Gassendi, Pierre, De motu impresso a motore translato epistulae duae, 1642

Bibliographic information

Author: Gassendi, Pierre
Title: De motu impresso a motore translato epistulae duae
Date: 1642

Permanent URL

Document ID: MPIWG:MA2NHKBR
Permanent URL: http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/MPIWG:MA2NHKBR

Copyright information

Copyright: Max Planck Institute for the History of Science (unless stated otherwise)
License: CC-BY-SA (unless stated otherwise)
1
PETRI GASSENDI
DE MOTV IMPRESSO
A MOTORE
TRANSLATO.
EPISTOLÆ DVÆ.
IN QVIBVS ALIQVOT PRÆCIPVÆ
tum de Motu vniuersè, tum ſpeciatim de Motu
Terræ attributo difficultates explicantur.
1[Figure 1]
PARISIIS,
Apud LVDOVICVM DE HEVQVEVILLE, via Iacobæa, ſub
ſigno Pacis.
M. DC. XLII.
CVM PRIVILEGIO REGIS.
1 2[Figure 2]
ELENCHVS
ARTICVLORVM.
EPISTOLÆ PRIORIS.
I. REcenſentur compendio­
sè experimenta ex aqua,
curru, & nani facta, qui­
bus comprobatur, ſi id
corpus, cui inſistimus,
transferatur, motum rei à nobis proiectæ
perinde & fieri, & apparere nobis, ac ſi il­
lud quieſceret. pag.1.
II. Proponuntur experimenta facienda de pi­
la, quæ inter ambulandum dimiſſa ſemper
procurrit; & iacta retrorsùm, vel ſegniùs
mouetur, vel ad perpendiculum cadit, vel
etiam ſequitur, promotæ antrorsùm. Cauſa
dicitur ex motu, quem manus (ſeu habeat,
ſeu non habeat proprium) accipit à corpore,
imprimitque contactæ pilæ. p.3.
III. Dum manus inter ambulandum liberè
pendent, non niſi prorsùm mouentur; &
cùm videntur retro ſum flecti, reipſâ quieſ­
cunt. Ex quo dimiſſa pila, dum manus pror­
sùm porrigitur, mouetur duplò velociùs
(veluti & manus) quàm corporis truncus;
& dum manus apparet retrorsùm ire, cadit
ad perpendiculum. p.7.
IV. Experimenta de pilaè curru, aut equo
(etiam citatißimè moto) directè ſursùm
proiecta, recidentéque in manum, & complu-

ra alia, ideò contingere, quòd motus currus,
aut equi impreſſus manui, componatur cum
motu ipſius manus proprio, fiatque motus
reipsâ miſtus, licet ad oculum non alius,
quàm manus proprius appareat. p.10.
V. Experimenta varia de pila, aut alie
proiectili, quod, dum nauis mouetur, proie­
ctum ſursùm, in eandem nauis partem reci­
dit: dimiſſum ex faſtigio mali, decidit ad
eiuſdem pedem; & ſeu in proram, ſeu in
puppim pari vi adactum, æquale ſupra na­
uim ſpatium conficit, licet inæquale aëris
respectu. Cauſa dicitur ex compoſitione mo­
tus navis, & motus manus proprij, oculo
intereà non alium, quàm manus proprium
obſeruante, ob motum nauis, qui ſit tam ipſi,
quam proiectili communis. p.14.
VI. Ad inueſtigandum cauſam motus tam
naturalis, cuius impetus continuò creſcit,
quàm proiectorij, cuius decreſcit; præmit­
titur accelerationem grauis decidentis ſit
fieri, vt acquiſita ſpatia ſint in duplicata
temporum, quibus acquiruntur, ratione; &
lineam, quam proiectum obliquè deſcribes
per aërem, eſſe parabolicam, reſque monſtra­
tur ex ſchemate ad vtrumque præmiſſum
intelligendum comparate. p.20.
1
VII. Ex eo elicitur lapidem è naui mota
proiectum ſecundum altitudinem mali, &
recidentem ſecundum eandem, deſcribere
lineam, ad viſum quidem rectam, ſed reipsâ
tamen parabolicam; vt & dimiſſum è ſum­
mo malo ſemiparabolicam; compoſito motu
ex perpendiculari, qui à manu, aut grauita­
te, & horizontali, qui à naui. Nihil ex vtro­
vis motu ob compoſitionem deperdi, ſed
tantundem ſpatij & perpendiculariter, &
horizontaliter peruadi, quantum ſi motus ſe­
iuncti forent. Tempora aſcenſus, & deſcen­
ſus eſſe æqualia, & velocitatem qua pro­
portione in aſcenſu decreſcit, in deſcenſu in­
creſcere; idque perinde, ac dum motus tranſ­
latitius est nullus. Proportionem velocita­
tis creſcentis, & decreſcentis ſecundum li­
neam parabolicam, eſſe eandem, quæ ſecun­
dum perpendicularem. In motu compoſito
ſpatia quidem ſursùm, aut deorsùm acquiri
inæqualiter per momenta æqualia; at pror­
sùn, ſeu ſecundum horizontem, penitùs
æqualiter. Quantumcúmque apertæ, aut
contractæ ſint parabolicæ, ſemiparabolicæve
lineæ, modò altitudo eadem ſit, ipſas tempore
æquali deſcribi. Denique quod vis proiecti­
le, etiam globum bombardicum, directè ſur­
ſum è pede mili, dum nauis monetur, emiſ­
ſum, ad pedem mali recidere. p.23.
VIII. Declaratur etiam, cur ex duobus in­
tra motam colludentibus, pilamque vi
pari ex prora, ac puppi remittentibus, non aut
e propiùs, aut hic remotiùs pilæ occurrat.
Nempe quòd motus nauis vtrique commu
nis quantum virtutis addit pilæ ab hoc pro­
iectæ, tantundem illum ſemouet: & quan­
tum adimit rejectæ ab illo, tantundem iſtum
promouet, mirabili compenſatione. p.31.
IX. Nullus motus non naturalis, vt nullus
non eſt à naturalibus principijs: Nullus non
violentus, vt nullus (ſecluſo primæve)
non ab alto eſt. Is naturalis eſt, qui aut ſpon­
te, aut ſine repugnantia fit; is violentus, qui
præter naturam, aut cum repugnantia. Æqua­
tas character motus naturalis; inæqua­
bilias violenti. Naturalis ergo propriè ſo­
lis circularis, maximéque eſtis; violen-

tus autem rectus, qualis eſt non modò rei pro­
iectæ ſursùm, verum etiam rei cadentis
deorsùm. p.33.
X. Cùm motus lapidis tam dimiſsi, quàm
recidentis ex mali tranſtati altitudine, com­
poſitus ſit ex perpendiculari, & horizontali,
horizontalis potiùs, quàm perpendicularis
habendus nuuralis eſt, ob iam memoratam
æquabilitatem. Videtur omnis motus hori­
zontalis ſuapte natura æquabilis, atque per­
petuus; vt vel intelligitur exemplo globi
vniformis materiæ, qui ſemel motus ſupra
terræ ſuperficiem exquiſitè rotundam, poli­
tamque ſuppoſitam, videatur vt æquabili­
ter, ita perpetuò reuoluendus. p.38.
XI. Si motus lapidis deorsùm violentus eſt,
& ab externo principio; debet; hoc proinde
eſſe vel impellens, vel attrahent, vel vtrun­
que. Impellens aliud eſſe non poteſt, quàm
aer ſupornè incumbens, qui vt lapidi ſur­
sùm nitenti reſiſtit, ita deorsùm tendentem
inſectatur. Quanta ſit aeris, fluxi licet, in
impellendo vis, probatur ex variis effecti­
bus, at præſertim in pyriis, pneumaticiſque
catapultis. Non ſufficit tamen ſola aëris vis
ad motum illum deorsùm præſtandum. p 41.
XII. Attrahens cauſa alia eſſe non poteſt,
quàm ipſamet Terra, cui ſit inſita (vt &
cuivis Toti) vis continendi, retrahendique
parteis ſui omneis, quales enumerantur heic.
Explicatur pancis analogia, vel eadem po­
tiùs natura Magnetis, ac Terræ. Non vide­
tur vtriuſque actio in res attractas fieri,
niſi emißis corpuſculis ſubtilißimis, quæ
ipſas pelliciant: quòd nulla actio phyſica ſi­
ne contactu, & organi ſaltem interuemn ſit.
Declaratur res exemplo halitus è re odora in
nareis tranſmißi. p.46.
XIII. Idem ſit circa alios ſenſus. Corpuſcu­
la, qua ſenſus permulcent, alia ratione figu­
rata, quàm quæ exaſperant. Arguitur id ſur­
sùs ex odore. Subtilitas corpuſculorum inef­
fabilis probabilis fit. Sympathia, & Anti­
pathia, niſi per ipſa, quaſi organula, non eſt.
Debent in re excipiente respondere particu­
læ analogica; vti ſunt, quæ in naribus (non
in partibus altis) reſpecta corpuſculorum
1
odoris. Debent & poruli analogici in iis, quæ
ab ipſis peruaduntur rebus; vt exemplis
oſtenditur. p.50.
XIV. Difficultas præcipua; quomodo attra­
ctio ferri à Magnete per emiſſa corpuſcula
fiat: Fieri fortè radiis iugi illorum corpuſcu­
lorum emißione creatis, refractiſque in re
attracta verſus perpendicularem: vnde &
factis angulis, quaſi cubitis, in ferro, com­
preßio, & attractio in magnetem ſequatur.
Rationem quorundam effectuum heinc red­
di, & actionem electricorum poſſe exinde
intelligi. p.54.
XV. Vis Terræ attractrix, perinde ac vis
magnetis exſeritur. Propè, quàm procùl, ma­
ior. Lapis in ſpatiis imaginariis conſtitutus
tam conſtante mundo, quàm non exſtante, ibi
quieſceret. Etiam in medio aeris ſpatio, ſi
fieret penitùs inane. Mouetur iam, quia tra­
hitur. Ingens ſaxum, cohibita attractione,
facillimè mobile. Motus deorsùm initio len­
tißimus. Vis proiecto impreſſa ideò debili­
tatur, quòd attractio à Terra facta ipſam
continenter refringat. Quare pondera ſeu
magna, ſeu parua (eiuſdem præſertim ma­
teriæ) æqua velocitate cadunt. p.58.
XVI. Impreſſus ſemel motus illi lapidi in
imaginariis ſpatiis conſtituto foret æquabi­
lis, & perpetuus, attractionis refringentis
defectu. Comprobatur ex dictis de æquabili­
tate motus horizontalis, & ex conſtantia
motus rei penſilis, cuius excurſus, & recur­
ſus præcipue ob ſolam ipſius chordæ, par­
tium ve eius quaſi ſarcinulas ſensìm re­
fringuntur, ac denique ceſſant. p.62.
XVII. Poteſt ſimplex Terræ attractio &
emonere lapidem à quiete in aëre, & ſuperæa
re reſiſtentiam ſuppoſiti aëris. Si mobile vno
ictu pulſum, pluribus ſimilibus continenter
pulſetur, ipſius velocitas continenter auge­
bitur. Lapis in aere, ſeu à Terra, ſeu ab aëre,
ſeu ab vtroque continenter ictus accipiat,
non poteſt continuò non accelerari. Si ab al­
tera, ſimplicive tantum cauſa moueretur,
velocitas eius increſceret ſecundum ſeriem
vastatum. Atqui increſcit ſecundum ſe­
riem numerorum ab vnitate imparium. p.66.
XVIII. Coniungenda utaque cauſa: vt
ſit in primo momento unus ictus à Terra at­
trahente: in ſecundo ſint duo, vnus à Ter­
ra attrahente, alius ab aere impellente, &
conſequenter ſingulis momentis duo: ſicque,
cum impetus omnes maneant, ſint in primo
momento, 1. in ſecundo 3. in tertio 5. & quæ
eſt progreſsio numerorum imparium. Heinc
ſequitur ſpatia in fine cuiuſque momenti ab
vſque initio qua ſita eſſe 1. 4. 9. & c. quæ
ſunt quadrata momentorum. Declaratur res
ſchemate. Cur graue proiectum tanto aſcen­
dat tempore, quanto deinceps deſcendit. Ea­
dem proportio ſeruatur in rebus obliquè de­
cidentibus: & in excurſibus, recurſibuſque
rerum penſilium. An caſurus fuerit eadem
incrementi velocitatis proportione demiſſus
in centrum lapis à Terræ ſuperficie, à luna,
à Sole, à Fixis? p.69.
XIX. Vis motrix in re proiecta non aliud,
quàm impreſſus motus, qui ex ſe in eo perſe­
ueraret perpetuò, niſi facta à Terra attra­
ctione labefactaretur. Imprimitur, dum mo­
uens iunctum mobili ipſum ſecum monet, &
aliquo vſque in viam tenendam comitatur.
Motus reflexus cum directo continüatus, ab
eadem cauſa cum illo eſt. Reflexio, & inci­
dentia ad angulos pareis, eadem lege, qua
emerſio, & procidentia in re penſili. p.74.
XX. Differtur tractatio de argumento ex
motu verum ſurſum proiectarum reciden­
tiumque ad quietem Terræ aſſerendam aſ­
ſumpto, in occaſionem aliam. Epiſtola con­
cluditur. p 77.
EPISTOLÆ POSTERIORIS.
I. PRoponitur agendum de imbecillitate
argumenti, quo ab Ariſtotele vſque
probatur Terram quieſcere. Seneca rem diſ­
quiſitione non indignam cenſuit, moueatur­-
ne Terra, an-non. Plato eam moueri opina­
tus eſt. Argumentum vulgare pro quiete,
Quòd lapis ſursùm directè protectus e pup­
pi, dum navis mouetur, non recidat in puppim
intereà ſubductam. Cùm exemplam hoc fal­
ſum ſit, videtur argumentum poſſe retor-
1
queri p.79.
II. Declaratur ſchemate, quomodo lapis
ſurſam protectus ſecundam altitudinem
Turris, non poßit defers à Turri, tametſi
Terra eam transferat; quoniam lapis vnà
tranſfertur, propter metum, quo Terra mo­
uens horizontaliter manum preiicientem,
ſimùl lapidem : qanquam hic motus,
quòd ſit tam oculo, quàm turri, lapi lique
communis, obſeruabilis non ſit, ſed ſolus eſſe,
qui ſursùm, ac deorſùm, ſeu perpendicularis
eſt. p. S9.
III. Motus Terræinobſeruabilis, niſi quis
illo non abripiatur. Aer idem eſt Terræ glo­
bo, quod lanugo malo cotoneo. Ob fluidita­
tem non-nihil retardatur; vnde & appa­
ret in occaſum moueri. Inde nauigatio in
occaſum, quàm in ortum facilior. Quomodo
motus horizontalis imprimatur lapidi, qua
tenus Terra transfert proiectorem? Quomo­
do volucri, dum transfert rem, à qua illa
auolat, & aerem, cui deinceps alis innititur?
Quomodo nubi, aut plumæ? vente, ignea­
ve traiectioni? p.91.
IV. Diſcrimen inter aerem, & mundanum
spatium, in quo aer. Spatium immotum;
aer cum Terra mobilis. Heinc lapis vide­
ri poteſt deſcribere rectam lineam tam
aſcendendo, quàm exſcendende per aerem,
& intereà tamen deſcribere lineam para­
bolicam per spatium mundanam. Poteſt
videns viam exiguam conficere per aerem,
& conficere tamen per spatium mundanum
pro. Quid ſit diſcriminis in motu
proiecti ſurſum lapidis, prout ſpectatur
cum motu nauis, aut cum motu Terræ con­
iunctus. p.96.
V. Declaratur non concludere, quod obii­
citur de globorum exploſione in ortum, in
occaſum, in auſtrum, in boream, & ſur­
ſum, ex dictis à ſimili de proiectis è naui:
cum motus Terræ globo impreſſus impri­
matur etiam machinæ, ac proinde motu eo­
dem communi exiſtente Terræ, machinæ,
ipſi globo, ſolus exploſionis motus ſuperſit,
cuius occaſione globus perinde recedat à
machina, ſeu quieſcat, ſeu moueatur Terra.
p.99.
VI. Neque quod obiicitur de apparente So­
lis motu, & Terræ quiete, ob viſus falle
ciam. Vt enim maris inexpertus, ſi non co­
gitans conſtituatur in naui tranſlata, iura­
bit ipſam quieſcere, aliam anchoris firma­
tam moveri; ita nos non cogitantes nati is
Terra, poſſumus, ſi ea circa Solem in mun­
dano spario quieſcentem transferatur, exiſti­
mare ipſam immotam, Solem circa ipſam
moueri. Neque licebit illum hortari, vt
ſeuſum ratione corrigat, quem nos pari iure
moneamur. p.104.
VII. Idem dicendum, quod attinet ad cæ­
tera ſidera exoriri viſa, & occidere ex con
uerſione Terræ in ortum. Sic apparet attoli
Polus ex ſolo noſtri verſus ipſum progreſſu.
Argumenta aliquot à ſimili. Violentia ex
raptu primi mobilis ſublata ex ſimplici Ter­
ræ conuerſione in ortum. Soliditas orbium
cæleſtium cum abſeruatis, & ratione pu­
gnans. Argumentum ex apparente Cometa­
rum & omnium ſublimium in aſum mo­
tu. Ex rapiditate, quinquagies millies in
cælo, quàm in Terra vt maiore, ſic abſur­
diore. Diſtractio partium Terræ non ti­
menda. Arg√umentum ex figura Terræ ſua­
pte natura volubili. p.107.
VIII. Grauitas eſt partium Terræ propria,
vt vniantur; non totius, vt tendat in cen­
trum. In mundo nihil eſt ex ſe ſupremum,
aut infinum, ſed ſolùm extremum, aut me
dium. Non tendunt grauia in centrum ſeu
Terræ, ſeu mundi, niſi ex accidenti. Graui­
tas eſt vis non tam grauibus inſita, quàm
magneticè à Telluris mole impreſſa. Leuitas
nihil aliud, quàm grauitas minor. Compre­
batur variis exëmplis, at in igne potißimàm,
qui ſurſum, non vt ſphæram potens, ſed vt
ab aere abactus contendit. Motus recti ſur­
ſùm, & deorsùm, tanquam partium proprij,
motui circulari, tanquam proprio totius non
obstant. Idem iuris poteſt & Luna, & aliis
globis competere. Terra non minùs mobilis
per ætherem, quàm Luna. Cùm nihil pen­
dat, hanc inepta Archimedia ſponſio fuit.
p.112.
IX. Ordo partium mundi Pythagoricus,
1
ſeu Copernicanus. Sol in centro, Fixæ in
circumſerentia immotæ. Medio in spatio
Planetæ mobiles, ac in ipſis Terra inter Ve­
nerem, & Martem. Diſtantia Fixarum tan­
ta, vt magnus orbis, cuius ſemidiameter ſit
à sole ad Terram, pro puncto habeatur, com­
paratus ad ipſam. Duplex Terræ motus,
Diurnus circa proprium axem, Annuus
ſub Zodiaci ſignis, in quorum vno dum eſt,
apparet Solin oppoſito eſſe. Continetur ſem-­
per axis Terræ in ſui paralliliſmo & duci
in Formamentum congruus, deſcribit qui­
dem circulum tantum circa polum mundi,
quantus circulus magni orbis eſt, ſed qui
heinc tamen appareat vt punctum. Conti­
nentia hac non omninô aſſequuta motum
centri, retrahit ſenſim æquinoctialia puncta
in ſignorum antecedentia. p.122.
X. Tranſlata per Eclipticam Terra, Sol
perinde videbitur Eclipticam percurrere,
& Eclipſes haud ſecùs contingent, quàm ſi
in centro quieſceret. Si Terra habetur Pla­
netarum vnus, omnes tam motu, quàm ma­
gnitudine congruunt; ſi non habetur, diſſo­
nant. Luna videtur altera Terra. Licet
Terra extra centrum Firmamentiſ et, videtur
tamen hemiſphærium, quod duæ parallelæ,
vna per centrum, alia per terræ ſuperficiem
traductæ, ad ſenſum tandem coeant. Axis
Terræ continentia, & Fixarum diſtantia
facit, vt vbicumque in Zodiaco Terræ ſit,
eædem ſtellæ verticales, eadem altitudo po­
laris appareat. Eadem axis, at ſimùl æqua­
toris continentia & dierum, noctiumque
inqualitatem, & æſtatis, ac hiemis vicißi­
tudinem parit. Stellæ Fixæ apparent pro­
moveri, iuxta ſignorum ſeriem, quòd ſectio­
nes aquinoctiales regrediantur aduerſus
easdem. Sol Apogeius, ac Perigeius appares,
quod Terrra Aphelia & Perihelia fiat.

Motus Planetarum circæ Solem ellipticus,
non circularis. p.132.
XI. Tranſlata per Zodiacum Terra, nullus
eſt Planetarum, qui non vno tenore, ac ſuam
ſemper viam procedat. Regreßiones illæ,
Stationeſque, quæ in vulgari ſententia tan­
tæ inconcinnitatis ſunt, non-niſi apparenter
fiunt. Res declaratur in Mercurio, & Ve­
nere; itemque in Marte, Ioue, ac Saturne.
Sol in medio omnium congruè collocatus.
Conſtitutus in centro Sol, & nihilominùs
ſibi ipſi motu circiter menſtruo circumdu­
ctus (quod monſtrant eius Macula) vide­
tur Planetas omneis ſuis veluti magneticis
radiis circumagere, propriores rapidiùs, re­
motiores ſegus. p.142.
XII. Ex motu Terræ attributo æſtus maris
deducitur, & exemplo nauiculæ aqua ſemi­
plenæ declaratur. Ex motu diurno, & an­
nuo coniunctes oritur bis in die in æqualitas,
ob quam mare quotidie bis fluat, at refluat.
Res mediterraneo mars applicatur. In eræ
Prouinciæ attollitur mare, ac deprimitur ad
ſeſqui-pedem. Creata ſpeciali inæqualitate
circa ſolſtitia, & æquinoctia, fit aſtus vehe­
mentior, ſed circa æquinoctia præſertìm.
Creatâ aliâ ob conſtitutam in coniunctione,
aut oppoſitione Lunam, fit quoque æſtus in
nouiluniis, ac in pleniluniis maior. Ex motu
Terra æſtus maris, ex aſtu maris motus
Terræ efficitur probabilis. Declaratur res
iterum nauiculæ comparatione. p.149.
XIII. Statur decreto Cardinalium de
Terra quieſcente, non mota. Epiſtola con­
cluditur. p.155.
Poſt ſcriptum. Explicatur Problema;
Quam ob cauſam fiat, vt res flexilis, veluti
virga, aut lamina, vbi manu deflexa eſt, di­
mittente manu moueatur, ſuumque ſitum
repetat? p.157.
1
SVMMA PRIVILEGII.
JVxta Priuilegium à Rege Chriſtianiſſimo conceſſum, cautum eſt, ne quis toto regne
imprimat, alibive impreſſas diuendat PETRI GASSENDI De Metu impreſſo a
Motore tranſlato, Epiſtolas duas, præter LVD. DI HIVQVEVILLE, Bibliopolam Pa­
riſienſem, idque in decennium, ſub ſolitis pœnis, Datum Pariſiis 8. April. 1642 Signa­
tum CEDERET
1 3[Figure 3]
DE MOTV IMPRESSO
A MOTORE TRANSLATO.
EPISTOLA PRIMA.
VIRO ERVDITO ET AMICO SINCERO
PETRO PVTEANO CLAVDI. F.
PETRVS GASSENDVS S.
INSINVAVIT Luillerius noſter
poſtremis ſuis literis, adhibuiſſe te ægrè
fidem ijs, quæ ad ipſum perſcripſeram,
de factis à me circa motum Proje­
ctilium experimentis. Id verò miratus non ſum, qui
perſpectum habeo nihil poſſe magis paradoxum ſa­
pere; & noui alios præclaros viros, quibus res eſt
viſa non minùs improbabilis, quoadvſque fuere ip­
ſimet experti. Occaſionem certè explorandi denuò
rei veritatem fecit mihi nuper Prorex optimius; cùm
profectus Maſſiliam, me in comitatum adhibitum
voluit. Quippe, vt eſt pereruditus, & quicquid tem-
1poris à curis ciuilibus reſiduum eſt, liberalibus ſtu­
djis impertitur, non paucos in itinere ſermones de
Motu conſeruït. Ipſe recenſui obiter tum obſerua­
ta propria, tum quæ Galileus congeſſit adſtruen­
do illi Theoremati, Si id corpus, cui inſiſtimus, trans­
feratur, motus omneis noſtros, rerúmqne à nobis mo­
bilium perinde fieri, appareréque, ac ſi illud quieſceret.
Cùm rem verò eſſe præter omnem fidem, non tam
doctus Princeps, quàm alij quidam ex comitatu
opinarentur; ſtupuerunt ſanè, cùm iuſſi tam cur­
ru, quàm equo periculum facere, deprehenderunt,
ſeu quieſcerent, ſeu concitatiſſimè transferrentur,
res ſursùm projectas, perinde in manum redire; ma­
nu dimiſſas, ſecundum eandem ſui, equi, aut cur­
rus lineam cadere; emiſſas antrorsùm, nec propiùs,
nec longiùs terram petere; depulſas retrorsùm,
nihilo ſeciùs à tergo diſcedere; directas ad dex­
tram, læuam ve, intra lateralem lineam ex æquo
teneri. Poſteà, vt planè conuincerentur, deducen­
di fuere ad mare, obſeruaturi, Vtrum naui velociſ­
ſimè tranſlata, perinde atque quieſcente, lapis ſur­
sùm projectus, v. c. ex pede mali, ſecundum mali
longitudinem, tueretur ſemper tam aſcendendo,
quàm deſcendendo eandem à malo diſtantiam, &
ad pedem mali, ſeu in eundem locum præciſè, re­
cideret Vtrum manu ad ſummum malum quieſcen­
te, & abſque vlla vi dimiſſus lapis, in eundem pe­
dem incideret. Vtrum pari vi ex puppi in proram,
& ex prora in puppin tranſmiſſus, pari impetu fer­
ri appareret, parque ſpatium conficere. Vtrum actus
1tranſuersùm, obliquè, & quacúmque demùm ra­
tione, haud diſpar motus exhiberetur. Cæterùm res
ita ſucceſſit, vt nihil ampliùs hæſerint; cùm acta Tri­
remi ea celeritate, vt intra horæ quadrantem, mari
aperto, tranquillóque, milliaria quatuor peruade­
ret, iſta, aliáque obſeruitârunt. Miraculo autem
potiſſimùm fuit, lapidem è vertice mali abſque vi,
aut jactu dimiſſum, tam ex parte puppis à malo non
deſeri, quàm ex parte proræ ab eo non attingi: ſed
in eadem ſemper diſtantia, ſeu ſecundum lineam ip­
ſi parallelam continuò delabi.
II. Ac non hæreo quidem, optime virorum,
quin tu quoque dediſſes manus, ſi quadam ſorte
contigiſſet adeſſe te ſpectaculo; verùm non propte­
reà mihi adrogo, vt (licet me virum fidei plenum
habeas) tenearis idcircò hiſtoriam narranti nudam
aſſentiri. Addo potiùs cauſam, quâ ſemel perſpectâ,
te non diſſenſurum confidam; ac prouoco ſimùl ad
experimenta adeò factu facilia, vt nihil neceſſe exi­
ſtimes mare proptereà ipſum adire. Et cauſa quidem
generalis eſt, quia, Quicquid mouetur, motum ſuum
imprimit rebus omnibus, quas ſuſtentat: Reſque
perinde emittuntur, ſiue emittens motum à ſe, ſiue
ab alio impreſſum habeat. Experimentum verò fa­
cillimum eſt, vt dum per prolixiorem illam nobiliſ­
ſimæ Bibliothecæ deambulabis pergulam, pilam lu­
ſoriam, aliumve globum manu teneas, remque ex­
plores. Imprimis quippe notius eſt, quàm vt mo­
neri debeat, pilam tua manu ſuſtentatam tantun­
dem moueri, quantum ipſam manum; ſeu manum
1eundem pilæ motum imprimere, quem ipſa habet.
Quieſce deinde reliquo corpore, & agitata ſola
manu, vel manu ſimùl cum bracchio, proijce antror­
sùm, retrorsùmve pilam; excedet illa, procurretque
quam in partem conjeceris. Reſume, & pilam ma­
nu aperta tenens, nihil age ipſe: ſed eſto alius, qui
manum, bracchiumve propellat; haud ſecus excedet,
procurretque pila, ac priùs, dum ipſam ſpontaneo
motu abijceres. Tene rursùs pilam aperta manu, &
nihil perinde age nec manu, nec bracchio; ſed loco
alterius, qui propellat, eſto ipſum-met corpus tuum,
quod emotum paulò concitatiùs bracchium, manu­
que transferat, parivelocitate, qua alius antè propul­
ſarat; videbis rursùs pilam perinde excedere, pro­
curreréque. Nimirùm corpus reliquum pro agente
externo eſt, quod mouere manum, & bracchium,
corpore immoto, ob articulorum flexibilitatem po­
teſt. Iam, quia de his minùs dubitabis, hærebis ma­
gis quid ſit euenturum, vbi extento bracchio, pilam
ſuſtentatam duobus digitis abſque vlla vi, agitatio­
néque manus propria, deambulando dimiſeris. Id
experire itaque; & peruidebis pilam ſequi, procur­
reréque in eandem partem, in quam ipſe conceſſeris;
neque euenire vnquam, vt vel conſtet, vel recurrat
in partem auerſam. An-non proinde agnoſces ha­
bere pilam motum à manu, non quem ipſi manus
motu proprio imprimat, ſed quem imprimat motu
accepto à reliquo corpore; adeò vt cùm pila, quo
momento dimittitur, moueatur reipſa, impulſio­
nemque antrorsùm habeat, non poſſit motum non con-
1tinüare, & perinde perficere, ac ſi immoto corpore
ſtante, mota manus ſola motum impreſſiſſet? En
verò, quod magis mirere. Conſiſte primùm in per­
gulæ medio, & nunc antrorsùm, nunc retrorsum,
moderata vi pilam conijce: adeò vt ad certum vſ­
que ſpatium, quod notari poſſit, vtrímque excurrat.
Incede deinde, & ab vna parte ad idem medium
perueniens (nec moueri proptereà codem tenore de­
ſinens) pari vi pilam conijce. Videbis profectò pro­
jectam antrorsùm excurrere longiùs, quam excur­
rerit anteà; projectam verò retrorsùm, vel excur­
rere breuiùs, vel conſiſtere, vel etiam te ſequi. Cau­
ſa nempe eſt, Quia cùm antrorsùm conijcis, dupli­
cem illi imprimis vim; altera quippe eſt manus pro­
pria, & qualis anteà erat, cùm ſtares corpore immo­
to; altera corporis ipſius, quâ eidem manui com­
municatâ, efficitur, vt manus feratur antrorsùm ce­
leriùs; quàm ipſa ſola, & reliquo corpore quieſcente,
moueretur. Ex quo fit, vt pila accepto velociore
motu, moueatur velociùs, & procurrat vlteriùs. Cùm
proijcis verò retrorsùm, vides à manu non alium
motum, quàm ipſius proprium verſus eam partem
imprimi; nam qui motus eſt à reliquo corpore, in­
oppoſitam tendit partem. Conſideranda eſt ergo
manus cùm duplici motu, vno ſibi proprio retror­
sùm, altero ex corporis tranſlatione antrorsùm. Ex
hoc enim fit, primò, vt pila nunquam poſſit tantun­
dem retrorsùm excurrere, ac excurrerat anteà; quo­
niam licet manus motu proprio moueatur æqualiter;
non tantundem tamen promouetur retrorsùm, quòd
1motus tranſlatitius ipſam intereà antrorsùm abripiat.
Deinde fit, vt ſi proprius quidem fuerit velocior
tranſlatitio, tum pila non-nihil retrorsùm excurrat,
quaſi manu aliquantò magis retrorsùm, quàm an­
trorsùm promota. Sin æquè velox fuerit, tum pila
neque retrorsùm, neque antrorsùm excurrat, ſed in
eodem loco conſiſtat, quaſi in neutram partem pro­
jecta, & ad perpendiculum cadens; quòd vno motu
alium compenſante, & neutro alterum ſuperante,
manus eo momento veluti immota cohæreat. Si
denique fuerit minùs velox; tum pila ſequatur, &
antrorſum, ſeu in eandem tecum partem decurrat,
quaſi in illam magis acta motu tranſlatitio, quàm in
oppoſitam proprio. Et vis ipſe rem ſpectare jucun­
diùs? Iube hæc peragi ab alio; tu verò in medio per­
gulæ conſiſte è regione manus, qua ille pilam pro­
ijciet. Tum illo ambulante, & antrorsùm, proijcien­
te, videbis manum vlteriùs, quam quieſcente pro­
moueri, & pilam proinde majore impetu emitti, mo­
uerique velociùs, & ferri vlteriùs. Proijciente au­
tem retrorsùm, videbis manum nunc minus promo­
ueri, ſicque pilam ſegniùs eijci: nunc tantundem, ſic­
que pilam ad perpendiculum cadere; nunc non mo­
dò nihil promoueri, ſed antrorsùm quoque magis
pertrahi; ſicque pilam virum ambulantem ſequi. Ad­
moneo autem, vt ad alium, dum experitur, attendas:
quia dum ipſemet experiris, adnotare minimè potes
velocitatis diſcrimina, ob motum tranſlatitium facta.
Quippe, quia tuus oculus eodem ſimùl motu tranſ­
fertur, obſeruare non poteſt motum, quo manus ſi-
1mùl agitur, quique vnus idemque eſt, atque idcircô pro
non motu, ſeu, quod idem eſt, pro quiete re putatur: at­
tendit verò ſolùm ad motiones alias, quas manus in­
tereà ob flexilitatem exſerere poteſt. Ex quo capite eſt,
vt pila antrorſùm à te inter ambulandum projecta non
videatur ire velociùs, quàm proiecta inter quieſcen­
dum; quia videlicet quantum motus corporis totius
pilam promouet, tantundem etiam promouet oculum,
ipſeque adeò oculus, tantundem ex motu pilæ nó agnoſcit.
Ill. An Paradoxum heic interjiciam, occaſione experi­
menti, quod ab iſto loco alienum non ſit? Deambula
bracchiis paſſis, liberéque pendentibus; ea prorſùm,
rurſumque ſponte mouebuntur; & vbi paſſu tantiſper
grandi, animatóque inceſſeris, tum ſenſibiliùs antè,
ac ponè, reſpectu trunci corporis fient. Habe intereà
pilam ad manum, quam ſine vlla contentione manus,
bracchiive dimittas; ac tum, ſi dimiſeris quidem, dum
manus anteriùs contendet, non anterius modò moue­
bitur, ſed duplò etiam celeriùs mouebitur, quàm cor­
poris truncus. Sin dum manus poſteriùs fiet, neutram
in partem mouebitur, ſed ad perpendiculum ſemper
cadet. Id mirabile: ſed nihilominùs Paradoxum penes
cauſam eſt, quæ videbitur tibi mirabilior. An non pu-
tas enim bracchia ire, ac redire, & manus extremas, vt
aliquod ſpatium antrorſùm conficiunt, ita retrorſùm
conficere? Et dico tamen, Bracchia numquam redire,
flective retrorſùm: ac manus extremas, quanto tempo­
re videntur ſpatium retrò conficere, tanto conſiſtere
immotas. Admirationem vt eximam, velim primùm
vt deambulando incedas iuxta parietem, quem ſecun-
1dum totum inceſſum extrema pars manus (vnguiſve
medij digiti) quaſi præter cadens leuiter contingat.
Perſenties enim manum quidem antrorſùm exporrigi:
ſed non tamen ex eo puncto, in quod deſinet exporre­
ctio, manum retrorſùm fieri; quin potiùs in eo quieſ­
cere, exſpectaréque donec rurſùs exporrigatur antror­
ſùm. Agnoſces' & bracchium ab extrema manu ad
ſcapulam vſque, poſtquam exporrecta manus fuerit,
non retrorſùm agi, ſed extrema manu firmata, & qua­
ſi centro facta, promoueri antrorſùm inſtar radij, cuius
extremum, & quaſi pars circumferentiæ ſit ſcapula,
quæ cùm ſit manu poſterior prouehetur ſenſim, quo­
vſque illi ad perpendiculum fiat, & vlteriùs prouecta
anterior euadat. Ac niſi tu quidem id poſſis ſatis ani­
maduertere, iube alium id experiti, tuque intereà eius
manum, bracchium, ſcapulamque reſpecta; & manife­
ſta tibi res fiet; ſimúlque pernoſces etiam incedentem
in aëre medio extremum digitum firmare, & ſuper co
quaſi centro bracchium, ſcapulamque circumducere.
Velim prætereà vt attendas eſſe nobïs bracchia inſtar
crurum anteriorum; adeò vt, quemadmodum quadru­
pedes decuſſatìm incedunt, hoc eſt ſimùl promouendo
eodem anteriorem dextrum cum poſteriore ſiniſtro, &
priorem ſiniſtrum cum poſteriore dextro; ita nos ſpon­
te, niſi potiùs neceſſitate quadam naturæ, promouere
ſimùl dextram manum cum pede ſiniſtro, & ma­
num ſiniſtram cum pede dextro, nec poſſe ſecus face­
re, quandocúmque manus liberè dependent. Id nem­
pe vbi obſeruâris, facile erit attendere, Quemadmo­
dum quo tempore pes ſiniſter transfertur, & è poſtico
1anticus fit, pes dexter non proptereà regreditur, ſed ex­
ſpectat hærendo terræ, donec ille è terra ſublatus, ter­
ram denuò contigerit; ita profectò ſiniſtram manum,
quæ dextrum pedem imitatur, tempore eodem non re­
gredi, ſed exſpectare, hærere que in aëre medio, quovſque
manus dextera cum ſiniſtro pede quietem aſſequatur.
Et conſequenter, Quemadmodum dextro pede conſi­
ſtente, factoque vt centro, ipſum crus dextrum ad vſ­
que coxendicem non retrorſùm abducitur, ſed ſenſim
inſtar radij, ex ſitu poſtico anticum acquirit; ita planè
bracchio ſiniſtro, quod exquiſitè pedem dextrum imi­
tatur, contingere. Quo loco meditare quæſo admira­
bile artificium. Videlicet pes, & coxendix duo quædam
alternis ſunt centra, quæ alternatim quoque duos arcus,
ſeu circumferentiæ portiones, eodem ſemper crure, vt
radio communi intercedente, deſcribant. Et quia ni­
hilominùs coxendice non eleuata, dum pro centro eſt,
pes arcum deſcribens proſcindere terram non potuit;
ideò medium crus fuit articulatum; vt flexurâ ad genu,
ſeu poplitem factâ, pes deſcriberet arcum ſupra terram.
Quemadmodùm etiam, quia pede non depreſſo co­
xendix arcum deſcriptura, fuiſſet nimiùm attollenda;
corporiſque truncus nimiùm ſubuehendus, ſi crusto­
rum rigidum fuiſſet; idcircò flexura eadem interceſſit,
quæ temperaret huiuſmodi arcum: facto intereà eodem
genu nunc centro, nunc extremo radio arcus ſuos, reſ­
pectu tam tibiæ, quàm femoris, ſeu dum flectitur, ſeu
dum tenditur, deſcribente. Meditare etiam motus æ­
quabilitatem, qua corporis truncus intereâ incedit, &
ad quam aliunde tam prolixitas, quàm flexilitas pedum
1confert; quatenùs calce vnius terram attingente,
& priuſquàm tota planta ſenſim ſuccedat, digiti al­
terius (plantâ reliquâ iam elatâ) è terra attolluntur,
ſicque, abſque interruptione, trunci corporis motus
continuatur. Tametſi notandum eſt truncum non
promoueri ab eo pede, qui elatus eſt, proceditque
per aërem; ſed ab eo, qui terræ inhæret, & ſupra
quem crus deferens truncum euoluitur. Intelliges
enim ex his, quia corporis truncus æquabiliter in­
cedit, & pedes alternatìm dimidio temporis ince­
dunt, dimidio quieſcunt: ideò debere motum pe­
dum eſſe motu trunci duplò velociorem; & parteis
crurum reliquas tantò moueri tardiùs, quàm pedes,
quantò accedunt propiús ad coxendices, quæ non
majore feruntur velocitate, quàm truncus. Intelliges
etiam conſequenter manus, dimidio quoque tempo­
ris quieſcenteis, & reliquo dimidio prorſùm expor­
rectas, moueri duplò velociùs trunco: & parteis brac­
chij reliquas tantò moueri lentiùs, quantò magis ad
ſcapulas ſimùl cum trunco motas accedunt. Intelli­
ges denique ob quam cauſam fiat, quod initio dixi,
pilam dimiſſam, quando manus antrorſum exporri­
gitur, duplò velociùs moueri, quàm truncum; &
dimiſſam quo tempore manus retrorsùm ire apparet,
ad perpendiculum ſemper cadere. Nimirùm, quia
priore caſu motum conſequitur à manu duplò ve­
lociùs, quàm truncus tranſlata; & poſteriore, nul­
lum habet à manu (ſcilicet immota, conſiſtentéque)
impreſſum.
IV. Iam cùm hæc ita ſeſe habeant, facilè cauſam
1peruidebis eorum, de quibus ad Luillerium ſcripſe­
ram, experimentorum. Ea ſanè ſunt, quæ ipſe quo­
que maxima ex parte peragere facillimè poſſis. Vi­
delicet, cùm aliquando curru extra vrbem vehèris,
manum extra currum protende, & auriga juſſo in­
ſtigare equos, laxaréque habenas, proijce pilam di­
rectè ſurſum quantacúmque voles, aut poteris vi; &
illa haud-dubiè recidet in manum. Cur recidat au­
tem, tibi explicabit, ſi quem juſſeris extra currum,
ac in via conſiſtere è regione tui, dum proijcies pi­
lam. Ille enim videbit pilam non directè ſurſum ten­
dere, neque ad perpendiculum deinceps recidere;
ſed videbit illam tendere obliquè, & quaſi arcum,
ſeu lineam curuam in aëre deſcribere, cuius vnum
extremum ſit qua parte pilam proijcies, alterum qua
recipies pilam. Quod autem tibi ipſi pila videatur
ſemper directè ſursùm, & ſecundum idem perpen­
diculum imminens; cauſa eſt, quia quantùm illa an­
trorsùm procedit, deflexum iter peragens, tantun­
dem tu quoque antrorsùm proueheris, adeò vt illi
ſemper ſubijciaris, ipſaque eſſe ſemper appareat in
eodem perpendiculo. Cauſa verò cur motus pilæ à
rectitudine deflectatur, & curuam ſequatur, deſcri­
batve lineam, illius compoſitio eſt, quatenus ex
duplici vi motrice originem habet. Nam ſi pila non
projecta ſursùm detineretur ſolùm in manu, pro­
moueretur ſolùm antrorsùm, videlicet ad motum
currus, ac lineam rectam deſcriberet: ſi verò quieſ­
cente curru proijceretur directè ſursùm, tunc non­
niſi ſursùm, deorsùmque moueretur, ac rectam rur-
1sùs deſcriberet; at dum proijcitur ſursùm à manu,
quæ ipſa intereà mouetur antrorsùm, efficitur, vt
manus neque omninô ſursùm, neque omninô antror­
sùm proijciat (videlicet motus antrorsùm, quo ab­
ripitur, deflectit illam à motu ſursùm, quo per ſe
moueretur) ſed inter vtrumque, ſeu obliquè proijciat;
ſicque projecta pila curuam lineam neceſſariò deſcri­
bat, cuius dimidium aſcendendo, & dimidium deſ­
cendendo perficiatur. Et vis id pleniùs cognoſcere?
Iube currum conſiſtere, proijce pilam ſursùm, &,
ſigno priùs aurigæ dato, excedat currus, quam pri­
mùm projeceris; non recidet illa profectò in manum,
ſed longè à curru locum prætervecto; illeque idem,
qui è regione tui conſtiterit, deſcribentem videbit,
non arcum, ſed rectam, perpendicularemque li­
neam, propter motum ſursùm ſimplicem, incom­
poſitumque, & qui ſolius manus fuit proprius, ipſo
curru nihil conferente. Profer deinde caput extra
currum, & deſignato in parte currus inferiore puncto
aliquo, quod in eadem linea perpendiculari cum
oculo tuo ſit; ac tum, tranſlato citatiſſimè curru,
admoue pilam ad oculum, ipſamque nulla facta vi
à manu dimitte; videbis pilam decidere ſecundum il­
lam lineam, atque idcircô caſus ille apparebit tibi
perpendicularis. Non perinde porrô apparebit illi,
qui extra currum fuerit, & ad caſum attenderit: ob­
ſeruabit ſcilicet pilam quaſi ſemi-arcum, ſeu curuam
lineam deſcribere: quoniam quamuis manus non
imprimat illi motum ſibi proprium, imprimit tamen
motum, quem habet à curru, adeó vt præter mo-
1tum grauitatis, quo pila ſponte fertur deorsùm, fe­
ratur etiam antrorsùm eodem motu, quo ipſe currus;
& quia tuus oculus intereà tantundem quoque an­
trorsùm fertur, inde fit, vt pila continuò ipſi ſub­
jecta oculo, perpendiculariter moueri videatur. Lo­
co verò pilæ vſurpa lapillos; & curru nunc lentè,
nunc concitatè, & quomodocúmque voles, feratur,
idem ſemper videbitur. Proijce poſteà pilam antror­
sùm; illa tantundem à te diſcedet, tamque procùl à
te in terram cadet, ac ſi ipſe quieſceres, eodem mo­
do, & eadem ex cauſa, quam de pila projecta intra
pergulam dixi. Diſcrimen eſt ſolum, quòd corpus,
cui cohæret manus, intra pergulam moueatur per ſe;
in via moueatur à curru. Nec ſpera, vt manus pilam
aſſequatur, projectam licet remiſſa vi: Nam ſi alius
quidem extra currum quieſcens eadem vi proijceret,
poſſes aſſequi, obimpreſſam ſolùm propriam eius vim;
at dum tu proijcis, præter vim propriam, imprimis
etiam vim currus, cauſam videlicet majoris illius ve­
locitatis, ob quam pilate ſemper tantum ſugit, quan­
tum eam ipſe proſequeris. Proijce deinde retrorsùm;
& eadem, eodemque modo, ac ob eaſdem cauſas
euenient, quas diximus antè, circa projectionem in­
tra pergulam. Proijce denique in latus, & ad rectum
quidem cum latere currus angulum: Proijce etiam
ad obliquum, & ad quemcúmque volueris; abeun­
tem ſemper pilam videbis per lineam, quæ ad finem
vſque, eundem ſeu rectum, ſeu obliquum cum latere
currus angulum conſtituat. Illud autem erit obſerua­
tu jucundum, quòd, ſi ad lapidem, arborem, aliquid-
1ve aliud non nihil diſſitum, quieſcenſque collinees,
ſemper à ſcopo ſis aberraturus. Nempe, quia dum ma­
nus eò connititur, transfertur intereà à curru ver­
ſus anteriora; vt proinde pila, aut lapis tantundem à
ſcopo antrorſùm feriat, quantùm promotus interà
currus à momento vſque proiectionis fuerit. Secùs
autem eſſet, ſi fortè adeſſet currus alius, qui è re­
gione, ac pari velocitate cum tuo transferretur; tunc
enim, facto in illo ſcopo, directè in ipſum pila tende­
ret, quia ſcopus tantundem, quantum tua manus
promoueretur antrorſùm. Ex quo fiet, vt ſi collu­
dendo, coniicere pilam in famulum velis, qui aliquan­
tò procul extra currum ſit, illum quidem ſis præ­
tergreſſurus, ſi quieuerit; at ſi pari velocitate, qua
currus inceſſerit, ſis omninô aſſequuturus. Quod ſi
fortè non curru, ſed equo veharis, & experimenta
eadem velis facere: eadem omninô, ac iiſdem om­
ninô de cauſis contingent. Adnoto ſolùm, ſi pilam,
aut lapidem directè ſurſùm proieceris, & ab illius re­
ditu, ſiue caſu timueris, non eodem tenore ſtatìm à
jactu in cedendum eſſe: ſed vel concitatiùs, vt poſterius
cadat, vel ſegniùs, vt anteriùs: Nam alioquin eodem
tenore, vt vbique eris ſubiectus, ita ictum nuſquàm
euades. Quod ſi ſurſum quidem, ſed cum tantilla ta­
men antrorſùm obliquitate proieceris, non erit cur à
caſu timeas: quia, vt te quieſcente pila ſic projecta
non recideret in te, ita non recidet te tranſlato; quo­
niam vis à motu equi impreſſa efficiet, vt quantum
tu ſucceſſeris, tantundem illa ſemper antecedat.
V. Reſtant experimenta peracta in naui; ſed cauſas
1tamen omnium ex iam dictis intelligis. Potes verò
& illa ipſe haud incommodè exſequi, ſi quando ſu­
pra Sequanam lembo exſpatiari per æſtatem lubeat.
Quippe vbi ſecundò fluuio etiam remiges adhibiti
erunt, ita vt lembus quanta fieri poterit celeritate fe­
ratur, experiere, vbi lapillos directè ſursùm pro­
ieceris, ſi ex puppi quidem, recaſuros in puppin, ſi
ex prora, in proram, ſi ex medio lembo, in medium:
ſicque tametſi deſtituare malo, ex erecto cuius ſitu
de apparente proiectionis rectitudine iudices; facilè
tamen capies, ſi malus eſſet in medio erectus ad al­
titudinem iactus, fore vt lapillus ſecundum illum,
tam aſcendendo, quam deſcendendo moueretur;
quoniam ex quo loco eſſet iactus, in eundem caſus
fieret. Porrô, ſicuti dictum eſt de pila è curru pro­
iecta, apparebit quidem tibi lapis ſursùm ferri: ap­
parebit & omnibus, qui in eodem nauigio erunt, reſ­
pectabuntque lapidem: at ſi quis intereà in ripa,
nauigiove alio quieſcente, è regione tui, lapidiſque
conſtiterit, is obſeruabit lapidem deſcribere in aëre
ſpeciem curuæ lineæ, cuius crus vnum incipiat ex
aëris loco vnde iactus fiet, aliud in illum deſinat,
in quem erit caſus. Id nempe ob compoſitum mo­
tum, alterum manus proprium, qui ſurſum, alterum
nauigii, qui prorsùm; adeò vt mixtus ex vtroque,
ſeu obliquus fiat, cuius quicquid eſt ſurſum, à manu
ſit, quicquid prorſum, à nauigio. Heinc iam, vt
opinor, miraculum ceſſat, quod dixi fuiſſe habitum,
cum illi ad lapidem attenderent, qui ex pede mali,
& ſecundum eius altitudinem proiectus, neque ex-
1parte puppis deſereretur à malo, neque ex parte pro­
ræ attingeretur ab illo Siquidem tametſi lapis tam
aſcendendo, quàm exſcendendo appareret ſemper in
eodem perpendiculo, quia verſabatur ſemper in linea
erecto malo parallela; reuerâ tamen non mouebatur
per rectam, ſed perpendicularem lineam, ſed deſcri
 bebat potiùs curuam, quam animaduertiſſet, ſi quis
ex triremi non longè quieſcente lapidem ſpectaſſet.
Vidiſſet enim malum progredientem, & lapidem ex
parte puppis continuò illum aſſectantem, ex parte
proræ antecedentem; adeò vt neque ex parte puppis
à malo deſereretur, quia quantum malus abſcederet,
tantundem illi inſiſteret: neque ex parte proræ attin­
geretur à malo, quia quantum malus accederet, tan­
tundem illi prægrederetur. Imaginare poſteà virum,
qui exporrecta manu è vertice mali demittebat, ſeu
ſinebat decidere lapidem: apparebat quidem lapis ad
perpendiculum cadere tam ipſi, quàm omnibus nobis,
qui vehebamur eadem triremi: at ſi ſuiſſet ex illa alia,
de qua diximus, quieſcente ſpectatus, apparuïſſet deſ­
cribere expoſitæ curuæ dimidium, eaque ratione ma­
lum ſemper, heinc ſequi, illeinc præcedere, vt malus nec
deſerere, nec attingere illum poſſet. Cauſa porrô no­
ta iam eſt: ſiquidem manus lapidem tenens non impri­
mebat quidem motum ſibi proprium, ſed impri­
mebat tamen motum quem, habebat à malo, ipſique
erat cum tota naui communis; ex quo efficiebatur, vt
manus ſita verſus puppin adduceret lapidem verſus
malum, & ſita ad proram abduceret à malo; ſicque
lapis è manu excedens illcinc quidem proijceretur
1verſus malum, ipſumque adeò conſequeretur, heinc
verò proijceretur à malo, ipſumque antecederet; &
vtrimvis (præter motum deorſùm, qui à grauitate
propria erat) haberet motum in anteriora, ſeu quo
triremis ferebatur. Neque eſt iam mirum, ſi omni­
bus nobis, qui in eadem triremi eramus, apparebat
motus perpendicularis; quippe obſeruabilis nobis
ſolùm erat motus lapidis deorsùm; nam ille qui­
dem ad anteriora obſeruari non poterat, quoniam
erat nobis communis cùm lapide, & quantùm lapis
promouebatur, tantundem oculus exſiſtens ex parte
puppis ſuccedebat, ex parte proræ antecedebat.
Poteris deinde in eodem tuo lembo pari vi pilam
proijcere ex puppi ad proram, & ex prora ad pup­
pim, obſeruaréque par ſpatium projectione vtràque
peruadi. Quod idem erit; poteris ſtans ipſe ad pup­
pim cùm ſtante ad proram ſic colludere, vt obſer­
uaturus ſis pilam pari vi vtrimque projectam æquis
omninô ſpatijs, ac temporibus ad vtrumque perue­
nire. Et videretur ſanè non debere; nam ex quo mo­
mento pilam projeciſti, diffugit ſocius, atque adeò
pila ad eum peruentura percurrere ſpatium longè
amplius, & prolixiore tempore debet; ex quo verò
ſocius projecit, occurris tu, atque adeò pila percur­
rere debet longè breuius, contractioréque tempore:
& vnde hoc tamen vt pila ad vtrum que perinde per­
ueniat? Sed videlicet cauſa eſt, quia licet motus
manus tuæ proprius æqualis ſit motui manus ſocij
proprio; tua tamen manus motui ſibi proprio adjun­
ctum habet motum lembi, ſicque pilam proijciens
1geminata vi, imprimis illi celeriorem motum; ma­
nus verò ſocij detractum habet à motu proprio mo­
tum eiuſdem lembi; ſicque pilam proijciens demi­
nuta vi, imprimit illi motum tardiorem: propor­
tioque huiuſmodi eſt, vt quantùm tibi lembus ad­
ijcit, tantum illi detrahat; & quantùm ille abſcedit,
tantò pila feratur à te ad illum velociùs; quantùm tu
accedis, tantò pila feratur ab illo ad te ſegniùs. Ex
quo fit proinde, vt compenſatione motus lembi fa­
cta, qui vtrique veſtrum, & pilæ à vobis projectæ
communis eſt; remaneat vtrimque ſolus motus ma­
nus vtriuſque proprius, qui, cùm ſit vtrimque ab
æquali vi, idcircô ex æquo ad vtrumque fiat. Nihil
eſt neceſſe admoneam idem euenturum, ſi vterque
ſiti obliquè, vel è regione laterali aliquid proie
ceritis; nam cauſa ſemper eadem eſt, conſtatque mo­
tu communi detracto, cætera perinde peragi, lembo
ſeu moto, ſeu quieſcente. Et loci quidem anguſtia,
ſeu breue laterum lembi interſtitium non patietur
fortè hæc adeò diſertè experiri, ac intra triremim
nobis licuit; Sed eſto lembus alius, qui pari veloci­
tate, & ad latus veſtrum ſeu propè, ſeu procùl mo­
neatur; eadem prorsùs euenient, licebit que tibi cùm
alio exſiſtente procùl in alio lembo perinde pila col­
ludere, ac ſi in terra quieſceretis. Secùs ſanè, ſi ille
vel quieſceret, vel moueretur celeriùs, tardiuſve;
ita enim aberraretur vtrimque à ſcopo, eadem ra­
tione, qua dictum eſt de proiiciente quidpiam ex
curru. Ex quo adiicio obiter, vt intra lembum tuum
reſpiciens illius motum non obſeruas, quòd oculus
1tuus vnà cum illo transferatur; neque proinde vl­
lam diuerſitatem, locive mutationem obſeruare in
illo potes, quatenùs nihil in ipſo eſt, quod eiuſdem
motus particeps non ſit; ita reſpiciendo in lembum
alium pari velocitate, & è regione tui tranſlatum, non
iri obſeruatum à te eius motum, quia vterque mo­
tus ob æqualitatem pro eodem habetur, quatenùs
oculus vnà tranſlatus eandem ſemper diſtantiam, nul­
lamque ſitus mutationem, diuerſitatemve attendit.
Hac ratione fiet, vt ſi lembus ille te procedente
quieſcat, tu tamen illum moueri credas, tuum verò
quieſcere; quia oculus cùm tuo tranſlatus, motum
ipſius obſeruare non poteſt; intereà verò diuerſita­
tem in ſitu alterius attendit; quare & moueri illum
iudicat (loquor vulgari modo de iudicio ſenſus.)
Quòd ſi ille ex aduerſo tibi occurrat, & pari veloci­
tate cum tuo moueatur; tum ipſe videbere ſemper
cum tuo quieſcere, ille verò apparebit ferri duplò
velociùs, quàm reuerâ feratur; quia nempe præter
motum illius, oculus tuus affingit ipſi motum tui pro­
prium; quandò apparet oculo perinde loca commu­
tare, ac ſi te quieſcente moueretur duplò velociùs,
quàm moueatur reipſa. Ex hoc demùm capite eſt,
cur accedentibus ad portum, videatur portus ad nos
immotos accedere: cur dum portu prouehimur, ter­
ræque, vrbeſque recedere videantur; cur dum ripam,
littus, immotaque alia prætergredimur, illa videan­
tur prætergredi, nobis quaſi immotis: neque iſta mo­
dò euenire deprehendantur ex lembo, aut quovis
alio nauigio: ſed etiam ex curru aut quacúmque re,
1cum qua oculus noſter transferatur. Sed hæc obiter
memorata ſunto.
VI. Redeo ad experimenta, ac illa potiſſimùm,
quæ peracta ſunt circa malum: quippe ea eiuſmodi
ſunt, ex quibus, quantùm fieri poteſt, inueſtigare
liceat, niſi germanam, at qualemcúmque motus non
ſolùm proiectorij, ſed etiam naturalis cauſam. Nem­
pe viſum ſemper mirabile eſt, cur lapis ſpontis ſuæ
factus, tum per aërem decidat, naturali impetu; tum
in principio tardius, in fine velociùs prorumpat:
idemque violenter adactus, tum impreſſo impetu ſur­
sùm efferatur, tum in principio velociùs, & in fine
tardius emergat. Cæterùm, duo quædam præmit­
tenda ſunt, quæ inter alia benè multa magno Galileo
debentur. Vnum; corpus ſuapte decidens motu ea
ratione accelerari, vt temporibus æqualibus maiora
ſemper ſpatia peruadat, iuxta proportionem, quàm
habent numeri impares inter ſe, initio ſumpto ab vni­
tate. Hoc eſt; ſi lapis ex. gr. è præcelſa turri dimiſſus
intra vnum arteriæ pulſum vnam orgyiam decidat,
fore vt intra ſecundum decidat treis, intra tertium
quinque, intra quartum ſeptem, intra quintum no­
uem. Et quia aggregando, vt in fine primi pulſus
peracta eſt vna orgyia, ita in fine ſecundi peractæ
ſunt quatuor, in fine tertij nouem, in fine quarti ſex­
decim, in fine quinti viginti-quinque, qui numeri
quadrati ſunt, vt Arithmetici appellant; heic fieri, vt
ſpatia quibuſcúm que temporibus peracta, ſint inter ſe
in duplicata ratione ſuorum temporum (nempe vt eorun­
dem temporum quadrata) veluti Geometræ loquun-
1tur. Alterum; viam ſiue lineam, quam imaginamur
deſcribi in aëre à corpore obliquè projecto, quam­
que notum eſt eſſe curuam, non eſſe circularem (ſeu
qualis eſt arcus, portiove circuli) ſed parabolicam,
vt Geometræ vocant, id eſt, qualem imaginabere,
ſi concipias conum, turbinemve, ita obliquè verſus
baſin reſecari vt ſectio parallela fiat lateri oppoſito,
integróque relicto. Cùm enim area reſegmenti appel­
letur parabola, ambitus illius eſt linea, quam parabo­
licam appellant. Attende autem ad ſequentem fi­
guram; ex ea ſiquidem non modò ſequentium, ſed ante­
cedentium quoque maxima pars intelligetur. Nam pri­
mùm quidem, eſto A B altitudo turris 25. orgyia­
rum; vel mali nauis quieſcentis 25. ſemi-orgyia­
rum: Et lapis cadens ex B perueniat ad A intra
quinque pulſus delectæ arteriæ is, iuxta iam-dicta,
intra primum pulſum perueniet ad C, intra ſecundum
ad D, intra tertium ad E, intra quartum ad F, in­
tra quintum ad A. Deinde ex G, proijciatur lapis
obliquè, ita vt perueniat ad B, vnde recidere incipiens
perueniat denique in H; is deſcribet in aëre curuam
illam lineam GIKLMBNOPQH, quam mox di­
cebamus eſſe parabolicam. Poſt-modum, non loqua­
mur ampliùs de turri, ſed ſolùm de malo; neque de
malo quieſcente, ſed de moto, ſiue tranſlato ad mo­
tum nauis, cui eſt implantatus; ac eſto planities, ſu­
perficieſve maris, per quam nauis fertur, ſecundum
lineam GH, ſupponamuſque malum eſſe GR, cùm
lapis ex G proijcitur ſursùm directè in R, & eadem
quidem vi, qua peruenire poſſet præcisè ad R. quieſ-
1cente malo.
4[Figure 4]
promoueatur
conſequenter
nauis, adeò
vt intra vnum
momentum,
ſeu pulsum ar­
teriæ malus
ſit factus ST;
tum quia la­
pis non deſe­
rit malum, ne­
que ab illo
deſeritur; erit
iuxta malum
in I directè
imminens pe­
di mali, ſiue
proximæ na­
uis parti è qua
eſt facta pro­
jectio. promo­
ueatur rursùs
nauis ſecun­
do momento, & malus ſit VX; erit lapis pari, qua
antè ratione, in K. Promoueatur tertio momento,
& malus ſit YZ: erit lapis in L. Promoueatur quarto,
& ſit malus a, b; erit lapis in M. Promoueatur quin­
to, & ſit malus AB; erit lapis in B; Ex quo vſque
tendere deorsùm, cadereve incipiet; adeò vt cùm
1naui promota totidem momentis malus fuerit ſuc­
ceſſiuè cd, ef, gh, 1K, Hl; lapis ſit etiam futurus
ſucceſſiuè in N, O, P, Q, ac tandem in H.
VII. Iam elicio primò, lineam, quam motu ſuo
deſcribit lapis, apparere quidem iis, qui in naui ſunt,
eſſe rectam, perpendicularemque, hoc eſt directam
ſecundum longitudinem, erectionemque mali GR,
vel ST, vel VX, &c. cùm nempe ab eo lapis non diſ­
cedat: ſed eſſe tamen reipſâ curuam, parabolicamve,
& qualis planè deſcriberetur, ſi quieſcente naui, &
malo exſiſtente AB lapis proijceretur obliquè ex G,
verſus B, decideretque in H. Nec te moretur, quòd
linea curua GB ſit longior, quàm linea recta GR, ac
major proinde virtus requiratur ad proijciendum ex
G in B, quàm ex G in R, vel, quod eſt idem, ex A in
B. Nam licet naui quieſcente pro; ector majorem ap­
plicet virtutem, vt ex G proiiciat in B, quàm vt ex A
proiiciat in idem B; non requiritur tamen, vt naui mo­
ta, maiorem ex ſe applicet, ad ita proiiciendum, vt
lapis ex G perueniat ad locum B, quàm requiratur vt
ex G lapis perueniat ad R (quò verſus proiectio fit)
vel ex A ad ipſum B: quoniam quod de eſt applicitæ à
proiectore virtuti propriæ, vt lapis ex G perueniat ad
B, id ſuppletur vi tranſlatitia adiecta à naui: adeò vt,
cùm lapidis motus ſit compoſitus ex motu ſursùm, &
motu prorsùm, ſeu ex perpendiculari, & horizontali;
ipſa quoque vis proiectionis ita ſit compoſita ex vi
proijcientis propria, & ex vi impreſſa à naui, vt quic­
quid eſt motus ſursùm à priore ſit, quicquid motus
prorsùm à poſteriore; ſicque vis adiecta à naui, dum
1mouetur, ſit æ qualis illi exceſſui, quo, naui quieſcen­
te, vis proiiciens ex G in B, eſt maior vi proiiciente ex
A in B.
Elicio Secundò, cùm lapis ex B verticè mali dimit­
titur, deſcribere quidem ad ipſum ſenſum omnibus,
qui in naui ſunt, perpendicularem lineam; ſed deſ­
cribere tamen reuerâ ſemi-parabolicam, qualis nem­
pe eſt BNOPQH. Ratio autem apparet ex dictis.
Neque poteſt morarite, quòd ad motum perpendi­
cularem nulla requiratur à proiiciente vis, grauitaſ­
que ſola lapidis ſufficiat; ad motum verò illum ſemi­
parabolicum requiratur haud-dubiè. Siquidem con­
ſtat, nullam quidem vim projectoris propriam lapidi
imprimi, ſeu quieſcat, ſeu moueatur malus; ſed im­
primi tamen, dum nauis mouetur, tranſlatitiam, ſeu
qui ab ipſa naui ſit; adeò vt cùm motus ille ſit com­
poſitus ex perpendiculari, & horizontali, quicquid
eſt in eo perpendicularis, à grauitate lapidis ſit; quic­
quid horizontalis, à vi, ſeu à motu ipſius nauis.
Elicio Tertiò, neutram harum virium tam in
proiecto ſurſum, quàm in dimiſſo deorſùm deſtruere
alteram, illamve imminüere; ſed deflectere dunta­
xat; adeò vt lapis neque minùs ſursùm, neque minùs
prorſùm tendat, quàm ſi viribus ſeparatis, alterâ
ſursùm proijceretur, altera prorſùm propelleretur:
ſed impediatur duntaxat rectitudo lineæ, quam ha­
berent ſeorſim perpendicularis, & horizontalis,
componaturque linea, quæ ſit quidem breuior per­
pendiculari, & horizontali, ſi ſeorſim deſcriptæ ſimùl
iungantur; verùm quæ illis æquiualeat, ob collatas
1vircis in idem mobile; ea proportione, qua tempus,
breuius quidem eſt temporibus ſeorſim ſumptis; ſed
illis tamen æquiualet, propter coniunctas in eo­
dem mobili velocitates.
Elicio quartò, Tempus, quo lapis aſcendit, eſſe
æquale tempori, quo deſcendit. Quippe cùm ma­
lus æquali curſu progrediatur, ſeu æqualibus tempo­
ribus æqualia ſpatia conficiat; & lapis non magis in
aſcenſu, quàm in exſcenſu illum deſerat, aut ad eum
accedat, ſed perinde ſemper reſpectu illius ſe habeat:
neceſſe eſt tantundem temporis in aſcenſu, quantùm
in exſcenſu conſumi; ſicque lapidem nec ſegniùs,
nec tardiùs ex G peruenire ad B, quàm ex B peruenit
ad H. Nempe vt ſpatium ex G in A, quod pes mali
peruadit aſcendente lapide, æquale eſt ſpatio ex A
in H, quod idem peruadit lapide deſcendente.
Elicio quintò, Velocitatem motus eadem propor­
tione reciprocè accepta aſcendendo decreſcere, qua
deſcendendo increſcit; ita vt tam initio aſus,
quàm in fine deſcenſus ſit maxima; in fine aſcenſus,
& initio deſcenſus, minima, & in mediis proportione
ſpatiis, medio proportione modo ſe habeat. Quippe,
cùm in ea proportione, qua lapis deſcendit, ſit in ea­
dem ſemper diſtantia à malo, conſtat: ſi malo ea­
dem æquabilitate tranſlato, dum lapis aſcendit, ipſe
lapis non tueretur proportionem expoſitam, adeò
vt celerius, aut tardiùs moueretur alicubi in pari al­
titudine; conſtat, inquam, fore vt lapis non eandem
ſimiliter tueretur diſtantiam, ſed magis ad malum ac­
cederet, vel ab illo deſereretur, quod tamen non
1facit. Ex quo ſequitur, vt quemadmodum in primo
momento deſcenſus peruenit ex B ad N, ita in vltimo
aſcenſus perueniat ad B ex M, paris altitudinis cum N.
Et quemadmodum in ſecundo deſcenſus ex N per­
uenit ad O; ita in penultimo aſcenſus perueniat ad M
ex L, atque ita conſequenter; donec vt in vltimo deſ­
cenſus peruenit ad H ex Q, ita in primo aſcenſus ex
G perueniat ad I, cuius altitudo altitudini Q eſt
æqualis.
Elicio ſextò, Proportionem incrementi velocitatis
deſcenſus per lineam BH, dum malus mouetur, eſſe
eandem, quæ per lineam BA, cum malus quieſcit.
Quippe cùm increſcente velocitate perueniat tam in
primo caſu ad H, quàm in ſecundo ad A, patet, ſi
deſcenſus in ſecundo caſu terminaretur ad altitudi­
nem F, fore vt in primo terminaretur ad altitudinem
Q æqualem altitudini F. Et, ſi illeic terminaretur ad
E, fore vt heic ad P: ſi illeic ad D, heic ad O, ſi illeic
ad C, heic ad N. Quare & progreſſu facto neceſſe
eſt eadem proportione acquiſitam eſſe velocitatem
per parteis lineæ B, N, O, P, Q, H, ac per parteis lineæ
B, C, D, E, F, A.
Elicio ſeptimò, Proportionem decrementi veloci­
tatis in aſcenſu per lineam GB, eſſe reciprocè ean­
dem, quæ incrementi in deſcenſu per lineam BA;
adeò vt, quemadmodum illeic, in primo momento
peruenitur ex B ad C, ita heic in vltimo perueniatur
ad B ex M, altitudinis æqualis ipſi C; & vt illeic in
ſecundo peruenitur ex C ad D; ita heic in penultimo
perueniatur ad M ex L, altitudinis eiuſdem cum D:
1at que ita con­
5[Figure 5]
ſequenter; do­
nec, vt illeic
in vltimo per­
uenitur ad A
ex F; ita heic
in primo per­
ueniatur ex G
ad I, altitudi­
nis cum F æ­
qualis. Quip­
pe ex Elicito
ſexto, eadem
eſt velocitatis
proportio ſe­
cundúm lineam
BA, quæ ſe­
cundum lineam
BH: & ex
Elicito quin­
to, eadem eſt
ſecundum li­
neam BG,
quæ ſecundum eandem lineam BH. Quamobrem
non poteſt eſſe alia (reciprocè tamen accipiendo) ſe­
cundum lineam BG, quàm ſecundum lineam BA;
cùm quæ ſunt eadem, æqualiave vni tertio, non poſ­
ſint non eſſe eadem, æqualiave inter ſe.
Elicio octauò, Malo etiam quieſcente, & vniuerſè
in omni projectione ſurſùm facta, decrementum ve-
1locitatis aſcendendo eſſe eundem reciprocè cum in­
cremento velocitatis deſcendendo: adeò vt, quem­
admodum in vltimo deſcenſus momento percurritur
ſpatium FA, ita in primo aſcenſus percurratur idem
ſpatium AF; & quemadmodum in penultimo deſ­
cenſus percurritur EF; ita in ſecundo aſcenſus FE, &
ita conſequenter, donec: vt in primo deſcenſus per­
curritur BC, ita in vltimo aſcenſus percurratur CB.
Quippe, cùm ex iam dictis perinde ſe habeant AF, &
FA, ac ſe habent GI, & QH; & perinde quoque C
B, & BC, ac MB, & BN, & ita de aliis.
Elicio nonò, cùm lapis per lineam parabolicam mo­
tus perueniat ex puncto G pro impetu quidem,
quem habet ſurſum, ad B, & pro eo, quem prorsùm,
ad H: percurrerere illum quidem æqualibus tempori­
bus ſecundum impetum priorem inæqualia ſpatia; ſed
ſecundum poſteriorem, æqualia. Conſtat quippe AF
altitudinem, ſeu portionem perpendiculi reſpondentem
motui per GI, eſſe majorem, quàm FE altitudinem reſ­
pondentem motui per IK; cùm tamen GS. latitudo, ſeu
portio plani horizontalis reſpondens motui per eandem
GI, ſit æqualis latitudini SV reſpondenti motui per
eandem IK; atque ita de cæteris. A deò vt motus quidem
ſursùm, vel deorsùm inæqualis ſit; ſed motus prorsùm,
vel ſecundum horizontem ſit planè æquabilis, atque
vniformis.
Elicio decimò, cùm nauis poſſit moueri velociùs, &
tardiùs; & mali tamen altitudo ſemper eadem ſit; fieri
poſſe, vt linea parabolica efficiatur diuerſimodè nunc
apertior, nunc contractior; & nihilominùs percur-
1ratur ſemper æqualibus temporibus. Senſus eſt, cùm
ſpatium GH, quod ſuppoſui à naui peruadi momen­
tis decem, poſſit fieri contractius, ita vt iiſdem decem
momentis, ſeu æquali tempore non percurratur, niſi
ſpatium Si, vel V g, vel Y e vel a c:ſicque lineæ parabo
licæ ex S, in B, ad vſque ; vel ex V, in B, ad vſque g, & c.
fiant ſemper contractiores, quàm ſit GBH: Et cùm
è contra idem ſpatium poſſit ſieri amplius; ita vt iiſdem
decem momentis, ſeu æquali tempore percurratur ſpa­
tium duplò, triplò, quadruplò, & quantumcúmque vo­
les, pro nauis celeritate, expanſius; ſicque lineæ parabo­
licæ fiant ſemper, ſemperque apertiores, quàm ſit ea­
dem parabolica GBH: Nihilominùs neque lapidem
per contractiores motum, peruaſurum illas tempore
breuiore; neque motum per appertiores, peruaſurum
ipſas tempore longiore, quàm ſit tempus, quo per­
uadit memoratam GBH. Quippe, ſeu nauis celeriter,
ſeu tardè moueatur, tantundem ſemper temporis in­
ſumit lapis, vt ex pede mali A, perueniat ad verticem
B; & rursùs tantundem, vt ex vertice B, perueniat ad
pedem A. Quare & cùm intereà deſcribantur per aërem
lineæ parabolicæ inæquales, neceſſe eſt ſemper deſcri­
bant æqualibus temporibus: omnibus putà exæqua­
tis vni, eidemque tempori, quod inſumitur ex A in
B, & ex B in A, communi menſura.
Elicio vndecimò, Si lapis dimittatur ex B, & loco
deſcenſus per lineam ſemiparabolicam BH, deſcribat
etiam quantùm voles vel contractiorem, vel apertio­
rem: peruaſurum tamen omneis eiuſcemodi ſemipara­
bolicas lineas æqualibus temporibus: Quippe ea om-
1nia exæquantur eidem tempori deſcenſus ex B in A: id­
que cùm ſit eadem ratio dimidiæ ad dimidiam, quæ
totius ad totam. Neque id debet tam in hoc, quàm
ſuperiore Elicito videri mirum; quoniam, vt nulla eſt
diuerſitas in motu perpendiculari, ſeu qui eſt ſursùm,
ac deorſum, quatenùs tantundem ſemper aſcenditur,
deſcenditurque; & diſcrimen ſolùm eſt in motu hori­
zontali, ſiue qui eſt prorsùm, quatenùs citeriùs, vlto
riúſque proceditur: ita vis impellens ſurſum, quæ à
proijciente, vt propria emanat, eſt vniformis ſemper, ac
eadem; & contrà vis impellens prorsùm, quæ, vt tranſla­
titia à nauis motu imprimitur, inæqualis eſt, & pro rati­
one tarditatis, aut velocitatis nunc minor, nunc major.
Elicio duo decimò, quacúmque vi aliquid ſursùm ex
pede mali, donec mouetur, proijciatur, id ad pedem
mali ſemper recaſurum. Quippe, ſeu ad ſummum ma­
lum non perueniat, ſeu vlteriùs longè prouehatur,
deſcribit ſemper lineam parabolicam, in qua, vbicúm­
que exſiſtat, reperitur ſemper in eadem diſtantia vel à
malo, vel à linea ſurſum à malo ſecundum illius lon­
gitudinem produci concepta. Nec te verò motetur
globus bellico tormento è pede mali ſurſum exploſus;
nam par omninô ratio eſt. Et quamuis obſtare videa­
tur rectitudo fiſtulæ; nihilominùs, quia globus, quan­
tumcúm que tempore ſenſum fugiente fiſtulam perua­
dat, peruadit tamen ſucceſſiuè, eſt que reipſà priùs in
inferioribus eius partibus, quàm in ſuperioribus; inde
fit, vt cùm fiſtula per hæc priora, & poſteriora mo­
menta, moueatur interim ad motum nauis; idcircô
globus, preter motum ſurſum, promoueatur etiam in-
1tereà prorsùm, ſecundum illum tantillum motum, &
dum exſiliendo per fiſtulam tranſit, incipiat deſcribere
parabolicam lineam, quam deinceps per aerem deſ­
cribere pergat; neque huic deſcriptioni magis obſtet
rectitudo fiſtulæ, quàm rectitudo ipſius mali. Addo,
cùm eſſemus in ipſa triremi, nobilem Vinceguerram
recitaſſe optimo Proregi, nobiſque circunſtantibus
experimentum ſuo iuſſu factum, quod heic omitti non
debeat. Aſſeruït enim ſe aliquando naui cuipiam
imperitantem, & cùm illa ſecundo vento, ac velo­
ciſſimè transferretur, iuſſiſſe è faſtigio mali explodi
ſursùm fiſtulâ piſtoleto dictâ plumbeum globulum;
ac ipſum aliquantò pòſt decidiſſe ad pedem mali.
VIII. Prætereo poſſe ex eadem figura alia quo­
que ex memoratis experimentis intelligi. Nam ſi ſup­
ponas ex. gr. puppim eſſe in G, & proram in A; ac
te ex puppi conijcere pilam ad ſocium, qui ex prora
ad te pari niſu reijciat; eueniet, vt dum pila à te con­
jecta transferetur per aërem, ille quidem cum pro­
ra perueniat, verbi cauſâ ad c, ſed pila tamen etiam
eò perueniat, quoniam tu pilæ præter tuam vim, qua
perueniſſet ſolùm ad A, indis etiam vim tranſlatitiam,
ſeu impreſſam à naui, qua ſuperetur, ac ſuperaddatur
ſpatium Ac, & qua ipſe intereà ſequaris cum puppi
per ſpatium GS; ita vt cùm ſocius, & pila fuerint in
c, tu futurus ſis in S. Eueniet quoque, vt dum pila
ab illo rejecta transferetur per aërem, tu cum puppi
promotus peruenias quidem ad V; ſed & pila tamen
eò ſolùm perueniat, quoniam ex vi ſocij propria tan­
tum detrahetur à vi nauis tranſlatitia, quantum foret
1neceſſarium, vt ex V promoueretur in S: quod ſpa­
tium eſt æquale ipſi e g, per quod ille intereà cum
prora recedet; ita vt cum tu & pila fueritis in V, ipſe
ſit futurus in g. Quod ſi ſupponas vim tibi à naui ſu­
peradditam eſſe duplo majorem priore; tum tu pilam
inſequutus peruenies ex G ad V, cùm ille promotus
ex A ad e, pilam reijciet, cui pilæ rejectæ tu intereà
promotus, occurras ad a. & c, S in ſupponas tantam
nauigij celeritatem, vt vis à motu illius impreſſa exæ­
quetur illi, quàm tu niſu tuo proprio imprimis, ſicque
vis pilæ duplicata euadat; fiet, vt pila à te ex G,
quaſi ad A projecta, perueniat ad H; quò ſocius ſimùl
perueniet, perueniente te intereà ad A; & pila ex
H ad te rejecta, non verſus A accedat, ſed ſursùm,
deorsùmque duntaxat mota, veluti conſiſtat, téque
ibi, perpendiculum non egreſſa, exſpectet; & tu eó­
dem accedas cum puppi; ſocio tantundem intereà
recedente cum prora. Non mirabere verò iam con­
ſiſtere pilam; quia pari vi ad te immiſſa à ſocio, & re­
miſſa à naui, neceſſe eſt hæreat, quemadmodum di­
xi iam antè poſſe à te obſeruari in pila, quam ſocius
intra pergulam antrorsùm pergens, retrorſùm reijciat.
Quin-etiam, quemadmodum adnotatum eſt euenire
in pergula, vt poſſit pila retrorſum iacta antrorſum
redire; ita heic fieri concipies, ſi ſupponas vim à na­
ui impreſſam eſſe majorem impreſſa à te. Ita enim
pila ex G ad ſocium vltra H perueniet, & ab illo re­
jecta, non modò in loco rejectionis non conſiſtet, ſed
verſus ipſum quoque ſocium tantum regredietur,
quantum vis ipſius ſuperabitur à motu nauis; cùm tu
1tamen tam citò, ac pila ad regreſſionis locum
peruenturus ſis. Sed iſta iam nimis inculcata ſunt:
idque eſt ſolùm mente tenendum, quæcumque vis
tibi ad datur, aut adimatur ſocio ab impetu nauis; ni­
hilominùs ipſos pilæ jactus, rejectuſque, ſiue itus, &
reditus inter vtrúmque interceptos, eoſdem conſtan­
ter apparituros; quia eiuſmodi impetus ex æquo &
te, & ſocium, & pilam afficiet; nihilque, quod pro­
cedat ab eiuſmodi impetu, aut à te, aut à ſocio ob­
ſeruari poterit; eritque obſeruabilis motus ille ſolus,
qui à vi propria vtriuſque pendebit, quique perinde
obſeruaretur, ſi nauis quieſceret; ac aliunde diuerſi­
tas in motu pilæ ex compoſita tua, ſocijve, & na­
uigij vi, obſeruabilis ſolùm erit ab oculo extra naui­
gium quieſcente. Obſeruabilis, inquam, & pulcro
ſanè ſpectaculo, cuius ſi fieri particeps velis, ſta ipſe
ad ripam, aut in nauigio aliàs immoto, cùm alij duo in
tranſlato colludent. Quippe quas illi putabunt æqua­
leis vireis, quos æqualeis pilæ itus, redituſque; ani­
maduertes ipſe prorsùs inæ qualeis; & non ſine volup­
tate ſpectabis illum, qui ad puppim, vehementiorem
quidem ictum impingere, ſed continuò tamen pi­
lam inſequi; illum, qui ad proram, remiſſiorem qui­
dem; ſed continuò tamen à pila aufugere: & cùm
pila inæqualiter per aërem tranſluolatura ſit, ab illo
nempe celeriùs, ab hoc ſegniùs; mirabilem tamen
fieri ex illius acceſſu, & inſequutione pilæ, cùm hu­
ius receſſu, & fuga ab eadem pila, compenſationem.
IX. Poſtulare heic videretur occaſio, vt priuſquàm
diſcederem longiùs, intexerem quaſi parentheſin,
1quid colligi exinde poſſit circa quæſtionem celebrem,
De motu, quieteve Telluris; idque præſertim, cùm
tu, Germanuſque, & qui adfuere cæteri, ex Luille­
rio ſtatim requiſieritis, ex hiſce-ne experimentis quid­
piam deriuarem ad Telluris motum: verùm quia for­
taſſis euagarer nimiùm, præſtat id ad calcem reijciam;
ſubijciam que intereà, quæ de cauſa phyſica motus
tam naturalis, quàm projectorij inueſtigari ex præmiſ­
ſis poſſunt. Cùm naturalem porrô dico, modum lo­
quendi vulgarem ſequor, iuxta quem, vt motus re­
rum projectilium dicitur violentus, ita motus rerum
cadentium, quas & graueis dicunt, naturalis appelli­
tatur. Imprimis certè nullus videtur non cenſeri poſ­
ſe naturalis motus, quatenus nullus non eſt à rerum
principiis, quæ ipſorum Author eius eſſe naturæ vo­
luït, vt inceſſanter impetum, quo moueri poſſent,
haberent. Ex hoc nempe eſſe videtur, quamobrem
variè commiſceantur, & varias rerum ſpecies creent,
quæ inter ſe variè agant, & patiantur, ſeu mouean­
tur, & moueant. Quippe ortus quoque, & interitus,
incrementum, & decrementum, omniſque altera­
tio, qua calor, frigus, humor, ſiccitas, itemque co­
lor, odor, ſapor, & qualitates aliæ gignuntur, ni­
hil eſſe aliud videntur, quàm motiones quædam lo­
cales, quibus rerum principia, tenuiſſima licet, at­
que inſenſilia, variè inter ſe concernuntur, excer­
nuntur, accedunt, abſcedunt, tranſponuntur, & c. Ita
ſaltem ſunt opinati Philoſophi celebres apud Sextum
Empiricum, dum Ariſtotele defendente huiuſcemo­
di mutationes à motu locali diſtinctas, ipſi cenſue-
1runt nihil eſſe aliud, quàm ſpecies quaſdam motus lo­
calis. Deinde nullus videtur motus, qui ſecluſo primæ­
uo illo, non poſſit cenſeri violentus: quatenus nullus eſt,
qui niſi cum impulſione vnius rei in aliam fiat, ex quo
effectum eſt, vt Ariſtoteles, etiam rerum cadentium
quæſierit motorem externum, principium nempe
generans; & in motibus animalium diſtinguendas
cenſuerit parteis, quarum aliæ mouerentur ab aliis,
ad vſque vnam, que moueret, per ſe immota. Ne­
que videri ab ſurdum debet, eſſe continuam aliquam
in rebus naturæ violentiam; quoniam ipſa quoque
violentia ex eò cenſeri naturalis poteſt, quod Au­
thor naturæ illam inſtituerit, quæ gignundis rebus
naturalibus inſeruiret; cum conſtet nihil alterari,
nihil interire, nihil exoriri, abſque motu reciproco,
ſiue actione, & reactione, qua vnaquæque res vim
patiatur; adeo proinde vt violentia naturas ſingu­
lareis ſolùm, non vniuerſalem attineat. Prætereà
cum motus naturalis, & violenti voces non videan­
tur nobis eſſe confundendæ, ea mihi ſemper vtriuſ­
que notio viſa eſt commodiſſima, vt naturalis ap­
pelletur, qui aut ſponte, aut ſine vlla repugnantia
fit: violentus, qui præter naturam, aut cum aliqua
repugnantia. Ita inceſſus animalis naturalis eſt, quia
ſponte ſit: ſaltatio violenta, quia cum aliqua repu­
gnantia. Ita trajectio globi per aërem violenta, quia
præter naturam; volutio ſupra planum naturalis,
quia nihil repugnat. Rurſùs, quia ſæpenumerò cau­
ſa ſeu ſpontanea, ſeu repugnans non apparet, &
quæri poteſt quoddam criterium, quo diſcerni va-
1leat, vtrum quiſpiam motus naturalis ſit, an vio­
lentus; idcircô, vel ex eo, quòd motus principiorum,
qui eſt maximè naturalis, æquabiliſſimus ex ſe eſt;
videtur æquabilitas aſſumi poſſe, vt character, quo,
ſi adſit, iudicemus motum eſſe naturalem, ſi abſit, violen­
tum. Et ſanè cum ſit commune effatum, Nihil violen­
tum eſſe perpetuum; cui eſt conſentaneum, vt quod
eſt naturale perpetuum ſit; conſtat radicem perpe­
tuitatis eſſe æquabilitatem, ceſſationis inæquabilita­
tem; quatenus id ſolùm, quod neque inualeſcit, ne­
que debilitatur, perdurare poteſt; nihilque poteſt
naturæ vi aut increſcere, aut decreſcere infinitè. Ad­
hæc, ſi quis requirat motum in hiſce rebus compo­
ſitis, qui ſit maximè naturalis, perſpicuum videtur
cum eſſe cæleſtem; quatenus eſt præ cæteris æquabilis,
atque perpetuus; delecta ab authore circulari forma,
ſecundum quam, principiò, & fine carentem, eſſe
æquabilitas, & perpetuitas poſſet. Et ne cauſeris
motum animalium videri potiùs naturalem; vide vt
vel ſola ipſa laſſitudo violentiam quandam indicet;
cùm aliunde animalium motus ea ſolum ratione vi­
deatur eſſe naturalis, qua ex circularibus componi­
tur; quippe violentus, qua ratione iſti circulares
imperfecti ſunt, atque impediti. Paradoxum vide­
retur, non poſſe vllum motum ab animali exſeri, qui
ſimpliciter rectus ſit; neque hominem v. c. ducere
poſſe digito, aut ſtilo rectam lineam, niſi pluribus
motibus circularibus compoſitis ſimùl: Verùm res
tam penè intelligitur ex iis, quæ paulò antè ſunt dicta;
& obſeruare ſolùm eſt opus, quomodo bracchij ex-
1tenſio inter ducendum rectam fiat, motis ex ordine
digitis, manu, cubito, bracchio ſuper propriis, ac
ſpecialibus centris. Conſidera quoque vt inter ex­
pedite ambulandum, ſpontaneus ille bracchiorum
motus, cuius centrum ſcapulæ ſunt, non perinde ſit
defatigationi obnoxius, ac motus crurum, cuius
centrum coxendices, quod non perinde inhibeatur,
& multiplicari cogatur: ſed iſtud tamen obiter. De­
nique, ſi quis quærat motum, qui violentus maximè
ſit, is eſſe videtur vterque, de quo heic loci agitur;
nempe qui non modò eſt in re projecta, dum ſursùm
contendit, ſed etiam, qui in re cadente, dum fertur
deorſùm. Argumento eſt, quòd vt ille eſt ab ex­
terno principio, ita hic non poſſit eſſe ab interno, qua­
le formam dicunt, & quale perſeuerans vniuſmodi,
intelligi cauſa non poſſit, tanti illius, ac tam inæqua­
bilis impetus; qui cùm aliunde non valeat incremen­
tum continuum infinitè accipere, ideò longè abeſt,
vt durare perpetuò poſſit. Quid dico verò perpe­
tuò? cùm prolixiſſimus omnium vix vnico horæ mo­
mento perduret, eaque ratione peragatur, vt ſi ca­
dens ex alto corpus minùs benè compactum ſit, im­
petu ipſo diſſipetur; intelligamuſque, ſi caſus in im­
menſum pateret, impetuſque eadem ſemper propor­
tione in immenſum increſceret, nullam penitùs com­
pactionem ad inexſolubilitatem corporis eſſe ſuffe­
cturam. Quod ſanè conuincit hunc motum natura­
lem propriè non eſſe, ſed violentum potiùs, imô
euaſurum tandem violentiſſimum, ſiue quo violen­
tior excogitari non valeat; cùm is, qui à natura eſt,
1intelligatur eſſe debere placidus, atque vniformis,
& nihil minùs, quàm ad deſtructionem eius corpo­
ris, quod attinet, tendens.
X. Non repeto heic, quemadmodum lapis à
vertice mali, dum nauis mouetur, apparenter ſolùm
ſecundum perpendiculum cadat, reipſâ verò obliquè
per eam, quam deſcripſimus lineam; innüo duntaxat
lapidem non ſponte moueri, quia mouetur vi à ma­
nu impreſſa ex tranſlatione manus à naui, cui vnà
cum malo inſiſtit. Atque id quidem ſeu manus in
faſtigio mali conſiſtens lapidem dimittat, ſeu lapis
ex radice mali projectus, vbi peruenerit ad ſummum,
poſteà recidat; vt proinde intelligas poſſe vel ex hoc
capite motum lapidis decidentis, recidentiſve dici
violentum. Dices, cùm hic obliquus motus miſtus,
ſeu compoſitus ſit ex perpendiculari, & horizontali;
id quidem, quod eſt ex horizontali, exiſtimari poſſe
violentum, at quod ex perpendiculari, id ſaltem eſſe
naturale. Nam quòd lapis quidem ſursùm projectus,
& nihilominùs obliquè incedens, ſecundum vtrum­
que violentus ſit, videri perſpicuum: quoniam vtriuſ­
que cauſa externa, impellenſque eſt, illius nempe
ipſa vis nauis, huius verò vis manus propria: at quod
deorsùm dimiſſus, & obliquè nihilominùs incedens,
ſecundum vtrumque violentus ſit, non poſſe perin­
de eſſe in confeſſo: quippe horizontalis quidem cau­
ſa ſimiliter externa, impellenſque, vis nauis eſt; ſed
perpendicularis cauſa non eſt perinde vis propria
manus. Quare & neceſſe videri lapidem eo motu
moueri ab interno principio: eſſéque proinde eum
1motum non violentum, ſed naturalem. Attamen id
videtur primum conſideratione dignum, ſi ex duobus
his motibus, perpendiculari nempe, & horizontali, qui
obliquum illum componunt, alter habendus natu­
ralis ſit, illum horizontalem potiùs, quàm perpen­
dicularem eſſe. Id verò patet; quia cùm projectum
pars fuerit aliqua totius, quòd ſecundum horizon­
tem, ſeu circulariter mouebatur, ideò ad eius imi­
tationem mouetur circulariter, ac naturaliter proin­
de, & prorsùs æquabiliter; adeò vt, quantumcùm­
que motus perpendicularis increſcat ſemper, aut de­
creſcat; ipſe tamen horizontalis vno ſemper tenore
fluat, inuariabiliterque procedat. Ac fortè res mi­
nùs mirabilis eſſet, de impreſſione ex motu terræ, ſi
quis vellet ipſam ſupra axem ſuum mobilem ſuppo­
nere: ſiquidem lapis dici poſſet moueri vniformiter,
ob ſpontaneam conſequutionem, ad vniformem
motum totius; ſeu cum eo cohærens, ſeu abiunctus
foret; Sed mirabile ſanè eſt de impreſſione ex naui,
equo, curru, aliave re, aut ex ſola manu: quandò
lapis non habet cum rebus eiuſcemodi, motibuſve
earum parem relationem. Ex quo par eſt exiſtimare,
motum horizontalem, à quacúmque cauſa is fiat, ex
ſua natura perpetuum fore, niſi cauſa aliqua interue­
nerit, quæ mobile abducat, motumque exturbet.
Id, vt minùs abſurdum habeas, concipiendum eſt
mobile, quod tantúndem ſeſe reducat, quantùm
abductum fuerit. Huiuſmodi autem eſſe poteſt ex­
quiſitus, & vniformis materiæ globus, ſi volui ipſum
imagineris ſupra horizontem, ſeu ambitum terræ,
1quem aliunde eſſe exquiſitè complanatum concipias
Si ſupponas enim te illi vel leuiculum imprimere
motum; intelliges ſanè hunc motum nun quam ceſſa­
turum, ſed globum reuolutum iri ſecundum totum
ambitum, ac reuolutione peracta reuolutum iterùm
iri, & conſequenter iterùm, & ita continuò perſeue­
raturum. Cauſa porrô eſt, quoniam globus moueri
tantillum hoc modo non poteſt, quin centro exſi­
ſtente ſemper perpendiculari ad id punctum, quo glo­
bus contingit horizontale planum, tantum ſit molis
antè, quantum retrò, & pars anterior non poſſit
tendere deorſum, quin pars poſterior tendat ſurſum;
& illa ſemper hanc pertrahat, iſta ſemper illam pro­
pellat; adeò proinde, vt cùm nulla cauſa poſſit deor­
sùm adigere globum, quin quantum ex vna parte de­
primit, tantúndem eleuet ex alia, oporteat motum
ſemel impreſſum conſtare ſemper inter depreſſionem,
& eleuationem medium: atque idcircô vniformem,
inceſſantemque perſeuerare. Accedit, quòd nulla ſit
cauſa, quamobrem ſuum curſum vel retardet vnquam,
vel acceleret, quatenus nunquam magis, vel minus à
centro terræ abſcedit, aut ad id accedit: neque cur
proinde vnquam debeat à motu ceſſare, quemadmo­
dum fieret, ſi ſupponeres ali quam in ſuperficie in æqua­
bilitatem. Nam ſicubi decliuitas, & accliuitas foret,
acceleraret motum per locum decliuem, & retardaret
per accliuem: &, ſi tanta accliuitas eſſet, vt emergere
ſupra eam non poſſet, cogeretur recurrere, excurreque,
& poſt excurſus, recurſuſque aliquot conquieſcere
tandem in medio inter accliuitatem, & decliuitatem
1loco. Ex quo rurſus intelligis, ſi globus eius naturæ
ſit, vt per decliuem locum acceleretur, & per accli­
uem retardetur, fore vt loco neque decliui, neque
accliui exſiſtente, neque accelerationem, neque re­
tardationem accipiat, ſed tenorem ſeruet, ac inde­
ſinenter moueatur. Atque hæc quidem attingo ſo­
lùm, vt planum faciam, ſi alteruter motuum haben­
dus naturalis ſit, illum horizontalem eſſe, potiuſ­
quàm perpendicularem.
XI. Quia verò dubium ſupereſt de perpendicu­
laris principio, non repeto quamobrem illum non
eſſe internum inſinüauerim. Addo ſolùm, quia vi­
demus motum deorſùm eadem proportione veloci­
tatis increſcere, qua motus ſursùm decreſcit; ea­
propter videri omninô duo eſſe principia externa,
quæ mutuò quaſi colluctentur, certatimque exſerant
vireis circa idem mobile. Et principium quidem ex­
ternum motus ſurſum conſtat eſſe manum, aliudve
corpus proijciens; at cum principium externum mo­
tus deorſum non perinde appareat, ideó-ne nullum
eſt dicendum? Non ſannè, niſi fortè cùm vides ferrum,
aliàs immotum jacens, ad magnetem pellici, nullam
cauſam externam cenſeas, quæ pellectionem faciat;
aut cùm vides rem pendulam, aliàs quieſcentem, agi­
tari, ac externam cauſam non vides, nullam eſſe
externam putes, à qua agitatio procedat. Cęterùm,
cùm plures ſint modi, quibus cauſa externa mouet,
conſtat tamen omneis ad duos, tanquam pręcipuos
pertinere, impulſionem, & attractionem. Age ita­
que experiamur, an-non motus rerum caden-
1tium, ſiue perpendicularis, aliqua eſſe poſſit
cauſa ſeu impellens, ſeu attrahens, ſeu po­
tiùs impellens, & attrahens ſimùl. Ac impel­
lens quidem; ſi aliqua ſit, ea non videtur eſſe poſſe
alia, quàm aer ſupernè incumbens, & à tergo in­
ſtans. Nullum certè eſſe videtur argumentum alte­
rius: nam & quamuis ſupremæ aeris regioni ſaper­
exſtruas, vel ſphæram igneam, vel auram ætheream,
quæ à cælorum regionibus, motibuſve cohibita aërem
ipſum circumquáque inter ſe, & terram cohibeat; id
tamen nihil aliud efficiet, quàm vt aer ſuperne preſſus
premat ſupernè lapidem; ſicque aer erit ſemper cauſa,
ſaltem proxima lapidem impellens. Aerem porrô eſſe
poſſe impellentem lapidis cauſam, non diffitebitur ſal­
tem Ariſtoteles, qui dum res proiectæ à motore ſejun­
ctæ ſunt, moueri eas vult ab aere ſolo, qui motus à
proijciente, alium porrô moueat, à quo alius rursùm
moueatur, quovſque impetu ſenſim debilitato, mo­
tus tandem ceſſet, & quies ſequatur. Quoniam verò
dicere Ariſtoteles non poteſt; ecquidnam ipſum im­
petum frangat, præter aerem occurrentem, qui aeri
procedenti, proiectûmque pellenti continuò reſiſtat;
an non proinde fatebitur aerem ſupernè incumben­
tem, qua vi poteſt reſiſtere projecto ſurſùm lapidi,
poſſe cum deinceps trudere deorſùm? Quamcumque
vim ſanè manus lapidi, aerive imprimat, ſuperior
eſſe aer videtur, qui & tendenti ſurſùm lapidi con­
tinenter reſiſtat, & vim continenter in ipſum faciens,
impetum a manu impreſſum continuò refringat; do­
nec ſuperato toto impetu, ipſe ſemper incumbens,
1& parem vim faciens, impetum victorem continuò
imprimat, nouúmque ſemper adiiciat; adeò vt in ſine
motus deorsùm, tantundem ſit impetus ab aere,
quantùm initio motus ſurſùm, impreſſum fuerat ab
ipſa manu. Et quæſo te, ſi aliquis lapidem ſurſùm ex
fundo maris pari vi, qua aliùs ex imo aere projiciat;
quare lapis nec tam altum aſcendet, neque exam diſ­
ſito loco deorſùm redibit? An-non quia aqua lapidi
magis reſiſtet, quàm aer, impreſſumque impetum &
vehementiùs franget, & expugnabit citiùs, ac dein­
ceps lapidi ſemper imminens, proprium impetum im­
primere perget, nec finem faciet addendi nouum,
donec in fundum reduxerit? Diſcrimen certè ſolum­
modò eſt ſecundum majorem, minoremque reſiſten­
tiam; cùm aërem quoque non nihil reſiſtere argua­
tur, vel ex eo ſtridore, quem edit, dum à corporibus
vehementiùs per ipſum actis frangitur. Et quamuis
præ ſua tenuïtate non videatur poſſe impetui tanto re­
ſiſtere; cogita tamen proportionem eſſe cum aquæ
reſiſtentia; illamque vt intelligas, compara non
modò perexiguum, ac penè nullum lapidis aſcenſum
ex fundo aquæ, cum incomparabiliter altiore ex
imo aëre; ſed etiam progreſſum penè inſenſibilem
bombardici globi per aquam tranſuerſùm adacti,
reſpectu illius, qui per aërem fieri obſeruatur; &
agnoſces, vt intra aquam propter maximam reſiſten­
tiam, paruum ſpatium peragitur; ſic in aëre propter
paruam, ſpatium maximum peragi. Dices dubium
fortè non eſſede reſiſtentia aëris, dum aliquid agitur
ſursùm; ſed de impetu, qui imprimatur ab aëre,
1dum idem corpus fertur deorſùm; quoniam videmus
parietem, pauimentum, & alia ſic reſiſtere, vt non
proptereà vim vllam faciant, impetumve corporibus
incurrentibus imprimant. Sed vt hoc eſt verùm dè
rebus immotis, quæque diſtracta in ſe non redeunt,
neque rurſùs coëunt; ita dici planè non poteſt de iis,
quæ aut mouentur, aut à ſuo ſitu deductæ illum
repetunt. Abduc certè arboris ramum, ille non mo­
dò tibi reſiſtet, ſed poſtea quoque cùm vehementia
ſitum ſuum ita repetet, vt ſi quidpiam occurrerit,
impetu magno illud propellat; qua ratione ſit ſagit­
tarum jactus. Diffinde quoque ramum in duas par­
teis, quæ in trunco tamen cohæreant; eæ partes non
ſolùm diducenti reſiſtent, ſed reducent prætereà ſe­
ſe eâ vehementiâ, eóque impetu, cui ne vires qui­
dem Milonis ſint pares. Itaque ipſe quoque aër,
tametſi aliàs immotus ſit, ita tamen à corpore præ­
teruadente diſtrahi poteſt, vt partes diſtractæ ma­
gna cum vehementia ſeſe inuicem repetant, locum­
que à corpore occupatum, & iam iam relictum de­
nuò repleant, ſicque corpus ipſum non ſine facto
impetu vlteriùs propellant. Et res quidem videretur
ſide propè deſtitui; ſed experimenta tot ſunt, ac ea
præſertìm, quæ circa vacuum impediendum com­
memorantur, vt cùm te latere non poſſint, comme­
morare ſuperfluum ſit. Velim ſolùm, ne hæreas,
quomodò res adeò fluxa, ac eſt aër; tantam vim
propellendi habeat; cogites & ventorum vim, qua
flagellantur arbores, qua transſeruntur nauigia, qua
euertuntur ædificia, qua ſuſque deque mare moue-
1tur; & impetum, quo aër compreſſus catapultis il­
lis pneumaticis recens adinuentis, globulum plum­
beum, ſagittamve laxatis habenis non ſecùs explodit,
ac in bombardis facit puluis pyrius. Quin etiam in
his, quæſo te, quid poteſt eſſe admirabilius, quàm
flammulam impetu tanto, ac tam procùl abigere glo­
bum adeò denſum, atque ponderoſum? Non-ne ip­
ſa quoque flammula eſt admodùm fluxa? Et quis cre­
deret eius vi, non globum modò antrorſùm agi; ſed
machinam etiam tormentariam adeò magnam, adeó­
que grauem retrorſùm pelli? Quid verò, ſi id ſine
aere vnà accurrente non fiat? videlicet fieri videtur,
dum flamma in ſui creatione ampliorem locum quæ­
ritans, tum in poſticam machinæ partem impetum
conuertit, tum in globum anteriùs ſitum, qui ob li­
bertatem canalis exſiliens, flammam inſtantem ita
habet, vt ea diſpereunte, & inanem locum relinquen­
te, conuolet aër, ex aduerſa parte, ac tanto quidem
impetu, vt & machinam retrorſùm compellat, &
impactus tonitru excitet, & commoto aere circum­
vicino, etiam ingenteis ædeis concutiat. Tanta igitur
eſſe poteſt vehementia aëris; vt intelligas ipſum poſſe
non lapidi modò ſurſùm niti reſiſtere, ſed ipſum
etiam impetu facto, impreſſóque, pellere deorsùm.
At, inquies, cùm lapis ſursùm nititur, nonne aër quo­
que diſtrahitur, & in locum à lapide relictum infernè
ſuccedit? An non impetum ergo imprimet, & mo­
tum impreſſum à manu juuabit? An-non proinde
tantum aberit, vt impetus decreſcere debeat, quin
debeat potius increſcere, ac lapis ferri ſurſum duplò
1velociùs, quàm deorſum, cum ſurſum agatur geminæ
vi, & deorſum vna duntaxat? Nam opponi quidem
non poteſt reſiſtentia aëris, dum lapis ſurſum niti­
tur; ſimilis enim infernè fit, cum lapis prorumpit
deorſum. Accidit, quòd cadente quidem lapide, vi­
detur aër accurrere ad locum iam relictum poſſe; at
dum lapide quieſcente fulcrum ſuſtentans ſubducitur,
non eſt cur aër ſupernè accurrat; & cum accurrat po­
tius infernè, an non deberet lapis ſurſum, potiuſquam
deorſùm propelli? Dum etiam lapis projectus ſur­
ſum, punctum ſupremum attigit, in quo quædam eſt
veluti libratio, exæquatis momentis virium tam mo­
uentium, quàm reſiſtentium; an-non deberet lapis
in eo penitùs conquieſcere, vt non exſiſtente in aëre
cauſa, quæ lapidem magis adigat deorſùm, quàm,
ſurſum? Vt verum fatear, hæc difficultas videtur euin­
cere, aërem quidem eſſe poſſe cauſam aliquam ad­
juuantem, adaugentemque motus deorsùm velo­
citatem; at non eſſe tamen ſolam vel ſufficientem;
ſed exigi prætereà aliam, quæ lapidi faciat motus
deorſum initium, quæque reſiſtentiam aëris inferio­
ris vincat, vt cœptum ſemel motum aër ſuperior
promoueat, lapidem velut ſollicitans, & continuò
magis, magiſque inſtigans.
XII. Itaque præter cauſam impellentem, videtur
eſſe neceſſarium ad attrahentem recurrere, quæ id
muneris exſequatur. Cæterùm, hæc vis quænam
alia ſit, quàm quæ totius globi Telluris propria ſit,
& magnetica dici poſſit? Profecto cum globus tel­
luris totum quodpiam ſit, notum eſt nullum eſſe
1totum à natura inſtitutum, cui non ſit inſita vis
ſui ipſius conſeruatrix, ac proinde qua parteis ſui
cohærenteis contineat, ſeparationique illarum reſi­
ſtat. Ex hoc autem fit, vt ſi partes Terræ aliquo ca­
ſu auellantur, reſiſtat ipſa, & vi ſua, ſeu hamulis,
catenuliſque inſenſilibus retrahat, vt dum quis ma­
num à ſe abduci extento bracchio non patitur, &
abductam vi ſua, ſeu ſpiritibus per neruos tranſmiſ­
ſis retrahit in ſe ipſum. Terram autem globi parteis,
ſeu terrena corpora voco, non modo parteis terræ,
& aquæ (quæ eſt globi terreni pars liquida, & qua­
ſi ſanguis in animali) verùm etiam tam lapides, me­
talla, cætera foſſilia, plantas, animalia, & quæcùm­
que terræ, & aquæ manifeſtam originem debent, in
quibus habeo etiam pluuiam, rorem, niuem, gran­
dinem, & meteora cætera, itemque vapores, & ex­
halationes; quàm ipſum quoque aërem, quo tellus
quaſi circumveſtitur, vt malum cotoneum ſua lanu­
gine (quoniam ſi ex hoc circum terram ſpatio de­
mas vapores, halituſque, ac vniuerſè omneis fumos,
& corpuſcula, quæ ex terra, & aqua continuò ex­
primuntur, aſcenduntque, & deſcendunt, varieque
mouentur, aut quieſcunt; quod ſupererit nihil aliud
fore intelligitur, quàm inane ſpatium) denique ip­
ſum etiam ignem; quem manifeſtum eſt non gigni
niſi ex terrena materia, ſeu ea ſit lignum, oleum,
adeps, ſeu alia pinguis ſubſtantia. Itaque hæc cor­
pora ſunt, quæ, quaſi ſui parteis, Terra continet,
neque auelli patitur, aut dum auelluntur, repetit:
tametſi, quia corpora plura in eodem ſimùl loco
1eſſe virtute naturæ non poſſunt, efficiatur, vt plu­
ribus corporibus ſimùl repetitis, attractiſque à Ter­
ra, ea, quæ terrena magis fuerint, propiùs admoue­
antur, quæ minùs remotiùs conſiſtant; & vbi con­
tigerit iſta illorum locum, ſeu majorem terræ vici­
niam occupare, tum illis accedentibus, ab iis expel­
lantur, coganturque ſecedere, & tendere ſursùm;
ex quo illa grauia, hæc leuia dicuntur, vt fortè
occurret dicendum inferiùs. Heic ſolùm dico, de­
fendi poſſe ineſſe Terræ magneticam vim, quam cir­
cumquáque diffundat, quáque ſui parteis conjunctas
contineat, & ſejunctas ad ſe reducat, eo modo, quo
magnes fragmenta, ſeu parteis magnetis, atque
etiam ferri (quod magnetica quædam proles eſt, vt
fit ex fodinis perſpicuum) & junctas cohibet, & cor­
ripit ſejunctas. Addere poſſem globum hunc Terræ
nihil eſſe aliud, quàm grandem magnetem, vel eo
argumento, quòd magnes parua terra ſit, & à Gil­
berto proptereà μικρογνὴ vocetur; cùm nempe vtri­
que ſui ſint poli, ſuus axis, ſuus æquator, ſui me­
ridiani, ſui paralleli; cùm ſepoſita alteratione qua­
rumdam Terræ partium in ipſa eius ſuperficie, cæ­
teræ habeant magneticam, ſeu ferri ipſius attractri­
cem vim, licet quædam manifeſtiorem, quædam
obſcuriorem ſortiantur, vti argilla, lateres, alia: cùm
magnes eas ſui parteis conuertat ad polos, quas in
minora (ſeu dum Terræ inhęreret) conuerſas ad po­
los pręhabuerit: cùm ille proinde argumentetur præ­
ter hanc Terræ quaſi cruſtam, non multas orgyiarum
centurias infra ſuperficiem, protenſam, reliquum
1Terræ quaſi nucleum eſſe ſuâ naturâ, & ſubſtantia­
liter magnetem, ac huiuſmodi alia; Nihilominùs
placet ſolùm habere Terram, quaſi magnetem, qua­
tenùs vt magnes emittit ex ſe corpuſcula quædam,
ſeu radios, quibus corpora magnetica ad ſe alliciat;
ita videtur Terra emittere, quibus ad ſe alliciat,
pertrahatque corpora terrena. Scilicet concipien­
dum eſt effluere continuò ex Terra non modò vapo­
res, exhalationes, & vniuerſè corpuſcula, ex quibus
meteora gignuntur; aut ex quibus aëris corpus
contexi intelligitur; verùm etiam alia longè inſen­
ſibiliora, nec minùs ſubtilia, quàm quæ ex ma­
gnete emanantia poſſunt etiam marmor præ ſubtili­
tate ſua penetrare. Ac emitti quidem ex Terra ali­
quid eiuſcemodi improbabile magis foret, niſi (quod
antè inuimus) vel ipſum magnetis exemplum ſuc­
curreret, ex quo emitti aliquid, tametſi inſenſenſibile,
ipſa ferri attractio arguit. Nam quamuis poſſis di­
cere non tam vi magnetis ferrum attrahi, quàm vi
ſibi propria tendere ad ipſum; ſaltem, cùm ferrum
non ex quacúmque diſtantiâ ad magnetem tendat,
ſed ſolùm cùm vicinum eſt; manifeſtum eſt debere
aliquid ex magnete in ferrum emitti, quo vis ferri
propria velut admoneatur, & ſollicitetur ad peten­
dum magnetem. Et fac loco magnetis, emiſſionem
fieri ex ferro, fac ex vtróque, perinde erit; ſatis eſt
fieri aliquod effluuium, quod ſit infra ſenſum, & quo
intercedente vnum corpus pelliciatur ad aliud. Quid­
ni verò neceſſe ſit aliquid intercedere, cùm nulla
actio phyſica ſit ſine agente phyſico; neque phyſi-
1cum vllum agens, niſi inſtrumento intercedente, age­
re poſſit in rem diſtantem? Neque ſufficit dicere
emitti ex magnete vſque qualitatem quandam in
ferrum; niſi dicantur ſimùl emitti inſenſilia cor­
puſcula, quæ ſint quaſi vehiculum eiuſcemodi qua­
litatis. Nempe qualitas, quod accidens ſit, ince­
dere ſolitarie non poteſt, neque dici poteſt alterari
à magnete acrem, lignum, chartam, quodlibet in­
terpoſitum, à quo denique ferrum alteretur: ſiqui­
dem nulla fit alteratio in corporibus interpoſitis;
per quæ ſi ferrum alteratum attraheretur, deberent
ſanè ipſa quoque alterata attrahi magis. Emitti ergo
ex magnete corpuſcula in ferrum debent, quæ agere
in ipſum poſſint; eo modò, quo ex re odorata non
qualitas nuda odoris aut ſolitariè emittitur, aut
aërem alterat; ſed effunditur ſimùl vapor, contex­
turave aliqua corpuſculorum tenuiſſimorum, quæ
vbi ad olfactus organum peruenerint, in ipſum agant,
odori que, ſeu rei odoratæ ſenſionem faciant. Et
certè quemadmodum odor cum vapore, ſeu halitu
ſuo ex re odorata tandem euaneſcit, atque exhau­
ritur; ita contingere videmus & in magnete, & in
ferro, quod ex affrictu cum magnete vim attrahen­
di contraxerit; nempe iſta vis ſenſim elangueſcit;
neque id poteſt contingere, niſi effluxu continuo ip­
ſa corpuſcula exhauriatur.
XIII. An forte dices corpora alia, vt objecta
ſunt viſus, vel auditus, agere in ipſa ſenſuum or­
gana, abſque huiuſmodi effluxu, ſeu emiſſione cor­
puſculorum? Verùm cùm hoc ipſum in queſtione
1ſit, probabilitate quoque ſua non caret, emitti quæ­
dem ſpecialia lucis, colotis, ſoni corpuſcula, quæ
organa ſenſuum afficiant; idque vel ipſa demul­
cendo, attrahendoque ad ſe mellitis quaſi catenu­
lis, vt quæ ex rebus pulcris, conſonantibuſque pro­
cedunt; vel eadem diſcerpendo, abigendoque ſca­
bris, acutiſque quibuſdam quaſi contulis, ſpiculiſ­
que, vt quæ ex rebus deformibus, diſſonantibuſque
oriuntur. Ridebis fortaſſe, quia hæc inſtrumenta ne­
que diſcerni oculis, neque attrectari manibus poſ­
ſent; ſed peruidebis facilè vel ex ipſo ſenſu olfa­
ctus inſtrumenta quædam eiuſmodi eſſe, quæ tamen
neque ad oculum, neque ad manum exigi poſſint:
Quæſo, dum prope cloacam tranſis, quid eſt, quod
inde te abigit? An vides quidpiam oculis, aut tan­
gis quidpiam manibus, quod te cogat abſcedere :
Non ſanè; ſed eſt tamen quidpiam, nempe halitus
teter, qui cùm impactus in oculum, aut manum ſui
ſenſum non faciat, facit tamen impactus in intimas
nareis, in quibus quæ reſidet pars, ſiue facultas ſen­
tiens offenditur, ac refugit, corpuſque tuum inde
auertit: eodem planè modo, quo, ſi manus, aut
alia pars corporis examine quodam veſparum, vibra­
tis aculeis inſectantium, compungeretur. Diſcrimen
eſt ſolùm, quòd fœtoris aculei ſint incomparabi­
liter ſubtiliores veſparum aculeis, qui ipſi iam ſub­
tiles ſunt; idque ſubinnuo, vt intelligas, quantò
ſenſus viſus (idemque proportione dico de auditu)
eſt incomparabiliter olfactu ſubtilior; tantò aculeos
ex re deformi emiſſos, eſſe adhûc poſſe incompara-
1biliter ſubtiliores iis, qui à re fœtida emittuntur;
vtque ex effectu oppoſito intelligas, radios illos, &
quaſi catenulas, vncinuloſque rei pulcræ eſſe poſſe
incomparabiliter ſubtiliores iis, quibus roſa nareis
ad ſe pellicit. Vnum reperies difficile; videlicet
imaginari tenuïtatem illam incredibilem huiuſmodi
corpuſculorum: ſed quia iam legiſti, opinor, in
exemplo epiſtolæ ſuperiore Auguſto ad Licetum
ſcriptæ, quod eſt Luillerio præ manibus, vnde
poſſis exiſtimare difficultatem eſſe ſubmotam, ideò
ſubmouere non aggredior heic. Velim ſolùm con­
ſideres eam eſſe ſenſuum noſtrorum hebetudinem,
eam naturæ ſubtilitatem, vt vbi ſubtilitas noſtra de­
ſinit, ſuam explicare natura incipiat; veluti dum exſol­
uit, aut compingit animalculum A cari ex innumeris
prope illis myriadibus particularum, ſine quibus id
animal conſtare omninô non poteſt; & in cuius tamen
paruitatem acuties noſtra deſinit: aut dum ex cor­
poris ſuperficie continenter deradit viſibileis ſpe­
cies, & quaſi membranulas (niſi malis has totas eſſe
à lucidis corporibus ex ſuperficiebus corporum re­
flexas) quæ vix tandem poſt multa ſæcula coaduna­
tæ, vnius telæ araneæ craſſitudini exæquari poſſint.
Heinc ſanè minùs mirabere, minuſque ridiculum
duces, quod propono tibi de illa ineffabili, aut in­
excogitabili potiùs tenuitate organulorum, quibus
agentia naturalia in eliciendis illis ſuis planè admi­
rabilibus operationibus vtuntur. Vtcúmque ſit ſanè,
ipſe non percipio, quomodo quicquid per ſympa­
thiam, aut antipathiam perhibetur agere, agat reipſâ,
1niſi immittendo in eam rem, quam allicit, abigit, aut
quo modo cúmque mouet, tenuiſſima organula, qui­
bus illam excitet, & ad motum compellat. Id ſolùm
notandum, non excitari, aut moueri rem ab hiſce
organulis, niſi eæ particulæ, quibus illa excipit, ana­
logiam quandam, ſeu proportionem cùm ipſis ha­
beant; hoc eſt, vt ſi illa ſint v.c. vncinuli, res anſulas
habeat ipſis reſpondenteis; ſi aculei, res habeat
particulas, quæ ab ipſis premi, configique poſſint:
ſi figuram certam habentia, res ſpatiola habeat vel
pari modo configurata, vnde accommodatio, ac
lenitas; vel diſpari, vnde laceratio, ac aſperitas, &
ita de aliis. Atque ex hac quidem cauſa eſſe po­
teſt, cur præ cæteris ipſa magnetis organula reperire
particulas analogicas debeant, vt vim in illas expri­
mant ſuam. Nimirùm paleam, papyrum, lignum,
lapidem, quidvis aliud illibatum prætereunt, ſolum­
modóque ſiue ferrum, ſiue magnetem alium affice­
re deprehenduntur. Hac certè ratione vapor odora­
tus præterit, quod dicebam mox, manum, oculum,
cæteras parteis corporis; afficitque ſolùm intra na­
ries ipſum olfactus organum, quòd in eo ſolo re­
ceptacula analogica inueniat. Sed difficile fortè erit
captu organula hæc, corpuſculave magnetica pene­
trare non modò pannum, chartam, lignum, corpo­
rave alia laxiora; verùm etiam marmor, quod antè
dicebam, aliquot craſſum digitis, vltra quod ma­
gnes commouere ferri ramenta, & fragminula ob­
ſeruatur Attamen reuoca in mentem, illam, cuius
iam memini, ſubtilitatem naturæ. Conſidera etiam
1nullum eſſe corpus adeò ſolidum, quod non ſit in­
numeris poris, meatuliſque peruium; quanquam per
illos corpuſcula cuiuſcumque generis traijci non poſ­
ſint. Scilicet corpuſcula olei corpora peruadunt,
quæ corpuſcula aquæ penetrare non poſſunt; &, ſi
accipias vas terreum optimè illitum, id quidem ne­
que aquæ, neque olei penetrabunt corpuſcula; ſed
penetrabunt tamen corpuſcula ſalis, atque adeò vias
ſibi patulas, quæ aliis ſuerant cæcæ, imperviæque,
reperient. Sic corpuſcula iſta non tranſeunt per vi­
trum, per quod tranſeunt tamen corpuſcula lucis,
& aliunde tamen corpuſcula lucis ea non pertran­
ſeunt, quæ corpuſcula aquæ, olei, ſalis. Quippe
niſi proportio ſit magnitudinis, & figuræ inter mea­
tulos, & corpuſcula, quæ non poſſunt non eſſe in­
ter ſe & inæqualis craſſitudinis, & diuerſimodè figu­
rata, fieri pertranſitio non poteſt. Itaque mirum non
eſt, ſi magnetis corpuſcula meatulos ſubeant, per­
uadantque, per quos alia non traijciuntur, cùm ea
præſertim ſubtilitate eſſe valeant, vt in paucos, aut
etiam nullos non ſatis patulos incurrant.
XIV. Verùm vbi conceſſum fuerit corpuſcula
quædam ex magnete procedere, quæ ferrum ad ip­
ſum pelliciant; intelligi-ne tamen poteſt, aut qua
formâ ſint, vt attractionis organa fiant; aut quomo­
do, quave ratione attractio per illa poſſit peragi?
Heic ſanè pręſertìm conjectandum eſt, cùm non mo­
do difficile, ſed impoſſibile etiam ſit agnoſcere ger­
manum modum, quo intima rerum natura admira­
bileis illas ſuas operationes exſequitur. An-non
1proinde eſt, quòd condones, ſi vt obſcurè ſolùm
conijcio, ita confuſè ſolùm balbutiam? ſi nihil tan­
quam ratum, exploratúmque, & de quo dubitare
non liceat, diuendam, neque velim vnquam pręju­
dicium factum perſcrutantibus, excogitantibuſque
meliora? Nullum non verſo lapidem, vt experiar, ſi
fortè quidpiam occurrat veriſimile; & cum ingenuè
profitear eſſe vbique anguſtias, videor mihi eſſe ex­
cuſatione non indignus, dum recantare ſemper pa­
ratus, illud interim profero, quod videatur præ
cæteris ſimilitudinem habere cum vero. In hoc
negotio, cum videatur eſſe ſatis perſpicuum, non
poſſe vnum corpus attrahere aliud, niſi tranſmittat
aliquid, quo illud ad ſe pertrahat; ecquis eſt tamen
adeo ſolers, qui conijciat, aut explicet, cuiuſmodi
id ſit, quod magnes, quaſi organum, vt ferrum ad ſe
accerſat, tranſmittit? Aſſerere fortè poſſemus, id
eſſe quaſi ſpeciem ſenſibilis rei, qua animal pellicitur;
at durum fortè nimis eſſet animam quandam cum
Thalete, ſiue in magnete ſiue in ferro ponere Cùm
verò poni ſaltem id debeat vt continuatum aliquid ex
magnete in ferrum vſque; quònam modo habere
poteſt harpagonis vim, ſi ex corpuſculis diſſociatis
conſtat? ſi, cum emittitur, non vno extremo tene­
tur, ſed dimittitur? ſi facta extremi alterius in anſu­
las ferri injectione, non ſubinde reducitur, ſed con­
tinenter impellitur & complura ſimilia non exiguæ
difficultatis? Et admitte concurſus, complexuſque
corpuſculorum, cum Empedocle; adhibe vacui inter­
ceptionem cum Democrito, fugam cum Platone,
1& quidvis aliud cum cæteris; pares difficultates
erunt. An ergo præter cæterorum conjecturas, di­
cere liceat concipi poſſe magneticos radios, ob con­
tinentem emiſſionem, eam rigiditatem tueri, vt fiant
quaſi virgulæ, aut ſaltem quaſi chordulæ tenſæ?
Nempe tametſi ex contiguis duntaxat particulis con­
ſtent; poteſt nihilominùs continua ſuccedentium ſuf­
fectio, indeſinenſque inſtantia, ac vehemens propul­
ſio rigiditatem illam creare; vt in aquæ exſilitione
per anguſtos tubulos manifeſtum eſt fieri. Certè &
ipſos lucis radios non videmur poſſe alia ratione
concipere, ſiue vibratos, ſiue repulſos? An proinde vt
lucis radij ex vno quodam puncto prodeuntes, vbi
impinguntur in aquæ planitiem, quacúmque occur­
runt poruli, meatulique, pertranſeunt (quippe ana­
logici ſunt) ſed vnus directè, perpendiculariterve,
cæteri refractè, ſeu cum deflexione ad illum; ita
radij magnetici, quos in orbem effundi conſtat (tan­
quam ex vno centro prodeuntes) vbi impingun­
tur in ferrum, quacúmque ipſis poruli, meatulique
occurrerint, penetrant (ſcilicet analogici) ſed vnus
directe (is nempe, qui per mediam molem, ac velu­
ti axem grauitatis traijcitur) cæteri refractè, defle­
xéque ad ipſum? Quæcúmque certe eſt in aqua ſo­
lidiuſcularum particularum diſpoſitio, quæ radio­
rum lucis refractionem faciat; eadem radiorum ma­
gneticorum, proportione adhibita, facere refractio­
nem poteſt. An cùm vtrique radij ſolidas particu­
las vrgeant, illas nempe, quæ verſus medium, per­
pendicularemve ſunt radium, vt pote in quas defle-
1ctantur, & in quas niſum faciant, magnetici tamen
robuſtiores ſunt, & parteis magnetis vehementiùs
premunt? Cum radij certè ita refracti, ſint quaſi chor­
dulæ deflexæ, &, vt mox dicebamus, tenſæ, non
poſſunt non premere, & vrgere parteis, quæ intra
ipſum angulum deflexionis comprehenduntur. An
ex hac preſſione intelligi poteſt adigi ferrum verſus
magnetem, vt pote omnibus chordulis factis quaſi
bracchiis, quorum quaſi cubiti, & articuli ſint in
ipſis deflexionibus; quæque conſpirent omnia in
adigendo ad ipſum ferro? Parem profectò adactio­
nem experiri licet, ſi firmati ſimùl ad parietem ali­
quot funiculi traijciantur per foraminula in globo,
aut craſſiuſculo aſſere ita comparata, vt medium
ſit directo ductu, cæteri à parte citeriore in vlte­
riorem non nihil deflexum verſus medium habeant.
Nempe ſi funiculo medio intenſo manente, ductum­
que ſolùm dirigente, cæteri ponè conducantur, ſi­
mùlque tendantur, globum, aſſeremve ſic prement,
vt ipſum compellant in locum parietis, vnde ortum
habent. An hac ratione intelligi licet, non allici
ferrum, niſi ex certa diſtantia, quod ex radiis in or­
bem fuſis, ac magis, magiſque continuò rareſcen­
tibus, aut nulli, aut nimis pauci, quibus ſuperetur
ponderis reſiſtentia, ad ferrum pertingant? attrahi
ferrum tantò potentiùs, quantò propinquius fuerit;
quòd crebriores ſint radij, atque adeò chordulæ plu­
res, ſeu plura quaſi bracchiola, quibus corripiatur,
atque pertrahatur? teneri ferrum ipſi magneti ar­
ctiſſimè junctum, quod ſingulæ chordulæ, & quaſi
1bracchiola ſtringant, reuinctumque contineant ac
eiuſmodi cætera? An licet quoque intelligi ſucci­
num, ceram obſignatoriam, electricaque cætera ideò
attrahere feſtucas, filamenta, papyracea fragminula,
ſimileiſque alias leuiculas res; quòd pinguem ex ſe
halitum emittant, conſtantem ex radiolis, quiretum
porulos ſubeuntes, pari ratione deflectantur, & quaſi
decuſſentur, reſque ipſas verſus id, vnde proflu­
xerunt, diuergere faciant, premant, compellant,
perducant; deſumpto indicio vel ex eo, quòd ele­
ctrica iſta corpora non trahant, niſi priùs affricta ve­
ſti, tapeti, alij verei; vt eo ſcilicet affrictu excitetur,
exſiliatque pinguis halitus, ſuam quaſi prædam re­
portaturus?
XV. Quorſùm verò iſta tam multa? Nimirùm
vt intelligamus, quomodo eſſe in Terra poſſit ma­
gnetica vis, qua corpora omnia, quæ dicuntur gra­
uia, trahantur deorſùm, perpendiculariterve in ip­
ſam. Ac eſſe quidem in ipſa Terra aliquam eiuſmo­
di vim, confirmari aliunde melius, quàm ex effectu
ipſo non poteſt; quare, vt quæ eſt in magnete, non
aliunde, quam ex ipſa ferri attractione conuincitur;
ita, quæ eſſe in Terra ſupponitur, non aliunde, quàm
ex attractione lapidum, cæterorumque poteſt con­
uinci. Quod ad modum verò attractionis ſpectat,
idem plane dicendum eſt, proportione tamen ſer­
uata, quod de magnete iam diximus. Subijcio pro­
inde veriſimile eſſe, quemadmodum virtus magne­
tis ita in orbem diffunditur, vt corpuſcula radioſè
exſilientia tantò rariora fiant, quantò procedunt
1longiùs, ſicque minùs conferta minùs polleant, &
ſuperatâ quadam diſtantiâ, attractioni imparia, ac
tandem nulla ſint; eodem modo Telluris globum
ita illam ſuam attractricem vim in orbem diffundere,
vt corpuſculorum emiſſorum radij ſummoperè tan­
dem rareſcant, neque ex quacúmque diſtantia (vt, ſi
velis, ſupra-lunari, aut extra-mundana) attrahere la­
pidem poſſint. Concipe certè lapidem in ſpatiis illis
imaginaris, quæ ſunt protenſa vltra hunc mundum,
& in quibus poſſet Deus alios mundos condere; an
cenſeas ipſum illicô vbi conſtitutus illeic fuerit, ver­
ſus hanc Terram conuolaturum, & non potiùs vbi
fuerit ſemel poſitus, immotum manſurum, vt putà
quaſi non habentem neque ſurſùm, neque deorſùm,
quò tendere, aut vnde recedere valeat? Si cenſeas
fore, vt hûc feratur; imaginare non modò Terram,
verùm etiam totum mundum eſſe in nihilum reda­
ctum, ſpatiáque hæc eſſe perinde inania, ac ante­
quàm Deus mundum conderet; tunc ſaltem, quia
centrum non erit, ſpatiáque omnia erunt ſimilia;
cenſebis lapidem non hûc acceſſurum, ſed in loco
illo fixum permanſurum. Reſtituatur mundus, &
in ipſo Terra, an lapis ſtatim hûc contendet? Si fieri
dicas, oportet ſanè ſentiri Terram à lapide, deberé­
que proinde Terram tranſmittere in ipſum vim
quandam, atque adeò corpuſcula, quibus ſui ſenſum
illi imprimat, ſeſeque reſtitutam, ac in eodem loco
denuò exſiſtentem veluti renunciet. Secùs enim
quomodo capis poſſe lapidem allici ad Terram?
ld verò ſi ita futurum ſit, quid-nam aliud arguitur
1quàm & lapidem, & alia corpora terrena Terram pe­
tere, quòd corpuſculis ab illa tranſmiſſis ad eam alli­
ciantur. Et fac iam certum aliquod aëris nos am­
bientis ſpatium fieri à Deo prorſùs inane, adeò vt ne­
que ex Terra, neque aliunde aliquid in ipſum perue­
niat: an conſtitutus in eo lapis feretur in Terram,
centrumve ipſius? Certè non magis, quàm conſtitu­
tus in ſpatiis illis vltra-mundanis; quia ipſi nihil ne­
que cùm Terra, neque cum alia re quacumque mun­
di ipſius communicanti, perinde erit, ac ſi Mundus,
Terraque, aut centrum non eſſet, nihilque retum
exſiſteret. An-non igitur, ſi in Terram iam fertur,
ideò ferri putandum eſt, quòd aliquid ipſum circum­
ſtet, quicum communicationem habeat, & maximè
ex parte Terræ, à quo pertrahatur; ſi id quidem non
ſufficit, quod ſupernè eſt, vt ab eo pellatur? Nec te
moretur, quòd tanta moles, quanta ingentis Saxi eſt,
non videatur compelli poſſe tenuïbus adeò chordu­
lis; nam conſidera etiam quam tenüibus magna ferri
moles ad magneticum lapillum trahatur. Addo ſa­
xa, & cætera corpora, quæ dicuntur grauia, non
eam habere ad motum reſiſtentiam, quam vulgò
concipimus. Vides quippe ſi ingens moles appen­
datur funiculo, quàm leuicula vi ſit opus, vt è loco
dimoueatur, & prorſùm, retro: ſùmque eat. Cur
maiore ergo opus ſit, vt cieri deorſùm poſſit? Nec
dicas verò eſſe majorem, ob motum magis perni­
cem; etenim cùm primum deorſùm contendit, mo­
tus illius pernix non eſt, ſed lentiſſimus potiùs, cau­
ſáque dicenda mox eſt, ob quam deinceps accelere-
1tur. Adnoto intereà vim illam quæ ex chordularum
inſenſilium ſingularibus viribus conflatur, & conſtat,
comptobari tantam, quantam ſuperari oportet, vt
manus, aut res alia grauitantem rem, velut lapidem,
abducat à Terra. Et vides profectò quid fieri videa­
tur, dum lapis tibi ipſum è Terra attollere conanti
reſiſtit. Nempe tot illæ chordulæ ſuis deflexioni­
bus, & quaſi decuſſationibus illum implexum de­
tinent; & niſi vis maior interueniat, quæ eas defle­
xiones, decuſſationeſque promoueat, ſtrictioneſque
fieri vlteriùs cogat, nunquam à Terra lapis tolletur.
Heinc fit, vt quantò vis externa, ſeu quæ a manu,
aliave re extrinſecùs imprimitur, pluribus gradibus
vim illam chordularum ſuperauerit, tantò lapis ef­
feratur ſublimiùs; quantò paucioribus, tantò humi­
liùs. Fit etiam, vt impreſſa vis initio pollens vehe­
menter pellat, quia nondum refracta eſt; deinceps
verò ſegniùs, ſegniuſque, quoniam ipſi ſemper aliqui
gradus adimuntur: donec ille ſolus ſuperſit, quo
exæquetur vi chordularum. Idque ad eum penè mo­
dum, quo, ſi aduerſus torrentem nitaris, poteris
quidem aliquo vſque, vigente conatu, occurrenteis
vndas proſcindere; ſed quòd interim tamen vnda
impellente vndam conatus ſenſim refingatur (quia
quod ab vna ſupereſt, à ſuccedente detrahitur) co­
gêis tandem deſiſtere, abripieriſque ſecundum tor­
rentem. Fit denique, vt ſi duo lapides, duove
globi ex eadem materia veluti ex plumbo, vnus pu­
ſillus alius ingens, ſimùl dimittantur ex eadem altitu­
dine, codem momento ad Terram perueniant, ac
1puſillus, tametſi vnâ vnciâ ponderoſior non ſit, non
minore velocitate, quàm ingens, tametſi ſit cen­
tum, & plurium librarum. Videlicet pluribus qui­
dem chordulis attrahitur ingens, ſed plureis etiam par­
ticulas attrahendas habet; adeò vt fiat commenſura­
tio inter vim, ac molem, & ex vtraque vtrobique
tantum ſit, quantum ad motum ſufficit eodem tem­
pore peragendum. Id permirum; ſi globi fuerint ex
diuerſa materia, vt alter plumbeus, alter ligneus,
vix quicquam tardiùs attingi Terram ab vno, quàm
ab alio, hoc eſt à ligneo, quàm à plumbeo; quo­
niam pari modo fit commenſuratio, dum totidem
particulis totidem chordulæ deſtinantur. Et eſt nihil­
ominùs tantillum, tametſi prope modùm inſenſibile
diſcrimen; quòd ob raritatem materiæ majorem,
aër ſe non-nihil magis intermiſceat, non nihilque
magis ad motum deorsùm reſiſtat.
XVI. Quæres obiter, quid-nam eueniret illi lapi­
di, quem aſſumpſi concipi poſſe in ſpatiis illis inani­
bus, ſi à quiete exturbatus aliqua vi impelleretur?
Reſpondeo probabile eſſe, fore, vt æquabiliter, in­
deſinenter que moueretur; & lentè quidem, celeriter­
ve, proüt ſemel paruus, aut magnus impreſſus foret
impetus. Argumentum verò deſumo ex æquabilita­
te illa motus horizontalis iam expoſita; cùm ille vi­
deatur aliunde non deſinere, niſi ex admiſtione mo­
tus perpendicularis; adeò vt, quia in illis ſpatiis nul­
la eſſet perpendicularis admiſtio, in quamcúmque
partem foret motus inceptus, horizontalis inſtar eſ­
ſet, & neque acceleraretur, retardareturve, neque
1proinde vnquam deſineret. Et vis aliquod (quale
certè haberi poteſt) experimentum? Appende ſilo
plumbum, lapidemve, qui in perpendiculo con­
quieſcat, ac poſteà illum prorſùm impelle; concipies
hunc motum, ex ſe, æquabilem, perpetuumque eſſe.
Cùm tantulam enim impreſſeris vim, vnde ſit, vt
lapis toties excurrat, recurratque, ac excurrendo,
recurrendóque tantum inſumat temporis? Non exi­
ſtimaſſes profectò motum tanti corporis ex tantula
vi tandiù duraturum. Sed nempe lapidis attractio,
quæ à Terra fit, à fi o cohibetur, ſicque lapis inter
duas oppoſitas vireis veluti indifferens manet; vnde
ſi illum tranſuerſùm pellas, motum imprimas, ad
quem non habeat reſiſtentiam; ſicque, niſi aliud in­
terueniat, tueri illum conſtanter poſſit. Neque ob­
ſtat, quòd motus omninô tranſuerſus, ſiue ſecun­
dum horizontem non ſit, ſed fiat obliquè, ac ſur­
ſum; nam quia licet filum retineat, tum tamen etiam
Terra retrahit; vt & quando Terra deorſùm redu­
cit, tunc quoque filum retinet; heinc eſt, cur facta
iſtarum vnium oppoſitarum compenſatione, non ex
hoc capite tollatur impreſſi motus conſtantia. Et
quamuis tolli videatur æqu bilitas, quatenùs lapis in
tranſcurſu per infimum punctum, ſiue perpendicu­
lum, celerrimè mouetur, tardiſſimè verò in aſcen­
ſus fine, & exſcenſus initio; ac proportione in cæteris
locis; nihilominùs eaſemper æquabilitas perſeuerat,
vt omnium excurſuum, recurſuumque durationes
æquales ſint; hoc eſt, ſub initium ſint quidem ma
jores, ſub finem minores: ſed non proptereà vn-
1quam magis, vel minùs diuturnæ; ob perſeueran­
tem ſemper attractionem, retractionemque æqua­
lem; & quòd aliunde continenter fiat compenſatio
inter vim mouentem reſiduam, & percurrendum re­
ſiduum ſpatium. Quî fit ergo vt vis continuò mi­
nüatur, decurtenturque continuò ſpatia, ac motus
ille denique ceſſet? Cauſam duplicem Galileus aſſi­
gnat. Altera eſt aër, qui in omni vibratione lapidi
nonnihil reſiſtat, atque idcircô impreſſam vim, ſiue
impetum nonnihil continuò refringat. Altera pon­
dus ipſius fili, omniumve eius particularum. Nam
quia quò filum eſt breuius, eò vibrationes, ſiue ex­
curſus, recurſuſque frequentiores ſunt; fac in longio­
re illo filo, quo appendiſti lapidem, appenſos eſſe ſin­
gulos lapillos ad ſingulos digitos; agnoſces illum, qui
erit appenſus ad primum digitum: niti vt recurrat, dum
qui erit appenſus ad ſecundum adhûc excurret; quare
& huius excurſum non-nihil decurtatum iri, propter
renitentiam, quæ ab illo fit; ac pari ratione decur­
tatum iri excurſum tertij, & conſequenter excurſum
quarti, ac cæterorum; adeò vt denique lapis infi­
mus exſiſtens, cogatur etiam nonnihil excurſum ſuum
decurtare, ob factam reſiſtentiam à lapillis ſingulis,
qui etiam tantò frequentiùs renitentur, quantò al­
tiores fuerint; videbiſque lapidem quaſi laborare, vt
ſeriem huiuſcemodi quaſi ſarcinularum non ſponte
abductarum, trahat. Non ſunto deinde lapilli, ſed
illorum loco habe totidem fili particulas: profectò
& illæ, cùm non-nihil pendant, lapillorum inſtar
ſunt, & pro ſarcinulis habentur; quæ impetum la-
1pidis perparùm quidem, ſed non-nihil tamen con­
tinuò refringant. Quod perſpicuè magis vt nôris,
appende eundem lapidem ad eiuſdem quidem lon­
gitudinis, ſed in æqualis tamen craſſitudinis, ac pro­
inde ponderis filum; & deprehendes, quò id craſ­
ſius erit, eo citiùs motum deſiturum, tanquam vi­
brationibus ſingulis ſenſibiliùs decurtatis; ita vt
vſurpata craſſiore chorda, aut etiam virga, catenáve
ferrea, per paucas omninò vibrationes habiturus ſis,
ac motum parùm duraturum. Heinc, quia quò erit
aër purior, & filum tenuïus, eò vibrationes plures
erunt, & motus prolixior, finge aërem ad vſque ina­
nis tenuïtatem eſſe redactum, atque idcircô nihil re­
ſiſtentem; finge & non filum, ſed radium incorpo­
reum, qui nullius ſit ponderis, neque partibus ſuis
renitatur; an-non capis fore vt lapis appenſus im­
preſſum ſemel motum conſtantiſſimè tueatur; ſcili­
cet omneis vibrationes non æqualibus modò tem­
poribus peragens, ſed æqualibus etiam arcubus con­
tinuò perficiens? Hæc porrô omnia aliò non tendunt,
quàm vt intelligamus motum per ſpatium inane im­
preſſum, vbi nihil neque attrahit, neque retinet, ne­
que omninô renititur, æquabilem fore, ac perpe­
tuum; atque exinde colligamus, omnem prorſùs mo­
tum, qui lapidi imprimitur, eſſe ex ſe huiuſmodi; adeò
vt in quamcúmque partem lapidem conjeceris, ſi
quo momento à manu emittitur, ſupponas omnia
vi diuina, lapide excepto, in nihilum redigi; euen­
turum ſit, vt lapis motum ſuum perpetuò, ac in
eandem partem, in quam manus ipſum direxerit,
1moueatur. Niſi iam faciat, cauſam videri admi­
ſtionem motus perpendicularis, ob attractionem à
Terra factam interuenientis, quæ diuergere illum à
tramite faciat (neque ceſſet, quovſque ipſum ad
Terram vſque perduxerit) vt dum ramenta ferri
prope magnetem tranſiecta non rectà pergunt, ſed
verſus magnetem diuertuntur; aut dum vniuerſe rei,
quæ mouetur, oblique occurrimus, ipſamque in obli­
quam deflectimus plagam.
XVII. Nunc, tandem, cùm præter cauſam impel­
lentem, etiam attrahens excogitata fuerit; ea-ne po­
tis eſt id præſtare quod priùs deſiderabatur? Vide­
tur eſſe; neque id modò, ſed & videtur attrahens
vnà cum impellente euadere integra cauſa eius pro­
portionis, qua velocitas continuò increſcit. Nam
primùm ſi id repetas, quod paulò ante dicebamus
de inani facto, quod ſupra Terram eſt, ſpatio in
quo poſitus ſemel lapis conſiſteret; concipe corpus
aëris ita à Deo reſtitui, lapidemque circumam­
bire, vt nulla tamen vis attractrix ex Terra ad eum
perueniat; & peruidebis non fore cur lapis ab im­
motò aëre in vnam partem potius moueatur, quàm
in aliam. Finge quippe cætera deſtrui, & nihil ſuper­
eſſe præter lapidem, cum circumſtante aëre; agnoſ­
ces profectò aërem ex ſe non eſſe lapidem in vnam,
potiùſquàm in aliam partem impulſurum. Concipe
deinde reſtitui non aerem, ſed ſolum effluuium ma­
gneticorum radiorum ex Terra; & peruidebis eſſe
cur lapis poſſit à quiete exturbari, & verſus Terram
attrahi. Itaque vis Terræ attractrix eſſe ea cauſa po-
1terit, quæ motus initium in lapide faciat. Concipe
denique reſtitui aërem ſimùl cum effluuio; & per­
uidebis lapidem poſſe adhûc à quieſcendo deſiſte­
re, ac verſus Terram allici, quòd tametſi aër inferior
(ſeu qui ſub ipſo) nonnihil reſiſtat, propter qualem­
cúmque corpulentiam; nihilo minùs vis attractrix tan­
ta eſſe valeat, quæ & ciendo lapidi, & ſuperandæ
aëris reſiſtentiæ ſufficiat. Igitur cauſa hæc attrahens
habere poteſt vnde id ſuppleat, quod viſum eſt im­
pellenti deeſſe. Secundò, ſi id repetas, quod di­
ctum eſt de lapide in ſpatiis illis imaginariis, ſeu in
inani conſtituto; concipis iam, ſi cauſa quæpiam le­
uiculo ictu eum pellat, fore vt moueatur æquabili
planè, ac perpetuo motu, niſi obex occurrerit.
Concipe deinde, cùm ita mouetur, pelli ictu con­
ſimili; tunc quia motus præcedens non deſtruetur,
coïbunt duo motus in vnum, qui ſit priore velocior
duplò, quique pari modo ſit futurus ex ſe æquabi­
lis, atque perpetuus. Concipe rurſùs pelli tertio, &
conſimili ictu; tunc quia prior motus ex duobus
quaſi gradibus compoſitus perſeuerabit, fiet coa­
litio noui motus ſeu gradus; ſiue erit deinceps mo­
tus, qui ſit triplò velocior primo. Concipe poſteà
pelli quarto, pelli quinto, & aliis; agnoſceſque fore,
vt velocitas tantùm, ac tandiu incrementum accipiat,
quantùm, & quandiù ictus repetentur. Niſi facilè d
concipias, conſtitue exquiſitum globum ſupra ex­
quiſitam, libellatámque planitiem, & leui primum
ictu eum impelle; deprehendes moueri ipſum peni­
tùs æquabiliter. Impelle alio pari ictu; deprehendes
1motum fieri velociorem; impelle tertio, adhûc ve­
lociorem; impelle quarto, adhûc magis; atque ita
porrô; adeò vt clarum eſſe videatur, velocitatem
motus non aliunde increſcere, quàm ex eo, quòd mo­
bile dum in motu eſt, de nouo mouetur, ſeu nouum
impulſum accipit à cauſa externa. Neque verò, cùm
impulſum dico, attractum non intelligo: quippe
cùm attrahere nihil aliud ſit, quàm recuruato inſtru­
mento verſum ſe impellere; & perſpicuum ſit lapi­
dem, globumve memoratum tam impelli vno, plu­
ribuſve ictibus poſſe, ſi quis ipſum antecedendo cur­
uis digitis adigat, quàm ſi ſubſequendo deuexis
propellat. Tertiò, cùm de motus deorſùm accele­
ratione agatur, conſtat iam, ſiue aër ſolus ſupernè
impellat, ſiue Terra ſola infernè accerſat, ſiue aër,
& Terra ſimùl vireis conferant, non eſſe ſatis, vt la­
pidi vnicus initio ictus imprimatur; ſed eſſe neceſſa­
rium, vt noui, nouique imprimantur continuò; alio­
quin enim lapis non acceleraret gradum, ſed ferre­
tur motu vt æquabili, ita imperceptibili; ſegniſſimo
videlicet, propter tenuïtatem ſimplicis conatus,
ſeu vnici ictus penè nullam vim. Cùm verò ſeu ſola
impulſio, ſeu ſola attractio ad accelerationem ſuffi­
ciat; quid-nam cauſæ eſſe putabis, cur cenſeam
vtramque eſſe coniungendam? Nempe in cauſa pro­
portio eſt, qua dictum eſt antè accelerationem fieri,
Nam fac vnicam eſſe cauſam, exempli gratiâ attra­
ctionem; concipies quidem ex dictis ſequi, vt quia
radij magnetici, quaſi ſtringentes chordulæ, con­
tinentem motum, ſiue impetum lapidi imprimunt,
1talem imprimant in primo momento, qui non delea­
tur, ſed perſeueret in ſecundo, in quo alius ſimilis
imprimitur, qui priori junctus perſeueret vnà cum
illo in tertio; in quo alius ſimilis adjungitur, atque
ita conſequenter; adeò vt impetus ex continua illa
adjectione continuò increſcat, motuſque ſemper ve­
locior fiat. Verùm facile erit peruidere conſequi ex hac
adjectione incrementum celeritatis ſecundum vni­
tatum ſeriem; nempe ita vt in primo momento ſit vnus
velocitatis gradus, in ſecundo ſint duo, in tertio tres,
in quarto quatuor; & in primo momento, lapis deſ­
cendat vnum v.c. orgyiam, in ſecundo duas, in ter­
tio treis, in quarto quatuor; vnde & aggregando
dici poſſit in fine primi momenti caſum eſſe factum
vnius orgyiæ, in fine ſecundi trium, in fine tertij
ſex, in fine quarti decem. Cæterùm conſtat ex ſu­
pra dictis, talem ſeriem non obſeruari; ſed obſerua­
ri potiùs ſeriem numerorum imparium ab vnitate
incipientium; & aggregando numerum orgyiarum
in fine cuiuſque momenti deprehendi quadratum;
nempe non vnum, tria, ſex, decem; ſed vnum, qua­
tuor, nouem ſexdecim, &c. Et loco attractionis
vſurpa impulſionem: vſurpa grauitatem, vt vulgò
accipitur; vſurpa quamcúm que cauſam ſimplicem;
idem penitùs conſequetur.
XVIII. Itaque experiundum reſtat, an conjungendo
vtramque cauſam, quæ eſt obſeruata ſequatur pro­
portio. Dictum eſt iam initium motus eſſe non poſſe
ab aëre; itaque neceſſarium eſt in primo momento
ſola Terra agat, vnicuſque, & ſimplex ictus impri-
1matur lapidi, quo & motus incipiat, & reſiſientiæ
aëris infernè jacentis vincatur. Subnoto autem ean­
dem proportionem, qua percurruntur orgyiæ, &
percurrerentur ſtadia, ac milliaria, ſi tantùm ex alto
poſſet aliquid cadere, eádem percurri pedes, digitos,
grana, & ſpatia quælibet inſenſilia, ad ipſa vſque
minima: Quare poſſe quoque accipi momenta non
ſolùm cuiuſmodi ſunt interualla pulſationum arteriæ,
ſed etiam minora, minoraque, & minimis quibuſque
illis ſpatij partibus reſpondentia: Ac eadem ratione
poſſe accipi non modo majores, & compoſitos ve­
locitatis gradus; ſed minimos etiam, atque ſimpli­
ces, quorum nempe vnus ſufficere poſſit mobili ci­
endo per vnum ex illis ſpatiis minimis, & in mini­
mo vno momentorum. Igitur cùm primum mo­
mentum accipio, minimum intelligo, in quo vnus,
& ſimplex ictus per attractionem imprimatur, per­
agaturque minimum ſpatium, motu exſiſtente ſim­
plici, & cui deinceps accedere, ex repetitis icti­
bus, gradus celeritatis poſſint. Porrô quia aër
infernè preſſus circumſtantem premit, neque vſ­
quam patet ſuccedendi libertas, niſi quà ſupernè
ſpatium intereà deſeritur, ideò fit, vt aër ſecun­
dum latera reſiliens in ſuperiorem locum concurrat;
derelictumque locum inuadat. Et quoniam non po­
teſt hæc inuaſio fieri, quin aer accurrens vrgeat la­
pidem; idcircô fit, vt ſecundo momento duplex de
nouo imprimatur ictus, vnus à Terra, quæ pergit
attrahere, alius ab aere, qui incipit vrgere. Iſti
autem ſunt duo motus, ſiue celeritatis gradus, qui
1cum primo non deſtructo, ſed perſeuerante iuncti,
ſint tres. In tertio autem momento pergente Terra
attrahere, & aere impellere, imprimuntur rurſus
duo ictus noui, qui cum tribus prioribus, & per­
ſeuerantibus juncti ſint quinque. Ita in quarto mo­
mento imprimuntur alij duo, qui cum prioribus ſint
ſeptem; in quinto duo qui cum prioribus ſint no­
uem, atque ita conſequenter ſecundum ſeriem nu­
merorum, qui ab vnitate cœperint, imparium: cùm
interim ſpatia acquiſita in fine cuiuſque momenti,
ſint ſemper inter ſe eadem proportione, qua mo­
mentorum ipſorum quadrata, veluti iam attigimus.
Hæc ergo demùm mihi videtur exiſtimari poſſe cau­
ſa tum motus deorſùm, tum accelerationis eiuſdem,
tum proportionis, qua acceleratur. Vt verò ſimul
facilè capias quomodo vniformitas incrementi per
æqualia momen­
6[Figure 6]
ta fiat, huiuſce­
modi concipe fi­
guram. Intelliga­
tur in puncto A
fieri angulum ex
ductis ab eo dua­
bus lineis AB,
AC; eæ comple­
ctentur interual­
lum continuò, vni­
formiterque increſ
cens. Diuidantur ſineæ in parteis aliquot æqua­
leis, ducanturque per puncta diuiſionum quaſi baſes
1quædam angulo oppoſitæ, DE, FG, HI, KL, &
plures, ſi velis; itemque diuiſa in totidem parteis
KL, ducantur parallelæ DM, FN, HO; & EO,
GN, IM: diſpeſcetur ſpatium in eos, quos vides
triangulos, inter ſeſe omninò pareis. Concipe iam
lineas ab angulo incipientes repræſentare tempus ab
aliquo puncto æquabiliter fluens, & parteis linearum
æqualeis repræſentare æqualeis parteis, ſiue mo­
menta temporis. Concipe rurſùs interuallum vnifor­
miter creſcens repræſentare velocitatem vniformi­
ter increſcentem, & quos pareis triangulos vides,
totidem gradus velocitatis, & conſequenter parteis
ſpatij, quod graue decidens percurrit. Tunc agnoſ­
ces ſanè, cùm in primo momento ſit vnus gradus
impetus, ſeu velocitatis, acquiri in ſecundo treis, in
tertio quinque, in quarto ſeptem, qui progreſſus eſt
numerorum ab vnitate imparium. Et aliunde, ſi du­
cas lineam, quæ diuiſa in ſexdecim parteis referat
orgyiarum ſexdecim altitudinem; agnoſces cur gra­
ue in fine primi momenti deſcenderit vnam orgyiam,
in fine ſecundi quatuor, in fine tertij nouem, in fine
quarti ſexdecim: quia nempe ita ſe habere aggre­
gando intelliguntur memorati trianguli in fine
cuiuſque repræſentati momenti. Agnoſces quoque,
cur idem graue ſurſùm projectum ſecundum ean­
dem lineam tanto tempore aſcendat, quanto deſ­
cendit, & velocitas motus eius eadem ratione aſcen­
dendo decreſcat, qua deſcendendo increſcit Quia
ſi ſupponas vim proiectricem indidiſſe illi ſeptem ve­
locitatis gradus, vt ſunt ſeptem trianguli ad infi-
1mam baſim; vis oppoſita ſic retundet, vt cùm in
primo momento ſeptem fuerint, in ſecundo ſint tan­
tùm quinque, in tertio tantùm tres, in primo tan­
tùm vnus. Memorià autem tenendum eſt, loqui nos
ſemper tantùm de eo, quod eſt perpendiculare in
motu; cùm id quidem, quod eſt horizontale, eſſe
ex ſe æquabile, aliquoties iam inculcatum ſit. Præ­
tereò ſeruari eandem proportionem, ſi graue decidat
non ad perpendiculum, ſed ſupra planum horizonti
obliquum; nam ſegniùs id quidem pro ratione obli­
quitatis, ſed facto nihilominùs eadem ratione incre­
mento, vt experiri licet globulis demiſſis per tubulos
vitreos, cuiuſmodi confici plureis in hunc vſum cura­
uimus. Prætereo eandem quoque ſeruari circa nu­
merum vibrationum, ſiue excurſuum, recurſuúmque
vt diximus, rerum penſilium, quatenus chordatum,
quibus appenduntur, longitudines ſunt vt quadra­
ta vibrationum: adeò vt, ſi ex quatuor chordis prima
ſit vnius pedis, ſecunda quatuor, tertia nouem, quar­
ta ſexdecim, quo tempore quartum penſile peraget
vnam vibrationem, tertium peragat duas, ſecundum
treis, & primum quatuor. Prætercò tandem exinde
eſſe, vnde tam Galileus, quàm Merſennus noſter, &
alij definiant quanto tempore lapis caſurus in cen­
trum vſque (ſi perforatam Terram concedas) ex ſuper­
ficie fuerit, quanto ex Luna, quanto ex Sole, quanto
ex ſideribus fixis. Supponunt quippe eandem acce­
lerationis proportionem ſeruari; tametſi ex eo ca­
pite non videatur eadem futura; quòd eadem vbique
impellens, attrahenſque vis futura non ſit.
1
XIX. Vnum addo; nempe licere ex iſtis in­
telligi, quid ſentiendum ſit de difficultate vulgò
excitata circa vim impreſſam projectintibus. Re­
quiritur quippe quid nam hæc vis ſit in re mobili?
quomodo in ea imprimatur? quomodo perduret?
quomodo euaneſcat? Enimverò, cùm haberi ſoleat
vt vis actiua lapidem mouens; videtur tamen vis
actiua, quæ projectionis cauſa eſt, eſſe in ipſo pro­
ijciente, non verò in projectare, quæ merè paſſiuè
ſe habet. Id, quod in re projecta eſt, motus eſt,
quil icet interdum nominetur vis, impetus, & c. (vt
etiam aliquoties à nobis factitatum eſt, dum, vt fa­
ciliùs intelligamur, familares voces, quantum poſ­
ſumus, retinemus) non proptereà tamen aliud quid­
piam eſt reipſâ, quàm ipſemet motus. Et ſanè vnus,
idemque motus, vel per Ariſtotelem, actio ſimùl,
& paſſio eſt; actio proüt eſt à mouente, paſſio, proüt
in mobili: quare vt in mouente eſt vis actiua, qua,
moueat; ita in mobili vis paſſiua, qua moueatur:
& dum mobile reipſâ mouetur, non in eo quærenda
eſt vis actiua, quæ in mouente ſolo neceſſaria fuit,
ſed paſſiua ſolùm, quæ in eo eſt, & redacta quidem,
vt vocant, ad actum. Neque obſtat, quòd mouens
ſeparatum ſit, aut interiiſſe etiam, conſtante motu
accepto, poſſit; nam non proptereà requiritur, vt
aliam, præter motum, vim à ſeipſo tranſmiſerit,
quæ motum deinceps efficiat; ſed ſufficit vt motum
ſemel in mobili fecerit, qui continuari abſque ip­
ſo poſſit. Poteſt autem; quoniam eſt eius naturæ
accidens, vt modò ſubjectum perſeuerans habeat,
1neque contrarium quidpiam occurrat; perſeuerate
abſque continüa cauſæ ſuæ actione valeat. Et quan­
quam principia mobilis interna dici poſſint habere
vim non paſſiuam modo, ſed etiam actiuam, qua
talem motum continuum: huiuſcemodi tamen vis non
tam à mouente impreſſa, quàm excitata dici poteſt;
planiuſque eſt, vt à mouente nihil imprimi aliud,
quàm motum dicamus. Imprimi, inquam, qualem
mouens habet donec mobile eſt ipſi conjunctum,
& qualis continuandus eſſet, futuruſque perpetuus,
niſi à motu aliquo aduerſo labefactaretur. Vt nô­
ris autem quemadmodum impreſſio huiuſmodi fiat,
conſidera, priuſquàm lapis transferatur per aërem,
eſſe ipſum aliquantiſper conjunctum cum manu, &
haberi quaſi vnum, idemque, hoc eſt integrum mo­
bile cum illa; quatenùs vnus, idemque motus vtri­
que iunctìm conuenit, ſeu quatenùs manus eodem
ipſo motu mouet lapidem, quo ſeipſam. Ex hoc
enim fit, vt manu vel ſurſùm, vel tranſuerſùm.
vel quo proverſùm voles, mota, lapis in eandem
partem moueatur; & quia tamen manus à corpore
retenta, ipſive innixa ſeſe interim ſubducit à lapi­
de, fit vt lapis manui non cohærens, ac ſolùm con­
tiguus pergat, cœptam que cum manu non dat
viam. Quòd ſi perpetuò viam non teneat, ſi co­
gatur deflectere, ſi poſtremò quieſcere, dicta iam eſt
cauſa non ſemel. Id ſolùm nota, quod dico ſe
manu, de quolibet alio phyſico mouente intelligi
poſſe. Quippe nullum eſt naturale mouens quod
non ipſum quoque moueatur, vt aliquo vſque mo-
1bile deducat, in viam tenendam dirigat, & quaſi
tyrocinio aliquo inſtituens, promoueat: neque enim
nudo contactu, & abſque huiuſcemodi promotione
propelleret vnquam. Inductionem facere nihil eſt
neceſſe; cùm propoſito quolibet exemplo, atten­
tione ſolùm ſit opus; & aliunde conſtet, quò mo­
uens rapidiùs mouetur, dum contingit, & aliquo­
vſque inſequitur mobile, eò celeriùs mobile ferri,
& quo ſegniùs, eò tardiùs. Difficultas eſſe poſſet
de motu reflexo; nam pila impacta in parietem ita re­
ſilit, vt moueri ab eo debere videatur, cùm immo­
tus tamen ſit, neque aliquo vſque conſequatur pilam.
Verùm ea reſilitio, motuſque reflexus non tam à
pariete, corporeve alio reflectente efficitur, quàm ab
ipſo nec impingente: euenitque ſolùm, vt qui motus
directò continüaretur, obſtaculo facto continüetur
reflexè. Atque id quidem dicere cum ipſo Ariſtotele
malo, quàm motus quidpiam tribuere vel parieti,
vel parti ipſius; quoniam licet res probabilitate ſua
non carcat (vt arguit leuiſſimus ictus, qui vni ex­
tremo longiſſimæ, craſſiſſimæque trabis impactus,
exauditur in alio, tanquam ſucceſſiuè in omneis
parteis, & vltrá per aërem, ad aurem vſque propa­
gatus; itemque ictus ianuæ in limen, à quo totas
concuti ædeis, feneſtralia vitra, dum tremunt, de­
monſtrant, cæteráque ſimilia) attamen res longio­
ris eſt, quàm locus ferat, diquiſitionis. Quin­
etiam non alienum foret diſquirere, quorſùm re­
flexio ad parcis ſemper angulos fiat (quantùm ex
eius natura eſt) cum ipſa incidentia: ſed quónam
1tandem proueherer? cum id explicare potiſſimùm
ſoleam ex emerſione rei penſilis à ſuo perpendi­
culo; quæ non abſimiliter ſiat ipſi in idem pro­
cidentiæ: neque poſſim deducere, quin explicem
ſimùl ob quam cauſam fiat, vt exſiſtente eadem
penſilis longitudine, omnes procidentiæ, argue
emerſiones, omneſque adeò excurſiones, recurſio­
neſque, de quibus dictum quidpiam iam eſt, ſint
prorſùs æqui-temporaneæ?
XX. An non magis congruum putabis me­
miniſſe me pollicitationis, qua recepi ſuperiùs
declaraturum me ad calcem, quid ex factis ex­
perimentis, dicendum monſtretur de iis, quæ
ſolent vulgò obijci ad impugnandum motum
Telluris? verùm cùm videas qua hactenùs ver­
borum mole obruerim te, æquum profectò ri­
uos iam claudam, & quod huc vſque dilatum
eſt, differatur adhûc in proximam vſque ad te
ſcribendi occaſionem. Erit heic intereà plus æquo,
quàm vt pellegendo debeas eſſe patiens; ſed nem­
pe illa bonitas tua, quam præconceptam habui, vt
permitterem calamo exſpatiandi licentiam, fecit. Præ­
ſumpſi quoque te pro tuo veri cognoſcendi ardore,
próque ea, quam de me habes, quamque non
mereor, opinione, fuiſſe haud dubiè quidpiam
ampliùs, quàm nudas illas circa motum obſer­
uationes exſpectaturum. Vtcùmque ſit, confi­
do ſaltem te pro ſingulari candoie, amoréque
erga me tuo, id, quodcùmque eſt, excepturum,
1h biturumque tanquam à viro, qui ſit obſeruan­
tuſi nus tui. Salutem lacobo Fratri optimo, toti­
que erudito conſeſſui nunciari exopto. Vale.
Aquis-Sextus XII. Kal. Decemb. CIC, XL.
7[Figure 7]
1 8[Figure 8]
EPISTOLA SECVNDA.
EIDEM.
I. MORAM non traho, Vir eximie,
ſed mox obſignatis, miſſiſque, quas
peruidebis, literis, haſce occipio, vt
liberem de propoſita Parentheſi fi­
dem. Quippe intertexturus fueram
(quod adtexere præſtitit) videri ex iis obſeruatis,
quæ circa motum a motore tranſlato impreſſom
memorata ſunt, infirmum reddi argumentum, quo
ſolemus vulgò quietem aſſerere globo Telluris. Non
quòd exinde pronunciem moueri haud dubiè Tel­
lurem, vt Pythagoreis olim viſum eſt, & nunc Co­
pernicanis placer; ſed quòd amore veritatis, & con­
ſequenter ad ea, quæ deducta ſunt, nihil prohibere
exiſtimem, quò minùs inſinüem conquirendam eſſe
rationem veriſimiliorem. Videlicet hæc diſquiſitio
non videtur eſſe ad eos releganda, qui laborant ver­
tigine, vt familiare eſt obijci; quandò & ſapientum
non poſtremus Seneca dignam rem duxit contem­
platione, vt ſciamus, in quo rerum ſtatu ſimus; pi­
gerrimam ſortiti, an velociſſimam ſedem; circa nos
Deus omnia, an nos agat: & Plato, qui Philoſophi
1diuini cognomentum tulit, Telluri attribuit tum
junior reuolutionem diurnam circa proprium axem,
tum ætate maturior etiam tranſlationem per zo­
diacum. Noſti enim, cùm in Timæo ſenſiſſet Tel­
lurem in vniuerſi centro degentem, vna ſui circum­
ductione verſus ortum, diem, noctemque efficere,
dum intereà Sol, cæteráque aſtra apparerent oriri,
ac deferri verſus occaſum; poſt-modum tamen, vt
ex Theophraſto apud Plutarchum intelligitur, eum
collocaſſe Solem in centro, & Terræ præter mo­
tum diurnum, aſſignauiſſe etiam annuum, quem dum
circa Solem, & ſub ſignis zodiaci perageret, Sol
appareret intereà oppoſita ſigna peragrare. Sed
hiſce dimiſſis, ecquod-nam eſt illud, de quo dicere
volo, argumentum è Nempe illud eſt, quod ab ipſo
vſque Ariſtotele ſolet obijci, dum neminem ferè
non vides, qui diurnum motum oppugnans, non
inſtet fore, vt ſi Terra circumvolueretur in ortum,
lapis directè ſurſùm projectus, non in eundem, è quo
foret projectus, locum recideret, ſed caderet pro­
cùl ad parteis occiduas; quòd eo verſante per
aerem, locus eſſet interea verſus ortum procùl
ſubductus: eo modo, inquiunt, quo ſagitta ſurſùm
euibrata è puppi, dum nauis mouetur, non in puppim
recidit, ſed in aquam à tergo puppis, quæ intereà
ſubducta eſt. Enimverò quis non miretur neminem
ex tanta obijcientium turba rem fuiſſe expertum
adeò facilem; omneiſque exemplum in re ſimili
vſurpare, non quod ipſi probauerint, aut ab exper­
tis acceperint; ſed quòd aliunde ſic ſe habere, aut
1debere ſe habere ſint rati? Siquidem ex iis, quæ de­
ducta ſunt, manifeſtum eſt poſſe omninô Coperni­
canos tale exemplum retorquere, atque adeò ar­
gumentari, tam poſſe lapidem in eundem Terræ
locum recidere, quàm ſagittam in eandem pup­
pim.
II. Sufficere poſſet ad hoc demonſtrandum
quod inſcripſi Schema ſuperioribus
ad illud importunè reuocem, ſubijcere heic
iſtud præſtat. Eſto exempli gratiâ Turris AB, è
9[Figure 9]
cuius pede proijciatur ſurſùm lapis ad vſque faſti­
gium B, & donec lapis eſt in aëre, ſupponatur
moueri Terra verſus parteis orientaleis CDEFG
HIK; turris profectò vnà mouebitur: putas verò
lapis deſeretur à turri? Deſereretur ſanè, ſi is,
qui proijcit, non inhæreret ipſi Terræ; eodem
modo, quo ſi quis extra nauim conſiſtens lapidem
ſurſùm proijciat, dum malus è regione tranſit;
talis quippe lapis non ſequetur malum, ſed ab il­
lo deſeretur. At quemadmodum ſi naui inhæreat,
qui lapidem ſurſùm ſecundum malum proijcit, tunc
lapis malum ſequitur, neque ab illo deſeritur; ita
quia Terræ inhæret qui lapidem ſurſùm ſecundum
1turrim proijcit, neceſſe eſt lapidem ſequi, ac nuſ­
quàm deſeri à turri. Cauſa manifeſta iam eſt.
Nam vt lapidi ſecundum malum projecto non ſola
impreſſa eſt vis ipſius proijcientis propria, ſed etiam
alia ex motu nauis, quo manus ſimùl adacta fuit;
ita projecto ſecundum turrim non ſola vis pro­
iicientis propria impreſſa eſt, ſed alia etiam ex mo­
tu fuit ſimùl correpta. Et vt
lapis ſecundum malum viſus aſcendere, deſcendere­
que ad perpendiculum, deſcribit nihilominùs li­
neam, quam parabolicam diximus: ita lapis ſecun­
dum turrim contineri viſus in eodem perpendiculo,
deſcribit tamen in ſpatio mundano lineam ſimiliter
parabolicam; ſed paraboles longè obtuſioris. Nem­
pe vt illeic motus eſt compoſitus ex perpendiculari,
& horizontali; ita ex vtróque compoſitus heic: adeò
vt, quicquid eſt ex vi proijcientis propria, id explice­
tur vſque ad faſtigium turris, ad quod lapis per­
uenit; & quicquid à vi, ſeu motu Telluris, id ex­
plicetur ad punctum vſque horizontalis lineæ, quod
lapis decidens attingit. Itaque, cùm Turris ex A
B, peruenerit ad CL, rectè concipis lapidem per­
ueniſſe ad M; cùm ad DN, perueniſſe ad O; cùm
ad EP, perueniſſe ad Q: cùm ad FR, perueniſſe ad ip­
ſum-met R, quod faſtigium eſt; & conſequenter, cùm
ad GS, perueniſſead T: cum ad HV, perueniſſe ad X:
cùm ad IY, perueniſſe ad Z; cùm denique ad K , per­
ueniſſe ad ipſum K. ita vt vbicúmque lapis in aëre, vel
per ſpatium mundanum fuerit, extiterit ſemper in li­
nea ipſi Turri parallela, eidemque Turris pedi,
1punctove vicino perpendicularis. Nec verò iam
tibi videbitur mirum oculos omnium, qui ad lapi­
dem attendent, ſolum illum motum perpendicula­
rem obſeruare, nullo autem modo horizontalem, qui
perpendicularem tamen exſuperat tantoperè; ſi­
quidem omnium oculi vnà & cum turri, & cum
lapide, eodem horizontali motu transferuntur;
adeò vt quemadmodum exſiſtentes in naui omnes
ſolum perpendicularem, nullo verò modò hori­
zontalem, cuius ſunt participes, obſeruant; ita heic
fieri neceſſum ſit. Vnum diſcrimen eſt, quòd quiſ­
piam vel in alia naui quieſcente, vel in littore con­
ſiſtere poſſit, vnde ad motum lapidis horizontalem
attendat; non poſſit verò alicubi extra Terram fi­
gere pedem, vnde pari modo progreſſum hori­
zontalem percipiat.
III. Dices, quid ſi aliquis intra ciſtam à gry­
phe abreptam detineatur per aërem? Reſponde­
bitur, neque illum quidem poſſe eum motum ob­
ſeruare; quoniam & ipſe vna cum ciſta, gryphe,
aereque, eodem illo motu ſimul transferetur;
oporteretque illum conſtitui vltra regionem
aëream, motuque ipſo non corripi, vt eius obſer­
uandi euaderet capax. Quo loco te minimè latet
placere Copernicanis id, quod inſinuaui ſuperiore
Epiſtola, aerem hunc noſtrum nihil eſſe aliud, quàm
halituoſam quandam contexturam ex omnibus va­
poribus, fumis, tenuïſſimiſve corpuſculis, quæ ex
ſolidiore Terræ, & aquæ globo continuò, & in
omnem partem circumquáque exhalantur. Neque
1porrô longè abire à ſolidiore iſto globo vapores
eiuſcemodi; quippè quòd denſiores infernè reſi­
dant, ſubtiliores vix ſupra vnum, alterumve mil­
liare emergant, parúmque omninò excedant edi­
tiſſimorum montium vertices. Talis eſt ergo illis
aer, ſiue regio aerea; eſtque proinde terrenum
quid, totamque terram circumambit, eo modo, quo
epidermis totum animal, vel (vt ſimilitudinem re­
petam) quo lanugo malum cotoncum. Ex quo fit,
vt quemadmodum malo cotoneo circumvoluto
non conuoluitur modò ipſum malum, ſeu quod in
illo intimius, ſolidiuſque eſt; ſed vnà etiam con­
uoluitur lanugo circumueſtiens, ipſique extrinſecus
leuiter cohærens; ita illi dicant non modò ſoli­
diorem hunc globum ex terra, & aqua conſtantem
verſus ortum circumagi; ſed ſimùl etiam circum­
duci regionem aëream ipſi ſeuiter circumquáque
cohærentem. Adeò proinde, vt quemadmodum
acari aliudve animalculum intra lanuginem con­
tentum vnà cum illa ad motum mali cotonei cir­
cumraperetur: ita neceſſarium ſit quicquid conti­
netur intra aerem, vnà cum ipſo aere ad motum
Terræ circumferri. Quanquam diſcrimen eſt, quòd
aer, ob fluxilitatem, non videatur cohæſione adeò
vehemente ſolidiori globo connecti, ſed retardari
nonnihil; atque adeò lentiſſimè quidem, ſed ali­
quantulùm tamen promoueri in parteis occiduas.
Patere id dicunt, non tam in conuallibus, intra
quas aër heinc inde cohibetur, neque liber eſt,
quàm in planitiebus, & apertis campis, vbi obſer-
1uantur flabella, quoties viget tranquillitas, con­
uerſa eſſe in occaſum. Patere verò maximè in mari;
ac ſub ipſo quidem Æquatore potiſſimùm, vbi vela
nauium ſunt vno tenore, vniformiterque inflata ab
ortu; atque idcircô nautæ experiuntur ſeſe idem iter
& longè facilius, & breuiore tempore in occaſum,
quàm in ortum emetiri. Neque verò neceſſe eſt
ventum proptereà percipi adeò validum, ac obijci
ſolet, quaſi aër conſiſteret, & tantundem ferri in oc­
caſum, quantum Terra in ortum apparere, aut ſen­
tiri deberet. Siquidem non conſiſtit aër, ſed nonni­
hil ſolùm retardatur, lentiuſve in eandem regio­
nem procedit, hæcque retardatio, quæ haberi poſ­
ſit pro motu in occaſum, nulla propemodùm pars
eſt citatiſſimi eius motus quo aër intereà promo­
uetur cum Terra in ortum. Diſcrimen aliunde eſt,
quòd illa animalcula à lanugine abripiantur, cor­
pora verò ſolidiora non abripiantur ab aëre (is nem­
pe eſt nimiùm tenuis, fluiduſque) ſed motum ſor­
tiantur ab ipſamet Terra, quæ dum mouetur, ſimùl
moueat corpora omnia ſibi innixa. Et quia tamen
videtur aer quidpiam conferre aliquibus; ideò, vt
diſtinctiùs rem dicam; Si talia quidem corpora ſint,
cuiuſmodi lapis, ſagitta, aliave id genus; iſta non
mouentur cum aere, quaſi ipſo ea propellente; ſed
ideò mouentur, quia cùm exceſſere è Terra, cor­
poreve Terræ innixo, quod ea propulit, impreſſit
Terra ſimùl ſuum motum, eo modo, quo imprimit
nauis, dum ex ea, aut malo ipſi innixo aliquid pro­
pellitur. Sin verò talia corpora ſint, cuiuſmodi aues,
1muſcæ, & ſimilia; habent & ea motum ab ipſamet
Terra, aut certe à turri, arbore, menſa, manu,
corporeve alio, cui Terræ hærenti, quando auo­
lant, innituntur; vti dum aliquis ex puppi, aut ſcam­
no, quod in ea, verſus proram ſalit. Contingit autem
volucres non ad perpendiculum ſubinde decidere
(quod ſi facerent, non proptereà motum horizon­
talem minùs haberent, vt dictum eſt de lapide ſe­
cundum turrim decidente) ſed poſſe alarum bene­
ficio eiuſmodi motum variare, quantum aer vnà
tranſlatus poteſt eſſe ſubſidio. Nam ſinullus quidem
eſſet ſuppoſitus aër, aut aues alas non explicarent,
rum lapidum inſtar caderent in Terram; at quià
aer ſubeſt, corpulentiamque aliquam habet, quæ
alis verberata tantum reſiſtat, quantum ſatis eſt, vt
volatilia vel ſuſtententur, vel etiam magis euehantur;
heinc fit, vt pro repulſu à reſiſtente aere facto, mo­
tus per aerem varietur, neque ille generalis, hori­
zontaliſque ipſi magis obſtet, quàm obſtat perpen­
diculari. Nempe illa pars aeris verberata, aliſque
reſiſtens comparari poteſt illi parti funis intra na­
uim tenſi, quam funambulus inter ſaliendum pede
pulſet. Quin etiam comparari poteſt cuilibet parti
nauis, è qua quis ipſam pedibus pulſans, ſalire in
quamcumque valeat. Quippe motus nauis, qui il­
lum & inſiſtentem, & per aerem ſaliendo tranſla­
tum ſemper deuehet, nihil prorſùs impediet, quò
minùs ex vna parte nauis in aliam inſiliat, ſitumque,
vt volet, commutet. Declararem in piſce, animali­
ve alio natante; cùm aquam poſſe & vnà transferri,
1& magis reſiſtere perſpicuum ſit; ſed res, vt mihi
quidem videtur, non eſt difficilis intellectu. Quan­
quam, ſi hæreas vel tantillum, habeto intra nauim
cuppam aqua plenam, & in ea piſceis; ac deprehen­
des, qua ratione motus generalis nauis, quo aqua,
& piſces conuehentur, nihil ſit penitùs obſtiturus,
quò minùs piſces eoſdem motus ſurſùm, deorſùm,
obliquè habeant, ac haberent, ſi cuppa, & aqua
penitùs conquieſcerent, illóque motu deſtituerentur.
Quod inculco, vt intelligas, poſſe aerem, aues, &
omnia volantia generali illo, & horizontali motu
Telluris transferri; & motum tamen iſtum nihil ob­
ſtare, quò minùs illa volent ſurſum, deorſùm, obli­
què, & quocúmque collibitum fuerit. Sin autem ta­
lia corpora ſint, cuiuſmodi nubes, pulueres, plumæ,
lanæ, &c. Imprimis, cùm iſta è terra,
corporéve
Terræ innixo procedunt, motum inde impreſſum
habent, tuenturque; & quòd ſint non-nihil grauiora
ſuppoſito aere, haud-dubiè perpendiculariter (tam­
etſi paulò lentiùs) apparerent decidere, niſi ven­
tus ſuccureret, auerteretque iſtum motum, cum
quo vna generalis, & horizontalis ille perinde co­
pularetur, ac in lapide fieri dictum eſt Deinde ven­
tus ſuperueniens, ſurſumque, aut aliò abigens, im­
pellenſque nihil aliud præſtat, quàm quod dictum
eſt præſtari ab aere alis volucrum reſiſtente: diſ­
crimen enim ſolummodò eſt, quòd volucris quaſi
repellatur, nubes verò, & cætera à vento duntaxat
pellantur; cùm ad motum tamen perinde ſit, ſeu
manus è pauimento pilam ſurſùm proijciat, ſeu pila
1in pauimentum impacta ex illo reſiliat. Sin demùm
talia corpora ſint, cuiuſmodi ventus, ignea trajectio,
&c. tum quoque & motus ille generalis imprimitur
ipſis in ea Terræ parte, è qua prodeunt; & qui pro­
prius prætereà motus ipſis competit, perinde cum
illo cohæret, ac cohærent motus projectorum, vo­
lucrum, aliorum; cùm & ventus antecedens à ſuc­
cedente propellatur, & ignis in pabulum agens illum
ſua vi pellat, & ob cohæſionem ſequatur; & vtrique
aër partìm ſuſtentaculo, partim obſtaculo eſſe poſſit;
atque adeò cauſa deflexionis, reſilitionis, & ſimi­
lium.
IV. Scrupulus fortè ſupererit ex eo, quod dixi pa­
rabolicam lineam à corporibus projectis deſcriptam
accipiendam eſſe in ſpatio mundano, non in aere: &
cùm vnum eius extremum ſupponatur ad pedem tur­
ris, vnde lapis proijcitur, aliud eſſe accipiendum in
alio puncto horizontalis lineæ, in quod lapis decidit:
quaſi aut horizon non ſit deſcribendus in ipſa Terræ
ſuperficie; aut punctum, in quod lapis recidit, non
ſit illud idem id hac ſuperficie, è quo lapis fuit pro­
jectus. Verùm non erit tibi imprimis difficile ima­
ginari aliud eſſe aërem, aliud ſpatium in quo eſt
aër. Nam aër corpus mobile eſt: ſpatium incor­
poreus, & immobilis locus. Tu, verbi cauſâ, intra
muſæum, ſpatium quoddam occupas, & tantùm qui­
dem, quantus es ipſe, etiam cum tuis veſtibus. Cùm
autem vno, aut altero paſſu ab illo recedis; non
illud te ſequitur, ſed ab aëre confluente occupatur.
Reponatur in eo trabs; pelletur aer, ſed non pelletur
1ſpatium quod proinde manet immotum, quicquid
in ipſo collocetur, quicquid per ipſum tranſeat:
imô non ſit domus, non ſit Terra, non ſit Mundus;
illud ſpatium nihilominùs immobile, inalterabile.
idem omninó perſeuerabit. Eodem modo, loco mu­
ſæi, intelligito cœli fornicem; & loco tui, tuarum­
que veſtium intellige Terram cum aëre circumve­
ſtiente: capis profectò Terram intra hunc fornicem
certum aliquod ſpatium occupare. Finge Terram
ex eo moueri, non illud proptereà emouebitur, ſed
conſtabit planè immotum, Terraque intereà occu­
pabit aliud. Finge non moueri Terram ex ſpatio,
ſed conuolui tamen intra ſpatium, veluti globus,
dum tornatur; concipies parteis quidem Terræ mu­
tare ſucceſſiue parteis ſpatij; ſed non proptereà par­
teis ſpatij vlla ratione aut moueri, aut mutationem
accipere. Dico igitur, ſi in Telluris circumvolutio­
ne ſupponamus AB turrim moúeri in CL; ſpatium,
quod illeic occupabatur, remanſiſſe illeic im­
motum, vt etiam totum illud per quod tranſijt, A
BLC, in quo qui erat aer tranſiit intereà in CL
ND, ſuccedente interim alio, qui erat ponè locum
AB. t moueatur conſequenter turris à CL, in
in DN, ſpatium ad CL remanebit immotum, vt
etiam illud, per quod turris tranſiit, & in quo qui priùs
continebatur aer, tranſijt intereà in ſpatium DN
PE Imaginare idem ex ordine, quovſque turris erit
in K; capies profectò pedem turris ex parte ſpatij
immota A, tranſijſſe in partem ſpatij immotam K;
& deſcripſiſſe in ſpatio intermedio, immoto manen-
110[Figure 10]
te lineam ACDEFGHIK, quam horizontalem
ideo diximus, quia reſpondet horizonti, ſeu ſuper­
ficiei ipſius Terræ. Nam & cùm pes turris eſſet in A
illa ſpatij linea AK occupabatur à portione ſuper­
ficiei Terræ antecedente; & cùm pes turris per­
uenit ad K, eadem linea occupatur à portione
conſequente. Deinde, ſi ſupponamus lapidem non
quieuiſſe in pede turris, ſed aſcendiſſe, & deſ­
cendiſſe ſecundum turrim, dum turris ex AB, tran­
ſiret in K , adeò vt deſcripſerit parabolicam lineam
AMOQRTXZK, capis ſanè hanc lineam deſ­
criptam eſſe in immoto ſpatio, quod ab aere Ter­
ram circumambiente, ac vnà tranſlato ſucceſſiuè oc­
cupatur; non verò in aere ipſo, qui circa turrim
tranſlatam idem perſeuerat, eamque ſequitur; &
in quo deſcribitur ſolùm apparens recta linea, ſe­
cundum longitudinem videlicet turris. Heinc ergo
agnoſcis me ideò dixiſſe deſcribi lineam in ſpatio
mundano, potiuſquàm in aere; vt obſeruaretur
diſcrimen huius lineæ deſcriptæ propter motum
Terræ, cum linea deſcripta propter motum nauis.
Nam deſcripta ob motum nauis benè intelligitur ex
diuerſitate partium aëris, qui motum nauis non ſe-
1quitur, ſed reſpectu illius permanet immotus: deſ­
cripta verò ob motum Terræ intelligi non poteſt
ex diuerſitate partium aëris, qui ipſam Terram ſe­
quitur; ſed ex diuerſitate partium mundani ſpatij,
quod immotum perſeuerat. Dico autem aërem reſ­
pectu nauis manere immotum; quia dum motus il­
los intra nauim conſideramus, ſeponimus motum
Telluris, qui aliunde ſit naui, aëri, omnibuſque re­
bus communis; quique ob ſui communitatem re­
linquat obſeruabile inter res propriis viribus motas,
quieſcenteiſque, diſcrimen.
V. Ex hoc proinde intelliges, quàm parùm con­
cludant argumenta illa, quæ ex globorum explo­
ſione à bellicis tormentis petuntur. Nam, inqui­
unt, globus in ortum exploſus feretur longè vlteriùs,
quàm exploſus in occaſum; quoniam ille præter
motum proprium, habebit etiam motum à Ter­
ra; hic verò habebit ſolùm motum proprium:
atque idcircò ſi motus Telluris ſupponatur tantus,
quantus eſt motus globi proprius, efficietur motus in
ortum duplò velocior, quàm in occaſum; ſicque
ſcopus ad ortum duplò longiùs, quàm ad occaſum
attingetur. Quin-etiam globus in occaſum explo­
ſus non exibit è fiſtula, ſed quaſi immotus conſi­
ſtet; quia nempe quantum motu proprio in occi­
dentem connitetur, tantum impetus à Terra factus
illum in ortum reprimet. Addunt, ſi globus diriga­
tur ſeu in boream, ſeu in meridiem, aberrationem
ſemper à ſcopo futuram; quia dum globus feretur
per aërem, ſcopus intereà in ortum promouebitur,
1locuſque ferietur procùl ad accaſum. Verumtamen
experimenta de colludentibus pilâ intra nauim à
ſimili ſumpta rem perſpicuè ſoluunt. Loco enim
manus intellige fiſtulam; loco pilæ globum; loco
nauis Terram; loco aëris mundanum ſpatium; nihil
ſupererit laboris. Enimverò animi gratiâ repete ex­
poſitum ſchema, & ſuppone AFK eſſe lineam in
11[Figure 11]
ſuperficie globi Telluris vnâ cum tota Tellure mo­
bilem, ſed pro tempore tamen, hoc eſt, dum globus
exploditur, reſpondentem parti immobilis ſpatij A
FK, eo modo, quo iam dictum eſt. Suppone etiam
globum explodi ex puncto Terræ A ea tormenti vi,
vt peruenite poſſit ad F; & rurſus pari vi ex F, vt
peruenire poſſit ad A, etiam globo Terræ penitùs
quieſcente; dico, licet Terra moueatur, globum
vtrimque exploſum nihilo ſeciùs peruenturum ad
eadem ſuperficiei Terræ puncta, hoc eſt, heinc ad
F, illeinc ad A. Nam ſit, proüt obijcitur, motus
Telluris tantus, quantus eſt globi proprius (vti eſſe
debet tantus circiter ſaltem, in veſtro parallelo) erit
quidem vis globi exploſi ex A in F geminata; ſic­
que ex A immobili ſpatij puncto perueniet in K
etiam immobile; at quia dum globus transferetur,
1punctum ſuperficiei Terræ A non manebit immotum,
ſed poſt globum ibit; neque punctum ſuperficiei K
immotum conſiſtet, ſed globum antecedet: inde
eueniet, vt cùm globus ex puncto mundani ſpatij
immobili A, peruentet ad punctum eiuſdem ſpa­
tij itidem immobile K, punctum mobile ſuperficiei
Terræ A perueniat ad punctum ſpatij immobile F;
& punctum mobile ſuperficiei F perueniat ad pun­
ctum ſpatij immobile K; ſicque globus percurrat
quidem ex mundano ſpatio lineam AK, ſed ex ſu­
perficie tamen Telluris ſolummodo lineam AF;
quemadmodum faceret Terra quieſcente. Explo­
datur deinde globus ex F in A; quia dum erit per
aërem, neque punctum F, neque punctum A ſuper­
ficiei terrenæ erunt immota; ſed interim punctum
F perueniet ad punctum immobile ſpatij K, & pun­
ctum A ad punctum immobile F, & aliunde quantum
globus vi impreſſa à tormento feretur ex puncto
immobili F verſus A, tantum vi impreſſa à Terra
referetur ex A verſus F; fiet, vt reſpectu ſpatij im­
motus conſiſtat, donec cadat in punctum mobile ſu­
perficiei A, quod intereà ad punctum F immobile
perueniet. Neque iam debet videri mirum, mo­
ueri globum per aërem, & non moueri tamen per
mundanum ſpatium. Videlicet præter iam dicta (ex
quibus conſtat non tam globum transferri per aërem,
quàm aërem ferri præter globum; & motum globo
à viſu tribui, qui tamen eſt aëris) conſtat rem aliun­
de ita ſe habere, ac dum vides hominem conto in fluuij
fundum defixo, aut fune ponti illigato impellere lem-
1bum ſuis pedibus. Ille quippe nihilo ſecùs mutat
pedes, inambulatque, ac facis et ſupra ipſam Ter­
ram; & nihilominùs vides ipſum non mutare locum,
ſi comparetur ad aërem, ripam, ſuppoſitum fun­
dum, quidpiamve aliud immobile; ſed mutare ſo­
lùm locum reſpectu partium lembi, qui intereà ſub
ipſo mouetur, quatenus ex puppi aut prora oppo­
ſitam partem attingit. Nimirum reſpectu aëris, aut
ripæ immobilis eſt, quia præter motum proprium,
quo fertur verſus vnam partem, afficitur etiam motu
alio, qui ipſum tantundem refert in partem oppo­
ſitam. Idem eueniet, ſi quis in medio flumine, aut
etiam in mari abſque conto, aut fune, tanta volo­
citate moueatur à prora in puppim, quanta nauis
ipſa mouetur. Nam mouebitur quidem per nauim,
mutabit que ſucceſſiuè parteis nauis varias; ſed quod
ad ipſum aërem, aquamve, aut fundum ſuppoſitum
ſpectat, conſiſtet quaſi immobilis, neque reuerâ
locum mutabit. Pari igitur modo globus feretur
quidem impetu proprio, ſiue à machina impreſſo ab
oriente in occidentem, reipſáque mouebitur per Ter­
ræ ſuperficiem, eiuſque parteis commutabit: at reſ­
pectu mundani ſpatij perſeuerabit quaſi immotus,
quia quantum motu proprio in occaſum feretur,
tantundem motu à Terra impreſſo referetur in or­
tum. Eadem porrô, proportione, euenient, ſeu
motum Terræ velociorem, ſeu tardiorem habeas
motu globi proprio. Quemadmodum à pari intel­
ligitur ex dictis ſuperiùs de projectione, & rejectione
pilæ ſecundum longitudinem nauis; cùm nihil ſit ne-
1ceſſe explicare ampliùs quemadmodum fiat adjectio,
aut detractio virtutis communis comparatæ cum
propria: quandò, vt iam dictum eſt, ſimili ratione ſe
habent pila, & globus; manus, & fiſtula; nauis, &
Terra; aër, & ſpatium. Heinc, quod dicitur de glo­
bo projecto ſeu in boream, ſeu in meridiem ex iis
ſoluitur, quæ dicta ſunt de projectis ex naui, aut
etiam ex curru. Etenim, dum globus è fiſtula exit,
non tantum habet motum ſecundum longitudinem
fiſtulæ; ſed etiam ſecundum horizontalem lineam;
incipitque proinde ex hoc duplici motu deſcribi li­
nea media, ſecundum quam tendere pergat, poft­
quàm exiit è fiſtula; adeò vt quantùm fiſtula, tan­
tundem ipſe tendat in ortum, fitque ſemper è re­
gione orificij fiſtulæ, per quod fuit trajectus; & in­
tereà tamen promoueatur vltra id orificium, & vſ­
que ad ſcopum tandem directè perueniat, qui ipſe
quoque eſt intereà tantundem promotus in ortum,
quantum fiſtula, inque eádem ſecundum Terræ ſu­
perficiem linea permanſit. Dicerem etiam de globo
ſurſùm directè exploſo, recidentéque ad perpen­
diculum: ſed ratio eadem plane eſt, & difficultas ma­
net ſoluta ex iis, quæ circa exploſionem è naui me­
morata ſunt. Quin-etiam hoc loco videtur res eſſe
tantò intellectu facilior, quantò per id tempus, quo
globus exit è fiſtula, intelligitur ſimùl moueri ſen­
ſibiliùs verſus ortum; ſicque ex motu ſurſùm, &
motu in orientem deſcribere lineam inter verticalem,
& horizontalem mediam, ſecundum quam deinceps
tranſlatus, ita ſurſùm emoueatur à fiſtula, vt tamen
1etiam in ortum tantundem, ac ipſa promoueatur,
ſicque directè illi ſemper immineat, ſeu ad perpen­
diculum ſit, recidatque tandem in ipſam.
VI. Neque verò allata modò argumenta nulla
videntur; ſed illa etiam nihil concludunt, quæ ex ap­
parente rerum motu, quieteve ſolent obijci. Vi­
demus enim, inquiunt, Solem, cæteraque ſidera
oriri, occidere, circa nos moueri; videmus & hanc
ipſam Terram, cui inſiſtimus, prorſùs quieſcere: an­
non igitur omnia ibunt naturæ legi præpoſtera, ſi
ſidera quieſcant, & Terra moueatur? Sed piget cram­
bem à Copernicanis toties repetitam heic repetere;
cùm præſertìm conſtet ex iam antè dictis, ſeu na­
uis alia moueatur ad noſtram immotam: ſeu noſtra
moueatur ad immotam aliam, motum tamen ſemper
nobis apparere non noſtræ, ſed alterius nauis: adeò
vt, ſi in medio mari ſimus, & nihil ſit, niſi cælum
vndique, & vndique pontus, videamur ipſi nobis
ipſis immoti planè conſiſtere; quantumcúmque &
ſecundo vento moueamur; & ad nauim aliam an­
choris firmatam feramur: quæ proinde tantum ap­
parebit accedere ad nos, quantum reuerâ nos accede­
mus ad ipſam. Cæterùm quia nos longo vſu, expe­
rientiá que edocti ſenſum, ſeu imaginationem mente,
ſeu ratione enitimur corrigere, ac reipſa corrigimus,
& rem ſecùs ſe habere, quàm nobis appareat, nobis
perſuademus; finge tamen, niſi hominem natum,
educatumque in media naui, ſaltem mediterraneum,
qui nauigium nunquam viderit, & dormiens, oculiſ­
ve clauſis, ac nihil tale cogitans, in nauim tranſla-
1tus, deducatur in medium mare, vbi, quemadmo­
dum dixi, nihil ſit præter cælum, pontumque, & na­
uis alia ad anchoram. Tum, ſi aperiat oculos, &
naui, in qua erit, velociſſimè præter aliam mota, ex
illo requiras, vtri motum, vtri quietem conuenire
exiſtimet; reſpondebit haud-dubiè, nauim in qua
erit, quieſcere, & aliam moueri. Et iubeto, quan­
tum voles, vt attendat; fieri enim poſſe, vt nauis,
in qua erit, moueatur, immotaque ſit alia; iurabit
ſe non decipi; ac tantò magis ſecurus erit nauim
ſuam quieſcere, quantò obſeruabit omneis eius par­
teis in eodem ſemper ſitu manere; non diſcedere
puppim in vnam partem, & proram in aliam; non
accedere etiam ad ſe mutuò; non parteìs item late­
raleis; non tranſtra; non malos, non quicquid at­
tinet ad nauim; & intereà nautas variè per foros
curſitare, malos ſcandere, ſentinam exhaurire, &
omnia prorſus peragere, vt ſi nauis conſtituta eſſet,
conſiſteretque in medio foro, mediove agro oppidi.
Iam verò globus Terræ eſt, in quem, quaſi dor­
mientes tranſlati, vel potiùs in quo non cogitantes
nati ſumus. Ex quo autem oculos aperuïmus, &
præter hunc globum, contemplati ſumus alium,
videlicet Solem, in eodem cum Terra quaſi æquore,
ſeu ſpatio mundano; quæſitum eſt vtri iſtorum glo­
borum competeret quies, vtri motus? nos verò
incunctanter pronunciauimus competere haud-du­
biè quietem Terræ, & motum Soli. Admonüere Py­
thagoras, Plato, Ariſtarchus, antiquiores alij;
itemque Copernicus, Galileus, Kepplerus, recen-
1tiores plures, fortaſſis nos decipi, & quieſcere So­
lem, Terramque moueri: nos tamen contrà inſti­
timus; ac tantò obſtinatiores facti ſumus, quantò
magis attendentes, obſeruauimus parteis Terræ à ſe
mutuò non diſtrahi; ſed illum quidem montem eſſe
ſemper ad boream, hanc vrbem ad auſtrum, illum
fluuium ad ortum, hanc inſulam ad occaſum; ac
nos intereà ſupra Terram perinde diſcurrere, ac
diſcurrimus per domum, ſiue ciuitatem, in qua na­
ti ſumus: adeò vt, quemadmodum neque domus
per ciuitatem, neque ciuitas per prouinciam, Ter­
ramve diſcurrit; ita ipſa quoque Terra non videa­
tur per ſpatia mundi diſcurrere. Atque ita quidem
ſe habet ab exortu vſque noſtra imaginatio; neque
animaduertimus, Terram eſſe fortè inſtar nauis,
fierique poſſe, vt exſiſtentes in Terra perinde fal­
lamur, ac Mediterraneus ille, dum in naui eſt.
Quippe quod-nam erit diſcrimen? aut quæ ratio
diſcriminis? & quis modus ſeu veritatem, ſeu erro­
rem internoſcendi? Ac non dico quidem proptereà
moueri Terram, quieſcere Solem; ſed quærendas
dico rationes meliores, quàm quæ ex ſenſu ipſo pe­
tuntur. Et niſi fuiſſemus quidem vnquam experti
viſus noſtri fallaciam, excuſabiles videremur,
poſſemuſque obijcere, nihil eſſe viſu mani­
feſtius, aut certius; detractáque oculis fide nihil
fieri perſuaſione dignum: at quia nos experientia
docuit viſum falli tantoperè, neque fidem ſemper
adhibendam oculis eſſe, idque cùm de motu po­
tiſſimùm agitur; quidnam reſponderi poteſt aliud,
1quàm & viſum, & ſenſus alios eſſe ratione corri­
gendos? Si ratione porrô viſum corrigamus, quid
Mediterraneo illi perſuadebimus, niſi moueri nauim,
in qua eſt, quieſcere nauim, verſus quàm accedit?
Et cùm ita fecerimus, quid, pari ratione perſuade­
bimus aliud nobis ipſis, quàm moueri Terram, cui
inſiſtimus, quieſcere Solem, verſus quem mouemur?
VII. Quod dictum porrô eſt de Sole, videtur
ſimùl quoque dicendum de ſideribus cæteris. Nam
pari modo, ſi nos cum Terra verſus ortum conuerti­
mur, neceſſe eſt nobis ſemper, continuóque, aliæ,
aliæque partes viſibiles mundi aut cœli, vt putà Lu­
na, ſtellæque tam errantes, quàm inerrantes verſus
ortum retegantur, totidemque intereà verſus oc­
caſum occultentur; & quæ exortæ fuerint, appa­
reant continuò ad meridianum aſcendere, præter­
gredique, & in occaſum deſcendere, ac ſub Terram
quoque, ſeu infra horizontem pergere, donec vna
reuolutione intra horas viginti quatuor abſoluta,
appareant rurſùs exoriri, aſcendere, &c. Cur non id
verò potiùs appareat ex conuerſione noſtri oculi ad
parteis cæli orientaliores, quàm ex conuerſione tot,
tantarumque partium verſus oculum: quemadmodum
nobis eleuatio poli apparet, non toto cælo conuer­
ſo in meridiem; ſed oculo ſolo promoto in boream?
Nam in hac quidem ciuitate polus boreus attolli­
tur ſolum gradibus quadraginta tribus cum ſemiſſe;
& vbi tamen immoto cælo ad ciuitatem vſque ve­
ſtram iter inſtituimus, ita paulatìm parteis inferio­
res, inferioreſque, ſub ipſo polo detegimus, vt de-
1nique iſteic polus attollatur gradibus proximè qua­
draginta nouem. Dicent non totam Terram in bo­
ream, ſed nos duntaxat progredi; verùm id adfer­
tur ſolùm in exemplum, vt oſtendam, ſeu oculus ſo­
lus, ſeu oculus vnà cum Terra progrediatur verſus
ortum, poſſe ſidera videri attolli; neque, vt hoc
appareat, eſſe neceſſarium, conuerti ipſa verſus oc­
caſum. Addo, ſi iudicant facilius moueri ſolum
oculum, quàm totam Terram in boream; cur non
facilius quoque iudicent moueri ſolam Terram in
ortum, quàm ſidera omnia, machinamque cælorum
vniuerſam moueri in occaſum? Non definio ſanè
vtrum fiat: ſed cùm, quod ſpectat ad oculum, poſ­
ſit vtrumque æquè præſtari; innuo ſolùm eſſe ra­
tione agendum, vt mens in eam partem propendeat,
quam ratio fecerit veriſimiliorem. Hoc verò poſito,
cùm ratione ſuadente ſit veroſimilius moueri nauim
verſus portum, quàm portum, ac naueis, & domos,
terraſque attiguas moueri verſus ipſam nauim; &
ſpectante aliquo ex edita turri totam ciuitatem
circumpoſitam, probabilius ſit hominem in faſti­
gium turris emergere, ſeſeque in omnem circum
partem conuertere, quàm ciuitatem totam deprimi,
ac circa ipſum conuerti; & oratore pro ſuggeſtu
perorante, conſentaneum magis ſit ipſius vultum
ad omneis circùm auditorij parteis ex ordine dirigi,
quàm totum auditorium circa vultum immobilem,
atque id genus ſimilia: Cur non ratione eadem ſua­
dente fiat veroſimilius, probabilius, magis conſen­
taneum moueri Terram verſus ortum, ac totam
1mundi machinam, ſideraque omnia ſalutare ex or­
dine; quàm tantam illam machinam, totque, &
tanta ſidera circum ipſam ire, eamque ſalutare?
Profectò nauis eſt aliqua ſenſibilis portio, ſiue po­
tiùs eſt alicuius ſenſibilis magnitudinis reſpectu
portus, totiuſque oppoſitæ oræ; homo reſpectu ci­
uitatis, vultus reſpectu auditorij: Terra verò com­
parata ad tantæ illius machinæ amplitudinem, non
modò punctum eſt, ſed etiam, ſi quid fingi poteſt
inſenſibilius, ac minus puncto. Quanquam res poſ­
ſet fortè videri vtcùmque tolerabilis, ſi tota illa ma­
china vnico, ac ſimplici motu circumferretur ver­
ſus occaſum; ſed cùm aliunde tot Planetæ circum­
ferantur quoque verſus ortum; quid potuit fieri
abſurdius, quàm fingi ſupra Planetas, ſupraque
omneis ſtellas fixas, ac ſphæras etiam cryſtallinas,
vaſtiſſimam ſphæram Primi mobilis, quæ aduerſus infe­
riores nitenteis in ortum ſuis ac lentis motibus, con­
tranitatur ipſa, & verſus occaſum incredibili ce­
leritate omneis abripiat? An poteſt eſſe quidpiam
violentius; & cogitari tamen eſſe in rerum natura
perpetuum? An eſſe quidpiam amfractuoſius; & at­
tribui tamen naturæ, quæ quò tendit, procedit ſem­
per per breuiſſimam, & complanatiſſimam viam?
Terrâ profecto in ortum conuerſâ, quo compen­
dioſiùs nihil eſt, ſui, lentique in ortum motus re­
linquentur ipſis Planetis; & qui tam ipſis, quam ſtel­
lis fixis verſus occaſum ineſſe apparet, ex vnica Ter­
ræ in ortum conuerſione apparebit; adeò vt hæc
ſola, ſimplexque conuerſio æquiualeat illi primo mo-
1bili; intereáque rapiditate, violentia, intricatione il­
la tanta liberet orbeis inferiores. Quanquam aliunde
ſolidi orbes, qui inſitos ſibi Planetas deuehentes,
debuerunt eſſe contigui, vt inferiores abripi à ſu­
perioribus poſſent, nulli planè ſunt; vt vel explorati
motus Veneris, & Mercurij ſupra, ac infra Solem,
& Cometarum traiectiones per ſpatia illa ſatis con­
uincunt. Quare nec motus ille raptus poteſt iam
ampliùs peragi; quandò Planetarum quidem glo­
bos per libera, fluxáque ſpatia abripi non poſſe eſt
ſatis perſpicuum; & retentis etiam ſolidis ſphæris,
manifeſtum eſt, ſi ſuperficies inferiorum convexæ,
& ſuperiorum concauæ politiſſimæ fuerint (vt neceſ­
ſariò, & vulgò cenſent) non poſſe planè inferiores
à ſuperioribus abripi, quippe deſtituræ anſis, qui­
bus in orbem impellantur, motumque accipiant;
ac poſſe ad ſummum impulſionem prorſùm, ſeu in
rectum accipere, qualis profectò non admittetur.
Noto intereà propter Cometas; cùm præter pro­
prias trajectiones, quæ ſunt nunc in boream, nunc
in auſtrum, nunc aliò; appareant etiam conuerſione
diurna ab ortu in occaſum ferri; quid veroſimilius
cogitari poſſit, quàm moueri illos motu vnico, ſeu
trajectione propria; circumductionem verò illam in
occaſum eſſe duntaxat apparentem, ex conuerſione
Terræ diurna in ortum? Hæc ſanè conuerſio eiuſ­
modi eſt, vt quicquid ſurſùm, vltrave Terram, ac
per mundana ſpatia ſeu eſt, ſeu naſcitur, ſeu tranſit,
affingat illi, vt & apparet, conuerſionem verſus oc­
caſum. Niſi verò id non videtur eſſe captui accom-
1modatius, quàm raptum primi mobilis ad aërem
vſque nobis vicinum extendere, vt ſeu Cometa,
ſeu quid aliud in eo fuerit, verſus occaſum abripi
poſſit? Stupendum profectò, punctulum hoc ſolum
immotum conſtare: & tantam circùm machinam ro­
tatione intereà illa incredibiliter celeri indeſinen­
ter circumductam! Quare neque eſt, cur Coperni­
canis vt abſurdum obijciant, fore vt nos in parte
quadam ſuperficiei terrenæ exſiſtentes tanta mo­
ueamur celeritate, vt vix globus bombardicus cele­
ritatem tantam aſſequatur: ſiquidem retorquebi­
tur, quàm videatur eſſe incomparabiliter abſurdius
eiuſdem circumductionis celeritatem transferre in
partem ſuperficiei ſphæræ Lunæ, Solis, Firmamen­
ti, Primi mobilis? Nam neceſſe eſt quidem in vno
horæ ſecundo, ſeu in interſtitio, quod eſt ab vna me­
diocri pulſatione arteriæ ad aliam, punctum terrenæ
ſuperficiei percurrere ſub Aequatore, vbi motus eſt
rapidiſſimus, orgyias, ſeu toiſas circiter ducentas;
& à nobis, verſus dimidium latitudinis borealis ex­
ſiſtentibus, circiter centum; at cùm vel ipſius Fir­
mamenti ambitus iuxta communem ſententiam ſit
major Terræ ambitu pluſquàm quinquagies millies,
neceſſe eſt in vno horæ ſecundo punctum ambitus
Firmamenti percurrere quinquagies millies tantun­
dem orgyiarum. Itaque dum vnum abſurdum de­
uitant, incidunt in aliud, quod ſit quinquagies mil­
lies abſurdius. Quantùm putas verò occurret ad­
augenda abſurditas, cùm acceptum fuerit punctum
in ambitu Primi mobilis, ac interpoſito preſertìm
1vno, alterove cryſtallino cælo? Et obijciant præ­
tereà parteis Terræ præ tanta illa vertigine diſtra­
ctum iri: quàm erit magis diſtractio timenda par­
tibus Primi mobilis, vt abreptis vertigine incom­
parabiliter rapidiore? Tametſi ipſis partibus Terræ
nihil ſubeſt periculi, quæ, quòd cohæreant omnes
inter ſe, motúque ſemper naturali, æquabilique fe­
rantur, perinde ſe habent, ac ſi quieſcerent; ſoluſ­
que foret caſus timendus, ſi Terra impingeretur in
corpus obſiſtens, aut aliàs quiete repentina conſi­
ſteret; quod magis tamen timendum non eſt, quàm
ne ſecundum communem ſententiam Mundus impin­
gatur, aut repentè conquieſcat. Quo loco id vi­
detur eſſe conſideratione dignum, ſi Terra fuiſſet
ſuápte naturâ ad quieſcendum inſtituta, ſortituram
hand-dubiè fuiſſe aut pyramidalem, aut cubicam
formam, non, vt habet, orbicularem; cuius cauſà
vti ad motum eſt comparatiſſima, ita videtur peni­
tùs moueri ſuapte naturâ. Neque obijcias Solem
quoque, imô etiam Firmamentum, atque adeò Mun­
dum ſecundum Copernicanos orbicularis eſſe fi­
guræ nam & Soli ipſi in centro circumvolutionem
non negant, quæ eadem poſſit conuenire Firmamen­
ti ſideribus, circa proprios nempe axeis reuolutis,
vnde eſſe ſcintillatio à pleriſque putatur; & quod ad
ipſam Firmamenti, ſeu Mundi conuexitatem attinet,
ſit ne orbicularis an non; id neque ad illorum hy­
potheſin neceſſarium eſt, neque poteſt humanæ
menti innoteſcere vllâ conjecturâ
VIII. Obiter verò, ne id moretur, quòd circulari
1motui obſtare videatur Terræ grauitas, cuius propri­
um ſit id corpus, cui ineſt, deorſùm rectà pellere;
ideò ſciendum eſt grauitatem affectionem eſſe non
totius Terræ, ſed partium ipſius, donec ab ipſa auel­
luntur. Declarata penè res manet ex iis, quæ dixi
ſuperiore Epiſtola, cùm de corporum terrenorum
attractione ab ipſa Terra. Nam globus quidem ipſe
Terræ ſecundum ſe totum ſpectatùs nullo indiget
motu recto, quo ſe in locum ſuum recipiat, è quo
nunquàm egreditur; indigent verò eius partes, vt
ſe in ipſum globum recipiant, à quo contingit illas
inter dum emoüeri, ac ſeparari. Quamobrem nihil
fuit neceſſe indere toti ipſi globo grauitatem, ſeu
vìm, impetumque, quo rectà ferretur in locum, ex­
tra quem conſtitutus foret; ſed ſatis fuit inderevim,
qua contineret ſuas parteis, eaſdemque retraheret,
ſi contingeret eas diuelli. Scilicet motus iſte rectus,
quem grauitatis dicimus, vnitiuus eſt, vt ſic dicam,
& congregatiuus omnium Terræ partium; indició­
que eſt, quòd tam ex parte noſtri, quàm ex parte
antipodum, & vndequáque in idem conſpiret; ſed
cùm ſit congregatiuus partium relatarum in ipſum
globum, non eſt tamen congregatiuus ipſius globi
cum re alia, vt ſi Terra eſſet cum Luna, orbibuſve
aliis mundi congreganda. Neque dici poteſt gra­
uitatem, ſeu vim ad hunc motum, conceſſam eſſe
toti Terræ, vt vel ſe recipiat in locum mundi infimum,
vel recepta, ſe in illo contineat. Siquidem in mundo ni­
hil infimum, aut ſupremum eſt, niſi comparatè ad ſitum
animalis, ac potiſſimùm hominis, cuius vna eſt pars
1quæ dicitur ſuprema, videlicet caput, alia, quæ in­
fima, videlicet pedes; eo modo, quo non eſt etiam
in mundo aliquid dextrum, aut ſiniſtrum, ſed com­
paratè duntaxat ad ſitum eiuſdem animalis, cuius
partes dextra, ac ſiniſtra ſunt propriæ. Ex quo fit,
vt quemadmodum pars mundi oriens tibi dextra non
dicitur, niſi quatenùs partem dextram ad ipſum con­
uertis; cùm ſi conuerteris ſiniſtram, ſiniſtra exſti­
tura ſit; ita pars mundi verticalis non dicatur eſſe ſu­
prema, niſi quatenùs partem tui ſupremam ipſi ob­
uerſam habes; cùm ſi ad antipodas tranſiens obuer­
teris infimam, eadem ſit infima futura. Dices infi­
mum accipiendum non eſſe in mundi extremo, ſed
ſolùm in centro, ſeu in medio, quod idem ſit cen­
trum, ſeu medium Telluris. At primùm, licet con­
cedatur habere mundum centrum, ſeu medium;
non ſequitur nihilominùs poſſe illud infimum dici;
vt neque licet vmbilicus ſit media in homine pars, di­
ci proptereà infima poteſt Et ſanè, quod opponi­
tur medio, non ſupremum eſt, ſed extremum, ſunt­
que ſupremum, & infimum oppoſitæ partes in eo­
dem extremo; etiam in ipſa Terra; cuius locum me­
dium non alia ratione infimum habemus, quam vt
ipſam (ſic loqui liceat) infimitatem bipartiamur, qua
nos antipodibus, antipodes nobis infimi videntur.
Deinde, ecquis dicere valeat, an, & qualis ſit pars mun­
di extrema, ac proinde an, & vbi ſit illius centrum,
ſeu medium; præſertìm verò cùm videamus non abs
ratione controuerſi, moueantur-ne fixæ circa Ter­
ram, an-non; & ſint-ne omnes in eadem ſuperficie,
1vel potiùs (inſtar planetarum, qui in eadem eſſe ap­
parent, neque tamen ſunt) longiùs, & remotiùs in
immenſum diſperſæ? Nimirúm ex quo tanta eſt di­
ſtantia, vt viſus noſter diſcernere intercepta ſpatia
non poſſit, apparent ipſi omnia eiuſdem eſſe diſtan­
tiæ, omnia in eadem circumferentia, cuius ipſe cen­
trum ſit, vbi ſe conuertens ea circumſpectârit: adeò
vt, ſiue in Luna, ſiue in Sole, ſiue in quacumque
parte immenſi huius ſpatij te conſtitutum eſſe fingas,
perinde ſis judicaturus & Mundum eſſe ſphæricum,
& exſiſtere te in centro eius circumferentiæ, in qua
& omnia ſidera, & quæcumque demùm procùl vi­
deris, imaginére conſtituta. Dignum eſt certè admi­
ratione ipſos Planetas, ex quibus ſolis, vt nobis vi­
cinioribus, conjecturam quandam licet capere, ad­
mitti à non-nemine habere motus excentricos, ſeu
quorum centrum alibi, quàm in centro Telluris ſit;
& Terræ tamen centrum id vulgò haberi, circa quod
globorum cæleſtium circumductiones peragantur?
Heinc proinde dico neſciri à nobis, an dum terrena
corpora, vbi ſemota fuerint, referuntur in ipſam
Terram, ferantur ſimùl in centrum Mundi; &
quamuis fortaſſè ferantur, eſſe id tamen ex acci­
denti; vti eſt etiam ex accidenti, quod in centrum
Terræ ipſius ferantur, in quo, tanquam in mero
puncto neque recipi, neque quietem aſſequi va­
leant. Scilicet tendunt per ſe in Terram, veluti in
totum, ac principium ſuum, ipſamque aſſequutæ
ita conquieſcunt, vt peruenire pręterà ad vſque cen­
trum non magis curent, quàm infans, vbi ſe recepit
1in ſuæ nutricis gremium, petere prætereà eius inte­
ranea. Ex accidenti verò eſt, quòd dirigantur ſi­
mùl in centrum, quatenus tendentes in Terram per
breuiſſimam lineam, contingit hanc lineam, ſi pro­
ducta intelligatur, tranſire per centrum; vti ex acci­
denti eſt, quòd dum ego heinc contendo Pariſios,
Caletum verſus dirigar, de quo tamen non cogito,
quatenùs eadem via eſt, quæ continüata perducit
Caletum. Non repeto porrô quæ ſunt circa attra­
ctionem deducta; elicio ſolum grauitatem, quæ eſt
in ipſis partibus Terræ, terreniſve corporibus, non
tam eſſe vim inſitam, quàm ex attractu Terræ im­
preſſam; idque poſſe intelligi adjuncto exemplo ip­
ſius magnetis. Accipito enim, & contineto manu la­
minulam ferri paucarum vnciarum. Si ſupponatur
deinde manui magnes aliquis robuſtiſſimus, expe­
riere pondus non iam vnciarum, ſed librarum aliquot
eſſe. Et quia fatebere hoc pondus non tam eſſe inſi­
tum ferro, quàm impreſſum ex attractione magne­
tis manui ſuppoſiti; idcircô vbi agitur de pondere
ſeu grauitate lapidis, alteriuſve corporis terreni, in­
telligi poteſt ea grauitas non tam conuenire huiuſ­
modi corpori ex ſe, quàm ex attractione ſuppoſitæ
Terræ. Quippe & finge quoties ferrum manu ſu­
ſtentaſti fuiſſe magnetem ſuppoſitum, quod ſuppo­
ſitum tamen ignorares, crederes omninô eiuſmodi
pondus eſſe inſitum ipſi ferro, quod eſſet tamen at­
tractitium: quid ni igitur idem poſſis de lapide
credere, quòd illum nunquam ſuſtentâtis ſine Terra
ſuppoſita, quam neſcieris eſſe magnetem ingentem?
1Vt hoc obiter heic attingam; dum vides maiorem
grauitatem, ſiue attractionem imprimi ſerro à ma­
gnete, quàm ab ipſa Terra (à qua etiam magnes,
dum ſuſpenditur, ferrum abducit) non id videtur
eſſe aliunde, quàm ex eo, quòd virtus attractrix eſt
in magnete collectior, atque adeò intenſior pro mo­
dulo corporis, quàm in ipſo corpore Terræ, in quo
extenſior eſt, neque in ſingulis partibus, ſed in to­
to ſolùm explicatur quanta eſt tota; eo modo, quo
ſi linguam grano ſalis admoueas, id ipſam poten­
tius afficiet, quàm oceanus; non quod totus ocea­
nus ſalſedinis amplius non habeat, ſed quòd ſal­
ſedo in oceano diffuſior ſit, neque, quà linguam ad­
moues, adeò collecta, & explicita, ac in grano
vnico ſalis. Magnetem, & ferrum vt mittam, cùm
grauitas lapidis in Terram cadentis intendatur, & ex
nouorum graduum acceſſione maior euadat; ac iſta
intenſio, ſeu graduum acceſſio non videatur aliun­
de eſſe, quàm ex ipſa Terræ attractione (adjuncta
modo expoſito impulſione aëris) ecquid nam pro­
babilius eſt, quàm gradum grauitatis primum, la­
pidique nondum moto conuenientem, ex eadem eſſe
attractione? Eadem ſanè eſt grauitatis ſpecies, neque
qualitas vlla meliùs, quàm à congenea intenditur.
An interim forte hærebis, quòd de leuitate grauita­
ti oppoſita, nonnulliſque corporibus conueniente
nihil intermiſceam? Sed facio nempe, quòd leuitas
nihil aliud ſit quàm grauitas minor; ſicque hæ duæ
ſint qualitates, ſeu proprietates corporum non ab­
ſolutæ, ſed reſpectiuæ; quatenùs nempe vnum cor-
1pus dicitur graue reſpectu leuioris, & leue reſpectu
grauioris, ſicque leue eſt, quod eſt minùs graue,
& graue, quod eſt minùs leue. Vt exemplo dicam,
comparentur lapis, aqua, oleum, aër, ignis, quæ
terrena eſſe corpora priùs diximus. Obſeruabis aquam
ſupra Terræ ſuperficiem, vt in lacu, foſſa, aut, ſi
velis, intra lebetem planè quieſcere: verùm ſi la­
pis immittatur, is ad imum ita deſcendet, vt aqua
cedens locum, aſcendat. Sic oleum in eodem va­
ſe optimè quieſcet: ſed infundatur aqua, ea petet
fundum, & oleum ſummum. In eodem vaſe non
ſit liquor, quieſcet in illo optimè aër: ſubeat oleum;
id deorſùm tendet, & aër ſurſùm. Denique ignis
ſuápte naturâ ipſi Terræ incumberet; at quia immi­
net, circumſtatque aër; ideò is viciniam Terræ appe­
tit, & cogitur ignis ex Terra abire. Ita corpora iſta
omnia dicentur grauia, & leuia comparatè, ſeu reſ­
pectiuè; & lapis quidem grauiſſimus, quia maximè
omnium attrahitur; ſiue minimè omnium leuis, quia
minimùm abducitur: aqua verò, quæ reſpectu la­
pidis leuis eſt, grauis erit reſpectu olei; & oleum le­
ue reſpectu aquæ, erit graue reſpectu aëris; & aër le­
uis reſpectu olei, grauis erit reſpectu ignis: ignis
poſtremò omnium leuiſſimus cenſebitur, quia ma­
ximè omnium attollitur; ſiue omnium minimè gra­
uis, quia ex omnibus, quæ attrahuntur à Terra,
trahitur ipſe minimùm. Heinc quia difficultas eſt de
ſolo igne; non eſt, cur dum ſurſùm contendit, exi­
ſtimes illum ſuam, vt vulgò dicunt, quærere ſphæ­
ram (ad quam non ignis ex omnibus ſiluis perue-
1nire vnquam potis ſit) quippe ſurſùm non tam vi
propria, quàm ab aëre impulſus contendit. Niſi
fortaſſis vbi oleum in fundo maris fuerit, dicas illud
ſurſùm conniti, vt quærat ſphæram oleagineam,
quæ ſit ſupra aquam; potiùſquàm ab aqua ſur­
ſùm adigi, ſeu à vicinia Terræ expelli, à qua ſanè non
emergeret, niſi aqua ſubterueniret? Aut niſi in le­
betem aqua ſemiplenum, & in vertice montis edi­
tiſſimi conſtitutum lapillos inijciens, dicas aquam
aſcendere, vt ſurſùm inueniat ſphæram aqueam,
potiùſquàm à lapide abigi, propellique à lebetis
fundo? Aut niſi, cùm ignis inuolat in pabulum
ſuppoſitum, dicas illum in ſuam deſcendere ſphæ­
ram, ſimiliterque aerem in ſuam, quoties puteus
effoditur, tubuluſve vacuus in Terram defigitur per
tranſuerſam aquam? Aut niſi potiùs ipſe aër non
tam naturaliter ſupra Terram, quàm ſupra aquam
requieſcit; putaſque ſphæram aëris ita eſſe neceſſa­
riò ſupra aquam, vt in tot iſtis regionibus, in qui­
bus ſupra aquam non eſt, cum violentia detinea­
tur? Sed ſi probari tibi requiras, quomodò ignis
pellatur ſurſùm ab aëre; conſidera vt ignis in cami­
no non ardeat, ſi tam ianuas, quam feneſtras omneis
ita perfectè occluſeris, vt ne per minimam quidem
rimulam ſubingredi aër in cameram poſſit. Nempe
niſi aër ſit, qui ſuccedat in locum illius, qui ignem
ſurſùm abigit, nulla fiet (vnde & ignis extinguetur)
abactio; fiet autem vbi libertate ingrediendi aëri ex­
terno facta, aër interior habebit ponè alium, qui ſi­
bi ignem inſequenti ſuccedat, & cameram compleat;
1Permirumque eſt, ſi cubiculum ſit contiguum,
quod oſtiolo, rimuliſve cum camera communicet,
& clauſis feneſtris caminum ſolùm apertum habeat,
ſuccedere aërem ex illo in cameram, dum alius in­
tereà ſupernè, atque deforis in ipſius cubiculi cami­
num inducitur, cuius ductus ſi ſit anguſtior, & ſub­
jectus ignis igne camera inualidior, aër deſcendens
fumum repellet, cubiculumque fumo complebit.
Clarum eſt aliunde vt per hiemen ſedenti ad ignem
pedes antrorſum incaleſcant, ad calcem verò refri­
gerentur; impetente ſcilicet calcem ipſo aere frigido,
qui extrinſecus ad ignem contendit. Conſidera
etiam quemadmodum ignis vehementius ardeat, ſi­
ligna, aut carbones crate ferrea ſuſtententur, quàm
ſi focario lapidi, cineribuſve inſiſtant: quia videlicet
poteſt aër ſeſe meliûs ſupponere, & inter abigendum
ſurſùm ignem, ligna, carboneſve perflare: vnde &
Chymicorum fornax, quàm flatuoſam vocant, non
aliis eget follibus, quàm aëre ſubter appellente, &
ſuperexſtanteis carbones validiſſimo flatu ventilante.
Atque ex his denique dico, eſſe quidem in Terra
motus rectos ſurſùm, & deorſùm; ſed illos eſſe par­
tium proprios (vt ſunt etiam propriæ grauitas, &
leuitas) non verò proprios totius Terræ, ipſique po­
tiùs tam grauitatis, quàm leuitatis experti, ſphæ­
ricáque formâ tornatæ, circularem motum aut com­
petere, aut non repugnare. Rem declararem exem­
plo nauis, in qua qui aſcendunt, exſcenduntque, &
quæ attolluntur, deprimunturque omnia non ob­
ſtant, quò minùs nauis ſuum curſum eat; verum res
1eſt iam ſatis inculcata, præſtat que vt à pari intelliga­
tur in Luna, aut quouis alio Mundano globo, in
quo centrum ſit, & extremum, & in quo partes re­
ctà moueri abſque impedimento circulatis, ac ge­
neralis motus poſſint. Nemo certè neget in Luna
eſſe vim continentem partium, atque adeò ipſa
rummet, ſi ſejungantur, retrahentem ſit que ad­
mitti poſſe in partibus Lunæ grauitatem, & leui­
tatem, ac motus ſurſùm, deorſùmque, abſque eo,
quòd Luna ſecundum ſe totam ſit grauis, aut leuis,
& recto feratur, non circulari motu. Quæſo porrô,
ſi nihil Lunam æthere ſolo circum datam moueri in
orbem repugnat; quid repugnare poſſit, quò mi­
nùs ipſa quoque Terra in orbem feratur, quam præ­
ter ætherem (aut ſi velis, ipſum aërem) nihil cir­
cumambit? An-non, ſi ingens globus plumbeus,
vbi fuerit funi prælongo appenſus, nullo negotio
moueri poteſt, quòd vis illum deorſùm ferens ſit
á fune edomita, ac veluti nulla; poterit ipſe globus
Telluris moueri longè faciliùs, nulla inexſiſtente vi,
quæ ipſum aliquorsùm ferat? Quòd ſi putes ipſum
à centro teneri; finge Intelligentiam ſubuexiſſe illum
à centro, & congruo fune ſuſpendiſſe; an non tunc
ſaltem fune edomante illius in centrum propenden-
tiam, foret motu facillimus, ſi modo quis eſſet,
qui extra ipſum conſiſtens impellere poſſet à Ec­
quam verò poteſt majorem habere ad motum reſi­
ſtentiam, ſi in centro fuerit ſuſpenſa per ſe, quàm
ſi extra centrum ſuſpendatur ab alio? An centro,
quod merum eſt punctum, quòd que vt magnitudine,
1ſic omni agendi vi caret, ſubeſſe poteſt vnde re­
uinciat, cohibeat que molem hanc tantam? Et non­
ne iure Archimedes depopoſcit ſolùm extra Ter­
ram locum, in quo poſſet ſe ſiſtere, ratus ſe ex eo
moturum Terram? Quanquam, vt præmonui, iſta
obiter.
IX. Multa ſunt prætereà, quæ obijci ſolent ex
apparente ipſius Solis, Planetarumque aliorum mo­
tu per Zodiacum, ſiue ſub Zodiaco, vt impugnetur
annuus, quo moueri Terram per Zodiacum Co­
pernicani aſſeuerant. Atque hoc quidem loco ex­
plicandum forer illud ipſorum Syſtema, quo præ­
cipuarum Mundi partium, ac in iis Telluris ſitus con­
tinetur. Verumtamen habes tu iſteic Philolaüm rediui­
uum, qui illud nuper non modo expoſuit, ſed quantùm
etiam fieri poteſt, geometrico more probauit.
Quare & mihi ſufficit illa hoc loco attingere, quæ
ad oſtendendum argumenti propoſiti imbecillitatem
conducunt. Primum igitur ſupponendum iuxta il­
lorum ſententiam eſt, eſſe, aut appatere Mun­
dum ſphæricæ figuræ; Solem eſſe in eius centro,
ex cóque non digredi: Fixas, vt vocant, ſtellas eſſe
in eiuſdem circumferentia, conſtaréque etiam im­
motas. In ſpatio intermedio eſſe, ac moueri Plane­
tas, & eo quidem ordine, vt proximè circa So­
lem vertatur Mercurij ſidus intra menſeis circiter
treis; ſuccedat Venus, quæ intra nouem; tertio
loco ſit Tellus, quæ intra duodecim, ſiue annum
vnum; ſequatur Mars, qui intra annos proximè duos;
tum Iupiter; qui intra duodecim; ac poſtremò Sa-
112[Figure 12]
turnus, qui intra triginta. Cùmque circulus à Ter­
ra deſcriptus ſatis amplo interſtitio heinc à circulo
Veneris, heinc à circulo Martis diſtet; idcircô in
hoc interſtitio ſpatium accipi, magnum orbem di­
ctum, in quo circulus quaſi inſertus concipiatur,
cuius Terra centrum ſit, & ſecundum cuius ambi­
tum Luna Terræ circumducatur menſtruo tempore;
dum intereà vna cum Terra circumducitur Soli in­
tra annum. Et cum etiam circulus Iouis ſatis am­
plo interuallo heinc à Martis, heinc à Saturni cir­
culis diſtet; ideò concipi in hoc interuallo circellos
quatuor, ſecundum quos, & circa Iouem, vt circa
1ſuum centrum, ferantur quatuor quaſi Lunæ, ſiue
ſtelllulæ, ſidera Medicea dictæ, ſuis quæque perio­
dis; dum intereà vnà cum Ioue conficiunt circa So­
lem periodum duodecim annorum. Atque id qui­
dem, ne memorem duas veluti Lunulas, ſiue anſu­
las, quæ Saturni formam exhibent oblongam,
quaſque ſejungi ab eo, vt ſuas à Ioue Lunulas,
nondum planè conſtat. Secundò, eam debere Mun­
di amplitudinem concipi, vt quod ſpatium eſt à
Saturno vſque ad Fixas, ſit penè immenſum; tantum
ſcilicet, vt complexus omnium Planetarum cum So­
le in medio, ſi in orbem formatum concipias, pun­
ctum penè ſit reſpectu illius, appariturus nempe
ex Fixis quaſi vna aliqua ſtella; veluti complexus
quatuor Lunularum, ſeu Planetularum Iouialium
cum Ioue in medio, pro vna ſtella heinc reputatur.
Saltem complexus Telluris per circulum annuum
tranſlatæ cum comprehenſis. Venere, Mercurio,
ac Sole in medio, ſi formatum ſimiliter in orbem,
ſeu globum concipias, concipiendus tantulus eſt,
habita ratione diſtantiæ Fixarum, vt ſpectatus ex
ipſis fixis appariturus fit quaſi punctum, ſeu quaſi
minima paruularum ſtellarum. Id ſanè valdè para­
doxum, cùm ſemidiameter huius orbis (quem Ma­
gnum iam Aſtronomi vocant) ſeu diſtantia quæ eſt
a Sole ad Terram, admittatur vulgò continere
Terræ ſemìdiametros propemodum mille, & ducen­
tas. Sed conſidera primùm communem ſententiam
non diffiteri quin ſaltem Terra, quantacumque no­
bis appareat, ſit veluti punctum, comparata ad
1firmamentum, ſeu cælum ſtellatum, quod Tycho
diſtare à Terra admittit terrenis ſemidiametris qua­
ter decies mille. Conſidera ſecundò hanc diſtan­
tiam non obſeruatione, ſed conjectura, & mero
arbitratu aſſumi: quoniam cum ægrè emetiri liceat
diſtantiam, quæ eſt heinc vſque ad Saturnum, quòd
nos parallaxis, vt vocant, deficiat (hoc eſt, quòd
tanta magnitudo, quanta eſt Terræ ſemidiameter,
ex cuius comparatione cæleſtia ſpatia menſuramus,
non ampliùs appareat, ſed ad viſum planè, ob
nimiam elongationem euaneſcat) neceſſe eſt quic­
quid ſpatiorum eſt vltra Saturnum, menſuram om­
nem fugiat, &, ſi quiſpiam definiat, pro mero arbi­
trio id faciat. Conſidera rurſùs, non eſſe proinde,
cur communìs ſententia aſſumat diſtantiam huiuſ­
cemodi; & Pythagoreorum, Copernicanorumve
ſententiæ non liceat aſſumere diſtantiam millies aut
etiam decies millies maiorem. Nam, vt illa argu­
mentatur non eſſe, cur cenſeamus Deum facere
voluiſſe Mundum adeò vaſtum; ſic iſta, non eſſe,
cur cenſeamus Deum facere voluiſſe adeò anguſtum;
& cùm neutra probare experientia, ſeu obſeruatio­
ne poſſit quid Deo placuerit; videtur poſterior,
dum naturæ rerum majeſtatem amplificat, com­
mendare magis & potentiam; & magnificentiam
Opificis ſummi, quàm prior. At, inquies, ſi tanta
Fixarum diſtantia ſtatuatur, vt hic magnus Telluris
orbis Venerem, Mercurium, & Solem complectens
pro puncto habeatur, fore ergo Solem tantò ma­
gis punctum; quare neque fore, vt Sol ſit ex Fi-
1xis conſpicuus, poſſitque & fixas ipſas illuſtrare,
& vniuerſum mundum ſua luce complere. Verùm
quamuis diameter Solis ex fixis ſpectati, non fuerit
niſi pars ducenteſima diametri magni orbis; pote­
rit nihilominùs Sol apparere tantus, quantus eſt
ipſe orbis, aut etiam tota regio Planetaria, quam­
uis eius diameter ſit decuplò major; idque ob lu­
cem vegetam, diffuſoſque ipſius radios, quibus
oculus afficiendus erit, ea ratione, qua flammula
candelæ noctu ſpectata ignis ingens procùl appa­
ret. Talis radiorum circumfuſio affingit ſtellis om­
nibus magnitudinem, ambitumve majorem, quàm
reuerâ ſit; cùm nulla ſit fixa, cuius vera diameter
non comprobetur quam-plurimis vicibus minor ap­
parente; & Planetæ quoque (tametſi ſint lucis lon­
gè obtuſioris) diametro appareant aliquot vicibus
majore, quàm ſint, vt Mercurius circiter nouem,
quemadmodum exmea illa obſeruatione conſtitit.
Quare & quemadmodum ſtella is cum diametro
minore ſit, quàm ſint diametri circellorum à Pla
netulis eius deſcriptorum, apparet nihilominùs tan­
ta vt eiuſcemodi circellos ſua luce compleat; ita
Sol licet, diametro minor, quàm magnus iſte or­
bis ſit, poterit nihilominùs apparere tantus, vt com­
pleat ſuis radiis totum illius interuallum, ac inter­
uallum etiam totius regionis Planetariæ, & tantus
eſſe, quanta ipſa videatur. Et fac non omninô com­
plere; ſeu etiam prorſùs non videri; quàm multæ
quæſo ſtellæ ſunt, quæ videri à nobis ob immen­
ſam longinquitatem non poſſunt (ſaltem teleſco-
1pium multas retegit nudo oculo inconſpicuas) cum
non poſſit tamen ratione oſtendi vllam eſſe ſtellam
adeò paruam, cuius amplitudo amplitudini Solis
cedat? Quòd Sol autem debeat fœnerari lucem to­
ti Mundo, & ſtellas etiam fixas illuſtrare, id aſſu­
mitur, non probatur; & nos, qui ob eius viciniam
colluſtramur tantoperè, id ipſi attribuimus, quod
potiore fortaſſis jure attribueremus Caniculæ, ſi
foremus æquè vicini, & ab ipſo Sole, quantum
nunc à Canicula, diſtaremus. Nam verum eſt qui­
dem Planetas mutuari ſuam lucem à Sole; at Fixæ,
quarum ſcintillatio, atque candicantia Solaris per­
ſimilis eſt, videntur omninô de ſuo collucere,
eſſéque totidem quaſi Soles, quos Deus in illa
ſpatiorum immenſitate collocatos voluerit, ob fi­
neis nobis incompertos; vt incompertum etiam eſt
ob quem finem volüerit ſtellas eſſe totque, & tantas,
ac eo ſitu, eaque diſtantia, quæ ſolet vulgo aſſeri.
Tertiò, ſupponendum, quod eſt pervulgatum,
quódque ab initio iam attigimus, conuenire glo­
bo Telluris motum duplicem, diurnum, & annuum.
Diurnus eſt, de quo iam multa; is nimirùm eſt,
qui competit Terræ, quatenus circa proprium axem
intra viginti quatuor horas ita vertitur, vt certam
Terræ partem (veluti iſtam, in qua nos ſumus)
nunc ad Solem conuertens, diem illi creet; nunc à
Sole auertens, noctem illi faciat. Annuus vero eſt,
quo Terra, dum circa ſeipſam gyratur, promo­
uetur intereà in ortum ſub Zodiaco, centrùmque
illius intelligitur ſenſim deſcribere iam memora-
1tum circa Solem circulum, quem intra annum
conficiat; ita vt circa ſeipſam reuoluatur trecentis
ſexaginta quinque periodis, dum intereà non niſi
vnam periodum circa Solem abſoluit. Fit iſtud
porrô ad eum modum, quo trochus, ſeu tur­
bo puerorum circumductâ ſenticâ in pauimentum
adactus ita gyratur circa ſeipſum, ſiue axem
proprium, vt etiam diſcurrat, circelloſque in pa­
uimento deſcribat: pluries enim ſibi circumvolui­
tur, dum intereà aliquem exarat circellum. Si ve­
lis quoque, id ſimile eſt, ac dum ambulans ſic di­
gitum moues, vt ſi eo deſcriberes in aëre medio
continenteis circellos. Quemadmodum enim di­
gitus, dum ſecundum viam transfertur, ſibi ipſi va­
riè circumducitur; ſic Terra, dum pergit per annu­
am illam ſemitam circumit, intereà ſuum axem
trecenties, & ſexagies quinquies. Quoniam verò
is circulus, quem motu annuo Terra deſcribit, ha­
bet heinc Solem, inde illam fixarum regionem,
ſecundum quam ſigna Zodiaci diſpoſita ſunt; eam­
ob rem ſit, vt cùm Terra eſt verſus Arictem, habeat So­
lem verſus Libram; & cùm Terra tranſit ex Ariete in
Taurum, appareat Sol tranſire ex Libra in Scorpionem;
ſicque dum Terra eſt in vno ſigno, Sol dicatur
eſſe in oppoſito; Terráque reipſa percurrat Zodia­
cum, ſeu Eclipticam, & Sol percurrat apparenter.
Quartò, præter duos eiuſmodi motus, attribui Ter­
ræ tertium, qui inclinationis, ſeu declinationis di­
citur: tametſi reipſà nihil aliud eſt, quàm conti­
nentia Æquatoris, atque adeò axis terreni in ſui-ip-
1ſius paralleliſmo. Scilicet non eſt concipiendum
centrum Terræ ita ferri per Eclipticam in memo­
rato magno orbe conceptam, vt reuolutiones diur­
næ ſecundum ipſam, ipſiuſve ductum, aut lon­
gitudinem fiant: neque enim Terræ æquator coit
in planum Eclipticæ, aut axis terrenus in Firma­
mentum vſque continüari intellectus, intelligitur
deſcribere heinc inde circumductione annua, & cir­
ca Eclipticæ polos, duos circulos eiuſdem magni­
tudinis cum eo, quem in magno orbe centrum Ter­
ræ deſcribit. Verùm ita eſt concipiendum, vt reuo­
lutiones diurnæ ſint parallelæ omnes cum ea, quæ
peragitur, dum Terra eſt in æquinoctialibus pun­
ctis, coitque in planum eius æquatoris, qui in eo­
dem magno orbe concipitur: quippe æquator
Terræ tuetur ſemper ſitum parallelum cum eo,
quem habet in eiuſcemodi punctis; & axis pro­
inde ipſius ita manet ſemper ſibi ipſi parallelus, vt
in Firmamentum vſque continüari intellectus, in­
telligatur deſcribere circumductione annua circa
vocatos mundi polos, duos circulos tantos, quan­
tùs eſt æquator ipſe magni orbis. Id licebit perci­
pere ex Copernicana machinali ſphæra; ſed niſi
fortè ad manum ſit, accipito ſphæram vulgarem,
habetoque eius Eclipticam pro Ecliptica magni or­
bis, & æquatorem pro æquatore eiuſdem orbis; &
cum globulum, qui in centro eſt, Terramque vul­
gò repræſentat, pro Sole habueris, habeto extre­
ma axis per ipſum traducti, & in cælum vſque con­
tinuati pro iam vocatis polis mundi. Vſurpato dein-
1de alium globulum, qui repræſentare Terræ glo­
bum poſſit, ſcilicet traducto radiolo, ſeu axiculo;
& circello medio, ſeu æquatore ſupra ipſum deſ­
cripto. Applicato hunc globulum ſupra interſectio­
nem, ſeu punctum æquinoctiale ſphæræ, & ita con­
ſtituito, vt æquator globuli ſit in eodem plano, ſiue
congruat cum æquatore ſphæræ, axiſque illius ſit
axi ſphæræ parallelus. Globulum ibi, ac in eo ſitu
circa axem reuoluito, ac deinde ipſum reuoluere
continenter pergens ſenſim promoueto ſecundum
Eclipticam, ac verſus ſolſtitiale punctum; ſed ita
tamen, vt æquator globuli maneat ſemper paral­
lelus æquatori ſphæræ, & axis illius, axi huius. De­
ducito pari ratione in aliud æquinoctium, & porrô
per ſolſtitium aliud, perducito ad æquinoctium prius,
ſeruato eodem paralleliſmo. Tum demùm concipies
quod dictum eſt de ipſa Terra per Eclipticam ma­
gni orbis ita tranſlata, vt eius æquator continea­
tur ſemper & æquatori magni orbis, & ſibi ipſi pa­
rallelus; & axis axi magni orbis, ſibique ipſi ſimi­
liter. Quin-etiam, vt ſi oppoſueris ipſos ſphæræ
polos parietibus oppoſitis, & conceperis axem
ſphæræ vtrimque ad parietes continuatum deſignare
in ipſis duo puncta oppoſita, concipies ſimùl axi­
culum globuli continüari intellectum ad eoſdem
vſque parietes deſcribere vna ſui circumductione
per Eclipticam, & circa deſignata puncta, duos
circulos æquatori ſphæræ æqualeis: Pari prorſùs mo­
do id intelliges, quod dictum eſt de circulis in Fir­
mamenti fornice heinc inde deſcriptis circa polos
1mundi: adeò vt, quemadmodum axiculus globuli
continuatus, & circumductus, intelligitur per me­
dium muſæoli ſpatium deſcribere quaſi columnam,
cuius baſes ſint memorati in parietibus circuli; ita
intelligere liceat immanem quandam quaſi colum­
nam per magni orbis ſpatia ab axe Terræ conti­
nüato, circumductoque deſcribi, cuius baſes ſint
circuli illi iam repetiti in Firmamenti fornice. Quintò,
denique huiuſmodi motum, ſiue continentiam in
paralleliſmo ita fieri, vt tantillum tamen, ſeu inſen­
ſibiliter lentior ſit ipſo motu centri; efficiaturque,
vt centro Terræ ad idem æquinoctiale punctum re­
deunte, æquator ſecet Eclipticam nonnihil cite­
rius, ac faciat cum illa angulum inclinationis, ſeu
declinationis maximum, aliquantò antecedenter.
Non quòd angulus inclinationis non ſit ſemper idem,
aut æqualis, quódque æquator Terræ, axiſque ip­
ſius non ſit ſemper ſibi ipſi parallelus; ſed quòd
huiuſmodi angulus, ſiue interſectio ſit mobilis,
fiatque ſenſim in aliis, aliiſque Eclipticæ punctis
(idque regrediendo, ſiue procedendo contra ſigno­
rum ſeriem, hoc eſt ab Ariete in Piſces, aut à Li­
bra in Virginem) quódque Ecliptica exſiſtente im­
mobili, tum æquatoris planum per ipſam decur­
rere intelligatur; tum poli æquatoris ſeu mundi
intelligantur lentè moueri, idque regrediendo circa
polos Eclipticæ, ſeruatâ ſemper eadem diſtantiâ.
Quî id fieri valeat, vt poſſis quadamtenùs concipere,
duc etiam circellum in memorato globulo, qui
repręſentet Eclipticam, & æquinoctiale eius pun-
1ctum ita applica æquinoctiali ſphæræ puncto, vt æ­
quator cum æquatore, & Ecliptica cum Ecliptica
congruat. Axiculum per eum traductum axi globi
æqualem fac, & vtrique eius extremo filum alliga,
quod aliunde ſit polo Eclipticæ defixum. Tum, ſi
globulum retro, ſeu in antecedentia ita moueris,
vt illius Ecliptica Eclipticæ ſphæræ ſemper con­
gruat, obſeruabis vt eius æquator Eclipticam con­
tinuò ſecet in antecedentibus punctis; ſed ſeruato
tamen codem inclinationis angulo, & axis extremis
tuentibus ſemper æqualem diſtantiam ab ipſis Ecli­
pticæ polis. Haud abs re porrô hæc anteceſſio len­
ta, ſeu lentiſſima potiùs dicitur, quandò vna eius
periodus non abſoluitur, niſi intra annos vicies quin­
quies mille.
X. Vt ex hiſce ſuppoſitis, ea quæ apparent, iam
attingam; Primùm apparet quidem Sol, quemad­
modum iam diximus, moueri per Zodiacum; ſed
vt nauis in medio mari circa immobilem nauim cir­
cumducta apparet noſtro Mediterraneo (de quo
nempe eſt antè dictum) immota manere, & quæ
immota eſt, videtur intereà ipſi circumduci, qua­
tenus nempe varias horizontis parteis ſucceſſiuè
obtegit, donec ipſa per oppoſitam fertur; ita
Terra, cui inhæremus, circa Solem immotum cir­
cunducta, videri nobis poteſt immota, & Sol moue­
ri circa ipſam, occulereque ſuccedenter omneis
parteis Zodiaci, quatenus Terra intereà oppoſitas
parteis ſuccedenter percurrit. Quare & cùm Terra
per medium Zodiacum incedens, circulum ſuo cen-
1tro deſcribat, qui Ecliptica linea dicitur, hæc ipſa
erit linea, quam Sol deſcribet apparenter; adeò
vt non modò aliorum Planetarum latitudines, con­
figurationeſque eodem modo eueniant, ſiue Sol
reipſa moueatur, ſiue moueri ſolum appareat; ſed
eodem quoque modo Eclipſes tam Solis, quàm
Lunæ contingant. Quippe cùm Luna motu men­
ſtruo ipſi Terræ circumferatur; efficitur eadem ra­
tione, vt Terræ, ac Soli directè interpoſita lucem
Terræ eripiat; & Terram habens ſibi, ac Soli dire­
ctè interpoſitam, eádem Solis luce per Terram pri­
uetur. Nimirùm eadem inclinatione deſcribere po­
teſt orbitam, quæ Eclipticam à Terra deſcriptam
duobus in locis interſecet, nodoſque Eclipticos fa­
ciat. Neque videtur morari debere nos Primò,
quod abſurdum eſſe videatur, fore ergo Terram
vnum ex Planetis, & magis quidem præcipuum,
quàm Lunam, eo modo, quo Iupiter eſt præ ſuis
Lunis Mediceis præcipuus. Siquidem Terra glo­
boſa eſt, ſicut Planetæ cæteri; comparata eſt ad
motum, vt illi; lucem Solis perinde excipit, re­
flectitque, & per illam, non ſecùs quàm illi, collu­
cet: quemadmodùm probat lux illa debilior, quæ
in Luna tam recente, quàm ſeneſcente obſeruatur,
quámque non aliunde eſſe, quàm à Terra per­
ſpicuum videtur vel ex eo, quod quando Luna
poſt primam & ante ſecundam quadraturam procul
eſt à loco reflexionis lucis Solaris, quæ à Terra
ſemper verſus Solem ſit, tum Luna ea luce omninô
priuatur. Prætereà locus congruus inter Venerem
1Martemque Terræ aſſignatur, in quo ſi illam po­
ſuerimus, tum Planetarum præcipuorum diſpoſitio
mirè conſentit, conſequiturque adeò partium vni­
uerſi concentus, tam ſecundum magnitudinem,
quàm ſecundum motum. Nam Mercurius eſt mi­
nor Venere, Venus Terrâ, hæc Marte, Mars Ioue,
Iupiter Saturno; & Mercurius velociùs periodum
abſoluit, quàm Venus, hæc quàm Terra, ipſa quàm
Mars, Mars quàm Iupiter, ille quàm Saturnus:
at iuxta communem ſententiam videtur nihil eſſe,
fierive poſſe inordinatius. Quia, quod ad magni­
tudinem ſpectat, Luna eſt minor Mercurio, hic
minor Venere, hæc incomparabiliter minor Sole,
Sol incomparabiliter major Marte, Mars minor in­
comparabiliter Ioue, Iupiter Saturno aliquantò
major. Quod ad motum verò, Luna abſoluit perio­
dum menſe, Mercurius, Venus, Sol omnes ſimùl
anno; Mars duobus annis, Iupiter duodecim, Sa­
turnus triginta, Firmamentum vigeſies quinquies
mille, Nona ſphæra quaſi trepidando heinc mille
ſeptingentis, illeinc ter mille quadringentis; Pri­
mum mobile horis viginti quatuor. Ad-hæc, tametſi
ſunt in Terra continentes, montes, valles, planities
inſulæ, iſthmi, promontoria, maria, freta, ſinus,
lacus, ſtagna, amnes, &c. ſimilia quoque appa­
rent in Luna, veriſimileque eſt, ſi aliorum Planc­
tarum diſcitam propè ſpectarentur, tamque magni
viderentur, vt partium diſtinctio, & diuerſitas obſer­
uabilis poſſet effici, fore, vt ſui ſpeciem non diſ­
ſimilem exhiberent. Neque morari debet. Secundò,
1quòd Terra per Zodiacum tranſlata, & non exſi­
ſtente in centro, non videatur debere nobis in il­
lius ſuperficie, ac in ipſa ſimùl ſuperficie orbis ma­
gni exſiſtentibus, dimidium cæli fieri conſpicuum:
cùm tamen ſex ſigna ex Firmamenti Zodiaco ſupra
horizontem conſtanter appareant. Siquidem, vt iux­
ta communem ſententiam globi terreni moles ni­
hil obſtat, quò minùs cenſeamur videre hemiſphæ­
rium integrum; quoniam linea ſecundum horizon­
tem ſenſibilem in cælum vſque ſtellatum directè tra­
ducta, in idem viſibile cæli punctum deſinit, in quod
linea ipſi parallela, quæ concipitur per centrum, vt
per horizontem rationalem traijci; quòd illæ nempe,
ob immenſam cæli diſtantiam, ſecundum ſenſum
coeant, ipſarumque intercapedo, tametſi æqualis
Terræ ſemidiametro, quaſi punctum ſit, ipſa que adeò
Terra ſit veluti punctum, in quo centrum, & ſuper­
ficies adeò procùl non diſcernantur: Ita dici poteſt
magnum orbem, in cuius ſuperficie Terra deſcribit
circulum annuum, adeò exilem fieri, haberive, ex
antedictis, comparatum ad immenſam Fixarum à
Terra diſtantiam, vt linea recta ſecundum Terræ
horizontem ad fixas vſque continüata, in idem
viſibile punctum deſinat, in quod deſineret linea
ipſi parallela traducta per Solem in centro exſtan­
tem; quaſi euaneſcente in tanta diſtantia interca­
pedine illarum, tametſi exſiſtente æquali ipſi ſemi­
diametro magni orbis; ipſóque adeò magno orbe
habito vt puncto, inter cuius centrum, & circum­
ferentiam nullum diſcrimen ſenſibile ex loco tam
1procùl diſſito appareat. Neque morari debet Ter­
tiò, quòd nobis in codem Terræ loco exſiſtentibus
non videantur debere ſemper eædem ſtellæ eſſe ver­
ticales, eiuſdemque apparere magnitudinis; ſed
quas habemus quidem, magnaſque videmus ſupra
verticem, Terra exſiſtente in Cancro, commutaſſe
debere ſitum, appareréque minores Terrâ tranſlatâ
in Capricornum; ex quo rurſùs conſequatur, vt
non debeat ſemper nobis eſſe eadem, ſed nunc qui­
dem elatior, nunc verò depreſſior Poli altitudo.
Siquidem expoſita antè axis Terreni continentia in
ſui parelleliſmo id pręſtat, vt quamuis Terra nunc
ad Cancrum accedat, nunc ad Capricornum rece­
dat, iiſdem tamen partibus ſui Boream, Auſtrumque
reſpiciat, iiſdem parteis cœli intermedias; atque
adeò vt linea, quæ à centro Terræ per verticem
noſtrum in cælum vſque traducitur, terminetur ſem­
per ad eaſdem ſtellas, ſiue viſibilia eadem cæli pun­
cta. Viſibilia dico; nam in cælo quidem poteſt
tantum eſſe diſcriminis, ſiue diſtantiæ inter locum
terminantem lineam verticalem, Terra exſiſtente in
Tropico æſtiuo magni orbis, & locum terminan­
tem eandem, Terra exſiſtente in Tropico hiberno
eiuſdem, quantùm diſcriminis, ſeu diſtantiæ eſt in­
ter ipſos Tropicos eiuſdem magni orbis: at cùm
ſemidiameter magni orbis, vt mox dicebamus, in
tanta diſtantia ſenſibilis non ſit, ſed pro puncto
habeatur; non erit profectò ſenſibilis quoque,
ſed pro puncto habebitur, quæ eſt diſtantia inter
Tropicos æſtiuum, & hibernum eiuſdem. Ex quo
1conſequenter intelligitur, non poſſe ſtellas appare­
re amplioris magnitudinis ex Tropico vno, quàm ex
alio; cùm acceſſus, & receſſus ſenſibilis non ſit, &
duæ ſtationes non poſſint haberi quaſi diſſitæ, quæ in
eodem quaſi puncto aſſumuntur. Quod ad immuta­
tam Poli altitudinem attinet, facit eadem axis con­
tinentia, orbiſque magni exilitas, vt inuariata ad ſen­
ſum appareat. Reuoca in mentem duos circulos, quos
dictum eſt ab axe Terræ continüari intellecto deſcri­
bi vtrimque in Firmamenti fornice; ipſi, tametſi æ­
quatori orbis magni æquales ſint, ob immenſam ta­
men diſtantiam, habentur quaſi duo puncta, eáque
de cauſa depictos voluï quaſi terminos ingentis co­
lumnæ; quòd cùm ſit perſpicuum columnæ, aut cu­
iuſcunque rei, cuius latera parallela ſint, craſſitudinem
tantò magis decreſcere ad viſum, quantò ſpectatur re­
motiùs, ideò liceat concipere tam procùl extendi co­
lumnam, cuius craſſitudo ſit magni orbis diameter,
vt eiuſmodi craſſitudo ſensìm, ſenſimque extenüata,
& pro pyramide habita in verticem deſinat, qui (æ­
qualis licet magni orbis diametro) habeatur à viſu
pro vnico puncto; idque ſeu in boream, vt à nobis
fit, ſeu in auſtrum, vt ab Antipodibus, ſpectetur. Ita­
que tales duo circuli, ſeu talia duo puncta ſunt no­
bis duo poli, quorum vnus ſemper eandem elatio­
nem, alter eandem ſemper depreſſionem ſeruat, quòd
tametſi ſpatio ſex menſium tantum mutetur, quanta
eſt diameter magni orbis, mutatio tamen eſt quaſi
puncti, ſiue fit in puncto, cuius latera, & à centro, &
inter ſe, quod ad ſenſum ſpectat, non diſtant. Vnde, vt
1vides, non negatur quidem, quin mutatio aliqua fiat;
quin verus quaſi polus habendus ſit ipſum centrum
circuli, in quod terminari concipitur axis æquatoris
magni orbis per medium Solem tranſiens; quin pun­
ctum terminans axem Terræ diſtet ab eo ſemper to­
ta ſemidiametro, & nunc quidem in vnam partem,
nunc in aliam: ſed negatur tamen quicquid illud eſt,
inducere ſpectantibus obſeruabilem varietatem. Ne­
que morari debet Quartò quòd nulla videatur eſſe
poſſe inter dies, nocteiſque inæqualitas, nullaque
proinde æſtatis, hiemiſque viciſſitudo; quaſi trans­
lata per Zodiacum Terra perinde ſemper à Sole di­
ſtet, eodemque modo eandem ſemper illi obuertat
faciem. Siquidem expoſita axis in paralleliſmo con­
tinentia obſtat, ne ipſe Terræ æquator cum Zodia­
co congruat, ſiue in eodem plano, & abſque interſe­
ctione ſit, vt contingeret, ſi axis Terræ parallelus eſſet
axi Zodiaci, non verò æquatoris; quo ſanè caſu non
foret dierum, noctumque inæqualitas, ſed conſtans
vbique foret æquinoctium; perinde que eſſet, ac ſi Ter­
ra in centro quieſcente, Sol ad Tropicos non defle­
cteret, ſed in æquatore perpetuò circumduceretur;
vnde neque vllus foret æquator præter Zodiacum,
neque vlli forent poli præter polos Zodiaci, pari
modo concipiendos, quo de cæteris dictum eſt. Cùm
paralieliſmus verò ille efficiat, vt æquator Terræ ſe­
cet continenter Zodiacum, & maneat conſtanter pa­
ralleius æquatori magni orbis; heinc fit, vt nobis v.
g. qui ad boream ſumus, dum Terra in Cancro eſt,
obſtet gibbus Terræ, ne Solem in centro tam aper-
1tum videamus, ac dum Terra in Capricorno eſt, vn­
de ille gibbus nihil nobis obſtat. Fit quoque proin­
de, vt Terra exſiſtente in Cancro, diem minimum,
hiememque habeamus, & exſiſtente in Capricorno,
diem maximum, æſtatemque, & in locis aliis eadem
proportione. Quod perſpicuè intelliges, ſi quem glo­
bulum ſupra vulgaris ſphæræ Zodiacum reuoluen­
dum monuï, notes in boreo aliquo puncto, & ipſum
punctum compares cum Sole in medio Sphæræ de­
gere intellecto; idque dum globulum (axe eius ſibi
ſemper parallelo detento) in Cancro, in Capricor­
no, in partibus aliis Zodiaci reuolueris. Neque mo­
rari debet Quintò, quòd ſphæra Fixarum obſeruetur
moueri in ortum; ac ſecundum Eclipticæ longitudi­
nem, lento illo motu, ob quem conſtellatio Arietis,
quæ ante bis mille circiter annos ad interſectionem
æquinoctialem erat, ab ea receſſit, diſtatque iam toto
penè ſigno, ſeu duodecima Zodiaci parte; qua ea­
dem ratione receſſerunt, ac promotæ ſunt cæteræ,
omneſque adeò ſtellæ fixæ ſedibus ſuis ſunt emotæ,
ac ſpeciatìm Polaris dicta, quæ manifeſtè effecta eſt
longè, quàm olim, polo propinquior. Siquidem &
ſtellæ Arietis, & cæteræ omnes non ita apparent mo­
ueri, quòd motu ſibi proprio ſecundum ſignorum
ſeriem progrediantur ab æquinoctialibus punctis; ſed
quòd æquinoctialia puncta ob Terræ motum, retar­
dationemve antè expoſitam, regrediantur contra ſi­
gnorum ſucceſſionem. Quemadmodum nempe ſeu
Terra moueatur in ortum, ſeu Sol moueatur in oc­
caſum, Sol ſemper moueri in occaſum nobis apparet,
1vt declaratum ſæpiùs iam eſt; ita ſeu ſtellæ progre­
diantur ab æquinoctiali puncto in conſequentia, ſeu
æquinoctiale punctum à ſtellis in antecedentia, appa­
rent nobis ſemper ſtellæ ab æquinoctiali puncto in
conſequentia moueri. Quod Copernicus autem ſue­
rit opinatus non ſtellas reipsâ promoueri, ac recedere,
ſed ipſa æquinoctia anticipare, ſeu præcedere; idcir­
cô non motum ſtellarum, ſeu octauæ ſphæræ, ſed æqui­
noctiorum anticipationem, ſeu præceſſionem appella­
uit. Adnotaui porrô, vt Ecliptica immobilis eſt, in­
uariatoſque polos habet (id arguente ipſa, vt vocant,
ſtellarum latitudine, ſiue diſtantia ab Ecliptica, quæ
eadem conſtanter manet) ita interſectionibus æqua­
toris ſenſim antecedentibus, polos ipſius æquatoris
ſensìm antecedere, ſiue regrediendo circum polos
Eclipticæ ire. Polos autem æquatoris voco non tantum
puncta ipſa indiuiſibilia, in quæ terminari concipitur
axis per Solem traductus, ſed oppoſitos etiam illos
circulos, & columnæ veluti baſeis, quæ non maiora
punctis apparere aliquoties iam repetitum eſt. Scili­
cet talia puncta ſunt, quæ ſingulis annis non-nihil
transferuntur, & ad alias ſtellas accedunt, ab aliis re­
cedunt. Neque eſt interim quòd mirere poli altitudi­
nem ſupra horizontem manere nobis inuariatam:
quoniam vt Terra horizontem cuiuſque regionis ſe­
cum transfert, ita transfert etiam ſuos polòs, cum ea­
dem ſemper ad eandem regionem habitudine. Ex
quo fit, vt eas cæli parteis, ad quas poli Terræ reſpe­
ctant, immotas credamus, quòd Terra immota ap­
pareat, ac polos mundi vocitemus, quos affingi-
1mus ipſi mundo, cui motum quoque affingimus;
intereà verò Eclipticæ polos, reuerá immotos, ha­
beamus pro mobilibus; neque vocemus polos mun­
di, qui reuerá tamen poli mundi ſunt, ſaltem terre­
norum reſpectu. Dicerem aliquid de illa Libratione
duplici, ob quam tum motus apparens fixarum nunc
velocior eſſe, nunc ſegnior cenſetur; tum latitudo
quoque ſiderum, & maximè Solis, nonnihil variari,
idque etiam non ſine quapiam inæquabilitate, dicitur:
Sed, vt præteream Copernicum explicare vtramque
ex tantilla variatione extremorum axis Telluris, de­
ſcribentium quandam intortæ, vt appellat, corollæ
ſpeciem, cuiuſmodi repræſentatur notâ arithmeti­
ca 8; Planius eſt, vt quoniam rationes non contem­
nendæ habentur, ob quas liceat in dubium obſerua­
tiones vertere, quæ pro vtraque circumferuntur; pla­
nius, inquam, eſt, vt in iſtis diſcutiendis non immo­
remur. Neque morari Poſtremò debet, quòd Sol non
videatur futurus nunc Apogeius, nunc Perigeius,
quaſi nulla exſiſtente excentricitate, nullove circulo
excentrico, ratione cuius Sol nunc minùs, nunc ma­
gis accedat ad Terram. Siquidem conſtat perinde
fore, ſi quam Soli excentricitatem, quem excentri­
cum tribuunt, ipſi Terræ attribuas, ratione cuius
nunc minùs, nunc magis accedat ad Solem; & Sol
appareat Apogeius, cum Terra erit Aphelia, & Peri­
geius, cùm Perihelia. Scilicet has Aphelij, Perihe­
liique nuncupationes excogitauit nuper Kepplerus;
qui aliunde docuit illum, quem huc vſque diximus
annuum circulum, ſeu Eclipticam, aut Zodiacum ma-
1gni orbis, concipiendum eſſe non tam circulum ex­
quiſitum, quàm ellipſin, ſeu oualem lineam, quam
Terra deſcribens, idem, quod per excentricum, fa­
ciat. Quippe cùm in diametro longiore ellipſeos duo
ſint centra (appellant focos) Sol ita erit in eorum
vno, vt cùm Terra feretur ipſi vicina, Perihelia ſit, &
Sol Perigeius dicatur; cùm vicina alteri, ipſa ſit Aphe­
lia, & Sol dicatur Apogeius: quod idem proportio­
ne fieri in cæteris Planetis cenſuit. Quin-etiam, vt
diceret cauſam, ob quam motus fiat ellipticâ formâ,
animaduertit, vt in vno magnete ſunt duo poli, quo­
rum vnus appetit alterum polorum alterius magne­
tis, alius eundem refugit; ita eſſe poſſe in Terra, (quæ
ſit quaſi magnes, & ad Solem, quaſiad maiorem ma­
gnetem comparetur) eſſe, inquam, poſſe parteis ali­
quas Solipetas, Solifugaſque, ob quas dum circum­
ducitur Soli, nunc ad ipſum magis alliciatur, nunc ab
codem magis auertatur; eaque ratione motu ſuo
non circulum, ſed ellipſin deſcribat.
XI. Vt attingam & cætera, apparent quidem Mer­
curius, Venus, Mars, Iupiter, Saturnus, nunc ſtare,
nunc retrogredi, nunc directè procedere: ſed quæ
Mediterraneo noſtro viderentur, ſi præter nauim, in
qua eſſet, ac moueretur, forent quoque aliæ, quæ cir­
ca illam eandem immotam propiùs, aut remotiùs, ve­
lociùs, aut tardiùs ferrentur; mirum non eſt, idipſum
nobis ex hoc terræ globo apparere, dum collati cum
aliis globis circa eundem Solem immotum circum­
ducimur. Quin-etiam tantum abeſt, vt ex obſeruatis
hiſce affectionibus, apparente, inquam, ſtatione, re-
1trogradatione, & directione Planetarum, quidpiam
colligatur ad ſtabiliendum Terræ quietem, vt po­
tiùs non ſit argumentum magis conſentaneum, quo
motus illi aſſeratur. Quæſo te enim quidnam poſſit
eſſe probabilius, quàm magna iſta corpora, globos, in­
quam, Planetarum, vno tenore incedere, & ſuam ſem­
per viam, ſeu prorſùm, antrorſumve ire? Ibunt porrô,
ſi Terra quidem inter ipſos media incedat, ac di­
recta eſſe nunquam deſinat: & quòd interdum ſta­
tionarij, retrogradique appareant, continget appa­
ritio ex commiſtione motus ipſius. Explicant hæc vul­
gò per Epicyclos, quorum centra circa Terram vno
tenore ſic ferantur; vt Planetæ interìm in ſuperfi­
ciebus Epicyclorum moti, ad ſuperiores quidem
parteis directi ſint, ad inferiores retrogradi, & in
medio deſcenſu, aſcenſuque, ſtationarij. At quan­
tum quæſo compendium, vt vnica Terra vnico inceſ­
ſu Epicyclos omneis faciat ſuperuacaneos, Planetas
illis eximat, alteróque motu abſoluat? Et de duobus
quidem Soli proximis, Mercurio, nempe, ac Venere,
vt primùm dicam; Quid eſt, cur Epicyclos fingant,
quorum centra contineantur inuariabiliter in linea à
Terra in Solem directa? Cur Planetarum remotio­
rum epicycli liberi ſunt; epicycli iſtorum duorum ad
Solem ita illigati? Cur ſaltem non eſt alter duorum
liber? Cur neuter horum Planetarum ad ſextilem
vſque aſpectum heinc inde à Sole diſcedit, ſed cùm
vix ſigno, aut ſeſqui-ſigno ſepoſitus eſt, ipſum repetit,
ſeu retrogradus ab ortu, ſeu directus ab occaſu? Cur
non proinde inſtar aliorum motibus ſuis nos circum-
1dant, ita vt nobis aliquando in medio exſiſtentibus
Sol ex vna parte ſit, illi ex aduerſa? Sed nempe ita
fieri, ac apparere neceſſum eſt, cùm remotiore exſi­
ſtente Terra, illos ex ipſa obſeruamus circumeunteis
Solem. Non poteſt enim Sol non haberi, eſſéque cen­
trum motus vtriuſque, aut vtriuſque circulus non eſ­
ſe Soli illigatus. Non poteſt vterque non videri dire­
ctus, cùm vltra Solem peragit iter; non retrogradus,
cùm citrà; non ſtationarius, cum in medio deſcenſu
accedit, aut in medio aſcenſu recedit, quaſi per re­
ctam lineam; eo modo, quo viator, qui nos procùl
antegreditur, vel nobis occurrit ſecundum rectam
viam, non apparet moueri; cùm appareat tamen, ſi
eodem paſſu tranſuersùm eat. Non poteſt Sol, tan­
quam centrum circuli vtriuſque non apparere conti­
nuò moueri per Zodiacum, iuxta ſignorum ſeriem,
quoniam Terra promouetur in parteis oppoſitas; ne­
que poteſt vtervis ſeparari longè à Sole, quia circui­
tum ſuum limitatum tam heinc, quàm inde, tam ſur­
ſum, quàm deorſum habet. Denique neuter poteſt
nos ambire, habereve Terram ſe inter, ac Solem in­
terpoſitam; quoniam Terra eſt extra ambitum v­
triuſque, & vtrumque ſemper ad eandem partem, qua
Solem, habet. Ferri porrô vtrumque Sidus ſupra, &
infra Solem, non verò in Epicyclo nos inter, & Solem
contento, memoratæque lineæ alligato, tum obſer­
uata noſtra conuincunt, ac præſertìm circa Mercu­
rium; tum præſertìm de Venere manifeſtæ eius Te
leſcopio phaſes. Nempe quòd appareat corniculata,
cum retrograda eſt; plena, cùm directa; id haud-du-
1biè arguit ipſam eſſe, citra Solem quidem, dum cor­
niculata apparet, quaſi parte reſidua illuminata in
Solem ſpectante; vltra Solem verò, dum plena,
quaſi parte illuminata ſpectante tam Solem, quàm
nos: Ne memorem, dum eſt corniculata, videri
tam magnam, dum plena tam paruam; quòd illeic
maximè propinqua, heic diſſita maximè ſit (h.e.
tantundem ſexies) poſſit que illeic vnâ particulâ ma­
jor videri, quàm heic totâ. Deinde, vt de tribus
quoque remotioribus, Marte, Ioue, Saturno dica­
mus, Quid eſt, cur nunquam retrogradi appareant,
niſi cùm Terram habent interpoſitam inter ſe, & So­
lem? aut cur ſemper retrogradi, cùm habent inter­
poſitam? Cur epicyclus Martis major eſt, quàm
epicyclus Iouis, & iſte major, quàm epicyclus
Saturni? Cur planetæ tantum accipiunt magnitu­
dinis incrementum, vt Mars, qui aliàs ſtellula eſt,
Veneri interdum, aut Ioui magnitudine non conce­
dat? Cur Mars adeò velocior per excentricum, quàm
Iupiter, ſit per epicyclum adeò ſegnior, eademque
proportione Iupiter, quàm Saturnus? atque ita de
cæteris. Sed nempe ita fieri, ac apparere neceſſum
eſt, Terra inter Solem, & eos incedente. Nam
quamuis tam Terra, quàm ipſi eandem ſemper
viam, & ſuo vnuſquiſque tenore procedant; effici­
tur tamen, vt quia Terra velociùs, quàm illi mo­
uetur; efficitur, inquam, vt dum procul adueniens,
eſt prope ipſos tranſitura, ſeu ſeſe ipſis, ac Soli in­
terpoſitura, appareant illi jam lentiùs incedere, quàm
anteà; & cùm rectà quaſi accedit, appareant qua-
1ſi conſiſtere; ac deinceps quoque retrogredi, quo­
niam ipſa velocius pergens, illos à tergo ſensim
facit; adeò vt retrogreſſio maxima appareat, cùm
proxima eſt, illoſque è regione habet; ac poſteà
appareat paulatìm decreſcere, quovſque, dum diſ­
cedit ab ipſis ſecundum rectam quaſi lineam, vi­
dentur rurſùm quaſi ſtare. Poſt ſecundam autem
ſtationem apparent, vt priùs, directè, & magis,
magiſque velociter incedere; quia deinceps Terra,
vt vltra Solem tranſitura, obſeruat illos progredien­
teis iuxta ſignorum ſeriem; qui in ſitu oppoſito vi­
debantur contra eandem ſeriem ire. Heinc ergo eſt,
quare non poſſint apparere retrogradi, niſi in op­
poſitione cum Sole, ſiue Terra exſiſtente interpo­
ſita; neque non poſſint non apparere, ob velocio­
rem Terræ motum. Heinc, quare epicyclus Martis
videatur major epicyclo Iouis; quia videlicet ob
majorem illius propinquitatem, retrogradatio in ip­
ſo apparere propiùs incipit, & deſinit longiùs. Heinc,
quare tunc Mars adeò magnus appareat, qui aliàs
adeò paruus eſt; ſcilicet quià Terra eſt illi tam pro­
pè, quæ aliàs tam procùl incedit; octo, vt putà, vi­
cibus remotiùs. Heinc quare Mars, non-niſi bien­
nio ſemel retrogradus ſit; quippe quia, Terra non in­
cedens, niſi duplò velociùs, non poteſt illum aſſe­
qui, niſi duplò temporis, quo periodum ipſa ab­
ſoluit. Quare Iupiter quotannis percurrat, retrogra­
duſque efficiatur, idque vno ſolùm menſe tardiùs;
quia Terra nempe velocior eſt duodecuplò, illum­
que ſemel relictum aſſequitur ſemper decimo tertio
1menſe. Quare Saturnus etiam quotannis efficiatur
retrogradus, idque vix tardiùs dimidio menſis,
quia nimirùm Terra velocior trigecuplò eſt, & ab
eo digreſſa illum rurſùs aſſequitur duodecimo men­
ſe, & vix ſemiſſe prætereà. Ex quibus profectò mi­
rabile ſit, niſi cùm omnia ita conſentiant, & omnia,
quæ apparent, adeò facilè, ſimpliciterque ex vna
Terræ circunductione inter Martem, ac Venerem in­
telligantur, explicenturque; neque ſit opus tot ma­
chinis, tot ambagibus, tot commentis abſque or­
dine, & veriſimilitudine introductis; niſi, inquam Ter­
ra id loci moueatur. Et conſidera, quæſo, cur Lu­
na nobis nunquam appareat nec ſtare, nec retro­
gredi; niſi quia ipſa ſemper circumducitur nobis,
quaſi in centro illius conſtitutis? Cur nunquam Sol:
niſi quia nos ſemper ipſi circumducimur, tanquam
in centro exſiſtenti? Quam-obrem verò non eadem
euenirent aliis quinque, ſi vel nos ipſis centrum eſ­
ſemus, vel ipſi nobis; & non potiùs mixtìm iremus,
circumduceremurque circa eundem Solem, vt circa
idem centrum? Tycho certè, qui Terram in centro
immotam detinuit, ita ipſi Lunam, Solem que cir­
cumduxit, vt coactus fuerit circumducere Soli quin­
que alios; tametſi mira, vt videtur, incontinuitate
volüerit Solem dietìm circumeuntem Terram, trans­
ferre illos omneis ſecum, obeunteis intereà motus
proprios; neque potuerit fingere, quomodo ille in­
terea corriperetur à Firmamento, mobilive primo;
quomodo item Luna (vt præter motum menſtruum,
dietim quoque Terram obeat) idque ſpatiis liberri-
1mis, fluidiſſimiſque exſiſtentibus; quæ ſanè, alia­
que incommoda planè tolluntur, ſi Solem, ac Ter­
ram expoſito modo tranſpoſuerimus. Et conſidera
aliunde pulcram ſeriem. Nam quo modo nos ha­
bemus ſemper verſus Solem, & nunquam in oppo­
ſitione, Mercurium, ac Venerem; ita Mars prætereà
habet Terram, Iupiter Martem, Saturnus Iouem.
Ac viciſſim quemadmodum Terra habet circum­
danteis, & aliquando in oppoſitione exſiſtenteis,
Martem, Iouem, Saturnum; ita Venus habet præ­
tereà Terram, & Mercurius Venerem. Ex quo pro­
inde efficitur, vt Sol videatur omninò congruè col­
locari in omnium medio; vnde omnibus lucem, ca­
loremque diſpenſet; vnde quaſi Gubernator clauum
teneat, quaſi princeps moderetur, & ſimilia. Haud
abs re ſanè in centro exſiſtens deprehenditur vno
propè menſe circa proprium axem reuolui; veluti
arguunt Maculæ, quas in eius diſco promptiſſimum
eſt obſeruare. Quippe hac ſui reuolutione, emiſ­
ſiſque circùm radiis, quaſi quibuſdam virgulis, Pla­
netas omneis non reluctanteis, aut etiam propenſos
veluti abigere, circumagereque videtur; & propin­
quiores quidem vehementiùs, ac citiùssremotiores
verò languidiùs, ac tar diùs; prout radij fuerint ma­
gis conferti, aut magis rari. Quo ſanè loco mirabi­
le eſt, ſemitas Macularum, exſiſtente Sole in æquino­
ctialibus punctis, quaſi rectas lineas in diſco illius
deſcribi; in cæteris, ac potiſſimùm in Tropicis, cur­
uas: Neque id poſſe commodiùs ſaluari, quàm ex
eo, quòd Sole ſuper eiſdem ſuis, EcIipticæve Po-
1lis ſemper reuoluto, deuehentéque Maculas, Terra
ſe illi ita ſiſtat, nunc quaſi ad dextram, ſiniſtramve
in æquinoctiis; nunc quaſi ſurſùm, deorſùmve in
ſolſtitiis, vt propter expoſitam axis ſui continen­
tiam, Maculas videat non vno modo per diſcum
Solis procedenteis; ſed cum varietate rectitudinis,
curuitatiſque memorata.
XII. Ita demonſtrat Galileus, cui illud prætereà
debetur, quòd ex aſſignatis Terræ motibus, ita
Maris æſtum expoſuerit, vt videatur denique cau­
ſam eius germanam adinueniſſe. Nimirùm, quod
nauiculæ aquâ ſemiplenæ, dum placido Mari, aut
lacu transfertur, contingit; idipſum Terræ aquas
marinas in ſuis cauitatibus continenti, ſi per pla­
cidum æthera transferatur, eueniet. Vt enim, ſi
nauicula æquabiliter moueatur, aqua contenta
æquabiliter manet; &, ſi moueatur tantillùm ra­
pidiùs, aqua ex prora refugit in puppim, eleuatàque
veluti hæret, donec rapiditate non-nihil remiſſa, pro­
prio pondere recurrat in proram, refugitura iterùm
proprio pondere, ſiue æquabilis ſit motus, ſiue tar­
dior, ſiue nullus; & recurſura iterùm proprio pon­
dere, ſi vel nihil, vel parùm augeatur velocitas, ac
refugitura, vt priùs, ſi vt priùs velocitas, ſeu rapi­
ditas augeſcat: ita eſt neceſſe accidat in Terra, Ma­
rique in eius cauitatibus contento, neque parteis
ſolidiores, ob fluxilitatem, perinde conſequi idoneo.
Nam ſi Terra quidem, aut pars eius, in qua Mare eſt,
æquabiliter moueretur, nulla eſſet ratio, cur Mare
reciprocationem ſubiret: at neceſſe eſt ſubeat, qua-
1tenus Terra, ſeu eius pars, in qua, vt in nauicula,
aut vaſe eſt, inæquabiliter mouetur. Ac non eſt
quidem motus diurnus ex ſeſe inæquabilis; non item
motus annuus, non axis continentia; verùm ex his
miſtis creatur quædam inæquabilitas, quæ & gemi­
natas reciprocationes in ſingulos dies pariat, & illas
per ſolſtitia, atque æquinoctia vehementiores faciat;
& (admiſto aliunde motu Lunæ) etiam in nouiluniis,
pleniluniiſque intendat. Imprimis enim, cùm pars
Terræ, quæ, ex. gr. continet Mare Mediterraneum,
feratur continuò in ortum motu annuo, & triplò
quidem velociùs, quàm reuolutione diurna; ac reuo­
lutione diurna non pergat continuò in ortum, ſed
dimidium quidem circuïtus in ortum abſoluat, di­
midium verò in occaſum redeundo conſumat; effi­
citur, vt vtróque motu verſus ortum conſpirante,
locus maris Mediterranei feratur velociùs per ſpa­
tia mundana, quàm dum referente diurno in occa­
ſum, ſolus annuus ſupereſt in ortum. Id fit, quem­
admodum dicebam de pila, quæ tametſi pari vtrim­
que vi manus moueatur à puppi in proram, & à pro­
ra in puppim; velociùs tamen mouetur à puppi in
proram, propter ipſam nauis ſuperadditam vim. Ita­
que, dum Mediterraneum incipit die quodam mo­
tu geminato, ac proinde velociore moueri in ortum,
neceſſe eſt aqua ex Syria verſus Gadeis, quaſi refu­
giat, & ad oram Syriæ fiat non-nihil depreſſior, ad
oram Hiſpaniæ non-nihil elatior, quovſque in me­
dio geminati motus velocitas incipiat remitti, & aqua
ex ora Hiſpaniæ pondere proprio refluat, ac verſus
1oram Syriæ recurrat: & rurſùs, dum incipit motu in
ortum vnico, atque adeò tardiùs moueri, neceſſe eſt
aqua ad oram Syriæ eleuata verſus oram Hiſpaniæ
iterum refugiat, quovſque ex medio huius tardioris
motus iterum recurrat ex ora Hiſpaniæ verſus oram
Syriæ; ſicque, die, iam alio iterùm, vt priùs, refu­
giat, reciprocationemque perpetuam tueatur; vt ſi
plumbum pendulum à perpendiculo elatum excur­
rere ſinas, & ſecundo quoque recurſu vim nouam
illi imprimas. Atque ad oram quidem Syriæ receſſus
& acceſſus aquæ notabilis admodùm eſt: ad oram ve­
rò Hiſpaniæ minùs, propter allabentem ex Oceano
aquam per fretum Herculeum. Ad lateraleis oras
quod ſpectat, eiuſcemodi reciprocationes ſunt mi­
nùs ſenſibiles, eodem modo, quo in nauicula, aut
quolibet vaſe commota aqua deprehenditur ad par­
teis motus oppoſitas attolli, atque deprimi; ſub me­
dium verò aut ſolùm excurrere, & recurrere, aut
etiam veluti conſtare. Et patet id certè in ſinu Ha­
driatico, in cuius extremo, Venetiis nempe, reci­
procatio per elationem, depreſſionemque eſt adeò
ſenſibilis; in medio verò ſeu ad Anconam, ſecùs: Et
circa noſtram ſpecialem oram, cùm ipſe forem ſupe­
riore Septembri, & ſub nouilunium quidem æqui­
noctiale, San-torpeti, vix ad vſque ſeſqui pedem at­
tolli, deprimique Mare obſeruaui. Accepi autem in
exemplum mare longiuſculum, & ab occaſu in or­
tum ſitum; quoniam qui ſinus anguſti ſunt, vel
ſiti ab auſtro in boream, ij adipiſci ſenſibilem reci­
procationem non poſſunt; vt neque lacus, atque ſta-
1gna, quorum oræ propiores ſunt, quàm vt elatio,
aut depreſſio ſeu continuari, ſeu obſeruari valeat.
Ex quo patet, cur in Oceano, vbi tanta libertas eſt,
reciprocationes ſint adeò inſignes: inſignes, inquam,
non in alto, vbi quod dicebam de aqua circa me­
dium vaſis, contingit; ſed ad ipſa littora, in quibus
quæcumque attendi varietas poteſt, ad locorum ſi­
tum referenda eſt; cùm aliunde mirabile ſit, reci­
procationes eſſe in ſingulos dies vbiuis gentium ge­
minas, vt geminæ ſunt in motu Terræ ex velocitate
in tarditatem, & ex tarditate in velocitatem redeun­
tes inæqualitates: tametſi aqua pro ſuo lentore non
conſequitur precisè inæqualitatum periodos, ſed re­
ciprocationes ſingulas abſoluit horæ propè dimidio
(& geminatas in ſingulos dies horâ propè integrâ)
tardiùs. Atque hæc quidem videri poteſt generalis
æſtus, ſiue reciprocationis in ſingulos dies gemina­
tæ cauſa. Reuolue porrô globulum, de quo antè
dixi, ſupra Zodiacum materialis, ac vulgaris ſphæræ
in tropico alterutro, ita vt, dum centrum Terræ gra­
du integro promouetur, intelligas punctum æqua­
toris globuli initio reuolutionis eſſe in principio
gradus, & in fine reuolutionis eſſe in fine eiuſdem
gradus. Reuolue deinde in alterutra æquinoctialis
interſectione, ita vt idem globuli punctum in prin­
cipio, ac fine reuolutionis pari modo in principio, ac
fine eiuſdem gradus intelligas: obſeruabis ſanè, quia
æquator globuli ob expoſitam axis continentiam
eſt ſemper parallelus æquatori ſphæræ, illud eius
punctum magis promoueri ad ortum ſupra Tropi-
1cum, quàm ſupra æquinoctialem; quia longitudo
gradus ſupra Tropicum eſt veluti directè jacens ab
occaſu in ortum; ſupra æquinoctialem verò obliquè
ſe habet. Ex hoc autem fit, vt ſpecialis quædam inæ­
qualitas reuolutioni diurnæ contingat tam in ſolſti­
tialibus, quàm in æquinoctialibus locis; ob quam
diurnæ illæ reciprocationes alterationem ſubeant,
dum in ipſis Terra verſatur; neque tam vehementeis
ſubeant in locis intermediis, vbi eiuſmodi inæquali­
tas aut minor eſt, aut euaneſcit. Atque hæc aliunde
videri poteſt cauſa, cur æſtus vehementior ſit ſub
ſolſtitiis, æquinoctiiſque, quàm temporibus cæ­
teris: cùm etiam, quia motus diurnus aduerſatur
magis motui annuo ad Æquinoctialem, quàm ad
Tropicum (quòd vterque motus Terra exſiſtente in
Tropico conſpiret directè in ortum, exſiſtente verò
in Æquinoctiali alius ad alium obliquus ſit) inde fieri
poſſe videatur, cur æquinoctiales reciprocationes
ſint ſolſtitialibus æſtuoſiores. Denique imaginare
Lunam eſſe Terræ quaſi illigatam, vnáque delatam; &
orbem magnum, per quem Terra motu annuo ince­
dit, comprehendere non tantum iter ipſius medium,
ſed totum etiam ſpatium heinc inde verſus Martem,
ac Venerem, cuius extrema à Luna Terram motu
menſtruo circumambiente attinguntur. Imaginare
rursus vim, qua Sol tam Terram, quam Lunam mo­
uet, explicari per radium, ſeu quaſi virgulam, chordu­
lamve à Sole protenſam: concipies ſanè hanc chor­
dulam longiorem eſſe cùm Luna eſt in oppoſitione,
vltra nempe Terram, quàm dum in coniunctione eſt,
1fìue citra Terram. Cæterùm, vt plumbum chordulæ
a penſum, & poſt abductionem à perpendiculo li­
bertati ſuæ permiſſum, tantò vibratur celeriùs, quan­
to chordula fuerit breuior, tantò tardiùs, quantò
productior; ita poteſt contingere, vt motus Terræ
annuus, qui æquabilis ex ſe foret, efficiatur in coniun­
ctione, ſeu nouilunio velocior, in oppoſitione, ſeu
plenilunio tardior: ſicque bis in menſe eueniat ſpe­
cialis inæqualitas, ob quam rurſùs diurnæ illæ reci­
procationes alterationem quandam patiantur. At­
que hæc poteſt videri cauſa, cur in ſingulis plenilu­
niis, atque nouiluniis vehementiores æſtus ſint: cùm
iidem poſſint per plenilunia, atque nouilunia ſolſti­
tiis, æquinoctiiſque vicina (ſed æquinoctiis præſer­
tìm) eſſe vehementiſſimi, ob ſuperiorem cauſam ad­
iunctam. Hæc porrô ſumma eſt ratiocinij circa maris
æſtum, quem proinde vt comprobare ipſe motus
Terræ videtur; ita ipſemet motum Terræ videtur
prorſùs adſtruere; adeò vt alter alteri non malè fi­
dem conciliet, vt relatorum proprium eſt, ac ſpeciali­
ter cauſæ, & effectus. Quinetiam hoc vnum videtur
experimentum ſenſibile Copernicanis ſubſidio eſſe;
cùm aliàs motus generalis, quo Terra oculum vnà
transfert, inobſeruabilis ſit. Finge nempe nauiculam,
de qua paulò antè dicebam, non mari, aut lacui inna­
tare, ſed eſſe intra maiorem nauim, ipſique ſeu clauis,
ſeu alia ratione defixam, vt eius partem cohærere; ac
hominem Mediterraneum ad aquam attendere. Tunc
ſi aqua quidem intra nauiculam quieſcat, nullum
planè erit argumentum, quo ille moueri nauim iudicet,
1tametſi velociſſimè per medium mare transferatur.
At, ſi aquam illam à prora in puppim effluere, & rur­
ſùs ex puppi in proram refluere adnotauerit; tunc
eius motus cauſam inquirens, agnoſcet ipſum eſſe
non poſſe, niſi aut extrinſecùs corpus aliquod in im­
motam nauim impingatur, ipſamve alia ratione ſub­
agitando commoueat, & contentam aquam effluere,
ac refluere faciat; aut ipſa certè nauis per mare mo­
ueatur, & cum inæquabilitate quidem aliqua, quæ
eiuſdem effluxus, & refluxus ſit cauſa. Et quia ſi extra
nauim circumſpexerit, nullum extrinſecùs obſerua­
bit corpus, quod in nauim impingatur, aut illam ſub­
agitet; ideò erit, cur colligat, moueri nauim igitur, &
cum nonnulla quidem inæquabilitate. Pari autem
modo, cùm nos in eadem Terræ quaſi naui vehamur,
vnà cum ſinubus, cauitatibuſque, quaſi nauigiolis, in
quibus marina aqua continetur; & obſeruantes hu­
iuſmodi aquam continuò effluere, ac refluere, argu­
mentemur hunc effluxum, refluxumque eſſe aut à
cauſa externa, quæ Terram in æthere medio conſi­
ſtentem commoueat, ac ſubagitet; aut ab ipſamet
Terra, quæ per ætherem, cum inæquabilitate aliqua
moueatur: nec videamus tamen, vbi oculos circum­
quáque coniocerimus, vllam eſſe cauſam externam,
quæ impingatur, ſubagitetve; Quidni colligere poſ­
ſimus cauſam eſſe ipſammet Terram, quatenus poteſt
per ætherem, & cum aliqua quidem (vt putà iam ex­
poſita) inæquabilitate moueri?
XIII. Verùm his tandem modus eſto: quandò ag­
greſſus dicere ſolùm de imbecillitate eius argumenti,
1quod ad quietem Terræ adſtruendam familiare eſt
petere exmotu rerum proiectilium, eò ſensìm dedu­
ctus ſum, vt videri poſſim præcipuas circa problema
celebre attigiſſe difficultates. Non exigis, vt repetam
feciſſe me id, non vt Telluri aſſererem motum, ſed vt
veritatis amore, innuerem quietem ipſius firmiore ra­
tione eſſe ſtabiliendam: ne exige etiam, vt quaſi me
putes aliquam habere eiufcemodi, ipſam tecum
communicem; quippe ſi haberem, facerem iam
ſponte. Et non pauci quidem hactenùs non paucas,
noſterque imprimis Morinus, magnâ ſolertiâ excogi­
târunt: ſed, me tamen quod attinet, hærere aquam
ſemper video, ac in eo proinde ſum, vt placitum illud
reuerear, quo Cardinales aliquot approbaſſe Terræ
quietem dicuntur. Etenim licet Copernicani tuean­
tur loca ſacræ Scripturæ, quæ Terræ ſtatum, ſiue
quietem, & Soli motum tribuunt, Vel explicanda eſſe
de ipſa, vt loquuntur, apparentia, déque accommo­
datione ad captum, moremque loquendi vulgarem;
quaſi Scriptura non loquatur de rebus, niſi vt appa­
rent, & vulgò cognoſcuntur, exprimunturque (ex
quo tam ſæpe ad alium ſenſum, quàm ad literalem
confugiendum eſt) & pro ſcopo habeat non erudi­
tionem in Phyſicis, Mathematicis, cæteriſque id ge­
nus rebus; ſed inſtitutionem ad gratiam, ſupernatu­
ralemque ſalutem; ex quo, vt ſua ſalus omnium in­
tereſt, ſic vſurpandus ſermo fuerit omnium captui ac­
commodatus: Vel intelligenda eſſe de conſiſtentia,
&, vt ita loquar, in diſſipabilitate partium, quæ non
excedunt à tota Terra, locúmque duntaxat, aut for-
1mam commutant; eo modo, quo partes maſſæ cereæ
variè ſigillatæ, ab ea non excedunt, ſed poſitum ſo­
lum, figuramque variant, ac dum figuratio vna præte­
rit, alia aduenit, maſſa interim ipſa ſemper ſtat, ſeu
perſeuerat eadem, cæteraque ſimilia: Nihilominùs,
quòd ea loca ſecùs explicentur à viris, quorum, vt
conſtat, tanta eſt in Eccleſia auctoritas; eapropter ipſe
ab illis ſto, & hac occaſione facere captiuum intelle­
ctum non erubeſco. Non quòd proptereà exiſtimem
articulum fidei eſſe; neque enim (quod ſciam qui­
dem) id aſſertum ab illis eſt, aut apud vniuerſam Ec­
cleſiam promulgatum, atque receptum: ſed quòd il­
lorum iudicium habendum præiudicium ſit, quod
non poſſit apud Fideleis non maximi eſſe momenti.
Quod ſupereſt, Tu nihil morare, ſed excuſatam po­
tiùs habe prolixitatem hanc meam tantam; ratus vo­
luiſſe me nihil aliud, quàm dum tuæ erga me beneuo­
lentiæ memor ſum, meam erga te obſeruantiam
facere teſtatam. Saluto ſemper optimum Fratrem,
conſeſſumque per-eruditum. Vale. Aquis Sextiis,
111. Eid. Decemb. cIo. Ioc. XL.
Poſt-ſcriptum.
QVOD tua, & aliorum amicorum vota iſtæc con­
ſcribens præuenerim, eſt cur maximoperè gau­
deam; tametſi nihil, quod dignum ſit exſpectatione,
præſtitum ſentio. Quòd autem, cùm Epiſtolam ſu­
periorem pellegeretis, id quæſtionis inciderit, de qua
me rogatum voluiſtis, Quàm ob cauſam res flexilis, ve-
1luti virga, aut lamina, vbi manu deflexa eſt, dimittente mæ­
na moueatur, ſuumque ſitum repetat? ne moroſus videar,
pauca hæc ſubiicio. Habe primùm in æquilibrio ſu­
pra digitum læuæ manus bacillum aliquem tranſuer­
ſum: adige deorsùm ictu dextræ manus eius extre­
mum, quod ad dextram; videbis extremum ſiniſtrum
ſursùm adigi, ob reſiſtentiam digiti, & continuïta­
tem, compactionemque bacilli. Occurrat extremo
ſiniſtro fixum aliquid (vt ſi digitus fuerit ad ſuperex­
ſtans quidpiam admotus) tum id extremum reflecte­
tur deorſùm, & aliud, quod tu percuſſeris, ſurſùm.
Cùm duplex ibi motus ſit, vnus directus deorſùm ad
dextram, ſursùm ad læuam; & alius reflexus deorsùm
ad læuam, ſursùm ad dextram: quænam vtriuſque
cauſa eſt? Nempe vnicus manus tuæ ictus; vt vnicus
ictus reticuli eſt, quo adacta pila in parietem tendit, &
à pariete reſilit. Contine deinde bacillum, vnumve il­
lius extremum, putà inferius, ſiniſtro pugno: tum, ſi
manu dextra impreſſeris ictum ſuperiori verſus ſini­
ſtræ pollicem, perſenties inferius impingi in oppoſi­
tam inferiorem ſiniſtræ, partem, ac ſimul perſenties
reflexionem fieri tum inferioris extremi in apicem
auricularis, tum ſuperioris in radicem indicis. Quid
reflexionem hanc faciet? An-non impreſſus à dextra
ictus, & reſiſtentia cùm pollicis, tum inferioris manus
partis? Agnoſces ex his, procul dubio, quid ad quæ­
ſtionem dicturus ſim. Scilicet deflexo altero extre­
mo rei flexilis, debet alterum ob parem rationem
contineri firmum, debentque eſſe in continente par­
tes duæ oppoſitæ, vna exſtantior, quæ reſiſtat, alia
1profundior quæ repellat (appellabunt mechanici il­
lam hypomoclium, hanc onus, vt & rem ipſam flexi­
lem, vectem.) Neque obſtat, quòd in allato bacilli
exemplo ictus imprimatur, heic deflexionis tenor ſit;
ſiquidem hic tenor nihil aliud eſt, quàm ſeries quæ­
dam continua ictuum, quorum vltimus ille eſt, ad
quem immediatè ſequitur reflexio. Neque obſtat
rurſus, quòd bacillus rigidus ſit, cùm de re flexili aga­
tur; nam in flexili quoque re debet eſſe rigiditas, non
omnimoda quidem, ſed aliqua tamen; hoc eſt com­
pactio, & firmitudo, quæ quò fuerit maior, eò ſit ve­
hementior futura reflexio; cùm &, ſi nulla fuerit, nul­
la ſit reflexio futura. Quòd ſi plærúmque plures re­
flexiones, ſeu itus, redituſque fiant; cauſa manifeſta
videtur, quòd ad parteis continentis oppoſitas, oppo­
ſita quaſi hypomoclia, & onera fiant, quæ vices per­
mutent; vt vices permutant duo parietes oppoſiti, in
quorum vnum pilam ita adigis, vt ex illo repercutia­
tur in alium, à quo pari modo in priorem reſiliat.
Addo in re deflexa tam ſecundum concauam, quàm
ſecundum convexam partem fieri continüam quan­
dam ſeriem hypomocliorum, & onerum, à quibus
compreſſio, & repreſſio fiat. Addo eandem rem ſe­
cundum partem concauam variè corrugari, ſecun­
dum convexam variè hiſcere; & ad illam particulas
quaſdam ſuperficialeis adigi introrsùm; ad iſtam quaſ­
dam interiores in ſuperficiem exprimi: ſicque, dum
aſſidua deflexione altera ſuperficies contrahitur, alte­
ra ampliatur, fieri curuitatem. Adderem alia; ſed hæc
nimis. Vale iterùm.
FINIS.