ {τὸ} {μὴ} {πά}♋ ἅ{μα} {γί}νε{σθ}{αι} 024 {τῶ}ν {χρ}ω
{μά}{τα}ν {πέ}ψ*ς, ἀ{λλ}ὰ{τὰ} \'ꝗ̃ {αὐ}{τῶ}ν {συν}ΐ{ςα} {σθ}{αι} πρό{τε}-
ρον, {τὰ} δ' ὕ{ςε}ρον 019 ἑτ\'ꝑων {εἰ}ς ἕ τꝑα {μα}{τα}β020{λλ}ου{σι}ν,
ὥς i {καὶ} ὁι βό {τρ}υες, {καὶ} οἱ φοίνι{κε}ς. {καὶ} {γὰρ} οὗ☾ι {ἐν}ίο{τε}
\`ꝗ̃ {πρ}ῶ{τον} {γί}νον{ται} φοινι{κο}ὶ. τοῦ {δὲ} {μέ}λανος {ἐν} ἑ{αυ}{τῷ}
{συν}ι{ςα}\'ꝗ̃ου, {μα}{τα}βά{λλ}ου{σι} {πά}λϊν {εἰ}ς {τὸ} οἰνω{πὸ}ν {τὸ} {δὲ}
{τε}λ{ευ}{τα}ῖον, {γί}νον{ται} {κυ}{αν}ο*δ{εῖ}ς. ὅ{τα}ν ἤ{δη} {καὶ} {τὸ} φοινι-
{κο}{ῦν} {πο}{λλ}ῷ {καὶ} ἀ{κρ}άτῳ τῷ {μέ}λανι {μι}χθῇ.
Idem hoc accidit & in fructibus, in mul
tis enim, eò quòd non omnes colorum con
coctiones ſimul fiunt, ſed quidam ipſorum
prius conſiſtunt, quidam poſtea; ex aliis in
alios mutantur. ceu racemi, & palmulæ.
etenim hi interdum primùm fiunt punicei:
ſed atro in ſe conſiſtente, in vinoſum mutan
tur: denique fiunt cyanei, quando iam pu-
niceus multo & meraco nigro permixtus
fuerit.
Comparat exemplum purpuræ ad fructus, & de-
monſtrat, quòd varii colores, quos fructus contra-
hunt, non ſimul omnes conſpiciuntur, ſed in conco-
ctione vnus alteri ſuccedit. inquiens hoc in fructib.
accidere, ſicut in decoctione purpurę. in multis enim
fructibus, eo quòd non omnes colorum conco-
ctiones ſimul & vno tempore fiant, aut matureſcant
fructus: ſed quidam prius conſiſtant, & quidam po-
ſtea, velut dictum fuit: ob id ex aliis coloribus in alios
degenerant. Quod exemplo racemorum &
134128SIM. PORTII COMMENTAR. rum explicat; quorum fructus varios induunt colo-
res. aliàs enim colore candido, nonnunquam nigro,
aliquando herbaceo, interdum puniceo conſpiciun-
tur. etenim interdum primùm fiunt punicei, qui co-
lor in vuis quoque nigris primum repræſentatur. ſed
atro inquit in ſe coaleſcente, hoc eſt nigro addito per
concoctionem, color vuæ abit in vinoſum, qui pro-
prius eſt illi color. Cæterùm Theophraſtus quinto
de Cauſis plantarum eſſe quoddam genus vuæ ait,
cuius color neque candidus, neque niger eſt, ſed fu-
mo ſimilis, vnde vitis nominata fuit κάπνϊοσ, quod idẽ
Ariſtoteles aſſerit libris de Animalibus. Præterea pal-
mulas quoque fumoſas vocat Theophraſtus, quinto
de Hiſtoria plantarum. vel aliter poſſunt hæc intelli-
gi de diuerſis vuis & palmulis: quòd videlicet aliquã-
do humor ille coëat & coaleſcat in nigrum, at que ita
gignitur vinoſus color: aliquando autem in nigrio-
rem conſiſtat, atque tum fiat cyaneus. Poſtremò in-
quit colores vuarum & palmularum abeunt in colo-
rem cyaneum, cum temperantur nigro meraciore.
eſt autem cyaneus, color aëris, cùm in profundo vide
tur, vt iam ſæpe dictum fuit.
τὰ {γὰρ} ὕ{ςε}ρον ἐ{πι}{γι}νόꝗ̃α {τῶ}ν {χρ}ωμά {τω}ν, ὅ {τα}ν κρα
{τή}σῃ, 024 {προ}τ\'ꝑ{ας} {χρ}ό{ας} 019α{λλ}ά{ττ}*. μ020λι{ςα} {δὲ} {το}ῦ{το}
ἐ{πὶ} {τῶ}ν {με}λάνων {κα}ρ{πῶ}ν φ{αν}ερὸν {ἐστὶ}: {οχ}ε{δὸ}ν {γὰρ} {αὐ}{τῶ}ν
ὁι {πλ}{εῖ}{ςο}ι, {κα}θά i {εἴ}ρη□, {κα}{τα}ρ{χὰ}ς {μὲν} ἐκ {τοῦ} {πο}ώ{δο}{ις}
{με}{τα}β020{λλ}ον{τε}ς {μι}{κρ}ὸν ἐ{πι}φοινικίζου{σι}, {καὶ} {γί}νον{ται}
{πυ}ῤῥοί. {τα}χὺ {δὲ} {με}θί{ςα}ν{ται} {πά}λιν, ἐκ {το}ῦ {πυ}ῤῥοῦ {καὶ}
ἀ{κρ}ά {το}υ {τοῦ} {μέ}λανος {ἐν} {το}ῖς {το}ιού{το}ις {ἐν}υ {πά}ρ{χο}ν{το}ς.
Nam colores qui poſtea accedunt, quan-
do præualent, priores colores euariant
135129IN LIB. DE COLORIBVS. ximè autem hoc in nigris fructibus conſpi-
cuum eſt ferè enim ipſorum plurimi, vt di-
ctum eſt, initio ex herbaceo commutati,
paululum in puniceum vergunt, fiuntq́ue
ruffi: ſed confeſtim commigrant rurſus ex
ruffo, etiam meraco nigro in huiuſmodi in-
ſito.
Quoniam ſuprà demõſtrauit colores in plantis &
fructibus vnà cum maturitate mutari, ita vt vnus, al-
teri ſuccedat, idem exemplo nigrorum fructuum con
firmat, & præterea declarat, quòd qui poſtremi ſucce
dunt colores, cum emicant & prępollent, priores obli
terant: idque potiſsimum in fructibus nigris conſpi-
cuum inueniri ait. in his enim maximè apparet colo-
rum mutatio, vt patet in baccis lauri, & oliuis, & ni-
gris ficubus, & nigris ceraſis. quippe in ceraſis pri-
mus color eſt herbaceus, poſtea ſuccedit albus, dein-
de in puniceum & ruffum ſenſim abeunt: poſtremò
induunt puram nigredinem, ſi ea ſit color proprius.
Attamen exemplum authoris rectius videtur accom
modandum eſſe baccis lauri. SED CONFESTIM
COMMIGRANT.) celeriter, inquit, ex pauca ſcili-
cet concoctione, ex ruffo migrant in nigrorem. idq́.
eò quòd priores colores reddiderunt eos aptiſsimos
ad recipiendum nigredinem. Verùm caue ne verbo-
rum amphibolia te decipiat, poſſunt enim aliter intel
ligi, ſed perperam. ſiquidem vult author oſtendere,
quòd breui tempore ex ruffo mutantur in nigrum,
cum niger color illis vltimò inſit. quòd ſi niger color
illis non inſideret vt proprius, non mutarentur ſta-
tim, ſed inruffo conſiſterent.
136130SIM. PORTII COMMENTAR.
Δηλοῖ {δε} {καὶ} {τὰ} {κλ}ήμα{τα}, {καὶ} {τὰ} \)'ꝑια, {καὶ} {τὰ}
φύ{λλ}α π{άν}{τω}ν {ἐστὶ} {τῶ}ν {το}ιού{τω}ν {μέ}λ{αν}α, ꝗ \`ח {πλ}{εί}-
{στ}{ην} {ἐν} {αὐ}{το}ῖς ὑ {πά}ρ{χει}ν {τὴν} τοι{αύ} τ{ην} {χρ}ό{αν}. ἐ{πεὶ} {δι}ό {τι}-
{γε} {τῶ}ν {κα}ρ{πῶ}ν οἱ {μέ}λ{αν}ες {καὶ} ἀμφοτ\'ꝑων {τῶ}ν {χρ}ωμά-
{τω}ν με{τέ}χου{σι}, φ{αν}ꝑὸν {ἐστὶ}: π{άν} {τω}ν {γὰρ} ὁ {χυ}λὸς {γί}νε-
{ται} {τῶ}ν {το}ιόυ{τω}ν οἰνω{πὸ}ς:
Declarant autem, & ſarmenta, & vellera,
et folia omnium cuiuſmodi ſunt nigra: pro-
pterea quòd iis inſit plurimus eiuſmodi co-
lor. ſiquidem quòd fructus nigri, etiam am
bos colores participant, manifeſtum eſt. o-
mnium enim talium ſuccus eſt vinoſus.
Manuſcriptus alter habet, δηλο=ι {δὲ} {καὶ} {τὰ} κλήματα, {καὶ}
τὴἔρια, {καὶ} τὰ φύ{λλ}α πάντων, ὄτϊ ἐ{στ}ὶ μέλ{αν}α, hoc eſt, decla-
rant autem & ſarmenta, & vellera, & folia omnium,
quòd ſint nigra, alter verò, δηλοῖ {δὲ} {καὶ} {γὰρ} τὰ κλήματα.
hoc eſt, indicio eſt autem. nam ſarmenta. Nititur au-
tem præterea demonſtrare planius, in quibus poſte-
riores colores, priores denigrent: & ponit tria, ſarmẽ-
ta, quæ annoſa nigrum concipiunt colorem; lanas,
quæ temporis longinquitate veteraſcentes, nigredi-
nem induunt: & folia arborum, quæ viridia cùm ſint
vere, autumno reſiccato humido & aduſto, nigre-
ſcunt. Signum verò eſt, quoniam niger plurimus in-
eſt veteraſcentibus, quippe cùm is ſit illis peculiaris;
atque iccirco ſenes nigredinem contrahunt, vt do-
cet Ariſtoteles. SIQVIDEM QVO'D FRVCTVS
NIGRI, & C. Dixerat fructibus nigris accidere, vt
ex ruffo celeriter mutentur in nigrum, quando ni-
grum meracum & purum illis ineſt: in præſentia de-
clarat, quòd non omnes fructus nigri ad exactam
137131IN LIB. DE COLORIBVS. gredinem perueniunt: ſed quòd vltimò etiam partici
pant ruffum vel puniceum. probat id à ſucco, & ſup-
ponit ea quæ antea docuit de vinoſo colore. dictum
eſt autem vinoſum gigni, quando nigrum additur
puniceo. Argumentatur igitur hoc pacto, Succus
horum fructuum, nempe nigrorum, habet colorẽ vi-
noſum: in vinoſo autem, duo complicantur colores,
puniceus & niger: ergo in fructibus nigris compli-
cantur duo colores. ſortiuntur porrò eos, quoniam
colorantur ſucco & humido. Animaduerte, hic acci-
pi vinoſum ſuccum, vt contrà diſtinguitur à diluto
& pingui: quomodo docet Theophraſtus libro pri-
mo de Hiſtoria plantarum, qui diuidens ſuccos, in-
quit, alius eſt vinoſus, alius dilutus, & alius pin-
guis. Hinc ſoluere eſt dubitatiunculam, qua quis
quærat, quare prunorum nigrorum ſuccus, aut oliua
rum, non ſit niger? Nam reſpondendum eſt, quòd il-
lorum ſuccus ſit dilutus & aqueus, & horum pin-
guis. Iccirco cautè ſanè author dixit, omniũ talium;
pa@ticipantium ſcilicet duos colores. non enim dilu-
tus aut pinguis eſt, vtriuſque coloris particeps.
Τὰ {δὲ} {χρ}ώ{μα}{τα} {ἐν} {τῇ} {γε}νέσ* ὑςꝑοῖ {τὰ} φοινί{κει}α {τῶ}ν
μελάνων: {δη}λοῖ {δὲ}, {καὶ} {γὰρ} {τὰ} ὑ {πὸ} {το}ὺς {ςα}λαγ{μο}ὺς ἐ{δά}-
φη, {καὶ} ὅλως ὅ{πο}υ συμβ{αί}ν* {γί}νε{σθ}{αι} {με}{τρ}ία ὑδά{τω}ν
ἔκρυ{σι}ς {ἐν} {τό} {πο}ις {σκ}ιεροῖς, ἅ {πα}ν{τα} {με}{τα}βά{λλ}* {πρ}ῶ{το}ν
ἐκ {τοῦ} {πο}ώ{δο}υς, {εἰ}ς {τὸ} φοινι{κο}{αῦ} {χρ}ῶμα, {καὶ} {γί}{νε}{ται} ἔ {δα}-
φος ὡς {ἂν} {αἳ}ματος {ἀρ}{τί}ως ἐ {πε}{σφ}αγ\'ꝗ̃ου {κα}{τὰ} {τὸ}ν {τό}-
{πο}ν {το}ῦ{το}ν, {κα}θ' ὃν {ἂν} λάβοι, {τὸ} {πο}ῶδες {τῶν} {χρ}ω{μά}{τω}ν
{τὴν} {πέ}{ψι}ν. {τὸ} {δὲ} {τε}λ{ευ}{ταῖ}ον, {καὶ} τοῦ{το} {μέ}λ{αν} ἰ{οχ}υρῶς {γί}-
νε{ται} {καὶ} {κυ}{αν}ο{ει}{δὲ}ς. ὅ i συμβ{αί}ν{ει} {καὶ} {ἐπὶ} {τῶν} {κα}ρπῶν:
Colores verò in generatione punicci po
ſteriores ſunt nigris, indicio eſt autem.
138132SIM. PORTII COMMENTAR. ſub ſtillicidiis pauimenta, & omnino vbi
contingit mediocris aquarum eruptio, in
locis vmbroſis, omnia mutantur primùm
ex herbaceo in puniceum colorem: fitq́ue
pauimentum tanquàm ſanguis nuper ma-
ctatus eſſet eo loco, quo color herbaceus
adeptus eſt concoctionem. Poſtremo au-
tem, etiam hic valde fit niger & cœruleus,
quod contingit & in fructibus.
Demonſtrauit quomodo in nigris fructibus co-
lores terminantur in nigrum: nunc explicat, quòd in
puniceis, aut in quibus color proprius eſt alius à ni-
gro, niger imperfectus ſcilicet, præcedit, & punicei
ſuccedunt. idq. declarat euenire non modo in fructi-
bus, verùm etiam in his, quę habent impropriam con
coctionem. Dixit autem in generatione, quoniam in
generatione & in eſſentia, ſpectatur colorum ordo.
Nec videtur diſputare puniceus'ne ſit poſtremus an
niger: ſed ſolùm ſeriem, qua vnus alteri ſuccedit, in-
ſpicere. Vel aliter, & fortè rectius, dixit in generatio-
ne, quoniam in corruptione niger color eſt omnium
poſtremus, velut ipſe docet@, vltima textus particula.
Cæterùm fortaſsis in altero codice pro ὑςερο=ι, rectius
legitur ὑ{γρ}ότερα, quod eſt, humidiores; vt oſtendat
qui colores quibus ſuccedant humidi ratione, cum
generantur, quaſi dicat quòd color puniceus in-
digeat copioſiori humiditate, quàm niger. atque id
ſatis conſonum eſt ſubſequentib. NAM SVB STIL-
LICIDIIS PAVIMENTA.) De iis agit, quæ impro-
priè concoquuntur. Et notandum mediocrem
139133IN LIB. DE COLORIBVS. re eſſe aquarũ eruptionem. nam ſi copioſa eſſet, elue-
retur pauimentum, nec remaneret ſufficiens humidi
tas: deinde calor non ſufficeret concoctioni. vt ergo
generetur color puniceus, opus eſt mediocri deſtilla-
tione. Inficitur autem pauimentum primùm herba-
ceo aut porraceo colore, qui vtcunque tendit ad ni-
gredinem: verùm actione aëris excalfacientis & exic-
cantis contrahit puniceum. TAN QVA'M SANGVIS
NVPER MACTATVS ESSET. Exemplo ſanguinis
hoſtiæ nuper iugulatarum declarat. & rectè addidit
nuper, ſignificans requiri tantum temporis, quanto
opus eſt ad putrefactionem, vt aliquo pacto mutetur
in atrum colorem. pręterea opus eſſe vt herbaceus ſit
concoctus, antequàm abeat in puniceum. Vult ergo
vt diximus, modicam eſſe aquæ eruptionem, & locũ
vmbroſum: (nam aprico nimis exiccaretur humidi-
tas & valde obſcuro, nimia humiditate nigreſceret)
quò color degeneret in puniceum. Cæterùm hic pu-
niceus in putrefactione & corruptione euadit niger
velut docet inquiens, poſtremò autem etiam hic val-
de fit niger, cum ſcilicet poſtremum reſiccatur: aut
euadit cœruleus. Et quod de pauimentis demonſtra
uimus, idem cõtingit in fructibus, nam & hi demum
nigreſcunt, cum corrumpuntur.
Ο(\ {τι} {δὲ} {χρ}ω{μά}{τω}ν ὑ{ςέ}ρων {ἐπὶ}{γι}νὸ'ꝗ̃ων, ὅ {τα}ν {κρ}α{τῆ}-
{ται} {τὰ} {πρ}ό τꝑον, {τὸ} {χρ}ῶ{μα} {τῶν} {κα}ρ{πῶ}ν {με}{τα}βά{λλ}*, {καὶ}
ꝗ {τῶν} {το}ιού{τω}ν ῥά{δι}ον {συν}ι{δεῖ}ν. {καὶ} {γὰρ} {ος} ῥοιᾶς ὁ {κα}ρ {πὸ}ς
{καὶ} {τὰ} {τῶν} ῥόδων φύ{λλ}α, {κα}{τα}ρ{χὰ}ς {μὲν} ἤ{δη} {γί}νε{ται} λ{ευ}{καὶ}.
{τὸ} {δὲ} {τε}λ{ευ}{ταῖ}ον ἤ{δη} {χρ}ωζὸ'ꝗ̃ων {ἐν} {αὐ}☾ῖς {τῶν} χυλῶν, {ὑπὸ}
{τῆ}ς {πέ}ψεως, ἀ{πω}{χρ}{αί}νε {ται}, {καὶ} {με}{τα}βά{λλ}* {εἰ}ς {τὸ} {τοῦ}
{ἁλ}ονρ{γο}ῦ χρῶ{μα}, {καὶ} \`ח φοινι{κο}{αῦ}.
Porrò, quòd accedẽtibus
140134SIM. PORTII COMMENTAR. coloribus, cùm euincuntur priores, color
fructuum mutatur, ex huiuſmodi quoque
facilè eſt perſpicere. nam mali punicæ fru-
ctus & roſarum folia, initiò quidem fiunt al
ba, ſed poſtremùm coloratis corum ſuccis
à concoctione, pallent, mutanturq́ue in ha-
lurgum colorem & puniceum.
Dictum fuit in fructibus quibuſdam ita ſe habere
colores in generatione, vt poſterior ſit puniceus, qui
tamen in corruptione rurſum redeat in nigrum: in
præſentia, ni fallor, oſtendit in omnibus fructib. tunc
mutari colores, cum poſteriores euincunt & obtinẽt
priores. & inquit hoc eſſe facilè perſpectu ex iis, qui-
bus color puniceus aut halurgus eſt poſtremus. ve-
lut eſt fructus mali punicæ, & folia roſarum. quæ per
initia generationis albicant: tandem autem ab actio-
ne & concoctione calidi inficiuntur ſucci, & decolo
rantur albo ſcilicet colore: vel pallent, quoniam inci-
piunt amittere albedinem, & abire in halurgum aut
puniceum, colorem illis peculiarẽ & proprium. Con
iunxit autem halurgum & puniceum, quoniam in
quibuſdam roſis, emicat purpura ſaturata; & aliæ ma
gis rubeſcunt. ſic grana mali punicæ. Cæterùm alter
manu ſcriptus, habet principium, huius cõtextus, hac
ſerie, ὅτι{δὲ} χρωμὰτων ὑςέρων ἐπϊγινομένων, ὅτ{αν} κρατ{εῖ} {τὸ} {πρ}ό
τερον χ ρῶμα {τῶν} καρπῶν. & reliqua. hoc eſt, Porrò quòd
colorib. poſterioribus accedentibus, quãdo vincunt
prior fructuum color mutatur. Sed in idem ferè reci-
dit. Præterea quod in impreſsis legitur, χρωνιζομένον,
aut legendum eſt χρωζομὲνο008 quod idem quod χρωμα
τιζομένον, quomodo ſcribitur in altero
141135IN LIB. DE COLORIBVS. hoc eſt coloratis: vel χρονιζομένον, quod eſt vetuſte-
ſcentibus quod quanquàm ſenſui non repugnat, vt
patet ex antedictis; magis tamen placet χρωζομένον, vt
dicamus ſuccis à concoctione coloratis.
Τὰ {δὲ} {καὶ} {πλ}{εί}ους ἐπἀὐ☾ῖς ἔ{χει} {χρ}ό{ας}, {κα}θά i {καὶ}
{ἐπὶ} {τῆ}ς {μή}κωνος ὁ ὀ{πὸ}ς, {καὶ} {ἐπὶ} {τῆ}ς ἐλ{αί}{ας} ὁ ἀ{μό}ρ{γη}ς.
{καὶ} {γὰρ} οὗ{το}ς {τὸ} {μὲν} {πρ}ῶτον {γί}νε{ται} λ{ευ}{κὸ}ς, ὥσi {καὶ}
ὁ {τῆ}ς ῥοιᾶς {κα}ρ{πὸ}ς. λ{ευ}{κα}νθ{εὶ}ς {δὲ} {πά}λιν, {εἰ}ς {τὸ} φοινι{κο}{ῦν}
{με}{τα}βάλλ{ει} {χρ}ῶ{μα}. \`ח {δὲ} {τε}λ{ευ}{ταῖ}ον {πο}{λλ}ῷ τῷ {μέ}λ{αν}ι
{κρ}αθ{εὶ}ς, {γί}νε{ται} {κυ}{αν}ο{ει}{δή}ς. {δι}ὸ {καὶ}{τὰ} {τῆ}ς {μή}κωνος φύλ-
λα, {τὰ} {μὲν} ἄνω, ἔ{χει} φοινι{κο}{ῦν}{τα}, {πα}ρὰ \`ח {γί}νε{σθ}{αι} {τα}
{χεῖ}{αν} {αὐ}{τω}=ν τ{ὴν} ἔ{πε}{ψι}ν. {τὰ} {δὲ} {πρὸ}ς {ταῖ}ς αῤ{χα}ῖς {μέ}λα-
νᾳ, ἤ {δη} {το}ύτου {τοῦ} {χρ}ώμα{το}ς {ἐν} {αὐ}{το}ῖς {ἐπι}{κρ}α{το}{ῦν}{το}ς,
ὥđꝑ {καὶ} {ἐπὶ} {τοῦ} {κα}ρ{πο}ῦ: {καὶ} {γὰρ} {τὸ} {τε}λ{ευ}{ταῖ}ον, {γί}νε{ται}
{μέ}λα{ας}.
Quædam plures in ſe habẽt colores, ceu
& in papauere ſuccus, & in olea amurcæ.
etenim hic primùm fit albus, quemadmo-
dum mali quoque punicæ fructus. exalba-
tus autem, rurſum in puniceum mutatur
colorem. poſtremó verò multo nigro tem-
peratus, fit cyaneus. Quocirca & papaue-
ris folia, ſuperiora obtinent punicantia,
quòd celer ſit ipſorum excoctio: quæ verò
ſunt iuxta principia, nigra, iam hoc colore
in eis euincente, velut & in fructu: nam tan
dem fit niger,
Quoniam demonſtrauit, quòd quidam fructus ex
albo colore conueniant in puniceum: ne quis
142136SIM. PORTII COMMENTAR. ret in fructibus ſolùm id accidere, docet id foliis &
ſuccis quoque eſſe commune, quòd plures ſortian-
tur colores, atque ex vno in alterum migrent, exem-
plo lachrymæ papaueris, & amurcæ, lachryma enim
quæ inciſo papauere primùm effluit, alba eſt, vt Apu-
liæ incolis, qui inde vberem faciunt quæſtum, eſt no
tiſsimum. at illa eadem ex concoctione mutat colo-
rem, & in puniceum degenerat. tandem verò magis
excocta, multoq́ue nigro permtxta, conſpicitur cya-
nea & cærulea. Poſt hæc ſub ungit cauſam, ob quam
papaueris (à foliorum defluuio rhœadis nuncupatę,)
folia, ſupernas partes habeant punicantes, hoc eſt pu
niceo colore nitentes. atque ea eſt, velox concoctio,
propter ſuccum tenuem & paucum ſcilicet, ob quem
etiam quàm ociſsime decidunt. Quæ verò ſunt cir-
ca principia inquit, hoc eſt partes radici foliorum vi-
cinæ, in quibus reſidet multus humor, non tam ſubi-
to in puniceum migrant colorem, quia maiori indi-
gent concoctione, & ob multam humiditatem, pau-
camq́ue concoctionem facilè euincit principatumq́.
obtinet color niger. Verùm notandum, pro eo quod
legitur, διὸ {καὶ} {τὰ} τῆσ μήκωνοσ φύ{λλ}α: hoc eſt, quocirca &
papaueris folia: in altero manuſcripto haberi, ὁμόιωσ
{καὶ} {τὰ} τῆσ μήκωνοσ φύ{λλ}α, quod eſt, ſimiliter & papaueris
folia: & cætera contextus deeſſe. quæ lectio non vſ-
quequaq. diſplicet, connectit enim fructibus folia:
docens quod in lachryma & ſucco videtur, idipſum
etiam in foliis conſpici, & intellige folia floris. De-
niq. cùm inquit, velut & in fructu, ſupple papaueris:
voluit enim exemplo indicare, in eadem planta folia
florum eſſe punicea, & fructum nigrum. quod ſecus
accidit in malo punico. ſunt enim in hoc folia florum
& fructus eiuſdem coloris, quemadmodum
143137IN LIB. DE COLORIBVS. paulò pòſt adiecta cauſa explicabit.
Ε)ν ὅ{σο}ις {δὲ} ὑ{πά}ρ{χει} {τῶν} φυ{τῶ}ν {ἓν} {χρ}ῶμα {μό}νον, οἷον {τὸ}
λ{ευ}{κὸ}ν, ἢ \`ח {μέ}λ{αν}, ἢ \`ח φοινικο{ῦν}, ἢ {τὸ} ἁλουρ{γὸ}ν. τού{τω}ν
{δὲ} {πά}ν{τω}ν οἱ {κα}ρ{πο}ὶ {δι}ὰ'ꝗ̃ου{σι}ν ἀ{εὶ} {τὴν} {αὐ}{τὴν} ἔ{χο}ν{τε}ς
{τοῦ} {χρ}ώμα{το}ς φύ{σι}ν, ὅ{τα}ν ἅ{πα}ξ ἐκ {τοῦ} {πο}ώ{δο}υς {εἰ}ς ἄλ-
λ{ην} {χρ}ό{αν} {με}{τα}βά{λλ}ω{σι}.
In quibus verò plantis vnus ſolus color
ineſt, puta albus, aut niger, aut puniceus, aut
halurgus: harum omnium fructus perma-
nent, ſemper eandem habentes coloris na-
turam, vbi ſemel ex herbaceo in alium co-
lorem fuerint mutati.
Docuit de mutationibus colorum in plantis: mo-
dò, vt mihi videtur, agit de ſeruantibus colorem vnũ
non plures: & ait, quòd quæ tuentur vnum colorem,
vel eſt plãta alba, vel nigra, vel punicea, aut halurga;
ceu ſunt populus alba & nigra, laurus, malus citrea
vel Medica dicta: quæ inquàm ſeruant vnum colorẽ,
fructus quoque & poma, quoties ſemel ex herbaceo
in alium ſeſe verterint colorem, ſemper eundem ſibi
vendicant. Poſſunt autem hæc intelligi de eadem ſpe
cie, puta quòd planta & fructus eiuſdem ſpeciei, ſer-
uant eundem colorem. quomodo, mea ſentẽtia, ſunt
intelligenda. vel aliter, quòd fructus obtinent eun-
dem colorem cum plantis. Sed quia experientia id
negat, placet vt dicamus, quòd vt plantæ ſeruant eun
dem colorem, ita & fructus congeneres, vbi ſemel
herbaceum exuerint, tutantur vnum & eundem co-
lorem. Cauſa videtur eſſe, quòd calor humido pro-
portione reſpondeat: humorq́ue ſit tenax, & non
144138SIM. PORTII COMMENTAR. cilè diſſolubilis. adeò vt in tota arbore ſit ſibi ſimilis;
totoq́ue tempore eodem modo decoquatur. Hanc
colligo ex verbis authoris. dicetur enim, quòd ex va-
rietate concoctionis oriatur varius color. vnde ſequi
tur, quòd ex vniformitate concoctionis, gignatur
vnus color.
Τὰ δ)ἄνθη {το}ῖς {κα}ρ{πο}ῖς, ἐπ' {ἐν}ίων {μὲν} ὁ{μό}{χρ}οα {συ}μ-
β{αί}ν* {γί}νε{σθ}{αι}. {κα}θάi ἔχ{ει} {καὶ} {ἐπὶ} {ος} ῥοιᾶς. {καὶ} {γὰρ} ὁ
{κα}ρ{πὸς} {αὐ}{τῆ}ς {γί}νε{ται} φοινι{κο}ῦς {καὶ} \`ח ἄνθος. ἐπ' {ἐν}ίων
{δὲ}, {τῶ} {χρ}ώ{μα}{τι} {πο}λὺ {δι}αφέρ{ει}. οἷον ἐ{πί} {τε} {ος} {δά}φνης, {καὶ}
{τοῦ} {κι}{ττ}οῦ. \`ח {μὲν} {γὰρ} {ἄν}θος {ἐστὶ}ν {αὐ}{τῶ}ν ἁ{πά}ν{τω}ν ξ{αν}θὸν.
ὁ {δὲ} {κα}ρ{πὸ}ς {μέ}λ{ας}. φοινι{κο}ῦς {δὲ} {καὶ} ὁ {ος} {μη}λέ{ας}. {καὶ} {γὰρ}
{τα}ύτης ח {μὲν} {ἄν}θος ἔςι λ{ευ}{κὸ}ν ἐ{πι}{πο}ρφυ{ρί}ζον: ὁ {δε} {κα}ρ
{πὸ}ς, ξ{αν}θός: {τῆ}ς {δὲ} {μή}κωνος, \`ח {μὲν} {ἄν}θος φοινι{κο}{ῦν}. ὁ {δὲ}
{κα}ρ{πὸ}ς, ὁ {μὲν} {μέ}λ{ας}, ὁ {δὲ} λ{ευ}{κὸ}ς, {πα}ρὰ\`ח {καὶ} 024 {πέ}-
☉(sun)ς {τῶν} {ἐν}υ{πα}ρעν {τω}ν {αὐ}{το}ῖς {χυ}λῶν. {κα}τ' ἄ{λλ}ους {γί}νε-
{σθ}{αι} {χρ}όνους.
Porrò flores cum fructibus in nonnullis
vnicolores eſſe contingit, quemadmodum
res ſe habet in malo punica. etenim fructus
eius & flos eſt puniceus. In nonnullis verò
multum colore differunt, velut & in lauro,
& in hedera. flos enim omnium harum eſt
flauus, at fructus niger. Puniceus præterea
& mali. etenim huius flos eſt albus purpu-
raſcens: fructus verò flauus. Papaueris
item flos eſt puniceus: at fructus, alius ni-
ger, alius albus. propterea quòd
145139IN LIB. DE COLORIBVS. nes inſitorum iis ſuccorum, aliis atque aliis
fiant temporibus.
Vbi oſtendit quæ ſint illa quæ retinent vnum co-
lorem: iam vult explicare duo, nempe quæ ſint illa
quæ ſeruant vnum colorem tam in floribus, quàm in
fructibus: & quæ alium in floribus, & alium in fructi
bus obtinent. etſi horum cauſam potius eminus no-
bis indicet, quàm explanet. Inquit ergo in malo puni
ca fructum & florem eſſe puniceos. Cauſam equi-
dem elicio ex poſtremis verbis huius contextus, vbi
inquit, papaueris florem eſſe puniceum, at fructum
alium eſſe nigrum, alium album: propterea quòd con
coctiones inſitorum ſuccorum, aliis atque aliis fiant
temporibus: ergo à contrario, quorum flores & fru-
ctus ſunt vnius coloris, ſucci eorum eodem tempore
concoquuntur. Theophraſtus primo de Cauſis, capi-
te. 16. ait, quòd ſimul exeunt flores in malo punica
cum corpulentia fructus. at que ideo inquit tardius
apparent. Quibus verbis videtur ſentire Theophra-
ſtus id quod iam diximus, quòd ſcilicet ambo conco
quantur eadem concoctione, quamuis flores celerius
& concoquantur & defluant, propter ſucci paucita-
tem. ſubdit poſtea exemplum eorum in quibus flos
colore diſsidet à fructu. Sed cum ait, puniceus præte
rea eſt mali. etenim huius flos eſt albus purpuraſcens,
fructus verò flauus: certum eſt, authorem adferre
exemplum earum arborum, quibus flores diuerſi ſint
à fructibus: verùm quî id declaret, obſcurum vide-
tur. Quidam fugiens rei difficultatem, ita transfert,
purpureus eſt mali flos, interdum candidus: pomum
tamen flauum conſpicitur: ſed quàm rectè hæc con-
textui Græco reſpondeant, iudicet vel
146104SIM. PORTII COMMENTAR. in literis Græcis verſatus. videbatur mihi aliquando
aliquid literæ deeſſe: & authorem voluiſſe duo gene
ra florum, & totidem pomorum exprimere, ita vt
purpuraſcenti flori, reſponderet puniceum pomum:
& pomum flauum, flori albo. Sed quantum longo
examine aſſequi potui, iudico id quod ait, etenim hu
ius flos eſt albus purpuraſcens, eſſe declaratiuum il-
lius, puniceus præterea & mali, quaſi velit innuere,
florem mali ita referre puniceum colorem, vt ex albo
purpuraſcat. niſi malimus dicere, vnum genus floris
& duo pomorum ſtatuere. Siquidem experientia do
cet, plura eſſe pomorum genera, quàm flaua. nam
etſi mala, quæ noſtrates appellant Appia, flauo colo-
re conſpiciantur; mala tamen Deciana, ſunt punicea:
& in agro Florentino alia ſunt roſea: velut in Neapo
litano noſtro purpuraſcentia, quæ à ſucci dulcedine
Cannamela, & à corni ſimilitudine, Cornea vulgo di
cuntur. Sunt & quædam pulla ſiue fuſca, quæ quòd
pyri faciem mentiantur, Wela pera vulgus nuncupat.
PAPAVERIS ITEM FLOS) Aliud eſt exemplum
in papauere, cuius flos puniceus eſt, & fructus alius
albus, alius niger. & ratio quam ſubnectit, poteſt &
ad flores, & ad fructus omnes antedictos referri, mea
quidem ſententia: in quibus alio tempore concoqui-
tur ſuccus florum, & alio pomorum aut fructuum.
Licet tamen etiã papaueri ſolùm aſsignare, cui mox
ſuccedit: quaſi iccirco alius candicet, & alius nigri-
cet, quòd concoctiones ſuccorum qui iis inſunt, aliis
maturius, aliis ſerius adueniant. & quod magis con-
coquitur, fortè in nigredinem vertitur.
Ρ( ά{δι}ον {δὲ} {το}ῦ{το} ἐκ {πο}{λλ}ῶν σ{υν}ιδ{εῖ}ν. {καὶ} {γὰρ} {τῶν} {κα}ρ-
πῶν {ἔν}ιοι, {κα}θά i {εἴ}ρη{ται}, {πο}{λλ}ὰς {δι}αφορὰς {καὶ}
147141IN LIB. DE COLORIBVS. {μά}{τω}ν {καὶ} ὀ σμῶν, {χυ}{μῶ}ν, ἅμα {τῇ} {πέ}☉(sun)λαμβάνουσι. διὸ
{καὶ} 024 ὀ σμὰς {καὶ} τοὺς χυλοὺς {πο}λὺ διαφόρους συμβ{αί}ν{ει}
τοῖς ἄνθε{σι} {καὶ} {το}ῖς {κα}ρ{πο}ῖς σ{υν}α{κο}λουθ{εῖ}ν. ἔ{τι} {δὲ} τοῦτό
ἐ{ςι} μᾶ{λλ}ον ἐ{πἀ}ὐτῶν ἀνθῶν φανꝑὸν. {τοῦ} {γὰρ} {αὐ}τοῦ φύλ
λου, \'ח {μὲν} {ἐστι} μέλαν, {τὸ} {δὲ} φοινι{κο}{ῦν}. {ἐν}ίων {δὲ} \`ח {μὲν} {ἐστὶ}
λ{ευ}{κὸ}ν, \`ח {δὲ} {πο}ρφυρο{ει}δὲς. οἰ {χἥ}{κι}{ςα} {δὲ} א φ{αν}ꝑὸν
{ἐστὶ}ν{ἐπὶ} {τῆ}ς ἴ{ρι}{δο}ς. {πο}{λλ}ὰς {γὰρ} ἔ{χει} {καὶ} א \`ח {ἄν}θος {ἐν}
{αὑ}τῷ {πο}ι{κι}λί{ας}, {πα}ρὰ 024 τῆς {πέ}{ψε}ως διαφορὰς: ὥσ-
i {καὶ} τῶν βο{τρ}ύων, ὅταν ἤ{δη} {πε}π{αι}νόꝗ̃οι {τυ}γ{χά}-
νω{σι}. {δι}ὸ {καὶ} πάν {τω}ν μάλι{ςα} {συ}μβ{αί}ν{ει} {πέ}{ττ}ε℞ {τῶν} {ἀν}-
θῶν τὰ ἄ{κρ}α, {τὰ} {δὲ} {πρὸ}ς {ταῖ}ς αῤχ{αῖ}ς, ἀ{χρ}ούς{ορ}α {γί}νε-
{ται} πο{λλ}ῷ.
Facilc̀ autem hoc eſt ex multis contueri
† etenim fructuum quidam, velut dictum
eſt, multas differentias & colorum, & odo-
rum, & ſaporum, vnà cum concoctione ca-
peſſunt, * quare & odores & ſuccos longè
differentes, contingit flores & fructus con-
comitari. Amplius, id magis in ipſis florib.
eſt perſpicuum. eiuſdem enim folii aliud
eſt nigrum, aliud puniceum. nonnullorum
autem aliud eſt album, aliud purpureum.
maximè autẽ id patet in iride. multas enim
hic flos continet in ſe varietates * propter
concoctionis differentias, quemadmodũ &
racemorum, quando iam maturi fuerint.
quocirca etiam omniũ maximè foliorum
extrema concoqui cõtingit: quæ verò
148142SIM. PORTII COMMENTAR. circa initia, ſunt multò decoloratiora.
Aperta hæc ſunt. vult enim planius explicare di-
ſcrimina, quæ in floribus & fructibus inueniuntur,
aſcribenda eſſe concoctioni. nam inde variæ colorum
& odorum, & ſaporum differentię deprehenduntur.
Quinetiam Theophraſtus libro ſexto de Cauſis plan
tarum, cap. 13. & odorem & ſaporem fieri ex conco-
ctione tradit contenditq́ue ferè omnia odorata eſſe
amara, multaq́ue dulcia non odorata. Sed horum red
dere cauſas non eſt huius loci. Aeſtate quidem certè
flores magis odore flagrant, quàm hyeme: quòd ab
æſtu meatus aperiantur, & humor euaporet: à frigo-
re verò, iidem conſtringantur, & condenſentur. Et
qui fub finem autumni, vel hyeme maturitatem adi-
piſcuntur, pallidiores ſunt, niſi ob æſtiuum calorem
ruborem contraxerint. concoquuntur autem, non
quidem ab ambientis calore, ſed à frigore conſtrin-
gente, vnienteq́. calorem internum. Cæterùm quòd
in vno eodemq́ue flore, quædam pars nigra, alia puni
cea, alia portio candida, & alia purpurea reluceat, in
nullo euidentius liquet, quàm in iride, quam lilium
cæleſte vulgus nominat: quæ ob id verſicolori ſpe-
cie notatur, quòd alia folii pars magis ſit concocta
quàm alia: vel ob diuerſum Solis aſpectum forte non
omnibus partib. eſt tantus & talis humor ſed in vna
paruus, in alia multus et craſſus In racemis quoq. vuis
matureſcentib. colorũ diſcrimina anim aduertuntur,
ob eandem cauſam, quòd in alia portione maior fiat
excoctio quàm in alia: & maior in hoc acino, quàm
in illo. Poſtremò reddit rationẽ cuiuſdam problema-
tis, quare foliorũ extremæ partes magis colorantur:
minus autem circa initia? Cauſa in promptu
149143IN LIB. DE COLORIBVS. quoniam extrema, melius & velocius excoquuntur,
vtpote Soli atque aêri magis expoſita: quàm intima,
quibus ſuæ cohærent origini. atq. ob id qua ſuæ ori-
gini connectuntur, longè magis pallore decoloran-
tur, velut ſuprà quoque dictum iam fuit. Deſunt hic
quædam, in altero codice quæ proximo commento
annotabuntur. præterea in altero rectius legitur. παρὰ
{τὰ}σ πέψ{ει}σ, quàm \`ὧ.
Σχε{δὸ}ν {γὰρ} {ἐν}ίων, ὥđερ ἐκ{κά}ε{ται} {τὸ} ὑ{γρ}ὸν {πρ}ό{τε}-
ρον, ἢ λαβ{εῖ}ν {τὴν} οἰκ{εί}αν {πέ}{ψι}ν. {δι}ὸ{καὶ}{τὰ} {μὲν} {ἄν}θη τῷ
{χρ}ώ{μα}{τι} {δι}ὰ'ꝗ̃*. οἱ {δὲ} {κα}ρ{πο}ὶ {πε}{ττ}όꝗ̃οι {με}{τα}βά{λλ}ου{σι}.
{τὰ} {μὲν} {γὰρ}, ꝗ {μι}{κρ}ό{τη}τα {ος} {τρ}οφῆς, τα{χέ}ως ἐκ{πέ}{ττ}ε-
{ται}. οἱ {δὲ} {κα}ρ{ποὶ} ꝗ {τὸ} {πλ}ῆθος {ος} ὑ{γρ}α{σί}ας, {εἰ}ς {πά}ας
ἅ{μα} {τῇ} {πέ}☉(sun)024 {κα}{τὰ} φύ{σι}ν {χρ}όας {με}{τα}βά{λλ}ου{σι}.
φ{αν}{ορ}ὸν {δὲ} א {ἐστὶ}, {κα}θά τꝑ {εἴ}ρη{ται} {πρ}ότꝑον, {καὶ} {ἐπὶ}
{τῶν} βα{πτ}ὸ'ꝗ̃ων {ἀν}θῶν. {τὰ} {μὲν} ✠ 019ἀρχῆς ὅ{τα}ν β020{πτ}ον-
{τε}ς {τὴν} {πο}ρφύρ{αν}, {κα}θιῶ{σι} 024 {αἱ}{μα}{τί}{δα}ς, ὄρφνι{αι} {γί}νον-
{ται}, {καὶ} {μέ}λ{αι}ν{αι}, {καὶ} ἀ{ορ}ο*δ{εῖ}ς. {τοῦ} δ' {ἄν}θους {συν}ε{ψη}θέν-
{το}ς ἱ{κα}νῶς, ἁλουρ{γὸ}ν {εὐ}{αν}θὲς {γί}νε{ται} {καὶ} λαμ{πρ}όν ὥστ' ἀ-
νάγ{κη} {καὶ} {τῶν} {ἀν}θῶν ὁ{μο}ίως {πο}{λλ}ὰ {το}ῖς {χρ}ώμα{σι} {τῶν} {κα}ρ-
πῶν {δι}α{λλ}020{ττ}{ει}ν, {καὶ} {τὰ} {μὲν} ὑi β{αί}ν*ν, {τὰ} {δὲ} ἀ{πο}λ{εί}-
π{ει}ν {τῶν} {κα}{τὰ} φύ{σι}ν {χρ}ω{μά}{τω}ν, {δι}ὸ {τῶν} {μὲν} ἀ{τε}λῆ, {τῶν} {δὲ},
{τε}λ{εί}{αν} {γί}νε{σθ}{αι} {τὴν} {πέ}{ψι}ν. {τὰ} {μὲν} ο{ὗν} {ἄν}θη {καὶ} {το}ὺς {κα}ρ
{πο}ὺς {δι}α {τά}υ{τα}ς 024 {αἰ}{τί}ας {συ}μβ{αί}ν* {το}ῖς {χρ}ώ{μα}{σι}ν ἀλ
λήλων {δι}αφ\'ꝑ*ν.
Propemodum enim quorundam quaſi
exuritur humidum, prius quàm propriam
capiat concoctionem. ideo & flores colore
permanent: fructus verò concocti mutan-
tur. nam illi propter alimenti
150144SIM. PORTII COMMENTAR. confe ſtim excoquuntur: at fructus propter
humoris copiam, in omnes qui ſecundum
naturam ſunt, vnà cum concoctione mutan
tur colores. Manifeſtum autem id eſt, vt di
ctum fuit anteà, & in floribus eorum quæ
tinguntur. nam initiò cùm tingentes purpu
ram, demittunt ſanguineas ſanies, quas {αἱ}μα
τίδας vocant, opacæ fiunt, & nigræ, & aëriæ.
flore verò ſatis elixato, fit floridus halurgus
& ſplendidus. Quare neceſſe eſt, & florum
multos ſimiliter coloribus fructuum, eua-
riare: & alios excellere, alios autem defice-
re à coloribus naturalib. propterea quòd
quorũdam ſit imperfectior, & quorundam
perfectior concoctio. flores igitur & fru-
ctus, propter has cauſas, diſcrepare inter ſe
contingit.
Vbi declarauit cauſas varietatis colorum in flo-
riribus & fructibus: in præſentia exponit, quare flo-
res in ſuis coloribus permanent, ſed fructus ſucco
concocto mutantur. & ſoluit diu dubitatum pro-
blema, cur flores colorem, quem ſemel acceperunt,
dum vigent, non mutant: fructus verò plures in-
duunt colores. In cauſa eſſe ait, quòd in floribus ferè
amburitur humor, & propter penuriam exiccatur,
nec patitur vlteriorem concoctionem. At in fructi-
bus, quoniam iis ineſt multa humiditas, & patiantur
maiorem concoctionem, aliter euenit, vt in omni
decoctione mutent colores, potiſsimùm cùm
151145IN LIB. DE COLORIBVS. dens vincit priorem. Et aduerte quòd dicit, quaſi exu
ritur, quoniam non eſt vera aduſtio, ſed exiccatio: ve
lut ex ſuis verbis apertò liquebit infrà, vbi aget de
frumento. prius enim exiccatur humor frumenti,
quàm tingatur: atque ideo non attingit nigritiem. Si-
militer flores antequàm adipiſcuntur perfectum co-
lorem, quia exiccatur humidum, retinent illum quẽ
ſemel conceperunt: at fructus propter alimonii co-
piam, in colores, qui ſecundum naturam ſunt, hoc
eſt natiuos, & qui naturaliter iis inſunt, mutãtur vnà
cum concoctione. Quod exemplo artificioſę tinctu-
rę explanat, ſumens velut ſuprà purpurę tincturam,
vtpote cuiuis notiſsimam. nam, inquit, ſtatim atque
inter principia purpuram tingentes, demittunt in
cortinas ſaniem ſanguinolentam, quod eſt purpuræ
illud ſanguineum humidum, opaci gignuntur colo-
res, et nigri et aërii, quod eſt cyanei & cœrulei. at vbi
abundè fuerit flos excoctus, & cùm ad perfectam co-
cturam peruenerit; creatur halurgus floridus et ſplen
didus, hoc eſt concipit colorem ſaturatę purpurę. at-
que per floridum & ſplendidum, intelligit vegetum
& nitentem, velut aliàs expoſuimus. Concludit dein
de quod dictum eſt, nimirum neceſſe eſſe vt multi flo
res colorum arte paratorum, ſimiliter coloribus fru-
ctuum, id eſt perinde vt colores fructuum varientur
per cocturam: & quoſdam exuperare ac præſtare, po-
ſteriores ſcilicet: quoſdã verò deficere & cedere, nem
pe priores. dico autem de coloribus natiuis, qui con-
ueniunt fructibus ſecũdum naturam, vt iam dictum
eſt. Cauſam autem huius adducit, cocturam, quòd
aliorum puta priorum coctio ſit imperfectior, & alio
rum videlicet poſteriorum ſit perfectior. Hinc anne-
ctit epilogum, euenire vt flores & fructus inter ſe
152146SIM. PORTII COMMENTAR. ſcrepent ob prædictas cauſas. Cæterũ quoniam mul-
ta tam in ſuperiori quàm in præſenti cõtextu deſunt
in altero manuſcripto: & multa aliter leguntur: libet
totum locum ob oculos ponere, vt cuilibet ſuum ſit
iudicium. et primùm prima illa proximi textus verba,
ῥάδιον {δὲ} τοῦτο ἐκ πο{λλ}ων σ{υν}@δ{εῖ}ν, hoc eſt, facile autem
hoc eſt ex multis contueri, deſunt: dein ſequitur ſic,
{καὶ} τῶν κ{αρ}πῶνἔνιοι, πο{λλ}ὰσ διαφορὰσ {καὶ} χρωμά {των}, κ{αὶ} ὀσ-
μων, κ{αὶ} χυμ{ωο}ν, ἅμα {τῆ} πέψ{ει} λαμβάν{ου}σϊ. {τά} \`ꝗ̃ ο{ὖν} φύ{λλ}α διὰ
μϊκρότη{τα} τῆσ τροφῆσ {τα}χέωσ ἐκπέ{ττ}ετ{αι} {καὶ} μάλιςα συμβ{αί}-
ν{ει} πρότερον {τῶν} ἀνθων {τὰ} ἄκρα. οἱ {δὲ} κα{ρπ}οί, διὰ {τὸ} πλῆθοσ τῆσ
ὑ{γρ}ασίασ, {εἰ}σ πάασ ἅμα {τῆ} πέψ{ει} 024 κα{τὰ} φύσϊν χρόασ με{τα}-
βά{λλ}{ου}σιν. ὥσπερ {καὶ} {ἐπὶ} {τῶν} βα{πτ}ομένων ἱματίων γίνε □. ἀνά γκη {δὲ}, {καὶ}
{τὰ}\`ꝗ̃ ὑπερβὰ{λλ}{ει}ν, {τὰ} {δὲ} ἀπολ{εί}π{ει}ν {τῶν} κα{τὰ} φύσϊν χρομά{των}. ꝗ
{το} τῶν\`ꝗ̃ ἀτελῆ, {τῶν} {δὲ} τελ{εί}αν γίνεσθ{αι} τ{ὴν} πέψιν. hoc eſt, &
fructuum nonnulli, multas differentias & colorũ, &
odorum, & ſaporum, vnà cum concoctione conci-
piunt. folia igitur, propter alimonii paucitatem, cele-
riter excoquuntur. ac maximè accidit, prius florum
extrema. at fructus, propter humoris copiam, in o-
mnes vnà cum concoctione ſecundum naturam co-
lores mutantur. quemadmodum & in veſtibus quæ
tinguntur euenit. Neceſſe autem eſt, quoſdam exupe
rare, & quoſdam deficere, ab iis qui ſecundum natu-
ram ſunt coloribus; propterea quòd aliorum ſit im-
perfectior, & aliorum perfectior concoctio. Reliqua
verò contextus vltima verba deſunt: attamen alter co
dex habet in fine, {τὰ} \`ꝗ̃ ο{ὖν} ἄνθη {καὶ} τ{οὺ}σ κα{ρπ}{οὺ}σ ꝗ {τα}ύ{τα}σ
024 ἀιτίασ συμβ{αί}ν{ει} τοῖσ χρώμασϊν ἀ{λλ}ήλ{ων} διαφέρ{ει}ν: quem
nos ſecuti ſumus.
Τὰ {δὲ} {πο}{λλ}ὰ {τῶν} {πλ}{εί}{ςω}ν δ{έν}{δρ}ων, \`ח {τε}λ{ευ}{ταῖ}ον {γί}-
νε{ται} ξ{αν}θὰ, ꝗ \`ח {τῆ}ς {τρ}οφῆς ὑ {πο}λ{ει}π ού{ση}ς, φθ{άν} {ει}ν
{αὐ}{τὰ} {κα}{τα}ξηρ{αι}νόꝗ̃α {πρ}ότꝑον, ἢ {με}{τα}βά{λλ}*ν {εἰ}ς {τὸ}
153147IN LIB. DE COLORIBVS. {τὰ} φύ{σι}ν {χρ}ῶμα. ἐπ{εὶ} {καὶ} {τῶ}ν ἐ{πι}ρρεόν{τω}ν {κα}ρ{πῶ}ν {ἔν}ιοι,
{γί}νον{ται} τῷ {χρ}ώμα☞ ξ{αν}θοὶ, ꝗ {τὸ} {καὶ} {το}ύ{τω}ν {ος} {πέ}{ψε}ως
{πρό} iον {τὴν} {τρ}οφ{ὴν} ὑ {πο}λ{εί}{πε}ιν.
Multæ autem plurimarum arborum tan
dem fiunt flauæ: eò quòd alimẽto deficien
te anteà præuentæ inareſcant, quàm mutẽ-
tur in colorem qui ſecundum naturam eſt.
quandoquidem & defluentium fructuum
aliqui fiunt colore flaui, propterea quòd &
horum prius concoctione deficiat nutri-
mentum.
Oſtendit in antedictis flores deficiente alimento,
non mutare colores: iam docet idem vſuuenire mul-
tis arboribus & fructib. quòd ſcilicet defectu & ino-
pia alimenti prius areſcãt, quàm ad genuinum & pro
prium ac naturalem colorem perducantur. Inquit igi
tur accidere multis arborib. vt flauæ fiant. non quòd
is color ſit poſtremus, & natura proprius: ſed po-
ſtremus, alimonii penuria, ſicut ſæpenumero vſuue-
nit perſicis, quorum folia defectu alimẽti flaueſcunt.
Hoc ſimilimodo demõſtrat in fructibus quibuſdam
caducis, & eſt alterius problematis ſolutio, quare fru
ctus aliqui antè quàm maturentur decidant, & flaue
ſcant. vt in ficubus & perſicis ſæpius videmus. Cauſa
enim eſt tum caſus, tum coloris, quoniam prius defit
humidum, quàm in illis naturalis concoctio perficia
tur. nam ob humoris defectum decidunt: et eadem de
cauſa, reſiccato humido fiunt flaui. Noſtrates hos fru
ctus ante maturitatem caducos, vocant ſcaldatos.
Rurſus autem, litera alterius manuſcripti codicis
154148SIM. PORTII COMMENTAR. cunq́ue diſſentit ab impreſſo, & initiò ſtatim legitur,
πο{λλ}ὰ {δὲ} {καὶ} {τῶν} δένδρων, {τὸ} τελ{ευ}{τα}ῖον, hoc eſt, Multæ au-
tem arborum, tandem & C. & profectò πλ{εί}ςων vide-
tur vacare. ſic pro ἀπολ{ειπ}ούσησ habet ὑπολ{ειπ}ούσησ, ſed
nihil ad rem intereſt. deinde deeſt illud ἐπιῤῥεόντων:
ſed poſt hæc verba γ{ίν}ον{ται} {τῶ} χρώματϊ ξανθοὶ, hoc eſt
fiunt colore flaui, interſerit, πρὸ τοῦ φθάσ{αι} τ{ὴν} φύσϊ@
τοῦ οἰκ{εί}{ου} χρώματοσ, quod eſt, antè quàm accedat natu-
ra proprii coloris. quæ declaratio eſt, indicans quid
ſit color quem vocat ſecundum naturam: vt intelliga
mus eum eſſe, qui ſit fructibus proprius & natiuus.
Ε)/ {τι} {δὲ} ὅ, {τε} {σῖ}{το}ς, {καὶ} {τὰ} φυόꝗ̃α ἅ {πα}ν{τα}. {καὶ} {γαρ\} {τα}ῦ
{τα} \`ח {τε}λ{ευ}{τα}ῖον {γί}νε{ται} ξ{αν}θ020. {τὸ} {γὰρ} ὑ{γρ}ὸν {ἐν} {αὐ}{το}ῖς
οὐ{κέ}{τι} {με}λ{αι}νόꝗ̃ον, ꝗ \`ח {κα}{τα}ξηρ{αί}νε{σθ}{αι} {τα}{χέ}ως,
{πο}ι{εῖ} {τὴν} {τοῦ} {χρ}ώμα{το}ς {με}{τα}βολ{ὴν}: {με}λ{αι}νόꝗ̃ον {γὰρ}
{καὶ} τῷ χλωρῷ {κε}ρ{αν}νύꝗ̃ον, {γί}νε{ται} {κα}θάi {εἴ}ρη{ται}
{πο}ῶδες. ἀ{σθ}ενε{ςέ}ρου {δὲ} {τοῦ} {μέ}λανος ἀ{εὶ} {γι}νὸ'ꝗ̃ου, {πά}-
λιν {κα}{τὰ} {μι}κρὸν {εἰ}ς \`ח χλωρὸν {με}{τα}βά{λλ}* {χρ}ωμα: {καὶ} \`ח
{τε}λ{ευ}{τα}ῖον {γί}νε{ται} ξ{αν}θὸν. ἐ{πεὶ}{τά}{γε}{τῆ}ς ἀ{πί}ου φύ{λλ}α,
{καὶ} {τῆ}ς {ἀν}{δρ}άχνης, {καί} {τι}νων ἄ{λλ}ων {πε}{ττ}όꝗ̃α, {γί}νετ{αι}
φοινί{κι}α, {πλ}ὴν ὅα {καὶ} {το}ύ{τω}ν {κα}{τα}ξηρ{αί}νετ{αι} {τα}{χέ}ως,
{τα}ῦ{τα} {γί}νε{ται} ξ{αν}θὰ. ꝗ \`ח {το}ύ{τω}ν {πρ}ὸ {τῆ}ς {πέ}{ψε}ως
{τὴν} {τρ}οφ{ὴν} ὑ{πο}λ{εί}{πει}ν. 024 {μὲν} ο{υν)=} {τῶ}ν φυ{τῶ}ν {δι}α-
φορὰς {μά}λιςα ἔυλο{γο}ν {συ}μβ{αί}ν*ν ꝗ 024 {εἰ}ρὴ'ꝗ̃{ας}{αἰ}-
{τί}{ας}.
Amplius, & frumentum, & omnia quæ
terra naſcuntur. etenim hæc poſtremùm
fiunt flaua, nam cùm humidum in iis non
amplius nigreſcat, propterea quòd celeri-
ter exareſcit, efficit coloris mutationem.
155149IN LIB. DE COLORIBVS. greſcẽs autem & viridi temperatum, fit ve-
lut dictum eſt, herbaceum. verùm ſi infir-
mius ſemper fit nigrum, rurſus paulatim in
viridem mutatur colorem, ac tandem fit
flauum. quandoquidem pyri folia & portu
lacæ, & aliquorum aliorum concocta, fiunt
punicea. at quæcunq. horum celeriter quo
que exareſcunt, ea fiunt flaua, quòd eorum
nutrimentum ante concoctionem deficiat.
Rationi igitur maximè conſonum eſt, plan-
tarum differentias euenire, propter prædi-
ctas cauſas.
Soluit aliud problema, quare frumentũ, & φυόꝗ̃α,
hoc eſt quæ terra oriuntur, vltimò efficiuntur flaua.
Intelligo autem per ea quæ terra naſcuntur, cerealia
omnia, hordeum, milium, panicum, lupinos, ſecale,
atque id genus cætera. Et reddit cauſam, quoniam
humidum non amplius nigreſcit, ſed citò exiccatur
antè quàm ad nigredinem perducantur. Atque hinc
patet aliud problema, quare frumenta æſtate cum ſic-
cantur, ſi imbre præueniuntur nigreſcant? Cauſa eſt,
quoniam calor agens in humidum, creat nigrorem,
vt ſuprà diximus. Similiter, ſi humor ille ſpicæ nutri-
mentum, non exiccaretur, non deeſſet, & ad nigredi
nem deduceretur. NIGRESCENS AVTEM.) De-
clarat quomodo in plantis humidum nigreſcens in-
ducit colorum varietatem. quippe quod primùm ni-
greſcens, admiſtumq́ue viridi, herbaceum gignit co
lorem. & animaduerte rationẽ hic planius expreſſam
quàm alibi. Sciendum autem, quòd colores
156150SIM. PORTII COMMENTAR. puta albus & niger, dicuntur infirmari, cum dece-
dunt, & dilabuntur à ſua puritate & ſinceritate. Cùm
igitur nigrum purum infirmatur, & amittit ſuam ſin
ceritatem, humidumq́ue imminuitur, & viridi tem-
peratur ac miſcetur: primus color, in quem primùm
decidit, eſt herbaceus. Quòd ſi nigrum amplius infir-
metur; paulò pòſt gignitur viridis: & tandem flaue-
ſcit, nec vlterius progreditur, quoniam in maturatio
ne extinguitur humidum. Nec tibi imponant ea quę
ſuprà dicta fuerunt, & quæ hîc dicuntur. nam ſuprà
declaratum fuit, nigrum gigni aduſtione humidi: hîc
verò dicimus nigrum infirmari ac imbecillius reddi,
cùm omnino humidum exiccatur; at cùm vltimò re-
ſoluitur, redit in cinerem, ſicut dictum eſt. Poſt hæc
ſoluit aliud problema, quamobrem pyri, portulacę,
& aliorum, quorum inter concoquendum defit ali-
monium, folia fiant punicea? Cauſa eſt, quia antè
quàm natiuus, proprius, & vltimus adueniat color,
alimentum deficit: vt liquidò conſpicitur in foliis vi-
tis, quæ humidi penuria rubent autumno. Quæras,
qua de re non fiant flaua? dicendum eſt, quoniam in
iis humor prorſus exiccatur. at in cerealibus non de-
eſt omnino humidum. remanet enim aliquid, etſi id
paucum ſit. Denique epilogo concludit, rationi con-
ſentaneum eſſe, colorum in plantis diſcrimina, ex an-
tedictis cauſis accidere, nempe ex maturatione ac de
ſiccatione. Qui verò per ἄπιον raphanum ſylueſtrem
intellexit, non omnino fortaſſe hallucinatus eſt, ha-
bet enim aliquid punicei: attamem, cùm loquatur de
foliis quæ ob arefactionem decidunt, potius de pyro
audiendum eſſe mihi videtur: quòd hunc puniceum
colorem referant, cum decidunt. Atque de quinto
capite hactenus.
157151
DE COLORE PILO.
RVM, PENNARVM,
ET CVTVM.
CAP. VI.
ΓΙ' νε{ται} {δὲ} {καὶ} {τὰ} {τρ}ι{χώ}μα{τα}, {καὶ} {τα} {πτ}ꝑώμα{τα}, {καὶ}
{τὰ} δέρμα{τα}, {καὶ} ἵπ{πω}ν, {καὶ} βοῶν, {καὶ} {προ}β020{τω}ν, {καὶ}
{ἀν}θρώ{πω}ν, {καὶ} {τῶν} ἄ{λλ}ων ζώων ἁ{πά}ν{τω}ν, {καὶ} λ{ευ}{κὰ}
{καὶ} φ{αι}ὰ, {καὶ} {πυ}ῤῥὰ {καὶ} {μέ}λανα, ꝗ {τὴν} {αὐ} {τὴν} {αἰ}{τί}{αν}.
Fiunt autem & pili, & pennæ, & cutes,
equorum, & boum, & ouium, & hominum,
& aliorum animalium omnium, alba, & fu-
ſca, & ruffa, & nigra, eandem ob cauſam.
Suprà propoſuerat, pilos, pennas, flores, & fructus
per maturationem vario colore infici, egitq́ue de flo-
ribus, foliis, & fructibus plantarum: iam de pilis, &
pennis, & ante animalium tractationem aggreditur.
Sed quærat quiſpiam cur hunc ordinem ſeruauerit?
Forte melioris facilioriſq́ue doctrinæ gratia: vel quia
plantæ ſimpliciores ſunt animalibus: vel quia no-
tiores, magiſq́ue ad manus. Proponit autem tria
pertractanda, pilos, quibus complectitur iubas equo
rum & leonum, vellera ouium, ſetas porcorum, vil-
los, capillos, & aculeos herinaceorum. Ariſtoteles
enim, eos quoque inter pilos recenſet. deinde pennas
& tertiò cutes omnium animalium: & inquit ea alio
atque alio colore infici & colorari, ob eandem cau-
ſam, nempe ob cõcoctionem maiorem vel minorem.
Verùm animaduerte, quòd in omnibus animal
158152SIM. PORTII COMMENTAR. pili ſequuntur colorem cutis, præterquàm in homi-
ne, vt docet Ariſtoteles quinto de Generatione ani-
malium, cap. v. niſi ab affectu aliquo, puta vitiligine
aliter eueniat, at hæc poſtea erunt examinanda ſuo lo
co. Sed dubitauerit aliquis, quare non egerit de colo-
ribus oculorum, & caluitii? Equidem dixerim, quòd
in oculis non ſint veri colores, ſed tales appareant
ob profunditatem vel paucitatem humoris, velut for
taſſe in fine libelli declarabitur, quantum quidem ex
Ariſtotele hinc inde licuit excerpere.
Λ{ευ}{κὰ} {μὲν} ὅ{τα}ν ἔ{τι} ὑ{πὸ} {τῆ}ς {πέ}{ψε}ως \`ח ὑ{γρ}ὸν {τὸ} οἰ-
κ{εῖ}ον ἔ{χο}ν {χρ}ῶμα {κα}{ταξ}ηρ{αν}θῇ.
Alba quidem, cùm humidum ad huc
proprium retinens colorem exiccatum fue
rit à concoctione.
Reddit cauſam, quare pili, pennæ, & cutes, effician
tur alba. quando ſcilicet humor, quem nanciſcuntur
à primordiis generationis, retinent colorem natura-
lem, paucus cum ſit, exaruit, & vndiquaque à conco-
ctione deſiccatus fuerit. Dixit retinens colorem pro-
prium, quoniam ſi eo priuantur ſimul cum humido,
liuida euaderent, & ad nigredinem tenderent, vt ex-
plicat Ariſtot. 8. ſectionis problemate primo. Lo-
quitur autem author de colore albo genitali, & non
ex affectu. nanque Ariſtoteles quinto de Generatio-
ne animalium, cap. 6. docuit differre natura album,
& ex affectu: ceu in vitiligine, et in ſenectute. fit enim
is qui ex affectu eſt, ab humiditate extranea, qui dici-
tur ſitus, vt ibidem copioſiſsimè explicat Ariſtoteles.
Dixit ſuprà author, acinos mali punicæ & roſarum
folia initiò eſſe alba: atque illud euenire ex
159153IN LIB. DE COLORIBVS. incocto & multo, tendente ad concoction em, in qua
variat colorem. At hîc loquitur de albo natiuo, qui
non mutatur; qui fit cùm humidum omniquaq. fue-
rit exiccatum à concoctione. Et annota differentiam
in plantis, & in pilis: ne exiſtimes authorem ſibi non
cõſtare. Cęterùm difficultas emergit, quo pacto quę-
dam pennæ, quæ ſua natura ſunt nigræ, per tempora
rios affectus mutentur, (vt tertio de Hiſtoria anima-
lium, cap. 12. teſtatur Ariſtoteles) puta frigoribus, &
è nigris in albas tranſeant, vt corui, paſſeris, & hirun-
dinis? præterea, cur nunquàm viſum ſit, è genere albo
in nigrum veniſſe? Quamuis hæc parùm ad noſtrum
ſpectent inſtitutum: eſt tamen ſciendum, quòd humi
dum multum veteraſcens, & gignens nigredinem,
poteſt à calore qui à continẽtis frigiditate, intro pro-
pellitur & coarctatur exuri; ita vt pennæ reddantur
& efficiantur albæ. Quòd verò è genere albo, non eſt
viſum aliquod mutari: id fit, quoniam albus color,
cùm eſt natiuus, proueniat ab extinctione humidi.
mutatione porrò naturali, nequit id vbi non eſt hu-
mor, fieri nigrum: poteſt tamen aliquãdo ex acciden-
ti. nam vt Ariſtoteles docet, ſunt quædam flumina,
quæ pilos mutant ex albis in nigros: & contrà. ſic ca-
lidæ aquæ, pilum efficiunt album, & frigidæ nigrum.
Sed hæc obiter, & quaſi per tranſennam.
Μέλ{αν}α {δὲ}, {το}ὐν{αν}{τί}ον, ὅ{τα}ν {αὐ}\`ח{ἐν} {τῇ} {γε}νέ{σει} {τὸ}
iι{ττ}ὸν {χρ}ῶμα ὑ{γρ}ὸν {κα}θάi {ἐν} {το}ῖς ἄ{λλ}οις ἅ{πα}{σι},
{πα}λ{αι}ούꝗ̃ον {καὶ} {χρ}ονιζόꝗ̃ον, ꝗ {τὸ} {πλ}ῆθος, μελ{αν}θῇ.
{πά}ν{τω}ν {γὰρ} {τῶ}ν {το}ιού{τω}ν, ὅ, {τε} {χρ}ὼς {καὶ} {τὰ} δ\'ꝑμα{τα}{γί}-
νε{ται} {μέ}λανα.
Nigra verò contrà, quoties ipſum in ge-
neratione humidum, quemadmodum
160154SIM. PORTII COMMENTAR. aliis omnibus, antiquatum & tempore con
fectum, propter copiam nigruerit. omnium
enim talium & pelles & cutes fiunt nigræ.
Exponit particularius causã alterius coloris ſimpli
cis ſcilicet nigri in pilis, pennis, et de quo ſuprà in cõ-
muni & vniuerſalius pertractauarat, & inquit eum
contrario modo gigni quàm albus: tria autem in eius
generatione conſiderat, vnum; humore natiuum pro
pter multitudinem non concoctum, alterum; longio-
rem eius moram, & tertiũ copiam. quę cõtrà ſe habẽt
in humore, qui albedinem creat naturalem. is enim
eſt concoctus, non veteraſcit, & deficit propter exic-
cationem. Cùm humidum, ait Ariſtoteles quarto Me
teororum, à naturali calido non obtinetur, ſuperna-
tat, & nigricat: quamuis intus à calido extraneo exic-
catur. Hoc ipſum palàm in vulneribus conſpicitur.
nigricant enim, cùm humidum à calore naturali non
concoquitur: albicant autem poſtremò. idque ferè in
omnibus putrefactionibus accidere perſpicuum eſt.
Vſus eſt author duobus, παλ{αι}{ού}μενον {καὶ} χρονϊζόμενον,
quæ etſi idem videntur ſignificare, tamen humoris
vetuſtatem, & longiorem eius moram connotant, ci-
tra concoctionem. Cæterùm calor alio modo album
creat colorem, & alio nigrum. nam per actionem con
tinuam & exiccationem, album gignit, velut conſpi-
cere eſt in caminis, vbi ignis eſt perennis; adurẽdo ve
rò humidum & non exiccando, nigrum generat, ve-
lut in fumo, & titionibus liquidò patet. Atque iccir-
co piſcium ſquamæ qui in vmbroſis degunt locis, her
baceũ & nigricantem referunt colorem, quòd calor
in illas nõ agant. Quomodo verò Sol Aethiopas deni
gret, paulò pòſt dicemus, vbi ad hominem
161155IN LIB. DE COLORIBVS. rimus: nam in præſentia author ſolùm loquitur de iis
quæ a cauſis interioribus inficiuntur, non item de iis
quæ ab externis colorem contrahunt. Verùm annora
quòd etſi diximus calorẽ nigredinem generare: poſſu
mus tamen, nec imperitè, dicere, defectũ caloris ni-
gritiem efficere, vbi ſcilicet non excoxit aut exicca-
uit omne humidum, ſed aduſsit. Dixit χρὼσ {καὶ} δέρμα
{τα}, aut ex cõgeminatione & ἐκ τοῦ παρα{λλ}ὴλ{ου} vt vnum
declaret alterum: aut δέρμα{τα} tribuit omnibus anima-
libus, & χρω{τα} homini tantum. Deniq. quamuis im-
preſſus codex Græcus, habeat ὅ{τα}ν {αὐ}{τὸ} {ἐν} {τῇ} {γε}{νέ}σ* {τὸ}
περϊ{ττ}ὸν χρωμα ὑ{γρ}ον, tamen ea duo verba {τὸ} π{ει}ρϊ{ττ}ὸν
χρωμα induximus, tum quòd deſint in altero manu-
ſcripto, tum quòd nihil mihi quidem videantur ſi-
gnificare, niſi quis intelligat per humidum colorem
ſuperuacaneum, eum quem natiuus humor ſuper-
fluus procreat.
Φ{αι}ὰ {δε} {καὶ} πυῤῥὰ, {καὶ} ξ{αν}θὰ, {καὶ} 024 ἄ{λλ}ας ἔ{χο}ν{τα}
{χρ}όας, ὅα φθ{άν}{ει} {κα}{τα}ξηρ{αι}νόꝗ̃α {πρό}τꝑον, ἢ {τε}λέως
{ἐν} {αὐ}τοῖς {με}{τα}βά{λλ}*ν {εἰ}ς {τὸ} {μέ}λ{αν} {χρ}ῶμα {τὸ} ὑ{γρ}ὸν.
Fuſca autem & ruffa, & flaua, & reliquis
prædita coloribus, quæcunque præuenta
ſicceſcunt prius, quàm in ipſis humidum
perfectè mutetur in nigrum colorem.
Vbi abſoluit cauſas albi & nigri, deinceps ad me-
dios colores accedit; & primùm reddit cauſas, quare
quædam fiant ruffa, & flaua, aut aliis coloribus præ-
dita, quoniam inquit, in ipſis præuenit arefactio hu-
midi, antequàm perfectè abſoluatur mutatio in ni-
grorem: adeò vt humoris penuria, non perducatur
ad nigredinem, quoniam in ipſa concoctione non
162156SIM. PORTII COMMENTAR. ſiſtit. Cæterùm ſunt quidam gradus in humidi exic-
catione. nam aliqua citiſsimè exiccantur, vt flaua: ſe-
cundum ordinem obtinẽt punicea & ruffa: remanet
enim in illis aliquid humidi. tertio loco ſuccedunt fu
ſca, quæ plus habent humidi; quartam claſſem, tenent
purpurea: & quintam cœrulea. Attamen hæc omnia
dici poſſunt, quomodo ait Ariſt. lib. de Senſu, eſſe mi
ſta ex albo & nigro: cùm ſecundus gradus in gene-
ratione, priori miſceatur. Quod veriſsimum eſt in
generatione naturali, in quibus & cum proportio-
ne multiplici miſcentur: & aliquando nulla ſeruata
ratione, neque proportione, velut pòſt dicemus.
Οἷς {δὲ} {ἀν}ωμάλως *א {συ}μβῇ, {καὶ} {τὰ} {χρ}ώμα{τα} {το}ι{αῦ}
{τα} {γί}νε{ται} {πο}ι{κί}λα. {δι}ὸ {καὶ} {πά}ν{τα} {το}ῖς δέρμα{σι} {καὶ} {τῷ}
{χρ}ώμα{τι} {συν}ε{πα}{κο}λουθ{εῖ}. ἐ{πεὶ} {καὶ} {τῶν} ἀνών {τῶν} ἐμ{πύ}ῤῥων
{καὶ} {τὰ} {τρ}ιχώμα{τα} {γί}νε{ται} λ{ευ}{κό}{πυ}ῤῥα. {τῶ}ν {δὲ} {με}λ{άν}ων
{μέ}λανα. {κἂ}ν {κα}{τὰ} {μέ}ρος {τὶ} {τοῦ} {σώ}μα{το}ς 019{αν}θήσῃ λ{ευ}-
{κὸ}ν {καὶ} 024 {τρ}ί{χα}ς ἴ{οχ}ου{σι}ν ἅ{πα}ν{τε}ς λ{ευ}{κὰ}ς, {κα}{τὰ} {τὸ}ν
{τό}{πο}ν *אν, {κα}θάi {καὶ} {τὰ} {πο}ι{κί}λα {τῶν} ζώων. οὕ{τω}ς
ἅ{πα}ν{τα} {τὰ} τριχώμα{τα}, {καὶ} {τά} {πτ}ερώμα{τα}, {το}ῖς δέρμα
{σι} {συν}α{κο}λουθ{εῖ}, {καὶ} {τὰ} {κα}{τὰ} {μέ}ρος {καὶ}{τὰ} {κα}{τὰ} {σῶ}μα {μό}-
νον.
Quibus autem inæqualiter hoc accidit,
etiam colores tales fiunt varii. quare etiam
omnia cutes & colorẽ conſequuntur. quan
doquidem etiam hominum rufforum; & pi
li ſunt alboruffi: nigrorum verò, nigri. quòd
ſi ſecundum aliquam corporis partem efflo
ruerit album: vniuerſi pilos quoq. albos ha
bent eo loco. ſicuti ea quæ ex animalibus
163157IN LIB. DE COLORIBVS. ria ſunt. Ita omnes pili & pennæ cutes ſe-
quuntur, & ſecundum partes, & ſecundum
corpus ſolum.
Quoniam author ſuprà docuit, hos colores ruf-
fum, & flauum humoris inopia non aſſequi extremã
colorationem: ob id quia habent proportionem inter
ſe terminatam; ne quis credat, quòd omnes colores
hunc ordinem tueantur, (ſunt enim multi qui ſine
certa & terminata proportione gignantur, ſed colo-
rum additione ſecundum magis & minus, vt iam de
claratum fuit, & Ariſtoteles libro de Senſu docet:)
in præſentia explicat eos quidem varios eſſe, qui ſine
certa lege creantur; ſed normam præſcribit, quibus
comprehendi queant: & duo dicit, primùm, quòd co
lores gignantur etiam ſine ordine, & ſine proportio-
ne, qui ferè infiniti ſunt, vt aſſerit Alexander lib. de
Senſu. deinde, quòd in his adhuc ſit regula, vt in ani
malibus, quoniam ſequuntur naturam cutis. adeò vt
tum ii qui certis rationibus gignuntur, tum qui in-
certis cutem imitentur & corpus, tam ſecundum par
tem, quàm ſecundum totum. Inquit itaque quòd
quibus corporibus & cuticulis accidit hoc, vt ſcili-
cet humidum aliàs magis, aliàs minus extinguatur,
nulla certa ſeruata proportione; etiam iis colores ta-
les, puta varii & inordinati, fiunt. Atque hinc colli-
git, omnia nempe pilos, pennas, & quæ horum ſer-
uant proportionem, cutem eiuſque colorem conſe-
qui: & reddit eius rationem à ſigno, ſumpto ab homi
ne, vt mea fert opinio, maximè accommodato. Ait
enim Ariſtoteles quinto de Generatione animalium
capite v. cauſa colorum (de pilis loquitur.) in cæteris
animalibus cutis eſt. alborum enim alba eſt cutis;
164158SIM. PORTII COMMENTAR. grorum, nigra: variorum permiſtorumq́. partim alba,
partim nigra eſſe conſpicitur. At in homine, cutis
nulla cauſa eſt. qui enim ſunt albi, admodum nigros
habent capillos. cauſa eſt, quòd homo omnium maxi
mè tenuẽ cutem habet, pro magnitudine. itaque ni-
hil ad pilorum mutationem cutis valet, imò præ ſua
imbecillitate ipſa mutatur, & vel à Sole, vel à flatu
redditur nigrior, nec pili vllo pacto cum eo mutan-
tur. at verò in cęteris cutis vim loci prę ſua craſsitudi
ne obtinet. itaq. fit, vt pili pro cute immutentur: cutis
autem ipſa nihil à flatu aut Sole afficiatur. Hactenus
Ariſtoteles, quæ etſi ſpecie videntur iis quæ hîc di-
cuntur refragari, quòd hic doceat in hominibus pi-
los ſequi cutem, cutiſque colorem: tamen, meo iudi-
cio, locus eſt à minori. ſi de quo minus videtur ineſſe
& ineſt: ergo de quo magis. Sed minus videtur in ho-
mine pilus ſequi naturam cutis, & tamen in aliquib.
ſequitur, vt qui cutem habent reffam, iis etiam pili
ex albo reffeſcunt, & quadantenus imitantur cu-
tem: ergo magis in aliis animalibus. Similiter ſi pars
aliqua alba macula vel vitiligine vitiatur, etiam pili
co loco cani & candidi generãtur. & hoc voluit cum
dixit in exemplari ἐξανθήση λέυκη id eſt effioruerit albũ
id eſt vitiligo, quæ ſibi nomen inuenit ab albedine.
At varietas in animalib. accidit ſecundum naturam,
non ex affectu, vt pili ſint varii, quibus cutis varia eſt.
Concludit ergo, quòd pili & pennæ cutes ſequun-
tur. nam reliqua deſunt in manuſcripto. attamẽ ſi ad-
mittẽda videntur, poſſent ad id accommodari, quod
alibi Ariſtoteles animalia quædam eſſe toticolora di-
xit, quæ hic vocat vnicolara. Quare pilus & penna
cutem ſequuntur, & ſecundum partem, ſi varia eſt cu
tis, & ſecundum totum, ſi vniformis reperitur, vt
165159IN LIB. DE COLORIBVS. vnicoloribus vocatis ab Ariſtotele, quinto de Gene-
ratione animalium, cap. vi. Cæterùm quoad contra-
dictionem, dicendum, quòd cùm hic author affirmat
pilos in homine ſequi cutem: & Ariſtoteles, cutem ni
hil poſſe ad pilorum mutationem: Ariſtoteles fortè
negat, cutem eſſe cauſam immutationis pilorum
in homine, quoniam alterata cute, non alteratur pi-
lus, vt Michael Epheſius, atque Auerroës interpre-
tantur: attamen poſſe naturaliter pilum ſequi colo-
rem cutis, non vt cauſam ſed vt medium, non inficia
tur. Et ſi dicit, quòd qui ſunt albi, admodum nigros
habent capillos: id fieri poteſt ob cutis illius particu-
læ, puta capitis, affectionem vel naturalem, vel exter-
nam, quaſi hic author intelligat, quòd interdum in
homine pilus cutẽ ſequatur; Ariſtoteles verò neget,
cutem cauſam eſſe vniuerſam. Vel non eſt vt cauſa;
ſed cauſa quæ pilos inſicit, eadem aliquando prius
cutem afficit. Amplius, inquit, hominum rufforum
pili ſunt alboruffi, quaſi innuat pilum non omnino
ſequi colorem cutis: ſed quibus ruffa eſt cutis, his pili
ſunt partim albi, & partim ruffi. Nos quidem certè
vidimus ruffos plęroſque, quibus pilus circa radicem
albicaret, & in extremo ruffeſceret: & alios, quibus
color medius eſſet inter album & ruſſum, cuiuſmodi
etiam igneus interdum conſpicitur, quem hic vocat
λ{ευ}κόπυῤῥο 008 quem nos diximus, alboruffum.
Ο( {μο}ίως {δὲ} {καὶ} τού{το}ις, ὁ{πλ}{αὶ} {καὶ} {χη}λ{αὶ}, {καὶ}ῥύγ{χη},
{καὶ} {κέ}ρα{τα}. {καὶ} {γὰρ} τ{αῦ}{τα} {τῶ}ν {με}λάνων {γί}νε{ται} {μέ}λανα.
{τῶν} {δὲ}λ{ευ}{κῶν}, λ{ευ}{κὰ}. {δι}ὰ {τὸ} {καὶ} τού{το}ις ἅ{πα}{σι}, ꝗ {τοῦ} δ\'ꝑ
{μα}{το}ς {τὴν} {τρ}οφ{ὴν} {εἰ}ς {τὴν} ἐκ\`חς {πε}{ρι}ο{χὴν} {δι}ηθ{εῖ}{σθ}{αι}.
Similiter his ſe habent vngulæ ſolidæ, &
bifidæ, roſtra, & cornua. etenim bæc
166160SIM. PORTII COMMENTAR. rum fiunt nigra: alborum autem, alba; pro-
pterea quòd etiam his omnibus, alimẽtum
per cutem ad exteriorem ambitum perco-
latur.
Demonſtrat non modò pennas & pilos cutis co-
lorem ſequi: verùm his etiam duriora, vngulas ſci-
licet ſolidas & bifidas, roſtra animalium, & cornua.
Idem ſentit Ariſtoteles vnde hæc videntur excerpta,
libro tertio de Hiſtoria animalium, cap. ix. cùm ait,
Sunt item alia partium genera, quæ naturam nec ean
dem habent, quam ea quæ expoſita ſunt, nec longè ab
iis remotam, vt vngues, vngulæ, cornua: præterea ro
ſtrum, quale datum auibus eſt. hæc enim & flexilia &
fiſsilia ſunt, cùm nullum os vel flecti vel findi poſsit,
ſed fragile quodque habeatur. Colores cornuum, vn
guium, vngularũ, pro cutis pilorumq́. colore ſequun
tur. etenim cutis nigrę, cornua nigra, & vngulę nigrę
oriuntur, & candidę pari modo in colore reſpondent
& cornua, & vngues, & vngulæ. mediis etiam me-
dium eundem colorem pręferunt. & paulò poſt, Ad-
hærent cornua cuti potius quàm oſsi, vnde fit vt in
Phrygia & alibi boues ſint, qui cornua perinde vt au
riculas moueant. Cauſa igitur hinc patet, quòd quo-
niam hæc cuti adhærent, per cutem iis affunditur &
ſubminiſtratur alimentum, quod eundem cum cute
in cornibus, vngulis, roſtris, & vnguibus creat colo-
rem. Verùm experientia contrà videtur docere. nam
boues ruffi, quandoque miſto colore cornua, & in-
terdum alba gerunt. Quòd fortaſſe euenit ob cutis
ſubiectæ exilitatem & tenuitatem, quæ non ſufficiat
vt colorem ſuum ſuggerat cornibus, quomodo do-
cuit Ariſtoteles de homine, ſed ſequuntur
167161IN LIB. DE COLORIBVS. oſsis. Qua de cauſa verò natura præbuerit animalib.
cornua, vngues, & vngulas, atque alia eius generis,
non videntur hîc repetenda, quòd πάρεργα, & ab inſti
tuto noſtro ſint aliena. Non eſt tamen prætermitten-
dum, hæc {καὶ} {γὰρ} τ{αῦ} {τα} {τῶν} μελάνον γίνε□ μέλανα, {τῶν} {δὲ} λ{ευ}-
κῶν, λ{ευ}κὰ. hoc eſt, etenim hæc nigrorum, fiunt nigra;
alborum autem alba; non haberi in altero manuſcri-
pto; & pro διὸ: legi διὰ {τὸ}, quo modo ſanè eſt legẽdum.
Ο(/☞ {δὲ} {το}ῦ {τό} ἐ{ςι}ν {αἴ}{τι}ον, οὐ {χα}λε {πὸ}ν ἐκ {πο}{λλ}ῶν {συν}ι-
{δεῖ}ν, {τῶν} {τε} {γὰρ} {πα}ι{δί}ων ἁ{πά}ν{τω}ν {αἱ} {κε}φαλ{αὶ}, {κα}τ' ἀρ-
{χὰ}ς {μὲν} {γί}νον{ται} {πυ}ῤῥ{αὶ}, ꝗ {τὴν} ὀλι{γό}{τη}{τα} {τῆ}ς {τρ}οφῆς.
φ{αν}ꝑόν {δὲ} א ἐ{ςι}. {καὶ} {γὰρ} ἀ{σθ}{εν}{εῖ}ς {αἱ} {τρ}ίχꝗ̃ , {καὶ} ἀρ{αι}
{αὶ} ꝗ {τὴν} {αὐ}{τὴν} {αἰ}{τί}{αν}. ἔ{τι} {δὲ} {καὶ} βρα{χεῖ}{αι} \`ח {πρ}ῶτον
ἅ{πα}{σι}ν ἐ{πι}{γί}νον{ται} τοῖς π{αι}{δί}οις. {προ}ϊού{ση}ς {δὲ} {τῆ}ς ἡλι-
{κί}ας, {με}λ{αί}νον{ται}, {πά}λιν {χρ}ωϊζὸ'ꝗ̃οις {αὐ}τοῖς, ꝗ \`ח {πλ}ῆ-
θος {τῆ}ς ἐ{πι}ῤῥεού{ση}ς {τρ}οφῆς:
Quòd autem hæc ſit cauſa, haud diffici-
le eſt ex multis perſpicere. nam puerorum
omnium capita, initio ſunt ruffa, propter
alimonii paucitatem. atque id manifeſtum
eſt, nam capilli imbecilles ſunt, & rari, ean-
dem ob cauſam. Præterea etiam primùm
breues omnibus pueris proueniunt: verùm
progrediente ætate, nigreſcunt, rurſum iis
coloratis, propter affluentis alimenti co-
piam.
Vbi cauſam aſsignauit, eam ipſam comprobat ab
effectibus: quandoquidem cognitio cauſæ pendet ex
effectu. nam ex quibus deprehenditur cauſa eſſe
168162SIM. PORTII COMMENTAR. ius effectus, non cõtingit aliter ſe habere. Et primùm
patere inquit in infantibus, qui vbi recens in lucem
æditi fuerunt, ruffi & flaui ſunt, propter infirmita-
tem, & humoris paucitatem. quomodo de oculis di-
xit Ariſtoteles qui cæſii fiunt propter eandem cau-
ſam. Verùm ingerit ſe difficultas, quomodo hîc dicat
author pueris ineſſe paucum humidum, & paucum
nutrimentum in ortus principio, cùm lib. 2. de Ge-
nerat. Animal. cap. 4. aſſerat Ariſtoteles, propter
plurimam humiditatẽ pueris caput grauari, nec poſſe
ſurſum attolli, ob quam caluariæ oſſa ne coaleſcunt
quidem ortus initio, nec confirmantur? Dicendum
arbitror, vt Ariſtoteles docet ſecundo de Generat.
cap. iiii. pilos, pennas, roſtra, & vngues & ſimilia gi-
gni ex alimento aduentitio, & auctiuo, quod tum à
fœmina tum deforis ſibi acquirunt, & quantò minus
caloris ineſt, tantò maius eſt horum incrementum.
atque eam ob rem idem dixit in mortuis quidem cre
ſcere pilos, ſed non denuo generari. In pueris itaque,
quamuis ſit multa humiditas, tamen non eſt excre-
mentitia. & iccirco parum dicuntur habere alimen-
ti excrementoſi, quoniam natura abſumit & conuer
tit id in ſubſtantiam nutriti. At in ſenibus, propter ca
loris penuriam; natura non æque poteſt abſumere in
ſubſtantiam aliti: vnde plura oriuntur excrementa pi
tuitoſa & terrea. Cùm igitur ait author ex paucitate
alimenti infantes ruffeſcere, intellige de eo ex quo ge-
neratur pilus, quod vt diximus eſt excrementitium,
vnde nutritur cutis, quare vocauit quoq. nutrimen-
tum, reſpectu ſcilicet cutis, cùm pili tantum generen
tur, non item nutriantur. Non defluunt autem pro-
pter humidum retinens. idq́ue aſſerit Ariſtoteles ter
tio de Hiſtoria animalium, vbi docet cutem
169163IN LIB. DE COLORIBVS. ex lentore, qui illi ſubeſt. Subdit propter eandem cau
ſam, ob paucitatem ſcilicet alimenti excrementoſi pi-
lum fieri rarum. cùm enim ex cute oriatur, vt inquit
Ariſtoteles quinto de Generatione animalium, capi-
te tertio, humido euaporante atq. exhalante, craſſus
pilus ex craſſa, & tenuis ex tenui cutè prouenit. quòd
ſi cutis rarior & craſsior ſit, craſsi gignentur, propter
copiam portionis terrenæ, & meatuum laxitatem:
Sed ſi ſpiſsior eſt, tenuiores exeunt, propter mea-
tuum anguſtiam. item ſi vapor aquoſus ineſt, breui
reſicceſcens, facit ne pili capiant magnitudinem: at ſi
pinguis eſt, contrà euenit. non enim facilè exiccari
poteſt quod pingue eſt. quam ob rem in totum ani-
malia quorum cutis craſsior eſt, pilo ſunt craſsiore.
quamuis non quæ cute maximè ita conſtant, maxi-
mè talem habeant pilum, propter eas quas diximus
cauſas; vt generi ſuum, præ bubus & elephantis,
& multis aliis vſu venit. nam etſi cutem craſsiorem
boues, elephanti, & plæraque alia habent, quàm
ſues: tamen pilo tenuiore teguntur. Eadem cau-
ſa eſt, cur hominum capilli craſsiſimi ſint. capitis enim
cutis craſsiſsima eſt, & humoris plurimum continet.
rara etiam admodum eſt. Quinetiam vt pili longio-
res breuiores've ſint, cauſa eſt, quòd humor qui eua-
poretur, non facilè exiccari poteſt. Hinc patet, rectè
dici, pueris in principio ortus capillos eſſe raros & te
nues comparando ad adultos & viros. Poſtremò de-
clarat cauſam colorationis, eſſe multitudinem humi-
di, quod confluit. ſimilem cauſam reddit Ariſtoteles
de oculis, quare nigri efficiantur poſt colorem cæſiũ.
inquit enim quinto de Generatione Animalium, ca-
pite vi. principium Generationis in pauco conſiſtere;
at mutari ætate & affectu. Cæterùm ex codice
170164SIM. PORTII COMMENTAR. co, duo illa verba χ ρωϊζομένοισ {αὐ}τοῖσ, deſunt in altero
manuſcripto.
Ο({μο}ίως {δὲ} {καὶ} ὧ {τὴν} ἥβ{ην} {καὶ} {τὸ} {γέ}ν*ον, ὅτ{αν} αῤ/-
{χω}ν {ται} \`ח {πρ}ῶ{το}ν ἡβᾷν {καὶ} {γε}ν*ᾷν, {καὶ} {αὗ}{ται} {γί}νον{ται}
{κα}τ' αῤ{χὰ}ς {μὲν} {πυ}ῤῥ{αὶ} {τα}{χέ}ως, ꝗ {τὴν} ὀλι{γό}{τη}{τα} {τῆ}ς
ὑ{γρ}α{σί}ας {ἐν} {αὐ}{ταῖ}ς {κα}{τα}ξηρ{αι}νὸ'ꝗ̃ης. {τῆ}ς {τρ}οφῆς {δε}
{πλ}έον {ἐπὶ} {τὸ}ν {τό} {πο}ν ἐπϊ φꝑὸ'ꝗ̃ης, {με}λ{αί}νον{ται} {πά}λιν.
Simili modo & circa pubem ac barbam,
cùm primùm cœperint pubeſcere, & lanu-
ginem emittere, hæ quoque fiunt initio ruf-
fæ citò, propter humiditatis paucitatem,
quæ in ipſis deſiccatur. Vbi verò pluſcu-
lum alimenti ad locum defertur, rurſus ni-
greſcunt.
Alio ſigno confirmat paucitatem alimẽti cauſam
eſſe coloris ruffi, quòd prima lanugo & pubes eiuſ-
modi colorem oſtendant. ſunt autem excremẽta, quæ
coitus tempore generantur, poſt annum decimum
quartum. nam tum pubeſcere incipit homo, vt tradit
Ariſtoteles libro ſeptimo de Hiſtoria animalium, ca-
pite primo. ſiquidem ſemen genitale ferens, pubeſcit
& laneſcit, non aliter quàm ſtirpes ſemen laturæ, pri-
mùm florent, vt ait Alcmęon Crotoniata. Sunt autẽ
circa primordia, pili imbecilles, pauci, & ruffi: at cum
excrementum copioſius redditur ferturq́ue vberius
ad ea loca; nigriores, & ſpiſsiores, & maiores, & ro-
buſtiores euadunt. Fœmina tamen, vt aſſerit Ariſto-
teles prius pubeſcit quàm mas, ob naturæ imbecilli-
tatem & paruitatem, quoniam prius quoque ſene-
ſcit, quàm mas.
171165IN LIB. DE COLORIBVS.
Αἱ {δὲ} {ἐπὶ} {τοῦ} σώ{μα}{το}ς, {πλ}{εῖ}{ςο}ν {χρ}όνον {πυ}ῤῥ{αὶ} {δι}α-
\'ꝗ̃ου{σι}, ꝗ {τὴν} {ἔν} {δει}{αν} + 018οφῆς. ἐ{πεὶ} {κα}θ'ὃν {ἂν} {χρ}ό-
νον {αὐ}ξηθῶ{σι}, {καὶ} {ταύ}{τα}ς ὁ{μο}ίως {συ}μβ{αί}ν* {με}λ{αί}νε℞
{κα}θά i {καὶ} 024 {ἐπὶ} + ἥβης, {καὶ} + {κε}φαλῆς: φ{αν}ꝑὸν
{δὲ} {ἐστὶ} {καὶ} {γὰρ} ὅ{σα} {μῆ}{κο}ς ἔ{χει} {τῶν} 018ι{χω}μ020{τω}ν, ὡς {το} {πο}λύ
ἐ{ςι}, {τὰ} {μὲν} {πρὸ}ς{τῶ} {σώ}{μα}{τι}, {με}λ{άν}τꝑα: {τὰ} {δὲ} {πρὸ}ς{τᾶ}ς
ἄ{κρ}οις ξ{αν}θό τꝑα. {καὶ} {αἱ} {μὲν} {τῶν} {προ}β020{τω}ν, {καὶ} {τῶν} ἵπ{πω}ν,
{καὶ} {ἀν}θρώ{πω}ν ꝗ \`ח {τὴν} 018οφ{ὴν} ἐλα{χί}ς{ην} {αὐ}{το}ῖς {ἐπὶ}
{τό}υ{το}υς φέρε℞ {τὸ}υς {τό} {πο}υς, {καὶ} {κα} {τα}ξηρ{αί}νε℞ {τα}-
{χέ}ως.
Pili autem in corpore, plurimo tempore
ruffi perdurant, propter alimenti inopiam.
quoniam quo tempore augẽtur, etiam hos
ſimiliter nigreſcere contingit, quemadmo-
dum & pubis, & capitis pilos. indicio autẽ
id eſt. nam quæcunque prolixos habent pi-
los, vt plurimùm qua parte proximi ſunt
corpori, ſunt nigriores: circa ſumma verò
ſunt flauiores, vt ſunt ouium, equorum, &
hominum: propterea quòd iis pauciſsimũ
alimentum ad hæc loca deferatur, & exare
ſcat celeriter.
Ex prædictis deducit ſolutionem alterius proble-
matis, quare pili ruffi plurimo tempore perdurent?
& cauſam reddit materialem, ſuprà iam aſsignatam.
Et animaduerte, hanc eandem cauſam iam antea po-
ſitam fuiſſe, cum loqueremur de perduratione florũ,
oſtendentes colores florum diutius durare, quàm fru
ctuum: hoc eſt, nõ tam citò mutari in alium colorem.
172166SIM. PORTII COMMENTAR.& cauſa fuit, quoniam non ſuppeditet illis humidum
quod patiatur maiorem decoctionem. Quòd ſi quæ-
ras, quomodo ergo nigreſcunt poſtea? Dicam, quo-
niam vel anni tempora, vel ætates permutent. frige-
ſcunt enim animalia, quippe quòd minus caloris ha-
beant, vnde creſcunt humiditates incoctę, ex quibus
ſequitur nigritia. Non enim ob id perdurant, quoniã
magis reſiſtunt cauſis alterantibus; ſed quia non ſup-
peditat illis materia, in qua operentur qualitates, ca-
liditas, ſcilicet & frigiditas. Dehinc declarat, quomo-
do affluente humido ſicut fit longitudo pilorum, ita
& nigrities: vt demonſtret eandem cauſam eſſe tum
prolixitatis, tum nigritiei. Atque id Ariſtoteles quo
modo quinto de Generatione animalium, capite ter
tio docet, cum inquit, Quin vt pili longiores breuio
res've ſint, cauſa eſt, quòd humor qui euaporetur,
non facilè exiccari poteſt. Cauſa verò quò minus fa-
cilè exiccetur eſt duplex, quantitas videlicet & quali
tas. nam ſi humor aut multus, aut pinguis eſt, non fa-
cilè poteſt exiccari. cerebrum enim quod humidum
& frigidum eſt, largam humoris copiam præbet. &
quod pingue eſt difficilius exiccatur. Hinc conſtat
eandem cauſam eſſe longitudinis pilorum & nigredi
dinis: quòd humor non facilè exiccatur aut ſui quan-
titate, quia multus eſt aut qualitate, quia craſſus &
pinguis; idq́ue explanat exemplo pilorum qui in ca-
pite & pube enaſcuntur. Verùm magis id perſpicitur
in capite, quoniam capitis cutis craſsiſsima eſt, vt ait
Ariſtoteles quinto de Generatione animalium. Qui-
bus ſic declaratis, inſerit cauſam alterius problematis,
quare vt plurimum quibus prolixus eſt pilus, partes
quæ propinquiores ſunt cuti, nigreſcãt magis, quàm
extremæ? Reddit itaque cauſam duorum
173167IN LIB. DE COLORIBVS. in pilo promiſſo. quorum vnum eſt, quare extrema
flaueſcunt, & cauſa huius eſt, humoris defectus, quæ
cauſa eſt materialis. poteſt & alia aſsignari, calor ſcili-
cet externus, qui agens eſt & immutans, vt videre li-
cet in agricolis, quorum pili in extremo flaueſcunt.
Alterum accidens eſt nigredo iuxta radicem. cuius
cauſa eſt, quòd eò plus humoris affluat, vel quòd vici
niores ſint cuti, vnde oriãtur. Addidit vt plurimum;
vel quia non ſemper variant pili, ſed aliquando vni-
formesſunt: vel quoniam non omnibus animalibus
in eſt hæc diuerſitas varietaſq́ue pili: ſed particulatim
homini, equo, & oui. Vel denique ob id fortè addidit
horum exemplum, quoniam hæc animalia prolixio-
rem procreent pilum: non ſic boues, elephanti, & cæ-
tera. In breui autem pilo, hæc diſcrimina ita nequeũt
accidere, quòd breue intercedat interuallum inter ra
dicem & extremitatem.
Γίνον{ται} {δὲ} {καὶ} {τὰ} {πτ}ꝑώμα{τα} {τῶν} {με}λ{άν}ων ὀρνίθων, {τὰ}
{μὲν} {πρὸ}ς {τῷ} {σώ}μα{τι}, {με}λ{άν} τꝑα {πά}ν{τω}ν: {τὰ} {δὲ} {πρὸ}ς
{το}ῖς ἄ{κρ}οις, ξ{αν}θό τꝑα. {τὸ}ν {αὐ}\`חν {δὲ} {τρ}ό {πο}ν אν, {καὶ}
{τὰ} iὶ \`חν {τρ}020{χη}λον, {καὶ} ὅλως ὅ α βρα{χεῖ}{αν} {τὴν} 018οφὴν
λαμβ{άν}{ει}. {δῆ}λον {δὲ}. {καὶ} {γὰρ} {ὑπὸ} {τῆς} {τε}λ{ει}ώ{σε}ως ἅ {πα}ν-
{τα} {τὰ} 018ι{χώ}μα{τα} {με}{τα}β020{λλ}*, {καὶ} {γί}νε {ται} {πυ}ῤῥὰ, ꝗ
\`ח {πά}λιν {τὴν} 018οφ{ὴν} {ὑπο}λ{εί}{πο}υ{σα}ν {κα}{τα}ξηρ{αί}νε℞
{τα}{χέ}ως.
Fiunt & pennæ nigrarum auium, quæ
prope corpus ſunt, nigriores omnibus: quæ
verò in ſummis partibus ſunt, flauiores. eo-
dem modo & quæ circa collum ſunt, & o-
mnino quæ paucum capiunt alimentum.
174168SIM. PORTII COMMENTAR. patet id. nam omnes pili à perfectione mu-
tantur, fiuntq́ue ruffi, eo quòd rurſum ali-
mentum deficiens celeriter exareſcat.
Soluit aliud problema, quare nigrarum volucrũ
pennæ proximè corpus magis nigricãt? Cauſa autem
eadem quoniam plus habent alimenti, cùm ſint cuti
viciniores; accidit autem id auibus nigris, quoniam
alio colore infectis id non euenit. Amplius, intelligit
de pennis quæ generantur, ſuntq́ue breuiores: quo-
niam vt experientia compertum eſt, vetuſtiores, quæ
que diu perdurarunt, illarum partes prope corpus
ſunt albiores. nam cum ſub aliis pennis occultentur,
à calore extraneo & alieno putrefit humidum, atque
iccirco albicant. Id quoq. Ariſtoteles quinto de Ge-
neratione animalium teſtatur, cùm inquit, capillos
citius caneſcere qui integuntur, quòd plus calidi ex-
tranei habeant. Quare nigrarum auium pennæ, aut
potius pennarum partes quæ cuti ſunt propinquio-
res albicant, vt dictum eſt, quæ ſcilicet diu durarunt:
at quæ recenter generatæ fuerunt nigricant, propter
humoris copiam. Deinde ſoluit aliud problema, cur
pennæ quæ circa ceruices collaq́. conſpiciuntur, mi-
nus ſunt nigræ? Cauſa eſt, quoniam eò loci minus ſe
confert nutrimentum, cum ſit oſſeus & neruoſus. in-
tellige id verum eſſe in ſitu pennarũ naturali, alioqui
aliter poteſt euenire, vt dictum fuit. Et vniuerſaliter,
inquit, in omnib. partibus, quę paucum alliciunt nu-
trimẽtum, cuiuſmodi ſunt oſſeę, cartilagineę, & quæ
ligamentis adhærent, flaueſcunt. Cauſam huius effe-
ctus declarat alio ſigno, quoniam pili à perfectione,
id eſt ſtatu conſiſtentiæ: vel à perfectione pili, cùm ſci
licet iam plenè adoleuit pilus, ruffi redduntur:
175169IN LIB. DE COLORIBVS. humidum exareſcit à calido magis tum exiccante,
quàm antea. Nec audiendum eſt de ſenectute, quo-
niam flaueſcunt à calido exteriori. Alter codex no-
ſter habet, πρὸ τῆσ τελ{ει}ώσεωσ, quod eſt ante perfectio-
nem, quod non placuit. Et inquit rurſum alimentum
exareſcit, quoniam in principio ortus ob eandem cau
ſam in homine pilus ruffat, quòd humidum creſcen-
ti corpori impendatur, atque ideo paucum ſit, vt iam
ſuprà diximus: at ætate prouectiori exareſcit. cauſa
igitur in pueritia, eſt humoris paucitas: at hîc, eſt mul
titudo caloris exarefaciens. atq. ideo adiecit rurſum.
Τὸ {δὲ} {τε}λ{ευ}{ταῖ}ον, λ{ευ}{κὰ} {πρ}ό τꝑον ἢ {με}λ{αν}θῆν{αι} \`ח
ὑ{γρ}ὸν, τῆς 018οφῆς {ἐν} {αὐ}{το}ῖς ἐκ{πε}{ττ}ὸ'ꝗ̃ης. {μά}λιςα {δὲ}
א {ἐπὶ} {τῶν} {ὑπο}ζυ{γί}ον φ{αν}ερὸν ἐ{ςι} π {άν} {τω}ν ✠ {τὰ} 018ι{χώ}-
μα{τα}, {γί}νε{ται} λ{ευ}{κά}. {τῶν} {γὰρ} {τό}{πω}ν, οὐ {δυ}νὰ'ꝗ̃ων ὁ{μο}ί-
ως ἐ{πι}đᾶ℞ {τὴν} 018οφὴν, ꝗ {τὴν} ἀ{σθ}{έν}*{αν} {την} {τοῦ}
θꝑ{μο}ῦ, {τα}{χέ}ως {κα}{τα}ξηρ{αι}νόꝗ̃ον \`ח ὑ{γρ}ὸν {γί}νε{ται} λ{ευ}-
{κὸ}ν.
Denique albi prius quàm humidum ni-
greſcat, alimento in iis excocto. maximè au
tem hoc perſpicitur in animalibus ſubiuga-
libus. omniũ enim pili fiunt albi. locis enim
nequeuntibus ſimiliter attrahere nutrimen
tum, propter calidi imbecillitatem, humi-
dum celeriter exareſcens, fit album.
Manuſcriptus codex poſt ea verba, πάντων {γὰρ} {τὰ} τρϊ
χώμα{τα} γ{ίν}ε□ λ{ευ}κὰ, hoc eſt, omnium enim pili fiunt al-
bi, addit, {καὶ} μὰλϊςα {τὰ} ἐπίνοσα, καὶ προπεπονθό{τα} ἐξ ἑλκῶν {καὶ}
φυμάτων, {καὶ} προτρίψεων τῆσ ἀςράβησ, {καὶ} τῶν τοιούτων, quod
eſt, & maximè morboſa, quæq́ue antea paſſa ſunt
176170SIM. PORTII COMMENTAR. hulceribus & tuberculis, & attritu ligni ſellæ, ac eiuſ
modi; quæ rectè videntur adiicienda. Sed vt ad con-
textum accedamus, dat cauſam alterius problematis,
cur pili qui enaſcuntur in animalibus iuga ferentib.
ſunt albi, & non prius nigri. dico eos pilos, qui in par
tibus iugo attritis, puta ceruice, & collo ſubnaſcun-
tur. non enim loquitur de totis animalibus, quando-
quidem Ariſtoteles & libro de Hiſtoria, & quinto de
Generatione animalium docet, hominem ſolum ca-
neſcere, & equum: in cæteris id non conſpici, niſi ad-
modum parum. Cauſa autem eſt, quòd humidum
quod ad pili generationem conferebat eo loco & ali-
mentum excoquitur, hoc eſt à nimio calore exhauri-
tur, prius quàm nigreſcat. atque hinc apparent albi.
Sed quæres, quî fit quòd eadem videatur eſſe cauſa
coloris albi & ruffi? Dicam. ruſfus gignitur, quando
humidum quidem reſiccatur à calore naturali, ſed nõ
penitus. cùm verò calor qui fit ex attritione ſit calor
extraneus, exiccat omnino calorem, producitq́ue pi-
lum album. nam quòd attritio ſit cauſa caloris, docet
id Ariſtoteles primo Meteororum. ex diutino itaque
attritu fit locus ſiccior, & excoquitur vndiquaque
humidum, hinc ſequitur albedo. quòd autem exacta
excoctio humidi ſit cauſa albedinis, indicio eſt cinis,
qui planè conſumpto calore, & albus conſpicitur, &
amariſsimus eadem de cauſa eſt, vt Ariſtoteles teſta-
tur, & nos ſuprà declarauimus. Atenim inquies, oleũ
fit album, & tamen remanet humidum. Cui reſpon-
det Ariſtoteles in Problematibus, ob id eſſe album,
quia relinquitur aër, qui ſua luciditate albedinem in-
ducit, abſumpto ſicco terreo. Quæres rurſum, quare
caro ſoli expoſita nigreſcat? Reſpondeo, quòd præ ni-
mia ſiccitate terreum illud & aqueum ſibiinuicẽ
177171IN LIB. DE COLORIBVS. mixtum, non conſumitur ſed aduritur. vnde nigri-
ties. Quod autem perſpici in animalibus inquit id in
ceruicibus veterinorum patet. nam ex iugorum attri
tu, generatur callus & pili fiunt rari, quoniam pori
occluduntur, vt quidam quaſi terreſtres meatus con-
ſpiciantur. Cæterùm quinto de Generatione anima-
lium ait Ariſtoteles, vt igitur cutes per affectum albę
differunt ab his quæ tales natura ſunt: ſic pili inter ſe
differunt, qui morbo, aut ætate quiq́ue natura albue
rint. ob cauſam nimirum aliam atque aliam. hi enim
à calore naturali, illi ab alieno albi efficiuntur. albe-
dinem tamen omnibus præbet aër vaporoſius inclu-
ſus. Igitur calor ſiue naturalis, in iis qui fiunt natura:
ſiue aduentitius, in iis quæ fiunt ab exterioribus, cau
ſa eſt efficiens alboris. at materialis eſt aër vaporoſus
& ſpiritus incluſus iis ſcilicet in quibus includi ſolet,
& Epheſius reddit rationem, quia natura ſua albus
& calidus eſt. aër enim pellucens albedinem gignit,
quomodo ſpumam quoque effici certum eſt. Ex prę-
dictis item ſoluas problema quoddam, cur animalia
quæ vnicolora non ſunt, ventre plenius albent? Cau-
ſa efficiens eſt, calor, qui eo in loco abundat. & aliud
cur alba dulcia ſunt & ἡδυηρεῶτερα ac gratiora? ob ean-
dem ſcilicet cauſam. nam concoctione dulcia fiunt.
concoctio autem fit à calore. Sed obiicias, ſi alba ſunt
dulcia ob concoctionẽ, quare cinis excoctus eſt ama-
rus, & non dulcis? Dicunt quidam, quòd quæ à calo-
re naturali concoquuntur, dulcia ſunt: at cinis à calo
re externo decoquitur. Quòd autem quæ ab extra-
neo calido concoquuntur amareſcunt, argumento
eſt mel. quod dulce quidem eſt, attamen ex decoctio-
ne amarorem concipit: exhalante videlicet humore
qui dulcedinem faciebat. Verùm hæc ratio non
178172SIM. PORTII COMMENTAR. conuenit cum Ariſtotelis placitis, cùm à calore cir-
cunfuſo fructus in maturitate dulces euadant. Qua-
re melius opinor dicetur, quòd in cinere exacta con-
coctio, & totius humidi reſolutio cauſa ſit amaritu-
dinis; quòd ſolùm remaneat ſiccum terreum, & ma-
teria dulcis euaneſcat, vt etiam ſentit Philoſophus
libro de Senſu. Addit poſt hæc codex manuſcriptus,
quoddam quaſi ſcholium iam declaratorum. inquit
enim, & maximè morboſa, quæq́ue morbo laborant
è cauſa aduentitia: & quæ antea quàm pilus erumpe-
ret albus, ab vlcere, aut ab ephippii ligni attritu paſſa
ſunt, id demõſtrare. Et cauſam aſsignat, tam illorum
quæ ſiunt ex attritione, quàm ab affectu morboſo.
locis enim, inquit, nequeuntibus ſimiliter attrahere
alimentum, propter calidi natiui imbecillitatem, hu-
midum celeriter reſiccatum, fit album. non enim po-
teſt calor ille quidem attrahere, eo quòd paucus ſit,
etſi attractum iam potis ſit excoquere & deſiccare, ca
loris ambientis ope. & notandum quoad rem, quòd
veterinis, puta aſinis, mulis, & equis, enaſcuntur aut
à copia ſanguinis vel ab excalfactione, aut alia aliqua
mala ſanguinis qualitate, tubera quædam; quæ tan-
dem humido à calore naturali non commoderato pu
treſcentia, abeunt in vlcera putrida. Quoniam autem
vt quarto Meteororum, docetur, ex humido & calo-
re externo fit putredo: arefacit calidum naturale: &
reſoluto diſsipatoq́ue humido, locus is ob priuatio-
nem calidi, nequit allicere alimentum. (nam attractio
nutrimenti fit à calido.) itaque calore externo reſic-
cante humorem naturalem, pilus gignitur candidus.
Sed Ariſtoteles decimæ ſectionis, Problemate vigeſi-
monono, ſub ſinem inquit, Sed candidi pili oriun-
tur quoniam vt ſecunda hæc cutis imbecillior
179173IN LIB. DE COLORIBVS. prima eſt, ſic pilus caudidus ille imbecillimus exit.
quæ videtur eſſe cauſa propinquior, cùm certum ſit
pilos è cute enaſci. Aliquando ex attritu ligni ſellæ
equinæ eueniunt iumentis vlcera, vulgus ea guidali-
ſco, & alibi guarreſe appellat. in quib. eadem de cau-
ſa, cum conſolidantur oritur pilus albus. Sed quo pa-
cto id prohiberi poſsit, docet Alexander medicus in
ſuis Problematibus problemate 145. lib. 1. quærẽs cau
ſam cur hordeum toſtum, redactumq́. in puluerem,
cicatricibus equorum conſperſum, faciat vt pili non
albi, ſed cæteris vnicolores oriantur. Cauſam autem
inquit eſſe, quoniam vim diſcutiendi purgandiq́. ob
tinens, detergit atque abſumit excrementum pituitę,
atque materiam omnem vitioſam, quam vlcus per
membri infirmitatem collegerat. Sed quare in homi-
ne, vlcere conglutinato, non enaſcitur pilus candi-
cans: cùm tamen ex vitiligine, aut ex cutis affectu, ta-
les erumpant? Dicendum, quòd ſi vlcus in capite eſt,
oriuntur quidem pili poſt cicatricem, qui cæteris ci-
tius caneſcant: ſed non vbi primùm cicatrix obducta
fuerit; idque vel ob cutis craſsitiem, vel quòd ibi non
enaſcantur. Si in altera corporis parte fuerit cicatrix,
nulli oriuntur, quòd ex cicatrice cutis reddatur den
ſior, & meatus claudantur. vel, vt inquit Ariſtoteles
ſectionis decimæ, Problemate trigeſimoprimo, quia
deprauat nutrimentum hominibus. itaque ex toto
propter pili infirmitatem impedimento eſt, equis au
tem, ne pili exeãt, nunquam eſt, ſed deprauat, facitq́.
ne prior integritas ſeruetur. atque idipſum aſſerit vi-
geſimonono Problemate eiuſdem ſectionis, & Pro-
blemate decimotertio nonæ ſectionis. Sed cur cica-
trices ſi eodẽ loco ſæpius vlcus extiterit, cætero cor-
pore nigræ ducuntur, at in oculo albæ conſiſtunt?
180174SIM. PORTII COMMENTAR. Cauſam adfert Ariſtoteles nonæ ſectionis, vndecimo
Problemate, humoris copiam. intellige aquei. multi-
tudo enim humoris aquei in concocti, nigrum effi-
cit colorem. & locus ob caloris inopiam congregat
multum inconcoctum humorem. In oculo verò al-
bæ ſunt, quia cum fiunt in cornea tunica, quæ nigra
eſt, propter vueam contrarium colorem parti contra-
hunt, vt docet idem Problemate ſeptimo eiuſdem ſe
ctionis. nam nigrum albo oppoſitum albicat. Sed qua
re principio videntur albæ cicatrices? huius quidem
cauſam ſubticet, ſecundo Problemate eiuſdem ſectio
nis, attamen dici poteſt id vſu venire, quòd in princi-
pio non confluit humor inconcoctus: ſed quoniam
membrum ab vlcere & cicatrice infirmatur, defluũt
eò humores ſuperuacanei, atque ita apparent nigræ.
Quòd ſi ſciſciteris, quare equorum cicatricibus pili
proueniunt? id fit ob cutis eorum laxitatem, vt docet
Ariſtoteles, & Alexander Medicus libro primo Pro-
blematum.
Κ{αὶ} {τὰ} iὶ {το}ὺς {κρ}ό{τά}φρους, {μά}λι{ςα} {πά}ν{τω}ν {πο}-
λιο{ῦν} τ{αι}. {καὶ} ὅλως iὶ τοὺς ἀ{σθ}{εν}{εῖ}ς {καὶ} {πε} {πο}νη{κό} {τα}ς
{τῶν} {τό}{πω}ν. {πα}ῤὃ {καὶ} {πα}ρὰ {πά}ν{τα} {μά}λι{ςα}, {εἰ}ς א \`ח {χρ}ῶ
μα {με}{τα}βά{λλ}*, ὅ {τα}ν {τὴν} φύ{σι}ν {πα}ρα{λλ}άξῃ {τὴν} οἰ{κεί}{αν}:
{καὶ} {γὰρ} λα{γὼ}ς ἤ{δη} {γέ}{γο}νε λ{ευ}{κὸ}ς. {καὶ} {μέ}λ{ας} {δή}{πο}{τε} {πέ}-
φῃνε {καὶ} ἔλαφος {καὶ} αῤ/κ{το}ς, ὁ{μο}ίως {δὲ} τούτοις, {καὶ} ὄρ-
{τυ}ξ, {καὶ} {πέ}ρ{δι}ξ, {καὶ} {χε}λι{δώ}ν. ὅτ{αν} {γὰρ} ἀ{σθ}{εν}ή{σω}{σι} {τῇ} γ{εν}έ
{σει} π{άν}{τα} {τὰ} τοι{αῦ}{τα}, ꝗ {τὴν} ὀλι{γό}τη{τα} {τῆς} {τρ}οφῆς,
{πρὸ} ὥρ{υς} ἐκ{πε}{ττ}όꝗ̃α, {γί}νε{ται} λ{ευ}{κά}.
Et quæ ſunt circa tempora maximè o-
mnium caneſcunt, & in ſumma circa infir-
ma & laborantia loca. Propterea &
181175IN LIB. DE COLORIBVS. maximè in hunc colorem mutantur, cùm
naturam cõmutauerint propriam. etenim
lepus factus eſt iam albus: & niger vtique
apparuit tum ceruus, tum vrſus. ſimiliter
autem his & coturnix, & perdix, & hirũdo.
cùm enim omnia talia ſint imbecilla gene-
ratione, propter alimenti paucitatem ante
tempus excocta, fiunt alba.
Eandem cauſam tribuit cum prædictis alteri pro-
blemati, quare tempora citius ſentiant canitiem,
quàm aliæ corporis partes. ab horum enim canitiem,
quæ maximè hominibus euenit, Homerus apto epi-
theto eos appellat πολϊοκρο {τά}φ{ου}σ. Ariſtoteles quinto
de Generatione animalium, capite quarto inquit,
Tempora autem primò caneſcunt, quòd occiput va-
cat humore, cùm non contineat cerebrum: ſinciput
verò habet multum humoris. quod autem multum
eſt, difficile id putreſcit. at in temporum pilis nec tam
parum humoris eſt, vt concoqui poſsit: nec tam mul-
tum, vt putreſcere nequeat. cùm enim is locus me-
dius inter vtroſque ſit, extra vtrunque affectum eſſe
poteſt. Sed animaduerte, quòd aliud eſt ſciſcitari, qua
re caneſcat homo; & aliud, quare tempora primùm
caneſcant. Author hic reddit cauſam, quare tempo-
ra primo caneſcunt. propter excoctum ſcilicet humi-
dum. paucum enim cùm ſit humidum circa tempora
vt Ariſtoteles ait, ſi conferas cum humore capitis &
cæterorum membrorum; à calore extraneo excoqui-
tur per corruptionẽ, quæ ſitus dicitur, multum aëris
continens. Sunt igitur duæ cauſæ, cur tempora pri-
mum caneſcunt, vna vniuerſalis, quam hic
182176SIM. PORTII COMMENTAR. ſed Ariſtoieles expreſsit quinto de Generatione ani-
malium, capite quarto, vbi cauſam canitiei aſsignat,
cùm inquit, Quibus igitur hominibus, natura pilo-
rum parum calida eſt, pluſque humoris ſubit, calor
proprius nequit concoquere: atque ita humor putre
ſcit, calore aëris ambientis. fit enim putredo quæque
à calore, ſed non ſuo natiuoq́ue, vt ſuo loco expoſui,
putredo autem & aquæ & terræ & quorumuis eiuſ-
modi corporum fieri poteſt. quamobrem terreni etiã
vaporis putredinem nouimus, quæ ſitus vocatur. ete
nim ſitus caries vaporis terreni eſt. Itaq. in pilis quo-
que alimẽtum tale, cùm non concoquitur putreſcit;
atque ita efficitur ea quæ canities appellatur: quæ al-
ba propterea eſt, quòd & ſitus vnus carioſorum ferè
albus eſt. cuius rei cauſa eſt, quòd multum aëris con-
tinet. hactenus Ariſtoteles. Hinc liquet cauſam vni-
uerſalem efficientem, eſſe calorem extraneum: mate-
rialem, ſitum, & humorem putreſcibilẽ aërem & ſpi-
ritum in ſe includentem in iis nimirum in quibus in-
cludi ſolet, vt ſuprà monuimus, formalem, ipſum al-
bedinem: finalem vero, ægritudinẽ pili. Altera cauſa,
cur tempora prius caneſcant, & propria, eſt quam au
thor hîc ponit, ſcilicet pauca humiditas, quæ celeri-
ter à calore extraneo putrefit, & concoquitur. Eo au
tem loco eſt paucum humidũ, quia eſt oſſeus, & pa-
rum carnis intercipitur, & cutis eſt tenuis. Subiicit
& in ſumma circa infirma & laborantia loca. imbe-
cilla ſcilicet, quoad inopiam caloris naturalis & hu-
midi: & laborantia aliquo morboſo affectu, vt de viti
ligine diximus, & locis affectis iumentorum iuga fe-
rentium. Quinetiam partes dolentes poſſunt dici in-
firmæ, & ob ſpirituum concurſum, & ob calorem na
tiuum imminutum. Præterea vt concludat, in
183177IN LIB. DE COLORIBVS. muni inquit, quòd omnia quæ naturam mutant, aut
propter cauſas internas, puta ſenectutem: aut exter-
nas, vt ea quæ diximus in hunc colorem pilorum mu
tantur. Atque intelligas, eum loqui de mutatione &
lapſu in deterius, vt & Ariſtotelem quinto de Gene-
ratione animalium. Et videtur mihi, quòd hic per mu
tationem intelligat eam quæ fit ab extrinſeco, aut vi
morbi, & affectus potius quàm ordine & lege natu-
ræ. Mutant enim colores auium nonnullæ, vt docet
iam dicto loco Ariſtoteles; & quadrupedum ſylue-
ſtrium aliquæ, per anni tempora; & tamen non fiunt
albæ, niſi fortè aliam ob cauſam, quàm ob anni tem-
pus, vt dicetur paulò poſt. Similiter fit mutatio à ci-
bis. nam quæ vario cibo veſcuntur animalia magis
varia ſunt. atque iccirco crabrones aut veſpæ multi-
colores magis ſunt quàm apes. nam ſi cibi ſunt cauſa
mutationis, iure optimo ciborum varietas facit, vt
motus magis euarient, & alimenti excremẽta, ex qui
bus & pili, & pennæ, & cutes gignuntur. Hinc liquet
non omnem mutationem naturalem album efficere
colorem, ſed quæ mutat naturam, ob imbecillitatem
caloris natiui & humidi penuriam. quod accidit à
cauſis præternaturalibus. Verùm ipſe ſeipſum expli-
cat, & reddit cauſam quare quadrupedes & aues, vi-
ſæ ſunt alterius coloris, etſi rarò, præter proprium,
cùm inquit, præterea & omnium maximè, & quæ
ſequuntur. nam mutare naturam, nihil aliud eſt,
quàm mutare illud quod ſibi eſt proprium, in aliud
quod ſibi eſt alienum, potiſsimum in tota ſpe-
cie. Quod autem id ſit verum patet, quia non
poteſt euenire, niſi ex affectu, vt docet Ariſtoteles
quinto de Generatione animalium, capite ſexto. Sed
hic affectus poteſt bifariam accidere, vel circa
184178SIM. PORTII COMMENTAR. nerationẽ, cùm ſunt in ouo; aut in vtero, in viuiparis
vel cum in lucem fœtus æditi ſunt, nam quoniam in
generatione paucum adeſt humidum, facilè poteſt
mutari. Quare Ariſtoteles ibidem inquit, Accidunt
hæc, cum in generatione peruertuntur. facilè enim
moueri, deprauariq́ue poteſt quod paruum eſt. tale
autem quod gignitur eſt. principium enim in his quę
gignuntur in paruo conſiſtit. Iam enim perdix viſa
eſt alba, & coruus, & paſſer, & vrſa. alibi addit lupum
& hirundinem. Quinetiam per affectus temporarios
vt quando ſæuiunt frigora, redduntur quędam alba,
etſi rarò, vt de paſſere, & hirundine, & coruo aſſe-
ruit Ariſtoteles tertio de Hiſt. capite duodecimo.
quod frequentius crediderim accidere auibus, quæ
pennas hyeme mutant, etſi Epheſius intellexerit de
agreſtibus animalib. nam de cicuribus liquet, in quib.
ex arte, varia & multiformis apparet mutatio. Plutar
chus in Vitis, Sertorium ceruam habuiſſe albam ſcri
bit, à qua commentabatur ſe conſilia capere. De vrſo
etſi id in Italia eſt rarum: Albertus tamen libro deci-
mooctauo de animalibus, ait, in Dacia & Noruegia
Germaniæ prouinciis, ferè omnes vrſos eſſe albos.
Multi referunt, aſſeruntq̀ue ſi deplumetur coruus,
vbi primùm ouum egreſſus fuerit, eum effici album.
Poſtremò, antedictorum adiicit cauſam, cùm inquit,
cùm enim omnia talia ſint imbecilla, ob aliquod ſcili
cet vitium aut affectum, quod eſt alimenti paucita-
tem, quę ex accidenti poteſt accedere. Sed dubium eſt
quid ſibi velit πρὸ ὥρασ. non enim licet dicere intem-
peſtiuè, nec ante tempus: quandoquidem nullo futu-
ro tempore hæc euaderent candida, cùm id ſit contra
eorum naturalem diſpoſitionem & ordinem. Atqui,
vt mea fert opinio, nihil aliud ſignificat, niſi quòd
185179IN LIB. DE COLORIBVS. te tempus ſuæ perfectionis peruertantur. & conue-
niet cum illo quod dixit Ariſtoteles in libro de Gene
ratione. quia in perfectis non facilè fieret hæc muta-
tio, neque ex tam leui cauſa. Cæterùm admonere li-
bet, poſt {καὶ} ὅλωσ, addi in altero manuſcripto, ὡσ ἔφαμεν,
hoc eſt, vt diximus. & paulò pòſt, pro παρὸ {καὶ} παρὰ {τὰ}
μάλϊςα, in manuſcripto legitur, παρὸ {καὶ} παρὰ πάν{τῶν} μά-
λϊςα. item pro ἀπα{λλ}άξῃ, παρα{λλ}άξῃ.
Οὕ{τω}ς {καὶ} {τὰ} {τῶν} π{αί}δων {εὐ}θὺς {καὶ} 024 {κε}φαλὰς ἔ{χει}
λ{ευ}{κα}ς, {καὶ} {τὰ} βλέφαρα, {καὶ} 024 ὀφρῦς. ὥđꝑ {καὶ} {τῶ}ν
ἄ{λλ}ων ἐ{κά}ςῳ {πρὸ}ς \`ח {γῆ}ρας φ{αν}ꝑῶς ἅ{πα}{σι} {δἰ}ἀ{σθ}{έν}*{αν}
{καὶ} ὀλι{γό}{τη}{τα} {συ}μβ{αί}ν* א {τὸ} {πά}θος \`ח + {πο}λιώ{σε}ος:
Ita & puerorum quidam ſtatim & capita
habent alba, & cilia, & ſuper cilia: quemad-
modum aliorum quoque cuique ſub ſene-
ctutem apertè hæc canitiei paſsio contin-
git, propter imbecillitatem, & paucitatem.
Ex eadem cauſa adfert rationem alterius proble-
matis, etſi rarò id contingat, quare pueri quidam ſi-
mul atque in lucem æditi fuerunt, & capita & cilia &
ſupercilia habent alba; quemadmodum reliqui, qui-
bus hic canitiei affectus appetente ſenectute contin-
git, vt dictum eſt. Cauſa autem eſt, paucitas humidi
nutrimentalis, & eiuſdem imbecillitas, & exilitas.
cùm enim tenuis & paucus ſit humor, citò excoqui-
tur is vnde nutritur cutis ex qua prouenit pilus, vt
iam dictum fuit. Refert ergo ad humidum, vt ad cau
ſam immediatam. alia libro quinto de Generatione
animalium ab Ariſtotele dicta fuerunt.
Διὸ {καὶ} {τὰ} {πλ}{εῖ}{ςα} {τῶ}ν ζώων, ἀ{σθ}{εν}έ{ςε}ρα {γί}νε{ται} {τὰ}
λ{ευ}{κὰ} {τῶν} {με}λάνων. {πρὸ} τοῦ {γὰρ} {τὴν} {αὔ}ξη{σι}ν {αὐ}{τῶ}ν
186180SIM. PORTII COMMENTAR. λ*ωθ{ῆν}{αι} ꝗ {τὴν} ὀλι{γό}{τη}{τα} + {τρ}οφῆς, ἐκ{πε}{ττ}όꝗ̃α,
{γί}νετ{αι} λ{ευ}{κὰ}. {κα}θ020i {καὶ} {τῶν} {κα}ρ{πῶ}ν ὅ{σο}ι νενο{ση}{κό}{τε}ς
{τυ}○{χά} νου{σι}. {καὶ} {γὰρ} οὗτοι {πο}λὺ μᾶ{λλ}ον {δἰ} ἀ{θέ}ν{ει}{αν} ἐκ-
{πέ}{ττ}ον{ται}.
Quocirca & plurima animalia alba, infir
miora ſunt nigris. antè enim quàm perfi-
ciatur ipſorum augmentum, propter alimẽ
ti paucitatem excocta, fiunt alba, quemad-
modum & ex fructibus quicunque morbo
correpti fuerunt. etenim hi multò magis
propter imbecillitatem excoquuntur.
Indicat diſcrimen quod eſt inter alba animalia &
nigra, ex eadem iam ſæpedicta cauſa. animalia enim,
in quibus citius anticipat ſenectus, cæteris ſunt imbe
cilliora. alba namque illa ſunt, quibus defectu caloris
naturalis præuenit canities: at nigra, quibus calor na-
tiuus viget, vt contingit in ætate conſiſtentiæ. ob id
alba debiliora ſunt minuſq. durant, quàm nigra. qua-
re coruus albus breuioris eſt vitæ, quàm niger. An
verò in metallicis & fructibus alba ſunt nigris infir-
miora, à paucis quidem quod ſciam, animaduertitur:
dignum tamen eſt contemplatione. Equidem credi-
derim non eſſe eandem in omnib. rationem: cùm lau-
rus & hedera vigeat hyeme, multò albis fructibus ro
buſtiores. Sed an in omnibus par ſit ratio, non eſt præ
ſentis conſiderationis. Comparat poſtea alba anima-
lia ad fructus caducos, quorum ſuprà meminit, qui
vitio aliquo correpti defluunt; quòd prius in illis ex
coquatur humidum, quàm peruenerint ad perfectio
nem. Cauſa verò quare prius areſcant, eſt innati ca-
loris infirmitas, quod ab hoc authore ſæpiſsimè
187181IN LIB. DE COLORIBVS. pellatur humidum & nutrimentum. Addidit multò
magis, quod alii vertunt multò prius: ſed mea ſenten
tia rectius dicitur multò magis: nam multò prius, ſi-
gnificat referendum eſſe ad vltimam peifectionem.
Sed multò magis, indicat, quòd propter debilitatem
calidi & humidi plus nimio excoquuntur, quàm de-
berent. Annotandum eſt, quòd pro διὸ {καὶ} {τὰ} πλ{εῖ}ςα
τῶν ζώων, in altero manuſcripto habetur, διὸ ὡσ {ἐπὶ} {τὸ}
πλ{εῖ}ςον, τῶν ζώων. hoc eſt, quocirca vt plurimùm ex ani
malibus: & quæ ſequuntur.
Ο(/{σα} {δὲ} {γί}νε{ται}λ{ευ}{κὰ}, {πο}λὺ {δι}αφέρον{τα} ἐκ {τῶν} ἄλ-
λων, οἷον ἵπ{πο}ι {καὶ} {κύ}νꝗ̃ , {τὰ} {δὲ} {το}ι{αῦ}{τα} {με}{τα}βά{λλ}{ει}
{πά}ν{τα} ἐκ τοῦ {κα}{τὰ} φύ{σι}ν {χρ}ώμα{το}ς {εἰ}ς \`ח λ{ευ}{κὸ}ν, ꝗ
{τὴν} {εὐ} {τρ}οφί{αν}. \`ח \'✠ ὑ{γρ}ὸν {ἐν}{το}ῖς {το}ιού{το}ις, οὐ {χρ}ονιζό{με}-
νον, ἀ{λλ}' {ἀν}αλισ{κό}ꝗ̃ον ꝗ {τὴν} {αὔ}ξη{σι}ν, {γί}νε{ται} {μέ}λ{αν},
{τὰ} {πλ}{εῖ}{ςα} {γὰρ} ἐ{ςι} {τῶν} ☾ιού{τω}ν ὑ{γρ}ὰ, {καὶ} {εὔ}{κα}ρ{πα}, ꝗ {τὴν}
{εὐ} {τρ}οφί{αν}. {δι}ό i οὐ {δὲ} {με}{τα}βά{λλ}* {τὰ} λ{ευ}{κὰ} {τῶ}ν 018ι{χω}
μά{τω}ν. φ{αν}ꝑὸν {δὲ} {τοῦ}{το} {ἐστὶ} {καὶ} {γὰρ} {τὰ} {μέ}λ{αν}α, {πρό}{τε}-
ρον + {πο}λϊώ{σε}ως {γί}νον{ται} {πυ}ῤῥά: ἤ{δη} + 018οφῆς {ἐν} {αὐ}
τοῖς ἀꝗ λ*πού{ση}ς, {καὶ} μᾶ{λλ}ον ἐκ{πε}{ττ}ὸ'ꝗ̃ης: \`ח {δὲ} {τε}λ{ευ}-
{ταῖ}ον λ{ευ}{κὰ}.
Quæ autem fiunt alba, multum differen
tia ab aliis, vt equi, & canes. huiuſmodi au-
tem omnia, mutantur ex eo, qui ſecundum
naturam eſt, colore in alba, propter alimen
ti bonitatem. humidum enim in eiuſmodi
non vetuſteſcens, ſed abſumptum propter
incrementum, fit nigrum. nam plurima ta-
lia, ſunt humida & infrugifera, propter ali-
menti bonitatem. quapropter neque
188182SIM. PORTII COMMENTAR. pili mutantur. id autem eſt perſpicuum. ſi-
quidem nigra ante canitiem ruffa efficiun-
tur, alimento iam in iis deficiente, & magis
excocto: poſtremò verò, alba.
Principium huius contextus nonnihil aliter legi-
tur, in altero manuſcripto, ita: ὅσα {δὲ} γίνε□ λ{ευ}κὰ {καὶ} {τῶν}
ἄ{λλ}ων δϊαφέρ{ου}σϊν, οἷον ἵπποι {καὶ} κ{ύν}εσ, {τὰ} τοι{αῦ}{τα} πάν{τα}, id eſt,
Quæcunque autem fiunt alba, & ab aliis differunt,
vt equi & canes, eiuſmodi omnia, & quæ ſequuntur.
Cæterum hæc verba & manca & inordinata mihi vi
dentur: explicabimus tamen pro viribus Nectitur igi
tur hæc litera cum priori, quòd hîc declarat, quomo-
do ex humidi alimenti infirmitate & paucitate, ſequi
tur alius effectus, ſcilicet quòd nonnulla animalia
fiunt alba in ſenectute, & differunt ab aliis, quoniam
in his magis apparet canities, quàm in aliis, vt ſunt
equi & canes. Hoc intellige excipiendo hominem,
quoniam dictum eſt tertio de Hiſtoria, capite vnde-
cimo, quòd mutatur color pilorum in ſenectute, can-
didi\/que pili efficiuntur in hominibus. quod vel cæ-
teris animalibus accidit, ſed non ſatis apertè, præter-
quàm in equo. addit author noſter canes. idem docet
quinto de Generatione animalium capite quinto. in-
tentio igitur eſt ſatis conſpicua. Quæcunque autem,
inquit, fiunt alba, & differentia ſunt ab aliis in albedi
ne, quoniam alia non fiunt alba in ſenectute, vel non
ita apertè. nam vt quinto de Generatione animalium
ait, cæteris autem animalib. ne per eam ętatẽ quidem
hoc idem manifeſtè eueniet. Palàm ergo eſt, quòd dif
ferunt ab aliis, quia non manifeſto apparet albedo ita
vt in equo & cane. huiuſmodi inquit animalia, quæ
fiunt alba in ſenectute, mutantur ex colore illo,
189183IN LIB. DE COLORIBVS. ſecundum naturam conuenit, in colorẽ album. Di-
xit hoc quoniam non loquitur de albis, quæ ſecun-
dum naturam fiunt, ſed de iis quæ per ætatem & mu-
tationem talia euadunt. Subdit autem, propter alimẽ
ti bonitatem. quæ non eſt cauſa canitie@, ſed ſi aliquid
veri hæc verba continere poſſunt, hic per {εὐ}ꝑοφί{αν},
intelligit alimenti concoctionem. cùm enim conco-
quitur & abſumitur alimentum à calido, efficiuntur
alba, velut in fine contextus docet, cùm ait alimento
iam in iis deficiente & excocto. Deinde explicat ra-
tionem, inquiens, humidum enim non veteraſcens,
quoniam abſumptum eſt & excoctum à calido, pro-
pter augmentum ætatis ſcilicet, (non autem humidi,
eſſet enim cauſa oppoſita, cum humidi incrementum
generet nigredinem.) fit, inquit, nigrum. Si orationis
filum ſeriem\/q. expendimus, contextus eſt falſus. vult
enim adferre cauſam albedinis, & cauſam dat nigredi
nis. Niſi quis dicat quòd hic declaret, quare alia ani-
malia, in quibus non apparet canities ſint nigra, nem
pe propter augmentum humidi. Sed ſeries verborum
nequaquam mihi videtur huic ſenſui reſpõdere. quo
niam inquit fieri alba, propter alimenti bonitatem.
quod ſi de nigredine intelligas, cauſam nigredinis, al-
bedini tribuit. quod eſt principium abſurdum. potiſ-
ſimùm cum concludat, manifeſtum id eſſe ex ipſis ni-
gris, quæ ante caniſciem ruffeſcunt. Hinc igitur li-
quet cauſam albedinis, eſſe humidi paucitatem & pe
nuriam. His rationib. adductus, donec offerat ſe in-
tegrior codex, putarẽ ſatis prioribus & poſteriori-
bus cõſentire, ſi legamus, fit album. Deinceps inquit
nam plurima talia ſunt humida & infrugifera. quod
ſi ad nigredinem referatur, dicendum eſt, quòd pluri-
ma talium quæ ad manifeſtam canitiẽ ducuntur,
190184SIM. PORTII COMMENTAR. humida, humiditate ſcilicet cruda & inconcocta. Sed
quoniam vterq. textus manuſcriptus habet {εὔ}καρπα,
quod eſt frugifera, patere puto, de iis quæ albicant
eſſe intelligendum. ea planè ratione, quoniam humi-
dum eſt concoctum, & ob id ſemen generant proli-
ficum: quare ſubiungit, propter alimenti bonitatem.
quod certè non cohæret cum infructiferis, ſed cum
fructiferis. Quapropter, inquit, neque albi pili mutan
tur. Hæc verba reſpiciunt animalia quæ non cane-
ſcunt. nam propter abundantiam humidi non abſum
pti, pili non fiunt albi. ſiquidem pili mutantur, eua-
dunt\/que candidi, propter humidi concoctionem.
Atque huic reſpondent quæ ſubnectit, cum inquit,
id autem eſt perſpicuum. Probat enim à ſigno, quòd
nigri antè quàm in canos mutentur, prius quàm per-
ueniunt ad perfectam albedinem, flaueſcere & ruffa-
re videntur. Cauſa autem eſt, humoris penuria, (ve-
lut ex antedictis conſtat.) per concoctionem abſum-
pti. Tandem autem, ait, fiunt alba, cum ſcilicet omne
humidum nutrimentale conſumptum eſt, à calido ex
traneo. quæ eſt cauſa præcipua. nam concoctio, quæ
fit à calido naturali, eſt ad perfectionem: quæ verò fit
ab externo, eſt ad corruptionẽ & ægritudinem. Cæ-
terùm Ariſtoteles decima ſectione Problematum,
Prob. 62. quærens cur vnus omnium animantium
homo caneſcat: cauſam adfert, quòd pars animãtium
maxima, pilum quotannis deciduum gerit, vt equus,
vt bos, quæque vitæ ſunt longioris. nonnulla deci-
duum nõ gerunt, ſed tempus viuunt breue: vt oues,
& quædam alia, quorum pilus, vtpote non ſeneſcens
caneſcere non poteſt. at homo nec deciduum gerit
pilum, & longam degit ætatem. itaque tempore con-
ſeneſcit at q. inueteratur. Galenus ſecundo de
191185IN LIB. DE COLORIBVS. peramentis cenſet debilitatem accidere; ob defectum
alimenti: ſed albedinem fieri, à pituita putreſcente.
id\/que in temporibus prius, propter duos muſculos
carnoſos & magnos. quandoquidem caro cute & oſ-
ſe eſt humidior. Sed alibi an vera iſthæc ſint perſcru-
tabimur.
Κ{αί}τοι {τι}νὲς {ὑπο} λαμβάνου{σι}, {μέ}λ{αν}α {γί}νε℞ π{άν}-
{τα}, ꝗ \`ח {συ}γ{κά}ε℞ {τὴν} {τρ}οφ{ὴν} {αὐ}{τῶ}ν {ὑπὸ} {θε}ρ{μο}ῦ
{κα}θά i {καὶ} \`ח {αἷ}μα {καὶ} {τῶν} ἄ{λλ}ων ἕ{κα}{ςο}ν, {δι}αμ{αρ}{τά}νον-
τꝗ̃ : {ἔν}ια {γὰρ} {καὶ} {τῶν} ζώων {εὐ}θὺς {ἐν} ἀρχῇ {γί}νε{ται} {μέ}λ{αν}α.
οἷον κύνꝗ̃ , {καὶ} {αἶ}γꝗ̃ , {καὶ} βόꝗ̃ ; {καὶ} ὅλως, ὅ& ν {τὰ} δ\'ꝑμα{τα}
{καὶ} {τὰ} {τρ}ι{χώ}μα{τα} {κα}{τἀ}ῤ{χὰ}ς ἔ{χει} 018οφ{ὴν}. {προ}ϊού{ση}ς {δὲ} {ος}
ἡλι{κί}ας ἧ{ττ}ον. {καί}{το}ι{γε}οὐκ ἐ{χρ}ῆν. ἀ{λλ}ὰ {πά}ν{τω}ν {δεῖ}{το}ι{αῦ}
τ'{εἶ}ν{αι} {καὶ} {τὰ} 018ι{χώ}μα{τα}, {καὶ} {τὴν} ἀκ{μὴ}ν, {κα}θ' ὅν {χρ}όνον μά-
λι{ςα} {αὐ}{τῶ}ν {ἂν} ἰ{οχ}ύῃ {καὶ} \`ח {θε}ρ{μὸ}ν. {καὶ} μᾶ{λλ}ον ἅ{πα}ν{τα}
{πο}λϊοῦ℞ {κα}{τἀ}ῤ{χὰ}ς. {πο}λὺ {γὰρ} ἁ{πά}ν{τω}ν ἀ{πὸ} {πρ}ώ-
{τη}ς ἀ{σθ}νέ{ςε}ρόν ☞ {γί}νε{ται} \`ח θꝑ{μὸ}ν, ἢ{κα}θ'ὃν {χρ}όνον {ἄρ} {χε}-
{ται} {τὰ} 018ι{χώ}μα{τα} {αὐ}{τῶ}ν λ{ευ}κ{αί}νε℞:
Cæterum * quidam exiſtimant, nigra o-
mnia fieri, propterea quòd alimentum ipſo
rum comburatur à calido, quemadmodũ
& ſanguinem, & aliorum vnumquodq́ue,
errantes. nonnulla enim animalium ſta-
tim ab initio fiunt nigra, ſicut canes, & ca-
præ, & boues: atque omnino, quoruncun-
que pili & cutes initiò alimentum habent:
procedẽte verò ætate, minus. atqui nõ dece
bat, ſed oportebat, omniũ tales eſſe & pilos,
& vigorem, quo tempore calidum
192186SIM. PORTII COMMENTAR. ipſorum maximè pollet: & vniuerſa magis
circa initia caneſcere. multo enim infir-
mius omnium calidũ eſt à principio, quàm
quo tempore pili ipſorum albeſcere inci-
piunt.
Tres hoc libro colorum reddidit cauſas, vnam ex
elementis, alteram ex lumine & vmbris, & tertiam ex
concoctione. & nigri ſimiliter vnam tribuit cauſam
elementis inter ſe mutuo alteratis; ſecundam, nulli
vel pauco lumini; tertiam, antiquato & inueterato
humido multo; quartam pręterea, velut proximo tex
tu vidimus, ſi de nigro eum loqui putauerimus, abun
danti humido: in præſentia refutat eos qui nigrum ex
humidi aduſtione fieri cenſebant. & inuehi videtur
in Medicos. nam Galenus libro ſecundo de Tempera
mentis, inueſtigans cauſam nigredinis pilorum in-
quit tales gigni, cum deuſto vi caloris vapore, excre-
mentum in exactam fuliginem mutatur, quomodo
ſanguinem, cætera\/que aduſtione fieri nigriora Medi
ci arbitrantur. oſtendit autem eos aberrare, duplici ra
tione; quarum prima eſt, quòd multa reperiuntur ani
malia, quæ à principio ortus ſunt nigra, ſicuti canes,
capræ, & boues: & tamen illa non habent alimentum
aduſtum. At procedente ętate, atque adeò in ipſo æta
tis vigore, quo ſicciora ſunt, & calor magis viget, mi-
nus ſunt nigra. quod horum opinionen fieri non opor
tebat. debebant enim eſſe nigriora, calido magis adu
rente. Ergo non ſemper ex aduſtione humidi fit ni-
grum. & poteſt formari ratio hoc pacto. vbi eſt maior
aduſtio, eſt maior nigredo: in ætatis conſiſtentia eſt
maior aduſtio: ergo maior nigredo. Sed experientia
aliud docet, ergo maior propoſitio eſt falſa. Altera
193187IN LIB. DE COLORIBVS. tio videtur ſumpta eſſe ex oppoſito. Si maior aduſtio
eſt cauſa nigredinis: vbi modicus eſt calor, erit cauſa
canitiei; at in principio ortus minor eſt calor, quàm
in exitu vitæ: ergo in prima ætate potius eueniret ca-
nities, quàm in fine vitę: & tamen vniuerſa magis cir
ca finem caneſcunt, quàm circa initia. Hîc in altero
exemplari notatur, alibi legi non πολιοῦ{σθα}ι, ſed πονοῦ-
{σθα}ι, quod eſt labore confici. id etſi verum ſit, quod o-
mnes initiò ætatis minus ad ferẽdos labores ſunt ido
nei, tamen videtur eſſe præter rem. Vocat autem hic
vigorem, ętatis conſiſtentiam, vel iuuentutem, quan
do viget calor. & fortè melius legeretur κα{τὰ} {τὴν} ἀκ-
μ{ὴν}, quàm {καὶ} {τὴν} ἀκμ{ὴν}, potiſsimum cum in manuſcri
pto legatur, ἀ{λλ}ὰ πάντων ἔδ{ει} τοι{αῦ}τ' {ἐ=ι}ν{αι} {καὶ} {τὰ} ℈ιχ ώμα
{τα} {τὴν} ἀκμ{ὴν}, vbi eclipſi Attica videtur deeſſe κα{τὰ}. Por
rò de ſanguine nequaquam verùm dicunt, quòd ni-
ger ſit propter aduſtionem. quoniam ſanguis ſenum
eſt atrior, vt docet Ariſtoteles tertio de Hiſtoria, ca-
pite decimonono. præterea, quibus venæ ſunt arctio-
res, ſanguis paucus eſt & ater. ſimiliter, ſanguis mulie
rum craſsior eſt, & atrior: & tamen nullus horum ta-
lis eſt propter aduſtionem, ſi Ariſtoteli credimus.
Hîc porrò deficit alter codex, quòd cætera carie ſint
abſumpta.
Φ{αν}ꝑὸν {δε} א {ἐστὶ} {καὶ} {ἐπὶ} {τῶν} λ{ευ}{κῶ}ν {ἔν}ια {μὲν} ✠, {εὐ}θὺς
ἴ{οχ}* \`ח {χρ}ῶ{μα} λ{ευ}{κό}{τα}τον, ὅ α {καὶ} τού{τω}ν {πλ}{εί}ς{ην} ἔ {χει}
{κα}{τα}ρ{χὰ}ς {τὴν} {τρ}οφ{ὴν}, {καὶ} {μὴ} {πρὸ} ὥρας {ἐν} {αὐ} {τῇ} {κα}{τα}ξη-
ρ{αί}νε{ται} \`חὑ{γρ}ὸν. {προ}ϊού{ση}ς {δε} + ἡλι{κί}ας, ξ{αν}θὰ: {τρ}ο-
φῆς {αὐ}{το}ῖς ἐλά{ττ}ονος ὕ{ςε}ρον ἐ{πι}ῤῥεού{ση}ς. {τὰ} {δε} {ἐν} {αῤ}χῇ
{μὲν} {γί}νε{ται} ξ{αν}θὰ. {κα}{τὰ} {δε} {τὴν} ἀκ{μὴ}ν λ{ευ}{κό}{τα}{τα}. {κα}θά
i {καὶ} {τῶν} ὀρνίθων. {με}{τα}βά{λλ}ουσϊ {τὸ} {χρ}ῶμα {πά}λιν, +
{τρ}οφῆς {ἐν} {αὐ}{το}ῖς {ὑπο}λ*{πο}ύ{ση}ς: {δῆ}λον {δὲ}. π {άν}{τα}
194188SIM. PORTII COMMENTAR. {αὐ}{τὰ} {γί}νε{ται} ξ{αν}θὰ, {καὶ} iὶ {τὸ}ν {τρ}ά{χη}λον. {και}ὅλως,
ὅα đ{αν}ίζ* {τρ}οφῆς, + {ἐν} {αὐ}τοῖς {ὑπο}λ*{πο}ύ{ση}ς. {δῆ}λον
{δὲ}. ὥđꝑ {γὰρ} {καὶ} \`ח {πυ}ῤῥὸν {εἰ}ς \`ח λ{ευ}{κὸ}ν {με}{τα}βά{λλ}*, {καὶ}
\`ח {μέ}λ{αν} {πά}λϊν {εἰ}ς {τὸ} {πυ}ῤῤὸν, οὕ{τω} {καὶ} {τὸ} λ{ευ}{κὸ}ν {εἰ}ς {τὸ}
ξ{αν}θὸν.
* Manifeſtum autem hoc eſt & in albis.
nam quædam ſtatim colorem habent albiſ
ſimum, quæcunque horum plurimum ha-
bent ab initio alimentum, neque ante tem-
pus humidum in eo exareſcit. progredien-
te autem ætate, flaua; alimento pauciore iis
poſtea affluente. Nonnulla in principio
fiunt flaua, verùm in vigore, albiſsima: ſicut
& auium colores rurſus mutantur, alimen-
to in iis deficiẽte. Declarat id. omnia enim
hæc fiunt flaua, & circa collum; & omnino,
quæcunque indigent alimento, quod in eis
deficit. Patet autem. nam quemadmodum
& ruffum in album mutatur, & nigrum rur
ſus in ruffum: ita & album in flauum.
Declarat idem, nigrum ſcilicet, non fieri ex calido
adurente, in animalibus albis, quæ ab ipſo ortus ini-
tio, humoris copia ſunt albiſsima. itaque albedo non
prouenit ab exiccatione humidi nutrimẽtalis, ſed ex
humido aêreo vel aqueo. Procedente verò ętate, cùm
calor magis viget, non fiunt nigra, ſed flaua: non qui-
dem ex aduſtione, ſed ex imminutione humidi.
Quod ipſum deinde explicat in animantibus quæ
195189IN LIB. DE COLORIBVS. ca primordia ſunt ſlaua, quæ tamen vigente calido ne
quaquàm euadunt nigra, ſed candidiſsima. quod con
trà deberet euenire, data poſitione. Confirmat id po-
ſtea in auibus, quæ initiò ſunt huius coloris, & pro-
greſſu ætatis, mutantur, quòd deficiat ipſis alimentũ,
& non quòd aduratur. quod in cycno liquidò patet.
naſcitur enim cycnus pennis pullis, & nigricantibus,
& procedente ætate fit albiſsimus: quod contrà acci-
deret, ſi per aduſtionem fieret nigrum: eſſet enim ni-
gerrimus. Declarat id inquit. quod in totis animali-
bus demonſtrauit, id in parte, puta in collo, vbi humi
dum eſt paucum oſtẽdit: nam ibi color potius flauus
gignitur, quàm in aliis partibus: vt & in iis quæ indi-
gent alimento. nam cum defluit humidum, reddun-
tur flauæ, vt in mento & pube apparet. Deniq. colli-
git ordinẽ, qui eſt inter nigrum, quando mutatur. &
primus eſt ruffitas, quæ fit penuria humidi. Similiter
quando mutatur album, quod ob defectum humidi
non autem multam ſiccitatem, efficitur flauum. &
quoniam flauum eſt primus gradus, ad quem delabi-
tur album, vt ſuprà diximus: ob id Ariſtoteles dubi-
tat an connumerandum ipſum cum albo, in libro de
Senſu. Attamẽ alter cod ex noſter aliter legit, @σπερ {γὰρ}
{καὶ} {τὸ} πυῤῥὸν, {οὕ}τωσ {καὶ} {τὸ} λ{ευ}κὸν {εἰ}σ {τὸ} ξ{αν}θὸν, id eſt, nam quẽ
admodum & ruffum ita & album in flauum. Sed ea
videntur eſſe mutila.
Συμβ{αί}ν* {δὲ} א {καὶ} {ἐπὶ} {τῶν} φυ{τῶ}ν. {ἔν}ια {γὰρ} ἐκ{τῆ}ς
ὑ{ςέ}ρας {πέ}ψεως, {ἀν} α {τρ}έ{χει} {πά}λιν {ἐπὶ} {τὴν} {προ}í{αν} μά
λι{ςα} {δὲ} א {καὶ} {ἐπὶ} + ῥοιᾶς φ{αν}ερὸν {ἐστὶ}. \`ח {μὲν} {γὰρ} 019
{αῤ}{χῆ}ς οἱ {κό}κ{κο}ι {γί}νον{ται} φοινι{κο}ῖ: {καὶ} {τὰ} φύ{λλ}α, {δἰ} ὀλι{γό}{τη}-
{τα} {τῆ}ς {τρ}οφῆς ἐκπε{ττ}ὸ'ꝗ̃ης: ὕ{ςε}ρον {δὲ} {πά}λιν {με}{τα}βάλ-
λου{σι}ν {εἰ}ς \`ח {πο}ῶδꝗ̃ {χρ}ῶμα, {πο}{λλ}ῆς {τρ}οφῆς
196190SIM. PORTII COMMENTAR. {ση}ς, {καὶ} + {πέ}{ψε}ως οὐ χὁ{μο}ίως {δυ}νὰ'ꝗ̃ης {κρ}α {τεῖ}ν. \`ח {τε}-
λ{ευ}{ταῖ}ον {δὲ}, {πε}{ττ}ὸ'ꝗ̃ης ἤ{δη} + {τρ}οφῆς, {πά}λιν {γί}νε{ται}
{τὸ} {χρ}ῶμα φοινι{κο}{ῦν}.
Contingit autem hoc & in plantis, non-
nullæ enim ex poſteriore concoctione, re-
currunt denuo ad priorem. maximè autem
id in malo punica eſt perſpicuum. nam ab
initio acini ſiunt punicei, & folia, propter
paucitatem alimenti excocti: poſtea autem
rurſum mutantur in herbaceum colorem,
multo alimento affluente, & concoctione
non potente ſimiliter obtinere. tandem au-
tem concocto iam alimento, rurſus fit co-
lor puniceus.
Præter hæc demonſtrat ex colorum reciprocatio-
ne in plantis, aduſtionem non ſemper eſſe cauſam ni-
gredinis. nam ſi id eſſet, color non remearet, cùm cali
dum ſemper magis adurat. idq̀ue maximè patere in
plantis ait. aliquę enim vbi mutarunt multos colores
redeunt ad primum, in quem ſcilicet primùm fuerãt
mutatę. ſicuti eſt videre in malo punica. nam in ortus
principio gignitur alba, verum prima mutatione abit
in puniceum colorem. atq. id ſibi voluit author, cùm
inquit, nam ab initio acini fiunt punicei, id eſt pri-
mùm mutantur in puniceum colorem. idq̀. fieri ait,
ex pauco alimento concocto. deinde iterum fiunt her
bacei, affluente alimento, & calore nequeunte con-
coquere. (quod tamen non memini me obſeruare.)
poſtremò aucto calore alieno decoquuntur, & rur-
ſus fiunt punicei.
197191IN LIB. DE COLORIBVS.
Καθόλου {δὲ} {εἰ} {πεῖ}ν, {καὶ} iὶ {τῶν} ἄ{λλ}ων 018ι{χω}{μά}{τω}ν, {καὶ}
{πτ}ꝑωμά{τω}ν, ἅ {πα}ν{τα} λαμβάν* 024 {με}{τα}βολὰς, οἷς
{μὲν}, {κα}θ020i {εἴ}ρη{ται}, + 018οφῆς {ἐν} {αὐ}τοῖς {ὑπο}λ*{πο}ύ
{ση}ς: οἷς {δὲ} {το}ὐν{αν}{τί}ον, {πλ}εοναζού{ση}ς. {δι}ό i ἄ{λλ}α {κα}-
τ' ἄ{λλ}ους {χρ}όνους + ἡλι{κί}ας, {καὶ} λ{ευ}{κό}{τα}{τα}, {καὶ} {με}λ{άν}-
{τα} {τα} {γί}νε{ται} {τῶν} 018ι{χω}{μά}{τω}ν. ἐ{πεὶ} {καὶ} {τῶν} {κο}ρά{κω}ν {τὰ} {πτ}ε
ρώ{μα}{τα} \`ח {τε}λ{ευ}{τα}ῖον {εἰ}ς \`ח ξ{αν}θὸν {χρ}ῶμα {με}{τα}βά{λλ}*
+ 018οφῆς {ἐν} {αὐ}{το}ῖς {ὑπο}λ{ει}{πο}ύ{ση}ς:
Vt autem in vniuerſum dicam, & de aliis
pilis & pennis, omnia capiunt mutationes;
alia, vt dictum eſt, deficiente in eis alimen-
to: alia contrà, abundante. quocirca alii aliis
ætatis temporibus, & albiſsimi, & nigerrimi
fiunt pili, quando quidem coruorum quoq.
pennæ poſtremò in flauum mutantur colo
rem, deficiente in eis alimento.
Epilogus eſt cauſarum varietatis colorum in pilis
& pennis, quam ad duas reducit, ad penuriam ſcili-
cet, & ad abundantiam alimenti. Dixerat ſuprà ratio
nes colorum in fructibus, pilis, & pennis à concoctio
ne ſumi, puta propter decoctionem nutrimenti colo
res variare: in præſentia oſtendit, colorum varietatis
in omnibus reliquis animalibus, vt cauſam materia-
lem eſſe paucum, vel multum humidum. paucum vi-
delicet vel citius vel minus citò areſcens: & multum,
vel excoctum; vel ſecus, non quidem excoctum ſed
vetuſteſcens. Atque hinc omnia colorum diſcrimina
in his conſpiciuntur. eſtq̀ue hæc cauſa naturalis. At
cauſa differentiæ colorum, qui ſumuntur ex radiis
Solis vel ignis, partim videtur eſſe naturalis,
198192SIM. PORTII COMMENTAR. optica. Patet itaque quædam animalia mutare colo-
rem, nempe natiuum, ex humidi defectu; & quædam
ex abundantia. Quin & fructus & animalia vtraque
de cauſa poſſunt migrare in alium colorem à genitali;
velut & ipſe demonſtrauit in malo punica. Quocirca
inquit, alii aliis ætatis temporibus, & albiſsimi & ni
gerrimi fiunt pili, vnde colligas, temporum anni &
ætatum mutationes, adferre colorum tam extremo-
rum, quàm mediorum mutationes. quod Ariſtote-
les quoq. aſſerit quinto de Generatione animalium
atq. iccirco coruus, qui minus videtur obnoxius mu-
tationi, aliquando, non in vniuerſum, ſed vt docet
Ariſtoteles tertio de Hiſtoria, quando vrgent frigo-
ra, flaueſcit; deficiente nimirum alimento, ex quo pen
næ gignuntnr.
Τῶν {δὲ} 018ι{χω}μά{τω}ν οὐδ{ὲν} οὔ{τε} φοινι{κο}{ῦν}, οὔ{τε} ἁλουρ-
{γὲ}ς, οὔ{τε} {πρ}ά{σι}νον, οὔ{τε} ἄ{λλ}{ην} οὐδεμί{αν} ἔχον {το}ι{αύ}τ{ην}
{γί}νε{ται} {χρ}ό{αν}. ꝗ \`ח {πά}ν{τα} {τὰ} {το}ι{αῦ}{τα} {χρ}ώ{μα}{τα} {γί}νε-
℞, {μι}γνὺ'ꝗ̃ων {αὐ}{το}ῖς {τῶ}ν {τοῦ} ἡλίου {αὐ} {γῶ}ν. ἔ{τι} {δὲ} {τῶ}ν
{τρ}ι{χω}μά{τω}ν {τῶν} ὑ{γρ}ῶν, {ἐν} {τῷ} + {σα}ρ{κὸ}ς {συ}μβ{αί}ν*ν 024
{με}{τα}βολὰς, {καὶ} {μη}δεμί{αν} {αὐ}{τῶ}ν λαμβάν*ν μίξιν. {δῆ}λον
{δὲ} {ἐστὶ}: {καὶ} {γὰρ} {τῶν} {πτ}ꝑωμά{τω}ν, {τὰ} {μὲν} 019ἀρ{χῆ}ς οὐ {δὲ}ν
{γί}νε{ται} {τῷ} {χρ}ώμα{τι} {το}ιοῦτον: ἀ{λλ}ὰ {καὶ} {τὰ} {πο}ι{κί}λα {τῶ}ν
ὀρνέων, π{άν}θ'ὡς {εἰ}{πεῖ}ν, {μέ}λ{αν}α. οἷον ὅ, {τε} {τα}ὼς, {καὶ} ἡ iι
ςꝑὰ, {καὶ} ἡ{χε}λι{δώ}ν. ὕςꝑον {δὲ}λαμβάν* {πά}ας 024 {το}ι-
{αύ}{τα}ς ἤ{δη} {πο}ι{κι}λί{ας}, ἤ{δη} + {πέ}{ψε}ως {αὐ}{τῶ}ν ἔξω {τοῦ}
{σώ}μα{το}ς {γι}{γν}ὸ'ꝗ̃ης, {ἔν} {τε} {το}ῖς {πτ}ερώ{μα}{σι}, {καὶ} {το}ῖς {κα}υ-
λοῖς. ὥ{ςε} {συ}μβ{αί}ν* {κα}θ020i {καὶ} {ἐπὶ} {τῶν}φυ{τῶ}ν, {καὶ} {το}ύ{τω}ν
ἔξω {τοῦ} {σώ}{μα}{το}ς {γί}{γν}ε℞ {τὴν} {τῶν} {χρ}ωμά{τω}ν {πέ}ψιν. {δι}ὸ
{καὶ} {τὰ} λοι{πὰ} {τῶν} ζώων, {τά}{τε} {ἔν}υ{δρ}α, {καὶ} {τὰ} ἑρ{πε}{τὰ}, {καὶ} {κο}○{χύ}
λια, {πα}ν{το}{δα} {πὰ}ς ἴ℔* {χρ}ωμά{τω}ν {μο}ρφὰς: {πο}{λλ}ῆς {δὲ} {καὶ}
{το}ύ{το}ις + {πέ}{ψε}ως {γι}νὸ'ꝗ̃ης. {τὴν} \`ꝗ̃ {οὖν} \`ὧ {τὰ}
199193IN LIB. DE COLORIBVS. μα{τα} {σθε}ω{ρί}{αν}, μάλις' {ἄν} {τι}ς ἐκ {τῶ}ν {εἰ}ρὴ'ꝗ̃ων {δύ}ν{αι}{το}
{συν}ϊ{δεῖ}ν.
Τέλος {τῶν} \`ὧ {χρ}ω{μά}{τω}ν.
Verùm pilorum nullus, neq. puniceum
neque halurgum, neque porraceum, neque
alium vllum eiuſmodi fit habens colorem;
propterea quòd omnes ii colores gignãtur,
Solis radiis cum iis permixtis. Præterea,
ex pilis humidis, dum accidit mutatio car-
nis nullam ipſi ſumunt mixtionem. Per-
ſpicuum autem id eſt, etenim ex pennis ab
initio nulla generatur talis, qualis eſt pilus.
Sed et ex auibus variæ, omnes vt ita dicam,
nigræ ſunt, velut pauo, columba, & hirun-
do. poſterius autem ſumũt omnes eiuſmo-
di varietates, concoctione ipſarum iam ex-
tra corpus facta tum in pennis, tum in cau-
libus. quare accidit, ſicut & in plantis, etiam
horum concoctionem extra corpus fieri.
Quamobrẽ & reliqua animalia, tam aqua-
tilia, quàm reptilia & conchylia, omnige-
nas habent colorum formas, multa etiam
his facta concoctione. Speculationem igi-
tur circa colores, quiſpiam potiſsimùm ex
dictis poſsit perſpicere.
200194SIM. PORTII COMMENTAR.
Poſtremò, nequid ſcrupuli relinquatur in colori-
bus pennarum & pilorum; addit differentiam quę eſt
inter pẽnas & pilos, quoad colorem, & aptitudinem
colores recipiendi; & inquit, nullum pilum nec homi
nis, nec aliorum animalium vllius gigni qui habeat
puniceum, aut purpureum, aut porraceum aut alicu-
ius alius talis, qui ſcilicet ſit ex horum genere, qui vi-
ridi aut nigro tẽperantur, recenſuit enim hic author
noſter plura genera purpurei, et punicei, & herbacei.
Quòd ſi milii dixeris, enumeraſſe pilum ruffum id eſt
πυῤῥὸν: id verum quidem eſt, ſed negat pilum poſſe
eſſe illa mixtione puniceum, qua recipit aliquo mo-
do viridem, aut nigrum infuſcantem, aut virenti ſen
ſim albo illuminantem: & concedit miſtionem ex al-
bo ruffeſcentem, velut ſuprà diximus. Et reddit ra-
tionem, quare pilus nullum eiuſmodi poſsit induere
colorem, quia omnes inquit fiunt radiis Solis permix
tis. Verùm in hac ratione duplex eſt difficultas, pri-
mùm qui fiat, ſi vnà cum his ſequitur radius Solis,
quòd tales colores nequeant eſſe in pilis & capillis?
Deinde, dictum eſt antea, omnes colores medios ex
tribus conſtare, lumine, medio, et colore à quo radius
repercutitur, ſed flauus & ruffus color reperitur in
pilis, ergo in pilis fit iſta refractio, cùm flauus & ruf-
fus ſint colores medii. Primæ reſpondendum, quòd
cùm pilus ſit tenuiſsimus, nec alter alteri cohęreat, nõ
poſſe adeò refrangi, vt reddat hos colores, cùm opus
ſit colorati amplitudine & magnitudine. atque id ſa-
tis patet in cæſarie æquali & denſa. At in pennis non
ita fit. nam cum ita ſibi inuicem cohæreant, vt vna vi-
deri poſsit, poſſunt refrangendo retorquendoq. ra-
dios, eiuſmodi colores referre. Atque id ſibi voluit
author, cum pilis non poſſe tantum miſceri
201195IN LIB. DE COLORIBVS. vt queat antedictos colores repræſentare: præbere ta-
men poſſe auri colorem, quod de cæſarie Antonini
Commodi ſcribunt hiſtorici, non it inficias. His acce
dit, quòd fiſsilis ſit pilus, parumq́. habeat corporis. At
tamẽ ego adſcriberem cauſam naturæ cutis, vnde pi-
lus exoritur, & qualitati pili, præterquàm in homine.
nam cutis non poteſt affici his coloribus, quare ne pi
lus quidem. Quamobrem verò cutis nequeat affici;
cauſa videtur eſſe, lentor mucoſus, & excrementum
vnde nutritur. vt teſtatur Ariſtoteles tertio de Hiſto
ria, capite vndecimo. excrementa porrò quę nutriant
cutem, ſunt aut ſanguis, aut pituita: quorũ neutrius
excrementa aut viridia ſunt, aut herbacea. nam herba
cea, porracea, viridia, & purpurea generantur à bile,
quæ, Philoſophorum ſententia non poteſt alere. ſi-
milaria enim ſolo ſanguine nutriuntur aut pituita.
Quod ſi mihi obiicias, hac ratione ne pilum quidem
flauum poſſe gigni, cùm ortũ ducat à bili flaua. Equi
dem reſpõdeam, hunc quoque eſſe pituitæ colorem,
cum non multum differat ab albo, idq́ue ex Medico-
rum potius opinione. quãdoquidem ex Peripatetico
rum ſententia, flauus ex ſanguine incocto, & pauco
ortum habet, vt conſtat ex prædictis. Non nutritur
autem pilus, ſed ſolùm generatur; & cum ſit excre-
mentum, ex excrementis ſuam ducit originem. Secun
dæ autem dubitationi ſatis facerem, quod etſi miſce-
antur radii ſolis cum flauo, non poſſe tamen aliumco
lorem reddere, præter flauum & aureum. non autem
luteum, quoniam opus eſſet plurimum lumine. Por-
rò pilus humidus, eſt qui craſſus dicitur ab Ariſto-
tele, quinto de Generatione animalium, qui ex craſ-
ſa oritur cute: & vocatur ita ad differentiam cri-
ſpi, qui ex ſiccitate tabis naſcitur. eſt enim
202196SIM. PORTII COMMENTAR. vna cauſa, quare pilus fiat criſpus. Vel criſpus pilus
fortè, ad cuius differentiam dictus eſt humidus, quia
includit in ſe multum luminis, poteſt quodammodo
immutari. Hic itaque pilus humidus, mutata carne,
non retinet priorem colorem accedente poſteriore,
ſed prorſus mutatur unà cum carne: ita vt ſuccedens
non permiſceatur cum priori, ſicut diximus in fructi-
bus, et reliquis: ſed ſi commutatur, id habet aut ratio-
ne nutrimenti imminuti, aut multitudinis, velut hic
author nos docuit. Huc accedit, quod pilus ſolam ha-
beat generationem, & non nutritionem vt iam dixi-
mus. Et quoniam gignitur ex excrementis mutatæ
carnis, mutatur & ipſe ſimul cum carne. Adhæc, nul-
la inquit penna generatur, quemadmodũ pilus. quo-
niam pilus gignitur ſine caule. Præterea pilus pręſe-
ctus augeri à radice poteſt & creſcere: at pennæ nec
ab radice, neq. ſuperne ab inciſura poſſunt reparari,
vt inquit Ariſt. tertio de Hiſtoria. cap. 12. Durior
quoq. penna eſt quàm pilus, & pluribus opus habet,
quàm pilus. Dehinc declarat quomodo ſe habẽt pen-
nę in generatione circa colorem, inquiens, pennas in
auibus variis, omnes propemodum in ſuo ortu, intra
vaginam & caulem apparere nigras. Et quoniã quæ-
dam intra caulem videntur variare colorem, iccirco
cautè adiecit vt ita dicam. Probat autẽ id exemplo pa
uonis, qui varius maximè eſt, et columbę, & hirundi
nis. eſt enim hirundo quoque varii coloris. atque ita
de ſingulis aliis intelligendum. Poſterius autem in-
quit, id eſt poſtquàm exierunt caulẽ, à calore natura-
li, & cooperante extraneo ſumũt diuerſas concoctio
nes, à quibus varii efficiuntur colores, ſicuti dictum
fuit. id quod ſimiliter accidit in plantis & in fructi-
bus, qui poſtquam exierint è ſuis cauliculis; vel
203197IN LIB. DE COLORIBVS. lauta terræ ſuperficiem exceſſerint; vel, quando è
ſuis ſeminibus eruperint, varios induunt colores.
Tum in caulibus inquit, nam intra caulem vel albent
vel nigricant. Sed vide, legendum ne ſit καυλοῖσ, eſt
enim καυλὸσ, pennarum caulis: aut κ{ου}λεοῖσ quod eſt va-
ginis, nam καλέ{ου}σ, & κάλ{ου}σ, vt in altero noſtro codi-
celegitur corruptum eſt. Denique concludit anima-
lia omnia, aquatilia, reptilia, & conchylia, & reliqua,
non capeſſere difformitatem, colorumq̀ue varietatẽ
ab ortu, ſed ab ambiente, & continente aëre, Vbi in
ipſis facta fuerit varia concoctio, ripalia quippe & pi-
ſces maximè varia ſunt, etſi circa ortus initia paucam
aut nullam oſtentẽt variationem. Sic reptilia. attamen
in nonnullis ſerpentibus vel intra ouum apparet va-
rietas: idq̀. ob diuerſitatem partium humidi nu
trimentalis. Atque hæc inquit, & tot dici
poſſunt in hac ſpeculatione de co-
loribus, quoad veritatem,
& cauſas natu-
rales.
204AD LECTOREM.
NON eo, ſtudioſe Lector, existimes aliquid in nostro authore de-
ſiderari poſse: quod urinarum, & oculorum colores prætermiſe-
rit: quin potius id dedita opera, iusta de cauſa factum eſſe tibi per-
ſuadeas uelim. Nam quod colores, communi quadam ac uniuerſali
formula tractare instituerit. multa, ut par eſt, particularia, utpote
ad artes peculiares ſpectantia præterijt. Deinde, excrementa, ſuam
coloris cauſam, penes Philoſophos, habent uniuerſalem: ipſam nimi-
rum concoctionem, uelut aliquando, cum libros Aristotelis, de Par-
tibus animalium explicaremus, publice prolixius demonſtr auimus,
licet Medicis aliter placeat, qui colorum in excrementis uarietatem
humoribus & ſuccis corporum adſcribunt. Quare nobis non est
magni facienda illa Actuarij diuiſio, qui ad nouem fere principes
ſpecies, omnes urinarum colores redegit, tum quod Medicorum more
particularius urinarum diſcrimina tradere uoluerit, tum quod eos
potius a materia, quam a differẽtijs proprijs ſumpſerit. Philoſophis
autem cum conſiderent colorem, ut eſt actus, & terminus, & mo-
tiuus perſpicui, inquirendæ ſunt cauſæ, ob quas uariatio apparen-
tiæ coloris conting at. Atque equidem uarios urinarum colores,
ad concoctionem referendum eſſe cenſuerim. Quod uero pertinet ad
oculorum colores, quos polliciti ſumus huic operi annectere, etſi
ob articularem morbum, quo tenemur, promiſſa nunc præ-
ſtare nequeamus tamen ſi fata uolent, ſtudioſis olim
abunde hac quoque in parte ſatisfaciemus.
Interim Vale, et quæ inter excu-
dendum obrepſere errata,
ſic corrige.
205ERRATA11
Pag. # Verſ. #
7 # 33 # Hinc intelliges
8 # 30 # perlucidum
16 # 4 # eſt materiæ
18 # 8 # verè ſit
20 # 10 # dicendam
# 27 # mutuantur
24 # 13 # vtpote illinc
29 # 30 # flauos
37 # 27 # febri leuiori
38 # 19 # lumen
39 # 29 # priuantur
40 # 20 # non ſit color
# 32 # priuationem, & \\ cauſam, quam
42 # 32 # videre eſt
51 # 27 # fuſcus et cœrul.
63 # 11 # etiam pro poſitu
65 # 16 # dum maturãtur
# 22 # ὑποδεδ*γ\'ꝗ̃ον
68 # 14 # iudicat,
72 # 5 # ſubſtantia
74 # 24 # συμβ{αίν}* γίνεσθ{αι}
77 # 25 # minorem & \\ τὸἄκρατον
79 # 30 # hac ratione
80 # 4 # Soli opponitur
# 22 # hinc multæ
83 # 20 # Reddidit
84 # 7 # læuitatemq́ue
85 # 4 # Colores
22
89 # 2 # enim patitur
# 24 # ſecundum incli \\ nationes
104 # 22 # concinnari
# 26 # GIGNVNT
110 # 15 # inquit autem,
111 # 14 # ἐν πᾶ{σι} δὴ
114 # 3 # & natiui
117 # 1 # δϊηθοὺ'ꝗ̃ην,
118 # 14 # {τῶν} ἀνθῶν
122 # 31 # {καὶ} σκιο*δ{εῖ}σ,
125 # 31 # minutæ
130 # 8 # eiuſmodi
133 # 10 # iugulatæ rem
134 # 32 # χρωζὸ'ꝗ̃ων χρωμα \\ τιζὸ'ꝗ̃ων \\ & 135 \\ 1 & 2. ſimiliter
135 # 12 # ἔκπεψιν
141 # 1 # ὀσμῶν {καὶ} χυμῶν
151 # 20 # pennis & cute
154 # 5 # pennis, & cute
# 8 # humorẽ nati
# 32 # non agat
159 # 16 # vniuerſalem
161 # 5 # τῶν μελάνων
169 # 14 # ὑποζυγίων
171 # 23 # ὑδυκρεώτερα
185 # 11 # ob horum
183 # 26 # canitiem
206
Ne quid in hac uel prima nostra editione deſiderare poſsis humaniß.
Lector, placuit hic & ſequentia loca ſubijcere, quæ auctor ipſe libello iam
excuſo existimauit uel recognoſcenda uel immut anda.
11
7 # 3 # atque ex ignis act. 14. & \\ hoc tam aeri quam aquæ \\ competit. nam ut ſunt me- \\ diauidedi, διαφανῆ dicun- \\ tur: licet eadem, ut media \\ audiendi, διηχῆ; & ut \\ odorandi, δίοσμα appellen \\ tur, idque ob inſit am
& c.
20 # 15 # qui ſunt magis perſpicui, \\ cuiuſmodi ſunt albi & \\ candicantes:
25 # 1 # Aristotelis hunc inter le- \\ gitimos enumer.
27 # 32 # Gale. eam a phlegmate
29 # 4 # FLAVI
# 26 # flauum ſub albo poſſe
# 30 # flauos:
@@ # 5 # aut tenebra, definitionem \\ tenebræ, eiuſq. cauſam ſub \\ dit. Aut aliter et planius, \\ cum de nigro colore egerit, \\ qui uere niger eſt, modo de \\ apparenti, quæ eſt tenebra, \\ pertract at, cum inquit:
# # quo fit, ut color ſua qualita \\ te prius & c.
# # colore, & propter hoc ſolũ
# # quoniam ignis nullo
# # accipit pro nigro
# # ſe fer at colorem
# # fit enim hoc aureum
# # ſcens, itidem permiſc.
# # lumen eius non est
# # quam qui a Luna
22
93 # 8 # ἀνακραθὲν, ſed
104 # 20 # ἐρρυθέντων habet, quæ
# 27 # in quo hæc magis integr@
106 # 1 # rubri duas aſsignat cauſas
# 6 # alteram, quam
# 11 # flores ting endoruns
# 12 # ut aliqui
119 # 7 # humido nutriment ali
123 # 5 # λαμβάν*
128 # 17 # gignatur uinoſus
139 # 22 # rea & mali
142 # 26 # partibus inest
# 27 # paucus in alia
149 # 27 # non deficeret, &
151 # 3 # & CVTIS
152 # 21 # eo priuarentur
153 # 9 # puta per frigora acriora et
158 # 23 # dixit ἐξανθήση λ{ευ}κὸν id \\ est effloruerit album, licet \\ in altero codice apertius le- \\ gatur λ{εύ}κη, id eſt uitiligo
# 31 # unicolora.
159 # 26 # λ{ευ}κόπυῤῥον, & nos dix.
166 # 13 # Ariſtotel. quinto de Gen.
172 # 25 # docetur, quæ ex hu
# 26 # arefacit humidum nat.
# 30 # Candidus, uel ad cãdorem \\ accedens. Sed
174 # 16 # quare in equorum
180 # 24 # uigeant hyeme,
181 # 16 # {καὶ} ἄκαρπα, διὰ {τὴν}
186 # 22 # ipſum ſit cum alb@
FINIS.
207
[Empty page]
208
[Empty page]
209
[Empty page]
210
[Empty page]
211
[Empty page]
212
[Empty page]