Lucretius. De rerum natura: Libri Sex (Vol. I, Text). 1566.

Lucretius, De rerum natura: Libri Sex, 1566

Bibliographic information

Author:	Lucretius
Title:	De rerum natura: Libri Sex
Date:	1566

Permanent URL

Document ID:	MPIWG:Y9AM3AT1
Permanent URL:	http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/MPIWG:Y9AM3AT1

Copyright information

Copyright:	Max Planck Institute for the History of Science (unless stated otherwise)
License:	CC-BY-SA (unless stated otherwise)

1 [page not

1 [page not transcribed]

1 [page not

T. LUCRETI CARI

DE RERUM NATURA

LIBER PRIMUS

Aeneadum genetrix, hominum, diuumque voluptas;
Alma Venus, caeli subter labentia signa,
Quae mare navigerum, quae terras frugiferenti
Concelebras, per te quoniam genus omne animantum
Concipitur visitque exortum lumina solis;
Te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli,
Adventumque tuum; tibi suavis daedala tellus
Summittit flores; tibi rident aequora ponti,
Placatumque nitet diffuso lumine caelum.
Nam simul ac species patefactast verna diei;
Et reserata viget genitabilis aura favoni;
Aeriae primum volucres te, diva, tuumque
Significant initum perculsae corda tua vi;
Inde ferae pecudes persultant pabula laeta;
Et rapidos tranant amnis: ita capta lepore,
Te sequitur cupidè quo quamque inducere pergis,
Denique per maria, ac montis, fluviosque rapacis
Frondiferasque domos avium, camposque virentis
Omnibus incutiens blandum per pectora amorem,
Efficis ut cupide generatim saecla propagent
Quae quoniam rerum naturam sola gubernas;
Nec sine te quicquam dias in luminis oras
Exoritur neque fit laetum neque amabile quidquam:
Te sociam studeo scribendis versibus esse,

1 Quos ego de rerum natura pangere conor
Memmiadae nostro; quem tu, dea, tempore in omni
Omnibus ornatum voluisti excellere rebus.
Quo magis aeternum da dictis, diva, leporem:
Effice, ut interea fera moenera militiai
Per maria, ac terras omnis sopita quiescant.
Nam tu sola potes tranquilla pace iuvare
Mortalis: quoniam belli fera moenera Mavors
Armipotens regit. in gremium qui saepe tuum se
Reficit aeterno devictus vulnere amoris:
Atque ita suspiciens tereti cervice reposta
Pascit amore avidos inhians in te, dea, visus;
Eque tuo pendet resupini spiritus ore.
Hunc tu, diva, tuo recubantem corpore sancto
Circumfusa super, suavis ex ore loquellas
Funde, petens placidam Romanis incluta pacem.
Nam neque nos agere hoc patriai tempore iniquo
Possumus aequo animo; nec Memmi clara propago
Talibus in rebus, communi desse saluti.

Quod superest, vacuas auris mihi Memmius, & te
Semotum a curis adhibe veram ad rationem,
Ne mea dona tibi studio disposta fideli,
Intellecta prius quam sint, contempta relinquas.
Nam tibi de summa caeli ratione, deumque
Dissere incipiam, & rerum primordia pandam;
Unde omnis natura creet res auctet, alatque,
Quoue eadem rursum natura perempta resolvat:
Quae nos materiem, & genitalia corpora rebus
Reddunda in ratione vocare, & semina rerum
Adpellare suemus; & haec eadem usurpare
Corpora prima, quod ex illis sunt omnia primis.
Omnis enim per se diuum natura necesse est

1 Immortali aevo summa cum pace fruatur,
Semota à nostris rebus, seiunctaque longè
Nam privata dolore omni, privata periclis,
Ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri,
Nec bene promeritis capitur, nec tangitur ira.
Humana ante oculos foede cum vita iaceret
In terris oppressa gravi sub religione
Quae caput a caeli regionibus ostendebat,
Horribili super aspectu mortalibus instans:
Primum Graius homo mortalis tollere contra
Est oculos ausus primusque obsistere contra:
Quem neque fama deum, nec fulmina nec minitanti
Murmure compressit caelum; sed eo magis acrem
Virtutem inritat animi, effringere ut arta
Naturae primus portarum claustra cupiret.
Ergo viuida vis animi pervicit, & extra
Processit longe flammantia moenia mundi:
Atque omne immensum peragravit mente animoque,
Unde refert nobis victor quid possit oriri,
Quid nequeat; finita potestas denique cuique
Quanam sit ratione; ut que altè terminus haereat.
Quare religio pedibus subiecta vicissim
Opteritur; nos exaequat victoria caelo.

Illud in his rebus vereor, ne forte rearis
Inpia te rationis inire elementa, viamque
Endogredi sceleris; quod contra saepius olim
Religio peperit scelerosa, atque impia facta:
Aulide quo pacto Triviai virginis aram
Iphianassai turparunt sanguine foede
Ductores Danaum delecti, prima virorum:
Cui simul infula virgineos circumdata comptus
Ex utraque pari malarum parte profusa est,

1 Et maestum simul ante aras adstare parentem
Sensit, & hunc propter ferrum celare ministros;
Aspectuque suo lacrumas effundere civis;
Muta metu terram genibus summissa petebat.
Nec miserae prodesse in tali tempore quibat,
Quod patrio princeps donarat nomine regem:
Nam sublata virum manibus, tremibundaque ad aras
Deducta est, non ut sollemni more sacrorum
Perfecto, posset claro comitari Hymenaeo;
Sed casta inceste nubendi tempore in ipso
Hostia concideret mactatu maesta parentis;
Exitus ut classi felix faustusque daretur.
Tantum religio potuit suadere malorum.

Tutemet a nobis iam quovis tempore vatum
Terriloquis victus dictis desciscere quaeres.
Quippe etenim quam multa tibi me fingere possum
Somnia, quae vitae rationes vertere possint;
Fortunasque tuas omnis turbare timore?
Et merito, nam si certam finem esse viderent
Aerumnarum homines; aliqua ratione valerent
Religionibus, atque minis obsistere vatum:
Nunc ratio nulla est restandi, nulla facultas,
Aeternas quoniam poenas in morte timendum.
Ignoratur enim, quae sit natura animai:
Nata sit; an contra, nascentibus insinuetur:
Et simul intereat nobiscum morte dirempta;
An tenebras Orci visat, vastasque lacunas:
An pecudes alias divinitus insinuet se;
Ennius ut noster cecinit, qui primus amoeno
Detulit ex Helicone perenni fronde coronam,
Per gentis Italas omninum quae clara clueret:
Etsi praeterea tamen esse Acherusia templa

1 Ennius aeternis exponit versibus edens;
Quo neque permanent animae, neque corpora nostra;
Sed quaedam simulacra modis pallentia miris.
Unde sibi exortam semper florentis Homeri
Commemorat speciem, lacrumas & fundere salsas
Coepisse, & rerum naturam expandere dictis.
Quapropter bene eum superis de rebus habenda
Nobis est ratio; solis, lunaeque meatus
Qua fiant ratione; & qua vi quaeque gerantur
In terris: tum cumprimis ratione sagaci
Unde anima, atque animi constet natura videndum:
Et quae res nobis vigilantibus obvia, mentes
Terrificent, morbo adfectis, somnoque sepultis:
Cernere uti videamur eos, audireque coram,
Morte obita quorum tellus amplectitur ossa.
Nec me animi fallit Graiorum obscura reperta
Difficile inlustrare Latinis versibus esse:
Multa novis verbis praesertim cum sit agendum,
Propter egestatem linguae, & rerum novitatem.
Sed tua me virtus tamen & sperata voluptas
Suavis amicitiae, quemvis efferre laborem
Suadet, & inducit noctes vigilare serenas,
Quaerentem dictis quibus; & quo carmine demum
Clara tuae possim praepandere lumina menti;
Res quibus occultas penitus, convisere possis.

Hunc igitur terrorem animi, tenebrasque necesse est
Non rady solis, neque lucida tela diei
Discutiant, sed naturae species, ratioque;
Principium hinc cuius nobis exordia sumet,
Nullam rem e nihilo gigni divinitus umquam.
Quippe ita formido mortalis continet omnis,
Quod multa in terris fieri, caeloque tuentur;

1 Quorum operum causas nulla ratione videre
Possunt; ac fieri divino numine rentur.
Quas ob res, ubi viderimus, nihil posse creari
De nihilo; tum, quod sequimur, iam rectius inde
Perspiciemus; & unde queat res quaeque creari;
Et quo quaeque modo fiant opera sine diuum.
Nam si de nihilo fierent; ex omnibus rebus
Omne gentis nasci posset: nihil semine egeret.
E mare primum homines; e terra posset oriri
Squamigerum genus, & volucres erumpere caelo
Armenta, atque aliae pecudes: genus omne ferarum
Incerto partu culta, ac deserta tenerent.
Nec fructus ydem arboribus constare solerent,
Sed mutarentur: ferre omnes omnia possent.
Quippe ubi non essent genitalia corpora cuique,
Qui posset mater rebus consistere certa?
At nunc seminibus quia certis quaeque creantur:
Inde enascitur atque oras in luminis exit,
Materies ubi inest cuiusque & corpora prima.
Atque hac re nequeunt ex omnibus omnia gigni,
Quod certis in rebus inest secreta facultas.
Praeterea cur vere rosam, frumenta calore,
Vites autumno fundi suadente videmus;
Si non, certa suo quia tempore semina rerum
Cum confluxerunt, patefit quodcumque creatur,
Dum tempestates adsunt; & vivida tellus
Tuto res teneras effert in luminis oras?
Quod si de nihilo fierent; subito exorerentur
Incerto spatio, atque alienis partibus anni:
Quippe ubi nulla forent primordia, quae genitali
Concilio possent arceri tempore iniquo.
Nec porro augendis rebus, spatio foret usus

1 Seminis ad coitum, e nihilo si crescere possent.
Nam fierent iuvenes subito ex infantibus parvis:
E terraque exorta repente arbusta salirent.
Quorum nihil fieri manifestum est: omnia quando
Paulatim crescunt, ut par est, semine certo:
Crescendoque genus servant. ut noscere possis
Quaeque sua, de materia grandescere alique.
Huc accedit, uti sine certis imbribus anni
Laetificos nequeat fetus submittere tellus:
Nec porro secreta cibo natura animantum
Propagare genus possit, vitamque tueri.
Ut potius multis communia corpora rebus
Multa putes esse, ut verbis elementa videmus,
Quam sine principijs ullam rem exsistere posse.
Denique cur homines tantos natura parare
Non potuit, pedibus qui pontum per vada possent
Transire, & magnos manibus divellere montes,
Multaque vivendo vitalia vincere saecla:
Si non, materies quia rebus reddita certa est
Gignundis, e qua constat quid possit oriri?
Nihil igitur fieri de nihilo posse fatendum est:
Semine quando opus est rebus quo quaeque creatae
Aeris in teneras possint proferrier auras.
Postremo, quoniam incultis praestare videmus
Culta loca, & manibus meliores reddire fetus;
Esse videlicet in terris primordia rerum:
Quae nos fecundas vertentes vomere glebas
Terraique solum subigentes cimus ad ortus.
quod si nulla forent, nostro sine quaeque labore
Sponte sua multo fieri meliora videres.

Huc accedit, uti quaeque in sua corpora rursum
Dissoluat natura, neque ad nihilum interimat res

1 Nam si quid mortale e cunctis partibus esset;
Ex oculis res quaeque repente erepta periret;
Nulla vi foret usus ei, quae partibus eius
Discidium parere; & nexus exsolvere posset.
Quod nunc, aeterno quia constant semine quaeque;
Donec vis obyt, quae res diverberet ictu
Aut intus penetret per inania, dissoluatque;
Nullius exitium patitur natura videri.
Praeterea, quaecumque vetustate amovet aetas,
Si penitus peremit, consumens materiem omnem;
Unde animale genus generatim in lumina vitae
Redducit Venus? aut redductum daedala tellus
Unde alit, atque auget generatim pabula praebens?
Unde mare, ingenuei fontes, externaque longe
Flumina suppeditant ? unde aether sidera pascit?
Omnia enim debet, mortali corpore quae sunt,
Infinita aetas consumpse anteacta diesque.
Quod si in eo spatio, atque anteacta aetate fuere,
E quibus haec rerum consistit summa refecta;
Immortali sunt natura praedita certe.
Haud igitur possunt ad nihilum quaeque reverti.
Denique res omnis eadem vis, causaque volgo
Conficeret, nisi materies aeterna teneret,
Inter se nexus, minus aut magis endopedita;
Tactus enim, leti satis esset causa profecto:
Quippe ubi nulla forent aeterno corpore; eorum
Contextum vis deberet dissolvere quaeque.
At nunc, inter se quia nexus principiorum
Dissimiles constant; aeternaque materies est,
Incolumi remanent res corpore; dum satis acris
Vis obeat pro textura cuiusque reperta.
Haud igitur redit ad nihilum res ulla, sed omnes

1 Discidio redeunt in corpora materiai.
Postremo pereunt imbres, ubi eos pater aether
In gremium matris terrai praecipitavit:
At nitidae surgunt fruges ramique, virescunt
Arboribus; crescunt ipsae, fetuque gravantur.
Hinc alitur porro nostrum genus, atque ferarum:
Hinc laetas urbes pueris florere videmus;
Frundiferasque novis avibus canere undique silvas.
Hinc fessae pecudes pingues per pabula laeta
Corpora deponunt; & candens lacteus humor
Vberibus manat distentis. hinc nova proles
Artibus infirmis teneras lasciva per herbas
Ludit, lacte mero mentes perculsa novellas.
Haud igitur penitus pereunt quaecumque videntur;
Quando aliud ex alio reficit natura; nec ullam
Rem gigni patitur, nisi morte adiuta aliena.
Nunc agesis, quoniam docui non posse creari
De nihilo, neque item genitas ad nihilum revocari:
Nequa forte tamen coeptes diffidere dictis;
Quod nequeunt oculis rerum primordia cerni;
Accipe praeterea, quae corpora tute necesse est
Confiteare esse in rebus, nec posse videri.
Principio venti vis verberat incita portus,
Ingentisque ruit navis; & nubila differt:
Interdum rapido percurrens turbine campos
Arboribus magnis sternit, montisque supremos
Silvifragis vexat flabris: ita perfurit acri
Cum fremitu, saevitque minaci murmure ventus.
Sunt igitur venti nimirum corpora caeca;
Quae mare, quae terras, quae denique nubila caeli
Verrunt, ac subito vexantia turbine raptant.
Nec ratione fluunt alia, stragemque propagant;

1 Et cum mollis aquae fertur natura repente
Flumine abundanti, quod largis imbribus auget
Montibus ex altis magnus decursus aquai
Fragmina coniciens silvarum, arbustaque tota:
Nec validi possunt pontes venientis aquai
Vim subitam tolerare. ita magno turbidus imbri
Molibus incurrit validis cum viribus amnis:
Dat sonitu magno stragem, volvitque sub undis
Grandia saxa, ruit qua quidquid fluctibus obstat.
Sic igitur debent venti quoque flamina ferri;
Quae, veluti validum flumen, cum procubuere;
Quamlibet in partem trudunt res ante, ruuntque
Impetibus crebris: interdum vertice torto
Corripiunt, rapidique rotanti turbine portant.
Quare etiam atque etiam sunt venti corpora caeca:
Quandoquidem factis, ac moribus, aemula magnis
Amnibus inveniuntur, aperto corpore qui sunt.
Tum porro varios rerum sentimus odores;
Nec tamen ad nares, venientis cernimus umquam:
Nec calidos aestus tuimur; nec frigora quimus
Usurpare oculis; nec voces cernere suemus;
Quae tamen omnia corporea constare necesse est
Natura; quoniam sesus impellere possunt.
Tangere enim & tangi, nisi corpus, nulla potest res.
Denique fluctifrago suspensae in litore vestes
Uvescunt: eaedem dispansae in sole serescunt.
At neque quo pacto persederit humor aquai,
Visum est; nec rursum quo pacto fugerit aestu.
in parvas igitur partis dispergitur humor;
Quas oculi nulla possunt ratione videre.
Quin etiam multis solis redeuntibus annis
Anulus in digito subtertenuatur habendo;

1 StilicidI casus lapidem cavat: uncus aratri
Ferreus occulte decrescit vomer in aruis;
Strataque iam volgi pedibus detrita viarum
Saxea conspicimus: tum portas propter ahena
Signa manus dextras ostendunt adtenuari
Saepe salutantum tactu, praeterque meantum.
Haec igitur minui, cum sint detrita, videmus.
Sed quae corpora decedant in tempore quoque,
Invida praeclusit speciem natura videndi.
Postremo, quaecumque dies, naturaque rebus
Paulatim tribuit, moderatim crescere cogens;
Nulla potest oculorum acies contenta tueri.
Nec porro quaecumque aevo macieque senescunt,
Nec, mare quae inpendent vesco sale saxa peresa,
Quid quoque amittant in tempore, cernere possis.
Corporibus caecis igitur natura gerit res.

Nec tamen undique corporea stipata tenentur
Omnia natura; namque est in rebus inane:
Quod tibi cognosse in multis erit utile rebus
Nec sinet errantem dubitare, & quaerere semper
De summa rerum, & nostris diffidere dictis.
Quapropter locus est intactus, inane, vacansque.
Quod si non esset, nulla ratione moveri
Res possent. namque officium quod corporis exstat,
Officere, atque obstare, id in omni tempore adesset
Omnibus. haud igitur quidquam procedere posset,
Principium quoniam cedendi nulla daret res.
At nunc per maria, ac terras, sublimaque caeli
Multa modis multis varia ratione moveri
Cernimus ante oculos; quae, si non esset inane,
Non tam sollicito motu privata carerent,
Quam genita omnino nulla ratione fuissent:

1 Vndique materies quoniam stipata quiesset.
Praeterea quamvis solidae res esse putentur;
Hinc tamen esse licet raro cum corpore cernas:
In saxis ac speluncis permanat aquarum
Liquidus humor, & uberibus flent omnia guttis:
Dissupat in corpus sese cibus omne animantum:
Crescunt arbusta, & fetus in tempore fundunt,
Quod cibus in tota usque ab radicibus imis
Per truncos, ac per ramos diffunditur omnis:
Inter saepta meant voces, & clausa domorum
Transuolitant: rigidum permanat frigus ad ossa:
Quod, nisi inania sint, qua possent corpora quaeque
Transire, haud ulla fieri ratione videres.
Denique cur alias alijs praestare videmus
Pondere res rebus, nihilo maiore figura ?
Nam si tantundem est in lanae glomere, quantum
Corporum in plumbo est, tantundem pendere par est:
Corporum officium est quoniam premere omnia deorsum,
Contra autem natura manet sine pondere, inanis.
Ergo quod magnum est aeque, leviusque videtur,
Nimirum plus esse sibi declarat inanis.
At contra gravius plus, in se corporis esse
Dedicat, & multo vacui minus intus habere.
Est igitur nimirum, id quod ratione sagaci
Quaerimus, admistum rebus, quod inane vocamus.

Illud in his rebus ne te deducere vero
Possit, quod quidam fingunt, praecurrere cogor.
Cedere squamigeris latices nitentibus aiunt;
Et liquidas aperire vias: quia post loca pisces
Linquant, quo possint cedentes confluere undae:
Sic alias quoque res inter se posse moveri
Et mutare locum, quamvis sint omnia plena.

1Scilicet id falsa totum ratione receptum est:
nam quo squamigeri poterunt procedere tandem,
Ni spatium dederint latices ? concedere porro
Quo poterunt undae, cum pisces ire nequibunt?
Aut igitur motu privandum est corpora quaeque:
Aut esse admistum dicundum est rebus inane;
Unde initum primum capiat res quaeque movendi.
Postremo duo de concursu corpora lata
Si cita dissiliant, nempe aer omne necesse est
Inter corpora quod fiat, possidat inane:
Is porro, quamvis circum celerantibus auris
Confluat; haud poterit tamen uno tempore totum
Complere spatium: nam primum quemque necesse est
Occupet ille locum, deinde omnia possideantur.
Quod si forte aliquis, cum corpora dissiluere,
Tum putat id fieri, quia se condenseat aer,
Errat. nam vacuum tum fit, quod non fuit ante;
Et repletur item, vacuum quod constitit ante.
Nec tali ratione potest denserier aer;
Nec si iam posset, sine inani posset, opinor,
Se ipse in se trahere, & partis conducere in unum.

Quapropter, quamvis causando multa moreris,
Esse in rebus inane tamen fateare necesse est.
Multaque praeterea tibi possum commemorando
Argumenta, fidem dictis conradere, nostris:
Verum animo satis haec vestigia parva sagaci,
Sunt, per quae possis cognoscere cetera tute.
Namque canes ut montivagae persaepe ferai
Naribus inveniunt intectas fronde quietes
Cum semel institerunt vestigia certa viai:
Sic alid ex alio per te tute ipse videre
Talibus in rebus poteris, caecasque latebras

1 Insinuare omnis, & verum protrahere inde.
Quod nisi pigraris, paulumve recesseris ab re;
Hoc tibi de plano possum promittere Memmi,
Vsque adeo largos haustus e fontibus magnis
Lingua meo suavis diti de pectore fundet;
Vt verear, ne tarda prius per membra senectus
Serpat, & in nobis vitai claustra resolvat,
Quam tibi de quavis una re versibus omnis
Argumentorum sit copia missa per auris.

Sed nunc ut repetam coeptum pertexere dictis,
Omnis ut est igitur per se natura, duabus
Consistit rebus; nam corpora sunt, & inane,
Haec in quo sita sunt, & qua diversa moventur.
Corpus enim per se communis dedicat esse
Sensus: quo nisi prima fides fundata valebit,
Haud erit, occultis de rebus quo referentes
Confirmare animi quicquam ratione queamus.
Tum porro locus, ac spatium, quod inane vocamus,
Si nullum foret; haud usquam sita corpora possent
Esse, neque omnino quaquam diversa meare;
Id quod iam supera tibi paulo ostendimus ante.
Praeterea nihil est, quod possis dicere ab omni
Corpore seiunctum, secretumque esse ab inani,
Quod quasi tertia sit numero natura reperta.
Nam quodcumque erit, esse aliquid debebit id ipsum
Augmine vel grandi, vel parvo denique, dum sit:
Cui si tactus erit quamvis levis, exiguusque;
Corporum augebit numerum summamque sequetur:
Sin intactile erit, nulla de parte quod ullam
Rem prohibere queat per se transire meantem;
Scilicet hoc id erit, vacuum quod inane vocamus.
Praeterea per se quodcumque erit, aut faciet quid,

1 Aut alijs fungi debebit agentibus ipsum;
Aut erit, ut possint in eo res esse, gerique.
At facere & fungi sine corpore nulla potest res:
Nec praebere locum porro, nisi inane, vacansque.
Ergo praeter inane, & corpora, tertia per se
Nulla potest rerum in numero natura relinqui,
Nec quae sub sensus cadat ullo tempore nostros;
Nec, ratione animi quam quisquam possit apisci.

Nam quaecumque cluent, aut his coniuncta duabus
Rebus ea invenies; aut horum eventa videbis.
Coniunctum est id, quod numquam sine perniciali
Discidio potis est seiungi, seque gregari:
Pondus uti saxis, calor ignibus, liquor aquai,
Tactus corporibus cunctis, intactus inani.
Servitium contra, libertas; divitiaeque,
Paupertas; bellum, concordia; cetera, quorum
Adventu manet incolumis natura, abituque;
Haec soliti sumus, ut par est, eventa vocare.
Tempus item per se non est; sed rebus ab ipsis
Consequitur sensus, transactum quid sit in aevo;
Tum quae res instet; quid porro deinde sequatur:
Nec per se quemquam tempus sentire fatendum est,
Semotum ab rerum motu, placidaque quiete.
denique Tyndaridem raptam, belloque subactas
Troiugenas gentis cum dicunt esse, videndum est,
Ne forte haec per se cogant nos esse fateri,
Quando & saecla hominum, quorum haec eventa fuere,
Inrevocabilis abstulerit iam praeterita aetas.
Namque aliud rebus, aliud regionibus ipsis
Eventum dici poterit, quodcumque erit actum.
Denique materies si rerum nulla fuisset;
Nec locus, ac spatium, res in quo quaeque geruntur;

1 Numquam Tyndaridis formae conflatus amore
Ignis, Alexandri Phrygio sub pectore gliscens,
Clara accendisset saevi certamina belli,
Nec clam durateus Troiianis Pergama partu
Inflammasset equos nocturno Graiiugenarum;
Perspicere ut possis res gestas funditus omnis
Non ita uti corpus, per se constare neque esse,
Nec ratione cluere eadem qua constet inane,
Sed magis ut merito possis eventa vocare
Corporis atque loci, res in quo quaeque gerantur.

Corpora sunt porro partim primordia rerum,
Partim concilio quae constant principiorum.
sed quae sunt rerum primordia, nulla potest vis
Stinguere; nam solido vincunt ea corpore demum.
etsi difficile esse videtur credere quicquam
In rebus solido reperiri corpore posse.
transit enim fulmen caeli per saepta domorum,
Clamor ut ac voces; ferrum candescit in igni
Dissiliuntque fero ferventia saxa vapore;
Tum labefactatus rigor auri solvitur aestu;
Tum glacies aeris flamma devicta liquescit
Permanat calor argentum penetraleque frigus,
Quando utrumque manu retinentes pocula rite
Sensimus infuso lympharum rore superne.
usque adeo in rebus solidi nihil esse videtur.
sed quia vera tamen ratio naturaque rerum
Cogit, ades, paucis dum versibus expediamus
Esse ea quae solido atque aeterno corpore constent,
Semina quae rerum primordiaque esse docemus,
Unde omnis rerum nunc constet summa creata.

Principio quoniam duplex natura duarum
Dissimilis rerum longe constare repertast,

1 Corporum, atque loci, res in quo quaeque geruntur:
Esse utramque sibi per se, puramque necesse est.
Nam quacumque vacat spatium, quod inane vocamus,
Corpus ea non est ; qua porro cumque tenet se
Corpus, ea vacuum nequaquam constat inane.
Sunt igitur solida, ac sine inani corpora prima.
Praeterea quoniam genitis in rebus inane est,
Materiam circum solidam constare necesse est:
Nec res ulla potest vera ratione probari
Corpore inane suo celare, atque intus habere,
Si non, quod cohibet, solidum constare relinquas.
Id porro nihil esse potest, nisi materiai
Concilium, quod inane queat rerum cohibere.
Materies igitur, solido quae corpore constat,
Esse aeterna potest, cum cetera dissoluantur.
Tum porro si nihil esset, quod inane vocaret;
Omne foret solidum : nisi contra corpora certa
Essent, quae loca complerent, quaecumque tenerent;
Omne quod est spatium, vacuum constaret inane.
Alternis igitur nimirum corpus inani
Distinctum est; quoniam nec plenum naviter extat ;
Nec porro vacuum. sunt ergo corpora certa,
Quae spatium pleno possint distinguere inane.
Haec neque dissolui plagis extrinsecus icta
Possunt, nec porro penitus penetrata retexi;
Nec ratione queunt alia temptata labare:
Id quod iam supra tibi paulo ostendimus ante.
Nam neque conlidi sine inani posse videtur
Quidquam, nec frangi, nec findi in bina secando
Nec capere humorem, neque item manabile frigus
Nec penetralem ignem, quibus omnia conficiuntur:
Et quo quaeque magis cohibet res intus inane,

1 Tam magis his rebus penitus temptata labascit.
Ergo si solida, ac sine inani corpora prima
Sunt, ita uti docui; sint haec aeterna necesse est.
Praeterea, nisi materies aeterna fuisset,
Antehac ad nilum penitus res quaeque redissent:
De nihiloque quoque nata forent, quaecumque videmus.
At quoniam supra docui nihil posse creari
De nihilo; neque quod genitum est, ad nihil revocari :
Esse inmortali primordia corpore debent,
Dissolui quo quaeque supremo tempore possint,
Materies ut subpeditet rebus reparandis.
Sunt igitur solida primordia simplicitate ;
Nec ratione queunt alia servata per aevum
Ex infinito iam tempore res reparare.

Denique si nullam finem natura parasset
Frangendis rebus; iam corpora materiai
Usque redacta forent, aevo frangente priore,
Ut nihil ex illis a certo tempore posset
Conceptum, summum aetatis pervadere finem.
Nam quidvis citius dissolvi posse videmus,
Quam rursus refici: quapropter, longa diei
Infinita aetas anteacti temporis omnis
Quod fregisset adhuc disturbans, dissoluensque,
Numquam reliquo reparari tempore posset.
At nunc nimirum frangendi reddita finis
Certa manet, quoniam refici rem quamque videmus,
Et finita simul generatim tempora rebus
Stare, quibus possint aevi contingere florem.
Hoc accedit, uti, solidissima materiai
Corpora quom constant, possit tamen omnia reddi,
Mollia, quae fiant aer, aqua, terra, vapores,
Quo pacto fiant, & qua vi cumque gerantur:

1 Admistum quoniam simul est in rebus inane.
At contra si mollia sint primordia rerum;
Unde queant validi silices, ferrumque creari,
Non poterit ratio reddi: nam funditus omnis
Principio fundamenti natura carebit.
Sunt igitur solida pollentia simplicitate;
Quorum condenso magis omnia conciliatu
Artari possunt, validasque ostendere vires.

Denique iam quoniam generatim reddita finis
Crescendi rebus constat, vitamque tuendi:
Et quid quaeque queant per foedera naturai,
Quid porro nequeant, sancitum quandoquidem extat:
Nec commutatur quidquam, quando omnia constant
Usqueadeo, variae volucres ut in ordine cunctae
Ostendant maculas generalis corpori inesse:
Immutabile materiae quoque corpus habere
Debent nimirum. nam si primordia rerum
Commutari aliqua possent ratione revicta:
Incertum quoque iam constet, quid possit oriri,
Quid nequeat; finita potestas denique cuique
Qua nam sit ratione, utque alte terminus hereat;
Nec toties possent generatim saecla referre
Naturam, motus, victum, moresque parentum.

Tum porro, quoniam extremum quoiusque cacumen
Corporis est aliquod, nostri cernere sensus
Iam nequeunt; id nimirum sine partibus extat,
Et minima constat natura: nec fuit umquam
Per se secretum, neque post hac esse valebit;
Alterius quoniam est ipsum pars: primaque & ima,
Inde aliae, atque aliae similes ex ordine partes,
Agmine condenso naturam corporis explent.
Quae quoniam per se nequeunt constare, necesse est

1 Herere, unde queant nulla ratione revelli.
Sunt igitur solida primordia simplicitate:
Quae minimis stipata coherent partibus arte,
Non ex ullarum conventu conciliata,
Sed magis aeterna pollentia simplicitate:
Unde neque avelli quidquam, neque deminui iam
Concedit natura, reservans semina rebus.
Praeterea nisi erit minimum; parvissuma quaeque
Corpora constabunt ex partibus infinitis,
Quippe ubi dimidiae partis pars semper habebit
Dimidiam partem, nec res praefiniet ulla;
Ergo rerum inter summam, minimamque quid escit ?
Non erit ut distent. nam quamvis funditus omnis
Summa sit infinita; tamen, parvissima quae sunt,
Ex infinitis constabunt partibus aeque.
Quoi quoniam ratio reclamat vera; negatque
Credere posse animum: victus fateare necesse est
Esse ea, quae nullis iam praedita partibus extent,
Et minima constent natura: quae quoniam sunt;
Illa quoque esse tibi solida, atque aeterna, fatendum.
Denique ni minimas in partis cuncta resolvi
Cogere consuesset rerum natura creatrix;
Iam nihil ex illis eadem reparare valeret:
Propterea, quia quae nullis sunt partibus aucta,
Non possunt ea, quae debet genitalis habere
Materies, varios conexus, pondera, plagas
Concursus, motus; per quae res quaeque geruntur.
Porro si nulla est frangendis reddita finis
Corporibus, tamen ex aeterno tempore quaedam
Nunc etiam superare necesse est corpora rebus;
Quae nondum clueant ullo temptata periclo.
At quoniam fragili natura praedita constant;

1 Discrepat, aeternum tempus potuisse manere
Innumerabilibus plagis vexata per aevum.

Quapropter, qui materiem rerum esse putarunt
Ignem, atque ex igni summam consistere solo:
Magnopere a vera lapsi ratione videntur:
Heraclitus init quorum dux proelia primus,
Clarus ob obscuram linguam magis inter inanes,
Quamde gravis inter Graios, qui vera requirunt.
Omnia enim stolidi magis admirantur, amantque,
Inversis quae sub verbis latitantia cernunt;
Veraque constituunt, quae belle tangere possunt
Aures, & lepido quae sunt fucata sonore.

Nam cur tam variae res possint esse, requiro,
Ex vero si sunt igni, puroque creatae;
Nihil prodesset enim calidum denserier ignem,
Nec rarefieri, si partes ignis eandem
Naturam, quam totus habet super ignis, haberent.
Acrior ardor enim conductis partibus esset;
Languidior porro disiectis disque supatis.
Amplius hoc fieri nihil est, quod posse rearis
Talibus in causis: nedum variantia rerum
Tanta queat densis, rarisque ex ignibus esse.
Atque hi si faciant admistum rebus inane,
Denseri poterunt ignes, rarique relinqui:
Sed quia multa sibi cernunt contraria nasci
Et fugitant in rebus inane relinquere purum;
Ardua dum metuunt, amittunt vera viai.
Nec rursum cernunt exempto rebus inani
Omnia denseri, fierique ex omnibus unum
Corpus, nihil ab se quod possit mittere raptim;
Aestifer ignis uti lumen iacit, atque vaporem:
Ut videas non e stipatis partibus esse.

1Quod si forte alia credunt ratione potesse
Ignis in coetu stingui mutareque corpus;
Scilicet ex nulla facere id si parte reporcent;
Occidet ad nihilum nimirum funditus ardor
Omnis & ex nihilo fient quaecumque ereantur.
Nam quodcumque suis mutatum finibus exit,
Continuo hoc mors est illius, quod fuit ante.
Proinde aliquid superare necesse est incolume ollis,
Ne tibi res redeant ad nihilum funditus omnes;
De nihiloque renata vigescat copia rerum.
Nunc igitur, quoniam certissima corpora quaedam
Sunt, quae conservant naturam semper eandem;
Quorum abitu aut aditu, mutatoque ordine, mutant
Naturam res, & convertunt corpora sese:
Scire licet non esse haec ignea corpora rerum.
Nihil referret enim quaedam decedere, abire,
Atque alia adtribui, mutarique ordine quaedam;
Si tamen ardoris naturam cuncta tenerent:
Ignis enim foret omnimodis, quodcumque crearet.
Verum, ut opinor, ita est: sunt quaedam corpora, quorum
Concursus, motus, ordo, positura figurae
Efficiunt ignis; mutatoque ordine mutant
Naturam; neque sunt igni simulata; neque ullae
Praeterea reii, quae corpora mittere possit
Sensibus, & nostros adiectu tangere tactus.

Dicere porro ignem res omnis esse, neque ullam
Rem veram in numero rerum constare, nisi ignem,
Quod facit hic idem; perdelirum esse videtur.
Nam contra sensus ab sensibus ipse repugnat:
Et labefactat eos, unde omnia credita pendent:
Unde hic cognitus est ipsi, quem nominat ignem.
Credit enim sensus ignem cognoscere vere:

1 Cetera non credit, nihilo quae clara minus sunt:
Quod mihi cum vanum, tum delirum esse videtur.
Quo referemus enim ? quid nobis certius ipsis
Sensibus esse potest, qui vera, ac falsa notemus ?
Praeterea quare quisquam magis omnia tollat,
Et velit ardoris naturam linquere solam;
Quam neget esse ignis, summam tamen esse relinquat?
Aequa videtur enim dementia dicere utrumque.

Quapropter qui materiem rerum esse putarunt
Ignem; atque ex igni summam consistere posse:
Et qui principium gignundis aera rebus
Constituere: aut humorem quicumque putarunt
Fingere res ipsum per se: terramve creare
Omnia, & in rerum naturas vertier omnis;
Magnopere a vero, longeque errasse videntur.
Adde etiam, qui conduplicant primordia rerum,
Aera iungentes igni, terramque liquori:
Et qui quattuor ex rebus posse omnia rentur,
Ex igni, terra, atque anima procrescere, & imbri:
Quorum Agrigentinus cum primis Empedocles est,
Insula quem triquetris terrarum gessit in oris:
Quam fluitans circum magnis amfractibus aequor
Ionium, glaucis aspargit virus ab undis:
Angustoque fretu rapidum mare dividit undis
Italiae terrai oras a finibus eius.
Hic est vasta Charybdis; & hic Aetnaea minantur
Murmura flammarum rursum se colligere iras:
Faucibus eruptos iterum vis ut vomat ignis:
Ad caeIumque ferat flammai folgura rursum.
Quae cum magna modis multis miranda videtur
Gentibus humanis regio, visendaque fertur,
Rebus opima bonis, multa munita virum vi:

1 Nihil tamen hoc habuisse viro praeclarius in se,
Nec sanctum magis, & mirum, carumque videtur.
Carmina quin etiam divini pectoris eius
Vociferantur, & exponunt praeclara reperta:
Ut vix humana videatur stirpe creatus.

Hic tamen, & supra quos diximus, inferiores
Partibus egregie multis, multoque minores,
Quamquam multa bene, ac divinitus invenientes
Ex adyto tamquam cordis responsa dedere
Sanctius, & multo certa ratione magis, quam,
Pythia quae tripode ex Phoebi, lauroque profatur;
Principijs tamen in rerum fecere ruinas;
Et graviter magni magno cecidere ibi casu:
Primum quod motus exempto rebus inani
Constituunt; & res mollis rarasque relinquunt,
Aera, solem, ignem, terras, animalia, fruges;
Nec tamen admiscent in eorum corpus inane:
Deinde quod omnino finem non esse secandis
Corporibus faciunt; neque pausam stare fragori;
Nec prorsum in rebus minimum consistere quidquam:
Cum videamus id extremum cuiusque cacumen
Esse, quod ad sensus nostros minimum esse videtur:
Conicere ut possis ex hoc, quae cernere non quis,
Extremum quod habent, minimum consistere rebus.
Huc accedit item, quoniam primordia rerum
Mollia constituunt, quae nos nativa videmus
Esse, & mortali cum corpore funditus. atqui
Debeat ad nihilum iam rerum summa reverti;
De nihiloque renata vigescere copia rerum.
Quorum utrumque quid a vero, iam, distet, habebas.
Deinde inimica modis multis sunt, atque venena
Ipsa sibi inter se. quare aut congressa peribunt;

1 Aut ita diffugient, vt tempestate coorta
Fulmina diffugere, atque imbris, ventosque videmus.

Denique quattuor ex rebus si cuncta creantur,
Atque in eas rursum res omnia dissoluuntur:
Qui magis illa queunt rerum primordia dici,
Quam contra res illorum, retroque putari?
Alternis gignuntur enim, mutantque colorem,
Et totam inter se naturam tempore ab omni.
Sin ita forte putas, ignis, terraeque coire
Corpus, & aerias auras, roremque liquorum,
Nihil in concilio naturam ut mutet eorum:
Nulla tibi ex illis poterit res esse creata;
Non animans; non exanimo cum corpore, ut arbos.
Quippe suam quidque in coetu variantis acervi
Naturam ostendet: mistusque videbitur aer
Cum terra simul, atque ardor cum rore manere.
At primordia gignundis in rebus oportet
Naturam clamdestinam, caecamque adhibere:
Emineat ne quid, quod contra pugnet, & obstet,
Quo minus esse queat proprie quod.cumque creatur.

Quin etiam repetunt a caelo, atque ignibus eius:
Et primum faciunt ignem se vertere in auras
Aeris; hinc imbrem gigni; terramque creari
Ex imbri; retroque a terra cuncta reverti;
Humorem primum, post aera, deinde calorem:
Nec cessare haec inter se mutare, meare
De caelo ad terram, de terra ad sidera mundi:
Quod facere haud ullo debent primordia pacto.
Immutabile enim quiddam superare necesse est;
Ne res ad nihilum redigantur funditus omnes.
Nam quodcumque suis mutatum finibus exit,
Continuo hoc mors est illius, quod fuit ante.

1 Quapropter quoniam, quae paulo diximus ante,
In commutatum veniunt; constare necesse est
Ex aliis ea, quae nequeant convertier usquam:
Ne tibi res redeant ad nihilum funditus omnes:
Quin potius tali natura praedita quaedam
Corpora constituas, ignem si forte crearint,
Posse eadem demptis paucis, paucisque tributis,
Ordine mutato, & motu, facere aeris auras:
Sic alias aliis rebus mutarier omnis.

At manifesta palam res indicat, inquis, in auras
Aeris e terra res omnis crescere, alique:
Et nisi tempestas indulget tempore fausto
Imbribus, & tabe nimborum arbusta vacillant:
Solque sua pro parte fovet, tribuitque calorem:
Crescere ne possint fruges, arbusta ,animantes:
Scilicet & nisi nos cibus aridus, & tener humor
Adiuvat; amisso iam corpore, vita quoque omnis
Omnibus e nervis, atque ossibus exsoluatur.
Adiutamur enim dubio procul, atque alimur nos
Certis ab rebus; certis aliae atque aliae res.
Nimirum quia multa modis communia multis
Multarum rerum in rebus primordia mista
Sunt, ideo variis variae res rebus aluntur.
Atque eadem magni refert primordia saepe,
Cum quibus, & quali positura contineantur
Et quos inter se dent motus, accipiantque.
Namque eadem caelum, mare, terras, flumina, solem
Constituunt: eadem fruges, arbusta, animantis,
Verum aliis, alioque modo commista moventur.
Quin etiam passim nostris in versibus ipsis
Multa elementa vides multis communia verbis:
Cum tamen inter se versus, ac verba necesse est

1 Confiteare & re, & sonitu distare sonanti.
Tantum elementa queunt permutato ordine solo.
At rerum quae sunt primordia, plura adhibere
Possunt, unde queant variae res quaeque creari.

Nunc & Anaxagorae scrutemur homoeomerian,
Quam Graeci memorant, nec nostra dicere lingua
Concedit nobis patrii sermonis egestas.
Sed tamen ipsam rem facile est exponere verbis,
Principium rerum quam dicit homoeomerian:
Ossa videlicet e pauxillis, atque minutis
Ossibus, hic & de pauxillis, atque minutis
Visceribus viscus gigni, sanguenque creari,
Sanguinis inter se multis coeuntibus guttis:
Ex aurique putat micis consistere posse
Aurum; & de terris terram concrescere parvis;
Ignibus ex ignis; humorem ex humoribus esse:
Cetera consimili fingit ratione, putatque.
Nec tamen esse ulla parte idem in rebus inane
Concedit; neque corporibus finem esse secandis.
Quare in utraque mihi pariter ratione videtur
Errare, atque illi, supra quos diximus ante.
Adde quod inbecilla nimis primordia fingit:
Si primordia sunt, simili quae praedita constant
Natura, atque ipsae res sunt; aequeque laborant,
Et pereunt: neque ab exitio res ulla refrenat.
Nam quid in oppressu valido durabit eorum,
Ut mortem effugiat, leti sub dentibus ipsis ?
Ignis, an humor ? an aura ? quid horum? sanguisne, an ne os ?
Nihil, ut opinor, ubi ex aequo res funditus omnis
Tam mortalis erit, quam quae manifesta videmus
Ex oculis nostris aliqua vi victa perire.
At neque reccidere ad nihilum res posse, neque autem

1 Crescere de nihilo, testor res ante probatas.
Praeterea quoniam cibus auget corpus, alitque;
Scire licet nobis venas, & sanguen, & ossa,
Et nervos alienigenis ex partibus esse:
Sive cibos omnis commisto corpore dicent
Esse, & habere in se nervorum Corpora parva,
Ossaque, & omnino venas, partisque cruoris;
Fiet, uti cibus omnis, & aridus, & liquor ipse,
Ex alienigenis rebus constare putetur,
Ossibus, & nervis, venisque, & sanguine misto.
Praeterea quaecumque e terra corpora crescunt,
Si sunt in terris; terras constare necesse est
Ex alienigenis, quae terris exoriuntur.
Transfer item; totidem verbis utare licebit;
In lignis si flamma latet, fumusque, cinisque,
Ex alienigenis consistant ligna, necesse est.

Linquitur hic tenvis latitandi copia quaedam:
Id quod Anaxagoras sibi sumit, ut omnibus omnis
Res putet inmistas rebus latitare; sed illud
Apparere unum, cuius sint plurima mista,
Et magis in promptu, primaque in fronte locata:
Quod tamen a vera longe ratione repulsum est.
Conveniebat enim fruges quoque saepe, minutas
Robore cum saxi franguntur, mittere signum
Sanguinis: aut aliquid, nostro quae corpore aluntur,
Cum lapidi in lapidem terimus, manare cruorem.
Consimili ratione herbas quoque saepe decebat,
Et latices, dulcis guttas, similique sapore
Mittere, lanigerae quali sunt ubere lactis:
Scilicet, & glebis terrarum saepe friatis
Herbarum genera, & fruges, frondesque videri
Dispertita, ac in terris latitare minute:

1 Postremo in lignis, cinerem, fumumque videri,
Cum praefracta forent, ignisque latere minutos.
Quorum nihil fieri quoniam manifesta docet res;
Scire licet non esse in rebus res ita mistas:
Verum semina multimodis inmista latere
Multarum rerum in rebus communia debent.

At saepe in magnis fit montibus, (inquis) ut altis
Arboribus vicina cacumina summa terantur
Inter se, validis facere id cogentibus austris;
Donec flammai fulserunt flore coorto.
Scilicet. & non est lignis tamen insitus ignis;
Verum semina sunt ardoris multa: terendo
Quae cum confluxere, creant incendia silvis.
Quod si facta foret silvis abscondita flamma;
Non possent ullum tempus celarier ignes:
Conficerent volgo silvas; arbusta cremarent.
Iamne vides igitur, paulo quod diximus ante,
Permagni referre eadem primordia saepe,
Cum quibus, & quali positura contineantur ?
Et quos inter se dent motus, accipiantque ?
Atque eadem paulo inter se mutata creare
Ignes e lignis ? quo pacto verba quoque ipsa
Inter se paulo mutatis sunt elementis,
Cum ligna, atque ignis distincta voce notemus.
Denique iam quaecumque in rebus cernis apertis,
Si fieri non posse putas, quin materiai
Corpora consimili natura praedita fingas:
Hac ratione tibi pereunt primordia rerum:
Fiet, uti risu tremulo concussa cachinnent,
Et lacrimis salsis humectent ora, genasque.

Nunc age quod superest cognosce & clarius audi.
Nec me animi fallit, quam sint obscura: sed acri

1 Percussit thyrso laudis spes magna meum cor:
Et simul incussit suavem mi in pectus amorem
Musarum; quo nunc instinctus, mente vigenti
Avia Pieridum peragro loca, nullius ante
Trita solo: iuvat integros accedere fontis,
Atque haurire: iuvatque novos decerpere flores;
Insignemque meo capiti petere inde coronam,
Unde prius nulli velarint tempora Musae:
Primum quod magnis doceo de rebus; & artis
Religionum animum nodis exsolvere porgo:
Deinde quod obscura de re tam lucida pango
Carmina, musaeo contingens cuncta lepore.
Id quoque enim non ab nulla ratione videtur:
Sed veluti pueris absinthia tetra medentes
Cum dare conantur, prius oras pocula circum
Contingunt mellis dulci flavoque liquore,
Ut puerorum aetas inprovida ludificetur
Labrorum tenus; interea perpotet amarum
Absinthi laticem, deceptaque non capiatur,
Sed potius tali facto recreata valescat:
Sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque videtur
Tristior esse, quibus non est tractata; retroque
Volgus abhorret ab hac; volui tibi suaviloquenti
Carmine Pierio rationem exponere nostram;
Et quasi musaeo, dulci contingere melle:
Si tibi forte animum tali ratione tenere
Versibus in nostris possem: dum perspicis omnem
Naturam rerum, qua constet compta figura.
Sed quoniam docui solidissima materiai
Corpora perpetuo volitare invicta per aevom:
Nunc age summai quaedam sit finis eorum,
Necne sit, evolvamus; item quod inane repertum est

1 Seu locus, ac spatium, res in quo quaeque gerantur,
Pervideamus utrum finitum funditus omne
Constet; an immensum pateat vasteque profundum.

Omne quod est igitur, nulla regione viarum
Finitum est: namque extremum debebat habere.
Extremum porro nullius posse videtur
Esse, nisi ultra sit, quod finiat: ut videatur,
Quo non longius haec sensus natura sequatur.
Nunc, extra summam quoniam nihil esse fatendum est,
Non habet extremum: caret ergo fine, modoque.
Nec refert quibus adsistas regionibus eius.
Usqueadeo quem quisque locum possedit, in omnis
Tantundem partis infinitum omne relinquit.
Praeterea, si iam finitum constituatur
Omne quod est spatium: siquis procurrat ad oras
Ultimus extremas, iaciatque volatile telum;
Invalidis utrum contortum viribus ire,
Quo fuerit missum mavis, longeque volare;
An prohibere aliquid censes, obstareque posse?
Alterutrum fatearis enim, sumasque necesse est;
Quorum utrumque tibi effugium praecludit; & omne,
Cogit, ut exempta concedas fine patere.
Nam sive est aliquid, quod prohibeat, officiatque,
Quominus, quo missum est, veniat, finique locet se;
Sive foras fertur: non est ea fine profecto.
Hoc pacto sequar, atque oras ubicumque locaris
Extremas, quaeram, quid telo denique fiat.
Fiet, uti nusquam possit consistere finis;
Effugiumque fugae prolatet copia semper.
Praeterea, spatium summai totius omne
Undique si inclusum certis consisteret oris,
Finitumque foret; iam copia

1
Undique ponderibus solidis confluxet ad imum:
Nec res ulla geri sub caeli tegmine posset;
Nec foret omnino caelum, neque lumina solis;
Quippe ubi materies omnis cumulata iaceret
Ex infinito iam tempore subsidendo.
At nunc nimirum requies data principiorum
Corporibus nulla est; quia nihil est funditus imum,
Quo quasi confluere, & sedes ubi ponere possint:
Semper & adsiduo motu res quaeque geruntur
Partibus in cunctis, aeternaque suppeditantur
Ex infinito cita corpora materiai.
Postremo ante oculos res rem finire videtur:
Aer dissaepit collis, atque aera montes:
Terra mare, & contra mare terras terminat omnis.
Omne quidem vero nihil est quod finiat, extra.
Est igitur natura loci, spatiumque profundi;
Quod neque clara suo percurrere fulmina cursu
Perpetuo possint aevi labentia tractu;
Nec prorsum facere, ut restet minus ire meando.
Usqueadeo passim patet ingens copia rebus
Finibus exemptis in cunctas undique partis.

Ipsa modum porro sibi rerum summa parare
Ne possit, natura tenet: quae corpus inani,
Et quod inane autem est finiri corpore cogit:
Ut sic alternis infinita omnia reddat.
Aut etiam, alterutrum, nisi terminet alterum eorum,
Simplice natura pateat tamen inmoderatum;
Nec mare, nec tellus, neque caeli lucida templa,
Nec mortale genus, nec divum corpora sancta
Exiguum possent horai sistere tempus.
Nam dispulsa suo de coetu materiai
Copia ferretur magnum per inane soluta:

1 Sive adeo potius numquam concreta creasset
Ullam rem, quoniam cogi disiecta nequisset.
Nam certe neque consilio primordia rerum
Ordine se quaeque, atque sagaci mente locarunt:
Nec quos quaeque darent motus pepigere profecto:
Sed quia multa modis multis mutata per omne
Ex infinito vexantur percita plagis,
Omne genus motus, & coetus experiundo;
Tandem deveniunt in talis disposituras,
Qualibus haec rerum consistit summa creata:
Et multos etiam magnos servata per annos,
Ut semel in motus coniectast convenientis,
Efficit, ut largis avidum mare fluminis undis
Integrent amnes, & solis terra vapore
Fota novet fetus, summissaque gens animantum
Floreat, & vivant labentes aetheris ignes.
Quod nullo facerent pacto, nisi materiai
Ex infinito suboriri copia posset,
Unde amissa solent reparare in tempore quoque.
Nam veluti privata cibo natura animantum
Diffluit amittens corpus: sic omnia debent
Dissolui, simul ac defecit suppeditare
Materies recta regione aversa viai.
Nec plagae possunt extrinsecus undique summam
Conservare omnem, quaecumque est conciliata.
Cudere enim crebro possunt, partemque morari,
Dum veniant aliae, ac suppleri summa queatur:
Interdum resilire tamen coguntur, & una
Principijs rerum spatium, tempusque fugai
Largiri, ut possint a coetu libera ferri.
Quare etiam atque etiam suboriri multa necesse est.
Et tamen ut plagae quoque possint suppetere ipsae,

1 Infinita opus est vis undique materiai.

Illud in his rebus longe fuge credere, Memmi,
In medium summae, quod dicunt, omnia niti,
Atque ideo mundi naturam stare sine ullis
Ictibus externis; neque quoquam posse resolvi
Summa atque ima, quod in medium sint omnia nixa;
(Ipsum si quidquam posse in se sistere credis)
Et quae pondera sunt sub terris, omnia sursum
Nitier, in terraque retro requiescere posta:
Ut per aquas quae nunc rerum simulacra videmus.
Et simili ratione animalia subtus vagari
Contendunt, neque posse e terris in loca caeli
Recidere inferiora magis, quam corpora nostra
Sponte sua possint in caeli templa volare:
Illi cum videant solem, nos sidera noctis
Cernere, & alternis nobiscum tempora caeli
Dividere, & noctes parilis agitare diebus.
Sed vanus stolidis haec omnia finxerit error;
Amplexi quod habent perverse prima viai:
Nam medium nihil esse potest, ubi inane, locusque
Infinita: neque omnino, si iam medium sit,
Possit ibi quidquam hac potius consistere causa,
Quam quavis alia longe regione manere.
Omnis enim locus, ac spatium quod inane vocamus,
Per medium, per non medium concedere oportet
Aeque ponderibus, motus quacumque feruntur.
Nec quisquam locus est, quo corpora cum venere,
Ponderis amissa vi possint stare in inani;
Nec quod inane autem est, illis subsistere debet,
Quin, sua quod natura petit, concedere pergat.
Haud igitur possunt tali ratione teneri
Res in concilio medii cuppedine victae.

Praeterea quoniam non omnia corpora fingunt
In medium niti, sed terrarum, atque liquoris,
Humorem ponti, magnisque e montibus undas,
Et quasi terreno quae corpore contineantur:
At contra tenuis exponunt aeris auras,
Et calidos simul a medio differrier ignis,
Atque ideo totum circum tremere aethera signis;
Et solis flammam per caeli caerula pasci,
Quod calor a medio fugiens ibi conligat ignis,
Quippe etiam vesci e terra mortalia saecla;
Nec prorsum arboribus summos frondescere ramos
Posse, nisi a terris paullatim quodque cibatur.
Ne volucri ritu flammarum, moenia mundi
Diffugiant subito magnum per inane soluta,
Et ne cetera consimili ratione sequantur:
Neve ruant caeli penetralia templa superne,
Terraque se pedibus raptim subducat, & omnes
Inter permixtas terrae, caelique ruinas
Corpora solventes, abeant per inane profundum;
Temporis ut puncto nihil extet reliquiarum,
Desertum praeter spatium, & primordia caeca.
Nam quacumque prius de parti corpora cesse
Constitues, haec rebus erit pars ianua leti:
Hac se turba foras dabit omnis materiai.

Haec sei pernosces, parva perductus opella;
(Namque alid ex alio clarescet,) non tibi caeca
Nox iter eripiet, quin ultima naturai
Pervideas. ita res accendent lumina rebus.

T. LUCRETII CARI

DE RERUM NATURA,

LIBER SECUNDUS

Suave, mari magno turbantibus aequora ventis,
E terra magnum alterius spectare laborem;
Non quia vexari quemquamst iucunda voluptas,
Sed, quibus ipse malis careas, quia cernere suave est.
Suave etiam belli certamina magna tueri,
Per campos instructa tua sine parte pericli:
Sed nihil dulcius est, bene quam munita tenere
Edita doctrina sapientum templa serena:
Despicere unde queas alios, passimque videre
Errare, atque viam palantis quaerere vitae,
Certare ingenio, contendere nobilitate,
Noctes atque dies niti praestante labore
Ad summas emergere opes rerumque potiri.
O miseras hominum mentes, o pectora caeca:
Qualibus in tenebris vitae, quantisque periclis
Degitur hoc aevi, quodcumque est! nonne videre,
Nihil aliud sibi naturam latrare, nisi ut quoi
Corpore seiunctus dolor absit, mente fruatur
Iucundo sensu, cura semotus, metuque ?
Ergo corpoream ad naturam pauca videmus
Esse opus omnino, quae demant cumque dolorem:
Delicias quoque uti multas substernere possint;
Gratius interdum neque natura ipsa requirit.
Si non aurea sunt iuvenum simulacra per aedes
Lampadas igniferas manibus retinentia dextris,

1 Lumina nocturnis epulis ut suppeditentur;
Nec domus argento fulget, auroque renidet;
Nec citharis reboant laqueata, aurataque templa:
Quin tamen inter se prostrati in gramine molli,
Propter aquae riuum, sub ramis arboris altae
Non magnis opibus iucunde corpora curant;
Praesertim cum tempestas adridet, & anni
Tempora conspergunt viridantis floribus herbas.
Nec calidae citius decedunt corpore febres,
Textilibus si in picturis, ostroque rubenti
Iacteris, quam si plebeia in veste cubandum est.
Quapropter quoniam nihil nostro in corpore gazae
Proficiunt, neque nobilitas, neque gloria regni:
Quod superest, animo quoque nihil prodesse putandum:
Si non forte tuas legiones per loca campi
Fervere cum videas; classem lateque vagari,
Ornatasque armis belli simulacra cientem;
His tibi tum rebus timefactae religiones
Effugiunt animo pavidae, mortisque timores;
Tum vacuum pectus linquunt, curaque solutum.
Quod si ridicula haec, ludibriaque esse videmus;
Re veraque metus hominum, curaeque sequaces
Nec metuunt sonitus armorum, nec fera tela;
Audacterque inter reges, rerumque potentis
Versantur, neque fulgorem reverentur ab auro;
Nec clarum vestis splendorem purpureai;
Quid dubitas, quin omne sit hoc rationis egestas?
Omnis cum in tenebris praesertim vita laboret?
Nam veluti pueri trepidant, atque omnia caecis
In tenebris metuunt: sic nos in luce timemus
Interdum, nihilo quae sunt metuenda magis, quam
Quae pueri in tenebris pavitant, finguntque futura.

1 Hunc igitur terrorem animi, tenebrasque necesse est
Non radii solis, neque lucida tela diei
Discutiant, sed naturae species, ratioque.

Nunc age quo motu genitalia materiai
Corpora res varias gignant, genitasque resolvant,
Et qua vi facere id cogantur; quaeque sit ollis
Reddita mobilitas magnum per inane meandi,
Expediam; tu te dictis praebere memento.
Nam certe non inter se stipata coheret
Materies: quoniam minui rem quamque videmus;
Et quasi longinquo fluere omnia cernimus aevo,
Ex oculisque vetustatem subducere nostris:
Cum tamen incolumis videatur summa manere:
Propterea, quia quae decedunt corpora cumque,
Unde abeunt, minuunt, quo venere, augmine donant:
Illa senescere; at haec contra florescere cogunt:
Nec remorantur ibi. sic rerum summa novatur
Semper; & inter se mortales mutua vivunt:
Augescunt aliae gentes, aliae minuuntur:
Inque brevi spatio mutantur saecla animantum;
Et quasi cursores vitai lampada tradunt.

Si cessare putas rerum primordia posse,
Cessandoque novos rerum progignere motus;
Avius a vera longe ratione vagaris.
Nam, quoniam per inane vagantur cuncta, necesse est
Aut gravitate sua ferri primordia rerum,
Aut ictu forte alterius. nam cita superne
Obvia conflixere; fit ut diversa repente
Dissiliant. neque enim mirum; durissima quae sint
Ponderibus solidis, neque quidquam a tergis obstet.
Et quo iactari magis omnia materiai
Corpora pervideas; reminiscere totius imum

1 Nihil esse in summa; neque habere, ubi corpora prima
Consistant: quoniam spatium sine fine, modoque est;
Inmensumque patere in cunctas undique partis,
Pluribus ostendi, & certa ratione probatum est.
Quod quoniam constat, nimirum nulla quies est
Reddita corporibus primis per inane profundum;
Sed magis adsiduo, varioque exercita motu,
Partim intervallis magnis consulta resultant;
Pars etiam brevibus spatijs nexantur ab ictu:
Et quaecumque magis condenso conciliatu,
Exiguis intervallis convecta resultant,
Endopedita suis perplexis ipsa figuris,
Haec validas saxi radices, & fera ferri
Corpora constituunt, & cetera de Genere horum
Paucula: quae porro magnum per inane vagantur,
Et cita dissiliunt longe, longeque recursant
In magnis intervallis: haec aera rarum
Sufficiunt nobis, & splendida lumina solis.
Multaque praeterea magnum per inane vagantur,
Concilijs rerum quae sunt reiecta, nec usquam
Consociare etiam motus potuere recepta.
Cuius, uti memoro, reii simulacrum, & imago
Ante oculos semper nobis versatur, & instat.
Contemplator enim, cum solis lumina cumque
Insertim fundunt radios per opaca domorum;
Multa minuta modis multis per inane videbis
Corpora misceri radiorum lumine in ipso;
Et velut aeterno certamine proelia, pugnasque
Edere turmatim certantia, nec dare pausam,
Conciliis, & discidijs exercita crebris:
Conicere ut possis ex hoc; primordia rerum
Quale sit in magno iactari semper inani.

1Dumtaxat rerum magnarum parva potest res
Exemplare dare, & vestigia notitiai.
Hoc etiam magis haec animum te advertere par est
Corpora, quae in solis radiis turbare videntur:
Quod tales turbae, motus quoque materiai
Significant clamdestinos, caecosque subesse.
Multa videbis enim plagis ibi percita caecis
Commutare viam, retroque repulsa reverti
Nunc huc, nunc illuc, in cunctas undique partis.
Scilicet hic a principiis est omnibus error.
Prima moventur enim per se primordia rerum:
Inde ea, quae parvo sunt corpora conciliatu,
Et quasi proxima sunt ad vires principiorum,
Ictibus illorum caecis impulsa cientur:
Ipsaque, quae porro paulo maiora, lacessunt.
Sic a principiis ascendit motus, & exit
Paulatim nostros ad sensus, ut moveantur
Illa quoque, in solis quae lumine cernere quimus:
Ne quibus id faciant plagis, apparet aperte.

Nunc, quae mobilitas sit reddita materiai
Corporibus, paucis licet hinc cognoscere Memmi.
Primum aurora novo cum spargit lumine terras;
Et variae volucres nemora avia pervolitantes
Aera per tenerum liquidis loca vocibus opplent;
Quam subito soleat sol ortus tempore tali
Convestire sua perfundens omnia luce,
Omnibus in promptu, manifestumque esse videmus.
At vapor is, quem sol mittit, lumenque serenum,
Non per inane meat vacuum; quo tardius ire
Cogitur; aerias quasi dum diverberet undas:
Nec singillatim corpuscula quaeque vaporis,
Sed complexa meant inter se, conque globata;

1 Quapropter simul inter se retrahuntur, & extra
Officiuntur, uti cogantur tardius ire.
At, quae sunt solida primordia simplicitate,
Cum per inane meant vacuum, nec res remoratur
Ulla foris, atque ipsa suis e partibus unum,
Unum in quem coepere locum, conixa feruntur,
Debent nimirum praecellere mobilitate,
Et multo citius ferri, quam lumina solis;
Multiplexque loci spatium transcurrere eodem
Tempore, quo solis pervolgant fulgura caelum.
Nam neque consilio debent tardata morari;
Nec perscutari primordia singula quaeque,
Ut videant, qua quidque geratur cum ratione.

At quidam contra haec, ignari; materiai,
Naturam non posse, deum sine numine rentur
Tantopere humanis rationibus, ac moderatis
Tempora mutare annorum, frugesque creare:
Et iam cetera, mortalis quae suadet adire,
Ipsaque deducit dux vitae dia voluptas,
Ut res per Veneris blanditim saecla propagent;
Ne genus occidat humanum; quorum omnia causa
Constituisse deos confingunt: omnibus rebus
Magnopere a vera lapsi ratione videntur.
Nam quamvis rerum ignorem primordia quae sint;
Hoc tamen ex ipsis caeli rationibus ausim
Confirmare, alijsque ex rebus reddere multis,
Nequaquam nobis divinitus esse creatam
Naturam mundi; quae tanta est praedita culpa:
Quae tibi posterius Memmi faciemus aperta:
Nunc id quod superest de motibus, expediemus.

Nunc locus est, ut opinor, in his illud quoque rebus
Confirmare tibi, nullam rem posse sua vi

1 Corpoream sursum ferri, sursumque meare;
Ne tibi dent in eo flammarum corpora fraudem;
Sursus enim vorsus gignuntur, & augmina sumunt:
Et sursum nitidae fruges, arbustaque crescunt:
Pondera, quantum in se est, cum deorsum cuncta ferantur.
Nec cum subsiliunt ignes ad tecta domorum,
Et celeri flamma degustant tigna, trabesque;
Sponte sua facere id sine vi subigente putandum est.
Quod genus e nostro cum missus corpore sanguis
Emicat exsultans alte, spargitque cruorem.
Nonne vides etiam, quanta vi tigna, trabesque
Respuat humor aquae ? nam quo magis mersimus alte
Directa, & magna vi multi pressimus aegre;
Tam cupide sursum revomit magis, atque remittit:
Plus ut parte foras emergant, exiliantque.
Nec tamen haec, quantum est in se, dubitamus, opinor,
Quin vacuum per inane deorsum cuncta ferantur.
Sic igitur debent flammae quoque posse per auras
Aeris expressae sursum succedere, quamquam
Pondera, quantum in se est, deorsum deducere pugnent.
Nocturnasque faces caeli sublime volantis
Nonne vides longos flammarum ducere tractus,
In quascumque dedit partis natura meatum ?
Non cadere in terram stellas, & sidera cernis?
Sol etiam summo de vertice dissupat omnis
Ardorem in partis, & lumine conserit arva;
In terras igitur quoque solis vergitur ardor.
Transversosque volare per imbris fulmina cernis:
Nunc hinc, nunc illinc abrupti nubibus ignes
Concursant: cadit in terras vis flammea volgo.

Illud in his quoque te rebus cognoscere avemus:
Corpora eum deorsum rectum per inane feruntur

1 Ponderibus proprijs, incerto tempore firme,
Incertisque locis spatio depellere paulum,
Tantum quod momen mutatum dicere possis.
Quod nisi declinare solerent; omnia deorsum,
Imbris uti guttae, caderent per inane profundum;
Nec foret offensus natus, nec plaga creata
Principijs: ita nihil umquam natura creasset.

Quod si forte aliquis credit graviora potesse
Corpora, quo citius rectum per inane feruntur,
Incidere e supero levioribus; atque ita plagas
Gignere, quae possint genitalis reddere motus;
Avius a vera longe ratione recedit.
Nam per aquas quaecumque cadunt, atque aera deorsum,
Haec pro ponderibus casus celerare necesse est;
Propterea, quia corpus aquae, naturaque tenvis
Aeris haut possunt aeque rem quamque morari;
Sed citius cedunt gravioribus exsuperatae.
At contra nulli de nulla parte, neque ullo
Tempore inane potest vacuum subsistere reii;
Quin, sua quod natura petit, concedere pergat.
Omnia quapropter debent per inane quietum
Aeque ponderibus non aequis concita ferri.
Haud igitur poterunt levioribus incidere umquam
Ex supero graviora, neque ictus gignere per se,
Qui varient motus, per quos natura gerat res.
Quare etiam atque etiam paulum clinare necesse est
Corpora, nec plus quam minimum; ne fingere motus
Obliquos videamur, & id res vera refutet.
Namque hoc in promptu, manifestumque esse videmus,
Pondera, quantum in se est, non posse obliqua meare,
Ex supero cum praecipitant, quod cernere possis.
Sed nihil omnino recta regione viai

1 Declinare, quis est, qui possit cernere, sese ?

Denique si semper motus conectitur omnis;
Et vetere exoritur semper novus ordine certo:
Nec declinando faciunt primordia motus
Principium quoddam, quod fati foedera rumpat,
Ex infinito ne causam causa sequatur:
Libera per terras unde haec animantibus exstat,
Per quam progredimur quo ducit quemque voluptas;
Unde est haec, inquam, fatis avolsa voluntas
Declinamus item motus nec tempore certo,
Nec regione loci certa, sed ubi ipsa tulit mens.
Nam dubio procul his rebus sua cuique voluntas
Principium dat: & hinc motus per membra geruntur.
Nonne vides etiam patefactis tempore puncto
Carceribus, non posse tamen prorumpere equorum
Vim cupidam tam desubito, quam mens avet ipsa?
Omnis enim totum per corpus materiai
Copia conquiri debet, concita per artus
Omnis: ut studium mentis conixa sequatur
Ut videas initum motus a corde creari;
Ex animique voluntate id procedere primum:
Inde dari porro per totum corpus & artus.
nec simile est, ut cum impulsi procedimus ictu,
Viribus alterius magnis, magnoque coactu.
Nam tum materiam totius corporis omnem
Perspicuum est nobis invitis ire, rapique,
Donec eam refrenavit per membra voluntas.
Iamne vides igitur, quamquam vis extera multos
Pellit; & invitos cogat procedere saepe;
Praecipitesque rapit; tamen esse in pectore nostro
Quiddam, quod contra pugnare, obstareque possit:
Cuius ad arbitrium quoque copia materiai

1 Cogitur interdum flecti per membra, per artus;
Et proiecta refrenatur, retroque residit?
Quare in seminibus quoque idem fateare necesse est,
Esse aliam praeter plagas, & pondera causam
Motibus; unde haec est nobis innata potestas:
De nihilo quoniam fieri nihil posse videmus.
Pondus enim prohibet, ne plagis omnia fiant,
Externa quasi vi. sed ne mens ipsa necessum
Intestinum habeat cunctis in rebus agendis;
Et devicta quasi hoc cogatur ferre, patique;
Id facit exiguum clinamen principiorum,
Nec regione loci certa, nec tempore certo.

Nec stipata magis fuit umquam materiai
Copia, nec porro maioribus intervallis:
Nam neque adaugescit quidquam, nec deperit inde.
Quapropter quo nunc in motu principiorum
Corpora sunt, in eodem ante acta aetate fuere:
Et post hoc semper simili ratione ferentur.
Et quae consuerint gigni, gignentur eadem
Condicione; & erunt, & crescent, in que valebunt,
Quantum cuique datum est per foedera naturai.
Nec rerum summam commutare ulla potest vis:
Nam neque quo possit genus ullum materiai
Effugere ex omni, quidquam est: neque rursus, in omne
Unde coorta queat nova vis inrumpere, & omnem
Naturam rerum mutare, & vertere motus.

Illud in his rebus non est mirabile, quare
Omnia cum rerum primordia sint in motu;
Summa tamen summa videatur stare quiete,
Praeterquam, si quid proprio dat corpore motus.
Omnis enim longe nostris ab sensibus infra
Primorum natura iacet. quapropter, ubi ipsa

1 Cernere iam nequeas, motus quoque surpere debent:
Praesertim cum, quae possimus cernere; caelent
Saepe tamen motus, spatio diducta locorum.
nam saepe in colli tondentes pabula laeta
Lanigerae reptant pecudes, quo quamque vocantes
Invitant herbae gemmantes rore recenti:
Et satiati agni ludunt, blandeque coniscant.
Omnia quae nobis longe confusa videntur;
Et veluti in viridi candor consistere colli.
Praeterea magnae legiones cum loca cursu
Camporum complent. belli simulacra cientes:
Et circumvolitant equites, mediosque repente
Tramittunt valido quatientes impete campos:
Fulgur ibi ad caelum se tollit, totaque circum
Aere renidescit tellus, supterque virum vi
Excitur pedibus sonitus, clamoreque montes
Icti reiectant voces ad sidera mundi
Et tamen est quidam locus altis montibus, unde
Stare videntur, & in campis consistere fulgur.

Nunc age iam deinceps cunctarum exordia rerum
Qualia sint, & quam longe distantia formis
Percipe, multigenis quam sint variata figuris;
Non quo multa parum simili sint praedita forma,
Sed quia non volgo paria omnibus omnia constant.
Nec mirum; nam cum sit eorum copia tanta,
Ut neque finis, uti docui, neque summa sit ulla,
Debent nimirum non omnibus omnia prorsum
Esse pari filo similique adfecta figura.
Praeterea genus humanum mutaeque natantes
Squamigerum pecudes, & laeta arbusta, feraeque
Et variae volucres, laetantia quae loca aquarum,
Concelebrant circum ripas, fontisque, lacusque;

1 Et quae pervolgant nemora avia pervolitantes:
Quorum unum quidvis generatim sumere perge:
Invenies tamen inter se distare figuris.
Nec ratione alia proles cognoscere matrem,
Nec mater posset prolem: quod posse videmus,
Nec minus, atque homines inter se nota cluere.
Nam saepe ante deum vitulus delubra decora
Turicremas propter mactatus concidit aras,
Sanguinis expirans calidum de pectore flumen.
At mater viridis saltus orbata peragrans,
Linquit humi pedibus vestigia pressa bisulcis,
Omnia convisens oculis loca, si queat usquam
Conspicere amissum fetum: completque querelis
Frundiferum nemus absistens, & crebra revisit
Ad stabulum, desiderio perfixa iuvenci.
Nec tenerae salices, atque herbae rore vigentes,
Fluminaque ulla queunt summis labentia ripis
Oblectare animum, subitamque avertere curam:
Nec vitulorum aliae species per pabula laeta
Derivare queunt, animum curaque levare:
Usque adeo quiddam proprium, notumque requirit.
Praeterea, teneri tremulis cum vocibus haedi
Cornigeras norunt matres, agnique petulci
Balantum pecudes. ita, quod natura reposcit,
Ad sua quisque fere decurrunt ubera lactis.
Postremo quodvis frumentum, non tamen omne
Quodque suo genere inter se simile esse videbis,
Quin intercurrat quaedam distantia formis.
Concharumque genus parili ratione videmus
Pingere telluris gremium, qua mollibus undis
Litoris incurvi bibulam pavit aequor arenam.
Quare etiam atque etiam simili ratione necesse est;

1 Natura quoniam constant, neque facta manu sunt.
Unius, ad certam formam primordia rerum;
Dissimili inter se quaedam volitare figura.

Perfacile est iam animi ratione exsolvere nobis,
Quare fulmineus multo penetralior ignis,
Quam noster fluat e tedis terrestribus ortus.
Dicere enim possis caelestem fulminis ignem
Suptilem magis e parvis constare figuris;
Atque ideo transire foramina, quae nequit ignis
Noster hic e lignis ortus, taedaque creatus.
Praeterea lumen per cornum transit, at imber
Respuitur. quare ? nisi luminis illa minora
Corpora sunt, quam de quibus est liquor almus aquarum ?
Et quamvis subito per colum vina videmus
Perfluere; at contra tardum cunctatur olivum:
Aut quia nimirum maioribus est elementis;
Aut magis hamatis inter se, perque plicatis.
Atque ideo fit, uti non tam diducta repente
Inter se possint primordia singula quaeque,
Singula per cuiusque foramina permanare.

Hoc accedit, uti mellis, lactisque liquores
Iucundo sensu linguae tractentur in ore.
At contra taetra absinthi natura, ferique
Centauri foedo pertorquent ora sapore.
Ut facile agnoscas e levibus, atque rotundis
Esse ea, quae sensus iucunde tangere possunt:
At contra quae amara, atque aspera cumque videntur,
Haec magis hamatis inter se nexa teneri,
Proptereaque solere vias rescindere nostris
Sensibus, introituque suo perrumpere corpus.

Omnia postremo bona sensibus, & mala tactu,
Dissimili inter se pugnant perfecta figura:

1 Ne tu forte putes serrae stridentis acerbum
Horrorem constare elementis levibus aeque,
Ac musaea mele, per chordas organici quae
Mobilibus digitis expergefacta figurant:
Neu simili penetrare putes primordia forma
In nares hominum, cum taetra cadavera torrent,
Et cum scena croco Cilici perfusa recens est,
Araque Panchaeos exhalat propter odores
Neve bonos rerum simili constare colores
Semine constituas, oculos qui pascere possunt;
Et qui conpungunt aciem, lacrimareque cogunt;
Aut foeda specie tetri, turpesque videntur.
Omnis enim sensus quae mulcet causa, iuvatque,
Haud sine principiali aliquo laevore creata est:
At contra quaecumque molesta, atque aspera constat,
Non aliquo sine materiae squalore reperta est.
Sunt etiam quae iam nec levia iure putantur
Esse, neque omnino flexis mucronibus unca:
Sed magis angellis paulum prostantibus; & quae
Titillare magis sensus, quam laedere possunt:
Faecula iam quo de genere est, inulaeque sapores.
Denique iam calidos ignis, gelidamque pruinam,
Dissimili dentata modo conpungere sensus
Corporis, indicio nobis est tactus uterque.
Tactus enim, tactus, pro divum numina sancta,
Corporis est sensus, vel cum res extera sese
Insinuat, vel cum laedit, quae in corpore nata est;
Aut iuvat egrediens genitalis Per Veneris res;
Aut ex offensu cum turbant corpore in ipso
Semina, confunduntque inter se Concita sensum:
Ut, si forte manu quamvis iam corporis ipse
Tute tibi partem ferias, atque experiare.

1Quapropter longe formas distare necesse est
Principijs, varios quae possint edere sensus.

Denique quae nobis durata, ac spissa videntur,
Haec magis hamatis inter sese esse necesse est,
Et quasi ramosis alte compacta teneri.
In quo iam genere in primis adamantina saxa
Prima acie constant, ictus contemnere sueta;
Et validi silices, ac duri robora ferri;
Aeraque, quae claustris restantia vociferantur.
Illa quidem debent ex laevibus atque rutundis
Esse magis, fluvido quae corpore liquida constant:
Nec retinentur enim inter se glomeramina quaeque;
Et procursus item in proclive volubilis exstat.
Omnia postremo, quae puncto tempore cernis
Diffugere, ut fumum, nebulas, flammasque necesse est,
Si minus omnia sunt e laevibus, atque rutundis;
At non esse tamen perplexis indopedita,
Pungere uti possint corpus, penetrareque saxa;
Nec tamen herere inter se; quod quisque videmus
Sensibus esse datum: facile ut cognoscere possis
Non e perplexis, sed acutis esse elementis.
Sed quod amara vides eadem, quae fluvida constant,
Sudor uti maris est; minime mirabile habendum.
Nam quod fluvidus est, e laevibus, atque rutundis
Est: at laevibus, atque rotundis mixta doloris
Corpora; nec tamen haec retineri hamata necessum.
Scilicet esse globosa, tamen, cum squalida constent:
Provolvi simul ut possint, & laedere sensus.
Et quo mista putes magis aspera levibus esse
Principijs, unde est Neptuni corpus acerbum;
Est ratio secernendi, seorsumque videndi;
Humor dulcis, ubi per terras crebrius idem

1 Percolatur, ut in foveam fluat, ac mansuescat.
Linquit enim supera taetri primordia viri
Aspera: quo magis in terris haerescere possunt.

Quod quoniam docui, pergam conectere rem, quae
Ex hoc apta fidem ducat, primordia rerum
Finita variare figurarum ratione.
Quod si non ita sit: rursum iam semina quaedam
Esse infinito debebunt corporis auctu.
Namque in eadem una cuiusvis brevitate
Corporis, inter se multum variare figurae
Non possunt. face enim minimis e partibus esse
Corpora prima: tribus, vel paulo pluribus auge.
Nempe ubi eas partis unius corporis omnis
Summa atque ima locans, transmutans dextera laevis,
Omnimodis expertus eris, quam quisque det ordo
Formarum speciem totius corporis eius.
Quod superest, si forte voles variare figuras,
Addendum partis alias erit: inde sequetur,
Adsimili ratione, alias ut postulet ordo,
Si tu forte voles etiam variare figuras.
Ergo formarum novitatem corporis augmen
Subsequitur: quare non est ut credere possis,
Esse infinitis distantia semina formis:
Ne quaedam cogas inmani maximitate
Esse, supra quod iam docui non posse probari.
Iam tibi barbaricae vestes, Meliboeaque fulgens
Purpura Thessalico concharum tacta colore, &
Aurea pavonum ridenti imbuta lepore
Saecla, novo rerum superata colore iacerent:
Et contemptus odor murrhae, mellisque sapores;
Et cycnea mele, Phoebeaque daedala chordis
Carmina consimili ratione oppressa silerent.

1Namque aliis aliud praestantius exoreretur.
Cedere item retro possent in deteriores
Omnia sic partis; ut diximus in meliores;
Namque alijs aliud retro quoque tetrius esset
Naribus, auribus, atque oculis, orisque sapori.
Quae quoniam non sunt in rebus reddita certa &
Finis utrimque tenet summam: fateare necesse est
Materiem quoque finitis differre figuris.
Denique ab ignibus ad gelidas, hiemsque pruinas,
Finitum est, retroque pari ratione remensum est:
Finit enim calor, ac frigus; mediique tepores
Inter utrumque iacent explentes ordine summam.
Ergo finita distant ratione creata;
Ancipiti quoniam mucroni utrimque notantur,
Hinc flammis, illinc rigidis infesta pruinis.

Quod quoniam docui, pergam conectere rem, quae
Ex hoc apta fidem ducuit; primordia rerum,
Inter se simili quae sunt perfecta figura,
Infinita cluere. enim distantia cum sit
Formarum finita; necesse est, quae similes sint,
Esse infinitas, aut summam materiai
Finitam constare: id quod non esse, probavi
Versibus ostendam, corpuscula materiai
Ex infinito summam rerum usque tenere,
Undique protelo plagarum continuato.
Nam quod rara vides magis esse animalia quaedam,
Fecundamque minus naturam cernis in illis:
At regione, locoque alio, terrisque remotis,
Multa licet genere esse in eo, numerumque repleri.
Sicuti quadripedum cumprimis esse videmus
In genere anguimanos elefantos, India quorum

1 Milibus e multis vallo munitur eburno,
Ut penitus nequeat penetrari: tanta ferarum
Vis est, quarum nos perpauca exempla videmus.
Sed tamen id quoque uti concedam, quamlubet esto
Unica res quaedam nativo corpore sola,
Cui similis toto terrarum nulla Sit orbi:
Infinita tamen nisi erit vis materiai,
Unde ea progigni possit concepta; creari
Non poterit; neque, quod superest, procrescere, alique.
Quippe etenim sumant oculi, finita per omne
Corpora iactari unius genitalia reii;
Unde, ubi, qua vi, & quo pacto congressa coibunt
Materiae tanto in pelago, turbaque aliena ?
Non (ut opinor) habent rationem conciliandi;
Sed quasi naufragiis magnis multisque coortis,
Disiectare solet magnum mare, transtra, guberna,
Antemnas, proram, malos, tonsasque natantis,
Per terrarum omnis oras fluitantia aplustra
Ut videantur, & indicium mortalibus edant,
Infidi maris insidias, virisque, dolumque
Ut vitare velint: neve ullo tempore credant;
Subdola cum ridet placidi pellacia ponti:
Sic tibi si finita semel primordia quaedam
Constitues: aevum debebunt sparsa per omnem
Disiectare aestus diversi materiai:
Numquam in concilium ut possint compulsa coire:
Nec remorari in concilio, nec crescere adaucta.
Quorum utrumque palam fieri manifesta docet res;
Et res progigni, & genitas procrescere posse.
Esse igitur genere in quovis primordia rerum
Infinita palam est unde omnia suppeditantur.

Nec superare queunt motus itaque exitiales

1 Perpetuo, neque in aeternum sepelire salutem:
Nec porro rerum genitales, auctificique
Motus perpetuo possunt servare creata.
Sic aequo geritur certamine principiorum
Ex infinito contractum tempore bellum:
Nunc hic, nunc illic superant vitalia rerum:
Et superantur item: miscetur funere vagor,
Quem pueri tollunt visentis luminis oras.
Nec nox ulla diem, neque noctem aurora secuta est,
Quae non audierit mistos vagitibus aegris
Ploratus, mortis comites, & funeris atri.

Illud in his obsignatum quoque rebus habere
Convenit; & memori mandatum mente tenere,
Nihil esse in promptu, quorum natura tenetur,
Quod genere ex uno consistat principiorum;
Nec quicquam, quod non permisto semine constet.
Et quam quidque magis vis multas possidet in se
Atque potestates: ita plurima principiorum
In sese genera, ac varias docet esse figuras.
Principio tellus habet in se corpora prima,
Unde mare inmensum volventes flumina fontes
Adsidue renovent: habet, ignes unde oriantur;
Nam multis succensa locis ardent sola terrae:
Eximiis vero furit ignibus impetus Aetnae.
Tum porro nitidas fruges, arbustaque laeta
Gentibus humanis, habet, unde extollere possit:
Unde etiam fluvios frundes, & pabula laeta
Montivago generi possit praebere ferarum.
Quare magna deum mater, materque ferarum,
Et nostri genetrix haec dicta est corporis una.

Hanc veteres Graium docti cecinere poetae
Sedibus in curru biiugos agitare leones:

1 Aeris in spatio magnam pendere docentes
Tellurem, neque posse in terra sistere terram.
Adiunxere feras; quod quamvis effera proles
Officiis debet molliri victa parentum.
Muralique caput summum cinxere corona,
Eximiis munita locis quod sustinet urbes:
Quo nunc insigni per magnas praedita terras
Horrifice fertur divinae Matris imago.
hanc variae gentes antiquo more sacrorum
Idaeam vocitant matrem, Phrygiasque catervas
Dant comites; quia primum ex illis finibus edunt
Per terrarum orbem fruges coepisse creari.
Gallos attribuunt; quia, numen qui violarint
Matris, & ingrati genitoribus inventi sint;
Significare volunt indignos esse putandos,
Vivam progeniem qui in oras luminis edant.
Tympana tenta tonant palmis, & cymbala circum
Concava, raucisonoque minantur cornua cantu;
Et Phrygio stimulat numero cava tibia mentis;
Telaque praeportant violenti signa furoris;
Ingratos animos, atque impia pectora volgi
Conterrere metu quae possint numine divae.
Ergo cum primum magnas invecta per urbes
Munificat tacita mortalis muta salute;
Aere atque argento sternunt iter omne viarum,
Largifica stipe ditantes; pinguntque rosarum
Floribus, umbrantes Matrem, comitumque catervas.
Hic armata manus, Curetas nomine Graii
Quos memorant Phrygios, inter se forte catenas
Ludunt, in numerumque exultant, sanguine fleti;
Terrificas capitum quatientes numine cristas.
Dictaeos referunt Curetas; qui Iovis illum

1 Vagitum in Creta quondam occultasse feruntur;
Cum pueri circum puerum pernice chorea
Armati in numerum pulsarent aeribus aera;
Ne Saturnus eum malis mandaret adeptus,
Aeternumque daret matri sub pectore vulnus:
Propterea magnam armati Matrem comitantur:
Aut quia significant divam praedicere, ut armis,
Ac virtute velint patriam defendere terram,
Praesidioque parent, decorique parentibus esse.
Quae bene, & eximie quamvis disposta ferantur,
Longe sunt tamen a vera ratione repulsa.
Omnis enim per se divum natura necesse est
Immortali aevo summa cum pace fruatur,
Semota ab nostris rebus, seiunctaque longe.
Nam privata dolore omni, privata periclis,
Ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri,
Nec bene promeritis capitur, neque tangitur ira.
Hic si quis mare Neptunum, Cereremque vocare
Constituet fruges, & Bacchi nomine abuti
Mavolt, quam laticis proprium proferre vocamen;
Concedamus, ut hic terrarum dicat & orbem
Esse deum matrem; dum non sit re tamen apse.

Saepe itaque ex uno tondentes gramina campo
Lanigerae pecudes, & equorum duellica proles,
Buceriaeque greges, eodem sub tegmine caeli,
Ex unoque sitim sedantes flumine aquai,
Dissimili vivunt specie, retinentque parentum
Naturam, & mores generatim quaeque imitantur.
Tanta est in quovis genere herbae materiai

1 Dissimilis ratio; tanta est in flumine quoque.
Hinc porro quamvis animantem ex omnibus unam
Ossa, cruor, venae, calor, humor, viscera, nervi
Constituunt; quae sunt porro distantia longe
Dissimili perfecta figura principiorum.
Tum porro quaecumque igni flammata cremantur,
Si nihil praeterea, tamen haec in corpore tradunt,
Unde ignem iacere, & lumen summittere possint,
Scintillasque agere, ac late differre favillam.
Cetera consimili mentis ratione peragrans,
Invenies igitur multarum semina rerum
Corpore caelare, & varias cohibere figuras.
Denique multa vides, quibus & color & sapor una
Reddita sunt cum odore; in primis pleraque dona,
Haec igitur variis debent constare figuris:
Nidor enim penetrat, qua fucus non it, in artus;
Succus item sorsum, & rerum sapor insinuatur
Sensibus: ut noscas primis differre figuris.
Dissimiles igitur formae glomeramen in unum
Conveniunt, & res permisto semine constant.
Quin etiam passim nostris in versibus ipsis
Multa elementa vides multis communia verbis;
Cum tamen inter se versus, ac verba necesse est
Confiteare alia ex alijs constare elementis:
Non quo multa parum communis littera currat,
Aut nulla inter se duo sint ex omnibus isdem;
Sed quia non volgo paria omnibus omnia constant.
Sic aliis in rebus item communia multa
Multarum rerum cum sint primordia; longe
Dissimili tamen inter se consistere summa
Possunt; ut merito ex aliis constare feratur

1 Humanum genus, & fruges, arbustaque laeta.

Nec tamen omnimodis conecti posse putandum est
Omnia: nam volgo, fieri portenta videres;
Semiferas hominum species existere; & altos
Interdum ramos egigni corpore vivo;
Multaque conecti terrestria membra marinis:
Tum flammam tetro spirantis ore Chimaeras
Pascere naturam per terras omniparentis.
Quorum nihil fieri manifestum est; omnia quando
Seminibus certis certa genetrice creata
Conservare genus crescentia posse videmus.
Scilicet id certa fieri ratione necesse est.
Nam sua cuique cibis ex omnibus intus in artus
Corpora discedunt; conexaque convenientis
Efficiunt motus: at contra aliena videmus
Reicere in terras naturam, multaque caecis
Corporibus fugiunt e corpore percita plagis;
Quae neque conecti quoiquam potuere; neque intra
Vitalis motus consentire, atque imitari.
Sed ne forte putes animalia sola teneri
Legibus his; eadem ratio disterminat omnia:
Nam veluti tota natura dissimiles sunt
Inter se genitae res quaeque: ita quamque necesse est
Dissimili constare figura principiorum:
Non quo multa parum simili sint praedita forma;
Sed quod non volgo paria omnibus omnia constent.
Semina cum porro distent; differre necessum est
Intervalla, vias, conexus, pondera, plagas,
Concursus, motus: quae non animalia solum
Corpora seiungunt; sed terras, ac mare totum
Secernunt, caelumque a terris omne retentant.

Nunc age, dicta meo dulci quaesita labore

1 Percipe, ne forte haec albis ex alba rearis
Principijs esse, ante oculos quae candida cernis;
Aut ea, quae nigrant, nigro de semine nata:
Nive, alium quemvis quae sunt inbuta colorem,
Propterea gerere hunc credas, quod materiai
Corpora consimili sint eius tincta colore.
Nullus enim color est omnino materiai
Corporibus, neque par rebus, neque denique dispar.
In quae corpora si nullus tibi forte videtur
Posse animi iniectus fieri, procul avius erras.
Nam cum caecigeni, solis qui lumina numquam
Adspexere, tamen cognoscant corpora tactu,
Ex ineunte aevo nullo coniuncta colore:
Scire licet menti quoque nostrae corpora posse
Verti in notitiam nullo circumlita fuco.
Denique nos ipsi, caecis quaecumque tenebris
Tangimus, haud ullo sentimus tincta colore.
Quod quoniam vinco fieri, nunc esse docebo.
Omnis enim color omnino mutatur in omnis.
Quod facere haud ullo debent primordia pacto.
Immutabile enim quiddam superare necesse est:
Ne res ad nihilum redigantur funditus omnes.
Nam quodcumque suis mutatum finibus exit;
Continuo hoc mors est illius, quod fuit ante.
Proinde colore cave contingas semina rerum,
Ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes.

Praeterea, si nulla coloris principiis est
Reddita natura: & variis sunt praedita formis,
E quibus omne genus gignunt, variantque colores.
Propterea magni quod refert, semina quaeque
Cum quibus, & quali positura coutineantur,
Et quos inter se dent motus, accipiantque:

1 Perfacile extemplo rationem reddere possis,
Cur ea, quae nigro fuerint paulo ante colore;
Marmoreo fieri possint candore repente.
Ut mare, cum magni commorunt aequora venti,
Vertitur in canos candenti marmore fluctus.
Dicere enim possis, nigrum quod saepe videmus,
Materies ubi permista est illius, & ordo
Principiis mutatus, & addita, demptaque quaedam,
Continuo id fieri ut candens videatur, & album.
Quod si caeruleis constarent aequora ponti
Seminibus, nullo possent albescere pacto.
Nam quocumque modo perturbes, caerula quae sint,
Numquam in marmoreum possunt migrare colorem.
Sin alio, atque alio sunt semina tincta colore;
Quae maris efficiunt unum, purumque nitorem:
Ut saepe ex aliis formis, variisque figuris
Efficitur quiddam quadratum, unaeque figurae:
Conveniebat, uti in quadrato cernimus esse
Dissimiles formas; ita cernere in aequore ponti,
Aut alio in quovis uno, puroque nitore,
Dissimiles longe inter se, variosque colores.
Praeterea nihil officiunt, obstantque figurae
Dissimiles, quo quadratum minus omne sit extra.
At varii rerum inpediunt, prohibentque colores,
Quo minus esse uno possit res tota nitore.

Tum porro, quae ducit, & inlicit, ut tribuamus
Principiis rerum non numquam, causa, colores,
Occidit: (ex albis quoniam non alba creantur;
Nec quae nigra cluent, de nigris; sed variis de)
Quippe etenim multo proclivius exorientur
Candida de nullo, quam nigrante colore,
Aut alio quovis, qui contra pugnet, & obstet.

Praeterea, quoniam nequeunt sine luce colores
Esse, neque in lucem existunt primordia rerum:
Scire licet quam sint nullo velata colore.
Qualis enim caecis poterit color esse tenebris,
Lumine qui mutatur in ipso, propterea quod
Recta aut obliqua percussus luce refulget?
Pluma columbarum quo pacto in sole videtur;
Quae sita cervices circum collumque coronat.
Namque alias fit uti claro sit rubra pyropo:
Interdum quodam sensu fit, uti videatur
Inter caeruleum viridis miscere smaragdos.
Caudaque pavonis, larga cum luce repleta est,
Consimili mutat ratione obversa colores:
Qui, quoniam quodam gignuntur luminis ictu,
Scire licet sine eo fieri non posse putandum.
Et quoniam plagae quoddam genus excipit in se
Pupula, cum sentire colorem dicitur album;
Atque aliud porro, nigrum cum, & cetera sentit:
Nec refert ea, quae tangis, quo forte colore
Praedita sint, verum quali magis apta figura:
Scire licet nihil principiis opus esse colores;
Sed variis formis variantes edere tactus.

Praeterea, quoniam non certis certa figuris
Est natura coloris, & omnia principiorum
Formamenta queunt in quovis esse nitore:
Cur ea, quae constant ex illis, non pariter sunt
Omnigenis perfusa coloribus in genere omni?
Conveniebat enim corvos quoque saepe volantis
Ex albis album pinnis iactare colorem;
Et nigros fieri nigro de semine cycnos,
Aut alio quovis uno, varioque colore.

Quin etiam quanto in partes res quaeque minutas

1 Distrahitur magis; hoc magis est, ut cernere possis
Evanescere paullatim, stinguique colorem:
Ut fit, ubi in parvas partis discerpitur aurum,
Purpura, poeniceusque color clarissimus multo,
Filatim cum distractus, dispergitur omnis:
Noscere ut hinc possis, prius omnem efflare colorem
Particulas, quam discedant ad semina rerum.

Postremo, quoniam non omnia corpora vocem
Mittere concedis, neque odorem; propterea fit,
Ut non omnibus adtribuas sonitus, & odores:
Sic, oculis quoniam non omnia cernere quimus,
Scire licet, quaedam tam constare orba colore,
Quam sine odore ullo quaedam, sonituque remota.
Nec minus haec animum cognoscere posse sagacem,
Quam quae sunt alijs rebus privata, notisque.
Sed ne forte putes solo spoliata colore
Corpora prima manere: etiam secreta teporis
Sunt, ac frigoris omnino, calidique vaporis:
Et sonitu sterila, & succo ieiuna feruntur:
Nec iaciunt ullum proprio de corpore odorem;
Sicut amaracini blandum, stactaeque liquorem,
Et nardi florum, nectar qui naribus halat,
Cum facere instituas: cum primis quaerere par est,
(Quoad licet, ac potis es reperire) inolentis olivi
Naturam; nullam quae mittat naribus auram:
Quam minime ut possit mistos in corpore odores,
Concoctosque suo contractans perdere viro.
Propterea demum debent primordia rerum
Non adhibere suum gignundis rebus odorem,
Nec sonitum, quoniam nihil ab se mittere possunt:
Nec simili ratione saporem denique quemquam,
Nec frigus, neque item calidum, tepidumque vaporem, &

1 Cetera; quae cum ita sunt tamen ut mortalia constent,
Mollia, lenta, fragosa, putri cava, corpore rara;
Omnia sint a principiis seiuncta necesse est,
Inmortalia si volumus subiungere rebus
Fundamenta, quibus nitatur summa salutis:
Ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes.

Nunc ea, quae sentire videmus cumque, necesse est
Ex insensilibus tamen omnia confiteare
Principiis constare: neque id manufesta refutant;
Nec contra pugnant, in promptu cognita quae sunt;
Sed magis ipsa manu ducunt, & credere cogunt,
Ex insensilibus, quod dico, animalia gigni.
Quippe videre licet vivos existere vermes
Stercore de tetro, putorem eum sibi nacta est
Intempestivis ex imbribus humida tellus.
Praeterea cunctas itidem res vertere sese.
vertunt se fluvii, & frundes, & pabula laeta
In pecudes: vertunt pecudes in corpora nostra
Naturam: & nostro de corpore saepe ferarum
Augescunt vires, & corpora pennipotentum.
Ergo omnes natura cibos in corpora viva
Vertit, & hinc sensus animantum procreat omnis;
Non alia longe ratione, adque arida ligna
Explicat in flammas, & in ignis omnia versat.
Iamne vides igitur, magni primordia rerum
Referre, in quali sint ordine quaeque locata ?
Et commista quibus, dent motus, accipiantque?

Tum porro quid id est, animum quod percutit ipsum
Quod movet, & varios sensus expromere cogit,
Ex insensilibus ne credas sensile gigni ?
Nimirum, lapides, & ligna & terra quod una
Mista, tamen nequeunt vitalem reddere sensum.

1 Illud in his igitur rebus meminisse decebit,
Non ex omnibus omnino, quaecumque creant res,
Sensilia extemplo, & sensus me dicere gigni:
Sed magni referre ea primum quantula constent,
Sensile quae faciunt, & qua sint praedita forma;
Motibus, ordinibus, posituris denique quae sint:
Quarum nihil rerum in lignis, glebisque videmus.
Et tamen haec cum sunt quasi putrefacta per imbris,
Vermiculos pariunt; quia corpora materiai
Antiquis ex ordinibus permota nova re
Conciliantur ita, ut debent animalia gigni.
Deinde, ex sensilibus qui sensile posse creari
Constituunt, porro ex aliis sentire suetis;
Mollia cum faciunt: nam sensus iungitur omnis
Visceribus, nervis, venis, quaecumque videmus
Mollia mortali consistere corpore creta.
Sed tamen esto iam posse haec aeterna manere:
Nempe tamen debent aut sensum partis habere:
Aut similia totis animalibus esse putari.
At nequeant per se partes sentire, nec est;
Namque alios sensus membrorum res petit omnes:
Nec manus a nobis potis est secreta, neque ulla
Corporis omnino sensum pars sola tenere.
Linquitur, ut totis animalibus adsimulentur,
Vitali ut possint consentire undique sensu.
Qui poterunt igitur rerum primordia dici,
Et leti vitare vias, animalia cum sint,
Adque animalibus sint mortalibus una, eademque ?
Quod tamen ut possint; at coetu, concilloque
Nihil facient, praeter volgum, turbamque animantum.
Scilicet ut nequeant homines, armenta, feraeque
Inter sese ullam rem gignere conveniundo.

1Quod si forte suum dimittunt corpore sensum,
Atque allum capiunt; quid opus fuit adtribui, quod
Detrahitur ? tum praeterea, quo fugimus ante,
Quatinus in pullos animalis vertier ova
Cernimus alituum, vermisque effervere, terram
Intempestivos quom putor cepit ob imbris;
Scire licet gigni posse ex non - sensibus sensus.

Quod si forte aliquis dicet, dumtaxat oriri
Posse a non sensu, sensum mutabilitate,
Aut aliquo tamquam partu, quod proditus extra:
Huic satis illud erit planum facere, atque probare,
Non fieri partum, nisi concilio ante coacto:
Nec quidquam commutari sine conciliatu.
Principium: nequeunt ullius corporis esse
Sensus ante ipsam genitam naturam animantis:
Nimirum quia materies disiecta tenetur
Aere, fluminibus, terris, terraque creatis:
Nec congressa modo vitalis convenienti
Contulit inter se motus, quibus omnituentes
Accensi sensus animantem quamque tuentur.

Praeterea quamvis animantem grandior ictus,
Quam patitur natura, repente adfligit, & omnis
Corporis, atque animi pergit confundere sensus:
Dissoluuntur enim positurae principiorum,
Et penitus motus vitales inpediuntur,
Donec materies, omnis concussa per artus
Vitalis animae nodos a corpore solvit,
Dispersamque foras per caulas eiecit omnis.
Nam quid praeterea facere ictum posse reamur
Oblatum, nisi discutere, ac dissolvere quaeque?
Fit quoque, uti soleant minus oblato acriter ictu,
Reliqui, motus vitalis vincere saepe,

1 Vincere, & ingentis plagae sedare tumultus:
Inque suos quicquid rursus revocare meatus:
Et quasi iam leti dominantem in corpore motum
Discutere, ac paene amissos accendere sensus.
Nam, quare potius leti iam limine ab ipso
Ad vitam possit conlecta mente reverti,
Quam, quo decursum prope iam siet, ire & abire ?

Praeterea quoniam dolor est, ubi materiai
Corpora vi quadam per viscera viva, per artus
Sollicitata suis trepidant in sedibus intus:
Inque locum quando remigrant, fit blanda voluptas:
Scire licet, nullo primordia posse dolore
Tentari, nullamque voluptatem capere ex se;
Quandoquidem non sunt ex illis principiorum
Corporibus, quorum motus novitate laborent:
Aut aliquem fructum capiant dulcedinis almae.
Haud igitur debent esse ullo praedita sensu.

Denique, uti possint sentire animalia quaeque;
Principijs si iam est sensus tribuendus eorum:
Quid, genus humanum propritim de quibus auctum est
Scilicet & risu tremulo concussa cachinnant;
Et lacrimis spargunt rorantibus ora, genasque:
Multaque de rerum mistura dicere callent;
Et sibi proporro quae sint primordia quaerunt:
Quandoquidem totis mortalibus adsimulata
Ipsa quoque ex alijs debent constare elementis,
Inde alia ex alijs, nusquam consistere ut ausis.
Quippe sequar, quodcumque loqui, ridereque dices,
Et sapere ex alijs, eadem haec facientibus ut sit.
Quod si delira haec, furiosaque cernimus esse,
Et ridere potest non ex ridentibus auctus,
Et sapere, & doctis rationem reddere dictis

1 Non ex seminibus sapientibus, atque disertis:
Qui minus esse queant ea, quae sentire videmus,
Seminibus permista carentibus undique sensu ?

Denique caelesti sumus omnes semine oriundi:
Omnibus ille idem pater est, unde alma liquentes.
Humorum guttas mater cum terra recepit,
Feta parit nitidas fruges, arbustaque Iaeta,
Et genus humanum; parit omnia saecla ferarum,
Pabula cum praebet, quibus omnes corpora pascunt;
Et dulcem ducunt vitam, prolemque propagant.
Quapropter merito maternum nomen adepta est.
Cedit item retro, de terra quod fuit ante,
In terras: & quod missum est ex aetheris oris,
Id rursurn caeli rellatum templa receptant.
Nec sic interemit mors res, ut materiai
Corpora conficiat, sed coetum dissupat ollis.
Inde alijs aliud coniungit; & effit, omnes
Res ut convertant formas, mutentque colores;
Et capiant sensus, & puncto tempore reddant:
Ut noscas referre, eadem primordia rerum
Cum quibus, & quali positura contineantur,
Et quos inter se dent motus, accipiantque:
Neve putes aeterna penes residere potesse
Corpora prima; quod in summis fluitare videmus
Rebus; & interdum nasci, subitoque perire.
Quin etiam refert nostris in versibus ipsis,
Cum quibus, & quali sint ordine quaeque locata:
Si non omnia sint, at multo maxima pars est
Consimilis; verum positura discrepitant res.
Sic ipsis in rebus item iam materiai

1 Interualla, viae, connexus, pondera, plage,
Concursus, motus, ordo, positura, figurae
Cum permutantur, mutari res quoque debent.

Nunc animum nobis adhibe veram ad rationem.
Nam tibi vementer nova res molitur ad auris
Accedere; & nova se species ostendere rerum.
Sed neque tam facilis res ulla est, quin ea primum
Difficilis magis ad credendum constet: itemque
Nihil adeo magnum, nec tam mirabile quidquam
Principio, quod non minus fiat mirabile cunctis
Paulatim; ut caeli clarum, purumque colorem,
Quemque in se cohibent palantia sidera passim,
Lunaeque, & solis praeclara luce nitorem:
Omnia quae nunc si primum mortalibus adsint,
Ex improviso ceu nunc obiecta repente:
Quid magis his rebus poterat mirabile dici,
Aut, minus ante quod auderent fore eredere gentes ?
Nihil ut opinor. ita haec species miranda fuisset,
Quam tibi iam nemo, fessus satiate videndi
Suspicere in caeli dignatur lucida templa.
Desine quapropter novitate exterritus ipsa
Exspuere ex animo rationem: sed magis acri
Iudicio perpende: &, si tibi vera videntur,
Dede manus: aut, si falsum est, accingere contra.
Quaerit enim rationem animus; cum summa loci sit
Infinita foris, haec extra moenia mundi;
Quid sit ibi porro quo prospicere usque velit mens;
Atque animi iactus liber quo pervolet ire.

Principio nobis in cunctas undique partes,
Et latere ex utroque, infra, supraque per omne
Nulla est finis, uti docui, res ipsaque per se
Vociferatur, & elucet natura profundi.

1Nullo iam pacto veri simile esse putandum est,
Undique eum vorsum spatium vacet infinitum;
Seminaque innumero numero, summaque profunda
Multimodis volitent aeterno percita motu;
Hunc unum terrarum orbem, caelumque creatum,
Nihil agere illa foris tot corpora materiai:
Eum praesertim hic sit natura factus, & ipsa
Sponte sua forte offensando semina rerum
Multimodis, temere, in cassum, frustraque coacta,
Tandem coierint; ea quae coniecta, repente
Magnarum rerum fierent exordia semper;
Terrai, maris, & caeli, generisque animantum.
Quare etiam atque etiam talis fateare necesse est
Esse alios alibi congressus materiai,
Qualis hic est, avido complexu quem tenet aether.

Praeterea cum materies est multa parata,
Cum locus est praesto; nec res, nec causa moratur
Ulla: geri debent nimirum, & confieri res.
Nunc & seminibus si tanta est copia, quantam
Enumerare aetas animantum non queat omnis;
Visque eadem, & natura manet, quae semina rerum
Conicere in loca quaeque queat Simili ratione,
Atque huc sunt coniecta: necesse est confiteare
Esse alios alijs terrarum in partibus orbes,
Et varias hominum gentes, & saecla ferarum.

Huc accedit, ut in summa res nulla sit una,
Unica quae gignatur: & unica solaque crescat;
Quin quiusque sient saecli, permultaque eodem
Sint genere, in primis animalibus, indice mente:
Invenies sic montivagum genus esse ferarum;
Sic hominum genitam prolem; sic denique mutas
Squamigerum pecudes, & corpora cuncta volantum.

1Quapropter caelum simili ratione fatendum est,
Terramque, & solem, lunam, mare, cetera, quae sunt,
Non esse unica, sed numero magis innumerali:
Quandoquidem vitae depactus terminus alte
Tam manet haec etiam, nativo & corpore constant,
Quam genus omne quod hic generatim rebus abundat.

Quae bene cognita si teneas, natura videtur
Libera continuo dominis privata superbis,
Ipsa sua per se sponte omnia dis agere expers.
Nam, pro sancta deum tranquila pectora pace,
Quae placidum degunt aevum, vitamque serenam;
Quis regere immensi summam; quis habere profundi
Endo manu validas potis est moderanter habenas?
Quis pariter caelos omnis convertere ? & omnis
Ignibus aetheriis terras suffire feracis ?
Omnibus inve locis esse omni tempore praesto ?
Nubibus ut tenebras faciat, caelique serena
Concutiat sonitu ? tum fulmina mittat: & aedis
Saepe suas disturbet, & in deserta recedens
Saeviat exercens telum, quod saepe nocentes
Praeterit, exanimatque indignos, inque merentes ?

Multaque post mundi tempus genitale, diemque
Primigenum maris, & terrae, solisque coortum,
Addita corpora sunt extrinsecus, addita circum
Semina; quae magnum iaculando contulit omne:
Unde mare, & terrae possent augescere; & unde
Appareret spatium caeli domus, altaque tecta
Tolleret a terris procul, & consurgeret aer.
Nam sua cuique locis ex omnibus omnia plagis
Corpora distribuuntur, & ad sua saecla recedunt;
Humor ad humorem, terreno corpore terra
Crescit, & ignem ignes procudunt, aetheraque aether,

1 Donicum ad extremam crescendi perfica finem
Omnia perduxit rerum natura creatrix.
Ut fit, ubi nihilo iam plus est, quod datur intra
Vitalis venas, quam quod fluit, adque recedit:
Omnibus hic aetas debet consistere rebus;
Hic natura suis refrenat viribus auctum.
Nam, quaecumque, vides hilaro grandescere adauctu,
Paulatimque gradus aetatis scandere adultae;
Plura sibi adsumunt, quam de se corpora mittunt,
Dum facile in venas cibus omnis diditur; & dum
Non ita sunt late dispersa, ut multa remittant:
Et plus dispendi faciant, quam vescitur aetas.
Nam certe fluere, atque recedere corpora rebus
Multimodis, dandum est: sed plura accedere debent,
Donec alescendi summum tetigere cacumen.
Inde minutatim vires, & robur adultum
Frangit, & in partem peiorem liquitur aetas.
Quippe etenim quanto est res amplior, augmine dempto,
Et quo latior est; in cunctas undique partes
Pluria eo dispargit, & a se corpora mittit.
Nec facile in venas cibus omnis diditur eii:
Nec satis est, proquam largos exaestuat artus,
Unde queat tanturn suboriri, ac subpeditare,
Quantum opus est, & quod satis est, natura nouare.
Iure igitur pereunt, cum rarefacta fluendo
Sunt; & cum externis succumbunt omnia plagis:
Quandoquidem grandi cibus aevo denique defit.
Nec tuditantia rem cessant extrinsecus ullam
Corpora conficere, & plagis infesta domare.
Sic igitur magni quoque circum moenia mundi
Expugnata dabunt labem, putrisque ruinas.
Omnia debet enim cibus integrare novando:

1 Et fulcire cibus, cibus omnia sustentare,
Nequicquam, quoniam nec venae perpetiuntur,
Quod satis est; neque quantum opus est, natura ministrat.
Iamque adeo fracta est aetas, effetaque tellus;
Vix animalia parva creat, quae cuncta creavit
Saecla, deditque ferarum ingentia corpora partu.
Haud (ut opinor) enim mortalia saecla superne
Aurea de caelo demisit funis in arva:
Nec mare, nec fluctus plangentis saxa crearunt:
Sed genuit tellus eadem, quae nunc alit, ex se.
Praeterea nitidas fruges, vinetaque laeta
Sponte sua primum mortalibus ipsa creavit:
Ipsa dedit dulcis fetus, & pabula laeta;
Quae nunc vix nostro grandescunt aucta labore:
Conterimusque boves, & viris agricolarum
Conficimus. seris vix arvis suppeditati
Usqueadeo pereunt fetus, augentque labores.
Iamque caput quassans grandis suspirat arator,
Crebrius in cassum manuum cecidisse laborem:
Et cum tempora temporibus praesentia confert
Praeteritis, laudat fortunas saepe parentis:
Et crepat, antiquum genus ut pietate repletum
Perfacile angustis tolerarit finibus aevum,
Cum minor esset agri multo modus ante viritim:
Nec tenet, omnia paullatim tabescere; & ire
Ad scopulum spatio aetatis defessa vetusto.

T. LUCRETI CARI

DE RERUM NATURA

LIBER TERTIUS

E tenebris tantis tam clarum extollere lumen
Qui primus potuisti, inlustrans commoda vitae,
Te sequor, o Graiae gentis decus, inque tuis nunc
Fixa pedum pono pressis vestigia signis,
Non ita certandi cupidus, quam propter amorem ,
Quod te imitari aveo. quid enim contendat hirundo
Cygnis? aut quidnam tremulis facere artibus hedi
Consimile in cursu possint, ac fortis equi vis?
Tu pater, & rerum inventor; tu patria nobis
Suppeditas praecepta; tuisque ex, inclute, chartis,
Floriferis ut apes in saltibus omnia libant,
Omnia nos itidem depascimur aurea dicta;
Aurea, perpetua semper dignissima vita.
Nam simul ac ratio tua coepit vociferari,
Naturam rerum haud divina mente coortam:
Diffugiunt animi terrores: moenia mundi
Discedunt; totum video per inane geri res:
Apparet divum numen, sedesque quietae;
Quas neque concutiunt venti, nec nubila nimbis
Aspergunt, neque nix acri concreta pruina
Cana cadens violat; semperque Innubilus aether
Integit, & large diffuso lumine ridet.
Omnia suppeditat porro natura, neque ulla
Res animi pacem delibat tempore in ullo.

1At contra nusquam apparent Acherusia templa:
Nec tellus obstat, quin omnia dispiciantur,
Sub pedibus quaecumque infra per inane geruntur.
His tibi me rebus quaedam divina voluptas
Percipit, atque horror, quod sic natura tua vi
Tam manifesta patens ex omni parte retecta est.

Et quoniam docui cunctarum exordia rerum
Qualia sint, & quam variis distantia formis
Sponte sua volitent aiterno percita motu;
Quoque modo possint res ex his quaeque creari:
Hasce secundum res, animi natura videtur,
Atque animae claranda meis iam versibus esse:
Et metus ille foras praeceps Acheruntis agendus
Funditus, humanam qui vitam turbat ab imo,
Omnia suffundens mortis nigrore, neque ullam
Esse voluptatem liquidam, puramque relinquit.
Nam, quod saepe homines morbos magis esse timendos,
Infamemque ferunt vitam, quam Tartara leti,
Et se scire animae naturam, sanguinis esse,
Nec prosum quicquam nostrae rationis egere;
Hinc licet advortas animum, magis omnia laudis,
Aut etiam vetiti, si fert ita fera voluntas,
Iactari causa, quam quod res ipsa probetur.
Extorres iidem patria, longeque fugati
Conspectu ex hominum, foedati crimine turpi,
Omnibus aerumnis adfecti denique vivunt,
Et quocumque tamen miseri venere, parentant,
Et nigras mactant pecudes, & manibus divis
Inferias mittunt; multoque in rebus acerbis
Acrius advortunt animos ad religionem.
Quo magis in dubiis homines spectare periclis
Convenit, advorsisque in rebus noscere qui sit;

1 Nam verae voces tum demum pectore ab imo
Eiciuntur & eripitur persona, Manet res.
Denique avarities, & honorum caeca cupido,
Quae miseros homines cogunt transcendere finis
Iuris, & interdum socios scelerum, atque ministros
Noctis atque dies niti praestante labore
Ad summas emergere opes; haec vulnera vitae
Non minimam partem mortis formidine aluntur.
Turpis enim ferme contemptus, & acris egestas
Semota ab dulci vita, stabilique videntur;
Et quasi iam leti portas cunctarier ante.
Unde homines, dum se falso terrore coacti
Refugisse volunt longe, longeque remasse;
Sanguine civili rem conflant, divitiasque
Conduplicant avidi; caedem caedi accumulantes,
Crudeles, gaudent in tristi funere fratris;
Et consanguineum mensas odere, timentque.
Consimili ratione ab eodem saepe timore
Macerat invidia, ante oculos illum esse potentem,
Illum aspectari, claro qui incedit honore:
Ipsi se in tenebris volui, caenoque queruntur.
Intereunt partim statuai, & nominis ergo:
Et saepe usqueadeo, mortis formidine, vitae
Percipit humanos odium, lucisque videndae;
Ut sibi consciscant maerenti pectore letum,
Obliti fontem curarum, hunc esse timorem;
Hunc vexare pudorem, hunc vincula amicitiai
Rumpere; & in summa, pietatem evertere funditus.
Nam iam saepe homines patriam, carosque parentis
Prodiderunt, vitare Acherusia templa petentes.
Nam veluti pueri trepidant, atque omnia caecis
In tenebris metuunt: sic nos in luce timemus

1 Interdum, nihilo quae sunt metuenda magis, quam
Quae pueri in tenebris pavitant, finguntque futura.
Hunc igitur terrorem animi, tenebrasque necesse est
Non rady solis, neque lucida tela dici
Discutiant, sed naturae species, ratioque.

Primum animum dico, mentem quam saepe vocamus,
In quo consilium vitae, regimenque locatum est,
Esse hominis partem nihilo minus, ac manus, & pes,
Atque oculi, partes animantis totius extant.
Sensum animi, certa non esse in parte locatum,
Verum habitum quendam vitalem corporis esse,
Harmoniam Grai quam dicunt; quod faciat nos
Vivere cum sensu, nulla cum in parte siet mens:
Ut bona saepe valetudo cum dicitur esse
Corporis, & non est tamen haec pars ulla valentis:
Sic animi sensum non certa parte reponunt.
Magnopere in quo mi diversi errare videntur.
Saepe itaque; in promptu corpus quod cernitur, aegrum est,
Cum tamen ex alia laetamur parte latenti:
Et retro fit, uti contra sit saepe vicissim,
Cum miser ex animo, laetatur corpore toto;
Non alio pacto, quam si, pes cum dolet aegri,
In nullo caput interea sit forte dolore.
Praeterea molli cum somno dedita membra
Effusumque iacet sine sensu corpus onustum;
Est aliud tamen in nobis, quod tempore in illo
Multimodis agitatur, & omnis accipit in se
Laetitiae motus, & curas cordis inanis.
Nunc animam quoque ut in membris cognoscere possis
Esse, neque harmonia corpus retinere solere:
Principio fit, uti detracto corpore multo,

1 Saepe tamen nobis in membris vita moretur:
Atque eadem rursum, cum corpora pauca caloris
Diffugere, forasque per os est editus aer;
Deserit extemplo venas, atque ossa relinquit.
Noscere ut hinc possis, non aequas omnia partis
Corpora habere; neque ex aequo fulcire salutem;
Sed magis haec, venti quae sunt, calidique vaporis
Semina, curare, in membris ut vita moretur.
Est igitur calor, ac ventus vitalis in ipso
Corpore; qui nobis moribundos deserit artus.
Quapropter, quoniam est animi natura reperta,
Atque animae, quasi pars hominis: redde harmoniai
Nomen, ad organicos alto delatum Heliconi,
Sive aliunde ipsi porro traxere; & in illam
Transtulerunt, proprio quae tum res nomine egebat.
Quidquid id est, habeant: tu Cetera percipe dicta.

Nunc animum, atque animam dico coniuncta teneri
Inter se; atque unam naturam conficere ex se:
Sed caput esse quasi, & dominari in corpore toto
Consilium, quod nos animum mentemque vocamus:
Idque situm media regione in pectoris heret.
Hic exultat enim pavor, ac metus: haec loca circum
Laetitiae mulcent: hic ergo mens, animusque est.
Cetera pars animae per totum dissita corpus
Paret, & ad numen mentis, momenque movetur.
Idque sibi solum per se sapit, & sibi gaudet;
Cum neque res animam, neque corpus commovet ulla.
Et quasi, cum caput, aut oculus tentante dolore
Laeditur in nobis, non omni concruciamur
Corpore: sic animus nonnumquam laeditur ipse;
Laetitiaque viget; cum cetera pars animai
Per membra, atque artus nulla novitate cietur.

1Verum ubi vementi magis est commota metu mens;
Consentire animam totam per membra videmus:
Sudoresque, & pallorem existere toto
Corpore, & infringi linguam, vocemque aboriri:
Caligare oculos, sonere auris, succidere artus.
Denique concidere ex animi terrore videmus
Saepe homines: facile ut quivis hinc noscere possit,
Esse animam cum animo coniunctam , quae cum animi vi
Percussa est, exin corpus propellit, & icit.

Haec eadem ratio naturam animi, atque animai
Corpoream docet esse. ubi enim propellere membra;
Conripere ex somno corpus, mutareque voltum;
Atque hominem totum regere ac versare videtur:
(Quorum nihil fieri sine tactu posse videmus,
Nec tactum porro sine corpore) nonne fatendum est
Corporea natura animum constare, animamque?
Praeterea pariter fungi cum corpore, & una
Consentire animum nobis in corpore cernis.
Si minus offendit vitam vis horrida leti
Ossibus ac nervis diselusis intus adacta:
Attamen insequitur languor, terraeque petitus
Suavis, & in terra mentis qui gignitur aestus;
Interdumque quasi exurgendi incerta voluntas.
Ergo corpoream naturam animi esse necesse est,
Corporeis quoniam telis, ictuque laborat.

Is tibi nunc animus quali sit corpore, & unde
Constiterit, pergam rationem reddere dictis.
Principio esse aio persuptilem, atque minutis
Perquam corporibus factum constare. id ita esse
Hinc licet advertas animum, ut pernoscere possis.
Nihil adeo fieri celeri ratione videtur,
Quam sibi mens fieri proponit, & inchoat ipsa.

1Ocius ergo animus, quam res se perciet ulla,
Ante oculos quarum in promptu natura videtur.
At quod mobile tanto opere est, constare rotundis
Perquam seminibus debet, perquamque minutis:
Momine uti parvo possint inpulsa moveri.
Namque movetur aqua, & tantillo momine fluctuat;
Quippe volubilibus, parvisque creata figuris.
At contra mellis constantior est natura,
Et pigri latices magis, & cunctantior actus:
Heret enim inter se magis omnis materiai
Copia: nimirum quia non tam levibus exstat
Corporibus, neque tam suptilibus, atque rotundis.
Namque papaverum, aura potest suspensa, levisque
Cogere, ut ab summo tibi diffluat altus acervus.
At contra lapidum conlectum, spiclorumque
Nenu potest. igitur parvissima corpora proquam
Et laevissima sunt, ita mobilitate feruntur:
At contra quo quaeque magis cum pondere magno,
Asperaque inveniuntur; eo stabilita magis sunt.
Nunc igitur, quoniam est animi natura reperta
Mobilis egregie: perquam constare necesse est
Corporibus parvis, & laevibus, atque rotundis.
Quae tibi cognita res, in multis, o bone, rebus
Utilis invenietur, & opportuna cluebit.
Haec quoque res etiam naturam dedicat eius,
Quam tenui constet textura; quamque loco se
Contineat parvo, si possit conglomerari;
Quod simul atque hominem leti secura quies est
Indepta; atque animi natura, animaeque recessit:
Nihil ibi libatum de toto corpore cernas
Ad speciem, nihil ad pondus: mors omnia praestat,
Vitalem praeter sensum, calidumque vaporem.

1 Ergo animam totam perparvis esse necesse est
Seminibus, nexam per venas, viscera, nervos:
Quatinus omnis ubi e toto iam corpore cessit;
Extima membrorum circumcaesura tamen se
Incolumem praestat; nec defit ponderis hilum.
Quod genus est Bacchi cum flos evanuit aut cum
Spiritus unguenti suavis diffugit in auras:
Aut aliquo cum iam sucus de corpore cessit;
Nihil oculis tamen esse minor res ipsa videtur
Propterea, neque detractum de pondere quidquam:
Nimirum, quia multa, minutaque semina sucos
Efficiunt, & odorem in toto corpore rerum.
Quare etiam atque etiam mentis naturam, animaeque
Scire licet perquam pauxillis esse creatam
Seminibus, quoniam fugiens nihil ponderis aufert.

Nec tamen haec simplex nobis natura putandum est.
Tenuis enim quaedam moribundos deserit aura
Mista vapore: vapor porro trahit aera secum;
Nec calor est quisquam, cui non sit mistus & aer;
Rara quod eius enim constat natura, necesse est
Aeris inter eum primordia multa moveri.
Iam triplex animi est igitur natura reperta.
Nec tamen haec sat sunt ad sensum cuncta creandum:
Nihil horum quoniam recepit mens, posse creare
Sensiferos motus quaedam, quae Mente volutet.
Quarta quoque his igitur quaedam natura necesse est
Attribuatur. ea est omnino nominis expers:
Qua neque mobilius quidquam, neque, tenvius exstat;
Nec magis e parvis, aut levibus ex elementis:
Sensiferos motus quae didit prima per artus.
Prima cietur enim, parvis perfecta figuris:
Inde calor motus, & venti caeca potestas

1 Accipit; inde aer; inde omnia mobilitantur:
Concutitur tum sanguis, viscera persentiscunt
Omnia. postremis datur ossibus, atque medullis
Sive voluptas est, sive est contrarius ardor.
Nec temere huc dolor usque; potest penetrare, neque acre
Permanare malum, quin omnia perturbentur
Usqueadeo, ut vitae desit locus, atque animal
Diffugiant partes per caulas corporis omnis.
Sed plerumque fit in summo quasi corpore finis
Motibus; hanc ob rem vitam retinere valemus.

Nunc ea quo pacto inter sese mixta, quibusque
Compta modis vigeant; rationem reddere aventem
Abstrahit invitum patrii sermonis egestas:
Sed tamen, ut potero summatim, attingere, tangam.
Inter enim cursant primordia principiorum
Motibus inter se; nihil ut secernier unum
Possit nec spatio fieri divisa potestas:
Sed quasi multae vis unius corporis extant.
Quod genus in quovis animantum viscere volgo,
Est odor, & quidam color, & sapor: & tamen ex his
Omnibus est unum perfectum corporis augmen:
Sic calor, atque aer, & venti caeca potestas
Mixta creant unam naturam, & mobilis illa
Vis, initum motus ab se quae dividit ollis:
Sensifer unde oritur primum per viscera motus.
Nam penitus prorsum latet haec natura, subestque:
Nec magis hac infra quicquam est in corpore nostro;
Atque anima est animae proporro totius ipsa.
Quod genus in nostris membris, & corpore toto
Mixta latens animi vis est, animaeque potestas,
Corporibus quia de parvis, paucisque creata est.
Sic tibi nominis haec expers vis, facta minutis

1 Corporibus latet: atque animae quasi totius ipsa
Proporro est anima, & dominatur corpore toto.
Consimili ratione necesse est ventus, & aer,
Et calor inter se vigeant commista per artus;
Adque aliis aliud subsit magis, emineatque,
Ut quiddam fieri videatur ab omnibus unum:
Ni calor, ac ventus seorsum, seorsumque potestas
Aeris interemant sensum, diductaque solvant.
Est etiam calor ille animo, quem sumit, in ira
Cum fervescit, & ex oculis micat acrius ardor.
Est & frigida multa comes formidinis aura;
Quae ciet horrorem membris, & concitat artus.
Est etiam quoque pacati status aeris ille,
Pectore tranquilloqui fit, voltuque sereno.
Sed calidi plus est illis, quibus acria corda,
Iracundaque mens facile effervescit in ira:
Quo genere in primis vis est violenta leonum;
Pectora qui fremitu rumpunt plerumque gementes;
Nec capere irarum fluctus in pectore possunt.
At ventosa magis cervorum frigida mens est;
Et gelidas citius per viscera concitat auras;
Quae tremulum faciunt membris existere motum.
At natura boum placido magis aere vivit;
Nec nimis irai fax umquam subdita percit
Fumida, suffundens caecae caliginis umbras;
Nec gelidis torpet telis perfixa pavoris;
Inter utrosque sitast, cervos, saevosque leones.
Sic hominum genus est. quamvis doctrina politos
Constituat pariter quosdam, tamen illa relinquit
Naturae cuiusque animi vestigia prima:
Nec radicitus evelli mala posse putandum est,
Quin proclivius hic iras decurrat ad acris;

1 Ille metu citius paulo tentetur; at ille
Tertius accipiat quaedam clementius aequo:
Inque aliis rebus multis differre necesse est
Naturas hominum varias, moresque sequacis:
Quorum ego nunc nequeo caecas exponere causas;
Nec reperire figurarum tot nomina, quot sunt
Principiis; unde haec oritur variantia rerum.
Illud in his rebus video firmare potesse,
Usqueadeo naturarum vestigia linqui
Parvula, quae nequeat ratio depellere dictis,
Ut nihil inpediat dignam dis degere vitam.

Haec igitur natura tenetur corpore ab omni;
Ipsaque corporis est custos, & causa salutis:
Nam communibus inter se radicibus herent;
Nec sine pernicie divelli posse videntur.
Quod genus e turis glebis evellere odorem
Haud facile est, quin intereat natura quoque eius:
Sic animi, atque animae naturam corpore toto
Extrahere haut facile est, quin omnia dissoluantur.
Inplexis ita principiis ab origine prima
Inter se fiunt consorti praedita vita:
Nec sibi quaeque sine alterius vi posse videtur
Corporis, atque animi seorsum sentire potestas:
Sed communibus inter eas conflatur utrimque
Motibus accensus nobis per viscera sensus.
Praeterea corpus per se nec gignitur umquam,
Nec crescit, neque post mortem durare videtur.
Non enim, ut humor aquae dimittit saepe vaporem,
Qui datus est, neque ea causa convellitur ipse,
Sed manet incolumis; non, inquam, sic animai
Discidium possunt artus perferre relicti,
Sed penitus pereunt convolsi, conque putrescunt.

1Ex ineunte aevo sic corporis, atque animai
Mutua vitalis discunt contagia motus
Maternis etiam membris, alvoque reposta;
Discidium ut nequeat fieri sine peste, maloque:
Ut videas, quoniam coniunctast causa salutis,
Coniunctam quoque naturam consistere eorum.

Quod superest, si quis corpus sentire refutat
Atque animam credit permistam corpore toto
Suscipere hunc motum, quem sensum nominitamus;
Vel manifestas res contra, verasque repugnat.
Quid sit enim corpus sentire quis adferet umquam,
Si non ipsa palam quod res dedit, ac docuit nos?
At dimissa anima corpus caret undique sensu:
Perdit enim quod non proprium fuit eius in aevo;
Multaque praeterea perdit quam expellitur aevo.

Dicere porro oculos nullam rem cernere posse;
Sed per eos animum, ut foribus spectare reclusis,
Difficile est, contra cum sensus dicat eorum :
Sensus enim trahit, atque acies detrudit ad ipsas;
Fulgida praesertim cum cernere saepe nequimus,
Lumina luminibus quia nobis praepediuntur:
quod foribus non fit. neque enim, qua cernimus ipsi,
Ostia suscipiunt ullum reclusa laborem.
Praeterea si pro foribus sunt lumina nostra;
Iam magis exemptis oculis debere videtur
Cernere res animus sublatis postibus ipsis.

Illud in his rebus nequaquam sumere possis,
Democriti quod sancta viri sententia ponit;
Corporis atque animi primordia singula primis
Adposita alternis variare, ac nectere membra.
Nam cum multo sunt animae elementa minora,
Quam quibus & corpus nobis, & viscera constant,

1 Tum numero quoque concedunt, & rara per artus
Dissita sunt: dumtaxat ut hoc promittere possis,
Quantula prima queant nobis iniecta ciere
Corpora sensiferos motus in corpore, tanta
Intervalla tenere exordia prima animai.
Nam neque pulveris interdum sentimus adhesum
Corpore, nec membris incussam sidere cretam,
Nec nebulam noctu, neque aranei tenvia fila
Obvia sentimus, quando obretimur euntes;
Nec supera caput eiusdem cecidisse victam
Vestem, nec plumas avium, papposque volantis,
Qui nimia levitate cadunt plerumque gravatim.
Nec repentis itum cuiusviscumque animantis
Sentimus; nec priva pedum vestigia quaeque,
Corpore quae in nostro culices, & cetera ponunt.
Usqueadeo prius est in nobis multa ciendum
Semina, corporibus nostris inmista per artus,
Quam primordia sentiscant concussa animai;
Et quam in his intervallis tuditantia possint
Concursare, coire, & dissultare vicissim.

Et magis est animus vitai claustra coercens,
Et dominantior ad vitam, quam vis animai.
Nam sine mente, animoque nequit residere per artus
Temporis exiguam partem pars ulla animai;
Sed comes insequitur facile, & discedit in auras;
Et gelidos artus in leti frigore linquit.
At manet in vita, cui mens, animusque remansit,
Quamvis est circum caesis lacer undique membris;
Truncus, adempta anima circum, membrisque remotis,
Vivit; & aethereas vitalis suscipit auras:
Si non omnimodis, at magna parte animai
Privatus, tamen in vita cunctatur, & heret;

1 Ut lacerato oculo circum, si pupula mansit
Incolumis, stat cernundi vivata potestas,
Dummodo ne totum corrumpas, luminis orbem:
Sed circumcidas aciem, solamque relinquas;
Id quoque enim sine pernicie confiet eorum.
At si tantula pars oculi media illa peresa est;
Incolumis quamvis aliquoi sit splendidus orbis:
Occidit extemplo lumen, tenebraeque sequuntur.
Hoc anima, atque; animus vincti sunt foedere semper.

Nunc age, nativos animantibus, & mortalis
Esse animos, animasque levis, ut noscere possis;
Conquisita diu, dulcique reperta labore
Digna tua pergam disponere carmina vita.
Tu fac utrumque uno sub iungas nomine eorum;
Atque animam, verbi causa, cum dicere pergam,
Mortalem esse docens, animum quoque dicere credas:
Quatinus est unum inter se, coniunctaque res est.
Principio, quoniam tenuem constare minutis
Corporibus docui, multoque minoribus esse
Principiis factam, quam liquidus humor aquai est,
Aut nebula, aut fumus: nam longe mobilitate
Praestat, & a tenui causa magis icta movetur;
Quippe ubi imaginibus fumi, nebulaeque movetur:
Quod genus, in somnis sopiti ubi cernimus alta
Exhalare vaporem altaria, ferreque fumum:
Nam procul hinc dubio nobis simulacra genuntur:-
Nunc igitur quoniam quassatis undique vasis
Diffluere humorem, & laticem discedere cernis;
Et nebula ac furnus quoniam discedit in auras:
Crede animam quoque diffundi, multoque perire
Ocius, & citius dissolvi in corpora prima,
Cum semel ex hominis membris ablata recessit.

1Quippe etenim, corpus, quod vas quasi constitit eius,
Cum cohibere nequit conquassatum ex aliqua re,
Ac rarefactum detracto sanguine venis;
Aere qui credas posse hanc cohiberier ullo,
Corpore qui nostro rarus magis is cohibessit?

Praeterea gigni pariter cum corpore, & una
Crescere sentimus, pariterque senescere mentem.
Nam velut infirmo pueri, teneroque vagantur
Corpore; sic animi sequitur sententia tenvis.
Inde, ubi robustis adolevit viribus aetas;
Consilium quoque maius, & auctior est animi vis.
Post, ubi iam validis quassatum est viribus aevi
Corpus, & obtusis ceciderunt viribus artus;
Claudicat ingenium, delirat linguaque, mensque:
Omnia deficiunt, atque uno tempore desunt.
Ergo dissolui quoque convenit omnem animai
Naturam, ceu fumus in altas aeris auras:
Quandoquidem gigni pariter, pariterque videmus
Crescere: &, ut docui, simul aevo fessa fatisci.

Huc accedit, uti videamus, corpus ut ipsum
Suscipere inmanis morbos, durumque dolorem;
Sic animum curas acris, luctumque, metumque
Quare participem leti quoque convenit esse.
Quinetiam morbis in corporis avius errat
Saepe animus; dementit enim, deliraque fatur:
Interdumque gravi lethargo fertur in altum,
Aeternumque soporem, oculis, nutuque cadenti;
Unde neque exaudit voces; nec noscere voltus
Illorum potis est, ad vitam qui revocantes
Circumstant lacrimis rorantes ora, genasque.
Quare animum quoque dissolui fateare necesse;
Quandoquidem penetrant in eum contagia morbi;

1 Nam dolor, ac morbus leti fabricator uterque est;
Multorum exitio perdocti quod sumus ante.
Praeterea mentem sanari, corpus ut aegrum,
Et pariter flecti medicina posse videmus. Denique cur hominem, cum vini vis penetravit
Acris, & in venas discessit diditus ardor;
Consequitur gravitas membrorum ? praepediuntur
Crura vacillanti ? tardescit lingua ? madet mens ?
Nant oculi ? clamor, singultus, iurgia gliscunt ?
Et iam cetera de genere hoc quaecumque sequuntur,
Cur ea sunt, nisi quod vehemens violentia vini
Conturbare animam consuevit corpore in ipso?
At quaecumque queunt conturbari, inque pediri,
Significant, paulo si durior insinuarit
Causa, fore ut pereant aevo privata futuro.
Quinetiam subito vi morbi saepe coactus
Ante oculos aliquis nostros, ut fulminis ictu,
Concidit; & spumas agit, ingemit, & tremit artus;
Desipit, extentat nervos, torquetur, anhelat;
Inconstanter & in iactando membra fatigat:
Nimirum, quia vis morbi distracta per artus
Turbat agens animam spumantes ut in aequore salso
Ventorum validis fervescunt viribus undae.
Exprimitur porro gemitus: quia membra dolore
Adficiuntur; & omnino, quod semina vocis
Eiciuntur, & ore foras glomerata feruntur,
Qua quasi consuerunt, & sunt munita viai.
Desipientia fit, quia vis animi, atque animai
Conturbatur; &, ut docui, divisa seorsum
Disiectatur eodem illo distracta veneno.
Inde, ubi iam morbi se flexit causa, reditque
In latebras acer corrupti corporis humor:

1 Tum quasi vaccillans primum consurgit; & omnis
Paullatim redit in sensus, animamque receptat.
Haec igitur tantis ubi morbis corpore in ipso
Iactentur, miserisque modis distracta laborent:
Cur eadem credis sine corpore in aere aperto
Cum validis ventis aetatem degere posse?
Et quoniam mentem sanari, corpus ut aegrum,
Cernimus, & flecti medicina posse videmus:
Id quoque praesagit mortalem vivere mentem.
Addere enim partis, aut ordine traiecere aequum est
Aut aliquid prorsum de summa detrahere, illum,
Commutare animum quicumque adoritur, & infit;
Aut aliam quamvis naturam flectere quaerit.
At neque transferri sibi partis, nec tribui vult,
Inmortale quod est, quidquam neque defluere hilum.
Nam quodcumque suis mutatum finibus exit,
Continuo hoc mors est illius, quod fuit ante.
Ergo animus sive aegrescit, mortalia signa
Mittit, uti docui, seu flectitur a medicina.
Usque adeo falsae rationi vera videtur
Res occurrere, & effugium praecludere eunti,
Ancipitique refutatu convincere falsum.

Denique saepe hominem paullatim cernimus ire,
Et membratim vitalem deperdere sensum:
In pedibus primum digitos livescere, & unguis;
Inde pedes & crura mori: post inde per artus
Ire alios tractim gelidi vestigia leti.
Scinditur itque animae hoc quoniam natura, nec uno
Tempore sincera existit, mortalis habenda est.
Quod si forte putas ipsam se posse per artus
Introsum trahere, & partis conducere in unum,
Atque adeo cunctis sensum deducere membris;

1 At locus ille tamen, quo copia tanta animai
Cogitur, in sensu debet maiore videri:
Qui quoniam nusquam est, nimirum (ut diximus ante)
Dilaniata foras dispargitur: interit ergo.
Quin etiam, si iam libeat concedere falsum,
Et dare, posse animam glomerari in corpore eorum,
Lumina qui lincunt moribundi particulatim:
Mortalem tamen esse animam fateare necesse est.
Nec refert, utrum pereat dispersa per auras;
An contracta suis e partibus obbrutescat,
Quando hominem totum magis, ac magis undique sensus
Deficit, & vitae minus, & minus undique restat.

Et quoniam mens est hominis pars una, loco quae
Fixa manet certo, velut aures, atque oculi sunt,
Atque alii sensus, qui vitam cumque gubernant,
Et veluti manus, atque oculus, naresve seorsum
Secreta ab nobis nequeunt sentire, neque esse:
Sed tamen in parvo licuntur tempore tali,
Sic animus per se non quit sine corpore, & ipso
Esse homine, illius quasi quod vas esse videtur,
Sive aliud quid vis potius coniunctius ei
Fingere, quandoquidem conexu corpus adheret.

Denique corporis, atque animi vivata potestas
Inter se coniuncta valent, vitaque fruuntur.
Nec sine corpore enim vitalis edere motus
Sola potest animi per se natura; nec autem
Cassum anima corpus durare, & sensibus uti.
Scilicet, avolsis radicibus ut nequit ullam
Dispicere ipse oculus rem, seorsum corpore toto;
Sic anima, atque animus per se nihil posse videntur:
Nimirum, quia per venas & viscera mixtim,
Per nervos atque ossa tenentur corpore ab omni:

1 Nec magnis intervallis primordia possunt
Libera dissultare: ideo conclusa moventur
Sensiferos motus, quos extra corpus in auras
Aeris haud possunt post mortem eiecta moveri:
Propterea quia non simili ratione tenentur.
Corpus enim, atque animans erit aer, si cohibere
Sese anima, atque in eo poterit concludere motus
Quos ante in venis, & in ipso corpore agebat.
Quare etiam atque etiam resoluto corporis omni
Tegmine, & eiectis extra vitalibus auris,
Dissolui sensus animi fateare necesse est,
Atque animam; quoniamconiuncta est causa duobus.
Denique cum corpus nequeat perferre animai
Discidium, quin id tetro tabescat odore:
Quid dubitas, quin ex imo, penitusque coorta
Emanarit, uti fumus, diffusa animae vis ?
Atque ideo tanta mutatum putre ruina
Conciderit corpus penitus, quia mota loco sunt
Fundamenta, foras animae, manante per artus,
Perque viarum omnis flexus, in corpore qui sunt,
Atque foramina? multimodis ut noscere possis
Dispertitam animae naturam exisse per artus;
Et prius esse sibi distractam corpore in ipso,
Quam prolapsa foras enaret in aeris auras.
Quin etiam finis dum vitae vertitur intra,
Saepe aliqua tamen e causa labefacta videtur
Ire anima, & toto solui de corpore membra,
Et quasi supremo languescere tempore voltus:
Quod genus est, animo male factum cum perhibetur,
Aut animam liquisse; ubi iam trepidatur, & omnes
Extremum cupiunt vitae repraehendere vinclum.
Conquassatur enim tum mens, animaeque potestas

1 Omnis, & haec ipso cum corpore conlabascunt;
Ut gravior paulo possit dissolvere causa.
Quid dubitas tandem, quin extra prodita corpus
Inbecilla foras, in aperto, tegmine dempto,
Non modo non omnem possit durare per aevum,
Sed minimum quodvis nequeat consistere tempus?
Nec sibi enim quisquam moriens sentire videtur
Ire foras animam incolumem de corpore toto,
Nec prius ad iugulum, & supera succedere fauces;
Verum deficere in certa regione locatam:
Ut sensus alios in parti quemque sua scit
Dissolui. quod si inmortalis nostra foret mens;
Non tam se moriens dissolvi conquereretur;
Sed magis ire foras,, vestemque relinquere, ut anguis,
Gauderet, praelonga senex aut cornua cervus. Denique cur animi numquam mens, consiliumque
Gignitur in capite, aut pedibus, manibusve, sed unis
Sedibus, & certis regionibus omnibus heret,
Si non certa loca ad nascendum reddita cuique
Sunt, & ubi quidquid possit durare creatum ?
Atque ita multimodis pro totis artibus esse,
Membrorum ut numquam existat praeposterus ordo?
Usque adeo sequitur res rem; neque flamma creari
Fluminibus solita est, neque in igni gignier algor.

Praeterea, si inmortalis natura animai est;
Et sentire potest, secreta a corpore nostro,
Certe; ut opinor, eam faciundum est sensibus auctam:
Nec ratione alia nosmet proponere nobis
Possumus infernas animas Acherunte vagari.
Pictores itaque, & scriptorum saecla priora
Sic animas intro duxerunt sensibus auctas.
At neque sorsum oculi, neque nares, nec manus ipsa

1 Esse potest animae: neque sorsum lingua, neque aures
Auditum per se possunt sentire, neque esse.

Et quoniam toto sentimus corpore inesse
Vitalem sensum; & totum esse animale videmus:
Si subito medium celeri praeciderit ictu
Vis aliqua, ut seorsum partem secernat utramque:
Dispertita procul dubio quoque vis animai,
Et discissa, simul cum corpore disicietur:
At quod scinditur, & partis discedit in ullas,
Scilicet aeternam sibi naturam abnuit esse.
Falciferos memorant currus abscidere membra
Saepe ita de subito permista caede calentis,
Ut tremere in terra videatur ab artubus id quod
Decidit abscisum; cum mens tamen, atque hominis vis
Mobilitate mali non quit sentire dolorem:
Et simul, in pugnae studio quod dedita mens est,
Corpore cum reliquo pugnam, caedesque petissit;
Nec tenet, amissam laevam cum tegmine saepe
Inter equos abstraxe rotas, falcesque rapacis:
Nec cecidisse alius dextram, cum scandit, & instat.
Inde alius conatur adempto surgere crure,
Cum digitos agitat propter moribundus humi pes:
Et caput abscisum calido, viventeque trunco,
Servat humi voltum vitalem, oculosque patentis;
Donec relliquias animai reddidit omnis.
Quin etiam tibi si, lingua vibrante micantis
Serpentis caudam procero corpore, utrimque
Sit lubitum in multas partis discidere ferro:
Omnia iam seorsum cernas ancisa recenti
Volnere tortari, & terram conspargere tabo:
Ipsam seque retro partem petere ore priorem,
Volneris ardenti ut morsu premat icta dolore.

1Omnibus esse igitur totas dicemus in illis
Particulis animas? at ea ratione sequetur
Unam animantem animas habuisse in corpore multas.
Ergo divisa est ea, quae fuit una simul cum
Corpore: quapropter mortale utrumque putandum est,
In multas quoniam partis disciditur aeque.

Praeterea si inmortalis natura animai
Constat, & in corpus nascentibus insinuatur;
Cur superanteactam aetatem meminisse nequimus ?
Nec vestigia gestarum rerum ulla tenemus ?
Nam si tantopere est animi vitiata potestas,
Omnium ut actarum exciderit retinentia rerum:
Non, ut opinor, ea ab leto iam longiter errat.
Quapropter fateare necesse est, quae fuit ante,
Interiisse; & quae nunc est, nunc esse creatam.

Praeterea si iam perfecto corpore nobis
Inferri solitast animi vivata potestas,
Tum cum gignimur, & vitae eum limen adimus:
Haud ita conveniebat, uti cum corpore, & una
Cum membris videatur in ipso sanguine cresse;
Sed velut in cavea per se sibi vivere solam
Convenit, ut sensu corpus tamen affluat omne.
Quare etiam atque etiam neque originis esse putandum est
Expertes animas, nec leti lege solutas.
Nam neque tantopere adnecti potuisse putandum est
Corporibus nostris extrinsecus insinuatas:
Quod fieri totum contra manifesta docet res.
Namque ita conexa est per venas, viscera, nervos,
Ossaque, uti dentes quoque sensu participentur;
Morbus ut indicat, & gelidai stringor aquai
Et lapis oppressus, subiit si e frugibus asper:
Nec tam contextae cum sint, exire videntur

1 Incolumes posse, & salvas exsolvere sese
Omnibus e nervis, atque ossibus, articulisque.
Quod si forte putas extrinsecus insinuatam
Permanare animam nobis per membra solere;
Tanto quaeque magis cum corpore fusa peribit:
Quod permanat enim, dissolvitur; interit ergo.
Dispertitur enim per caulas corporis omnis:
Ut cibus in membra, atque artus cuin diditur omnis,
Disperit, atque aliam naturam sufficit ex se:
Sic anima, atque animus, quamvis integra recens in
Corpus eunt, tamen in manando dissoluuntur:
Dum quasi per caulas omnis diduntur in artus
Particulae; quibus haec animi natura creatur,
Quae nunc in nostro dominatur corpore, nata
Ex illa, quae tum peritat partita per artus.
Quapropter neque natali privata videtur
Esse die natura animae, nec funeris expers.

Semina praeterea linquuntur, necne animai
Corpore in exanimo? quod si lincuntur, & insunt;
Haud erit, ut merito inmortalis possit haberi,
Partibus amissis quoniam libata recessit.
Sin ita sinceris membris ablata profugit;
Ut nullas partis in corpore liquerit ex se:
Unde cadavera rancenti iam viscere vermes
Expirant ? atque unde animantum copia tanta
Exos, & exanguis tumidos perfluctuat artus?
Quod si forte animas extrinsecus insinuari
Vermibus, & privas in corpora posse venire
Credis; nec reputas cur milia multa animarum
Conveniant, unde una recesserit: hoc tamen est, ut
Quaerendum videatur, & in discrimen agendum;
Utrum tandem animae venentur semina quaeque

1 Vermiculorum, ipsaeque sibi fabricentur, ubi sint;
An iam corporibus perfectis insinuentur.
At neque, cur faciant ipsae, quareve laborent,
Dicere suppeditat. neque enim, sine corpore cum sunt,
Sollicitae volitant morbis, algoque, fameque.
Corpus enim magis his vitiis, & fine laborat,
Et mala multa animus contage fungitur eius.
Sed tamen his esto quamvis facere utile corpus,
Cum subeant; at qua possint, via nulla videtur.
Haud igitur faciunt animae sibi corpora & artus.
Nec tamen ut qui iam perfectis insinuentur
Corporibus. neque enim poterunt subtiliter esse
Conexae; neque consensus contagia fient.

Denique cur acris violentia triste leonum
Seminium sequitur? dolus vulpibus, & fuga cervis
A patribus datur, & patrius pavor incitat artus ?
Et iam cetera de genere hoc, cur omnia membris
Ex ineunte aevo generascunt, ingenioque;
Si non certa suo quia semine, seminioque
Vis animi pariter crescit cum corpore toto?
Quod si inmortalis foret, & mutare soleret
Corpora; permistis animantes moribus essent:
Effugeret canis Hyrcano de semine saepe
Cornigeri incursum cervi; tremeretque per auras
Aeris accipiter fugiens veniente columba:
Desiperent homines, saperent fera saecla ferarum.
Illud enim falsa fertur ratione, quod aiunt
Immortalem animam mutato corpore flecti:
Quod mutatur enim, dissolvitur; interit ergo:
Traiciuntur enim partes, atque ordine migrant.
Quare dissolui quoque debent posse per artus,
Denique ut intereant una cum corpore cunctae.

1 Sin animas hominum dicent in corpora semper
Ire humana; tamen quaeram, cur e sapienti
Stulta queat fieri: nec prudens sit puer ullus:
Nec tam doctus equae pullus, quam fortis equi vis;
Si non certa suo quia semine, seminioque
Vis animi pariter crescit cum corpore quoque.
Scilicet in tenero tenerascere corpore mentem
Confugient. quod si iam fit: fateare necesse est,
Mortalem esse animam; quoniam mutata per artus
Tantopere, amittit vitam, sensumque priorem.
Quove modo poterit pariter cum corpore quoque
Confirmata cupitum aetatis tangere florem
Vis animi, nisi erit consors in origine prima?
Quidve foras sibi vult membris exire senectis ?
An metuit conclusa manere in corpore putri ?
Et domus aetatis spatio ne fessa vetusto
Obruat? at non sunt immortali ulla pericla.

Denique conubia ad Veneris, partusque ferarum
Esse animas praesto deridiculum esse videtur:
Et spectare immortalis mortalia membra
Innumero numero, certareque praeproperanter
Inter se quae prima, potissimaque insinuetur:
Si non forte ita sunt animarum foedera pacta
Ut quae prima volans advenerit, insinuetur
Prima, neque inter se contendant viribus hilum.

Denique in aethere non arbor, non aequore in alto
Nubes esse queunt, nec pisces vivere in arvis;
Nec cruor in lignis, nec saxis sucus inesse:
Certum ac dispositum est ubi quidquit crescat & insit.
Sic animi natura nequit sine corpore oriri
Sola, neque a nervis, & sanguine longius esse.
Hoc si posset enim; multo prius ipsa animi vis

1 In capite, aut humeris, aut imis calcibus esse
Posset, & innasci quavis in parte soleret:
Tandem in eodem homine, atque in eodem vase maneret.
Quod quoniam nostro quoque constat corpore certum:
Dispositumque videtur, ubi esse, & crescere possit
Seorsum anima, atque animus: tanto magis infitiandum
Totum posse extra corpus durare, genique.
Quare, corpus ubi interiit, periisse necesse est
Confiteare animam distractam in corpore toto.
Quippe etenim mortale aeterno iungere, & una
Consentire putare, & fungi mutua posse,
Desipere est. quid enim diversius esse putandum est,
Aut magis inter se disiunctum, discrepitansque,
Quam, mortale quod est, immortali, atque perenni
Iunctum in concilio saevas tolerare procellas ?
Praeterea quaecumque manent aeterna, necesse est
Aut quia sunt solido cum corpore, res puere ictus,
Nec penetrare pati sibi quidquam, quod queat artas
Dissociare intus partis; ut materiai
Corpora sunt; quorum naturam ostendimus ante:
Aut ideo durare aetatem posse per omnem,
Plagarum quia sunt expertia, sicut inane est;
Quod manet intactum, neque ab ictu fungitur hilum:
Aut ideo, quia nulla loci sit copia circum,
Quo quasi res possint discedere, dissoluique:
Sicut summarum summa est aeterna; neque extra
Quis locus est, quo diffugiant; neque corpora sunt, quae
Possint incidere, & valida dissoluere plaga.
At neque, uti docui, solido cum corpore mentis
Natura est; quoniam admistum est in rebus inane:
Nec tamen est ut inane; neque autem corpora desunt,
Ex infinito quae possint forte coorta

1 Conruere hanc mentis violento turbine molem:
Aut aliam quamvis cladem importare pericli.
Nec porro natura loci, spatiumque profundi
Deficit, exspergi quo possit vis animai;
Aut alia quavis possit vi pulsa perire.
Haud igitur leti praeclusa est ianua menti.
Quod si forte ideo magis immortalis habenda est,
Quod letalibus ab rebus munita tenetur:
Aut quia non veniunt omnino aliena salutis;
Aut quia, quae veniunt, aliqua ratione recedunt
Pulsa prius, quam, quid noceant, sentire queamus:
Scilicet a vera longe ratione remotum est.
Praeter enim quam quod morbi est, cum corpori aegre est;
Advenit id, quod eam de rebus saepe futuris
Macerat, inque metu male habet eurisque fatigat;
Praeteritisque male admissis peccata remordent.
Adde furorem animi proprium, atque oblivia rerum:

Adde quod in nigras lethargi mergitur undas.

Nihil igitur mors est, ad nos neque pertinet hilum;
Quandoquidem natura animi mortalis habetur:
Et velut anteacta nihil tempore sensimus aegri,
Ad confligendum venientibus undique Poenis;
Omnia cum belli trepido concussa tumultu
Horrida contremuere sub altis aetheris oris;
In dubioque fueret, utrorum ad regna cadendum
Omnibus humanis esset, terraque, marique:
Sic ubi non erimus; cum corporis, atque animai
Discidium fuerit, quibus e sumus uniter apti:
Scilicet haud nobis quidquam, qui non erimus tum,
Accidere omnino poterit, sensumque movere:
Non, si terra mari miscebitur, & mare caelo.
Et si iam nostro sentit de corpore, postquam

1 Distracta est animi natura, animaeque potestas:
Nihil tamen hoc ad nos, qui coitu, coniugioque
Corporis, atque animae consistimus uniter apti.
Nec, si materiam nostram conlegerit aetas
Post obitum, rursumque redegerit, ut sita nunc est;
Atque iterum nobis fuerint data lumina vitae;
Pertineat quidquam tamen ad nos id quoque factum,
Interrupta semel cum sit repetentia nostri:
Et nunc nihil ad nos de nobis attinet, ante
Qui fuimus: nec iam de illis Nos adficit angor,
Nam cum respicias inmensi temporis omne
Praeteritum spatium: tum motus materiai
Multimodi quam sint: facile hoc adcredere possis,
Semina saepe in eodem, ut nunc sunt, ordine posta.
Nec memori tamen id quimus repraehendere mente.
Inter enim iecta est vitai pausa, vageque
Deerrarunt passim motus ab sensibus omnes.
Debet enim, misere cui forte, aegreque futurum est,
Ipse quoque esse in eo tum tempore, cui male possit
Accidere. at quoniam mors eximit im, prohibetque
Illum, cui possint incommoda conciliari,
Scire licet nobis nihil esse in morte timendum;
Nec miserum fieri, qui non est, posse; neque hilum
Differre, anno ullo fuerit iam tempore natus,
Mortalem vitam mors eum inmortalis ademit.

Proinde ubi se videas hominem indignarier ipsum,
Post mortem fore, ut aut putescat corpore posto
Aut flammis interfiat, malisve ferarum:
Scire licet, non sincerum sonere; atque subesse
Caecum aliquem cordi stimulum, quamvis neget ipse

1 Credere se quemquam sibi sensum in morte futurum.
Non, ut opinor, enim dat, quod promittit: & inde
Nec radicitus e vita se tollit, & eicit;
Sed facit esse sui quiddam super inscius ipse.
Vivus enim sibi cum proponit quisque, futurum,
Corpus uti volucres lacerent in morte, feraeque;
Ipse sui miseret: neque enim se vindicit hilum,
Nec removet satis a proiecto corpore, & illud
Se fingit; sensuque suo contaminat adstans.
Hinc indignatur se mortalem esse creatum:
Nec videt in vera nullum fore morte alium se,
Qui possit vivus sibi se lugere peremptum,
Stansque iacentem; se lacerari, urive, dolere.
Nam si in in morte malum est, malis, morsuque ferarum
Tractari: non invenio qui non sit acerbum
Ignibus impositum calidis torrescere flammis;
Aut in melle situm suffocari, atque rigere
Frigore, cum ? summo gelidi cubat aequore saxi;
Urgerive superne obtritum pondere terrae.

At iam non domus accipiet te laeta, neque uxor
Optima, nec dulces occurrent oscula nati
Praeripere, & tacita pectus dulcedine tangent:
Non poteris factis florentibus esse tuis
Praesidio: misero misere, aiunt, omnia ademit
Una dies infesta tibi tot praemia vitae.
Illud in his rebus non addunt; nec tibi earum
Iam desiderium rerum super insidet una.
Quod bene si videant animo, dictisque sequantur,
Dissoluant animi magno se angore, metuque:
Tu quidem, ut es leto sopitus, sic eris aevi
Quod superest, cunctis privatus doloribus aegris:
At nos horrifico cinefactum te prope busto

1 Insatiabiliter deflevimus, aeternumque
Nulla dies nobis maerorem e pectore demet.
Illud ab hoc igitur quaerendum est, quid sit amari
Tantopere, ad somnum si res redit, atque quietem;
Cur quisquam aeterno possit tabescere luctu.

Hoc etiam faciunt, ubi discubuere, tenentque
Pocula saepe homines, & inumbrant ora coronis,
Ex animo ut dicant, brevis hic est fructus homullis;
Iam fuerit, neque post umquam revocare licebit.
Tamquam in morte mali cum primis hoc sit eorum,
Quod sitis exurat miseros, atque arida torreat;
Aut aliae cuius desiderium insideat rei:
nec sibi enim quisquam tum se, vitamque requirit,
Cum pariter mens, & corpus sopita quiescunt:
Nam licet aeternum per nos sie esse soporem,
Nec desiderium nostri nos adigit ullum;
Et tamen haud quaquam nostros tune illa per artus
Longe ab sensiferis primordia motibus errant:
Quin correptus homo ex somno se colligit ipse.
Multo igitur mortern minus ad nos esse putandum,
Si minus esse potest, quam quod nihil esse videmus.
Maior enim turbae disiectus materiai
Consequitur leto; nec quisquam expergitus exstat,
Frigida quem semel est vitai pausa secuta.

Denique si vocem rerum natura repente
Mittat, & hoc alicui nostrum sie increpet ipsa:
Quid tibi tanto operest, mortalis, quod nimis aegris
Luctibus indulges ? quid mortem congemis, ac fles?
Nam si grata fuit tibi vita anteacta, priorque;
Et non omnia pertusum congesta quasi in vas
Commoda perfluxere, atque ingrata interiere:
Cur non, ut plenus vitae conviva, recedis ?

1 Aequo animoque capis securam, stulte, quietem ?
Sin ea quae fructus cumque es, periere profusa;
Vitaque in offensu est; cur amplius addere quaeris,
Rursum quod pereat ,male & ingratum occidat omne?
Non potius vitae finem facis, atque laboris ?
Nam tibi praeterea quod machiner, inveniamque,
Quod placeat, nihil est: eadem sunt omnia semper.
Si tibi non annis corpus iam marcet, & artus
Confecti languent; eadem tamen omnia restant,
Omnia si pergas vivendo vincere saecla:
Atque etiam potius, si numquam sis moriturus.
Quid respondemus, nisi iustam intendere litem
Naturam, & veram verbis exponere causam ?
At, qui obitum lamentetur miser amplius aequo;
Non merito inclamet magis, & voce inerepet acri:
Aufer abhinc lacrimas, balatro, & compesce querellas:
Grandior hic vero si iam, seniorque queratur;
Omnia perfunctus vitai praemia, marces.
Sed quia semper aves, quod abest; praesentia temnis;
Imperfecta tibi elapsa est, ingrataque vita,
Et necopinanti mors ad caput adstitit ante;
Quam satur, ac plenus possis discedere rerum:
Nunc aliena tua tamen aetate omnia mitte;
Aequo animoque, agedum, iam alijs concede: necesse est:
Iure, ut opinor, agat, iure increpet, inciletque;
Cedit enim rerum novitate extrusa vetustas
Semper, & ex alijs aliud reparare necesse est:
Nec quidquam in barathrum, nec tartara deditur atra.
Materies opus est, ut crescant postera saecla:
Quae tamen omnia te vita perfuncta sequentur:
Nec minus ergo ante, haec quam tu cecidere, cadentque.
Sic alid ex alio numquam desistet oriri:

1 Vitaque mancupio nulli datur, omnibus usu.
Respice item quam nihil ad nos anteacta vetustas
Temporis aeterni fuerit, quam nascimur, ante.
Hoc igitur speculum nobis natura futuri
Temporis exponit. post mortem denique nostram.
Num quid ibi horribile apparet ? num triste videtur
Quidquam ? nonne omni somno securius exstat?

Atque ea nimirum quaecumque Acherunte profundo
Prodita sunt esse, in vita sunt omnia nobis.
Nec miser inpedens magnum timet aere saxum
Tantalus, ut fama est, cassa formidine torpens:
Sed magis in vita divom metus urget inanis
Mortales, casumque timent, quem cuique ferat fors.
Nec Tityon volucres ineunt Acherunte iacentem:
Nec, quoi sub magno scrutentur pectore quidquam
Perpetuam aetatem possunt reperire profecto,
Quamlibet immani proiectu corporis exstet,
Qui non sola novem dispessis iugera membris
Optineat, sed qui terrai totius orbem:
Non tamen aeternum poterit perferre dolorem;
Nec praebere cibum proprio de corpore semper.
Sed Tityos nobis hic est, in amore iacentem
Quem volucres lacerant atque exest anxius angor;
Aut alia quavis scindunt torpedine curae.
Sisyphus in vita quoque nobis ante oculos est ,
Qui petere a populo fasces, saevasque secures
Imbibit; & semper victus, tristisque recedit.
Nam petere imperium, quod inane est, nec datur umquam;
Atque in eo semper durum sufferre laborem;
Hoc est adverso nixantem trudere monte
Saxum, quod tamen e summo iam Vertice rustim
Volvitur, & plani raptim petit aequora campi.

1Deinde animi ingratam naturam pascere semper;
Atque explere bonis rebus, satiareque numquam:
Quod faciunt nobis annorum tempora, circum
Cum redeunt, fetusque ferunt, variosque lepores;
Nec tamen explemur vitai fructibus umquam:
Hoc, ut opinor, id est, aevo florente puellas
Quod memorant, laticem pertusum congerere in vas;
Quod tamen expleri nulla ratione potestur.
Cerberus & Furiae iam vero, & lucis egenus
Tartarus horriferos eructans faucibus aestus,
Haec neque sunt usquam, neque possunt esse profecto.
Sed metus in vita poenarum pro malefactis
Est insignibus insignis, scelerisque luella
Carcer, & horribilis de saxo iactus deorsum,
Verbera, carnifices, robur, pix, lamina, tedae:
Quae tamen & si absunt; at mens sibi conscia facti
Praemetuens, adhibet stimulos, terretque flagellis:
Nec videt interea, qui terminus esse malorum
Possit, nec quae sit poenarum denique finis;
Atque eadem metuit magis haec ne in morte gravescant.
Hic Acherusia fit stultorum denique vita.

Hoc etiam tibi tute interdum dicere possis:
Lumina sis oculis etiam bonus Ancus reliquit,
Qui melior multis, quam tu, fuit, improbe, rebus.
Inde aly multi reges, rerumque potentes
Occiderunt, magnis qui gentibus imperitarunt.
Ille quoque ipse, viam qui quondam per mare magnum
Stravit, iterque dedit legionibus ire per altum,
Ac pedibus salsas docuit superare lucunas,
Et contempsit, equis insultans, murmura ponti;
Lumine adempto animam moribundo corpore fudit.
Scipiadas belli fulmen, Carthaginis horror,

1 Ossa dedit terrae proinde ac famul infumus esset.
Adde repertores doctrinarum, atque leporum:
Adde Heliconiadum comites; quorum unus Homerus
Sceptra potitus, eadem aliis sopitus quiete est.
Denique Democritum postquam matura vetustas
Admonuit, memores motus languescere mentis;
Sponte sua leto caput obvius optulit ipse.
ipse Epicurus obit decurso lumine vitae,
Qui genus humanum ingenio superavit, & omnis
Restincxit, stellas exortus ut aetherius sol.
Tu vero dubitabis, & indignabere obire,
Mortua cui vita est prope iam vivo, atque videnti ?
Qui somno partem maiorem conteris aevi ?
Et vigilans stertis, nec somnia cernere cessas,
Sollicitamque geris cassa formidine mentem ?
Nec reperire potes, tibi quid sit saepe mali, cum
Ebrius urgeris multis miser undique curis,
Atque animi incerto fluitans errore vagaris?

Si possent homines, proinde ac sentire videntur
Pondus inesse animo, quod se gravitate fatiget;
Et quibus id fiat causis cognoscere, & unde
Tanta mali tamquam moles in pectore constet:
Haud ita vitam agerent, ut nunc plerumque videmus
Quid sibi quisque velit, nescire, & quaerere semper
Commutare locum, quasi onus deponere possit.
Exit saepe foras magnis ex aedibus ille,
Esse domi quem pertaesum est, subitoque revertit;
Quippe foris nihilo melius qui sentiat esse.
Currit agens mannos ad villam praecipitanter,
Auxilium tectis quasi ferre ardentibus instans:
Oscitat extemplo tetigit cum limina villae;
Aut abit in somnum gravis, atque oblivia quaerit;

1 Aut etiam properans urbem petit, atque revisit.
Hoc se quisque modo fugit: at, quem scilicet, ut fit,
Effugere haud potis est, ingratis heret, & angit;
Propterea, morbi quia causam non tenet aeger:
Quam bene si videat; iam rebus quisque relictis
Naturam primum studeat cognoscere rerum,
Temporis aeterni quoniam, non unius horae,
Ambigitur status, in quo sit mortalibus omnis
Aetas post mortem, quae restat cumque, manenda.

Denique tantopere in dubijs trepidare periclis
Quae mala nos subigit vitai tanta cupido ?
Certe equidem finis vitae mortalibus adstat,
Nec devitari letum pote quin obeamus.
Praeterea versamur ibidem, atque insumus usque:
Nec nova vivendo procuditur ulla voluptas.
Sed dum abest, quod avemus, id exsuperare videtur
Cetera; post aliud, cum contigit illud, avemus;
Et sitis aequa tenet, vitai semper hiantis.
Posteraque, in dubio est, fortunam quam vehat aetas,
Quidve ferat nobis casus, quive exitus instet.
Nec prorsum vitam ducendo, demimus hilum
Tempore de mortis, nec delibare valemus,
Quo minus esse diu possimus forte perempti.
Proinde licet quotvis vivendo condere saecla,
Mors aeterna tamen nihilo minus illa manebit:
Nec minus ille diu iam non erit, ex hodierno
Lumine qui finem vitai fecit, & ille,
Mensibus, atque annis qui multis occidit ante.

T. LUCRETII CARI

DE RERUM NATURA,

LIBER QUARTUS

Avia Pieridum peragro loca, nullius ante
Trita solo: iuvat integros accedere fontis,
Atque haurire, iuvatque novos decerpere flores,
Insignemque meo capiti petere inde coronam,
Unde prius nulli velarint tempora musae.
Primum quod magnis doceo de rebus, & artis
Relligionum animum nodis exsolvere pergo:
Deinde, quod obscura de re tam lucida pango
Carmina, musaeo contingens cuncta lepore.
Id quoque enim non ab nulla ratione videtur:
Nam veluti, pueris absinthia taetra medentes
Cum dare conantur, prius oras poetila circum
Contingunt mellis dulci, flavoque liquore,
Ut puerorum aetas inprovida ludificetur
Labrorum tenus: interea perpotet amarum
Absinthi laticem, deceptaque non capiatur;
Sed potius tali facto recreata valescat:
Sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque videtur
Tristior esse, quibus non est tractata, retroque
Volgus abhorret ab hac; volui tibi suaviloquenti
Carmine Pierio rationem exponere nostram,
Et quasi musaeo dulci contingere melle:
Si tibi forte animum tali ratione tenere
Versibus in nostris possem, dum perscipis omnem

1 Naturam rerum, ac praesentis utilitatem.
Sed quoniam docui, cunctarum exordia rerum
Qualia sint, & quam varijs distantia formis
Sponte sua volitent aeterno percita motu;
Quoque modo possint res ex his quaeque creari:

Atque, animi quoniam docui natura quid esset
Et quibus e rebus cum corpore compta vigeret,
Quove modo distracta rediret in ordia prima:
Nunc agere incipiam tibi, quod vementer ad has res
Attinet, esse ea, quae rerum simulacra vocamus:
Quae quasi membranae summo de corpore rerum
Dereptae volitant ultroque, citroque per auras:
Atque eadem nobis vigilantibus obvia mentes
Terrificant, atque in somnis, cum saepe figuras
Contuimur miras, simulacraque luce carentum:
Quae nos horrifice languentis saepe sopore
Excierunt, ne forte animas Acherunte reamur
Effugere, aut umbras inter vivos volitare;
Neve aliquid nostri post mortem posse relinqui,
Cum corpus simul, atque animi natura perempta
In sua discessum dederint primordia quaeque.

Dico igitur rerum effigias, tenuisque figuras
Mittier ab rebus summo de cortice earum:
Quae quasi membrana, vel cortex nominitanda est:
Quod speciem, ac formam similem gerit eius imago,
Cuiuscumque cluet de corpore fusa vagari.
Id licet hinc quamvis hebeti cognoscere corde.
Principio, quoniam mittunt in rebus apertis
Corpora res multae; partim diffusa solute,
Robora ceu fumum mittunt, ignesque vaporem;
Et partim contexta magis, condensaque, ut olim
Cum veteris ponunt tunicas aestate cicadae;

1 Et vituli cum membranas de corpore summo
Nascentes mittunt; & item cum lubrica serpens
Exuit in spinis vestem; nam saepe videmus
Illorum spoliis vepres volitantibus auctas.
Haec quoniam fiunt, tenuis quoque debet imago
Ab rebus mitti summo de corpore earum:
Nam, cur illa cadant magis, ab rebusque recedant,
Quam quae tenvia sunt, hiscendist nulla potestas.
Praesertim cum sint in summis corpora rebus
Multa minuta, iaci quae possint ordine eodem,
Quo fuerint, & con formae servare figuram,
Et multo citius, quanto minus indopediri
Pauca queunt,ut sunt in prima fronte locata:
Nam certe iacier ac tergeri multa videmus,
Non solum ex alto, penitusque, ut diximus ante;
Verum de summis ipsum quoque saepe colorem:
Et volgo faciunt id lutea, russaque vela,
Et ferrugina, cum magnis intenta theatris
Per malos volgata, trabesque trementia fluitant;
Namque ibi consessum caveai subter, & omnem
Scaenai speciem patrum, matrumque, Deorumque
Inficiunt, coguntque suo fluitare colore:
Et quanto circum mage sunt inclusa theatri
Moenia, tam magis haec intus perfusa lepore
Omnia conrident correpta luce diei.
Ergo lintea de summo cum corpore fucum
Mittunt, effigias quoque debent mittere tenvis
Res quaeque; ex summo quoniam iaculantur utraeque.
Sunt igitur iam formarum vestigia certa,
Quae volgo volitant suptili praedita filo,
Nec singillatim possunt secreta videri.
Praeterea omnis odos, fumus, vapor, atque aliae res

1 Consimiles ideo diffusae rebus abundant,
Ex alto quia dum veniunt intrinsecus ortae,
Scinduntur per iter flexum, nec recta viarum
Ostia sunt, qua contendunt exire coortae.
At contra tenuis summi membrana coloris
Cum iacitur, nihil est, quod eam discerpere possit;
In promptu quoniam est, in prima fronte locata.
Postremo in speculis, in aqua, splendoreque in omni
Quaecumque apparent nobis simulacra, necesse est,
Quandoquidem simili specie sunt praedita rerum
Ex imaginibus missis consistere eorum.
Nam, cur illa cadant magis, ab rebusque recedant
Quam quae tenuia sunt, ostendi est nulla potestas.
Sunt igitur tenues formae, rerum similesque
Effigiae, singillatim quas cernere nemo
Cum possit tamen, adsiduo crebroque repulsu
Reiectae reddunt speculorum ex aequore visum,
Nec ratione alia servari posse videntur,
Tanto opere ut similes reddantur cuique figurae.

nunc age quam tenui natura constet imago
Percipe. et in primis, quoniam primordia tantum
Sunt infra nostros sensus tantoque minora
Quam quae primum oculi coeptant non posse tueri,
Nunc tamen id quoque uti confirmem, exordia rerum
Cunctarum quam sint suptilia percipe paucis.
Primum animalia sunt iam partim tantula, quorum
Tertia pars nulla possit ratione videri.
horum intestinum quodvis quale esse putandum est!
Quid cordis globus aut oculi? quid membra? quid artus?
Quantula sunt! quid praeterea primordia quaeque
Unde anima atque animi constet natura necessum est ?
Nonne vides quam sint subtilia quamque minuta?

1 Praeterea, quaecumque suo de corpore odorem
Exspirant acrem, panaces, absinthia taetra
Abrotonique graves, & tristia centauria:
Horum unumquodvis leviter si forte ciebis,
Quam primum noscas rerum simulacra vagari
Multa modis multis, nulla vi, cassaque sensu.

Quorum quantula pars sit imago, dicere nemo est
Qui possit, neque eam rationem reddere dictis.
Sed ne forte putes ea demum sola vagari,
Quaecumque ab rebus rerum simulacra recedunt;
Sunt etiam, quae sponte sua gignuntur, & ipsa
Constituuntur in hoc caelo, qui dicitur aer:
Quae multis formata modis sublime feruntur,
Nec speciem mutare suam liquentia cessant,
Et cuiusque modi formarum vertere in ora.
Ut nubes facile interdum concrescere in alto
Cernimus, & mundi speciem violare serenam,
Aera mulcentes motum. nam saepe gigantum
Ora volare videntur & umbram ducere late:
Interdum montes magni, avolsaque saxa
Montibus anteire, & solem succedere praeter;
Inde alios trahere, atque inducere bellua nimbos.
Nunc ea quam facili, & celeri ratione gerantur,
Perpetuoque fluant ab rebus, lapsaque cedant.
Semper enim summum quidquid de rebus abundat,
Quod iaculentur. & hoc alias cum pervenit in res,
Transit, ut in primis vestem: . Sed ubi aspera saxa,
Aut in materiam ligni pervenit; ibi iam
Scinditur, ut nullum simulacrum reddere possit.
At cum, splendida quae constant, opposta fuerunt,
Densaque, ut in primis speculum est: nihil accidit horum:
Nam neque uti vestrem, possunt transire, neque ante

1 Scindi, quam meminit laevor praestare salutem.
Quapropter fit, ut hinc nobis simulacra gerantur.
Et quamvis subito, quovis in tempore, quamque
Rem contra speculum ponas, apparet imago:
Perpetuo fluere ut noscas e corpore summo
Texturas rerum tenuis, tenuisque figuras.
Ergo multa brevi spatio simulacra geruntur;
Ut merito celer his rebus dicatur origo.
Et quasi multa brevi spatio summittere debet
Lumina sol, ut perpetuo sint omnia plena:
Sic ab rebus item simili ratione necesse est
Temporis in puncto rerum simulacra ferantur
Multa modis multis in cunctas undique partis:
Quandoquidem speculum, quoi cumque obvertimus illuc,
Res ibi respondent simili forma, atque colore.
Praeterea modo eum fuerit liquidissima caeli.
Tempestas, perquam subito fit turbida foede
Undique, uti tenebras omnis Acherunta rearis
Liquisse, & magnas caeli complesse cavernas.
Usque adeo taetra nimborum nocte coorta,
Impendent atrae formidinis ora superne:
Quorum quantula pars sit imago dicere nemo est
Qui possit neque eam rationem reddere dictis.

Nunc age, quam celeri motu simulacra ferantur,
Et quae mobilitas ollis tranantibus auras
Reddita sit, longo ut spatio brevis hora teratur,
In quem quaeque locum diverso numine tendunt;
Suavidicis potius, quam multis versibus edam:
Parvus ut est cycni melior canor, ille gruum quam
Clamor in aetheriis dispersus nubibus austri.
Principio persaepe levis res, atque minutis
Corporibus factas, celeris licet esse videre.

1In quo iam genere est solis lux, & vapor eius,
Propterea quia sunt e primis facta minutis:
Quae quasi cuduntur, perque aeris intervallum
Non dubitant transire sequenti concita plaga.
Suppeditatur enim confestim lumine lumen,
Et quasi protelo stimulatur folgere folgur.
Quapropter simulacra pari ratione necesse est
Immemorabile per spatium transcurrere posse
Temporis in puncto: primum quod parvola causa
Est procul, a tergo quae provehat, atque propellat:
Deinde, quod usqueadeo textura praedita rara
Mittuntur, facile ut quasvis penetrare queant res,
Et quasi permanare per aeris intervallum.
Praeterea si, quae penitus corpuscula rerum
Ex altoque foras mittuntur, solis uti lux,
Ac vapor, haec puncto cernuntur lapsa diei
Per totum caeli spatium diffundere sese;
Perque volare mare, ac terras, caelumque rigare,
Quod supera est; ubi tam volucri levitate feruntur;
Quid quae sunt igitur iam prima fronte parata,
Cum iaciuntur, & emissum res nulla moratur,
Nonne vides citius debere, & longius ire ?
Multiplicisque loci spatium transcurrere eodem
Tempore, quo solis pervolgant lumina caelum ?
Hoc etiam imprimis specimen verum esse videtur,
Quam celeri motu rerum simulacra ferantur,
Quod simul ac primum sub diu splendor aquai
Ponitur; extemplo caelo stellante, serena
Sidera respondent in aqua radiantia mundi.
Iamne vides igitur, puncto tempore imago
Aetheris ex oris in terrarum accidat oras ?
Quare etiam atque etiam minima haec fateare necesse

1 Corpora, quae feriant oculos, visumque lacessant;
Perpetuoque fluant certis ab rebus odores:
Frigus ut a fluviis, calor ab sole, aestus ab undis
Aequoris, exesor moerorum litora circum.
Nec variae cessant voces volitare per auras.
Denique in os salsi venit humor saepe saporis,
Cum mare versamur propter; dilutaque contra
Cum tuimur misceri absinthia, tangit amaror.
Usqueadeo omnibus ab rebus res quaeque fluenter
Fertur, & in cunctas dimittitur undique partis.
Nec mora, nec requies interdatur ulla fluendi:
Perpetuo quoniam sentimus, & omnia semper
Cernere, odorari licet & sentire sonare.

Praeterea quoniam manibus tractata figura
In tenebris quaedam, cognoscitur esse eadem, quae
Cernitur in luce, & claro candore, necesse est
Consimili causa tactum, visumque moveri.
Nunc igitur, si quadratum tentamus; & id nos
Commovet in tenebris: in luci quae poterit res
Accidere ad speciem quadrata, nisi eius imago?
Esse in imaginibus quapropter causa videtur
Cernendi, neque posse sine his res ulla videri.
Nunc ea quae dico rerum simulacra, feruntur
Undique; & in cunctas iaciuntur didita partis.
Verum, nos oculis quia solis cernere quimus,
Propterea fit, uti speciem quo vertimus, omnes
Res ibi eam contra feriant forma, atque colore.
Et quantum quaeque ab nobis res absit, imago
Eflicit ut videamus. & internoscere curat.
Nam cum mittitur, extemplo procudit, agitque
Aera, qui inter se cumque est, oculosque locatus.
Isque ita per nostras acies perlabitur omnis:

1 Et quasi perterget pupillas, atque ita transit.
Propterea fit, uti videamus quam procul absit
Res quaeque: & quanto plus aeris ante agitatur
Et nostros oculos perterget longior aura;
Tam procul esse magis res quaeque remota videtur.
Scilicet haec summe celeri ratione geruntur,
Quale sit ut videamus; & una quam, procul absit.
Illud in his rebus minime mirabile habendum est,
Cur ea, quae feriant oculos simulacra, videri
Singula cum nequeant, res ipsae perspiciantur:
Ventus enim quoque paullatim cum verberat, & cum
Acre ferit frigus, non privam quamque solemus
Particulam venti sentire, & frigoris eius;
Sed magis univorsum, flerique perinde videmus
Corpore tum plagas in nostro, tamquam aliqua res
Verberet, atque sui det sensum corporis extra.
Praeterea lapidem digito cum tundimus, ipsum
Tangimus extremum saxi, summumque colorem:
Nec sentimus eum tactu, verum magis ipsam
Duritiem penitus saxi sentimus in alto.

Nunc age, cur ultra speculum videatur imago,
Percipe; nam certe penitus remota videtur.
Quod genus illa, foris quae vere transpiciuntur,
Ianua cum per se transpectum praebet apertum,
Multa facitque foris ex aedibus ut videantur.
Ipse enim duplici, geminoque fit are visus.
Primus enim est, citra postis quum cernitur aer:
Inde fores ipsae dextra, laevaque sequuntur.
Post extraria lux oculos perterget, & aer
Alter, & illa, foris quae vere transpiciuntur.
Sic ubi se primum speculi proiecit imago,
Dum venit ad nostras acies, procudit agitque

1 Aera, qui inter se cumque est, oculosque locatus:
Et facit, ut prius hunc omnem sentire queamus,
Quam speculum. sed ubi speculum quoque sensimus ipsum;
Continuo, haec in id, a nobis quae fertur imago
Pervenit, & nostros oculos reiecta revisit;
Atque alium prae se propellens aera volvit
Et facit, ut prius hunc quam se videamus, eoque
Distare a speculo tantum remota videtur.
Quare etiam atque etiam minime mirarier est par,
Illis, quae reddunt speculorum ex aequore visum,
Aeribus binis, quoniam res confit utraque.
Nunc ea, quae nobis membrorum dextera pars est,
In speculis fit ut in laeva videatur, eo quod
Planiciem ad speculi veniens cum offendit imago,
Non convertitur incolumis; sed recta retrorsum
Sic eliditur, ut siquis prius, arida quam sit
Cretea persona, adlidat pilaeve, trabive;
Atque ea continuo rectam si fronte figuram
Servet, & elisam retro sese exprimat ipsa.
Fiet, ita, ante oculus fuerit qui dexter, hic idem
Nunc sit laevus, & e laevo sit mutua dexter.
Fit quoque, de speculo in speculum ut tradatur imago:
Quinque etiam serve ut fieri simulacra suerint.
Nam quaecumque retro parte interiore latebunt;
Inde tamen, quamvis torte, penitusque remota,
Omnia, per flexos aditus educta licebit
Pluribus haec speculis videantur in aedibus esse.
Usqueadeo speculo in speculum tralucet imago:
Et cum laeva data est, fit rusum, ut dextera fiat:
Inde retrorsum reddit, & convertit eodem.
Quinetiam quaecumque latuscula sunt speculorum
Adsimili lateris flexura praedita nostri:

1 Dextera ea propter nobis simulacra remittunt
Aut quia de speculo in speculum transfertur imago;
Inde ad nos elisa bis advolat: aut etiam quod.
Circumagitur, cum venit imago; propterea quod
Flexa figura docet speculi convertier ad nos.
Endogredi porro pariter simulacra, pedemque
Ponere nobiscum credas, gestumque imitari;
Propterea quia, de speculi qua parte recedas,
Continuo nequeunt illinc simulacra reverti:
Omnia quandoquidem cogit natura referri,
Ac resilire ab rebus ad aequos reddita flexus.
Splendida porro oculi fugitant, vitantque tueri:
sol etiam caecat, contra si cernere pergas;
Propterea quia vis magnast ipsius; & alte
Aera per purum graviter simulacra feruntur,
Et feriunt oculos turbantia composituras.
Praeterea splendor, quicumque est acer, adurit
Saepe oculos, ideo quod semina possidet ignis
Multa, dolorem oculis quae gignunt insinuando.
Lurida praeterea fiunt quaecumque tuentur
Arquati, quia luroris de corpore eorum
Semina multa fluunt simulacris obvia rerum;
Multaque sunt oculis in eorum denique mixta,
Quae contage sua palloribus omnia pingunt.
E tenebris autem, quae sunt in luce, tuemur;
Propterea, quia cum propior caliginis aer
Ater init oculos prior, & possedit apertos;
Insequitur candens confestim lucidus aer,
Qui quasi purgat eos, ac nigras discutit umbras
Aeris illius: nam multis partibus hic est
Mobilior, multisque minutior, & mage pollens.
Qui simul atque vias oculorum luce replevit;

1 Atque patefecit, quas ante obsederat ater;
Continuo rerum simulacra adaperta sequuntur;
Quae sita sunt in luce, lacessuntque ut videamus.
Quod contra facere in tenebris e luce nequimus;
Propterea, quia posterior caliginis aer
Crassior insequitur; qui cuncta foramina complet;
Obsiditque vias oculorum, ne simulacra
Possint ullarum rerum coniecta moveri.
Quadratasque procul turris cum cernimus urbis,
Propterea fit, uti videantur saepe rotundae,
Angulus optusus quia longe cernitur omnis,
Sive etiam potius non cernitur, ac perit eius
Plaga, nec ad nostras acies perlabitur ictus;
Aera per multum quia dum simulacra feruntur,
Cogit hebescere eum crebris offensibus aer:
Hoc ubi suffugit sensum simul angulus omnis,
Fit, quasi ut ad tornum saxorum structa terantur;
Non tamen ut coram quae sunt, vereque rutunda,
Sed quasi adumbratim paullum simulata videntur.
Umbra videtur item nobis in sole moveri,
Et vestigia nostra sequi, gestumque imitari,
Aera si credis privatum lumine posse
Endogredi, motus hominum, gestumque sequentem.
Nam nihil esse potest aliut nisi lumine cassus
Aer, id quod nos umbram perhibere suemus.
Nimirum, quia terra locis ex ordine certis
Lumine privatur solis, quacumque meantes
Officimus; repletur item, quod liquimus eius.
Propterea fit, uti videatur, quae fuit umbra
Corporis, e regione eadem nos usque secuta.
Semper enim nova se radiorum lumina fundunt,
Primaque dispereunt, quasi in ignem lana trahatur.

1 Propterea facile & spoliatur lumine terra;
Et repletur item, nigrasque sibi abluit umbras.

Nec tamen hic oculos falli concedimus hilum.
Nam quocumque loco sit lux, atque umbra, tueri
Illorum est. eadem vero sint lumina, necne;
Umbraque, quae fuit hic, eadem nunc transeat illuc;
An potius fiat, paullo quod diximus ante;
Hoc animi demum ratio discernere debet:
Nec possunt oculi naturam noscere rerum.
Proinde animi vitium hoc oculis adfingere noli.
Qua vehimur navi, fertur, cum stare videtur;
Quae manet in statione, ea praeter creditur ire:
Et fugere ad puppim colles, campique videntur
Quos agimus praeter navim, velisque volamus.
Sidera cessare aetheriis adfixa cavernis
Cuncta videntur, & adsiduo sunt omnia motu:
Quandoquidem longos obitus exorta revisunt,
Cum permensa suo sunt caelum corpore claro.
Solque pari ratione manere, & luna videntur
In statione; ea quae ferri res indicat ipsa.
Exstantesque procul medio de gurgite montes,
Classibus inter quos liber patet exitus; ydem
Apparent: & longe divolsi licet, ingens
Insula coniunctis tamen ex his una videtur.
Atria versari, & circumcursare columnae
Usque adeo fit uti pueris videantur, ubi ipsi
Desierunt verti, vix ut iam credere possint,
Non supra sese ruere omnia tecta minari.
Iamque rubrum tremulis iubar ignibus erigere alte
Cum coeptat natura; supraque extollere montes:
Quos tibi tum supra sol montis esse videtur,
Comminus ipse suo contingens fervidus igni;

1 Vix absunt nobis missus bis mille sagittae;
Vix etiam cursus quingentos saepe veruti.
Inter eos, solemque iacent immania ponti
Aequora, substrata aethereis ingentibus oris:
Interiectaque sunt terrarum milia multa;
Quae variae retinent gentes, & saecla ferarum.
At conlectus aquae digitum non altior unum,
Qui lapides inter sistit per strata viarum,
Despectum praebet sub terras impete tanto,
A terris quantum caeli patet altus hiatus:
Nubila dispicere, & caelum ut videare videre, &
Corpora, mirande, sub terras abdita caelo.
Denique, ubi in medio nobis ecus acer obhesit
Flumine, & in rapidas amnis despeximus undas:
Stantis equi corpus transvorsum ferre videtur
Vis, & in adversum flumen contrudere raptim.
Et quocumque oculos traiecimus, omnia ferri,
Et fluere adsimili nobis ratione videntur.
Porticus aequali quamvis est denique ductu,
Stansque in perpetuum paribus suffulta columnis;
Longa tamen parte ab summa cum tota videtur,
Paullatim trahit angusti fastigia coni,
Tecta solo iungens, atque omnia dextera laevis;
Donec in obscurum coni conduxit acumen.
In pelago nautis ex undis ortus, in undis
Sol fit uti videatur obire, & condere lumen:
Quippe ubi nihil aliud nisi aquam, caelumque tuentur;
Ne leviter credas labefactari undique sensus.
At maris ignaris, in portu clauda videntur
Navigia, aplustris fractis, obnitier undae.
Nam quaecumque supra rorem salis edita pars est
Remorum, recta est; & recta superne guberna:

1 Quae demersa liquorem obeunt, refracta videntur
Omnia converti, sursumque supina reverti;
Et reflexa prope in summo fluitare liquore.
Raraque per caelum cum venti nubila portant
Tempore nocturno; tum splendida signa videntur
Labier adversum nimbos, atque ire superne
Longe aliam in partem, quam quo ratione feruntur.
At si forte oculo manus uni subdita supter
Pressit; cum quodam sensu fit, uti videantur
Omnia, quae tuimur, fieri tum bina tuendo;
Bina lucernarum florentia lumina flammis,
Binaque per totas aedis geminare supellex:
Et duplicis hominum facies, & corpora bina.
Denique cum suavi devinxit membra sopore
Somnus, & in summa corpus iacet omne quiete:
Tum vigilare tamen nobis, & membra movere
Nostra videmur, & in noctis caligine caeca
Cernere censemus solem, lumenque diurnum:
Conclusoque loco caelum, mare, flumina, montes
Mutare, & campos pedibus transire videmur:
Et sonitus audire, severa silentia noctis
Undique cum constent; & reddere dicta tacentes.
Cetera de genere hoc mirando multa videmus;
Quae violare fidem quasi sensibus omnia quaerunt;
Nequidquam, quoniam pars horum maxima fallit
Propter opinatus animi, quos addimus ipsi,
Pro visis ut sint, quae non sunt sensibus visa.
Nam nihil egregrius est, quam res discernere apertas
A dubiis, animus quas ab se protinus abdit.

Denique, nihil sciri siquis putat, id quoque nescit,
An sciri possit, quom se nihil scire fatetur.
Hunc igitur contra mittam contendere caussam,

1 Qui capite ipse sua instituit vestigia retro.
Et tamen hoc quoque uti concedam scire; at id ipsum
Quaeram, cum in rebus veri nihil viderit ante;
Unde sciat, quid sit scire, & nescire vicissim.
Notitiam veri quae res, falsique crearit;
Et dubium certo quae res differre probarit.
Invenies primis ab sensibus esse creatam
Notitiam veri, neque sensus posse refelli:
Nam maiore fide debet reperirier illud,
Sponte sua veris quod possit vincere falsa.
Quid maiore fide porro, quam sensus haberi
Debet ? an ab sensu falso ratio orta, valebit
Dicere eos contra, quae tota ab sensibus orta est ?
Qui nisi sint veri, ratio quoque falsa fit omnis.
An poterunt oculos aures reprehendere ? an auris
Tactus? an hunc porro tactum sapor arguet oris ?
An confutabunt nares, oculive, revincent?
Non, ut opinor, ita est. nam seorsum cuique potestas
Divisa est; sua vis cuique est. ideoque necesse est,
Quod molle, aut durum; gelidum, fervensve; seorsum
Id molle, aut durum; gelidum, fervensve videri:
Et seorsum varios rerum sentire colores
Et quaecumque coloribus sunt coniuncta necesse est.
Seorsus item sapor oris habet vim; seorsus odores
Nascuntur; sorsum sonitus: ideoque necesse est
Non possint alios alii convincere sensus.
Nec porro poterunt ipsi reprehendere sese:
Aequa fides quoniam debebit semper haberi.
Proinde, quod in quoque est his visum tempore, verum est.
Et, si non poterit ratio dissolvere caussam,
Cur ea, quae fuerint iuxtim quadrata, procul sint
Visa rotunda, tamen praestat rationis egentem

1 Reddere mendose causas utriusque figurae,
Quam manibus manifesta suis emittere quaeque;
Et violare fidem primam, & convellere tota
Fundamenta, quibus nixatur vita, salusque.
Non modo enim ratio ruat omnis; vita quoque ipsa
Concidat extemplo, nisi credere sensibus ausis,
Praecipitisque locos vitare, & cetera, quae sint
In genere hoc fugienda; sequi, contraria quae sint.
Illa tibi est igitur verborum copia cassa.
Denique ut in fabrica, si pravast regula prima;
Normaque si fallax rectis regionibus exit;
Et libella aliqua si ex parti claudicat hilum,
Omnia mendose fieri, atque obstipa necessum est,
Prava, cubantia, prona, supina, atque absona tecta;
Iam ruere ut quaedam videantur velle, ruantque,
Prodita iudiciis fallacibus omnia primis:
Sic igitur ratio tibi rerum prava necesse est,
Falsaque sit, falsis quaecumque ab sensibus orta est.

Nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem
Sentiat, haudquaquam ratio scruposa relicta est.

Principio auditur sonus, & vox omnis, in auris
Insinuata suo pepulere ubi corpore sensum.
Corpoream quoque enim vocem constare fatendum est,
Et sonitum; quoniam possunt inpellere sensus.
Praeteradit enim vox fauces saepe; facitque
Asperiora foris gradiens arteria clamor.
Quippe, per angustum turba maiore coorta
Ire foras ubi coeperunt primordia vocum:
Scilicet expleti quoque ianua raditur oris.
Haud igitur dubium est, quin voces, verbaque constent
Corporeis e principiis, ut laedere possint.
Nec te fallit item, quid corporis auferat, & quid

1 Detrahat ex hominum nervis, ac viribus ipsis
Perpetuus sermo nigrai noctis ad umbram,
Aurorae perductus ab exoriente nitore;
Praesertim si cum summo est clamore profusus.
Ergo corpoream vocem constare necesse est;
Multa loquens quoniam amittit de corpore partem.
Nec simili penetrant auris primordia forma,
Cum tuba depresso graviter sub murmure mugit,
Et reboat raucum regio c ita barbara bombum;
Vallibus & cycni nece torti ex Heliconis
Cum liquidam tollunt lugubri voce querellam.

Hasce igitur penitus voces cum corpore nostro
Exprimimus, rectoque foras emittimus ore;
Mobilis articulat verborum daedala lingua,
Formaturaque labrorum pro parte figurat.
Asperitas autem vocis fit ab asperitate
Principiorum & item laevor laevore creatur.
Ac, ubi non longum spatium est, unde illa profecta
Perveniat vox quaeque; necesse est verba quoque ipsa
Plane exaudiri, discernique articulatim:
Servat enim formaturam, servatque figuram.
At si interpositum spatium sit longius aequo;
Aera per multum confundi verba necesse est,
Et conturbari vocem, dum transvolat auras.
Ergo fit, sonitum ut possis audire, neque hilum
Internoscere, verborum sententia quae sit.
Usqueadeo confusa venit vox, inque pedita
Praeterea edictum saepe unum perciet auris
Omnibus in populo, missum praeconis ab ore.
In multas igitur voces vox una repente
Diffugit, in privas quoniam se dividit auris;
Obsignans formam verbis, clarumque sonorem.

1 At, quae pars vocum non auris incidit ipsas,
Praeterlata perit frustra diffusa per auras:
Pars solidis adlisa locis reiecta sonorem
Reddit: & interdum frustratur imagine verbi.
Quae bone cum videas, rationem reddere possis
Tute tibi, atque aliis, quo pacto per loca sola
Saxa paris formas verborum ex ordine reddant,
Palantis comites cum montes inter opacos
Quaerimus, & magna dispersos voce ciemus.
Sex etiam aut septem loca vidi reddere voces,
Unam cum iaceres: ita colles collibus ipsi
Verba repulsantes iterabant docta referre.
Haec loca capripedes Satyros, nymphasque tenere
Finitimi fingunt, & Faunos esse loquuntur:
Quorum noctivago strepitu, ludoque iocanti
Adfirmant vulgo taciturna silentia rumpi;
Chordarumque sonos fieri, dulcesque querellas,
Tibia quas fundit digitis pulsata canentum;
Et genus agricolum late sentiscere, cum Pan
Pinea semiferi capitis velamina quassans,
Unco saepe labro calamos percurrit hiantis;
Fistula silvestrem ne cesset fundere musam.
Cetera de genere hoc monstra, ac portenta loquontur,
Ne loca deserta ab divis quoque forte putentur
Sola tenere; ideo iactant miracula dictis;
Aut aliqua ratione alia ducuntur: ut omne
Humanum genus est avidum nimis auricularum.

Quod superest, non est mirandum, qua ratione
Quae loca per nequeunt oculi res cernere apertas,
Haec loca per voces veniant, aurisque lacessant.
Conloquium clausis foribus quoque saepe tenemus,
Nimirum quia vox per flexa foramina rerum

1 Incolumis transire potest; simulacra renutant:
Perscinduntur enim, nisi recta foramina tranant:
Qualia sunt vitri, species quae trameat omnis.
Praeterea partis in cunctas dividitur vox:
Ex aliis aliae quoniam gignuntur, ubi una
Dissiluit semel in multas exorta; quasi ignis
Saepe solet scintilla suos se spargere in ignis.
Ergo replentur loca vocibus, abdita retro
Omnia quae circum fuerint, sonituque cientur.
At simulacra viis derectis omnia tendunt,
Ut sunt missa semel. quapropter cernere nemo
Se supra potis est; at voces accipere extra.
Et tamen ipsa quoque haec dum transit clausa domorum,
Vox, optunditur, atque auris confusa penetrat:
Et sonitum potius, quam verba, audire videmur.

Nec, qui sentimus succum, lingua atque palatum,
Plusculum habent in se rationis, plus operaique.
Principio succum sentimus in ore, cibum cum
Mandendo exprimimus: ceu plenam spongiam aquai
Si quis forte manu premere, exsiccare coepit.
Inde quod exprimimus, per caulas omne palati
Diditur, & rarae per plexa foramina linguae.
Haec ubi laevia sunt manantis corpora succi;
Suaviter attingunt, & suaviter omnia tractant
Umida linguai circum sudantia templa:
At contra pungunt sensum, lacerantque coorta,
Quanto quaeque magis sunt asperitate repleta.
Deinde voluptas est e suco in fine palati;
Cum vero deorsum per fauces praecipitavit;
Nulla voluptas est, dum diditur omnis in artus.
Nec refert quidquam, quo victu corpus alatur,
Dummodo, quod capias, concoctum didere possis

1 Artibus, & stomachi humectum servare tenorem.

Nunc aliis alius cur sit cibus, ut videamus, Expediam, quareve, aliis quod triste, & amarum est
Hoc tamen esse aliis possit perdulce videri.
Tantaque in his rebus distantia, differitasque est;
Ut quod alijs cibus est, aliis fuat acre venenum,
Est utique ut serpens, hominis quae tacta salivis
Disperit, ac sese mandendo conficit ipsa.
Praeterea nobis veratrum est acre venenum,
At capris adipes, & coturnicibus auget.
Id quibus ut fiat rebus cognoscere possis;
Principio meminisse decet, quae diximus ante,
Semina multimodis in rebus mixta tenere.
Porro omnes, quaecumque cibum capiunt animantes,
Ut sunt dissimiles extrinsecus, & generatim
Extima membrorum circumcaesura coercet,
Proinde & seminibus distant, variantque figuris.
Semina cum porro distent; differre necesse est
Intervalla, viasque, foramina quae perhibemus,
Omnibus in membris, & in ore, ipsoque palato.
Esse minora igitur quaedam, maioraque debent;
Esse triquetra aliis, aliis quadrata necesse est,
Multa rutunda, modis multis multangula quaedam:
Namque figurarum ut ratio, motusque reposcunt;
Proinde foraminibus debent differre figurae;
Et variare viae, proinde ac textura coercet.
Hinc, ubi quod suave est aliis, aliis fit amarum,
Illis, queis suave est, laevissima corpora debent
Contrectabiliter caulas intrare palati:
At contra, quibus est eadem res intus acerba;
Aspera nimirum penetrant, hamataque fauces.
Nunc facile est ex his rebus cognoscere quaeque.

1 Quippe, ubi cui febris bili superante coorta est,
Aut alia ratione aliquast vis excita morbi;
Perturbatur ibi totum iam corpus, & omnes
Commutantur ibi positurae principiorum:
Fit, prius ad sensum ut quae corpora conveniebant,
Nunc non conveniant; & cetera sint magis apta,
Quae penetrata queunt sensum progignere acerbum
Utraque enim sunt in mellis commista sapore,
Id quod iam supera tibi saepe ostendimus ante.

Nunc age, quo pacto naris adiectus odoris
Tangat, agam. Primum res multas esse necesse est,
Unde fluens volvat varius se fluctus odorum,
Nam fluere, & mitti volgo, spargique putandum est.
Verum aliis alius magis est animantibus aptus,
Dissimilis propter formas. Ideoque per auras
Mellis apes quamvis longe ducuntur odore;
Vulturiique cadaveribus: tum fissa ferarum
Ungula quo tulerit gressum, promissa canum vis
Ducit: & humanum longe praesentit odorem
Romulidarum arcis servator candidus anser.
Sic aliis alius nidor datus, ad sua quemque
Pabula ducit, & a taetro resilire veneno
Cogit, eoque modo servantur saecla ferarum.

Hic odor ipse igitur, naris quicumque lacessit,
Est, alio ut possit promitti longius alter.
Sed tamen haud quisquam tam longe fertur eorum
Quam sonitus, quam vox, mitto iam dicere, quam res,
Quae feriunt oculorum acies, visumque lacessunt.
Errabundus enim tarde venit, ac perit ante
Paullatim facilis distractus in aeris auras:
Ex alto primum quia vix emittitur ex re:
Nam penitus fluere, atque recedere rebus odores

1 Significat, quod fracta magis redolere videntur
Omnia, quod contrita, quod igni conlabefacta.
Deinde videre licet maioribus esse creatum
Principiis voci; quoniam per saxea saepta
Non penetrat, qua vox volgo, sonitusque feruntur.
Quare etiam quod olet, non tam facile esse videbis
Investigare in qua sit regione locatum:
Refrigescit enim cunctando plaga per auras;
Nec calida ad sensum decurrunt nuntia rerum.
Errant saepe canes itaque, & vestigia quaerunt.

Nec tamen hoc solis in odoribus, atque saporum
In genere est: sed item species rerum, atque colores
Non ita conveniunt ad sensus omnibus omnes,
Ut non sint allis quaedam magis acria visu.
quin etiam gallum, noctem explaudentibus alis
Auroram clara consuetum voce vocare,
Nenu queunt rabidi contra constare leones,
Inque tueri; ita continuo meminere fugai:
Nimirum, quia sunt gallorum in corpore quaedam
Semina; quae, cum sunt oculis inmissa leonum,
Pupillas interfodiunt, acremque dolorem
Praebent, ut nequeant contra durare feroces:
Cum tamen haec nostras acies nihil laedere possint;
Aut quia non penetrant aut quod penetrantibus illis,
Exitus ex oculis liber datur, in remeando
Laedere ne possint ex ulla lumina parte.

Nunc age, quae moveant animum res accipe, & unde,
Quae veniunt, veniant in mentem, percipe paucis.
Principio hoc dico, rerum simulacra vagari
Multa modis multis in cunctas undique partis
Tenvia, quae facile inter se iunguntur in auris,
Obvia cum veniunt, ut aranea, bracteaque auri.

1Quippe etenim multo magis haec sunt tenvia textu,
Quam quae percipiunt oculos, visumque lacessunt:
Corporis haec quoniam penetrant per rara; cientque
Tenvem animi naturam intus, sensumque lacessunt.
Centauros itaque & Scyllarum membra videmus,
Cerbereasque canum facies, simulacraque eorum,
Quorum morte obita tellus amplectitur ossa;
Omne genus quoniam passim simulacra feruntur;
Partim sponte sua quae fiunt aere in ipso:
Partim quae variis ab rebus cumque recedunt:
Et quae confiunt ex horum facta figuris.
Nam certe ex vivo Centauri non fit imago;
Nulla fuit quoniam talis natura animantis.
Verum ubi equi, atque hominis casu concurrit imago;
Herescit facile extemplo, quod diximus ante,
Propter subtilem naturam, & tenvia texta.
Cetera de genere hoc eadem ratione creantur.
Quae cum mobiliter summa levitate feruntur,
Ut prius ostendi; facile uno commovet ictu
Quaelibet una animum nobis subtilis imago:
Tenvis enim mens est, & mire mobilis ipsa.

Haec fieri ut memoro, facile hinc cognoscere possis,
Quatinus hoc simile est oculis, quod mente videmus
Atque oculis, simili fieri ratione necesse est:
Nunc igitur docui quoniam me forte leones
Cernere per simulacra, oculos quaecumque lacessunt:
Scire licet mentem simili ratione moveri
Per simulacra, leonum cetera, quae videt aeque,
Nec minus, atque oculi; nisi quod mage tenvia cernit.
Nec ratione alia, cum somnus membra profudit,
Mens animi vigilat, nisi quod simulacra lacessunt
Haec eadem nostros animos, quae, cum vigilamus,

1 Usqueadeo, certe ut videamur cernere eum, quem
Reddita vitai iam mors, & terra potita est.
Hoc ideo fieri cogit natura, quod omnes
Corporis affecti sensus per membra quiescunt,
Nec possunt falsum veris convincere rebus.
Praeterea meminisse iacet, languetque sopore;
Nec dissentit eum mortis, letique potitum
Iampridem, quem mens vivum se cernere credit.
Quod superest, non est mirum simulacra moveri,
Bracchiaque in numerum iactare, & cetera membra.
Nam fit, ut in somnis facere hoc videatur imago.
Quippe, ubi prima perit, alioque est altera nata
Endo statu; prior hic gestum mutasse videtur.
Scilicet id fieri celeri ratione putandum est:
Tanta est mobilitas, & rerum copia tanta,
Tantaque sensibili quovis est tempore in uno;
Copia particularum ut possit suppeditare.

Multaque in his rebus quaeruntur, multaque nobis
Clarandum est, plane si res exponere avemus.
Quaeritur imprimis, quare, quod cuique lubido
Venerit, extemplo mens cogitet eius idipsum.
Anne voluntatem nostram simulacra tuentur ?
Et simulac volumus, nobis occurrit imago ?
Si mare, si terram cordi est, si denique caelum,
Conventus hominum, pompam, convivia, pugnas;
Omnia sub verbone creat natura, paratque ?
Cum praesertim aliis eadem in regione, locoque
Longe dissimilis animus res cogitet omnis ?
Quid porro, in numerum procedere cum simulacra
Cernimus in somnis, & mollia membra movere,
Mollia mobiliter cum alternis bracchia mittunt ?
Et repetunt oculis gestum pede convenienti ?

1 Scilicet arte madent simulacra, & docta vagantur,
Nocturno facere ut possint in tempore ludos ?
An magis illud erit verum, quia tempore in uno
Consentimus, id est, cum vox emittitur una;
Tempora multa latent, ratio quae comperit esse:
Propterea fit, uti quovis in tempore quaeque
Praesto sint simulacra locis in queisque parata ?
Tanta est mobilitas, & rerum copia tanta.
Et quia tenvia sunt, nisi quae contendit, acute
Cernere non potis est animus. proinde omnia, quae sunt
Praeterea, pereunt, nisi sic sese ipse paravit.
Ipse parat sese porro, speratque futurum,
Ut videat, quod consequitur rem quamque: fit ergo.
Nonne vides, oculos etiam, cum, tenvia quae sint,
Cernere coeperunt, contendere se, atque parare:
Nec sine eo fieri posse, ut cernamus acute ?
Et tamen in rebus quoque apertis noscere possis,
Si non advertas animum, proinde esse quasi omni
Tempore semotum fuerint, longeque remotum.
Cur igitur mirum est, animus si cetera perdit,
Praeter, quam quibus est in rebus deditus ipse ?
Deinde adopinamur de signis maxima parvis;
Ac nos in fraudem induimus, frustramur id ipsi.

Fit quoque, ut interdum non suppeditetur imago
Eiusdem generis; sed femina quae fuit ante,
In manibus vir tum factus videatur adesse,
Aut alia ex alia facies, aetasque sequatur:
Quod ne miremur, sopor, atque oblivia curant.
Illud in his rebus vitium vementer inesto;
Effugere illorumque errorem praemeditemur,
Lumina qui faciunt oculorum clara creata,
Prospicere ut possimus; &, ut proferre viai

1 Proceros passus, ideo fastigia posse
Surarum, ac feminum pedibus fundata plicari;
Bracchia tum porro validis ex apta lacertis
Esse, manusque datas utraque ex Parte ministras,
Ut facere ad vitam possimus, quae foret usus:
Cetera de genere hoc inter quaecumque pretantur;
Omnia perversa praepostera sunt ratione:
Nihil ideo quoniam natum est in corpore, ut uti
Possemus; sed quod natum est, id procreat usum,
Nec fuit ante videre oculorum lumina nata:
Nec dictis orare prius, quam lingua creata est:
Sed potius longe linguae praecessit origo
Sermonem: multoque creatae sunt prius aures,
Quam sonus est auditus: & omnia denique membra
Ante fuere, ut opinor, eorum quam foret usus.
Haud igitur potuere utendi crescere caussa.
At contra conferre manu certamina pugnae,
Et lacerare artus, foedareque membra cruore,
Ante fuit multo, quam lucida tela volarent:
Et volnus vitare prius natura coegit,
Quam daret obiectum parmai laeva per artem.
Scilicet & fessum corpus mandare quieti,
Multo antiquius est, quam lecti mollia strata:
Et sedare sitim prius est, quam pocula, natum.
Haec igitur possunt utendi cognita caussa,
Credier, ex usu quae sunt, vitaque reperta.
Illa quidem seorsum sunt omnia, quae prius ipsa
Nata, dedere suae post notitiam utilitatis.
Quo genere imprimis sensus, & membra videmus.
Quare etiam atque etiam procul est, ut credere possis
Utilitatis ob officium potuisse creari.

Illud item non est mirandum, corporis ipsa

1 Quod natura cibum quaerit cuiusque animantis.
Quippe etenim fluere, atque recedere corpora rebus
Multa modis docui; sed plurima debent
Ex animalibus his, quae sunt exercita motu:
Multaque per sudorem ex alto pressa feruntur,
Multa per os exhalantur, cum languida anhelant.
His igitur rebus rarescit corpus; & omnis
Subruitur natura: dolor quam consequitur rem:
Propterea capitur cibus, ut suffulciat artus;
Et recreet vires interdatus; atque patentem
Per membra ac venas ut amorem opturet edendi.
Humor item discedit in omnia, quae loca cumque
Poscunt humorem: glomerataque multa vaporis
Corpora, quae stomacho praebent incendia nostro,
Dissupat adveniens liquor, ac restinguit, ut ignem;
Urere ne possit calor amplius aridus artus.
Sic igitur tibi anhela sitis de corpore nostro
Abluitur; sic expletur ieiuna cupido.

Nunc qui fiat, uti passus proferre queamus,
Cum volumus, varieque datum sit membra movere;
Et quae res tantum hoc oneris protrudere nostri
Corporis insuerit, dicam : tu percipe dicta.
Dico animo nostro primum simulacra meandi
Accidere, atque animum pulsare, ut diximus ante.
Inde voluntas fit. neque enim facere incipit ullam
Rem quisquam, quam mens providit, quid velit, ante.
At, quod providet, illius rei constat imago.
Ergo animus cum sese ita commovet, ut velit ire
Inque gredi; ferit extemplo, quae in corpore toto
Per membra, atque artus, animai dissita vis est:
Et facile est factu, quoniam coniuncta tenetur:
Inde ea proporro corpus ferit. atque ita tota

1 Paullatim moles protruditur, atque movetur.
Praeterea tum rarescit quoque corpus, & aer,
Scilicet ut debet, qui semper mobilis extat,
Per patefacta venit, penetratque foramina largus:
Et dispargitur ad partis ita quasque minutas
Corporis. hinc igitur rebus fit utrimque duabus,
Corporis ut ac navis velis, ventoque feratur.
Nec tamen illud in his rebus mirabile constat,
Tantula quod tantum corpus corpuscula possunt
Contorquere, & onus totum convertere nostrum.
Quippe etenim ventus suptili corpore tenvis
Trudit agens magnam magno molimine navim:
Et manus una regit quantovis impete euntem;
Atque gubernaclum contorquet quolibet una:
Multaque per trochleas, & tympana pondere magno
Commovet, atque levi sustollit machina nisu.

Nunc quibus ille modis somnus per membra quietem
Inriget, atque animi curas e pectore solvat;
Suavidicis potius, quam multis versibus edam;
Parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam
Clamor in aetheriis dispersus nubibus austri.
Tu mihi da tenuis aures, animumque sagacem,
Ne fieri negites, quae dicam, posse; retroque
Vera repulsanti discedas pectore dicta;
Tutemet in culpa cum sis, ne cernere possis.
Principio somnus fit, ubi est distracta per artus
Vis animae, partimque foras eiecta recessit;
Et partim contrusa magis concessit in altum.
Dissoluuntur enim tum demum membra, fluuntque.
Nam dubium non est, animai quin opera sit
Sensus hic in nobis: quem cum sopor inpedit esse;
Tum nobis animam perturbatam esse putandum est,

1 Eiectamque foras; non omnem; namque iaceret
Aeterno corpus perfusum frigore leti:
Quippe ubi nulla latens animai pars remaneret
In membris; cinere ut multa latet obrutus ignis;
Unde reconflari sensus per membra repente
Possit, ut ex igni caeco consurgere flamma.

Sed quibus haec rebus novitas confletur, & unde
Perturbari anima, & corpus languescere possit,
Expediam: tu fac ne ventis verba profundam.
Principio externa corpus de parte necessum est,
Aeriis quoniam vicinum tangitur auris,
Tundier, atque eius crebro pulsarier ictu.
Proptereaque fere res omnes, aut corio sunt,
Aut etiam conchis, aut callo, aut cortice tectae.
Interiorem etiam partem spirantibus aer
Verberat hic idem cum ducitur, atque reflatur.
Quare utrimque secus cum corpus vapulet; & cum
Perveniant plagae per parva foramina nobis
Corporis ad primas partis, elementaque prima:
Fit quasi paullatim nobis per membra ruina.
Conturbantur enim positurae principiorum
Corporis, atque animi sic, ut pars inde animai
Eiciatur, & introrsum pars abdita cedat:
Pars etiam distracta per artus, non queat esse
Coniuncta inter se, neque motu mutua fungi.
Inter enim saepit coitus natura, viasque;
Ergo sensus abit mutatis motibus alte.
Et quoniam non est, quasi quod suffulciat artus;
Debile fit corpus, languescuntque omnia membra;
Bracchia, palpebraeque cadunt, poplitesque procubant.
Deinde cibum sequitur somnus; quia quae facit aer,
Haec eadem cibus, in venas dum diditur omnis,

1Efficit. & multo sopor ille gravissimus exstat
Quem satur aut lassus capias: quia plurima tum se
Corpora conturbant magno concusa labore.
Fit ratione eadem coniectus partim animai
Altior; atque foras eiectus largior eius;
Et divisior inter se, ac distractior intus.

Et quoi quisque fere studio devinctus adheret;
Aut quibus in rebus multum sumus ante morati;
Atque in ea ratione fuit contenta magis mens;
In somnis eadem plerumque videmur obire:
Caussidici causas agere, & componere leges:
Endoperatores pugnare, ac proelia obire:
Nautae contractum cum ventis degere bellum;
Nos agere hoc autem; & naturam quaerere rerum
Semper, & inventam patriis exponere chartis.
Cetera sic studia, atque artes plerumque videntur
In somnis animos hominum frustrata tenere.
Et quicumque dies multos ex ordine ludis
Assiduas dederunt operas; plerumque videmus,
Cum iam destiterunt ea sensibus usurpare,
At relliquias tamen esse vias in mente patentis,
Qua possint eadem rerum simulacra venire.
Permultos itaque illa dies eadem obversantur
Ante oculos; etiam vigilantes ut videantur
Cernere saltantis, & mollia membra moventis;
Et citharae liquidum carmen, chordasque loquentis
Auribus accipere; & consessum cernere eundem,
Scenaique simul varios splendere decores.
Usque adeo magni refert studium, atque voluptas,
Et quibus in rebus consuerint esse operati
Non homines solum, sed vero animalia cuncta:
Quippe videbis equos fortis, cum membra iacebunt,

1 In somnis sudare tamen, spirareque saepe
Et quasi de palma summas contendere vires,
Tunc quasi carceribus patefactis, saepe quiete.
Venantumque canes in molli saepe quiete
Iactant crura tamen subito, vocesque repente
Mittunt, & crebro redducunt naribus auras,
Ut vestigia si teneant inventa ferarum.
Expergefactique sequuntur inania saepe
Cervorum simulacra, fugae quasi dedita cernant:
Donec discussis redeant terroribus ad se.
At consueta domi catulorum blanda propago
Degere, saepe levem ex oculis, volucremque soporem
Discutere, & corpus de terra corripere instant,
Proinde quasi ignotas facies, atque ora tuantur:
Et quo quaeque magis sunt aspera seminiorum;
Tam magis in somnis eadem saevire necessum est.
At variae fugiunt volucres, pinnisque repente
Sollicitant divum nocturno tempore lucos,
Accipitres somno in leni si proelia, pugnasque
Edere sunt persectantes, visaeque volantes.
Porro hominum mentes magnis quae motibus edunt ?
Magna, itidem saepe in somnis, faciuntque, geruntque,
Reges expugnant, capiuntur, proelia miscent;
Tollunt clamorem, quasi si iugulentur ibidem:
Multi depugnant, gemitusque doloribus edunt;
Et, quasi pantherae morsu, saevive leonis
Mandantur, magnis clamoribus omnia complent.
Multi de magnis per somnum rebus loquuntur;
Indicioque sui facti persaepe fuere.
Multi mortem obeunt: Multi, de montibus altis
Se quasi praecipitent ad terram corpore toto,
Exterrentur; & ex somno quasi mentibus capti,

1 Vix ad se redeunt permoti corporis aestus.
Flumen item sitiens, aut fontem propter amoenum
Adsidet, & totum prope faucibus occupat amnem.
Puri saepe lacum propter, se, ac dolia curta
Somno devincti credunt extollere vestem,
Totius humorem saccatum corporis fundant:
Cum Babylonica magnifico splendore rigantur.
Tum, quibus aetatis freta primitus insinuatur,
Semen, ubi ipsa dies membris matura creavit;
Conveniunt simulacra foris e corpore quoique
Nuntia praeclari vultus, pulchrique coloris;
Qui ciet inritans loca turgida semine multo:
Ut quasi transactis saepe omnibus rebus, profundant
Fluminis ingentis fluctus, vestemque cruentent.

Sollicitatur id in nobis, quod diximus ante,
Semen, adulta aetas cum primum roborat artus:
Namque alias aliud res commovet, atque lacessit;
Ex homine humanum semen ciet una hominis vis:
Quod simulatque suis eiectum sedibus exit;
Per membra, atque artus decedit corpore toto
In loca conveniens nervorum certa, cietque
Continuo partis genitalis corporis ipsas.
Inritata tument loca semine, fitque voluntas
Eiicere id, quo se contendit dira lubido:
Idque petit corpus mens, unde est saucia amore.
Namque omnes plerumque cadunt in vulnus, & illam
Emicat in partem sanguis, unde icimur ictu,
Et si comminus est, hostem ruber occupat humor.
Sic igitur, Veneris qui telis accipit ictum,
Sive puer membris muliebribus hunc iaculatur,
Seu mulier toto iactans e corpore amorem;
Unde feritur, eo tendit, gestitque coire,

1 Et iacere humorem in corpus de corpore ductum.
Namque voluptatem praesagit multa cupido.

Haec Venus est nobis: hinc autem est nomen amoris,
Hinc illaec primum Veneris dulcedinis in cor
Stillavit gutta, & successit frigida cura.
Nam si abest, quod ames; presto simulacra tamen sunt
Illius, & nomen dulce obversatur ad auris.
Sed fugitare decet simulacra, & pabula amoris
Abstergere sibi, atque alio convertere mentem;
Et iacere humorem conlectum in corpora quaeque:
Nec retinere, semel conversum unius amore;
Et servare sibi curam, certumque dolorem:
Ulcus enim vivescit, & inveterascit alendo,
Inque dies gliscit furor, atque aerumna gravescit,
Si non prima novis conturbes volnera plagis,
Volgivagaque vagus Venere ante recentia cures,
Aut alio possis animi traducere motus.

Nec Veneris fructu caret is, qui vitat amorem,
Sed potius, quae sunt sine paena, commoda sumit:
Nam certe purast sanis magis inde voluptas;
Quam miseris. etenim potiundi tempore in ipso
Fluctuat incertis erroribus ardor amantum.
Nec constat quid primum oculis, manibusque fruantur.
Quod petiere, premunt arte, faciuntque dolorem
Corporis, & dentis inlidunt saepe labellis,
Osculaque adfigunt, quia non est pura voluptas:
Et stimuli sub sunt, qui instigant laedere idipsum
Quodcumque est, rabies unde illaec germina surgunt,
Sed leviter poenas frangit Venus inter amorem.
Blandaque refrenat morsus admixta voluptas.
Namque in eo spes est, unde est ardoris origo,
Restingui quoque posse ab eodem corpore flammam.

1Quod fieri contra totum natura repugnat:
Unaque res haec est, cuius quam plurima habemus,
Tum magis ardescit dira cuppedine pectus.
Nam cibus, atque humor membris adsumitur intus:
Quae quoniam certas possunt obsidere partis,
Hoc facile expletur laticum, frugumque cupido:
Ex hominis vero facie, pulchroque colore
Nihil datur in corpus praeter simulacra fruendum
Tenvia, quae vento spes raptast saepe misella.
Ut bibere in somnis sitiens cum quaerit, & humor
Non datur, ardorem qui membris stinguere possit;
Sed laticum simulacra petit, frustraque laborat;
In medioque sitit torrenti flumine potans.
Sic in amore Venus simulacris ludit amantis:
Nec satiare queunt spectando corpora coram:
Nec manibus quicquam teneris abradere membris
Possunt, errantes incerti corpore toto.
Denique cum membris conlatis flore utuntur
Aetatis; dum iam praesagit gaudia corpus,
Atque in eo est Venus, ut muliebria conserat arva:
Adfigunt avide corpus, iunguntque salivas
Oris; & inspirant pressantes dentibus ora,
Nequiquam; quoniam nihil inde abradere possunt,
Nec penetrare, & abire in corpus corpore toto.
Nam facere interdum id velle, & certare videntur:
Usqueadeo cupide in Veneris compagibus herent,
Membra voluptatis dum vi labefacta liquescunt.
Tandem ubi se erupit nervis conlecta cupido;
Parva fit ardoris violenti pausa parumper:
Inde redit rabies eadem, & furor ille revisit;
Cum sibi, quid cupiant ipsi, contingere quaerunt;
Nec reperire, malum id possunt quae machina vincat;

1 Usqueadeo incerti tabescunt volnere caeco.

Adde quod absumunt viris, pereuntque labore.
Adde quod alterius sub nutu degitur aetas.
Labitur interea res, & vadimonia fiunt,
Languent officia; atque aegrotat fama vacillans:
Vnguenta, & pulchra in pedibus Sicyonia rident:
Scilicet & grandes viridi cum luce smaragdi
Auro includuntur; teriturque thalassina vestis
Adsidue, & Veneris sudorem exercita potat:
Et bene parta patrum fiunt anademata, mitrae:
Interdum in pallam, Melitensia, Ceaque vertunt.
Eximia veste, & victu convivia, ludi,
Pocula crebra, unguenta, coronae, serta parantur:
Nequiquam; quoniam medio de fonte leporum
Surgit amari aliquid, quod in ipsis floribus angat,
Aut cum conscius ipse animus se forte remodet,
Desidiose agere aetatem, lustrisque perire:
Aut quod in ambiguo verbum iaculata reliquit;
Quod cupido adfixum cordi vivescit, ut ignis:
Aut nimium iactare oculos, aliumve tueri
Quod putat, in voltuque videt vestigia risus.

Atque in amore mala haec proprio, summeque secundo
Inveniuntur: in adverso vero, atque inopi sunt,
Prendere quae possis oculorum lumine aperto
Innumerabilia. ut melius vigilare sit ante,
Qua docui ratione, cavereque ne inliciaris.
Nam vitare, plagas in amoris ne laciamur,
Non ita difficile est, quam captum retibus ipsis
Exire, & validos Veneris perrumpere nodos.
Et tamen implicitus quoque possis, inque peditus
Effugere infestum, nisi tute tibi obvius obstes;
Et praetermittas animi vitia omnia primum:

1 Tum quae corporis sunt eius, quam praepetis, ac vis.
Nam hoc faciunt homines plerumque cupidine caeci;
Et tribuunt ea, quae non sunt his commoda vere.
Multimodis igitur pravas, turpisque videmus
Esse in deliciis, summoque in honore vigere:
Atque alios alii inrident, Veneremque suadent
Ut placent, quoniam foedo adflictantur amore;
Nec sua respiciunt miseri mala maxima saepe.
Nigra melichrus est: inmunda & foetida, acosmos:
Caesia, Palladion: nervosa, & lignea, Dorcas:
Parvula, pumilio; chariton mia, tota merum sal:
Magna, atque inmanis; cataplexis, plenaque, honoris:
Balba, loqui non quit; traulizi: muta, pudens est:
At flagrans, odiosa, loquacula; Lampadion fit.
Ischnon eromenion tum fit, cum vivere non quit
Prae macie. rhadine vero est, iam mortua tussi.
At Lamia & mammosa, Ceres est ipsa ab Iaccho.
Simula, Silena ac Satura est: labiosa, philema.
Cetera de genere hoc longum est, si dicere coner.
Sed tamen esto iam quantovis oris honore,
Cui Veneris membris vis omnibus exoriatur:
Nempe aliae quoque; sunt; nempe hac sine viximus ante;
Nempe eadem facit & scimus facere, omnia turpi;
Et miseram tetris se suffit odoribus ipsa:
Quam famulae longe fugitant, furtimque cachinnant.
At lacrumans exclusus amator limina saepe
Floribus & sertis operit, postisque superbos
Unguit amaracino, & foribus miser oscula figit.
Quem si iam ammissum venientem offenderit aura
Una modo, causas abeundi quaerat honestas;
Et meditata diu cadat alte sumpta querella,
Stultitiaque ibi se damnet, tribuisse quod illi

1 Plus videat, quam mortali concedere par est.
Nec Veneres nostras hoc fallit. quo magis ipsae
Omnia summopere hos vitae poscaenia caelant,
Quos retinere volunt, adstrictosque esse in amore;
Nequiquam, quoniam tu animo tamen omnia possis
Protrahere in lucem, atque omnis anquirere risus
Et, si bello animo est, & non odiosa vicissim,
Praetermittet te humanis concedere rebus.

Nec mulier semper ficto suspirat amore:
Quae conplexa viri corpus cum corpore iungit,
Et tenet adsuctis humectans oscula labris.
Nam facit ex animo saepe; & communia quaerens
Gaudia, sollicitat spatium decurrere amoris.
Nec ratione alia volucres, armenta, feraeque,
Et pecudes, & equae maribus subsidere possent;
Si non, ipsa quod illorum subat, ardet abundans
Natura, & Venerem salientum laeta retractant.
Nonne vides etiam quos mutua saepe voluptas
Vinxit, ut in vinclis communibus excrucientur?
In triviis quum saepe canes discedere aventes,
Divorsi cupide summis ex viribus tendunt;
Cum interea validis Veneris compagibus herent:
Quod facerent numquam, nisi mutua gaudia nossent;
Quae lacere in fraudem possent, vinctosque tenere.
Quare etiam atque etiam, ut dico, est communis voluptas.

Et commiscendo, cum semine forte virili
Femina immulsit, subita vi corripuitque;
Tum similes matrum materno semine fiunt:
Ut patribus patrio. Sed quos utriusque figurae
Esse vides iuxtim miscentes vulta parentum;
Corpore de patrio, & materno sanguine crescunt,
Semina cum Veneris stimulis excita per artus

1 Obvia conflixit conspirans mutuus ardor:
Et neque utrum superavit eorum, nec superatum est.
Fit quoque, ut interdum similes existere avorum
Possint, & referant proavorum saepe figuras,
Propterea, quia multimodis primordia multis
Mixta suo caelant in corpore saepe parentes,
Quae patribus patres tradunt ab stirpe profecta.
Inde Venus varia producit sorte figuras:
Maiorumque refert voltus, vocesque, comasque.
Quandoquidem nihilo magis haec de semine certo
Fiunt, quam facies, & corpora, membraque nobis.
Et muliebre oritur patrio de semine saeclum:
Maternoque mares existunt corpore creti.
Semper enim partus duplici de semine constat:
Atque utri similest magis id, quodcumque creatur,
Eius habet plus parte aequa, quod cernere possis;
Sive virum suboles, sive est muliebris origo.

Nec divina satum genitalem numina cuiquam
Abstergent, pater a natis ne dulcibus umquam
Appelletur, & ut sterili Venere exigat aevum:
Quod plerique putant; & multo sanguine maesti
Conspergunt aras; adolentque altaria donis,
Ut gravidas reddant uxores semine largo.
Nequiquam divom numen, sortesque fatigant.
Nam steriles nimium crasso sunt semine partim:
Et liquido praeter iustum, tenuique vicissim.
Tenve, locis quia non potis est adfigere adhesum,
Liquitur extemplo, & revocatum cedit ab ortu:
Crassius his porro, quoniam concretius aequo
Mittitur; aut non tam prolixo provolat ictu ;
Aut penetrare locos aeque nequit; aut penetratum
Aegre admiscetur muliebri semine semen.

1Nam multum harmoniae Veneris differre videntur:
atque alias alii complent magis, ex allisque
Succipiunt aliae pondus magis, inque gravescunt.
Et multae steriles Hymenaeis ante fuerunt
Pluribus; & nactae post sunt tamen, unde puellos
Suscipere, & partu possent ditescere dulci.
Et, quibus ante domi fecundae saepe nequissent
Uxores parere, inventa est illis quoque compar
Natura, ut possent natis munire senectam.
Usqueadeo magni id refert; ut semina possint
Seminibus commisceri genitaliter apta,
Crassane conveniant liquidis, & liquida crassis.
Atque adeo refert, quo victu vita colatur:
Namque aliis rebus concrescunt semina membris,
Atque aliis extenuantur, tabentque vicissim.
Et quibus ipsa modis tractetur blanda voluptas,
Id quoque permagni refert. nam more ferarum,
Quadrupedumque magis ritu, plerumque putantur
Concipere uxores, quia sic loca sumere possunt
Pectoribus positis sublatis semina lumbis.
Nec molles opus sunt motus uxoribus hilum.
Nam mulier prohibet se concipere, atque repugnat,
Clunibus ipsa viri Venerem si laeta retractat;
Atque exossato ciet omni pectore fluctus.
Eicit enim sulcum recta regione, viaque
Vomerem, atque locis avertit seminis ictum.
Idque sua caussa consuerunt scorta moveri,
Ne complerentur crebro, gravidaeque iacerent;
Et simul ipsa viris Venus ut concinnior esset:
Coniugibus quod nihil nostris opus esse videtur.

Nec divinitus interdum, Venerisque sagittis,
Deteriore fit ut forma muliercula ametur:

1 Nam facit ipsa suis interdum femina factis,
Morigerisque modis, & mundo corpore cultu,
Ut facile insuescat secum vir degere vitam.
Quod superest, consuetudo concinnat amorem:
Nam leviter quamvis, quod crebro tunditur ictu,
Vincitur in longo spatio tamen, atque labascit.
Nonne vides etiam guttas in saxa cadentis
Humoris, longo in spatio pertundere saxa?

T. LUCRETII CARI

DE RERUM NATURA,

LIBER QUINTUS.

Quis potis est dignum polenti pectore carmen
Condere pro rerum maiestate, hisque repertis?
Quisve valet verbis tantum, queis pingere laudes
Pro meritis, eius possit, qui talia nobis
Pectore parta suo, quaesitaque praemia liquit?
Nemo, ut opinor, erit mortali corpore cretus.
Nam si, ut ipsa petit maiestas cognita rerum,
Dicendum est; deus ille fuit, deus, inclute Memmi,
Qui princeps vitae rationem invenit eam, quae
Nunc appellatur sapientia; quique per artem
Fluctibus e tantis vitam, tantisque tenebris,
In tam tranquillo, & tam clara luce locavit.
Confer enim divina aliorum antiqua reperta.
Namque Ceres fertur fruges, Liberque liquoris
Vitigeni laticem mortalibus instituisse:

1 Cum tamen his posset sine rebus vita manere:
Ut fama est aliquas etiam nunc vivere gentis.
At bene non poterat sine puro pectore vivi.
Quo magis hic merito nobis deus esse videtur:
Ex quo nunc etiam per magnas didita gentis
Dulcia permulcent animos solacia vitae.
Herculis antistare autem si facta putabis;
Longius a vera multo ratione ferere.
Quid Nemeaeus enim nobis nunc magnus hiatus
Ille leonis obesset ? & horrens Arcadius sus?
Denique quid Cretae taurus, Lernaeaque pestis
Hydra venenatis posset vallata colubris?
Quidve tripectora tergemini vis Geryonai ?
Et Diomedis equi spirantes naribus ignem,
Thracen, Bistoniasque plagas; atque; Ismara propter?
Tantopere officerent nobis? uncisque timendae
Vnguibus Arcadiae volucres Stymphala colentes ?
Aureaque Hesperidum servans fulgentia mala,
Asper, acerba tuens, immani corpore serpens,
Arboris amplexus stirpem ? quid denique obesset
Propter Atlanteum litus, pelageque severa,
Quo neque noster adit quisquam, nec barbarus audet?
Cetera de genere hoc quae sunt portenta perempta,
Si non victa forent, quid tandem viva nocerent?
Nihil, ut opinor: ita ad satiatem terra ferarum
Nunc etiam scatit, & trepido terrore repleta est
Per nemora ac montes magnos, silvasque profundas:
Quae loca vitandi plerumque est nostra potestas.
At nisi purgatum est pectus, quae proelia nobis,
Atque pericula tumst ingratis insinuandum?
Quantae conscindunt hominem cuppedinis acres
Sollicitum curae ? quantique perinde timores ?

1 Quidve superbia, spurcitia ,ac petulantia, quantas
Efficiunt clades ? quid luxus, desidiesque?
Haec igitur qui cuncta subegerit, ex animoque
Expulerit dictis, non armis: nonne decebit
Hunc hominem numero divum dignarier esse?
Cum bene praesertim multa, ac divinitus ipsis
Immortalibus de divis dare dicta suerit;
Atque omnem rerum naturam pandere dictis.

Cuius ego ingressus vestigia, dum rationes
Persequor; ac doceo dictis, quo quaeque creata
Foedere sint, in eo quam sit durare necessum;
Nec validas aevi valeant rescindere leges:
Quo genere in primis animi natura reperta est
Nativo primum consistere corpore creta ;
Nec posse incolumis magnum durare per aevum:
Sed simulacra solere in somnis fallere mentem,
Cernere cum videamur eum, quem vita reliquit.
Quod superest, nunc huc rationis detulit ordo,
Ut mihi mortali consistere corpore mundum,
Nativumque simul ratio reddunda sit, esse:
Et quibus ille modis congressus materiai
Fundarit terram, caelum, mare, sidera, solem,
Lunaique globum: tum quae tellure animantes
Extiterint, & quae nullo sint tempore natae:
Quove modo genus humanum variante loquela
Coeperit inter se vesci per nomina rerum:
Et quibus ille modis divom metus insinuarit
Pectora, terrarum qui in orbi sancta tuetur
Fana, lacus, lucos, aras, simulacraque divum.
Praeterea solis cursus, lunaeque meatus
Expediam, qua vi flectat natura gubernans:
Ne forte haec inter caelum, terramque reamur

1 Libera sponte sua cursus lustrare perennis
Morigera ad fruges augendas, atque animantis:
Neve aliqua divum volvi ratione putemus.
Nam, bene qui didicere deos securum agere aevum,
Si tamen interea mirantur, qua ratione
Quaeque geri possint, praesertim rebus in illis,
Quae supra caput aethereis cernuntur in oris:
Rursus in antiquas referuntur relligiones,
Et dominos acris adsciscunt, omnia posse
Quos miseri credunt; ignari, quid queat esse,
Quid nequeat; finita potestas denique cuique
Quanam sit ratione, utque alte terminus hereat.

Quod superest, ne te in promissis plura moremur,
Principio, maria, ac terras, caelumque tuere:
Quorum naturam triplicem, tria corpora, Memmi,
Tris species tam dissimilis, tria talia texta,
Una dies dabit exitio: multosque per annos
Sustentata ruet moles, & machina mundi.
Nec me animi fallit, quam res nova, miraque menti
Accidat, exitium caeli, terraeque futurum;
Et quam difficile id mihi sit pervincere dictis:
Ut fit, ubi insolitam rem adportes auribus ante,
Nec tamen hanc possis oculorum subdere visu,
Nec iacere endo manus, via qua munita fidei
Proxima fert humanum in pectus, templaque mentis.
Sed tamen effabor: dictis dabit ipsa fidem res
Forsitan, & graviter terrarum motibus ortis
Omnia conquassari in parvo tempore cernes:
Quod procul a nobis flectat fortuna gubernans;
Et ratio potius, quam res persuadeat ipsa
Succidere horrisono posse omnia victa fragore.

Qua prius adgrediar quam de re fundere fata

1 Sanctius, & multo certa ratione magis, quam
Pythia quae tripode a Phoebi, lauroque profatur;
Multa tibi expediam doctis solacia dictis:
Relligione refrenatus ne forte rearis
Terras, & solem, & caelum, mare, sidera, lunam
Corpore divino debere aeterna manere:
Proptereaque putes ritu par esse gigantum
Pendere eos poenas inmani pro scelere omnis,
Qui ratione sua disturbent moenia mundi;
Praeclarumque velint caeli restinguere solem :
Inmortalia mortali sermone notantes.
Quae procul usqueadeo divino ab numine distent,
Inque deum numero quae sint indigna videri;
Notitiam potius praebere ut posse putentur,
Quid sit vitali motu, sensuque remotum.
Quippe etenim non est, cum quovis corpore ut esse
Posse animi natura putetur, consiliumque.
Sicut in aethere non arbor, non aequore salso
Nubes esse queunt, neque pisces vivere in arvis;
Nec cruor in lignis, neque saxis sucus inesse.
Certum, ac dispositum est, ubi quidquit crescat, & insit.
Sic animi natura nequit sine corpore oriri
Sola, neque a nervis, & sanguine longiter esse.
Hoc si posset enim; multo prius ipsa animi vis
In capite, aut humeris, aut imis calcibus esse
Posset, & innasci quavis in parte soleret:
Tandem in eodem homine, atque in eodem vase maneret.
Quod quoniam nostro quoque constat corpore certum;
Dispositumque videtur, ubi esse, & crescere possit
Seorsum anima, atque animus: tanto magis infitiandum,
Totum posse extra corpus, formamque animalem
Putribus in glebis terrarum, aut solis in igni,

1 Aut in aqua durare, aut altis aetheris oris.
Haud igitur constant divino praedita sensu,
Quandoquidem nequeunt vitaliter esse animata.

Illud item non est, ut possis credere, sedes
Esse deum sanctas in mundi partibus ullis.
Tenvis enim natura deum, longeque remota
Sensibus a nostris animi vix mente videtur.
Quae quoniam manuum tactum suffugit & ictum:
Tactile nihil nobis quod sit, contingere debet.
Tangere enim non quit, quod tangi non licet ipsum.
Quare etiam sedes quoque nostris sedibus esse
Dissimiles debent, tenues de corpore eorum:
Quae tibi posterius largo sermone probabo.
Dicere porro, hominum caussa voluisse parare
Praeclaram mundi naturam, proptereaque
Id laudabile opus divum laudare decere,
Aeternumque putare, atque inmortale futurum;
Nec fas esse, deum quod sit ratione vetusta
Gentibus humanis fundatum perpetuo aevo,
Sollicitare suis ulla vi ex sedibus umquam,
Nec verbis vexare; & ab imo evertere summam;
Cetera de genere hoc adfingere, & addere, Memmi,
Desipere est. quid enim inmortalibus, atque beatis
Gratia nostra queat largirier emolumenti,
Ut nostra quidquam caussa gerere aggrediantur?
Quidve novi potuit tanto post ante quietos
Inlicere, ut cuperent vitam mutare priorem?
Nam gaudere novis rebus debere videtur,
Cui veteres obsunt: sed, cui nihil accidit aegri,
Tempore in anteacto, cum pulchre degeret aevum;
Quid potuit novitatis amorem accendere tali ?
An credo, in tenebris vita, ac maerore iacebat,

1 Donec diluxit rerum genitalis origo?
Quidve mali fuerat nobis non esse creatis?
Natus enim debet quicumque est, velle manere
In vita, donec retinebit blanda voluptas.
Qui numquam vero vitae gustavit amorem,
Nec fuit in numero; quid obest non esse creatum ?
Exemplum porro gignundis rebus, & ipsa
Notities hominum divis unde insita primum,
Quid vellent facere ut scirent animoque viderent ?
Quove modo est umquam vis cognita principiorum,
Quidnam inter sese permutato ordine possent ?
Si non ipsa dedit specimen natura creandi ?
Namque ita multa modis multis primordia rerum
Ex infinito iam tempore percita plagis,
Ponderibusque suis consuerunt concita ferri,
Omnimodisque coire, atque omnia pertemptare,
Quaecumque inter se possent congressa creare:
Ut non sit mirum si in talis disposituras
Deciderunt quoque, & in talis venere meatus,
Qualibus haec rerum geritur nunc summa novando.

Quod si iam rerum ignorem primordia quae sint,
Hoc tamen ex ipsis caeli rationibus ausim
Confirmare, aliisque ex rebus reddere multis,
Nequaquam nobis divinitus esse paratam
Naturam rerum: tanta stat praedita culpa.
Principio, quantum caeli tegit impetus ingens,
Inde avidam partem montes, silvaeque ferarum
Possedere, tenent rupes, vastaeque paludes,
Et mare, quod late terrarum distinet oras.
Inde duas porro prope partis fervidus ardor,
Adsiduusque geli casus mortalibus aufert.
Quod superest arvi, tamen id natura sua vi

1 Sentibus obducat, ni vis humana resistat,
Vitai causa valido consueta bidenti
Ingemere; & terram pressis proscindere aratris.
Si non fecundas vertentes vomere glebas,
Terraique solum subigentes cimus ad ortus;
Sponte sua nequeant liquidas existere in auras.
Et tamen interdum magno quaesita labore,
Cum iam per terras frondent, atque omnia florent;
Aut nimijs torret fervoribus aethereus sol;
Aut subiti perimunt imbris, gelidaeque pruinae;
Flabraque ventorum violento turbine vexant.
Praeterea genus horriferum, natura ferarum,
Humanae genti infestum, terraque, marique,
Cur alit, atque auget? cur anni tempora morbos
Adportant? quare mors inmatura vagatur?
Tum porro puer, ut saevis proiectus ab undis
Navita, nudus humi iacet, infans, indigus omni
Vitai auxilio; cum primum in luminis oras
Nixibus ex alvo matris natura profudit:
Vagituque locum lugubri complet, ut aequum est
Cui tantum in vita restet transire malorum.
At variae crescunt pecudes, armenta, feraeque:
Nec crepitacula eis opus sunt; nec cuiquam adhibenda est
Almae nutricis blanda, atque infracta loquela
Nec varias quaerunt vestes pro tempore caeli.
Denique non armis opus est, non moenibus altis,
Qui sua tutentur; quando omnibus omnia large
Tellus ipsa parit, naturaque daedala rerum.

Principio quoniam terrai corpus, & humor,
Aurarumque leves animae, calidique vapores,
E quibus haec rerum consistere summa videtur,
Omnia nativo, ac mortali corpore constant;

1 Debet eodem omnis mundi natura putari:
Quippe etenim quorum partis, & membra videmus
Corpore nativo, & mortalibus esse figuris;
Haec eadem ferme mortalia cernimus esse,
Et nativa simul. quapropter maxima mundi
Cum videam membra, ac partis, consumpta regigni:
Scire licet, caeli quoque idem, terraeque fuisse
Principiale aliquod tempus, clademque futuram.

Illud in his rebus ne arripuisse rearis
Memmi, quod terram, atque ignem mortalia sumpsi
Esse, neque umorem dubitavi, aurasque perire;
Atque eadem gigni, rursusque augescere dixi:
Principio pars terrai nonnulla perusta
Solibus adsiduis, multa pulsata pedum vi,
Pulveris exhalat nebulam, nubesque volantis
Quas validi toto dispergunt aere venti.
Pars etiam glebarum ad diluviem revocatur
Imbribus, & ripas radentia flumina rodunt.
Praeterea, pro parte sua quodcumque alit auget,
Roditur: & quoniam dubio procul esse videtur
Omniparens, eadem rerum commune sepulcrum:
Ergo terra tibi libatur, & aucta recrescit.

Quod superest, humore novo mare, flumina, fontes
Semper abundare, & latices manare perennis,
Nihil opus est verbis, magnus decursus aquarum
Undique declarat: sed primum quidquid aquai
Tollitur, in summaque fit, ut nihil humor abundet;
Partim quod validi verrentes aequora venti
Diminuunt, radiisque retexens aethereus sol;
Partim quod supter per terras diditur omnis:
Percolatur enim virus, retroque remanat
Materies humoris, & ad caput amnibus omnis

1 Convenit; inde super terras fluit agmine dulci,
Qua via secta semel liquido pede detulit undas.

Aera nunc igitur dicam, qui corpore toto
Innumerabiliter privas mutatur in horas.
Semper enim quodcumque fluit de rebus, id omne
Aeris in magnum fertur mare: qui nisi contra
Corpora retribuat rebus, recreetque fluentis;
Omnia iam resoluta forent, & in aera versa.
Haud igitur cessat gigni de rebus, & in res
Reccidere adsidue, quoniam fluere omnia constat.

Largus item liquidi fons luminis aethereus sol,
Inrigat adsidue caelum candore recenti,
Suppeditatque novo confestim lumine lumen.
Nam primum quidquid fulgoris disperit ey,
Quocumque accidit; id licet hinc cognoscere possis,
Quod simulac primum nubes succedere soli
Coepere, & radios inter quasi rumpere lucis;
Extemplo inferior pars horum disperit omnis,
Terraque inumbratur, qua nimbi cumque feruntur:
Ut noscas splendore novo res semper egere;
Et primum iactum fulgoris quemque perire;
Nec ratione alia res posse in sole videri,
Perpetuo ni suppeditet lucis caput ipsum.
Quin etiam nocturna tibi, terrestria quae sunt,
Lumina, pendentes lychni, claraeque coruscis
Fulguribus pingues multa caligine tedae,
Consimili properant ratione, ardore ministro,
Suppeditare novom lumen, tremere ignibus instant;
Instant, nec loca lux inter quasi rupta relinquit:
Usque adeo properanter ab omnibus ignibus eius
Exitium celeri toleratur origine flammae.
Sic igitur, solem, lunam, stellasque putandum

1 Ex alio atque alio lucem iactare subortu
Et primum quicquid flammarum perdere semper;
Inviolabilia haec ne credas forte vigere.

Denique non lapides quoque vinei cernis ab aevo,
Non altas turris ruere & putrescere saxa,
Non delubra deum simulacraque fessa fatisci,
Nec sanctum numen fati protollere finis
Posse neque adversus naturae foedera niti ?
Denique non monimenta virum dilapsa videmus
Quaerere proporro sibi cumque senescere credas?
Non ruere avolsos silices a montibus altis?
Nec validas aevi vires perferre, patique
Finiti? neque enim caderent avolsa repente,
Ex infinito quae tempore pertolerassent
Omnia tormenta aetatis privata fragore.

Denique iam tuere hoc circum, supraque; quod omnem
Continet amplexu terram; quod procreat ex se
Omnia, quod quidam memorant, recipitque perempta;
Totum nativum mortali corpore constat.
Nam quodcumque alias ex se res auget, alitque;
Deminui debet, recreari cum recipit res.

Praeterea si nulla fuit genitalis origo
Terrarum, & caeli; semperque aeterna fuere:
Cur supera bellum Thebanum, & funera Troiae
Non alias alii quoque res cecinere poetae ?
Quo tot facta virum totiens cecidere ? neque usquam
Aeternis famae monumentis insita florent ?
Verum, ut opinor, habet novitatem summa, recensque
Natura est mundi, neque pridem exordia cepit.
Quare etiam quaedam nunc artes expoliuntur;
Nunc etiam augescunt: nunc addita navigiis sunt
Multa: modo organici melicos peperere sonores.

1Denique natura haec rerum, ratioque reperta est
Nuper, & hanc primus cum primis ipse repertus
Nunc ego sum, in patrias qui possim vertere voces.
Quod si forte fuisse antehac eadem omnia credis;
Sed periisse hominum torrenti saecla vapore;
Aut cecidisse urbis magno vexamine mundi;
Aut ex imbribus adsiduis exisse rapaces
Per terras amnes, atque oppida cooperuisse:
Tanto quippe magis victus fateare necesse est,
Exitium quoque terrarum, caelique futurum.
Nam cum res tantis morbis, tantisque periclis
Tentarentur; ibi si tristior incubuisset
Causa, darent late cladem, magnasque ruinas.
Nec ratione alia mortales esse videmur
Inter nos; nisi quod morbis aegrescimus isdem,
Atque illi, quos a vita natura removit.

Praeterea quaecumque manent aeterna, necesse est
Aut, quia sunt solido cum corpore, respuere ictus,
Nec penetrare pati sibi quidquam, quod queat artas
Dissociare intus partis; vt materiai
Corpora sunt, quorum naturam ostendimus ante:
Aut ideo durare aetatem posse per omnem,
Plagarum quia sunt expertia; sicut inane est,
Quod manet intactum, neque ab ictu fungitur hilum:
Aut etiam, quia nulla loci sit copia circum,
Quo quasi res possint discedere, dissoluique,
Sicut summarum summa est aeterna, neque extra
Qui locus est, quo dissiliant; neque corpora sunt, quae
Possint incidere, & valida dissolvere plaga.
At neque, uti docui, solido cum corpore mundi
Natura est, quoniam admistum est in rebus inane:
Nec tamen est ut inane: neque autem corpora desunt,

1 Ex infinito quae possint forte coorta
Conruere hanc rerum violento turbine summam,
Aut aliam quamvis cladem inportare pericli.
Nec porro natura loci, spatiumque profundi
Deficit, exspargi quo possint moenia mundi,
Aut alia quavis possunt vi pulsa perire.
Haud igitur leti praeclusa est ianua caelo,
Nec soli, terraeque, nec altis aequoris undis;
Sed patet immani, & vasto respectat hiatu.
Quare etiam nativa necessum est confiteare
Haec eadem. neque enim, mortali corpore quae sunt,
Ex infinito iam tempore adhuc potuissent
Inmensi validas aevi contemnere vires.

Denique, tantopere inter se cum maxima mundi
Pugnent membra, pio nequaquam concita bello;
Nonne vides aliquam longi certaminis ollis
Posse dari finem ? vel cum sol, & vapor omnis
Omnibus epotis umoribus exsuperarint:
Quod facere intendunt, neque adhuc conata patrantur.
Tantum suppeditant amnes, ultroque minantur
Omnia diluviare ex alto gurgite ponti:
Nequiquam, quoniam verrentes aequora venti
Deminuunt, radiisque retexens aethereus sol,
Et siccare prius confidunt omnia posse,
Quam liquor incepti possit contingere finem.
Tantum spirantes aequo certamine bellum
Magnis de rebus inter se cernere certant,
Cum semel in terra fuerit superantior ignis;
Et semel, ut fama est, humor regnarit in arvis.
Ignis enim superavit, & ambens multa perussit,
Avia cum Phaethonta rapax vis solis equorum
Aethere raptavit toto, terrasque per omnis.

1At pater omnipotens ira tum percitus acri
Magnanimum Phaethonta repenti fulminis ictu
Deturbavit equis in terram; solque cadenti
Obvius, aeternam succepit lampada mundi
Disiectosque redegit equos iunxitque trementis;
Inde suum per iter recreavit cuncta gubernans:
Scilicet ut veteres Graium cecinere poetae.
Quod procul a vera nimis est ratione repulsum.
Ignis enim superare potest, ubi materiai
Ex infinito sunt corpora plura coorta;
Inde cadunt vires aliqua ratione revictae;
Aut pereunt res exustae torrentibus auris.
Humor item quondam coepit superare coortus,
Ut fama est, hominum multas quando obruit undis.
Inde ubi vis aliqua ratione aversa recessit,
Ex infinito fuerat quaecumque coorta:
Constiterunt imbres, & flumina vim minuerunt.

Sed quibus ille modis conlectus materiai
Fundarit caelum, ac terram, pontique profunda,
Solis, lunai cursus; ex ordine ponam.
Nam certe neque consilio primordia rerum
Ordine se quaeque, atque sagaci mente locarunt:
Nec quos quaeque darent motus, pepigere profecto:
Sed quia multa modis multis primordia rerum
Ex infinito iam tempore percita plagis,
Ponderibusque suis consuerunt, concita ferri,
Omnimodisque coire, atque omnia pertentare,
Quaecumque inter se possent congressa creare;
Propterea fit, uti magnum volgata per aevom
Omnigenos coetus, & motus experiundo,
Tandem conveniant; ea quae convecta, repente
Magnarum rerum fiunt exordia saepe,

1 Terrai maris & caeli generisque animantum.

Hic neque tum solis rota cerni lumine largo
Altivolans poterat, nec magni sidera mundi,
Nec mare, nec caelum, nec denique terra, neque aer,
Nec similis nostris rebus res ulla videri;
Sed nova tempestas quaedam, molesque coorta.
Diffugere inde loci partes coepere, paresque
Cum paribus iungi res, & discludere mundum
Membraque dividere, & magnas disponere partis,
Omnigenis e principiis: discordia quorum,
Intervalla, vias, conexus, pondera, plagas
Concursus, motus turbabat, proelia miscens,
Propter dissimilis formas, variasque figuras;
Quod non omnia sic poterant coniuncta manere,
Nec motus inter sese dare convenientis:
Hoc est a terris altum secernere caelum,
Et sorsum mare uti secreto humore pateret;
Seorsus item puri, secretique aetheris ignes.

Quippe etenim primum terrai corpora quaeque,
Propterea, quod erant gravia, & perplexa, coibant,
In medio atque imas capiebant omnia sedes.
Quae quanto magis inter se perplexa coibant,
Tam magis expressere ea, quae mare, sidera, solem
Lunamque efficerent, & magni moenia mundi.
Omnia enim magis haec e levibus, atque rutundis
Seminibus, multoque minoribus sunt elementis,
Quam tellus. ideo per rara foramina terrae
Partibus erumpens primus se sustulit aether
Signifer & multos secum levis abstulit ignis;
Non alia longe ratione, ac saepe videmus,
Aurea cum primum gemmantis rore per herbas
Matutina rubent radiati lumina solis;

1 Exhalantque lacus nebulam, fluviique perennes:
Ipsaque ut interdum tellus fumare videtur.
Omnia quae sursum cum conciliantur in alto;
Corpore concreto subtexunt nubila caelum.
Sic igitur tum se levis, ac diffusilis aether
Corpore concreto circumdatus undique saepsit:
Et late diffusus in omnis undique partis,
Omnia sic avido complexu cetera saepsit.
Hunc exordia sunt solis, lunaeque secuta:
Inter utrosque globi quorum vertuntur in auris:
Quae neque terra sibi adscivit, nec maxumus aether:
Quod neque tam fuerunt gravia, ut depressa sederent;
Nec levia, ut possent per summas labier oras.
Et tamen inter utrosque ita sunt, ut corpora viva
Versent, & partes ut mundi totius extent.
Quod genus in nobis quaedam licet in statione
Membra manere, tamen cum sint ea, quae moveantur.
His igitur rebus retractis, terra repente,
Maxuma qua nunc se ponti plaga caerula tendit,
Succidit, & salso suffodit gurgite fossas.
Inque dies quanto circum magis aetheris aestus,
Et radii solis cogebant undique terram
Verberibus crebris extrema ad limina apertam,
In medio ut propulsa suo condensa coiret;
Tam magis expressus salsus de corpore sudor
Augebat mare manando, camposque natantis;
Et tanto magis illa foras elabsa volabant
Corpora multa vaporis, & aeris, altaque caeli
Densebant procul a terris fulgentia templa.
Sidebant campi, crescebant montibus altis
Ascensus: neque enim poterant subsidere saxa,
Nec pariter tantundem omnes succumbere partes.

Sic igitur terrae concreto corpore pondus
Constitit, atque omnis mundi quasi limus in imum
Confluxit gravis, & subsedit funditus, ut faex.
Inde mare, inde aer, inde aether ignifer ipse,
Corporibus liquidis sunt omnia pura relicta,
Et leviora aliis alia, & liquidissimus aether,
Atque levissimus aereas super influit auras;
Nec liquidum corpus turbantibus aeris auris
Commiscet; sinit haec violentis omnia verti
Turbinibus; sinit incertis turbare procellis:
Ipse suos ignis certo fert impete labens.
Nam modice fluere, atque uno posse aethera nisu,
Significat Ponti mare, certo quod fluit aestu,
Unum labendi conservans usque tenorem.

Motibus astrorum nunc quae sit causa canamus.
Principio magnus caeli si vertitur orbis:
Ex utraque polum parti premere aera nobis
Dicendum est; extraque claudere & claudere utrimque;
Inde alium supra fluere, atque intendere eodem
Quo volvenda micant aeterni sidera mundi:
Ast alium supter, contra qui subvehat orbem:
Ut fluvios versare rotas, atque haustra videmus.
Est etiam quoque, uti possit caelum omne manere
In statione, tamen cum lucida signa ferantur:
Sive quod inclusi rapidi sunt aetheris aestus;
Quaerentesque viam circumversantur; & ignes
Passim per caeli volvunt se inania templa;
Sive aliunde fluens alicunde extrinsecus aer
Versat agens ignis: sive ipsi serpere possunt,
Quo cuiusque cibus vocat, atque invitat euntis,
Flammea per caelum pascentis corpora passim.
Nam quid in hoc mundo sit eorum, ponere certum,

1 Difficile est: sed quid possit, fiatque per omne
In variis mundis varia ratione creatis,
Id doceo; plurisque sequor disponere causas
Motibus astrorum; quae possint esse per omne.
E quibus una tamen sit & haec quoque causa necesse est,
Quae vegeat motum signis; sed quae sit earum,
Praecipere, hautquaquam est pedetemtim progredientis.

Terraque ut in media mundi regione quiescat,
Evanescere paullatim, & decrescere pondus
Convenit; atque aliam naturam supter habere
Ex ineunte aevo coniunctam, atque uniter aptam
Partibus aeriis mundi quibus insita vivit.
Propterea non est oneri; neque deprimit auras;
Ut sua cuique homini nullo sunt pondere membra;
Nec caput est oneri collo, nec denique totum
Corporis in pedibus pondus sentimus inesse.
At quaecumque foris veniunt, inpostaque nobis
Pondera sunt, laedunt, permulto saepe minora:
Usque adeo magni refert, quid quae adiaceat res.
Sic igitur tellus non est aliena repente
Adlata, atque auris aliunde obiecta alienis;
Sed pariter prima concepta ab origine mundi:
Certaque pars eius, quasi nobis membra videntur.
Praeterea grandi tonitru concussa repente
Terra supra quae se sunt, concutit omnia motu:
Quod facere haud ulla posset ratione, nisi esset
Partibus aeriis mundi, caeloque revincta.
Nam communibus inter se radicibus haerent
Ex ineunte aevo coniuncta, atque uniter apta.
Nonne vides etiam, quam magno pondere nobis
Sustineat corpus tenuissima vis animai,
Propterea quia tam coniuncta, atque uniter apta est ?

1 Denique iam saltu pernici tollere corpus
Quid potis est, nisi vis animae, quae membra gubernat ?
Iamne vides, quantum tenuis natura valere
Possit, ubi est coniuncta gravi cum corpore, ut aer
Coniunctus terris, & nobis est animi vis ?
Nec nimio solis maior rota, nec minor ardor
Esse potest, nostris quam sensibus esse videtur:
Nam quibus e spatiis cumque ignes lumina possunt
Adicere, & calidum membris adflare vaporem,
Illa ipsa intervalla nihil de corpore libant
Flammarum, nihil ad speciem est contractior ignis.
Proinde, calor quoniam solis, lumenque profusum
Perveniunt nostros ad sensus, & loca tinguunt;
Forma quoque hinc solis debet sublime videri,
Nihil adeo ut possis plus, aut minus addere vere,
Lunaque, sive notho fertur loca lumine lustrans
Sive suam proprio iactat de corpore lucem,
Quidquid id est, nihilo fertur maiore figura,
Quam, nostris oculis qua cernimus, esse videtur,
Nam prius omnia, quae longe semota tuemur
Aera per multum, specie confusa videntur,
Quam minimum filum. quapropter luna necesse est,
Quandoquidem claram speciem, certamque figuram
Praebet, ut est oris extremis cumque notata
Quanta haec quaque, fuat, tanta hinc nobis videatur in alto.
Postremo quoscumque vides hine aetheris ignes;
(Quandoquidem, quoscumque in terris cernimus ignes,
Dum tremor est clarus, dum cernitur ardor eorum,
Perparvom quiddam interdum mutare videtur
Alteram utram in partem filum, quo longius absint, )
Scire licet, perquam pauxillo posse minores
Esse, vel exigua maioris parte, brevique.

Illud item non est mirandum, qua ratione
Tantulus ille queat tantum sol mittere lumen,
Quod maria, ac terras omnis, caelumque rigando
Compleat, & calido perfundat cuncta vapore.
Nam licet hinc mundi patefactum totius unum
Largifluum fontem scatere, atque erumpere lumen,
Ex omni mundo, quo sic elementa vaporis
Undique conveniunt, & sic conlectus eorum
Confluat, ex uno capite hic ut profluat ardor.
Nonne vides etiam quam late parvus aquai
Prata riget fons interdum, campisque redundet ?
Est etiam quoque, uti non magno solis ab igni
Aera percipiat calidis fervoribus ardor;
Opportunus ita est si forte, & idoneus aer,
Ut queat accendi parvis ardoribus ictus.
Quod genus interdum segetes, stipulamque videmus
Accedere ex una scintilla incendia passim.
Forsitan & rosea sol alte lampade lucens
Possideat multum caecis fervoribus ignem
Circum se, nullo qui sit fulgore notatus,
Aestiferum ut tantum radiorum exaugeat ictum.

Nec ratio solis simplex, & certa patescit
Quo pacto aestivis e partibus aegocerotis
Brumalis adeat flexus, atque inde revortens
Cancris ut vertat metas ad solstitialis:
Lunaque mensibus id spatium videatur obire,
Annua sol in quo consumit tempora cursu:
Non, inquam, simplex his rebus reddita causa est.
Nam fieri vel cum primis id posse videtur,
Democriti quod sancta viri sententia ponit:
Quanto quaeque magis sint terram sidera propter;
Tanto posse minus cum caeli turbine ferri.

1 Evanescere enim rapidas illius, & acris
Imminui supter viris, ideoque relinqui
Paulatim solem cum posterioribus signis,
Inferior multo quod sit, quam fervida signa:
Et magis hoc lunam, quanto demissior eius
Cursus abest procul a caelo, terrisque propinquat;
Tanto posse minus cum signis tendere cursum:
Flaccidiore etenim quanto iam turbine fertur
Inferior, quam sol, tanto magis omnia signa,
Hanc adipiscuntur, circum, praeterque feruntur.
Propterea fit, ut haec ad signum quodque reverti
Mobilius videatur, ad hanc quia signa revisunt.
Fit quoque, ut e mundi transversis partibus aer
Alternis certo fluere alter tempore possit,
Qui queat aestivis solem detrudere signis
Brumalis usque ad flexus, gelidumque rigorem:
Et qui reiciat gelidis a frigoris umbris,
Aestiferas usque in partis, & fervida signa.
Et ratione pari lunam, stellasque putandum est,
Quae volvunt magnos in magnis orbibus annos,
Aeribus posse alternis e partibus ire.
Nonne vides etiam diversis nubila ventis
Diversas ire in partis, inferna supernis?
Qui minus illa queant per magnos aetheris orbis:
Aestibus inter se diversis sidera ferri?

At nox obruit ingenti caligine terras;
Aut ubi de longo cursu sol extima caeli
Impulit, atque suos efflavit languidus ignis
Concussos itere, & labefactos aere multo:
Aut quia sub terras cursum convortere cogit
Vis eadem, supra quae terras pertulit orbem.

Tempore item certo roseam Matuta per oras

1 Aetheris auroram defert, & lumina pandit:
Aut quia sol idem, sub terras ille revertens
Anticipat caelum radiis accendere tentans:
Aut quia conveniunt ignes, & semina multa
Confluere ardoris consuerunt tempore certo,
Quae faciunt solis nova semper lumina gigni.
Quod genus Idaeis fama est e montibus altis
Dispersos ignis orienti lumine cerni
Inde coire globum quasi in unum, & conficere orbem.
Nec tamen illud in his rebus mirabile debet
Esse, quod haec ignis tam certo tempore possunt
Semina confluere, & solis reparare nitorem:
Multa videmus enim, certo quae tempore fiunt
Omnibus in rebus. florescunt tempore certo
Arbusta, & certo dimittunt tempore florem.
Nec minus in certo dentes cadere imperat aetas
Tempore, & inpubem molli pubescere veste,
Et pariter mollem malis demittere barbam.
Fulmina postremo, nix, imbres, nubila, venti,
Non nimis incertis fiunt in partibus anni.
Namque ubi sic fuerunt causarum exordia prima,
Atque uti res mundi cecidere ab origine prima,
Consequa natura est iam redeunt ex ordine certo.

Crescere itemque dies licet, & tabescere noctes:
Et minui luces, cum noctes augmina sumant,
Aut quia sol idem sub terras, atque superne,
Imparibus currens amfractibus aetheris oras
Partit; & in partis non aequas dividit orbem:
Et quod ab alterutra detraxit parte, reponit
Eius in adversa tanto plus parte relatus:
Donicum ad id signum caeli pervenit, ubi anni
Nodus nocturnas exaequat lucibus umbras.

1Nam medio cursu flatus aquilonis, & austri,
Distinet aequato caelum discrimine metas,
Propter signiferi posituram totius orbis,
Annua sol in quo contundit tempora serpens,
Obliquo terras, & caelum lumine lustrans:
Ut ratio declarat eorum, qui loca caeli
Omnia dispositis signis ornata notarunt:
Aut, quia crassior est certis in partibus aer,
Sub terris ideo tremulum iubar hesitat ignis;
Nec penetrare potest facile, atque emergere ad ortus.
Propterea noctes hiberno tempore longae
Cessant, dum veniat radiatum insigne diei:
Aut etiam, quia sic alternis partibus anni
Tardius & citius consuerunt confluere ignes,
Qui faciunt solem certa desurgere parte.

Luna potest solis radiis percussa nitere,
Inque dies maius lumen convertere nobis
Ad speciem, quantum solis secedit ab orbe;
Donicum eum contra pleno bene lumine fulsit;
Atque oriens, obitus eius super edita vidit.
Inde minutatim retro quasi condere lumen.
Debet item, quanto propius iam solis ad ignem
Labitur ex alia signorum parte per orbem:
Ut faciunt, lunam qui fingunt esse pilai
Consimilem, cursusque viam sub sole tenere:
Est etiam quare proprio cum lumine possit
Volvier, & varias splendoris reddere formas.
Corpus enim licet esse aliud, quod fertur, & una
Labitur omnimodis occursans, officiensque
Nec potis est cerni, quia cassum lumine fertur.
Versarique potest, globus ut, si forte, pilai

1 Dimidia ex parti candenti lumine tinctus,
Versandoque globum variantis edere formas.
Denique eam partem, quaecumque est ignibus aucta,
Ad speciem vertit nobis, oculosque patentis,
Inde minutatim retro contorquet, & aufert
Luciferam partem glomeraminis, atque pilai:
Ut Babylonica Chaldaeum doctrina refutans
Astrologorum artem contra convincere tendit:
Proinde quasi id fieri nequeat, quod pugnat uterque;
Aut minus hoc illo sit cur amplectier ausis.
Denique, cur nequeat semper nova luna creari
Ordine formarum certo, certisque figuris;
Inque dies privos aborisci quaeque creata
Atque alia illius reparari in parte, locoque,
Difficile est ratione docere, & vincere verbis;
Ordine cum possint tam certo multa creari.
It Ver & Venus, & Veneris praenuntius ante
Pennatus graditur Zephyrus vestigia propter:
Flora quibus mater praespargens ante viai
Cuncta coloribus egregiis, & odoribus opplet.
Inde loci sequitur Calor aridus, & comes una
Pulverulenta Ceres, & Etesia flabra Aquilonum:
Inde Autumnus adit; graditur simul Euius Euan:
Inde aliae tempestates, ventique secuntur,
Altitonans Volturnus, & Auster fulmine pollens.
Tandem bruma nives adfert pigrumque rigorem
Reddit; hiems sequitur, crepitans hanc dentibus Algor.
Quo minus est mirum, si certo tempore luna
Gignitur, & certo deletur tempore rusus;
Cum fieri possint tam certo tempore multa.

Solis item quoque defectus, lunaeque latebras
Pluribus e causis fieri tibi posse putandum est.

1 Nam cur luna queat terram secludere solis
Lumine, & a terris altum caput obstruere ey,
Obiciens caecum radiis ardentibus orbem;
Tempore eodem aliud facere id non posse putetur
Corpus, quod cassum labatur lumine semper?
Solque suos etiam dimittere languidus ignis
Tempore cur certo nequeat, recreareque lumen,
Cum loca praeteriit flammis infesta per auras,
Quae faciunt ignis interstingui, atque perire?
Et cur terra queat lunam spoliare vicissim
Lumine, & oppressum solem super ipsa tenere,
Menstrua dum rigidas coni perlabitur umbras;
Tempore eodem aliut nequeat succurrere lunae
Corpus; vel supera solis perlabier orbem,
Quod radios interrumpat, lumenque profusum ?
Et tamen ipsa suo si fulget luna nitore,
Cur nequeat certa mundi languescere parte;
Dum loca luminibus propriis inimica peragrat?

Quod superest, quoniam magni per caerula mundi
Qua fieri quicquid posset ratione, resolvi:
Solis uti varios cursus; lunaeque meatus
Noscere possemus; quae vis, & causa cieret,
Quove modo possent offecto Lumine obire,
Et neque opinantis tenebris obducere terras,
Cum quasi connivent, & aperto lumine rursum
Omnia convisunt clara loca candida luce:
Nunc redeo ad mundi novitatem, & mollia terrae
Arva, novo fetu quid primum in luminis oras
Tollere, & incertis tentavit credere ventis.

Principio genus herbarum, viridemque nitorem
Terra dedit circum collis, camposque per omnis,
Florida fulserunt viridanti prata colore.

1 Arboribusque datum est variis exinde per auras
Crescendi magnum inmissis certamen habenis.
Ut pluma, atque pili primum, saetaeque creantur
Quadripedum in membris, & corpore pennipotentum:
Sic nova tum tellus herbas, virgultaque primum
Sustulit: inde loci mortalia saecla creavit
Multa modis multis varia ratione coorta.
Nam neque de caelo cecidisse animalia possunt;
Nec terrestria de salsis exisse lacunis.
Linquitur, ut merito maternum nomen adepta
Terra sit, e terra quoniam sunt cuncta creata.
Multaque nunc etiam existunt animalia terris,
Imbribus, & calido solis concreta vapore.
Quo minus est mirum, si tum sunt plura coorta,
Et maiora, nova tellure, atque aethere adulta.
Principio genus alituum, variaeque volucres
Ova relinquebant exclusae tempore verno:
Folliculos ut nunc teretis aestate cicadae
Linquunt, sponte sua victum, vitamque petentes.
Tum tibi terra dedit primum mortalia saecla:
Multus enim calor, atque humor superabat in arvis:
Hinc ubi quaeque loci regio opportuna dabatur,
Crescebant uteri terram radicibus apti:
Quos ubi tempore maturo patefecerat aestus
Infantum; fugiens humorem, aurasque petissens;
Convertebat ibi natura foramina terrae,
Et succum venis cogebat fundere apertis
Consimilem lactis; sicut nunc femina quaeque
Cum peperit, dulci repletur lacte; quod omnis
Impetus in mammas convertitur ille alimenti.
Terra cibum pueris, vestem vapor, herba cubile
Praebebat, multa & molli lanugine abundans.

1 At novitas mundi nec frigora dura ciebat,
Nec nimios aestus, nec magnis viribus auras.
Omnia enim pariter crescunt, & robora sumunt.

Quare etiam atque etiam maternum nomen adepta
Terra tenet merito: quoniam genus ipsa creavit
Humanum; atque animal prope certo tempore fudit
Omne, quod in magnis bacchatur montibus passim;
Aeriasque simul volucres variantibus formis.
Sed quia finem aliquam pariendi debet habere,
Destitit, ut mulier spatio defessa vetusto.
Mutat enim mundi naturam totius aetas,
Ex alioque alius status excipere omnia debet,
Nec manet ulla sui similis res: omnia migrant,
Omnia commutat natura, & vertere cogit.
Namque aliud putrescit & aevo debile languet:
Porro aliud concrescit, & e contemptibus exit.
Sic igitur mundi naturam totius aetas
Mutat, & ex alio terram status excipit alter.
Quod potuit, nequeat; possit quod non tulit ante.

Multaque tum tellus etiam portenta creare
Conata est, mira facie, membrisque coorta.
Androgynum inter utras, nec utraque utrimque remotum,
Orba pedum partim, manuum viduata vicissim:
Muta sine ore etiam, sine voltu caeca reperta,
Vinctaque membrorum per totum corpus adhesu:
Nec facere ut possent quidquam, nec cedere quoquam
Nec vitare malum, nec sumere, quod foret usus.
Cetera de genere hoc monstra, ac portenta creabat;
Nequiquam, quoniam natura absterguit auctum,
Nec potuere cupitum aetatis tangere florem,
Nec reperire cibum, nec iungi per Veneris res.
Multa videmus enim rebus concurrere debere,

1 Ut propagando possint procudere saecla:
Pabula primum ut sint; genitalia deinde per artus
Semina qua possint membris manare remissis:
Feminaque ut maribus coniungi possit, habendum
Mutua queis nectant inter se gaudia, utrisque
Multaque tum interiisse animantum saecla necesse est,
Nec potuisse propagando procudere prolem.
Nam quaecumque vides vesci vitalibus auris,
Aut dolus, aut virtus, aut denique mobilitas est
Ex ineunte aevo genus id tutata reservans.
Multaque sunt, nobis ex utilitate sua quae
Commendata manent tutelae tradita nostrae.
Principio genus acre leonum, saevaque saecla
Tutata est virtus, volpes dolus, & fuga cervos.
At levisomna canum fido cum pectore corda,
Et genus omne, quod est veterino semine partum,
Lanigeraeque simul pecudes, & bucera saecla,
Omnia sunt hominum tutelae tradita, Memmi.
Nam cupide fugere feras, pacemque secuta
Sunt, & larga suo sine pabula parta labore;
Quae damus utilitatis eorum praemia causa.
At queis nihil horum tribuit natura, nec ipsa
Sponte sua possent ut vivere, nec dare nobis
Utilitatem aliquam, quare pateremur eorum
Praesidio nostro pasci genus, esseque tutum:
Scilicet haec aliis praedae, lucroque iacebant,
Endopedita suis fatalibus omnia vinclis;
Donicum ad interitum genus id natura redegit.

Sed neque Centauri fuerunt, nec tempore in ullo
Esse queunt duplici natura, & corpore bino
Ex alienigenis membris compacta potestas,
Hinc illinc par vis, ut non sit pars, esse potis sit.

1Id licet hinc quamvis hebeti cognoscere corde.
Principio circum tribus actis impiger annis
Floret equus, puer haudquaquam. quin saepe etiam nunc
Ubera mammarum in somnis lactantia quaerit.
Post ubi equum validae vires aetate senecta
Membraque deficiunt fugienti languida vita:
Tum demum puero illi aevo florente, iuventas
Occipit, & molli vestit lanugine malas:
Ne forte ex homine, & veterino semine equorum
Confieri credas Centauros posse, neque esse:
Aut rabidis canibus succinctas semimarinis
Corporibus Scyllas, & cetera de genere horum;
Inter se quorum discordia membra videmus:
Quae neque florescunt pariter, nec robora sumunt
Corporibus, neque proficiunt aetate senecta;
Nec simili Venere ardescunt, nec moribus unis
Conveniunt, neque sunt eadem iucunda per artus.
Quippe videre licet, pinguescere saepe cicuta
Barbigeras pecudes, homini quae est acre venenum.
Flamma quidem vero cum corpora fulva leonum
Tam soleat torrere, atque urere, quam genus omne
Visceris in terris quodcumque & sanguinis extet:
Qui fieri potuit, triplici cum corpore ut una,
Prima leo, postrema draco, media ipsa, Chimaera
Ore foras acrem flaret de corpore flammam ?
Quare etiam tellure nova, caeloque recenti
Talia qui fingit potuisse animalia gigni,
Nixus in hoc uno novitatis nomine inani;
Multa licet simili ratione effutiat ore:
Aurea tum dicat per terras flumina vulgo
Fluxisse, & gemmis florere arbusta suesse:
Aut hominem tanto membrorum esse impete natum,

1 Trans maria alta pedum nisus ut ponere posset;
Et manibus totum circum se vertere caelum.
Nam quod multa fuere in terris semina rerum,
Tempore quo primum tellus animalia fudit:
Nihil tamen est signi, mistas potuisse creari
Inter se pecudes, compactaque membra animantum;
Propterea, quia quae de terris nunc quoque abundant
Herbarum genera, ac fruges, arbustaque laeta;
Non tamen inter se possunt complexa creari.
Res sic quaeque suo ritu procedit; & omnes
Foedere naturae certo discrimina servant.

Et genus humanum multo fuit illud in arvis
Durius, ut decuit, tellus quod dura creasset:
Et maioribus, & solidis magis ossibus intus
Fundatum, & validis aptum per viscera nervis:
Nec facile ex aestu, nec frigore quod caperetur;
Nec novitate cibi, nec labi corporis ulla.
Multaque per caelum solis volventia lustra
Volgivago vitam tractabant more ferarum.
Nec robustus erat curvi moderator aratri
Quisquam; nec scibat ferro molirier arva;
Nec nova defodere in terram virgulta, neque altis
Arboribus veteres decidere falcibus ramos.
Quod sol, atque imbres dederant, quod terra crearat
Sponte sua; satis id placabat pectora donum.
Glandiferas inter curabant corpora quercus
Plerumque: & quae nunc hiberno tempore cernis
Arbita puniceo fieri matura colore;
Plurima tum tellus etiam maiora ferebat.
Multaque praeterea novitas tum florida mundi
Pabula dia tulit, miseris mortalibus ampla.
At sedare sitim fluvy, fontesque vocabant:

1 Ut nunc montibus e magnis decursus aquai
Clare citat ad se sitientia saecla ferarum.
Denique noctivagi silvestria templa tenebant
Nympharum, quibus e scibant humore fluenta
Lubrica, proluvie larga lavere humida saxa;
Humida saxa, super viridi stillantia musco;
Et partim plano scatere, atque erumpere campo.
Nec dum res igni scibant tractare, neque uti
Pellibus, & spoliis corpus vestire ferarum:
Sed nemora, atque cavos montis, silvasque colebant,
Et frutices inter condebant squalida membra,
Verbera ventorum vitare, imbresque coacti.
Nec commune bonum poterant spectare, neque ullis
Moribus inter se scibant, nec legibus uti.
Quod cuique obtulerat praedae fortuna, ferebat,
Sponte sua, sibi quisque valere, & vivere doctus.
Et Venus in silvis iungebat corpora amantum.
Conciliabat enim vel mutua quamque cupido;
Vel violenta viri vis, atque inpensa libido;
Vel pretium glandes, atque arbuta, vel pira lecta.
Et manuum mira freti virtute, pedumque,
Consectabantur silvestria saecla ferarum
Missilibus saxis, & magno pondere clavae:
Multaque vincebant, vitabant pauca latebris:
Setigerisque pares subus sic silvestria membra
Nuda dabant terrae nocturno tempore capti,
Circum se foliis ac frondibus involventes:
Nec plangore diem magno, solemque per agros
Quaerebant pavidi, palantes noctis in umbris;
Sed taciti respectabant, somnoque sepulti,
Dum rosea face sol inferret lumina caelo:
A parvis quod enim consuerant cernere semper

1 Alterno tenebras, & lucem tempore gigni,
Non erat, ut fieri posset, mirarier umquam;
Nec diffidere, ne terras aeterna teneret
Nox in perpetuum, detracto lumine solis:
Sed magis illud erat curae, quod saecla ferarum
Infestam miseris faciebant saepe quietem;
Eiectique domo fugiebant saxea tecta
Spumigeri suis adventu, validique leonis:
Atque intempesta cedebant nocte paventes
Hospitibus saevis instrata cubilia frunde.

Nec nimio tum plus, quam nunc, mortalia saecla
Dulcia linquebant labentis lumina vitae.
Unus enim tum quisque magis deprensus eorum
Pabula viva feris praebebat, dentibus haustus:
Et nemora ac montis gemitu, silvasque replebat,
Viva videns vivo sepeliri viscera busto.
At, quos effugium servarat; corpore adeso
Posterius tremulas super ulcera taetra tenentes
Palmas, horriferis accibant vocibus Orcum:
Donicum eos vita privarant vermina saeva
Expertis opis, ignaros quid volnera vellent.
At non multa virum sub signis milia ducta
Una dies dabat exitio; nec turbida ponti
Aequora laedebant navis ad saxa, virosque.
Sed temere, in cassum mare fluctibus saepe coortis
Saevibat, leviterque minas ponebat inanis.
Nec poterat quemquam placidi pellacia ponti
Subdola pellicere in fraudem ridentibus undis.
Improba nauigy ratio cum caeca iacebat.
Tum penuria deinde cibi, languentia leto
Membra dabat; contra nunc rerum copia mersat:
Illi imprudentes ipsi sibi saepe venenum

1 Vergebant, nunc dant aliis sollertius ipsi.

Inde casas postquam, ac pellis, ignemque pararunt;
Et mulier coniuncta viro concessit in unum;
Castaque privatae Veneris connubia laeta
Cognita sunt, prolemque ex se videre creatam,
Tum genus humanum primum mollescere coepit.
Ignis enim curavit, ut alsia corpora frigus
Non ita iam possent caeli sub tegmine ferre:
Et Venus inminuit vires, puerique parentum
Blanditiis facile ingenium fregere superbum.
Tunc & amicitiem coeperunt iungere habentes
Finitima inter se, nec laedere, nec violare:
Et pueros commendarunt, muliebreque saeclum;
Vocibus, & gestu cum balbe significarent,
Imbecillorum esse aequum misererier omnis.
Non tamen omnimodis poterat concordia gigni:
Sed bona, magnaque pars servabant foedera casti.
Aut genus humanum iam tum foret omne peremptum;
Nec potuisset adhuc perducere saecla propago.

At varios linguae sonitus natura subegit
Mittere; & utilitas expressit nomina rerum,
Non alia longe ratione, atque ipsa videtur
Protrahere ad gestum pueros infantia linguae,
Cum facit, ut digito, quae sint praesentia, monstrent.
Sentit enim vim quisque suam, quoad possit abuti.
Cornua nata prius vitulo quam frontibus extent,
Illis iratus petit, atque infestus inurget.
At catuli pantherarum, scymnique leonum
Unguibus, ac pedibus iam tum, morsuque repugnant,
Vix etiam cum sunt dentes, unguesque creati.
Alituum porro genus alis omne videmus
Fidere; & a pinnis tremulum petere auxilatum.

1 Proinde putare aliquem tum nomina distribuisse
Rebus; & inde homines didicisse vocabula prima;
Desipere est. Nam cur hic posset cuncta notare
Vocibus, & varios sonitus emittere linguae;
Tempore eodem alii facere id non quisse putentur?
Praeterea, si non alii quoque vocibus usi
Inter se fuerant, unde insita notities est
Utilitatis? & unde data est huic prima potestas,
Quid vellet, facere, ut scirent, animoque viderent ?
Cogere item pluris unus, victosque domare
Non poterat, rerum ut perdiscere nomina vellent;
Nec ratione docere ulla, suadereque surdis,
Quid sit opus facto: facile neque enim paterentur;
Nec ratione ulla sibi ferrent amplius auris
Vocis inauditos sonitus obtundere frustra.
Postremo quid in hac mirabile tantopere est re,
Si genus humanum, cui vox, & lingua vigeret,
Pro vario sensu varias res voce notaret ?
Cum pecudes mutae, cum denique saecla ferarum
Dissimilis soleant voces, variasque ciere,
Cum metus, aut dolor est, & cum iam gaudia gliscunt ?
Quippe etenim licet id rebus cognoscere apertis.
Inritata canum cum primum magna Molossum
Mollia ricta fremunt duros nudantia dentes;
Longe alio sonitu rabie restricta minantur:
Et cum iam latrant, & vocibus omnia complent.
At catulos blande cum lingua lambere temptant
Aut ubi eos iactant pedibus, morsuque petentes
Suspensis teneros imitantur dentibus haustus;
Longe alio pacto gannitu vocis adulant:
Et cum deserti baubantur in aedibus, aut cum
Plorantes fugiunt summisso corpore plagas.

1 Denique non hinnitus item differre videtur,
Inter equas ubi equus florenti aetate iuvencus
Pinnigeri saevit calcaribus ictus amoris:
Et fremitum patulis ubi naribus edit ad arma ?
Et cum sic alias concussis artibus hinnit ?
Postremo genus alituum, variaeque volucres,
Accipitres, atque ossifragae, mergique marinis
Fluctibus in salsis victum, vitamque petentes,
Longe alias alio iaciunt in tempore voces;
Et cum de victu certant, praedaeque repugnant;
Et partim mutant cum tempestatibus una
Raucisonos cantus: cornicum ut saecla vetusta,
Corvorumque greges, ubi aquam dicuntur, & imbris
Poscere, & interdum ventos, aurasque vocare.
Ergo si vary sensus animalia cogunt,
Muta tamen cum sint, varias emittere voces:
Quanto mortalis magis aequum est tum potuisse
Dissimilis alia, atque alia res voce notare ?

Illud in his rebus tacitus ne forte requiras;
Fulmen detulit in terram mortalibus ignem
Primitus: inde omnis flammarum diditus ardor.
Multa videmus enim caelestibus incita flammis
Fulgere, cum caeli donavit plaga vapore.
Et ramosa tamen cum ventis pulsa vacillans
Aestuat in ramos incumbens arboris arbor,
Exprimitur validis extritus viribus ignis:
Emicat interdum flammai fervidus ardor,
Mutua dum inter se rami, stirpesque teruntur.
Quorum utrumque dedisse potest mortalibus ignem.
Inde cibum coquere, ac flammae mollire vapore,
Sol docuit, quoniam mitescere multa videbant
Verberibus radiorum, atque aestu victa per agros:

1 Inque dies magis hi victum, vitamque priorem
Commutare novis monstrabant rebus, & igni,
Ingenio qui praestabant, & corde vigebant.
Condere coeperunt urbis, arcemque locare
Praesidium reges ipsi sibi, perfugiumque:
Et pecudes , & agros divisere, atque dedere
Pro facie cuiusque, & viribus, ingenioque;
Nam facies multum valuit, viresque vigebant.
Posterius res inventa est, aurumque repertum:
Quod facile & validis, & pulchris dempsit honorem.
Divitioris enim sectam plerumque sequuntur
Quamlibet & fortes, & pulchro corpore creti.
Quod siquis vera vitam ratione gubernet;
Divitiae grandes homini sunt, vivere parce
Aequo animo: neque enim est umquam penuria parvi.
At claros homines voluere esse, atque potentes,
Ut fundamento stabili fortuna maneret;
Et placidam possent opulenti degere vitam;
Nequiquam; quoniam ad summum succedere honorem
Certantes, iter infestum fecere viai.
Et tamen e summo quasi fulmen deicit ictos
Invidia interdum contemptim in tartara taetra:
Ut satius multo iam sit parere quietum,
Quam regere imperio res velle, & regna tenere.
Proinde sine incassum defessi sanguine sudent
Angustum per iter luctantes ambitionis:
Invidia quoniam, ceu fulmine, summa vaporant
Plerumque, & quae sunt aliis magis edita cumque:
Quandoquidem sapiunt alieno ex ore; petuntque
Res ex auditis potius, quam sensibus ipsis.
Nec magis id nunc est, neque erit mox, quam fuit ante.

Ergo regibus occisis, subversa iacebat

1 Pristina maiestas soliorum, & sceptra superba;
Et capitis summi praeclarum insigne cruentum
Sub pedibus vulgi magnum lugebat honorem;
Nam cupide conculcatur nimis ante metutum.
Res itaque ad summam faecem, turbasque redibat,
Imperium sibi cum, ac summatum quisque petebat.
Inde magistratum partim docuere creare:
Iuraque constituere, ut vellent legibus uti.
Nam genus humanum, defessum vi colere aevum,
Ex inimicitiis languebat. quo magis ipsum
Sponte sua cecidit sub leges, artaque iura.
Acrius ex ira quod enim se quisque parabat
Ulcisci, quam nunc concessum est legibus aequis;
Hanc ob rem est homines pertaesum vi colere aevum:
Unde metus maculat poenarum praemia vitae.
Circumretit enim vis, atque iniuria quemque:
Atque unde exorta est, ad eum plerumque revertit:
Nec facile est placidam, ac pacatam degere vitam,
Qui violat factis communia foedera pacis:
Etsi fallit enim divum genus, humanumque;
Perpetuo tamen id fore clam diffidere debet.
Quippe ubi se multi per somnia saepe loquentes,
Aut morbo delirantes prograxe ferantur;
Et celata mala in medium, & peccata dedisse.

Nunc quae causa deum per magnas numina gentis
Pervolgarit, & ararum compleverit urbis;
Suscipiendaque curarit sollemnia sacra,
Quae nunc in magnis florent sacra rebus locisque;
Unde etiam nunc est mortalibus insitus horror,
Qui delubra deum nova toto suscitat orbi
Terrarum, & festis cogit celebrare diebus;
Non ita difficile est rationem reddere verbis.

1Quippe etenim iam tum divom mortalia saecla
Egregias animo facies vigilante videbant,
Et magis in somnis, mirando corporis auctu.
His igitur sensum tribuebant propterea, quod
Membra movere videbantur, vocesque superbas
Mittere pro facie praeclara, & viribus amplis.
Aeternamque dabant vitam, quia semper eorum
Subpeditabatur facies, & forma manebat:
Et tamen omnino, quod tantis viribus auctos
Non temere ulla vi convinci posse putabant.
Fortunisque ideo longe praestare putabant,
Quod mortis timor haud quemquam vexaret eorum:
Et simul in somnis quia multa, & mira videbant
Efficere; & nullum capere ipsos inde laborem.
Praeterea caeli rationes ordine certo,
Et varia annorum cernebant tempora verti;
Nec poterant quibus id fieret cognoscere causis.
Ergo perfugium sibi habebant omnia divis
Tradere, & illorum nutu facere omnia flecti.
In caeloque deum sedes, & templa locarunt,
Per caelum volvi quia sol, & luna videtur;
Luna, dies, & nox, & noctis signa severa,
Noctivagaeque faces caeli, flaminaeque volantes,
Nubila, ros, imbres, nix, venti, fulmina, grando,
Et rapidi fremitus, & murmura magna minarum.

O genus infelix humanum, talia divis
Cum tribuit facta, atque iras adiunxit acerbas:
Quantos tum gemitus ipsi sibi, quantaque nobis
Volnera; quas lacrumas peperere minoribus nostris ?
Nec pietas ulla est velatum saepe videri
Vertier ad lapidem, atque omnis accedere ad aras;
Nec procumbere humi prostratum, & pandere palmas

1 Ante deum delubra; nec aras sanguine multo
Spargere quadrupedum, nec votis nectere vota;
Sed mage pacata posse omnia mente tueri.
Nam cum suspicimus magni caelestia mundi
Templa super, stellisque micantibus aethera fixum;
Et venit in mentem solis, lunaeque viarum;
Tunc aliis oppressa malis in pectora cura
Illa quoque expergefactum caput erigere infit,
Ecquae forte deum nobis inmensa potestas
Sit, vario motu quae candida sidera verset:
Tentat enim dubiam mentem rationis egestas;
Ecquae nam fuerit mundi genitalis origo;
Et simul ecquae sit finis quoad moenia mundi,
Et taciti motus hunc possint ferere laborem:
An divinitus aeterna donata salute,
Perpetuo possint aevi labentia tractu,
Inmensi validas aevi contemnere vires.
Praeterea cui non animus formidine divum
Contrahitur; cui non correpunt membra pavore;
Fulminis horribili cum plaga torrida tellus
Contremit, & magnum percurrunt murmura caelum?
Non populi, gentesque tremunt ? regesque superbi
Corripiunt divum perculsi membra timore,
Ne quod ob admissum foede, dictumve superbe
Poenarum grave sit solvendi tempus adactum ?
Summa etiam cum vis violenti per mare venti
Endoperatorem classis super aequora verrit
Cum validis pariter legionibus, atque elephantis;
Non divum pacem votis adit, ac prece quaesit
Ventorum pavidus paces, animasque secundas ?
Nequiquam, quoniam violento turbine saepe
Correptus nihilo fertur minus ad vada leti?

1 Usqueadeo res humanas vis abdita quaedam
Obterit, & pulchros fascis, saevasque secures
Proculcare, ac ludibrio sibi habere videtur.
Denique sub pedibus tellus cum tota vacillat;
Concussaeque cadunt urbes, dubiaeque minantur;
Quid mirum, si se temnunt mortalia saecla ?
Atque potestates magnas mirasque relinqunt
In rebus viris divum, quae cuncta gubernent ?

Quod superest, aes atque aurum, ferrumque repertum est,
Et simul argenti pondus, plumbique potestas;
Ignis ubi ingentis silvas ardore cremarat
Montibus in magnis, seu caeli fulmine misso;
Sive quod inter se bellum silvestre gerentes,
Hostibus intulerant ignem formidinis ergo;
Sive quod inducti terrae bonitate, volebant
Pandere agros pinguis, & pascua reddere rura;
Sive feras interficere, & ditescere praeda:
Nam fovea, atque igni prius est venarier ortum
Quam saepire plagis saltum, canibusque ciere.
Quidquid id est, quacumque e causa flammeus ardor
Horribili sonitu silvas exederat altis
Ab radicibus, & terram percoxerat igni,
Manabat venis ferventibus in loca terrae
Concava conveniens argenti rivus, & auri,
Aeris item, & plumbi. quae cum concreta videbant
Posterius claro in terra splendere colore;
Tollebant nitido capti, levique lepore,
Et simili formata videbant esse figura,
Atque lacunarum fuerant vestigia cuique.

1Tum penetrabat eos, posse haec liquefacta calore
Quamlibet in formam, & faciem decurrere rerum;
Et prorsum quamvis in acuta, ac tenvia posse
Mucronum duci fastigia procudendo,
Ut sibi tela parent, silvasque excidere possint;
Materiemque dolere, laeuare, & radere tigna
Et terebrare etiam, ac pertundere, perque forare.
Nec minus argento facere haec, auroque parabant,
Quam validi primum violentis viribus aeris,
Nequiquam; quoniam cedebat victa potestas,
Nec poterat pariter durum sufferre laborem.
Nam fuit in pretio magis aes, aurumque iacebat
Propter inutilitatem hebeti mucrone retusum.
Nunc iacet aes, aurum in summum successit honorem.
Sic volvenda aetas commutat tempora rerum.
Quod fuit in pretio, fit nullo denique honore;
Porro aliud succedit, & e contemptibus exit;
Inque dies magis appetitur; floretque repertum
Laudibus; & miro est mortalis inter honore.

Nunc tibi quo pacto ferri natura reperta
Sit, facile est ipsi per te cognoscere, Memmi.
Arma antiqua manus, ungues dentesque fuerunt
Et lapides, & item silvarum fragmina rami;
Et flammae, atque ignes, postquam sunt cognita primum.
Posterius ferri vis est, aerisque reperta.
Et prior aeris erat, quam ferri cognitus usus:
Quo facilis magis est natura, & copia maior.
Aere solum terrae tractabant, aereque belli
Miscebant fluctus, & vulnera vasta serebant;
Et pecus, atque agros adimebant; nam facile ollis
Omnia cedebant armatis nuda, & inerma.
Inde minutatim processit ferreus ensis,

1 Versaque in obprobrium species est falcis ahenae,
Et ferro coepere solum proscindere terrae,
Exaequataque sunt creperi certamina belli.
Et prius est armatum in equi conscendere costas,
Et moderarier hunc frenis, dextraque vigere,
Quam biiugo curru belli tentare pericla;
Et biiugos prius est, quam bis coniungere binos,
Et quam falciferos, inuentum, adscendere currus.
Inde boves Lucas turrito Corpore, taetras,
Anguimanus belli docuerunt volnera Poeni
Sufferre, & magnas Martis turbare catervas.
Sic aliud ex alio peperit discordia tristis,
Horribile humanis quod gentibus esset in armis:
Inque dies belli terroribus addidit augmen.

Tentarunt etiam tauros in munere belli:
Expertique sues saevos sunt mittere in hostis:
Et validos partim prae se misere leones
Cum doctoribus armatis, saevisque magistris;
Qui moderarier his possent, vinclisque tenere;
Nequiquam; quoniam permista caede calentes
Turbabant saevi nullo discrimine turmas,
Terrificas capitum quatientes undique cristas.
Nec poterant equites fremitu perterrita equorum
Pectora mulcere, & frenis convertere in hostis.
Inritata leae iaciebant corpora saltu
Undique, & adversum venientibus ora petebant:
Et nec opinantis a tergo deripiebant:
Deplexaeque dabant in terram volnere victos
Morsibus adfixae validis, atque unguibus uncis.
Iactabantque sues tauri, pedibusque terebant;
Et latera, ac ventres hauribant supter equorum
Cornibus, & terram minanti fronte ruebant.

1 Et validis socios caedebant dentibus apri,
Tela infracta suo tinguentes sanguine saevi:
In se fracta suo tinguentes sanguine tela.
Permistasque dabant equitum, peditumque ruinas.
Nam transversa feros exibant dentis adactus
Iumenta; aut pedibus ventos erecta petebant:
Nequiquam; quoniam ab nervis succisa videres
Concidere, atque gravi terram consternere casu.
Si quos ante domi domitos satis esse putabant,
Effervescere cernebant in rebus agundis,
Volneribus, clamore, fuga, terrore, tumultu.
Nec poterant ullam partem redducere eorum:
Diffugiebat enim varium genus omne ferarum:
Ut nunc saepe boves templis, ferro male caesae
Diffugiunt, fera facta suis cum multa dedere.
Sic fuit, ut facerent: sed vix adducor, ut ante
Non quierint animo praesentire, atque videre,
Quam commune malum fueret, foedumque futurum.
Et magis id possis factum contendere in omni,
In variis mundis, varia ratione creatis,
Quam certo, atque uno terrarum quolibet orbi.
Sed facere id non tam vincendi spe voluerunt,
Quam dare quod gemerent hostes, ipsique perire,
Qui numero diffidebant, armisque vacabant.

Nexilis ante fuit vestis, quam textile tegmen:
Textile post ferrum est; quia ferro tela paratur:
Nec ratione alia possunt tam levia gigni
Insilia, ac fusi, rady, scapique sonantes.
Et facere ante viros lanam natura coegit,
Quam muliebre genus: nam longe praestat in arte,
Et sollertius est multo genus omne virile:
Agricolae donec vitio vertere severi,

1 Ut muliebribus id manibus concedere vellent;
Atque ipsi potius durum sufferre laborem:
Atque opere in duro durarent membra, manusque.

At specimen sationis, & insitionis origo,
Ipsa fuit rerum primum natura creatrix.
arboribus quoniam baccae, glandesque caducae
Tempestiva dabant pullorum examina supter:
Inde etiam libitum est stirpis committere ramis;
Et nova defodere in terram virgulta per agros.
Inde aliam, atque aliam culturam dulcis agelli
Tentabant, fructusque feros mansuescere terram
Cernebant indulgendo, blandeque colendo.
Inque dies magis in montem succedere silvas
Cogebant, infraque locum concedere cultis:
Prata, lacus, rivos, segetes, vinetaque laeta
Collibus, & campis ut haberent: atque olearum
Caerula distinguens inter plaga currere posset
Per tumulos, & convallis, camposque profusa:
Ut nunc esse vides vario distincta lepore
Omnia, quae pomis intersita dulcibus ornant;
Arbustisque tenent felicibus obsita circum.

At liquidas avium voces imitarier ore
Ante fuit multo, quam levia carmina cantu
Concelebrare homines possent, aurisque iuvare.
Et zephyri cava per calamorum sibila primum
Agrestis docuere cavas inflare cicutas.
Inde minutatim dulcis didicere querellas;
Tibia quas fundit digitis pulsata canentum,
Avia per nemora, ac silvas, saltusque reperta,
Per loca pastorum deserta, atque otia dia.
Sic unum quidquid paullatim protrahit aetas
In medium, ratioque in luminis eruit oras.

1Haec animos ollis mulcebant, atque iuvabant
Cum satiate cibi nam tum haec Sunt omnia cordi.
Saepe itaque inter se prostrati in gramine molli
Propter aquae rivum, sub ramis arboris altae
Non magnis opibus iucunde corpora habebant:
Praesertim cum tempestas ridebat; & anni
Tempora pingebant viridantis floribus herbas.
Tum ioca, tum sermo, tum dulces esse cachinni
Consuerant: agrestis enim tum musa vigebat:
Tum caput, atque umeros plexis redimire corollis,
Floribus, & foliis lascivia laeta monebat;
Atque extra numerum procedere membra moventes
Duriter, & duro terram pede pellere matrem:
Unde oriebantur risus, dulcesque cachinni:
Omnia quod nova tum magis haec, & mira vigebant.
Et vigilantibus hinc aderant solacia somni,
Ducere multimodis voces, & flectere cantus;
Et supera calamos unco percurrere labro.
Unde etiam vigiles nunc haec accepta tuentur:
Et numerum servare genus didicere, neque hilo
Maiore interea capiunt dulcedine fructum.
Quam silvestre genus capiebat terrigenarum.
Nam, quod adest praesto (nisi quid cognovimus ante
Suavius) imprimis placet, & poliere videtur.
Posteriorque fere melior res, illa reperta
Perdit, & immutat sensus ad pristina quaeque.
Sic odium coepit glandis: sic illa relicta
Strata cubilia sunt herbis, & frondibus aucta.
Pellis item cecidit, vestis contempta ferina:
Quam reor invidia tali tunc esse repertam,
Ut letum insidiis, qui gessit primus, obiret:
Et tamen inter eos distractam sanguine multo

1 Dispersisse, neque in fructum convertere quisse.
Tunc igitur pelles: nunc aurum, & purpura curis
Exercent hominum vitam, belloque fatigant.
Quo magis in nobis, ut opinor, culpa residit.
Frigus enim nudos sine pellibus excruciabat
Terrigenas: at nos nihil laedit veste carere
Purpurea, atque auro, signisque ingentibus apta:
Dum plebeia tamen sit, quae defendere possit.
ergo hominum genus in cassum frustraque laborat
Semper, & in curis consumit Inanibus aevum:
Nimirum, quia non cognovit, quae sit habendi
Finis, & omnino quoad crescat vera voluptas:
Idque minutatim vitam provexit in altum;
Et belli magnos commovit funditus aestus.

At vigiles mundi magnum & versatile templum
Sol & luna suo lustrantes lumine circum,
Perdocuere homines annorum tempora verti;
Et certa ratione geri rem, atque ordine certo.

Iam validis saepti degebant turribus aevum:
Et divisa colebatur, discretaque tellus.
Tum mare veliuolum florebat navibus pandis:
Auxilia, & socios iam pacto foedere habebant:
Carminibus cum res gestas coepere poetae
Tradere: nec multo prius sunt elementa reperta
Propterea, quid sit prius actum, respicere aetas
Nostra nequit, nisi qua ratio vestigia monstrat.

Navigia, atque agri culturas, moenia, leges
Arma, vias, vestes, & cetera de Genere horum,
Praemia; delicias quoque vitae funditus omnis,
Carmina, picturas, & daedala signa polire,
Usus, & impigrae simul experientia mentis
Paullatim docuit pedetemtim progredientis.

1 Sic unumquicquid paullatim protrahit aetas
In medium, ratioque in luminis eruit oras.
Namque aliud ex alio clarescere, corde videbant
Artibus, ad summum donec venere cacumen.

T. LUCRETII CARI

DE RERUM NATURA,

LIBER SEXTUS.

PRimae frugiparos fetus mortalibus aegris,
Dididerunt quondam praeclaro nomine Athenae
Et recreaverunt vitam legesque rogarunt:
Et primae dederunt solacia dulcia vitae;
Cum genuere virum tali cum corde repertum,
Omnia veridico qui quondam ex ore profudit:
Cuius & extincti propter divina reperta
Divolgata vetus iam ad caelum gloria fertur.
Nam cum vidit hic, ad victum quae flagitat usus,
Et, per quae possent vitam consistere tutam,
Omnia iam ferme mortalibus esse parata;
Divitiis homines, & honore, & laude potentis
Affluere, atque bona gnatorum excellere fama;
Nec minus esse domi cuiquam tamen anxia corda,
Atque animum infestis cogi seruire querelis:
Intellegit ibi vitium vas efficere ipsum
Omniaque illius vitio corrumpier intus,
Quae conlata foris, & commoda cumque venirent:
Partim quod fluxum, pertusumque esse videbat,

1 Ut nulla posset ratione explerier umquam:
Partim quod taetro quasi conspurcare sapore
Omnia cernebat, quaecumque receperat intus.
Veridicis igitur purgavit pectora dictis;
Et finem statuit cuppedinis, atque timoris:
Exposuitque bonum summum, quo tendimus omnes,
Quid foret; atque viam monstravit, tramite prono,
Qua possemus ad id recto contendere cursu;
Quidve mali foret in rebus mortalibus passim,
Quod fluret naturai, varieque volaret;
Seu casu, seu vi quod sic natura parasset:
Et quibus e portis occurri cuique deceret.
Et genus humanum frustra plerumque probavit
Volvere curarum tristis in pectore fluctus.
Nam veluti pueri trepidant, atque omnia caecis
In tenebris metuunt: sic nos in luce timemus
Interdum, nihilo quae sunt metuenda magis, quam
Quae pueri in tenebris pavitant, finguntque futura.
Hunc igitur terrorem animi, tenebrasque necesse est
Non rady solis, nec lucida tela diei
Discutiant, sed naturae species, ratioque:
Quo magis inceptum pergam pertexere dictis.

Et quoniam docui mundi mortalia templa
Esse, & nativo consistere corpore caelum;
Et quaecumque in eo fiunt, fierique necesse est,
Pleraque dissolui: quae restant percipe porro:
Quandoquidem semel insignem conscendere currum
Ventorum exhortantur spes; atque obvia rursum
Quae fuerant, sunt placato conversa favore.
Cetera quae fieri in terris, caeloque tuentur
Mortales, pavidis cum pendent mentibus saepe,
Efficiunt animos humilis formidine divum;

1 Depressosque premunt ad terram, propterea quod
Ignorantia causarum conferre deorum
Cogit ad imperium res, & concedere regnum.
Quorum operum causas nulla ratione videre
Possunt, ac fieri divino numine rentur.
Nam, bene qui didicere deos securum agere aevum;
Si tamen interea mirantur, qua ratione
Quaeque geri possint, praesertim rebus in illis,
Quae supera caput aetheriis cernuntur in oris:
Rursus in antiquas referuntur relligionis;
Et dominos acris adsciscunt, omnia posse
Quos miseri credunt: ignari, quid queat esse,
Quid nequeat; finita potestas denique cuique
Quanam sit ratione, utque alte terminus haereat.
Quo magis errantes caeca ratione feruntur.
Quae nisi respuis ex animo, longeque remittis
Dijs indigna putando, alienaque pacis eorum;
Delibata deum per te tibi numina sancta
Saepe aderunt. non quo violari summa deum vis
Possit, ut ex ira poenas petere inbibat acris:
Sed quia tute tibi placida cum pace quietos
Constitues magnos irarum volvere fluctus;
Nec delubra deum placido cum pectore adibis,
Nec, de corpore quae sancto simulacra feruntur
In mentes hominum divinae nuntia formae,
Suscipere haec animi tranquilla pace valebis.
Inde videre licet, qualis iam vita sequatur.
Quam quidem ut a nobis ratio verissima longe
Reiciat, quamquam sunt a me multa profecta;
Multa tamen restant, & sunt ornanda politis
Versibus, & ratio superum, caelique tenenda:
Sunt tempestates, & fulmina clara canenda,

1 Quid faciant, & qua de causa cumque ferantur;
Ne trepides caeli divisis partibus amens,
Unde volans ignis pervenerit, aut in utram se
Verterit hinc partem; quo pacto per loca saepta
Insinuarit, & hinc dominatus ut extulerit se.
Tu mihi supremae praescribta ad candida calcis
Currenti spatium praemonstra, callida musa,
Calliope, requies hominum, divumque voluptas;
Te duce ut insigni capiam cum laude coronam.

Principio tonitru quatiuntur caerula caeli
Propterea, quia concurrunt sublime volantes
Aethereae nubes contra pugnantibus ventis.
Nec fit enim sonitus caeli de parte serena:
Verum, ubicumque magis denso sunt agmine nubes,
Tam magis hine magno fremitus fit murmure saepe.
Praeterea neque tam condenso corpore nubes
Esse queunt, quam sunt lapides, ac tigna; neque autem
Tam tenues quam sunt nebulae, fumique volantes:
Nam aut cadere abrupto deberent pondere pressae,
Ut lapides; aut, ut fumus, constare nequirent
Nec cohibere nives gelidas, & grandinis imbris.
Dant etiam sonitum patuli super aequora mundi;
Carbasus ut quondam magnis intenta theatris
Dat crepitum malos inter iactata, trabesque:
Interdum perscissa furit petulantibus euris
Et fragilis sonitus chartarum commeditatur:
Id quoque enim genus in tonitru, cognoscere possis,
Aut ubi suspensam vestem, chartasque volantis
Verberibus venti versant, planguntque per auras.
Fit quoque enim interdum ut non Tam concurrere nubes

1 Frontibus adversis possint, quam de latere ire
Diverso motu radentes corporis tactum:
Aridus unde auris terget sonus ille, diuque
Ducitur, exierunt donec regionibus artis.

Hoc etiam pacto tonitru concussa videntur
Omnia saepe gravi tremere, & divolsa repente
Maxima dissiluisse capacis moenia mundi;
Cum subito validi venti conlecta procella
Nubibus intorsit sese, conclusaque ibidem
Turbine versanti magis ac magis undique nubem
Cogit, uti fiat spisso cava corpore circum.
Post ubi commovit vis eius, & impetus acer,
Tum perterricrepo sonitu dat missa fragorem:
Nec mirum; cum plena animae vensicula parva
Saepe ita dat pariter sonitum displosa repente.

Est etiam ratio cum venti nubila perflant,
Ut sonitus faciant. etenim ramosa videmus
Nubila saepe modis multis, atque aspera ferri.
Scilicet ut crebram silvam cum flamina cauri
Perflant, dant sonitum frundes, ramique fragorem.
Fit quoque, ut interdum validi vis incita venti
Perscindat nubem perfringens impete recto:
Nam quid possit ibi flatus, manifesta docet res:
Hic, ubi lenior est, in terra cum tamen alta
Arbusta evolvens radicibus haurit ab imis.
Sunt etiam fluctus per nubila, qui quasi murmur
Dant in frangendo graviter; quod item fit in altis
Fluminibus, magnoque mari, cum frangitur aestu.
Fit quoque, ubi e nubi in nubem vis incidit ardens
Fulminis, haec multo si forte humore recepit
Ignem, continuo ut magno clamore trucidet;
Ut calidis candens ferrum e fornacibus olim

1 Stridit, ubi in gelidum propere demersimus imbrem.
Aridior porro si nubes accipit ignem,
Uritur ingenti sonitu succensa repente;
Lauricomos ut si per montis flamma vagetur,
Turbine ventorum comburens impete magno.
Nec res ulla magis, quam Phoebi Delphica laurus
Terribili sonitu flamma crepitante crematur.
Denique saepe geli multus fragor, atque ruina
Grandinis, in magnis sonitum dat nubibus alte.
Ventus enim cum confercit, franguntur in artum,
Concreti montes nimborum, & grandine mixti.

Fulgit item, nubes ignis cum semina multa
Excussere suo concursu; ceu lapidem si
Percutiat lapis, aut ferrum: nam tum quoque lumen
Exilit, & claras scintillas dissupat ignis.
Sed tonitrum fit uti post auribus accipiamus,
Fulgere quam cernant oculi; quia semper ad auris
Tardius adveniunt, quam, visum quae moveant res.
Id licet hine etiam cognoscere; caedere si quem
Ancipiti videas ferro procul arboris auctum;
Ante fit ut cernas ictum, quam plaga per auris
Det sonitum. sic fulgorem quoque cernimus ante,
Quam tonitrum accipimus, pariter qui mittitur igni,
E simili causa, & concursu natus eodem.

Hoc etiam pacto volucri loca lumine tingunt
Nubes, & tremulo tempestas impete fulgit,
Ventus ubi invasit nubem, & versatus ibidem
Fecit ut ante cavam,docui spissescere nubem:
Mobilitate sua fervescit, ut omnia motu
Percalefacta vides ardescere: plumbea vero
Glans etiam longo cursu volvenda liquescit.
Ergo fervidus hic nubem cum perscidit atram;

1 Dissupat ardoris quasi per vim expressa repente
Semina, quae faciunt nictantia fulgura flammae:
Inde sonus sequitur, qui tardius adficit auris,
Quam quae perveniunt oculos ad lumina nostros.
Scilicet hoc densis fit nubibus, & simul alte
Extructis alijs alias super impete miro.
Ne tibi sit fraudi, quod nos inferne videmus,
Quam sint lata magis, quam sursum extructa quid extent.
Contemplator enim cum montibus adsimulata
Nubila portabunt venti transversa per auras,
Aut ubi per magnos montis cumulata videbis
Insuper esse alijs alia, atque urguere superne
In statione locata sepultis undique ventis:
Tum poteris magnas moles cognoscere eorum;
Speluncasque velut saxis pendentibus structas
Cernere; quas venti cum tempestate coorta
Complerunt, magno indignantur murmure clausi
Nubibus, in caveisque ferarum more minantur.
Nunc hinc, nunc illinc fremitus per nubila mittunt:
Quaerentesque viam circumversantur; & ignis
Semina convolvunt e nubibus; atque ita cogunt
Multa, rotantque eavis flammam fornacibus intus,
Donec divolsa fulserunt nube corusci.

Hac etiam fit uti de causa mobilis ille
Devolet in terram liquidi color aureus ignis;
Semina quod nubes ipsas permulta necesse est
Ignis habere. etenim eum sunt umore sine ullo,
Flammeus est plerumque colos, & splendidus ollis.
Quippe etenim solis de lumine multa necesse est
Concipere, ut merito rubeant, ignesque profundant.
Hasce igitur, cum ventus agens contrusit in unum,
Compressitque locum cogens; expressa profundunt

1 Semina, quae faciunt flammae fulgere colores.
Fulgit item, cum rarescunt quoque nubila caeli.
Nam cum ventus eas leviter diducit euntis,
Dissoluitque; cadant ingratis illa necesse est
Semina, quae faciunt fulgorem. tum sine tetro
Terrore, & sonitu, fulgit, nulloque tumultu.

Quod superest, quali natura praedita constent
Fulmina, declarant ictus, & inusta vapore
Signa, notaeque gravis halantes sulfuris auras:
Ignis enim sunt haec non venti signa, neque imbris.
Praeterea saepe accendunt Quoque tecta domorum;
Et celeri flamma dominantur in aedibus ipsis.
Hunc tibi subtilem cum primis ionibus ignem
Constituit natura minutis, mobilibusque
Corporibus, cui nihil omnino obsistere possit.
Transit enim validum fulmen per saepta domorum;
Clamor uti, ac voces: transit per saxa, per aera:
Et liquidum puncto facit aes in tempore, & aurum.
Curat item vasis integris vina repente
Diffuigant, quia nimirum facile omnia circum
Conlaxat, rareque facit lateramina vasi,
Adveniens calor eius, ut insinuatur in ipsum; &
Mobiliter soluens differt primordia vini:
Quod solis vapor aetatem non posse videtur
Efficere, usque adeo pellens fervore corusco.
Tanto mobilior vis, & dominantior haec est.

Nunc ea quo pacto gignantur, & impete tanto
Fiant, ut possint ictu discludere turris,
Disturbare domos, avellere tigna, trabesque,
Et monumenta virum demoliri, atque ciere,
Exanimare homines, pecudes prosternere passim;
Cetera de genere hoc, qua vi facere omnia possint,

1 Expediam, neque te in promissis plura morabor.

Fulmina gignier e crassis, alteque putandum est
Nubibus exstructis. nam caelo nulla sereno,
Nec leviter densis mittuntur nubibus umquam.
Nam dubio procul hoc fieri manifesta docet res,
Quod tum per totum concrescunt aera nubes
Undique, uti tenebras omnis Acherunta reamur
Liquisse, & magnas caeli complesse cavernas.
Usque adeo taetra nimborum nocte coorta
Inpendent atrae formidinis ora superne,
Cum commoliri tempestas fulmina coeptat.
Praeterea persaepe niger quoque per mare nimbus,
Ut picis e caelo demissum flumen, in undas
Sic cadit, & fertur tenebris procul, & trahit atram
Fulminibus gravidam tempostatem, atque procellis,
Ignibus ac ventis cumprimis ipse repletus;
In terra quoque ut horrescant, ac tecta requirant.
Sic igitur supera nostrum caput esse putandum est
Tempestatem altam. neque enim caligine tanta
Obruerent terras, nisi inaedificata superne
Multa forent multis exempto nubila sole:
Nec tanto possent venientes opprimere imbri,
Flumina abundare ut facerent, camposque natare,
Si non extructis foret alte nubibus aether.
Hic igitur ventis, atque ignibus omnia plena
Sunt: ideo passim fremitus, & fulgura fiunt.
Quippe etenim supra docui permulta vaporis
Semina habere cavas nubes; & multa necesse est
Concipere ex solis radijs, ardoreque eorum.
Hic ubi ventus eas idem qui cogit in unum
Forte locum quemvis, expressit multa vaporis
Semina, seque simul cum eo commiscuit igni;

1 Insinuatus ibi vortex versatur in alto,
Et calidis acuit fulmen fornacibus intus.
Nam duplici ratione accenditur: ipse sua nam
Mobilitate calescit, & e contagibus ignis.
Inde, ubi percaluit venti vis, vel gravis ignis
Impetus incessit; maturum tum quasi fulmen
Perscindit subito nubem, ferturque coruscis
Omnia luminibus lustrans loca percitus ardor.
Quem gravis insequitur sonitus; displosa repente
Opprimere ut caeli videantur templa superne.
Inde tremor terras graviter pertemptat, & altum
Murmura percurrunt caelum. nam tota fere tum
Tempestas concussa tremit, fremitusque moventur.
Quo de concussu sequitur gravis imber, & uber,
Omnis uti videatur in imbrem vertier aether;
Atque ita praecipitans ad diluviem revocare.
Tantus discidio nubis, ventique procella,
Mittitur ardenti sonitus cum provolat ictu.
Est etiam cum vis extrinsecus incita venti
Incidit in calidam maturo fulmine nubem:
Quam cum perscidit, extemplo cadit igneus ille
Vortex quem patrio vocitamus nomine fulmen.
Hoc fit idem in partis alias, quocumque tulit vis.
Fit quoque, ut interdum venti vis missa sine igni,
Igniscat tamen in spatio, longoque meatu,
Dum venit, amittens in cursu corpora quaedam
Grandia; quae nequeunt pariter penetrare per auras:
Atque alia ex ipso conradens aere portat
Non alia longe ratione, ac plumbea saepe
Fervida fit glans in cursu, cum multa rigoris
Corpora dimittens, ignem concepit in auris.

1 Fit quoque, ut ipsius plagae vis excitet ignem;
Frigida eum venti pepulit vis missa sine igni:
Nimirum quia cum vehementi perculit ictu,
Confluere ex ipso possunt elementa vaporis;
Et simul ex illa, quae tum res excipit ictum:
Ut lapidem ferro cum caedimus, evolat ignis;
Nec quod frigida vis sit ferri, hoc secius illa
Semina concurrunt calidi fulgoris ad ictum.
Sic igitur quoque res accendi fulmine debet,
Opportuna fuit si forte, & idonea flammis.
Nec temere omnino plane vis frigida venti
Esse potest, ex quo tanta vi immissa superne est,
Quin prius in cursu si non accenditur igni;
At tepefacta tamen veniat commixta calore.

Mobilitas autem fit fulminis, & gravis ictus;
Et celeri forine percurrunt Fulmina lapsu;
Nubibus ipsa quod omnino prius incita se vis
Conligit, & magnum conamen sumit eundi.
Inde, ubi non potuit nubes capere inpetis auctum;
Exprimitur vis, atque ideo volat impete miro:
Ut validis quae de tormentis missa feruntur.
Adde quod e parvis, & levibus est elementis;
Nec facile est tali naturae obsistere quidquam:
Inter enim fugit, ac penetrat per rara viarum.
Non igitur multis offensibus in remorando
Haesitat. hanc ob rem celeri volat impete labens.
Deinde, quod omnino natura pondera deorsum
Omnia nituntur: cum plaga sit addita vero,
Mobilitas duplicatur, & impetus ille gravescit:
Ut vehementius, & citius, quaecumque morantur
Obvia discutiat plagis, itinerque sequatur.
Denique, quod longo venit impete, sumere debet

1 Mobilitatem, etiam atque etiam, quae crescit eundo,
Et validas auget viris, & roborat ictum.
Nam facit, ut quae sint illius semina cumque,
E regione locum quasi in unum cuncta ferantur,
Omnia coniciens in eum volventia cursum.
Forsan & ex ipso veniens trahat aere quaedam
Corpora, quae plagis incendunt mobilitatem.
Incolumisque venit per res, atque integra transit
Multa, foraminibus liquidus quia trameat ignis:
Multaque perfringit, cum corpora fulminis ipsa
Corporibus rerum inciderunt, qua texta tenentur.
Dissoluit porro facile aes, aurumque repente
Confervefacit; e parvis quia facta minute
Corporibus vis est, & laevibus ex elementis;
Quae facile insinuantur, & insinuata repente
Dissoluunt nodos omnis, & vincla relaxant.
Autumnoque magis stellis fulgentibus apta
Concutitur caeli domus undique, totaque tellus;
Et cum tempora se veris florentia pandunt.
Frigore enim desunt ignes, ventique calore
Deficiunt, neque sunt tam denso corpore nubes.
Inter utrumque igitur cum caeli tempora constant:
Tum variae causae concurrunt fulminis omnes.
Nam fretus ipse anni permiscet frigus, & aestum.
Quorum utrumque opus est fabricanda ad fulmina nobis,
Ut discordia sit rerum, magnoque tumultu
Ignibus: & ventis furibundus fluctuet aer.
Prima caloris enim pars, & postrema rigoris,
Tempus id est vernum; quare pugnare necesse est
Dissimilis inter se res, turbareque mixtas.
Et calor extremus primo cum frigore mixtus
Volvitur, autumni quod fertur nomine tempus,

1 Hic quoque, confligunt hiemes aestatibus acres.
Propterea sunt haec bella anni nominitanda,
Nec mirum est, in eo si tempore plurima fiunt
Fulmina, tempestasque cietur turbida caelo:
Ancipiti quoniam bello turbatur utrimque,
Hinc flammis, illinc ventis, humoreque mixto.

Hoc est igniferi naturam fulminis ipsam
Perspicere, & qua vi faciat rem quamque videre:
Non Tyrrhena retro volventem carmina frustra
Indicia occultae divum perquirere mentis:
Unde volans ignis pervenerit, aut in utram se
Verterit hic partem; quo pacto per loca saepta
Insinuarit, & hinc dominatus ut extulerit se:
Quidve nocere queat de caelo fulminis ictus.
Quod si Iupiter, atque aly fulgentia divi
Terrifico quatiunt sonitu caelestia templa,
Et iaciunt ignem, quo ducit quemque voluptas:
Cur, quibus incautum scelus aversabile cumque est
Non faciunt, icti flammas ut fulguris edant
Pectore perfixo documen mortalibus acre?
Et potius nulla sibi turpi conscius reii,
Volvitur in flammis innoxius, inque peditur,
Turbine caelesti subito correptus, & igni?
Cur etiam loca sola petunt frustraque laborant?
An tum bracchia consuescunt, firmantque lacertos?
In terraque patris cur telum perpetiuntur
Optundi? cur ipse sinit, neque parcit in hostis?
Denique cur numquam caelo iacit undique puro
Iuppiter in terras fulmen, sonitusque profundit?
An simul ac nubes successere, ipse in eas tum
Descendit, prope ut hinc teli determinet ictus?
In mare qua porro mittit ratione? quid undas

1 Arguit, & liquidam molem, camposque natantis?
Praeterea, si vult caveamus fulminis ictum;
Cur dubitat facere, ut possimus cernere missum?
Si nec opinantis autem volt opprimere igni;
Cur tonat ex illa parte, ut vitare queamus?
Cur tenebras ante, & fremitus, & murmura concit ?
Et simul in multas partis qui credere possis
Mittere? an hoc ausis numquam contendere factum,
Ut fierent ictus uno sub tempore plures?
At saepe est numero factum, fierique necesse est,
Ut pluere in multis regionibus, & cadere imbris,
Fulmina sic uno fieri sub tempore multa.
Postremo cur sancta deum delubra, suasque
Discutit infesto praeclaras fulmine sedes ?
Et bene facta deum frangit simulacra ? suisque
Demit imaginibus violento volnere honorem ?
Altaque cur plerumque petit loca ? plurimaque plus
Montibus in summis vestigia cernimus ignis?

Quod superest, facile est ex his cognoscere rebus,
Presteras Gray quos ab re nominitarunt,
In mare qua missi veniant ratione superne.
Nam fit, ut interdum tamquam demissa columna
In mare de caelo descendat; quam freta circum
Fervescunt graviter spirantibus incita flabris:
Et quaecumque in eo tum sint deprensa tumultu
Navigia, in summum veniant vexata periclum.
Hoc fit, ubi interdum non quit vis incita venti
Rumpere, quam coepit, nubem; sed deprimit, ut sit
In mare de caelo tamquam demissa columna,
Paullatim, quasi quid pugno, bracchyque superne
Coniectu trudatur, & extendatur in undas:
Quam cum discidit; hinc prorumpitur in mare venti

1 Vis, & fervorem mirum concinnat in undis.
Versabundus enim turbo descendit; & illam
Deducit pariter lento cum corpore nubem.
Quam simul ac gravidam detrusit ad aequora ponti;
Ille in aquam subito totum se inmittit, & omne
Excitat ingenti sonitu mare fervere cogens.
Fit quoque, ut involvat venti se nubibus ipse
Vortex conradens ex aere semina nubis,
Et quasi demissum caelo prestera imitetur.
Hic ubi se in terras demisit, dissoluitque;
Turbinis inmanem vim provomit, atque procellae.
Sed quia fit raro omnino, montisque necesse est
Officere in terris, apparet crebrius idem
Prospectu maris in magno, caeloque patenti.

Nubila concrescunt, ubi corpora multa volando
Hoc super in caeli spatio coiere repente
Asperiora, modis quae possint endopedita
Exiguis, tamen inter se comprensa teneri.
Haec faciunt primum parvas consistere nubes:
Inde ea comprendunt inter se, conque gregantur
Et coniungendo crescunt, ventisque feruntur
Usqueadeo, donec tempestas saeva coorta est.
Fit quoque uti montis vicina cacumina caelo
Quam sint quoque magis, tanto magis edita fument
Adsidue furvae nubis caligine crassa;
Propterea, quia cum consistunt nubila primum,
Ante videre oculi quam possint tenvia, venti
Portantes cogunt ad summa cacumina montis.
Hic demum fit, uti turba maiore coorta,
Et condensa atque arta apparere, & simul ipso
Vertice de montis videantur surgere in aethram.
Nam loca declarat sursum ventosa patere

1 Res ipsa, & sensus, montis cum ascendimus altos.
Praeterea permulta mari quoque tollere toto
Corpora naturam, declarant litore vestes
Suspensae, cum concipiunt umoris adhesum.
Quo magis ad nubis augendas multa videntur
Posse quoque e salso consurgere momine ponti.
Nam ratio cum sanguine abest humoribus omnis.
Praeterea fluvijs ex omnibus, & simul ipsa
Surgere de terra nebulas, aestumque videmus;
Quae velut halitus, hinc ita sursum expressa feruntur,
Suffunduntque sua, caelum caligine, & altas
Sufficiunt nubis paulatini conveniundo.
Urget enim quoque signiferi super aetheris aestus,
Et quasi densendo subtexit caerula nimbis.
Fit quoque, ut huc veniant in caelum extrinsecus illa
Corpora quae faciunt nubes, nimbosque volantis.
Innumerabilem enim numerum, summamque profundi
Esse infinitam docui; quantaque volarent
Corpora mobilitate ostendi, quamque repente
Inmemorabile per spatium Transire solerent.
Haud igitur mirum est, si parvo tempore saepe
Tam magnos montis tempestas, atque tenebrae
Coperiunt maria, ac terras, impensa superne:
Undique quandoquidem per caulas aetheris omnis,
Et quasi per magni circum spiracula mundi
Exitus, introitusque elementis redditus exstat.

Nunc age, quo pacto pluvius concrescat in altis
Nubibus humor, & in terras demissus ut imber
Decidat, expediam. primum iam semina aquai
Multa simul vincam consurgere nubibus ipsis
Omnibus ex rebus, pariterque ita crescere utrumque,
Et nubis, & aquam, quaecumque in nubibus extat:

1 Ut pariter nobis corpus cum sanguine crescit:
Sudor item, atque humor quicumque est denique membris.
Concipiunt etiam multum quoque saepe marinum
Humorem, veluti pendentia vellera lanae,
Cum supera magnum mare venti nubila portant.
Consimili ratione ex omnibus amnibus humor
Tollitur in nubes. Quo cum bene semina aquarum
Multa modis multis convenere undique adaucta;
Confertae nubes umorem mittere certant
Dupliciter: nam vi venti contrudit; & ipsa
Copia nimborum turba maiore coorta
Urget, & e supero premit, ac facit effluere imbris.
Praeterea cum rarescunt quoque nubila ventis,
Aut dissolvuntur solis super icta calore;
Mittunt humorem pluvium stillantia, quasi igni
Cera super calido tabescens multa liquescat.
Sed vehemens imber fit, ubi vementer utroque,
Nubila vi cumulata premuntur, & impete venti.
At retinere diu pluviae, longumque morari
Consuerunt, ubi multa fuerunt semina aquarum
Atque alijs aliae nubes, nimbique rigantes,
Insuper atque omni vulgo de parte feruntur:
Terraque cum fumans humorem tota redhalat.
Hinc ubi sol radijs tempestatem inter opacam
Adversa fulsit nimborum aspargine contra,
Tum color in nigris existit nubibus arqui.

Cetera quae sorsum crescunt, sorsumque creantur;
Et quae concrescunt in nubibus omnia, prorsum
Omnia, nix, venti, grando, gelidaeque pruinae,
Et vis magna geli, magnum duramen aquarum,
Et mora, quae fluvios passim refrenat euntis:
Perfacile est tamen haec reperire, animoque videre

1 Omnia quo pacto fiant, quareve creentur,
Cum bene cognoris, elementis reddita quae sint.

Nunc age, quae ratio terrai motibus extet,
Percipe, & imprimis terram fac ut esse rearis
Supter item, ut supera est, ventis, atque undique plenam
Speluncis; multosque lacus, multasque lacunas
In gremio gerere, & rupes, deruptaque saxa:
Multaque sub tergo terrai flumina tecta
Volvere vi fluctus, summersaque saxa putandum est.
Undique enim similem esse sui, res postulat ipsa.
His igitur rebus subiunctis, suppositisque,
Terra superne tremit magnis concussa ruinis,
Subter, ubi ingentis speluncas subruit aetas.
Quippe cadunt toti montes, magnoque repente
Concussu late disserpunt inde tremores:
Et merito, quoniam plaustris concussa tremiscunt
Tecta viam propter non magno pondere tota.
Nec minus exultant, ubi currus cumque equitum vi
Ferratos utrimque rotarum succutit orbes.
Fit quoque, ubi in magnas aquae vastasque lacunas
Gleba vetustate e terra provolvitur ingens,
Ut iactetur, aquae fluctu quoque terra vacillet:
Ut vas in terra non quit constare, nisi humor
Destitit in dubio fluctu iactarier intus.

Praeterea ventus cum per loca subcava terrae
Conlectus parti ex una procumbit, & urget
Obnixus magnis speluncas viribus altas;
Incumbit tellus, quo venti prona premit vis:
Tum, supera terram quae sunt extructa domorum,
Ad caelumque magis quanto sunt edita quaeque,
Inclinata tument in eandem Prodita partem,
Protractaeque trabes impendent ire paratae.

1Et metuunt magni naturam credere mundi
Exitiale aliquod tempus, clademque manere,
Cum videant tantam terrarum incumbere molem:
Quod nisi respirent venti; non ulla refrenet
Res, neque ab exitio possit reprehendere euntem:
Nunc quia respirant alternis, inque gravescunt,
Et quasi collecti redeunt, ceduntque repulsi;
Saepius hanc ob rem minitatur terra ruinas,
Quam facit: inclinatur enim, retroque percellit,
Et recipit prolapsa suas in pondere sedes.
Hac igitur ratione vacillant omnia tecta,
Summa magis medijs, media imis, ima perhilum.

Est haec eiusdem quoque magni causa tremoris;
Ventus ubi, atque animae subito vis maxima quaedam
Aut extrinsecus, aut ipsa tellure coorta
In loca se cava terrai coniecit, ibique
Speluncas inter magnas fremit ante tumultu:
Versabundaque portatur, post incita cum vis
Exagitata foras erumpitur, & simul altam
Diffindens terram, magnum concinnat hiatum.
In Tyria Sidone quod accidit, & fuit Aegi
In Peloponneso. quas exitus hic animai
Disturbat urbes, & terrae motus obortus.
Multaque praeterea ceciderunt moenia magnis
Motibus in terris, & multis per mare pessum
Subsedere suis pariter cum civibus urbes.
Quod nisi prorumpit, tamen impetus ipse animai
Et fera vis venti per crebra foramina terrae
Dispertitur, ut horror; & incutit inde tremorem:
Frigus uti nostros penitus cum venit in artus,
Concutit invitos cogens tremere, atque movere.
Ancipiti trepidant igitur terrore per urbis,

1 Tecta superne timent, metuunt inferne, cavernas
Terrai ne dissoluat natura repente;
Neu distracta suum late dispandat hiatum:
Idque suis confusa velit complere ruinis.
Proinde licet quamvis caelum, terramque reantur
Incorrupta fore aeternae mandata saluti:
Attamen interdum praesens vis ipsa pericli
Subdidat hunc stimulum quadam de parte timoris,
Ne pedibus raptim tellus subtracta feratur
In barathrum, rerumque sequatur prodita summa
Funditus, & fiat mundi confusa ruina.
Nunc ratio reddenda, augmen cur nesciat aequor.

Principio mare mirantur non reddere maius
Naturam, quo sit tantus decursus aquarum:
Omnia quo veniant ex omni flumina parte.
Adde vagos imbris, tempestatesque volantes:
Omnia quae maria, ac terras sparguntque, rigantque:
Adde suos fontes; tamen ad maris omnia summam
Guttai vix instar erunt unius ad augmen:
Quo minus est mirum, mare non augescere magnum.
Praeterea magnam sol partem detrahit aestu:
Quippe videmus enim vestis umore madentis
Exsiccare suis radijs ardentibus solem.
At pelagi multa, & late substrata videmus.
Proinde licet quamvis ex uno quoque loco sol
Humoris parvam delibet ab aequore partem;
Largiter in tanto spatio tamen auferet undis.
Tum porro venti magnam quoque tollere partem
Humoris possunt verrentes aequora ponti:
Una nocte vias quoniam persaepe videmus
Siccari, mollisque luti concrescere crustas.
Praeterea docui multum, quoque tollere nubes

1 Humorem magno conceptum ex aequore ponti;
Et passim toto terrarum spargere in orbi,
Cum pluit in terris, & venti nubila portant.
Postremo, quoniam raro cum corpore tellus
Est, & coniunctast, oras maris undique cingens:
Debet, ut in mare de terris venit humor aquai,
In terras itidem manare ex aequore salso.
Percolatur enim virus, retroque remanat
Materies humoris, & ad caput amnibus omnis
Confluit: inde super terras redit agmine dulci;
Qua via secta semel liquido pede detulit undas.

Nunc ratio quae sit, per fauces montis ut Aetnae
Expirent ignes interdum turbine tanto,
Expediam. neque enim media de clade coorta
Flammea tempestas Siculum dominata per agros
Finitimis ad se convertit gentibus ora,
Fumida cum caeli scintillare omnia templa
Cernentes pavida complebant pectora cura,
Quid moliretur rerum natura novarum.

Hisce tibi in rebus late est, alteque videndum,
Et longe cunctas in partis dispiciendum,
Ut reminiscaris summam rerum esse profundam,
Et videas caelum summai totius unum
Quam sit parvula pars, & quam multesima constet;
Et quota pars homo sit terrai totius unus.
Quod bene propositum si plane contueare,
Ac videas; plane mirari multa relinquas.
Num quis enim nostrum miratur, si quis in artus
Accepit calido febrim fervore coortam,
Aut alium quemvis morbi per membra dolorem?
Opturgescit enim subito pes: arripit acer
Saepe dolor dentes; oculos invadit in ipsos:

1 Exsistit sacer ignis, & urit corpore serpens
Quamcumque arripuit partem; repitque per artus:
Nimirum, quia sunt multarum semina rerum.
Et satis haec tellus morbi, caelumque mali fert,
Unde queat vis immensi procrescere morbi.
Sic igitur toti caelo, terraeque putandum est,
Ex infinito satis omnia suppeditare,
Unde repente queat tellus concussa moveri;
Perque mare, & terras rapidus percurrere turbo;
Ignis abundare Aetnaeus, flammescere caelum:
Id quoque enim fit, & ardescunt caelestia templa.
Vt tempestates pluviae graviore coortu
Sunt, ubi forte ita se tetulerunt semina aquarum.
At nimis est ingens incendy turbidus ardor.
Scilicet & fluvius, qui non est, maximus eii est,
Qui non ante aliquem maiorem vidit; & ingens
Arbor, homoque videtur: & omnia de genere omni,
Maxima quae vidit quisque, haec ingentia fingit:
Cum tamen omnia cum caelo, terraque, marique,
Nihil sint ad summam summai totius omnem.

Nunc tamen illa modis quibus inritata repente
Flamma foras vastis Aetnae fornacibus efflet,
Expediam. primum totius subcava montis
Est natura, fere silicum suffulta cavernis.
Omnibus est porro in speluncis ventus, & aer.
Ventus enim fit, ubi est agitando percitus aer.
Hic ubi percaluit, calefecitque omnia circum
Saxa furens qua contingit, terramque; & ab ollis
Excussit calidum flammis velocibus ignem:
Tollit se, ac rectis ita faucibus eicit alte,
Funditque ardorem longe, longeque favillam
Differt, & crassa volvit caligine fumum;

1 Extruditque simul mirando pondere saxa;
Ne dubites, quin haec animai turbida sit vis.
Praeterea magni ex parti mare montis ad eius
Radices frangit fluctus, aestumque resorbet.
Ex hoc usque mari speluncae montis ad altas
Perveniunt subter fauces. hac ire fatendum est,
Et penetrare mari penitus res cogit aperto
Atque efflare foras; ideoque extollere flammas;
Saxaque subiectare, & arenae tollere nimbos.
In summo sunt vertice enim crateres, ut ipsi
Nominitant, nos quod fauces perhibemus, & ora.

Sunt aliquot quoque res, quarum unam dicere causam
Non satis est, verum pluris, unde una tamen sit.
Corpus ut exanimum, siquod procul ipse iacere
Conspicias hominis; fit ut omnis dicere causas
Conveniat leti, dicatur ut illius una.
Nam neque eum ferro, nec frigore vincere possis
Interijsse; neque a morbo, neque forte veneno:
Verum aliquid genere esse ex hoc, quod contio dicat;
Scimus: item in multis hoc rebus dicere habemus.

Nilus in aestatem crescit; campisque redundat
Unicus in terris Aegypti totius amnis:
Is rigat Aegyptum medium per saepe calorem:
Aut quia sunt aestate aquilones ostia contra,
Anni tempore eo, quo etesia flabra feruntur
Et contra fluvium flantes remorantur, & undas
Cogentes sursus replent, coguntque manere.
Nam dubio procul haec adverso flabra feruntur
Flumine, quae gelidis a stellis axis aguntur.
Ille ex aestifera parti venit amnis ab austro
Inter nigra virum, percoctaque saecla colore,
Exoriens penitus media ab regione diei.

1Est quoque, uti possit magnus congestus arenae
Fluctibus adversis oppilare ostia contra,
Cum mare permotum ventis ruit intus arenam.
Quo fit uti pacto liber minus exitus amni,
Et proclivis item fiat minus impetus undis.
Fit quoque, uti pluviae forsan magis ad caput eius
Tempore eo fiant, quod etesia flabra aquilonum
Nubila coniciunt in eas tunc omnia partis:
Scilicet ad mediam regionem eiecta diei
Cum convenerunt, ibi ad altos denique montis
Contrusae nubes coguntur, vique premuntur.
Forsit & Aethiopum penitus de montibus altis
Crescat, ubi in campos albas descendere ningues
Tabificis subigit radijs sol omnia lustrans.

Nunc age, averna tibi quae sint loca cumque, lacusque,
Expediam, quali natura praedita constent.
Principio, quod averna vocantur, nomine id ab re
Impositum est, quia sunt avibus contraria cunctis;
E regione ea quod loca cum venere volantes,
Remigy oblitae pennarum vela remittunt,
Praecipitesque cadunt molli cervice profusae
In terram, si forte ita fert natura locorum;
Aut in aquam, si forte lacus substratus averno est.
Is locus est Cumas apud, & Vesuui per montis,
Oppleti calidis ubi fumant fontibus auctus.
Est & Athenaeis in moenibus, arcis in ipso
Vertice, Palladis ad templum Tritonidos almae,
Quo numquam pennis appellunt corpora raucae
Cornices, non, cum fumant altaria donis.
Usqueadeo fugitant non iras Palladis acris
Pervigily causa, Graium ut cecinere poetae;
Sed natura loci opus efficit ipsa sua vi.

1 In Syria quoque fertur item locus esse videri,
Quadripedes quoque quo simul ac vestigia primum
Intulerint; graviter vis cogat concidere ipsa,
Manibus ut si sint divis mactata repente.
Omnia quae naturali ratione geruntur;
Et quibus e causis fiant, apparet origo:
Ianua ne forte his Orci regionibus esse
Credatur posta: hinc animas Acheruntis in oras
Ducere forte deos manis inferne reamur;
Naribus alipedes ut cervi saepe putantur
Ducere de latebris serpentia saecla ferarum.
Quod procul a vera quam sit ratione repulsum,
Percipe: nam de re nunc ipsa dicere conor.

Principio hoc dico, quod dixi saepe quoque ante,
In terra cuiusque modi rerum esse figuras;
Multa, homini quae sunt vitalia; multaque morbos
Incutere, & mortem quae possint accelerare:
Et magis esse alijs alias animantibus aptas
Res ad vitai rationem ostendimus ante,
Propter dissimilem naturam, dissimilisque
Texturas inter sese, primasque figuras.
Multa meant inimica per aures, multa per ipsas
Insinuant naris infesta, atque aspera tactu.
Nec sunt multa parum tactu vitanda, neque autem
Aspectu fugienda, saporeque tristia quae sint.

Deinde videre licet, quam multae sint homini res
Acriter infesto sensu, spurcaeque, gravesque.
Arboribus primum certis gravis umbra tributa est,
Usqueadeo, capitis faciant ut saepe dolores,
Si quis eas supter iacuit prostratus in herbis.
Est etiam in magnis Heliconis montibus arbos
Floris odore hominem tetro consueta necare.

1Scilicet haec ideo terris ex omnia surgunt;
Multa modis multis multarum semina rerum
Quod permista gerit tellus, discretaque tradit.
Nocturnumque recens extinctum lumen, ubi acris
Nidore offendit nares, consopit ibidem:
Deicere ut privos qui morbo mittere suevit:
Castoreoque gravi mulier sopita recumbit;
Et manibus nitidum teneris opus effluit ey,
Tempore eo si odorata est, quo menstrua solvit.
Multaque praeterea languentia membra per artus
Solvunt; atque animam labefactant sedibus intus.
Denique si calidis etiam cunctare lavacris,
Plenior & fueris solio ferventis aquai,
Quam facile in medio fit uti des saepe ruinas ?
Carbonumque gravis vis, atque odor insinuatur
Quam facile in cerebrum, nisi aquam praecepimus ante;
Aut nisi membra prius pertexit frigida servus;
Aut sit odos vini, plagae manabilis mora ?
Nonne vides etiam terra quoque sulfur in ipsa
Gignier, & tetro concrescere odore bitumen ?
Denique, ubi argenti venas, aurique sequuntur
Terrai penitus scrutantes abdita ferro,
Qualis expiret scaptensula subter odores?
Quidve mali fit ut exhalent aurata metalla ?
Quas hominum reddunt facies ? qualisque colores ?
Nonne vides, audisve perire in tempore parvo
Quam soleant ? & quam vitai copia defiat,
Quos opere in tali cohibet vis magna ? necesse est
Hos igitur tellus omnis exaestuat aestus;
Expiratque foras in aperta, promptaque caeli.

Sic & averna loca alitibus summittere debent
Mortiferam vim, de terra quae surgit in auras,

1 Ut spatium caeli quadam de parte venenet:
Quo simul ac primum pennis delata sit ales;
Impediatur ibi caeco correpta veneno;
Ut cadat e regione loci, qua derigit aestus
Quo cum conruit; haec eadem vis illius aestus:
Relliquias vitae membris ex omnibus aufert.
Quippe etenim primo quasi quendam conciet aestum:
Posterius fit, uti, cum iam cecidere veneni
In fontis ipsos, ibi sit quoque vita vomenda;
Propterea quod magna mali fit copia circum.

Fit quoque, ut interdum vis haec, atque aestus averni
Aera, qui inter avis cumque est, terramque locatus,
Discutiat, prope uti locus hic linquatur inanis:
Cuius ubi e regione loci venere volantes;
Claudicat extemplo pinnarum nisus inanis:
Et conamen utrimque alarum proditur omne.
Hic, ubi nixari nequeunt, insistereque alis;
Scilicet in terram delabi pondere cogit
Natura. & vacuum prope iam per inane iacentes
Dispergunt animas per caulas corporis omnis.

Frigidior porro in puteis aestate fit humor:
Rarescit quia terra calore, & semina siqua
Forte vaporis habet, propere dimittit in auras.
Quo magis est igitur tellus effeta calore:
Hoc fit frigidior, qui in terra est abditus, humor.
Frigore cum premitur porro omnis terra, coitque,
Et quasi concrescit: fit scilicet, ut coeundo
Exprimat in puteos, si quem gerit ipsa calorem.

Esse apud Ammonis fanum fons luce diurna
Frigidus, at calidus nocturno tempore fertur.
Hunc homines fontem nimis admirantur, & acri
Sole putant supter terras ferviscere raptim,

1 Nox ubi terribili terras caligine texit.
Quod nimis a verast longe ratione remotum.
Quippe ubi sol nudum contractans corpus aquai,
Non quierit calidum supera de reddere parte,
Cum superum lumen tanto fervore fruatur;
Qui queat hic supter tam crasso corpore terram
Percoquere humorem & calido sociare vapori ?
Praesertim cum vix possit per saepta domorum
Insinuare suum radijs ardentibus aestum ?
Quae ratio est igitur? nimirum terra magis quod
Rara tenet circum fontem, quam cetera tellus:
Multaque sunt ignis prope semina corpus aquai.
Hinc ubi roriferis terram nox obruit umbris;
Extemplo subtus frigescit terra, coitque.
Hac ratione fit, ut, tamquam compressa manu sit,
Exprimat in fontem, quae semina cumque habet ignis,
Quae calidum faciunt aquae tactum, atque saporem.
Inde ubi sol radijs terram dimovit obortus
Et rarefecit calido miscente vapore:
Rursus in antiquas redeunt primordia sedes
Ignis, & in terram cedit calor omnis aquai.
Frigidus hanc ob rem fit fons in luce diurna.
Praeterea solis radiis iactatur aquai
Humor, & in luce tremulo rarescit ab aestu:
Propterea fit uti quae semina cumque habet ignis
Dimittat: quasi saepe gelum, quod continet in se,
Mittit, & exolvit glaciem, nodosque relaxat.

Frigidus est etiam fons, supra quem sita saepe
Stuppa iacit flammas concepto protinus igni;
Tedaque consimili ratione accensa per undas
Conlucet, quocumque natans impellitur auris:
Nimirum quia sunt in aqua permulta vaporis

1 Semina de terraque necesse est funditus ipsa
Ignis corpora per totum consurgere fontem,
Et simul exspirare foras, exireque in auras;
Non ita viva tamen, calidus queat ut fieri fons.
Praeterea dispersa foras erumpere cogit
Vis per aquam subito, sursumque ea conciliari.
quod genus endo mari spirat fons dulcis aquai;
Qui scatit; & salsas circum se dimovet undas.
Et multis alijs praebet regionibus aequor
Utilitatem opportunam sitientibus nautis,
Quod dulcis inter salsas intervomit undas.
Sic igitur per eum possunt erumpere fontem
Et scatere illa foras in stuppam semina: quo cum
Conveniunt; aut cum tedai corpori adherent:
Ardescunt facile extemplo: quia multa quoque in se
Semina habent ignis stuppae, tedaeque tenentes.
Nonne vides etiam,nocturna ad lumina lychnum
Nuper ubi extinctum admoveas, accendier ante,
Quam tetigit flammam ? tedamque pari ratione ?
Multaque praeterea prius ipso tacta vapore
Eminus ardescunt, quam comminus imbuat ignis.
Hoc igitur fleri quoque in illo fonte putandum est.

Quod superest, agere incipiam, quo foedere fiat
Naturae, lapis hic ut ferrum ducere possit,
Quem magneta vocant patrio de nomine Gray,
Magnetum quia fit patriis in finibus ortus.
Hunc homines lapidem mirantur: quippe catenam
Saepe ex anellis reddit pendentibus ex se.
Quinque etenim licet interdum, pluresque videre
Ordine demissos levibus iactarier auris;
Unus ubi ex uno dependet supter adherens;
Ex alioque allus lapidis vim, vinclaque noscit:

1 Usque adeo permananter vis pervalet eius.

Hoc genus in rebus firmandum est multa prius, quam
Ipsius rei rationem reddere possis:
Et nimium longis ambagibus est adeundum.
Quo magis attentas auris, animumque reposco.

Principio omnibus ab rebus quascumque videmus,
Perpetuo fluere, ac mitti fateare necesse est
Corpora, quae feriant oculos, visumque lacessant:
Perpetuoque fluunt certis ab rebus odores:
Frigus ut a fluvijs, calor ab sole, aestus ab undis
Aequoris, exesor moerorum litora propter.
Nec varii cessant sonitus manare per auras.
Denique in os salsi venit humor saepe saporis,
Cum mare versamur propter; dilutaque contra
Cum tuimur misceri absinthia, tangit amaror.
Usque adeo omnibus ab rebus res quaeque fluenter
Fertur, & in cunctas dimittitur undique partis.
Nec mora nec requies interdatur ulla fluendi:
Perpetuo quoniam sentimus, & omnia semper
Cernere, odorari licet, & sentire sonare.

Nunc, omnes, repetam, quam raro corpore sint res,
Commemorare; quod in primo quoque carmine claret.
Quippe etenim, quamquam multas hoc pertinet ad res
Noscere; cumprimis hanc ad rem protinus ipsam,
Qua de disserere adgredior, firmare necesse est,
Nihil esse in promptu, nisi corpus mixtum inani.
Principio fit, ut in speluncis saxa superne
Sudent humore, & guttis manantibus stillent.
Manat item nobis e toto corpore sudor,
Crescit barba, pilique per omnia membra, per artus:
Diditur in venas cibus omnis, auget, alitque
Corporis extremas quoque partis, unguiculosque.

1Frigus item transire per aes, calidumque vaporem
Sentimus; sentimus item transire per aurum,
Atque per argentum, cum pocula plena tenemus.
Denique per dissaepta domorum saxea voces
Pervolitant, permanat odos, frigusque, vaposque
Ignis: quin ferri quoque vim penetrare suevit,
Undique qua circum coli lorica coercet,
Morbida vis, quaecumque extrinsecus insinuatur.
Et tempestates terra, caeloque coortae
In caelum terrasque remotae iura facessunt,
Quandoquidem nihil est nisi raro corporis nexum.

Huc accedit, uti non omnia, quae iaciuntur
Corpora cumque ab rebus, eodem praedita sensu,
Atque eodem pacto rebus sint omnibus apta.
Principio terram sol excoquit, & facit are:
At glaciem dissolvit, & altis montibus alte
Extructas ningves radijs tabescere cogit.
Denique cera liquefit in eius posta vapore.
Ignis item liquidum facit aes, aurumque resolvit:
At coria, & carnem trahit, & conducit in unum.
Humor aquae porro ferrum condurat ab igni:
At coria, & carnem mollit durata calore.
Barbigeras oleaster eo iuvat usque capellas,
Diffluat ambrosia quasi vero, & nectare tinctus:
At nihil est homini, quod amarius frunde hac exstet.
Denique amaracinum fugitat sus, & timet omne
Ungentum; nam setigeris subus acre venenum est:
Quod nos interdum tamquam recreare videtur.
At contra nobis coenum teterrima cum sit
Spurcities, eadem subus haec iucunda videtur,
Insatiabiliter toti ut volvantur ibidem.

Hoc etiam superest, ipsa quam dicere de re

1 Adgredior, quod dicendum prius esse videtur:
Multa foramina cum variis sint reddita rebus;
Dissimili inter se natura praedita debent
Esse, & habere suam naturam quaeque, viasque.
Quippe etenim varii sensus animantibus insunt,
Quorum quisque suam proprie rem percipit in se.
Nam penetrare alio sonitus, alioque saporem
Cernimus e succis, alio nidoris odores.
Praeterea manare aliud per saxa videtur;
Atque aliud lignis, aliud transire per aurum:
Argentoque foras aliud, vitroque meare,
nam fluere hac species, illac calor ire videtur;
Atque aliis aliut citius transmittere eadem.
Scilicet id fieri cogit natura viarum
Multimodis varians, ut paullo ostendimus ante,
Propter dissimilem naturam, textaque rerum.

Quapropter bone ubi haec confirmata, atque locata
Omnia constiterint nobis praeposta, parata:
Quod superest, facile hinc ratio reddetur, & omnis
Caussa patefiet, quae ferri pelliciat vim.
Principio, fluere e lapide hoc permulta necesse est
Semina, sive aestum, qui discutit aera plagis:
Inter qui lapidem, ferrumque est cumque locatus.
Hoc ubi inanitur spatium, multusque vacefit
In medio locus; extemplo primordia ferri
In vacuum prolapsa cadant coniuncta, fit, utque
Anulus ipse sequatur, eatque ita corpore toto.
Nec res ulla magis primoribus ex elementis
Endopedita suis arte conexa coheret,
Quam validi ferri natura, & frigidus horror.
Quo minus est mirum, quod paulla diximus ante,
Corpora si nequeunt e ferro plura coorta

1 In vacuum ferri, quin anulus ipse sequatur:
Quod facit, & sequitur donec pervenit ad ipsum
Iam lapidem, caecisque in eo compagibus hesit.
Hoc fit idem cunctas in partis; unde vacefit
Cumque locus, sive e transverso, sive superne,
Corpora continuo in vacuum vicina feruntur:
Quippe agitantur enim plagis aliunde, nec ipsa
Sponte sua sursum possunt consurgere in auras.
Huc accedit item, quare queat id magis esse,
Haec quoque res adiumento, motuque iuvatur,
Quod simul a fronte est anelli rarior aer
Factus, inanitusque locus magis, ac vacuatus;
Continuo fit, uti qui post est cumque locatus
Aer, a tergo quasi provehat, atque propellat.
Semper enim circumpositus res verberat aer.
Sed tali fit uti propellat tempore ferrum,
Parte quod ex una spatium vacat, & capit in se.
Hic ubi, quem memoro, per crebra foramina ferri est
Privas ad partis subtiliter insinuatus;
Trudit, & inpellit, quasi navim, velaque ventus.
Denique res omnes debent in corpore habere
Aera, quandoquidem raro sunt corpore, & aer
Omnibus est rebus circumdatus, adpositusque.
Hic igitur, penitus qui in ferrost abditus aer,
Sollicito motu semper iactatur, eoque
Verberat anellum dubio procul, & ciet intus
Scilicet: ille eodem fertur, quo praecipitavit
Iam semel; & partem in vacuam conamina sumpsit.

Fit quoque, ut a lapide hoc ferri natura recedat
Interdum fugere, atque sequi consueta vicissim.
Exultare etiam Samothracia ferrea vidi,
Et ramenta simul ferri furere intus ahenis

1 In scaphijs, lapis hic Magnes cum subditus esset.
Usqueadeo fugere ab saxo gestire videtur.
Aere interposito, & discordia tanta creatur:
Propterea quia nimirum prius aestus ubi aeris
Praecepit, ferrique vias possedit apertas;
Posterior lapidis venit aestus; & omnia plena
Invenit in ferro; neque habet qua tranet, ut ante.
Cogitur offensare igitur, pulsareque fluctu
Ferrea texta suo: quo pacto respuit ab se,
Atque per aes agitat, sine eo quod saepe resorbet.
Illud in his rebus mirari mitte, quod aestus
Non valet e lapide hoc alias impellere item res:
Pondere enim fretae partim stant; quod genus aurum;
Et partim, raro quia sunt cum corpore, ut aestus
Pervolet intactus, nequeunt inpellier usquam;
Lignea materies in quo genere esse videtur.
Inter utrasque igitur ferri natura locata
Aeris ubi accepit quaedam corpuscula; tum fit,
Impellant ut eam Magnesii flumina saxi.

Nec tamen haec ita sunt aliarum rerum aliena,
Ut mihi multa parum genere ex hoc suppeditentur,
Quae memorare queam inter se singulariter apta.
Saxa vides primum sola coalescere calce:
Glutine materies taurino iungitur uno,
Ut vitio venae tabularum saepius hiscant,
Quam laxare queant compages taurea vincla.
Vitigeni latices in aquai fontibus audent
Misceri, cum pix nequeat gravis, & leve olivum.
Purpureusque colos conchily iungitur una
Corpore cum lanae, dirimi qui non queat usquam,
Non, si Neptuni fluctu renovare operam des,
Non, mare si totum velit eluere omnibus undis.

1Denique auro argentum copulat una
Aereaque res plumbo fit uti iungatur ab albo?
Cetera iam quam multa licet reperire! quid ergo?
Nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam:
Nec me tam multam hic operam consumere par est:
Sed breviter paucis praestat comprendere multa.
Quorum ita texturae ceciderunt mutua contra,
Ut cava conveniant plenis haec illius, illa
Huiusque: inter se, iunctura haec optima constat.
Est etiam, quasi ut anellis, hamisque plicata
Inter se quaedam possint copulata teneri:
Quod magis in lapide hoc fieri, ferroque videtur.

Nunc, ratio quae sit morbis, aut unde repente
Mortiferam possit cladem conflare coorta
Morbida vis hominum generi, pecudumque catervis,
Expediam. primum multarum semina rerum
Esse supra docui, quae sint vitalia nobis:
Et contra, quae sint morbo, mortique necesse est
Multa volare. ea cum casu sunt forte coorta
Et perturbarunt caelum: fit morbidus aer.
Atque ea vis omnis morborum, pestilitasque
Aut extrinsecus, ut nubes, nebulaeque, superne
Per caelum veniunt; aut ipsa saepe coortae
De terra surgunt, ubi putorem humida nacta est,
Intempestivis pluvijsque, & solibus icta.
Nonne vides etiam caeli novitate, & aquarum
Tentari, procul a patria quicumque, domoque
Adveniunt ? ideo quia longe discrepitat res?
Nam quid Britanis caelum differre putamus,
Et quod in Aegypto est, qua mundi claudicat axis,
Quidve quod in Ponto est, differre & Gadibus, atque
Usque ad nigra virum percocto saecla colore ?

1 Quae cum quattuor inter se diversa videmus
Quattuor a ventis, & caeli partibus esse;
Tum color, & facies hominum distare videntur
Largiter, & morbi generatim saecla tenere.
Est elephas morbus, qui propter flumina Nili
Gignitur Aegypto in media, neque praeterea usquam.
Atthide temptantur gressus; oculique in Achaeis
Finibus. inde alijs alius locus est inimicus
Partibus, ac membris, varius concinnat id aer.
Proinde ubi se caelum, quod nobis forte alienum,
Commovet, atque aer inimicus serpere coepit;
Ut nebula, ac nubes ,paullatim repit, & omne
Qua graditur, conturbat, & immutare coactat;
Fit quoque, ut, in nostrum cum venit denique caelum;
Corrumpat, reddatque sui simile, atque alienum.
Haec igitur subito clades nova, pestilitasque
Aut in aquas cadit, aut fruges persidit in ipsas,
Aut alios hominum pastus, pecudumque cibatus,
Aut etiam suspensa manet vis aere in ipso:
Et cum spirantes mixtas hinc ducimus auras,
Illa quoque in corpus pariter sorbere necesse est.
Consimili ratione venit bubus quoque saepe
Pestilitas, etiam pecubus balantibus aegror.
Nec refert utrum nos in loca deveniamus
Nobis adversa, & caeli mutemus amictum:
An caelum nobis ultro natura corruptum
Deferat, aut aliquid, quo non consuevimus uti;
Quod nos adventu possit tentare recenti.

Haec ratio quondam morborum, & mortifer aestus,
Finibus Cecropijs funestos reddidit agros;
Vastavitque vias, exhausit civibus urbem.
Nam penitus veniens, Aegypti e finibus ortus,

1 Aera permensus multum, camposque natantis,
Incubuit tandem populo Pandionis: omnes,
Inde, catervatim morbo, mortique dabantur.
Principio caput incensum fervore gerebant;
Et duplicis oculos suffusa luce rubentes.
Sudabant etiam fauces intrinsecus atro
Sanguine; & ulceribus vocis via saepta coibat:
Atque animi interpres manabat lingua cruore,
Debilitata malis, motu gravis, aspera tactu.
Inde ubi per fauces pectus complerat, & ipsum
Morbida vis in cor maestum confluxerat aegris,
Omnia tum vero vitai claustra lababant.
Spiritus ore foras taetrum volvebat odorem,
Rancida quo perolent proiecta cadavera ritu.
Atque animi prorsum tum vires totius, & omne
Languebat corpus, leti iam limine in ipso.
Intolerabilibusque malis erat anxius angor
Adsidue comes, & gemitu commixta querela.
Singultusque frequens noctem persaepe, diemque
Corripere adsidue nervos, & membra coactans,
Dissoluebat eos defessos ante, fatigans.
Nec nimio cuiquam posses ardore tueri
Corporis in summo summam ferviscere partem;
Sed potius tepidum manibus proponere tactum:
Et simul ulceribus quasi inustis omne rubere
Corpus; ut est, per membra sacer dum diditur ignis.
Intima pars homini vero flagrabat adesa,
Flagrabat stomacho flamma, ut fornacibus, intus:
Nihil adeo posses cuiquam leve, tenveque membris
Vertere in utilitatem. ad ventum, & frigora semper;
In fluvios partim gelidos ardentia morbo
Membra dabant, nudum iacientes corpus in undas.

1 Multi praecipites lymphis putealibus alte
Inciderunt ipso venientes ore patente.
Insedabiliter sitis arida, corpora mersans
Aequabat multum parvis umoribus imbrem.
Nec requies erat ulla mali: defessa iacebant
Corpora. mussabat tacito medicina timore.
Quippe patentia cum totas ardentia noctes
Lumina versarent oculorum expertia somno.
Multaque praeterea mortis tum signa dabantur:
Perturbata animi mens in maerore, metuque;
Triste supercilium; furiosus voltus, & acer:
Sollicitae porro plenaeque sonoribus aures;
Creber spiritus, aut ingens, raroque coortus;
Sudorisque madens per collum splendidus humor:
Tenvia sputa, minuta, croci contacta colore,
Salsaque, per fauces raucas vix edita tussi.
In manibus vero trahier nervi , & tremere artus:
A pedibusque minutatim succedere frigus
Non dubitabat: item ad supremum denique tempus
Conpressae nares; nasi primoris acumen
Tenve, cavati oculi, cava tempora, frigida pellis,
Duraque: inhorrebat rictum: frons tenta meabat.
Nec nimio rigida post strati morte iacebant:
Octavoque fere candenti lumine solis,
Aut etiam nona reddebant lampade vitam.
Quorum si quis, ut est, vitarat funera leti,
Ulceribus tetris, & nigra proluvie alvi;
Posterius tamen hunc tabes, letumque manebat:
Aut etiam multus capitis cum saepe dolore
Corruptus sanguis expletis naribus ibat.
Huc hominis totae vires, corpusque fluebat.
Profluvium porro qui taetri sanguinis acre

1 Exierat; tamen in nervos huic morbus, & artus
Ibat, & in partis genitalis corporis ipsas.
Et graviter partim metuentes limina leti
Vivebant ferro privati parte virili:
Et manibus sine nonnulli, pedibusque manebant
In vita tamen, & perdebant lumina partim:
Usqueadeo mortis metus his incesserat acer.
Atque etiam quosdam cepere oblivia rerum
Cunctarum, neque se possent cognoscere ut ipsi.
Multaque humi cum inhumata iacerent corpora supra
Corporibus: tamen alituum genus, atque ferarum
Aut procul absiliebat, ut acrem exiret odorem:
Aut, ubi gustarat, languebat morte propinqua.
Nec tamen omnino temere illis solibus ulla
Comparebat avis, nec tristia Saecla ferarum
Exibant silvis. languebant pleraque morbo,
Et moriebantur. cumprimis fida canum vis
Strata vijs animam ponebat in omnibus aegram;
Extorquebat enim vitam vis morbida membris.
Incomitata rapi certabant funera vasta.
Nec ratio remedy communis certa dabatur:
Nam quod alijs dederat vitalis aeris auras
Volvere in ore licere, & caeli templa tueri;
Hoc alijs erat exitio, letumque parabat.
Illud in his rebus miserandum, & magnopere unum
Aerumnabile erat, quod ubi se quisque videbat
Implicitum morbo, morti damnatus ut esset;
Deficiens animo maesto cum corde iacebat,
Funera respectans animam & mittebat ibidem.
Idque vel imprimis cumulabat funere funus.
Quippe etenim nullo cessabant tempore apisci
Ex alijs alios avidi contagia morbi,

1 Nam quicumque suos fugitabant visere ad aegros,
Vitai nimium cupidi, mortisque timentes;
Poenibat paullo post turpi morte, malaque,
Desertos, opis expertis, incuria mactans,
Lanigeras tamquam pecudes, & bucera saecla.
Qui fuerant autem praesto, contagibus ibant,
Atque labore; pudor quem tum cogebat obire,
Blandaque lassorum vox mista voce querellae.
Optimus hoc leti genus ergo quisque subibat.
Inque alijs alium. populum sepelire suorum
Certantes, lacrumis lassi, luctuque redibant:
Inde bonam partem in lectum maerore dabantur.
Nec poterat quisquam reperiri, quem neque morbus,
Nec mors, nec luctus tentaret tempore tali.

Praeterea iam pastor, & armentarius omnis,
Et robustus item curvi moderator aratri,
Languebant: penitusque casa, contrusa iacebant
Corpora, paupertate, & morbo dedita morti.
Exanimis pueris super exanimata parentum
Corpora non numquam posses, retroque videre
Matribus, & patribus natos super edere vitam.
Nec minimam partem ex agris aegroris in urbem
Confluxit, languens quem contulit agricolarum
Copia, conveniens ex omni morbida parte.
Omnia condebant loca, tectaque: quo magis aestus
Confertos ita acervatim mors accumulabat.
Multa siti protracta viam per, proque voluta
Corpora silanos ad aquarum strata iacebant
Interclusa anima nimia ab dulcedine aquai.
Multaque per populi passim loca prompta, viasque
Languida semianimo tum corpore membra videres
Horrida paedore, & pannis cooperta perire

1 Corporis inluvie: pellis super ossibus una,
Visceribus coecis prope iam sordique sepulta.
Omnia denique sancta deum delubra replerat
Corporibus mors exanimis, onerataque passim
Cuncta cadaveribus caelestum templa manebant,
Hospitibus loca quae complerant aedituentes.
Nec iam relligio divum, nec numina magni
Pendebantur: enim praesens dolor exsuperabat.
Nec mos ille sepulturae remanebat in urbe,
Ut pius hic populus semper consuerat humari.
Perturbatus enim totus trepidabat, & unus
Quisque suum pro re consortem maestus humabat.
Multaque res subita, & paupertas horrida suasit.
Namque suos consanguineos aliena rogorum
Insuper extructa ingenti clamore locabant,
Subdebantque faces multo cum sanguine saepe
Rixantes potius, quam corpora desererentur.