Aristoteles; Johannes Argyropulus; Vatablo, Francisco, Physicorvm Aristotelis, sev, de natvrali [Physicorum Aristotelis, seu, de naturali] auscultatione, libri octo; Works included: De coelo, libri quatuor; De Generatione et corruptione, libri duo; Meteorologicorum, libri quatuor; Aristotelis de anima, libri tres; Aristotelis Stagiritae, de sensu & sensili. De memoria & reminiscentia. De somno & vigilia. De insomniis. De divinatione in somno. De logitudine & brevitate vitae. De juvetute & senectute & vita & morte & respiratione. Libri singuli , 1547

Bibliographic information

Author: Aristoteles; Johannes Argyropulus; Vatablo, Francisco
Title: Physicorvm Aristotelis, sev, de natvrali [Physicorum Aristotelis, seu, de naturali] auscultatione, libri octo; Works included: De coelo, libri quatuor; De Generatione et corruptione, libri duo; Meteorologicorum, libri quatuor; Aristotelis de anima, libri tres; Aristotelis Stagiritae, de sensu & sensili. De memoria & reminiscentia. De somno & vigilia. De insomniis. De divinatione in somno. De logitudine & brevitate vitae. De juvetute & senectute & vita & morte & respiratione. Libri singuli
Year: 1547
City: Lyon
Publisher: Payen
Edition: Réunion de 6 éd. d'ouvrages scientifiques d'Aristote dans la version de J. Argyropoulos
Number of Pages: 215, 115, 67, 136, 93, 111 S.

Permanent URL

Document ID: MPIWG:YKZGCWKM
Permanent URL: http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/MPIWG:YKZGCWKM

Copyright information

Copyright: Max Planck Institute for the History of Science (unless stated otherwise)
License: CC-BY-SA (unless stated otherwise)
Table of contents
1. Page: 0
2. PHYSICO-RVM ARISTO TELIS, SEV, _DE NATVRALI_ _auſcultatione, libri octo._ IOANNE ARGYROPYLO Byzantio Interprete. Page: 7
3. LVGDVNI, _Apud Theobaldum Paganum._ M. D. XLV II. Page: 7
4. PHYSICO-RVM ARISTOTELIS LIBER PRI- M V S. * Ioanne Argyropylo Interprete. Page: 9
5. CAP. I. Page: 9
6. CAP. II. Page: 10
7. CAP. III. Page: 13
8. CAP. IIII. Page: 16
9. CAP. V. Page: 19
10. CAP. VI. Page: 22
11. CAP. VII. Page: 24
12. CAP. VIII. Page: 27
13. CAP. IX. Page: 29
14. PHYSICORVM ARISTOTELIS LIBER II. Page: 31
15. CAP. I. Page: 31
16. CAP. II. Page: 34
17. CAP. III. Page: 37
18. CAP. IIII. Page: 40
19. CAP. V. Page: 41
20. CAP. VI. Page: 44
21. CAP. VII. Page: 45
22. CAP. VIII. Page: 47
23. CAP. IX. Page: 50
24. PHYSICORVM ARISTOTELIS LIBER III. Page: 52
25. CAP. I. Page: 52
26. CAP. II. Page: 54
27. CAP. III. Page: 56
28. CAP. IIII. Page: 58
29. CAP. V. Page: 61
30. CAP. VI. Page: 67
31. CAP. VII. Page: 69
32. CAP. VIII. Page: 71
33. PHYSICORVM ARISTOTELIS LIBER III I. Page: 73
34. CAP. I. Page: 73
35. CAP. II. Page: 75
36. CAP. VII. Page: 77
37. CAP. IIII. Page: 79
38. CAP. V. Page: 83
39. CAP. VI. Page: 85
40. Opiniones de Vacuo. CAP. VII. Page: 87
41. CAP. VIII. Page: 89
42. CAP. IX. Page: 93
43. CAP. X. Page: 97
44. CAP. XI. Page: 99
45. CAP. XIII. Page: 107
46. CAP. XIIII. Page: 109
47. PHYSICORVM ARISTOTELIS LIBER V. Page: 112
48. CAP. 1. Page: 112
49. CAP. II. Page: 116
50. CAP. III. Page: 119
51. CAP. IIII. Page: 120
52. CAP. V. Page: 124
53. PHYSICORVM ARISTOTELIS LIBER VI. Page: 130
54. CAP. I. Page: 130
55. CAP. II. Page: 133
56. CAP. III. Page: 137
57. CAP. IIII. Page: 140
58. CAP. V. Page: 142
59. CAP. VI. Page: 145
60. CAP. VII. Page: 147
61. CAP. VIII. Page: 150
62. CAP. IX. Page: 152
63. CAP. X. Page: 155
64. PHYSICORVM ARISTOTELIS LIBER VII. Page: 158
65. CAP. I. Page: 158
66. CAP. II. Page: 161
67. CAP. III. Page: 163
68. CPA. IIII. Page: 166
69. CAP. V. Page: 170
70. PHYSICORVM ARISTOTELIS LIBER VIII. Page: 172
71. CAP. I. Page: 172
72. CAP. II. Page: 175
73. CAP. III. Page: 179
74. CAP. IIII. Page: 182
75. CAP. V. Page: 186
76. CAP. VI. Page: 193
77. Quòd latio ſit primus motus. CAP. VII. Page: 197
78. CAP. VIII. Page: 201
79. CAP. IX. Page: 208
80. CAP. X. Page: 213
81. PHYSIC ORVM ARI-STOTELIS FINIS. Page: 217
82. PHYSICA. Page: 218
83. INTRODVCTIONIS FINIS. Page: 221
84. ARISTOTE LIS DE CŒLO LIBRI QVA-TVOR. * Ioanne Argyropilo Byzantio interprete. LVGDVNI, _Apud Theobaldum Paganum._ M. D. XLVII. Page: 223
85. DE COE LO ARISTOTELIS LIBER I. * Ioanne Argyropilo Byzantio Interprete. Page: 225
86. CAP. I. Page: 225
87. CAP. II. Page: 227
88. CAP. III. Page: 229
89. CAP. V. Page: 234
90. CAP. VI. Page: 238
91. CAP. VII. Page: 242
92. CAP. VIII. Page: 245
93. CAP. IX. Page: 250
94. CAP. X. Page: 254
95. CAP. XI. Page: 256
96. CAP. XII. Page: 259
97. DE COELO ARISTOTELIS LIBER II. Page: 265
98. CAP. I. Page: 265
99. CAP. II. Page: 267
100. CAP. III. Page: 270
101. CAP. IIII. Page: 272
102. CAP. V. Page: 275
103. CAP. VI. Page: 276
104. CAP. VII. Page: 278
105. CAP. VIII. Page: 279
106. CAP. IX. Page: 282
107. CAP. X. Page: 284
108. CAP. XI. Page: 284
109. CAP. XII. Page: 285
110. CAP. XIII. Page: 288
111. CAP. XIIII. Page: 296
112. DE COELO ARISTOTELIS LIBER III. Page: 300
113. CAP. I. Page: 300
114. CAP. II. Page: 305
115. CAP. III. Page: 309
116. CAP. V. Page: 313
117. CAP. VI. Page: 315
118. CAP. VII. Page: 317
119. CAP. VIII. Page: 320
120. DE COELO ARISTOTELIS LIBER IIII. Page: 323
121. CAP. I. Page: 323
122. CAP. II. Page: 325
123. CAP. III. Page: 329
124. CAP. IIII. Page: 331
125. CAP. V. Page: 334
126. CAP. VI. Page: 336
127. ARIST. DE COELO LIBRORVM IIII. FINIS. Page: 337
128. ARISTO-TELIS DE GENERATIONE ET CORRVPTIONE LIBRI DVO. * Franciſco V atablo interprete. Page: 339
129. LVGDVNI, Apud Theobaldum Paganum, _M.D. XLVII._ Page: 339
130. ARISTOTE LIS DE GENERATIONE ET CORRVPTIONE LIBER I. Franciſco Vatablo interprete. Page: 341
131. CAP. I. Page: 341
132. CAP. II. Page: 344
133. CAP. III. Page: 350
134. CAP. IIII. Page: 356
135. CAP. V. Page: 357
136. CAP. VI. Page: 363
137. CAP. VII. Page: 366
138. CAP. VIII. Page: 370
139. CAP. IX. Page: 375
140. CAP. x. Page: 376
141. DE GENERATIONE ET CORRVPTIONE LIBER II. Page: 380
142. CAP. I. Page: 380
143. CAP. II. Page: 382
144. CAP. III. Page: 384
145. CAP. IIII. Page: 386
146. CAP. V. Page: 388
147. CAP. VI. Page: 391
148. CAP. VII. Page: 394
149. CAP. VIII. Page: 396
150. CAP. IX. Page: 397
151. CAP X. Page: 399
152. CAP. XI. Page: 402
153. LIBRORVM DE GENERA-TIONE ET CORRV-PTIONE FINIS. Page: 405
154. METEORO-LOGICORVM ARISTOTELIS LIBRI QV A-TV OR. * Franciſco Vatablo interprete. Page: 407
155. LVGDVNI, _Apud Theobaldum Paganum._ M. D. XLVII. Page: 407
156. ARISTOTE-LIS METEORO-LOGICORVM LIBER PRI-MVS. Franciſco Vatablo interprete. Page: 409
157. CAP. I. Page: 409
158. CAP. II. Page: 410
159. CAP. III. Page: 413
160. CAP. IIII. Page: 416
161. CAP. V. Page: 419
162. CAP. VI. Page: 420
163. CAP. X. Page: 431
164. CAP. XI. Page: 433
165. Grando vbi generetur, & quo tẽpore magis. CAP. XII. Page: 433
166. CAP. XIII. Page: 436
167. CA P. IIII. Page: 442
168. ARISTO TELIS METEOROLOGICORVM LIBER II. Page: 447
169. CAP. I. Page: 447
170. CAP. II. Page: 450
171. CAP. III. Page: 455
172. CAP. IIII. Page: 463
173. CAP. V. Page: 468
174. CAP. VI. Page: 472
175. CAP. VII. Page: 478
176. CAP. VIII. Page: 479
177. CAP. IX. Page: 487
178. ARISTOTELIS METE OR OLOGICORVM LIBER III. Page: 491
179. CAP. I. Page: 491
180. CAP. II. Page: 494
181. CAP. III. Page: 496
182. CAP. IIII. Page: 498
183. CAP. V. Page: 504
184. CAP. VI. Page: 509
185. METEOROLOGICORVM LIBER IIII. Page: 512
186. CAP. I. Page: 512
187. CAP. II. Page: 514
188. CAP. III. Page: 516
189. CAP. IIII. Page: 520
190. CAP. V. Page: 521
191. CAP. VI. Page: 523
192. CAP. VII. Page: 525
193. CAP. VIII. Page: 528
194. CAP. IX. Page: 530
195. CAP. X. Page: 536
196. CAP. XI. Page: 539
197. CAP XII Page: 540
198. FINIS LIB. IIII. METEO. ROLOGICORVM. Page: 542
199. ARISTO TELIS DE ANIMA LIBRI TRES. * Ioanne A rgyropylo ByZantio interprete. Page: 543
200. LVGDVNI, _Apud T heobaldum Paganum._ M. D. XLVII. Page: 543
201. ARISTOTE LIS STAGIRITAE DE ANIMA LI-_BER PRIMV S._ Page: 545
202. CAPVT I. Page: 545
203. CAP. II. Page: 549
204. CAPVT III. Page: 555
205. CAP III. Page: 560
206. CAP. V. Page: 564
207. ARISTOTELIS DE ANIMA L Ia BER 11. Page: 571
208. CAP. I. Page: 571
209. CAP. II. Page: 573
210. CAP. III. Page: 577
211. CAP. IIII. Page: 579
212. CAP. V. Page: 584
213. CAP. VI. Page: 587
214. CAP. VII. Page: 588
215. CAP. VIII. Page: 591
216. CAP. IX. Page: 595
217. De Guſtu, & Sapore. CAP. X Page: 598
218. De tactu. CAP. XI. Page: 600
219. CAP. XII. Page: 604
220. DE ANIMA L I-BER III. Page: 606
221. CAP. I. Page: 606
222. CAP. II. Page: 608
223. CAP. III. Page: 612
224. CAP. IIII. Page: 617
225. CAP. V. Page: 620
226. CAP. VI. Page: 620
227. CAP. VII. Page: 622
228. CAP. VIII. Page: 624
229. CAP. IX. Page: 625
230. CAP. X. Page: 628
231. CAP. XI. Page: 630
232. CAP. XII. Page: 631
233. Nullum animal ortus occaſusq́; particeps ex vno elemento conſtitui poſſe, & alia quædam. CAP. XIII. Page: 634
234. LIBRORVM TRIVM ARISTO-TELIS DE ANIMA FINIS. Page: 635
235. ARISTOTE-LIS STAGI RITAE, Page: 639
236. Franciſco V atablo interprete. Page: 639
237. LVGDVNI, A pud T heobaldum Paganum. M. D. XLVII. Page: 639
238. ARISTOTE-LIS DE SENSV ET SEN-SILI LIBER VNVS. Franciſco Vatablo interprete. Page: 641
239. CAP. I. Page: 641
240. CAP. II. Page: 643
241. CAP. III. Page: 647
242. CAP. IIII. Page: 651
243. CAP. VI. Page: 662
244. CAP. VII. Page: 666
245. DE MEMORIA ET REMINISCENTIA ARISTOTE LIS LIBER. Franciſco Vatablo interprete. Page: 671
246. CAP. I. Page: 671
247. CAP. II. Page: 676
248. DE SOMNO ET VIGILIA LIBER. _Franciſco V atablo interprete._ Page: 683
249. CAP. I. Page: 683
250. CAP. II. Page: 686
251. CAP. III. Page: 690
252. FINIS. Page: 694
253. DE INSOMNIIS LIBER ARISTO-TELIS. Franciſco Vatablo interprete. Page: 695
254. CAP. I. Page: 695
255. CAP. II. Page: 697
256. CAP. III. Page: 701
257. FINIS. Page: 705
258. DE DIVINATIONE PER SOMNIVM LIBER. Franciſco Vatablo interprete. Page: 706
259. CAP. I. Page: 706
260. FINIS. DE LONGIT VDINE ET BREVITATE VITAE LIBER. Franciſco Vatablo interprete. Page: 711
261. CAP. I. Page: 711
262. CAP. II. Page: 714
263. CAP. III. Page: 717
264. FINIS. DE IVVENTVTE, ET SENECTVTE, VITA, ET MORTE: ET DE SPIRATIONE LIBER. Franciſco Vatablo interprete. Hîc oſtendit Āriſto. partem vnam eandemq̀; eſſe vi. uentium animalium, qua viuunt. CAP. I. Page: 719
265. CAP. II. Page: 722
266. CAP. III. Page: 724
267. CAP. IIII. Page: 726
268. CAP. V. Page: 730
269. CAP. VI. Page: 732
270. CAP. VII. Page: 734
271. CAP. VIII. Page: 739
272. CAP. IX. Page: 740
273. CAP. X. Page: 744
274. CAP. XI. Page: 746
275. FINIS. Page: 749
1
[Empty page]
2
[Empty page]
311[Handwritten note 1]
422[Handwritten note 2]
533[Handwritten note 3]
6
ARISTOTELIS, Joanne. Physicorum Aristotelis, seu, de naturali auscultatione, libri octo. Joanne
Argyropylo
Byzantio interprete.
_Lyon, Theobaldum Paganum (Thibaud Payen), 1547._ In-8 de 215 pp.
Vélin à rabats. (Reliure de l'époque.)
Relié à la suite du même: - De coelo, libri quatuor. Joanne Argyropylo Byzantio interprete. Lyon,
Paganum
, 1547.
115 pp. - De generatione et corruptione, libri duo. Francisco Vatablo interprete. Lyon,
Paganum
, 1547.
67 pp. -Meteorologicorum, libri quatuor, Francisco Vatablo interprete. Lyon, Paganum,
1547
.
136 pp. - Aristotelis de anima, libri tres. Joanne Argyropylo Byzantio interprete. Lyon, Paganum,
1547
.
93 pp. , 1 f. blanc. - Aristotelis Stagiritae, de sensu & sensili. De memoria & reminiscentia. De
somno
&
vigilia. De insomniis. De divinatione in somno. De logitudine & brevitate vitae. De juvetute &
senectute
&
vita & morte & respiratione. Libri singuli. Francisco Vatablo interprete. Lyon, Paganum,
1547
.
111 pp.
Réunion de 6 éditions d'ouvrages scientifiques d'Aristote dans la version de J. Argyropoulos ou de
Giorgio
Valla.
Belles impressions de Thibaud Payen, «bon imprimeur, libraire hardi et entreprenant, qui
occupe
un rang des plus honorables dans la typographie lyonnaise du XVIe siècle.
» (Baudrier). Le
« Meteorologicorum » est illustré de 7 bois gravés dans le texte.
Caractères italiques, initiales historiées.
Découpe habilement réparée dans la marge blanche inférieure du titre. Bel exemplaire. Baudrier IV,
234-235
.
7
PHYSICO-
RVM
ARISTO
TELIS,
SEV
,
_DE NATVRALI_
_auſcultatione, libri octo._
IOANNE ARGYROPYLO
Byzantio Interprete.
1[Figure 1]
LVGDVNI,
_Apud
Theobaldum Paganum._
M
. D. XLV II.
844[Handwritten note 4]55[Handwritten note 5]66[Handwritten note 6]
93
PHYSICO-
RVM
ARISTOTELIS
LIBER
PRI-
M V S.
*
Ioanne Argyropylo Interprete.
Quis ſit ſcopus huius libri totius, & de modo doctrinæ.
CAP. I.
_C V M_ circa omnes doctrinas, quarũ
11Principia, Ete
menta
, Cauſæ,
idem
.
ſunt principia, uel cauſæ, uelelemẽ
ta
, exhorum perceptione cognitio
fiat
, atq;
ſcientia (tunc enim unam-
quãq
;
rem ſcire putamus, cauſas
primas
, principiáq;
prima, & uſq;
ad elementa cognoſcimus) patet &
ea
quæ ad principia naturalis ſcientiæ pertinent, eniten-
dum
eſſe prius determinare.
Hæc autem inſita natura
nobis
eſt uia, ut è notioribus nobis, magis´ que manifestis, ad
notiora
naturæ, magis´ que manifesta, proficiſcamur:
non
enim
ſunt eadem nobis, atq;
ſimpliciter nota. Quapropter
hoc
modo exhiſce, quæ naturæ quidem minus ſunt mani-
festa
, nobis autem notiora, ad ea, quæ dilucidiora ſunt, ma-
gisq́
;
nota naturæ, proficiſcamur neceſſe eſt. At conſuſa,
primò
no ta nobis ſunt magis, ac maniſesta.
Elementa uerò,
principiáq
;
, posterius ex hiſce no ta per ipſorum diuiſionẽ
fieriſolent
.
Iccirco ex uniuerſalibus ad ſingularia proſici-
ſcamur
oportet:
ipſum nanq; totũ ſenſu notius eſt, uniuerſa
le
uerò totum eſt quoddã, quippe cùm multa
104ARIST. PHYSICORVM ut partes. Sic etiam, & nomina quodammodo ſeſe habent
ad
definitionem.
Totum enim quoddam, indistinctumq́, ſi-
gnificant
, ceu circulus:
at ipſius definitio in partes ſingulas
diuidit
.
Pueri quoq; primùm quidem uiros omnes, patres,
mulieres
quaſuis, matres appellãt:
posterius autem horum
utrunque
diſcernere, distingueréq;
uidentur.
Bnumeratio opinionum, quas antiqui habuerunt de principijs
rerum
naturalium:
& eorum confutatio ex principijs com-
munium
artificum.
CAP. II.
_N_Eceſſe eſt itaq; aut unum eſſe principi(um), aut plura:
& ſi ſit unum, aut immobile, ut Parmenides, Meliſ-
ſusq́
;
dicit: aut mobile eſſe oportet, ut naturales cenſere ui-
dentur
:
quidam aërem, quidã aquam, primum principium
eſſe
dicẽtes, Si plura ſint, aut finita, aut infinita eſſe neceſſe
eſt
.
Et ſi finita ſint, pluráq; uno, duo, uel tria, uel quatuor,
uel
in alio quodam numero eſſe oportet.
Si inſinita, aut ge-
nere
quidem unum, figura uerò, uel ſorma diuerſa (perinde
atq
;
Democritus aſſerebat) aut contraria etiam neceſſe eſt
eſſe
.
Parimodo quærere uidentur & ij, qui quærũt quot-
nam
ſintea, quæ ſunt.
Nam ea primùm quærunt, ex quibus
constant
ea, quæ ſunt, utrum unum, an plura ſint:
& ſi ſint
plura
, utrum ſint unum finita, an inſinita:
quare principiũ
quærunt
, ac elementũ, utrum ſit unũ, an plura.
Conſidera-
reigitur
ſi id, quod eſt, unũ ſit, atq;
immobile, non ad natu-
ralem
philoſophum pertinet.
Nam ut Geometræ non eſt ad
eum
ratio, qui Geometriæ principia tollit, ſed autad aliam
ſcientiam
attinet, aut ad cõmunem omnium facultatem:
ſic
&
illi nulla eſt ad eum ratio, qui principia tollit. Non eſt
enim
principiũ ſi unum eſt tantùm, atq;
unum hoc modo.
Principium
enim, alicuius, aut aliquorum principium eſſe
constat
.
Simile eſt itaq; , ſi hoc modo ſit unum
115LIBER I.& de alia quauis poſitione diſſerere, quæ ſermonis cauſa
dicitur
, qualis eſt Heracliti:
uel ſi quiſpiam id, quod eſt, unũ
hominẽ
eſſe dixerit:
aut contentioſam ſoluere rationẽ, quod
quidem
ambæ rationes habent, &
Parmenidis, & Melißi.
Nam falſa ſumunt: & forma ſunt uitioſæ. Inepta autẽ ma
gis
eſt ratio ipſius Melißi, nec dubitationem habet:
ſed uno
abſurdo
dato, cætera accidunt.
Hoc uerò nullam habet diffi
cultatem
.
At nobis ea, quæ natura constant, aut omnia, aut
aliqua
moueri ſubijciatur, quod quidem patet inductione.
Et inſuper nec omnia ſunt ſoluẽda, ſed ea tantùm, quæ quiſ-
piam
ex principijs ostendit falſa:
quæ uerò hanc conditio-
nem
egrediuntur, ſunt ſoluenda:
ueluti quadrationẽ eam
quidem
, quæ per partes extruitur, ad Geometram diſſol-
11Hippocrates
Chiusquadrãs

circuium
Geo
metriæ
princi-
pia
retinebat:
Ā
ntiphon ve-
non.
uere pertinet;
Antiphontis autẽ, non ad Geometram redar-
guere
ſpectat.
Verum cùm non de natura quidẽ, naturales
autem
dubitationes ipſos accidat dicere, bene resſeſe habe-
bit
fortaſſe, ſi parũ de ipſis diſſeruerimus.
Hæc enim conſi-
deratio
, philoſophiam nimirùm habet.
Atq; (ut à princi-
pio
, omnium accommodatißimè nostra hæc proficiſcatur
oratio
) cũid quod eſt, pluribus modis dicatur, quonam mo
do
dicunt unũ ommia eſſe?
Vtrum ut ſubstãtiam, cuncta? an
ut
quantitatem, an qualitatẽ?
Et rurſus, utrum ſubstantiam
quidem
unam autẽ eſſe cũcta:
uelut hominẽ unum, aut equũ
unum
, aut animam unam?
An qualitatẽ, & hanc identidem
unam
:
ut albedinem, aut caliditatem, aut aliquid tale? Hæc
enim
omnia inter ſe nimium differunt, ut dici non poßint.
Nam ſi eſt ſubstantia, & qualitas, atq; quantitas: ſiue ſepa-
rata
, ſeiunctaq́;
ſint, ea quæ ſunt, unum, ſed plura profe-
ctò
ſunt.
Sin uerò qualitas ſint uniuerſa, uel quantitas, ſiue
ſit
ſubstantia, ſiue ſit, abſurdum eſt ſanè (ſi id quod
126ARIST. PHYSICORV M non poteſt, abſurdum oporteat appellare.) Nihil enim cæ-
terorũ
præter ſubstantiam, ſeparatum eſſe poteſt:
uniuerſa
enim
hæc, de ſubiecto dicuntur, de ſubstantia quidem ipſa.
Atqui Meliſſus id, quod eſt infinitũ, aſſerit eſſe. Id ergo,
quod
eſt, quantitas eſt quædã:
infinitum enim, in quantitate
nimirũ
eſt.
Substãtia autẽ infinita, aut qualitas, aut affectus
infinitus
eſſe non poteſt, niſi per accidẽs, ſi ſimul &
quãta
ſint
quædã:
infiniti nanq; ratio quãtitate utitur, ſubstan
tia
, non qualitate.
Si igitur & ſubſtantia ſit, & quantitas,
id
quidẽ eſt, non unum, ſed duo eſſe uidentur:
ſin uerò ſit ſo-
lùm
ſubstantia, infinitum ſanè non eſt, neq;
magnitudinem
ullam
habebit:
erit enim quantitas quædam. Præterea cùm
multipliciter
&
ipſum unũ, ſicut & id quod eſt, dici ſoleat,
conſiderandum
eſt quonam modo ipſum uniuerſum, unum
aſſerunt
eſſe.
Atq; unum dicitur, partim continuũ ipſum,
partim
indiuiſibile, partim ea, quorum eadem, atq;
una eſt
ratio
:
ut temetum, ac uinum. Si igitur eſt continuum ipſum
unum
, multa profectò eſt:
continuũ enim, in in finitũ eſt di-
uiſibile
.
Existit autem dubitatio de parte, ac toto, non ad
ſermonem
fortaßis accommodata, ſed per ipſam conſide-
randa
:
utrum unum, an plura ſint partes, atque totum? &
quo
pacto ſint unum, uel plura:
& ſi ſint plura quonã mo-
do
ſint plura?
Et de partibus non cõtinuis, eadẽ ſunt quæ-
renda
.
Et ſi utraque pars, et ipſum totum ſint unum perin-
de
atque indiuiſibile, &
ipſæ profectò partes unum iden-
tidem
erunt.
Atqui ſi unum eſt ut indiuiſibile, nulla ſa-
quantitas, nulla qualitas erit.
Neque igitur infinitum eſt
id
quod eſt, ut dicit Meliſſus:
neque finitum, ut Parmenides
aſſerit
.
Ipſe nanque finis eſt (ut patet) indiuiſibile, non
ipſum
finitum.
At uerò ſi omnia, quæ ſunt, ratione ſunt
137LIBER I. unum, ut uestimentum, ac tunica, fit ut Heracliti ſenten-
tiam
dicant.
Eadem enim erit, boni malí que ratio: & non
boni
, ac boni:
quare idem erit bonum, atque non bonum, &
homo
, ac equus idem:
& homo atque non homo. At ſermo
ipſorum
non unum ea quæ ſunt, ſed nibil aſſerit eſſe:
&
eadem
inſuper ratio qualitatis, ac quantitatis erit.
At enim
posteri
quoque perinde atq;
ueteres turbabantur, ne ipſis
eueniat
, ut res eædem ſimul ſint unum &
plura. Quapro-
pter
alij, eſt ipſum, auferebant, uti Lycophron, alij dictio-
nem
transformabant, hominem non album eſſe dicentes,
ſed
albere:
neque ambulantem eſſe, ſed ambulare: ne ipſum
eſt
adiungentes, id quod eſt unum:
eſſe multa aſſerant: quaſi
11Vnũ actu eſt,
non eſt alte,
rius
pars: pote-
ſtate
verò (id
eſt
, potentia)
quãdiu
eſt alte
rius
pars.
id quod eſt unum, aut id quod eſt, unicè diceretur.
Multa
uerò
ſunt ea, quæ ſunt.
autratione: nam aliud eſt album,
aliud
muſicum, ratione:
idem autem eſt utrunque, ipſum
igitur
unum, plura nimirum eſt.
Aut diuiſione, ut totum,
ac
partes.
Sed hocloco iam hæſitabant, atq; ipſum unum,
multa
eſſe iam fatebantur, perinde quaſi non poſſet idem,
unum
, ac plura eſſe, non tamen ea quæ opponuntur.
Eſt
enim
ipſum unum, &
potentia, & etiam actu. Hoc igitur
modo
nobis aduerſus hanc ſententiam proferentibus, ea
quæ
ſunt, non poſſe unum eſſe, uidentur.
Quòd non ſit difficile, vt quis ſoluat rationes Parmenidis,
&
Meliſsi. Nam hic quidem vtroque peccat, & Forma, &
Materia
ſyllogiſtica, quatenus &
falfum ponit principium,
&
forma vtitur vitioſa. Parmenidis autem ratio concludit
quidem
, ſed aliud quàm ipſainſtituat.
CAP. III.
_AT_ qui neq; difficile eſt ea ſoluere, quibus illi homines
hanc
ſuam ſententiã ostendebant.
Vterq; enim con-
tendendo
ratiocinatur, &
Parmenides, & Meliſſus: nam
falſa
ſumunt, &
rationes forma uitioſas efficiunt. Melißi
tamen
ratio magis eſt inepta, neque ullam
148ARIST. PHYSICORV M habet profectò: ſed uno abſurdo dato, cætera accidũt: quod
quidẽ
nullã habet difficultatẽ.
Patet itaq; , uitiosè Meliſſum
argumẽtari
:
putat enim ſumpſiße, ſi omne quod factum eſt,
principium
habet, id quod factũnon eſt:
principiũ non ha
bere
.
Deinde hoc etiã eſt abſurdum: cuiuslibet eſſe princi-
pium
rei, &
non tẽporis, & generationis, ſimplicis, ſed
etiã
alterationis:
quaſi non fieret ulla mutatio ſimul. Præ-
terea
cur ſi eſt unum, immobile eſt?
Cur enim & uniuerſum
non
perinde atq;
pars quæ quidem eſt unum (hæc inquam
aqua
) in eodẽ loco mouetur?
Deinde cur alteratio non erit?
At uerò neq; ſpecie unum eſſe poteſt, niſi eo ex quo fit or-
tus
:
hoc autem pacto, nonnulli etiam naturales, unum eſſe
omnia
, dicunt.
Sed illo modo eſſe non poteſt: homo nanque
ſpecie
differt ab equo, &
contraria inter ſe ſimili modo.
Idem
&
ad Parmenidem modus eſt rationum, & ſi qui alij
proprij
ſunt.
Atq; ſolutio eſt, partim ex eo quia falſa ſumit,
partim
ex eo quia non concludit.
Nam falſa quidem ſumit,
quia
id quod eſt, pluribus modis dicitur:
ipſe uerò, ſimpli-
citer
illud accipit dici.
Non concludit autem, quia ſi ſola
alba
ſumantur, ipſo albo unum ſignificante, non minus alba
plura
erunt, &
non unum: nam album ipſum, nec continua
tione
erit unum, nec ratione.
Alia nanque ratio erit albi,
alia
eius quod album ſuſcepit, atq;
non erit præter album
ipſum
ſeparabile quicquam:
non enim hoc rationẽ propriã
habet
, quo ſeparabile eſt, ſed albi ratio, &
eius in quo eſt,
non
eſt eadẽ, ſed diuerſa.
At Parmenides, nondũ idipſum ui
debat
.
Neceſſe eſt igitur eos ſumere, qui id, quod eſt unum
inquiunt
eſſe, ſolum unũ ſignificare id, quod eſt, de quo
prædicabitur
, ſed etiam quod propriè eſt ens, et quod pro-
priè
unũ eſt.
Accidẽs enim de ſubiecto aliquo dicitur:
159LIBER I. illud cui, id quod eſt, accidit, non erit: eſt enim aliud ab eo
quod
eſt.
Erit ergo quippiã quod eſt: non ergo id quod
propriè
eſt ens, alij inerit:
enim rationem entis ſubibit,
niſi
id quod eſt, plura ſignificet hoc pacto, ut quodq;
quip-
piam
ſit:
ad id quod eſt, unũ ſignificare ſupponitur. Si igitur
id
quod propriè eſt ens, non accidit cuiquã, ſed aliquid illi
aliud
accidit:
cur id quod eſt ens propriè, ens ſignificat po
tius
quàm ens?
Nam ſi id quod propriè eſt ens, erit etiã
albũ
:
album autẽ eſt propriè ens (neq; enim id quod eſt,
ipſi
accidere poteſt:
nihil eſt enim ens quod eſt propriè
ens
) albũ ergo eſt ens:
atq; hoc quidẽ pacto, ut quip-
piam
non ſit, ſed ut omnino non ſit.
Si igitur (ut diximus) id
quod
eſt propriè ens, erit etiam album, fit ut id non ſit ens,
quod
eſt propriè ens:
uerè enim dicemus, ſi illud album eſſe
dixerimus
.
At hoc, ens (ut ſupponebatur) ſignificabat:
quare ſi album etiã propriè ens ſignificat, non unũ id quod
eſt
, ſed plura ſanè ſignificat.
Neque igitur magnitudinem
habebit
id quod eſt, ſi id ſit, quod eſt propriè ens:
ratio
nanq
;
partis utriuſq; diuerſa nimirum eſt. Diuidi autẽ id
quod
eſt propriè ens, in aliquid aliud propriè ens ex ratio-
ne
etiam patet:
ueluti ſi homo ens propriè quippiam eſt, &
animal
neceſſe eſt propriè quid eſſe, &
itidem bipes. Nam
ſi
ita non ſit, accidentia erunt profectò:
aut igitur homini,
aut
alij ſubiecto cuipiam accidunt:
at neutrum eſſe poteſt.
Accidens enim aut id dicitur, quod ineſſe poteſt, ac non
ineſſe
:
aut id, cuius in rõne id, cui accidit, ſumitur: ceu ſeßio
quidẽ
eſt, ut illud quod ſeparatur:
ſimitas autẽ id, cuius in
ratione
ſumitur naſus, cui ſimitatẽ dicimus accidiſſe.
Præ-
terea
in eorũ ratione, quæ in definitiua ratione cuiuſpiam
inſunt
, aut eorũ ex quibus quippiã cõstat nunquã ipſius
1610ARIST. PHYSICORVM tius ratio ineſt, ſeu in bipede, ratio hominis: aut in albo, ra
tio
hominis albi:
ſi bæc igitur ita ſunt atq; homini bipes ac-
cidit
, ſeparabile ipſum eſſe neceſſe eſt:
quare fieri põt, ut ho
mo
bipes ſit, uel in ratione bipedis inerit ipſius hominis
ratio
:
at fieri nequit: illud enim in ratione hominis ineſt.
Quòd ſi bipes, ac animal alij cuipiã accidunt, & neutrũ eſt
quod
propriè ens:
homo quoq; ex ijs erit profectò, quæ alij
accidunt
.
At quod propriè eſt, nulli ſit accidẽs. Et de quo
ambo
dicũtur, atq;
utrunq; dicatur, & id quod exillis cõ-
ponitur
.
Ipſum igitur uniuerſum ex indiuiſibilibus cõstat.
Quidam autẽ utriſq; rationibus conceſſerunt. Ei quidem
quæ
omnia unũ eſſe concludit, ſi id quod eſt, unũ ſignificat:
id quod haud eſt eſſe dicẽtes. Ei uerò quæ ex partitiõe pro-
cedit
, indiuiduas magnitudines facientes.
Patet autẽ & ue
rum
eſſe, ſi id quod eſt, unũ ſignificat:
& fieri poteſt,
ut
ſimul ſit cõtradictio, fore quicquã non ens:
nihil enim
obstat
, ut id quod eſt, non ſit abſolutè ens, ſed non ens
quippiam
ſit.
Dicere quoq; , ſi quippiã aliud erit præter
idipſum
quod eſt, unum omnia fore, perabſurdum eſt ſanè.
Quis enim ipſum quod eſt, aliud quicquã eſſe intelligit,
quàm
id quod eſt propriè ens?
Quod & ſi ita eſt, nihil ta
men
prohibet multa eſſe ea quæ ſunt, ut diximus.
Patet igi-
tur
impoßibile eſſe, ut id quod eſt, hoc modo ſit unum.
Confutatio eorum qui perperam ſentiunt de principijs re
rum
, naturalius tamen ſunt locuti, atque nomine Ens pro
principio
vtuntur.
CAP. IIII.
_VT_ naturales autẽ dicunt, duo ſunt modi: quidam enim
id
quod eſt, unum ſubiectũ corpus fecerũt, aut trium
unum
, aut aliud quod igne quidem ſpißius, aëre uerò ſub-
tilius
eſt.
Cætera autẽ generari dicunt denſitate, raritateq́;
multa facientes: hæc autem ſunt contraria. Et
1714ARIST. PHYSICORVM ter exceſſus, atque defectus: quemadmodum Plato magnum
dicit
, &
paruum. Verùm hic quidem hæc, materiam fa-
cit
:
ipſum autem unum, formam. Illi uerò, unum quidem
(ipſum inquam ſubiectum) materiam:
contraria uerò dif-
ferentias
, atque formas.
Quidam autem ex ipſo uno con-
trarietates
, quæ quidem in ipſo ſunt, ſequestrari dicunt:
ut
Anaximander
, &
qui unum, & plura principia inquiunt
eſſe
, ut Empedocles, ac Anaxagoras.
Ex ipſa nanque con-
gerie
cætera ſegregant.
Differunt tamen, alter enim con-
uerſionem
horum, alter ſemel ſegregationis principium fa
cit
.
Et alter, infinita ea quæ ſunt ſimilium partium, atq; con
traria
:
alter ea quæ uocantur elementa tantummodo ſumit.
Videtur autem Anaxagoras ſic infinita eſſe putaſſe, quia
communem
illam opinionem natur alium ueram eſſe existi-
mabat
, nihil inquam exeo, quod non eſt, fieri atque oriri:
quapropter hoc dicunt modo, erant omnia ſimul. Et ge-
nerationem
, alter ationem inquiunt eſſe, quidam uerò, con-
gregationem
ac ſegregationem.
Inſuper, exeo quia con-
traria
ex ſeſe mutuò fiunt:
inerant ergo. Nam ſi omne qui-
dem
quod fit, aut ex entibus, aut ex non entibus fieri neceſ-
ſe
eſt, atq;
oriri: ex non entibus autem nihil fieri poteſt: (de
hac
enim opinione naturales omnes conſentiunt) reliquum
iam
accidere neceſſariò putauerunt, ex entibus quidẽ, atq;

ex
hiſce quæ inſunt, fieri quodq;
, atque oriri, ex inſenſibili-
bus
uerò nobis ob prauitatẽ molis, ut dicunt.
Quapropter
inquiunt
quodq;
in quolibet eſſe mistum: quia quodlibet ex
quouis
oriri uidebant:
uideri uerò atque dici diuerſa, ex eo
planè
quod in mistione infinitorum maximè ob multitudi-
nem
ſuam excedit:
nam totum album, aut nigrum, aut dulce,
aut
os, aut carnem, ſyncerè non eſſe quicquam:
ſed
1812ARIST. PHYSICORVM plurimum habet quodq; , id ipſius rei uideri naturam eſſe, di
cebant
.
Si infinitum igitur, quo infinitũ eſt, eo eſt ignotũ:
infinitũ quidè multitudine, aut magnitudine, quantũ quod-
dam
ignotum erit.
Infinitum autem forma, quale quoddam
ignotum
.
Cùm igitur principia rerũ tam multitudine, quàm
ſpecie
ſint infinita, fieri profectò nequit ut ea, quæ ex hiſce
constant
, ſciantur.
Nondum cõpo ſitum ſcire putamus, cùm
ex
quibus, &
quot ipſum constat haud cogno ſcimus. Præ-
terea
ſi neceſſe eſt ipſum mole quantumuis eſſe poſſe, cuius
pars
magnitudine, paruitateq́;
quantauis eſſe poteſt (dico
autẽ
aliquam talium partium quæ inſunt, &
in quas totũ
ipſum
diuiditur) eſſe uerò non poteſt planta, uel animal di
cto
modo quãtumuis mole, patet neq;
partium ullam iden-
tidem
mole quantamuis eſſe poſſe:
erit enim & totũ quan-
tumuis
ſimili modo.
At os, et caro & istiuſmodi cætera par
tes
ſunt animalium:
& fructus, plantarũ. Patet igitur, neq;
os
, neq;
carnem, neq; aliud quicquam, eo modo quem dixi-
mus
, mole quãtumuis eſſe.
Præterea, ſi talia omnia in cun
ctis
inſunt, neq;
generatur quicquam, ſed ineſt ac ſegrega-
tur
, atque appellatur ab eo quod in ipſo magis abundat:
ex
quouis
denique fit quodlibet ſegregatione, uelut aqua ex
carne
, &
caro ex aqua: cùm omne corpus finitum ablatio-
ne
finiti corporis conſumatur, atque tollatur, constat non
poſſe
in unoquoque quodque ineſſe.
Ablata enim ex aqua
carne
, rurſusq́;
alia ex aqua reliqua ſegregata, & ſi ſemper
minor
ea, quæ ſecernitur erit, non tamen omni magnitudi-
ne
minor euadet.
Quare ſi ſegregatio ſtabit, non in quoli-
bet
quoduis erit:
in reliqua enim aqua, nihil inerit carnis.
Sin
uerò nullus ſegregationis exitus erit, ſed ſemper ſeque-
ſtratio
fiet, finita in magnitudine ſanè æqualia finita
1913LIBER I. multitudine infinita: quod quidem eſt impoßibile. Præterea
ſi
corpus omne, parte aliqua ab eo ſublata, fieri ſe minus
neceſſe
eſt, carnis autem quantitas definita eſt ad molem
utranque
, patet minima ex carne nullum omnino corpus
ſecerni
poſſe, alioquin minima minor erit.
Inſuper infini-
tis
corporibus caro iam infinita ſanguis, cerebrumq́;
ineſ-
ſet
unumquodque tamen eſſet ab alijs ſeparatum, &
ni-
hilominus
infinitum:
hoc autem metas egreditur rationis.
Id uerò quod aſſeritur, nunquam ſegregata omnia fore,
non
ſcienter quidem dicitur, rectè tamen:
affectus enim in-
ſeparabiles
ſunt.
Cùm igitur colores, atque habitus misti
ſint
, ſi fuerint ſegregati, erit quippiam album, aut ſanum
profectò
, quod non aliud quicquam erit, nec in ſubiecto.
Quare ipſa mens abſurda eſt, ſanè ea quærens, quæ fieri ne-
queunt
ſi ſeparata quidem reddere uult:
hoc autẽ efficere
nequit
, tam quantitatis, quàm qualitatis etiã ratione.
Quan
titatis
quidem, quia non eſt minim a magnitudo:
qualitatis
autem
, quia affectus inſeparabiles ſunt.
Neq; etiam rectè
generationem
eorum quæ partium ſunt conformium, capit:

lutum
nanq;
tum in luta, tum non in luta diuiditur. Nec ut
lateres
ex domo, &
domus ex lateribus fit, ſic aqua, & aër
ex
ſeſe mutuo ſunt, &
fiunt. Melius autẽ eſt pauciora prin
cipia
, finitaq́;
ſumere, quod quidem Empedocles facit.
Quòd principia oporteret finita ponere.
CAP. V.
_OM_nes igitur cõtraria, principia faciunt: & qui uni-
uerſum
unum eſſe, atq;
immobile dicũt (Parmenides
enim
calidum, frigidumq́;
principia facit, atq; hæc ignem,
terramq́
;
appellat) & qui rarũ, & denſum, principia in-
quiunt
eſſe.
Democritus quoq; plenum ipſa atque uacuum
aſſerit
eſſe, quorum alterum ut ens, alterum ut non ens
2011LIREB I. dicit. Inſuper & haſce differẽtias affert, poſitionẽ inquam,
figuram
, ac ordinẽ:
hæc autẽ contrariorũ genera ſunt. Poſi
tionis
enim, ſupra &
infra, antè & retrò: figuræ uerò an-
gulis
cõstans, atq;
constans: rectũ, et circunflexum ſpe-
cies
ſunt.
Patet igitur, omnes contraria quodãmodo prin
11Prima ſunt,
quorũ
ſunt
intrinſeca
prio
ra
principia.
cipia facere rerũ, idq́;
ſine ratione. Principia nanq; neq;
ex ſeſe mutuo, neq; ex alijs, & ex ipſis omnia eſſe oportet:
cõtrarijs
autẽ primis hæc inſunt, quia nãq;
ſunt prima, ideo
non
ex alijs ſunt:
quia uerò contraria ſunt, ideo non ex ſeſe
mutuo
fiunt.
Verùm idipſum quo pacto fit, & ratione
ſideremus
oportet.
Sumendum eſt igitur primũ, quiduis
eorũ
quæ ſunt in quoduis agere, neq;
quoduis pati à quo-
uis
aptũ eſſe, neq;
ex quibuſcunq; quiduis fieri, niſi quis per
accidens
ſumpſerit:
quo nanq; pacto fiet album uel nigrum
ex
muſico, niſi albo uelnigro ſit accidens muſicũ?
Sed albũ
quidẽ
fit è non albo, atq;
ex hoc non quouis, ſed è nigro, uel
aliquo
mediorũ.
Muſicum autem è non muſico, atq; ex hoc
quouis, ſed ex immuſico:
uel è medio, ſi aliquid inter ipſa
mediũ
eſt.
Neq; rurſus in quoduis primũ, unumquodque
corrũpitur
:
uelut album, in muſicum (niſi idipſum non-
nunquam
accidat) ſed in non album corrũpitur:
atq; in hoc
non
quoduis, ſed in nigrũ, aut in medium.
Eodem modo mu-
ſicum
etiam in non muſicũ:
atq; in hoc quoduis, ſed im-
muſicũ
, uel in medium, ſi quid inter ipſa mediũ ſit, corrum-
pitur
.
Similiter fit & in cæteris. Nam & ea, quæ non ſim
plicia
, ſed cõpoſita ſunt eandem ſubeunt rationem:
ſed latet
idipſum
ex eo:
quia diſpoſitiones oppoſitæ nominibus ca-
rent
.
Etenim omne constructum ex inconstructo, atq; in-
constructũ
è constructo fiat neceſſe eſt:
constructũ etiam
in
inconstructum, &
in ipſum non quoduis, ſed in
2115LIBER I. ſitum, neceſſe eſt corrumpatur. Nihil autem intereſt, ſiue
in
constructione, ſiue in ordine, ſiue in compoſitione, hæc
ipſa
dicantur:
patet enim, eandem rationem in cunctis eſſe.
Atq; domum, ſtatuam, & quoduis aliud ſimiliter fieri: do-
mus
enim ex non compoſitis, ſed hoc modo diuiſis, &
ſta-
tua
, figuratorumq́;
quoduis, è ſic figurato cõfici fieriq́;
uidetur
:
atq; hæc partim ordine, partim compoſitione con-
ſtant
.
Si igitur hæc uera ſunt, omne quod fit, è contrario
profectò
, aut è medio fit:
& omne quod corrũpitur: in con
trarium
corrũpitur, uel in medium:
media uerò ſunt ex con
trarijs
, ceu colores ex albo, &
nigro. Quare omnia quæ
natura
fiunt aut contraria, aut ex contrarijs ſunt.
Plurimi
igitur
&
cæterorum hucuſque profecti, penè conſentiunt,
quemadmodum
diximus anteà.
Nam omnes elemẽta, & ea,
quæ
ab ipſis principia nuncupãtur, quanquàm ſine ratio-
ne
, tamen contraria ponunt, quaſi ab ipſa ueritate compul-
ſi
.
Differunt tamen, quia quidam priora, quidam posterio-
ra
:
& alijratione, alij ſenſu notiora, accipiunt. Quidam
enim
calidum, frigidumq́;
: quidam humidum, atque ſiccum.
Alij par, & impar. Nonnulli concordiam, diſcordiaḿ ue
cauſas
generationis eſſe dixerunt.
Hæc autẽ inter ſeſe dicto
differũt
modo.
Quare eadẽ quodammodo, diuerſaq́; dicunt:
diuerſa quidẽ, ſicut & plurimis uidetur: eadem autem ſi-
militudine
rationis:
ex eadẽ nanq; ſerie ſumunt: contrario-
rum
enim, alia cõtinent, alia continentur.
Hoc igitur pa-
cto
, eodem modo, diuerſoq́;
& deterius, ac melius dicunt.
Et
quidem ratione, quidam ſenſu notiora ſumunt, ut anteà
diximus
:
etenim uniuerſale quidẽ notius eſt ratione, ſingula
re
autẽ ſenſu:
ratio nanq; ipſius eſt uniuerſalis, ſenſus uerò
particularis
:
ueluti magnum quidem, & paruum ratione:
2216ARIST. PHYSICORVM rarum autem, & denſum, ſenſu ſunt notiora. Patet igitur
oportere
contraria principia rerum eſſe.
De numero principiorum naturalium iuxta veritatem,
quòd
non ſit vnum folum, neque plura duobus aut
tribus
.
CAP. VI.
_D_Einceps uerò cõſyderandum eſt, utrum duo, an tria,
an
plura principia ſint:
unum enim principium eſſe
non
poteſt.
quia non ſunt ipſa contraria, unum. Nec etiam
11Vna contrarie,
tas
, hoc eſt duo
ad
inuicẽ con-
traria
.
infinita, quia id quod eſt, ſub ſcientiã ſanè non cadet.
Vna
quoq
;
contrarietas, eſt in omni genere uno: ſubstantia uerò
genus
eſt quoddam unum.
Et quia generatio ex finitis fie-
ripoteſt
, atque præstabilius eſt ex finitis, ut opinatur Em-
pedocles
, quàm ex infinitis fieri generationem existimare:
cuncta enim, quæ ad generandas res pertinent, ex finitis,
perinde
atq;
Anaxagoras ex infinitis, reddere putat. Præ-
22Cõtraria prio-
ra
ſunt ſubſtan
tialia
: poſterio,
ra
, accideralia.
terea alijs alia priora, contraria ſunt:
& ex alijs alia fiunt,
ceu
dulce, &
amarum: & album, & nigrum: principia ue-
manere ſemper oportet.
Ex his igitur neq; unum, neque
infinita
principia eſſe constat.
Cùm autem ſint finita,
facere
duo ſolum, rationem aliquam habet.
Dubitauerit
enim
incongruè quiſpiam, quonam pacto denſitas apta
eſt
facere raritatem, aut raritas denſitatem.
Et alia quæuis
contrarietas
, ſimili modo non enim concordia diſcordiam,
neque
econtra diſcordia concordiam congregat, &
ali-
quid
facit ex ipſa, ſed aliud quid tertium, ambæ.
Atqui ſunt
qui
plura etiam ſumunt, ex quibus eorum, quæ ſunt, na-
turam
conficiunt.
Inſuper & id quiſpiam dubitauerit,
niſi
quiſpiam aliam quandam contrarijs natur am ſubie-
cerit
, nullius enim eorum, quæ ſunt, ſubstantiam, contra-
riam
eſſe uidemus.
Principium autem de nullo ſubiecto
dicatur
oportet, alio quin principij principium erit:
2317LIBER I. ctum enim, principium, & prius prædicato eſſe uidetur.
Præterea ſubstantiam eſſe cõtrariã ſubstantiæ dicimus.
Quonã
igitur pacto ſubstãtia ex ſubstãtijs, aut ſub-
ſtantia
, ſubstãtia prius erit?
Quamobrẽ neceſſe eſt , qui
priorem
, atq;
hanc rationẽ uerã eſſe existimauerit, ſi ambas
ſeruare
uoluerit, tertium aliquod cõtrarijs ipſis ſubijcere:

quẽadmodũ
dicũt ij, qui ſolã unã quãdã naturã, uniuerſum
aſſerũt
eſſe, ut aquã, aut ignẽ, aut mediũ, quod inter hæc col
locarunt
.
Atq; uidetur ipſum mediũ magis, nam iguis, ter-
ra
, aër, et aqua contrarietatibus ſunt annexa.
Idcirco
ſine
ratione agunt, qui ſubiectũ ipſum aliud ab his faciunt.

Cæterorũ
autẽ, quidã aërem ponũt:
aër enim minime reſpe
ctu
cæterorũ differentias ſenſibiles habet, atq;
hunc ſequi-
tur
aqua.
Verũ enim omnes hoc unũ in figuras contrarias
uertunt
, denſitate inquã, raritateq́;
: & intenſione, remißio-
ue:
quæ quidẽ exceſſus omnino, defectusq́; ſunt, ut antea
diximus
.
Hæc etiã opinio uetus quædã eſſe uidetur, in unum
inquam
, &
exceſſum atq; defectũ, principia rerũ eſſe: at-
tamen
eodem modo:
ſed priſci, duo quidem agere, unum
autẽ
pati dicebant.
At posteriorũ quidã econtra unum qui-
dem
agere, duo uerò pati potius aſſerunt.
Tria igitur
elementa
rerum eſſe putare:
ex his, & istiuſmodi alijs ani-
maduerſis
, uidebitur aliquam rationẽ habere, ſicut antea di
ximus
:
ſed tribus ponere plura, nullã. Ad patiendum enim,
ſufficiẽs
est unũ ipſum.
Si uerò quatuor cõtrarijs ſumptis,
duæ
contrarietates ponantur, utriſq;
ſeorſum alia quædam
natura
media ſubijciatur oportet.
Quod ſi ex ſeſe uicißim
generare
poſſunt, ſuperuacanea nimirùm altera contrarie-
tas
erit.
Et inſuper fieri nequit, ut primæ contrarietates
ſint
plures:
ſubstantia nanque unum quoddã eſt genus,
2418ARIST. PHYSICORVM quod eſt, ut patet: quare genere, ſed antecedendo, ſequen
do
ue duntaxat, inter ſeſe principia different:
ſemper enim
una
eſt cõtrarietas in genere uno, atq;
omnes cõtrarietates
ad
unum reduciuidentur.
Patet igitur neq; unum elementũ,
neq
;
plura duobus, uel tribus, eſſe. Horũ autẽ utrum ſit aſſe
rendum
, magnam dubitationem nimirum habet.
De numero principiorum naturalium.
CAP. VII.
_H_Oc igitur modo nos dicimus primò, de omnigenera-
11Simplicia dici,
mus
, cùm extre
ma
ſunt incom
plexa
: vt homo
ſit
muſicus.
poſita
verò
alterum
cõple,
xum
eſt: vt, im
muſicus
homo
ſit
muſicus.
tione ſimpliciter pertractantes.
Eſt enim naturæ ac-
comodatum
, primùm cõmunia dicere.
deinde ea quæ circa
unumquodq
;
ſunt propria, contẽplari. quippiã è quo-
piam
, ac aliud ex alio fieri dicimus, aut ſimplicia dicentes,
aut
cõpoſita.
Dico autẽ hoc pacto: fit enim homo, muſicus:
& non muſicus, muſicus: aut muſicus homo, muſicus ho
mo
.
Simplex itaq; dico ipſum fiens: hominẽ inquam & non
muſicum
:
et id etiã quod fit, id eſt muſicũ. Compoſitũ uerò,
&
id quod fit, & id ipſum fiens etiã cùm non muſicũ homi
nem
, muſicum hominẽ fieri dicimus.
Horum autem alterũ,
non
ſolum hoc aliquid, ſed etiam ex hoc fieri dicitur, ceu è
non
muſico muſicus:
alterum hoc in omnibus dicitur mo
do
.
Non enim ex homine muſicus, ſed homo fit muſicus,
dicitur
.
At uerò eorum, quæ ut ſimplicia fieri dicimus, alte
rum
permanens fit, alterum non permanens.
Nam homo
quidem
permanet cùm fit muſicus homo.
Non muſicum au-
tem
, &
immuſicum, neque ſimplex, neq; compoſitum per-
manet
.
Quæ cùm ita ſint, hoc eſt, ex omnibus, quæ fiunt,
accipiendum
:
ſi quis inſpexerit, uti diximus, aliquid ſemper
ſubijci
oportere, ipſum inquam fiens.
Quod & ſi numero
unum
eſt, non tamen eſt ſpecie unum:
atque pro eodem ac-
cipio
, ſpecie, rationeq́;
differre: non enim eſt eadem
2519LIBER I. nis, & immuſiciratio: atq; alterum permanet: alterum non
permanet
.
Id enim quod non opponitur, permanet, homo
nanq
;
permanet, muſicum autem, & immuſicum perma
net
, neq;
id quod ex utriſq; cõponitur, uelut immuſicus ho-
mo
.
At uerò quippiam è quopiã, & non hoc fieri, in ijſce
magis
dicitur, quæ permanẽt:
ceu ex immuſico fieri muſi
cum
dicitur, ex homine uerò dicitur.
Verùm & in ijſce,
quæ
permanent, interdũ eodẽ dicitur modo:
ex ære nanque
ſtatuã
, non æs ſtatuã fieri dicimus.
In eo tamen, quod oppo-
nitur
, &
permanet, utroq; dicitur modo: & ex hoc fieri
hoc
, ut ex immuſico muſicus:
& hoc fieri hoc, uelut immu-
ſicus
muſicus.
Iccirco & , in cõpoſito ſimiliter dicit: ex im
muſico
nanq;
homine, atq; immuſicus homo, muſicus homo
fieri
dicitur.
Cùm autẽ fieri multis modis dicatur, & quæ-
dam
non abſolutè fieri, ſed hoc aliquid fieri, quædã ſimpli-
citer
fieri dicãtur, quod quidem ſolis ſubstantijs cõpetit, in
cæteris
quidẽ patet aliquid (ipſum inquã fiens) neceſſariò
ſubijci
.
nam & quantũ, & quale, & ad aliquid, et quando,
&
ubi, fit aliquare ſubiecta, propterea quòd ſubstantia ſo
la
de nullo ſubiecto dicitur alio:
cætera autem uniuerſa de
ſubstantia
ipſa dicuntur.
At ſubstantiam etiam, & quæ-
cunque
alia ſimpliciter ſunt, ex ſubiecto fieri aliquo, pate-
fiet
ſanè diligenter conſideranti:
ſemper enim eſt aliquid
quod
ſubijcitur, ex quo generatur id quod ſit.
Plantæ nan-
que
, &
animalia, ex ſemine fiunt. Eorum autem quæ fiunt
ſimpliciter
quædam transfiguratione fiunt, ut ſtatua:
quæ-
dam
additione, ut ea, quæ incrementa ſuſcipiunt:
quædam
ablatione
, ut è lapide Mercurius:
quædam compoſitione,
ut
domus:
quædam alteratione, ut ea quæ uertuntur ma-
teria
.
Atque patet, ex ſubiectis omnia fieri, quæ hoc
2620ARIST. PHYSICORVM. fiunt. Quare patet ex dictis omne quod fit, ſemper cõpo-
ſitũ
eſſe, atq;
eſt quidem aliquid quod fit: eſt autem aliquid,
quod
istud fit, &
hoc eſt duplex. Eſt enim aut ſub iectũ, aut
oppoſitũ
:
at quòd opponi quidem immuſicũ, ſubijci autem
hominẽ
, dico.
Et uacuitatẽ quidem figuræ, & inform itatẽ,
uel
inordinationẽ, oppoſitũ:
æs aũt, lapidem, aurumq́; ſubie
ctum
.
Siigitur eorũ quæ natura constant, cauſæ atq; prin
cipia
ſunt, ex quibus prius constant, ac facta ſuntnon per
accidẽs
, ſed unumquodq;
id quod per ſubstantiã dicitur, pa
tet
omnia fieri ex ſubiecto, ac forma:
muſicus enim homo, ex
homine
quodãmodo, muſicó ue cõponitur:
rationes enim in
illorum
rationes diſſolues.
Vuiuerſa igitur quæ fiunt: ex
hiſce
porrò fieri patet:
atqui ſubiectũ ipſum numero qui-
dem
eſt unum, ratione autem duo.
Homo nanq; , & aurum,
ac
omnino materia, numer abile eſt:
eſt enim hoc aliquid ma
gis
, atque id quod fit, non per accidens ex ipſo gignitur.
At priuatio, ipſum inquam oppoſitum, accidens eſt:
forma autem eſt unũ, ut ordo, uel muſica, uel eorũ aliquid
quæ
ſimili modo dicuntur.
Quapropter ipſa principia,
tum
duo, tum tria dicenda ſunt, &
tum contraria: ueluti
ſi
quiſpiam dicat muſicum, &
immuſicum: aut calidum,
&
frigidum: aut constructum, & inconstructum: tum
contraria
:
fieri enim non poteſt, ut mutuo contraria pa-
tiantur
.
Soluitur autem & hoc, quia aliud eſt ipſum ſubie-
ctum
:
hoc enim, non eſt (ut patet) contrarium: quare prin-
cipia
neq;
plura contrarijs quodammodo ſunt, ſed duo (ut
ita
dicam) numero, neq;
rurſus penitus duo, quia ipſorum
ratio
eſt diuerſa, ſed tria:
diuerſa enim eſt hominis ratio,
&
immuſici, & uacantis ſigura, & æris. Quod igitur
principia
ſunt naturalium rer um, quibus generatio
2721LIBER I. petit, & quonãmodo ſunt tot, ſatis iam explicuimus. Atq;
patet aliquid ipſis contrarijs ſubijci oportere, & contra-
ria
duo eſſe:
modo autem quodam alio, non neceſſarium
eſſe
:
erit enim ſufficiens contrariorum alterum, ad fa-
ciendum
abſentia, præſentiaq́;
ſui, mutationem. Natura au-
tem
ea quæ ſubijcitur, ſimilitudine rationis ſub ſcientiam
cadit
.
Nam ut ſtatuam æs, aut ad lecticam lignum, aut ad
aliquid
aliud eorum, quæ formam habent, materies, atque
informe
ſeſe habent antequam ſuſcipiat formam:
ſic ad ſub-
ſtantiam
&
hoc aliquid, atque id quod eſt, hæc ſeſe habe
re
uidetur.
Vnum igitur hæc principiũ eſt, non tamen eſt
unum
, neque ens, perinde atque hoc aliquid.
Vnum etiam
principium
eſt ratio:
& inſuper id, quod eſt contr arium
huic
, ipſainquam priuatio.
Hæc autem quonam pacto duo
ſunt
, atq;
plura, paulò antea diximus. Primùm igitur dictũ
eſt
, cõtraria ſolùm principia eſſe:
deinde neceſſarium eſſe:
quoddam
etiam aliud ſubijci, triaq́;
eſſe. Ex hiſce uerò, quæ
nunc
diximus, patet quænam eſt differentia contrariorum:

&
quomodo principia ſe habent, & quid eſt ipſum ſubie-
ctum
.
Sed utrum forma ſubstantia ſit, an ſubiectum, nondũ
emerſit
:
patet tamen tria principia rerũ eſſe, & quonã pa-
cto
, atq;
quis ipſorum ſit modus. Quot igitur, & quæ ſint
principia
rerum, ex hiſce, quæ diximus, ſit per ſpectum.
In quem errorem inciderint antiqui ex ignoratione materiæ: atq;
eiuſdem erroris diſſolutio.
CAP. VIII.
_P_Oſt hæc autem & dubitationem ueterum unicè hoc
pacto
ſoluidicamus.
Primi nanque Philoſophi ueri-
tatem
, atque naturam eorum, quæ ſunt, quærentes exorbi-
tarunt
, quaſi ad aliam uiam quandam à ruditate depulſi.
Atque aſſerunt neq; fieri quicquam corum, quæ ſunt, neq;
2822ARIST. PHYSICORVM corrumpi: proptereà quod neceſſe eſt quidẽ omne quod fit
aut
ex ente, aut è non ente fieri, generariq́:
neutrũ autẽ eſſe
poteſt
, neq;
enim fit id, quod eſt, iam enim eſt: & ex ente
nihil
fieri poteſt.
Aliquid enim ſubijciatur opcrtet. Atq;
hoc pacto id quod deinceps accidit, augẽtes, neq; multa in-
quiunt
eſſe, ſed ſolũ ipſum quod eſt.
Illi igitur ob ea, quæ di
cta
ſunt, hanc habuerũt opinionẽ.
Nos autẽ uno quidẽ mo
do
, nihil inter hæc dicimus intereſſe, ex ente inquã, aut ex
ente
fieri, et id quod eſt, aut quod eſt agere ꝗppiã, aut pa
ti
, aut quoduis hoc fieri, &
medicũ agere ꝗppiã, aut pati,
aut
è medico aliquid eſſe, aut oriri.
Quare id dicatur du-
pliciter
, patet &
ex ente fieri, aut id quod eſt, agere, aut pa-
ti
, duobus modis identidẽ dici.
Aedificat igitur medicus, non
ut
eſt medicus, ſed ut eſt ædificator:
et albus ſit, hoc ſanè
quo
medicus eſt, ſed quo niger:
medetur autẽ, & medicinã
amittit
, quo medicus eſt.
Atq; maximè ipſum medicũ age
re
quippiã aut pati dicamus, uel è medico fieri, ſi illud agat:

uel
patiatur, ut medicus, patet &
hoc, è ente inquã fieri,
id
ſignificare, ut ens eſt.
Quod quidẽ distin xiſſent
illi
, longè à ueritate ſemoti ſunt:
& ob ignorationẽ hanc,
adeò
inſuꝑ ignorarũt, ut nihil fieri prorſus, neq;
cæterorũ
quicquã
eſſe arbitrarentur, ſed omnẽ tollerẽt generationẽ.

Nos
autẽ &
ipſi dicimus nihil quidẽ fieri ſimpliciter ex
ente
, tamẽ ex ente per accidẽs fieri:
ex priuatione enim,
11 ens ſimpli,
citer
dicit̃, qd’
nullo
modo eſt.
quæ eſt per ſe non ens, &
quæ ineſt fieri dicimus. Affici-
tur
itaq;
id admiratione, ac impoßibile eſſe uidetur, ex non
ente
fieri.
Similiter autẽ neq; ex eo, quod eſt, neq; id quod
eſt
fieri, niſi per accidens.
Sic autẽ & hoc fieri dicimus co-
dem
modo, ceu ſi animal ex animali fieret, &
aliquod ani-
mal
ex quopiam animali:
ut ſi canis, ex equo fieret:
2923LIBER I. canis, non ſolùm ex animali quodã, ſed ex animali etiã fiet,
ſed
ut eſt animal:
iam enim idipſum eſt. Si uerò quippiã
emerſurũ
eſt animal, per accidẽs erit ex animali.
Et
ſi
quid ens orietur, ex ente, neq;
è ente, fiet. Dictũ eſt
enim
, quid ſignificat, è ente fieri.
eo nanq; pacto, quo eſt
ens.
Inſuper neq; hoc, eſſe inquã omne, aut eſſe tolli
mus
.
Is igitur, unus eſt modus ſolutionis. Alius autẽ, eſt per
potẽtiã
, atq;
actũ. Dici autẽ hæc poſſunt, potẽtia atq; actu:
hoc aũt alijs in locis exactè magis determinauim9. Quare,
ut
dicebam9, dubitatiões illæ ſoluũtur, ob quas quædã eorũ,
quæ
dicta ſunt, cõpulſi tollũt antiqui:
ob hoc enim tãtũ ex-
orbitarũt
ab ea uia, qua ad generationẽ, corruptioneḿ ue,
atq
;
omnino mutationẽ acceditur. Hæc enim natura ſi uiſa
fuiſſet
, omnẽ hanc ipſorũ ignorationẽ utiq;
diſſoluiſſet.
In quem errorem incidunt antiqui ex ignoratione Priuatio-
nis
:
& eius diſſolutio.
CAP. IX.
_I_Pſam igitur & alij quidem, ſed non ſufficienter utique
11 ens per ſe,
eſt
qd' hoc ali-
ꝗd
non eft, aue
ipſum
cõſtituẽ
do
remanens.
tetigere.
Primùm enim ex non ente ſimpliciter aliud fie-
ri
, atq;
oriri fatentur, ea ſanè ratione, qua Parmenidem re-
ctè
dicere arbitrantur.
Deinde ſi eſt una numero, & una
ſolum
potentia, ipſis eſſe uidetur.
Hoc autem plurimum ſa-
differt.
Nos enim materiam, priuationeḿ ue, diuerſa di-
cimus
eſſe:
atque materiam quidem, non ens eſſe per acci-
dens
, priuationẽ uerò per ſe, cẽſemus.
Et illam quidem pro-
atq;
quodammodo ſubstantiam, priuationem uerò ſub-
ſtantiam
nullo modo eſſe aſſerimus.
Atilli, id quod eſt,
magnum
, paruumq́ ſimiliter inquiunt eſſe, aut utrunque ſi-
mul
, aut utrunq;
ſeorſum. Quare modus hic trinitatis diuer
ſus
ab illo penitus eſt:
hucuſq; nanque progreßi ſunt, ut ali-
quam
naturam oportere ſubijci dicant:
hanc tamen
3024ARIST. PHYSICORVM. faciunt Nam & ſi quidem dualitatẽ facit, magnũ, & par-
uum
ipſam appellans, nihilominus tamen idem facit, alte-
ram
enim de ſpexit:
etenim materies quidem permanens una
cum
forma cauſa eſt eorũ, quæ fiunt, perinde ac mater.
At
contrarietatis
altera pars, nec eſſe omnino perſæpe ei uide-
bitur
, qui mente ipſius maleficium intuetur.
Nam cùm ſit
quoddam
diuinum, &
bonum, ac appetibile: alterum ipſi
contrarium
eſſe dicimus:
alterum, ſuapte natura affe ctat:
atque appetit ipſum. Illis autem euenit ut contrarium, in-
teritum
appetat ſuum:
& tamen fieri nequit ut aut forma
ſeipſam
appetat (quippe cùm non indigeat ſui) aut contra
rium
, cùm contraria mutuo ſeipſa corrumpant:
ſed hoc, eſt
materia
perinde appetens illud, atque ſi fœmina marem,
&
turpe appetat pulchrum. Verum non eſt per ſe, ſed per
accidens
turpe:
nec per ſe fœmina, ſed per accidens. At
uerò
tum corrumpitur, atque gignitur, tum neque fit, ne-
que
corrumpitur.
Nam ut eſt quidẽ id in quo, per ſe cor-
rumpitur
.
Id enim quod corrumpitur, in hoc eſt, ipſa in-
quam
priuatio:
at ſuapte potentia, per ſe: ſed nec occi-
dat
, nec oriatur, neceſſe eſt:
nam ſi gignitur, ſubijciatur ali-
quid
primũ oportet, ex quo hoc pacto naſcetur, ut inſit in
ipſa
:
hoc autẽ, eſt ipſius natura, quare ſit, ut ſit antea quàm
ſit
orta.
Etenim materiam id dico, quod primũ eſt uniuſcu-
iuſque
ſubiectum, è quo quippiam eo fit pacto, ut non per
accidẽs
inſit:
ſi corrũpitur, ad hoc ultimũ ſanè proficiſce-
tur
:
quare crit corrupta antè quàm ſit corrupta. De prin-
cipio
uerò formali, utrum unum ſit an plura, &
quodnam
ſit
, aut quæ ſint, primæ philoſophiæ diligenter, exquiſiteq́;

officium
eſt determinare, ac pertractare:
quare hæc contẽ-
platio
, illo in tempore reſeruetur.
De naturalibus uerò
3125LIBER II. mis, quæ oriuntur, ac occidunt, in hiſce quæ posterius osten
dentur
, dicemus, ac pertractabimus.
Hoc igitur pacto ſint
hæc
à nobis determinata, principia inquam eſſe, &
quæ-
nam
, &
quot numero ſint. Rurſus autem alio principio
ſumpto
dicamus.
PHYSICORVM
ARISTOTELIS
LIBER II.
Quid ſit Natura.
CAP. I.
_EORVM_ quæ ſunt, quædam ſunt Na-
tura
, quædam ob alias cauſas.
Natura
quidem
ſunt animalia, partesq́;
ipſorum,
&
plantæ, & ſimplicia corpora: ut ter-
ra
, ignis, aër, &
aqua: hæc enim, et huiuſ-
cemodires
, natura dicimus eſſe.
Omnia autem, quæ dicta
ſunt
, ab hiſce, quæ non natura constant:
differre uidentur.
Nam ea, quidẽ quæ natura constant, principium in ſeipſis
uniuerſa
motus, ſtatus´ ue partim eius, quiloco accõmoda-
tur
, partim accretionis decretionis' ue, partim alterationis
habere
uidentur.
At lectica, uestis, & quicquid ſit aliud
ſimilis
generis, quo quidem huiuſinodi nominibus appel-
lantur
, atque ab arte ſunt, hoc nullum principium mutatio-
nis
inſitum habent.
Quo uerò ipſis accidit: ut ſint lapi-
dea
, uel terrea, uel ex his mista, motus quietis' ue prin-
cipium
habent.
Quæ cùm ita ſint, patet naturam prin-
cipium
eſſe quoddam, et cauſam, ut id moucatur, atq;
quie-
ſcat
, in quo primò per ſe, &
non per accidens ineſt. Dico
autem
non per accidens, quia ſibijpſi quiſpiam medicus
ſanitatis
cauſa fieri poteſt:
attamen quo ſanatur, co
3226ARIST. PHYSICORVM dicinam habet: ſed accidit, ut idem ſit medicus, ſubiensq́; ſa-
nationem
:
quapropter & ſeparantur nonnunquã. Similiter
ſeſe
habet, &
unumquodq; cæterorũ, quæ per artẽ efficiun-
tur
:
nibil enim ipſorum effectionis in ſe principium habet:
ſed quædam in alijs atq; extrinſecus habent, ut domus: &
unumquodq
;
eorum quæ manu conficiuntur. Quædam in
ſeipſis
quidem id habent, non tamẽ per ſe, quæcunq;
cauſæ
per
accidens ſibi fieri poſſunt.
Id igitur eſt natura, quod di-
ctum
eſt.
Naturã autem habent, quæcunq; tale principium
habẽt
, atq;
hæc omnia, ſubstantiæ ſunt: ſubiectũ enim quod-
dam
, &
in ſubiecto eſt ſemper natura. Secundum uerò na
turam
ſunt &
hæc ipſa, & etiam ea quæ hiſce per ſe cõpe-
tunt
, ut igni, ferri ſurſum:
hoc enim natura quidem non eſt,
neq
;
habet naturã, ſed cõpetit, & eſt natura, atq; ſecundùm
naturã
.
Dictum eſt igitur quod eſt natura, et quid id quod
natura
, atq;
ſecundùm naturam eſt. Eniti autem naturã eſſe
ostendere
, ridiculum eſt.
Patet enim tales eſſererum cõplu-
res
, ostendere uerò ea, quæ manifesta ſunt, per ea quæ non
ſunt
, manifesta, hominis eſt profectò qui nequit id, quod eſt
per
ſe notũ, &
id quod non eſt per ſe notũ, diſcernere: atq;
id
fieripoſſe, non eſt obſcurũ.
Ratiocinabitur enim de colo
ribus
quiſpiam ortus cæcus:
quare neceſſe eſt tales homines
de
nominibus loqui, nihil autem intelligere.
Natura autem,
ſubstantiaq́
;
eorũ quæ ſunt natura, id quibuſdam eſſe uide-
tur
, quod primũ cuilibet ineſt informe per ſe.
Veluti lecticæ
quidem
natura, lignum:
ſtatuæ autem, æs: cuius hoc ſignum
Antiphon
eſſe dicebat.
Nam ſi quiſpiam lecticam obruerit
homo
:
uimq́; putredo acceperit, ut germen emittat, non le-
ctica
, ſed lignum inde emerget, atque pullulabit:
propterea
quòd
diſpoſitio quidem quæ lege, atque arte conficitur,
3327LIBERT II. accidens eſt: ſubstantia uerò eſt illa, quæ & continuè diſpo
ſitiones
haſce ſuſcipiens permanet.
Quòd ſi cuilibet etiam
istorum
ad aliud quippiam hoc idem accidit (ut æri quidẽ,
auroq́
;
ad aquam, oßibus autẽ atq; lignis ad terram, cæte-
risq́
;
ſimiliter) patet illa naturã ipſorũ, atq; ſubstãtiã eſſe.
Quapropter quidam terrã, quidã aquam, quidam horum
aliqua
, quidam hæc omnia eorũ quæ ſunt, naturam eſſe dixe
runt
.
Quod enim quiſq; tale eſſe putauit, ſiue unum, ſiue
plura
, id totq́;
uniuerſam ſubstantiam eſſe dicit: cætera uerò
cuncta
, affectus horum, habitus, ac diſpoſitiones.
Etborũ
quidem
quoduis perpetuũ eſſe.
Non enim ex ſeſe mutationẽ
ipſis
cõpetere, cætera autem infinities fieri, atq;
corrumpi.
Vno igitur modo natura ſic dicitur, prima cuique ſubiecta
materies
eorum, quæ motus in ſe, mutationisq́;
principium
habent
.
Alio uerò modo ipſa forma, et ſpecies, quæ ratio-
ni
accõmodatur.
Nam ut ars dicitur, quod ſecundùm artẽ
extructum
eſt, atq;
artificioſum: ſic et natura dicitur, quod
eſt
ſecundùm naturã, &
naturalem. Atq; neq; illud habere
quicquã
ſecundùm artẽ, ut artem eſſe dicimus:
ſi lectica po-
tentia
tantũ eſt:
nondum autẽ habet formã lecticæ, neq; eſſe
ſecundùm
artem, neq;
in hiſce quæ constant natura. Quod
enim
eſt potentia caro, uel os, id nondũ habet ſuam naturã
antè
, quàm accipiat formã, quæ ad rationem accõmodatur:

quam
aßignantes, quod eſt os dicimus, aut caro:
neq; cõstat
natura
.
Quare alio modo natura, forma & ſpecies eſt eo-
rum
, quæ in ſeipſis motus principium habent:
quæ quidem
non
eſt ſeparabilis, niſi ratione duntaxat.
Id autẽ quod ex
his
eſt cõpoſitum, natura quidem non eſt, ſed eſt, &
cõstat
natura
, ut homo.
Atque natura magis hæc eſt: quàm mate-
ries
.
Vnumquodque enim tum magis dicitur, cùm eſt
3428ARIST. PHYSICORVM quàm cùm potentia. Prætereà ex homine naſcitur homo:
ſed è lectica, lectica. Quapropter & inquiunt figu-
ram
eſſe naturã, ſed lignũ:
quia fiet ſi pullulabit, lectica,
ſed
lignũ:
quid ſi ita eſt, & ipſa forma eſt profectò natura:
fit
enim ex homine, homo.
Inſuper ea natura, quæ ut gene
ratio
dicitur, uia eſt ad naturã:
enim ut medicatio, ad
medicinam
, ſed ad ſanitatẽ dicitur uia, (medicationẽ enim, à
medicina
, ad medicinã eſſeneceſſe eſt) ſic ad naturã ſeſe
habet
natura.
Sed id quod naſcitur, ex quodã & quoddam,
ut
naſcitur, proficiſcitur:
ad quod igitur proficiſcendo na-
ſcitur
:
nẽpe ad id ex quo, ſed ad id ad quod fit profectio.
Forma
igitur eſt natura:
forma autẽ atq; natura, dupliciter
dicitur
.
Ipſa nanq; priuatio, forma quodã modo eſt. Si uerò
ſit
priuatio, &
contrarium aliquod circa ſimplicem gene-
rationem
nec´ne, posterius conſiderare oportet.
Quo pacto differat Naturalis à Mathematico.
CAP. II.
CVm autem determinatum ſit quot modis natura dici
11Hîc declarat
Ā
riſtot. Qualis
ſit
cõſideratio
naturalis
.
tur, poſthac cõtemplandum eſt, quo Mathematicus à
naturali
philoſopho differt:
nam corpora naturalia ſuper-
ficies
habent, ſolida longitudines, atque puncta:
de quibus
conſiderat
Mathematicus.
Et inſuper ſi Astrologia, diuer-
ſa
ſit ſacultas, an pars ſcientiæ naturalis.
Etenim ſi ad natu-
ralem
philoſophum ſpectet, quidnam ſit ſol, aut quid luna
ſcire
, nullum autem eorum affectuum, qui per ſe illis cõpe-
tit
, ad eundem ſcire pertineat, abſurdum eſt ſanè.
Prætereà
uidentur
ij, qui de natura loquuntur, &
de ſolis, ac lunæ
figura
dicere, &
utrum terra, mundus´ uerotundus ſit, an
non
ſit, conſiderare, ac pertractare.
Dehis igitur & ipſe
Mathematicus
tractat, ſed non ut eſt quodque naturalis
corporis
finis.
Nec hoc accidentia contemplatur, quo
3529LIBERT II. bus accidunt: quapropter & ſeparat: mente nanq; à motu
ſeparabilia
ſunt, nibilq́;
intereſt, neq; ſeparant, efficitur
falſum
.
Latent autẽ id agentes. & ij qui dicunt ideas eſſe: na
turales
enim ſeparant formas, quæ minus ſeparabiles ſunt,
quàm
mathematicæ formæ.
Quod quidem ita eſſe patebit, ſi
quiſpiã
utrorumq;
definitiones ipſarũ inquam formarũ na
turaliũ
, &
accidentiũ dicere enitatur, etenim par quidem,
&
impar: rectũ, & curuũ, numerus inſuper, linea, atq; figu
ra
, ſine motu nimirũ definientur:
at carnis, oßis, ac hominis
definitio
ſine ipſo erit:
ſed hæc perinde atq; naſus ſimus,
ſed
ut non curuũ, cõcauumq́;
dicuntur. Hoc idem indicãt,
&
mathematicarũ facultatũ , quæ magis ſunt naturales,
ut
Perſpectiua, Muſica, &
Astrologia: nam contrà quodã
modo
ſeſe habent, atq;
Geometria. Geometria nanq; , de
naturali
quidẽ linea cõtemplatur, ſed non ut eſt naturalis:
perſpectiua uerò mathematicã quidem conſider at lineã, at
non
ut mathematica, ſed ut eſt naturalis.
Cùm autem natu
ra
ſit duplex, materia atq;
forma, res naturales perinde con
templemur
oportet, atq;
ſi de ſimitate quidnam ſit conſide-
remus
.
Quareneq; ſine materia, neq; ſine ratione materiæ,
res
huiuſcemodi conſiderandæ eſſe uidentur.
Nam & de
hoc
ipſo quiſpiam dubitauerit, cùm duæ ſint naturæ, de
utraq
;
conſiderare ad naturalem philoſophum pertinet, an
de
eo quod ex utriſque cõponitur?
Quòd ſi de ipſo, & de
utraque
contemplari, ad eundem utique ſpectat.
Vtrum
igitur
eiuſdem ſit facultatis, an diuerſarũ utranque cogno-
ſcere
?
Nam reſpicienti quidem ad ueteres, materiei co-
gnitio
ad ipſum uidebitur pertinere:
perparum enim Empe
docles
, &
Democritus formam, quidditatemq́; tetigerunt.
At
ſi ars imitatur natur am, eiuſdem autem ſcientiæ eſt
3630ARIST. PHYSICORVM mam, atq; materiam uſq; ad terminũ quendam cognoſcere:
uelutimedici ſanitatẽ, & bilem, atq; pituitam, in quibus eſt
ſanitas
:
& ædificatoris ſimiliter formam ipſius domus, atq;
materiã
, lateres inquam, ac ligna:
& cæterorũ eodẽ modo:
naturalis
etiam facultatis erit profectò utraſq;
natur as co-
gnoſcere
.
Prætereà facultatis eiuſdem eſt, id gratia cuius,
finemq̀
, et ea, quæ horũ gratia ſunt cognoſcere.
At natura,
finis
eſt, &
id cuius gratia. Quorũnanq; motionis ſi ſit
11Medicationis
finis
eſt ſanitas:
finis
em̃ eſt cu-
ius
gratia alia
fiũt
: quo modo
mors
minimè fi
nis
eft. Nafci-
mur
enim vt na
turę
functiones
exequamur
in
corpore
, & ani
perfectionẽ
aſſequamur
.
continua, finis aliquis eſt:
eorum is ultimum eſt, & id cuius
gratia
.
Quapropter & Poëta ridiculè cõpulſus eſt ad hãc
ſententiam
afferendã.
Extremũ ob quod natus erat, fatumq́;
petiuit. Non enim quoduis ultimum finis eſt: ſed id quod eſt
optimũ
.
Artis prætereà materiam faciũt quædam ſimplici-
ter
, quædã aptam, idoneãq́;
ad opus & utimur. quia omnia
ſunt
gratia nostri:
ſumus enim & nos quodãmodo finis. Id
enim
cuius gratia cætera ſunt, dupliciter dicitur, ut in Phi-
loſophia
distinximus.
Duæ igitur dominæ ſunt materiei,
cognoſcẽtesq́
;
artes, ea quæ utitur, & ea quæ præ eſt facien
dorum
operũ facultati, ipſa inquã Arcbitectura:
quapro-
pter
et ea quæ utitur, architectura quodãmodo eſt, ſed hoc
intereſt
:
altera nanq; formã cognoſcit, altera materiã facit.
Nam gubernator quidem, qualis eſt forma claui, cogno-
ſcit
, ac iubet:
at arcbitectus extruẽdæ nauis, quali ex ligno,
&
qualibus ex motibus erit. In ijs igitur, quæ per artem
cõficiuntur
, nos operis extruendi cauſa materiam facimus.
In naturalibus autem eſt. Inſuper materies eſt eorum, quæ
ſunt
ad aliquid:
alia enim ad aliam eſt formam accommoda
ta
.
At quouſq; naturalem Philoſophum formam, & ipſum
quid
eſt, ſcire oportet?
an ut medicũ neruum, aut fabrum æs,
uſq
;
ad quendam terminũ conſiderare oportet?
3731LIBER II. nanq́ gratia eſt unaquæq; , & circa eas uerſari, quæ ſepara
biles
quidem ſunt ratione, in materia autẽ ſunt.
Homo nanq;
generat bominem, atq; ſol. Quo uerò modo ſeſehabeat ſe-
parabilis
forma, &
quidnam ſit, philoſophiæ primum offi-
cium
eſt determinare, ac pertractare.
Quòd oporteat naturalem cauſarum expoſitionem facere: &
quot
ſint, &
quæ fint.
CAP. III.
_D_ Eterminatis autẽ hiſce, cõſiderandum eſt de cauſis,
11Hîc Āriſto, de
cauſis
per ſe de
terminat
.
quales &
quot ſint numero. Nãcùm hæc pertracta
tio
ſciẽdi ſit cauſa:
ſcire autẽ unũquodq; prius putemus,
quũ
circa unũquodq;
propter quid eſt capiamus, id autẽ ſit
primã
accipere cauſam, patet &
à nobis hoc eſſe agendũ,
&
de generatiõe, corruptione ue, & de omni natur ali mu-
tatione
:
ut ipſarũ perceptis principijs, ad ipſa quodq; eorũ
quæ
quærimus, reducere enitamur.
Vno itaq; modo, cauſa
dicitur
id, ex quo quippiã fit eo pacto ut inſit:
ut æs ſtatuæ,
argẽtumq́
;
pateræ, & horũ genera. Alio modo, forma, atq;
exẽplar: hæc autẽ eſt ratio quidditatis, & huius genera: ue
lut
eius cõcentus, qui ſonos cõplectitur, ipſa duorũ ad unũ
ratio
, atq;
omnino numerus: partes itẽ quæ in ratione ſu-
muntur
.
Prætereà id unde primũ principiũ eſt mutationis:
aut
quietis:
qualis eſt cauſa is, qui conſuluit: & pater filij:
atq
;
omnino quod efficit, eius quod efficitur: et quod mutat,
eius
quod mutatur.
Inſuꝑ ut finis: ut hic aũt eſt cuius gratia
cætera
fiũt:
uelut deãbulãdi, ſanitas: cur enim deãbulat, inter
rogati
, quo ualeat, rñdemus:
atq; ſi hoc pacto dixerim9, red
didiſſe
cauſam arbitramur.
Et quæcũq; alio mouente inter
ipſum
, &
finẽ fiunt: ut inter medicum, ſanitatemq́ macies,
aut
purgatio, aut instrumẽta:
uniuerſa enim hæc, ipſi9 finis
gratia
ſunt, inter ſeſe autẽ differunt:
alia nanq; ſunt
3832ARIST. PHYSICORVM alia instrumenta. Cauſæigitur, tot ferè modis dicũtur. Fit
autẽ
ut multipliciter cauſæ dicantur, multæ etiã eiuſdem
ſint
per accidens cauſæ:
ceu ſtatuæ, & ſtatuaria ars, &
æs
, per aliud quicquã, ſed ut ſtatua eſt:
at eodẽ modo,
ſed
æs quidem ut materia, ars autẽ ut id à quo motio profici
ſcitur
.
Sunt prætereà quæ ſibi ſunt mutuo cauſæ: ut exer-
citiũ
, bonæ habitudinis:
& hæc, exercitij: at eodẽ modo,
ſed
hæc, ut finis:
illud ut principium motus. Idem inſuper
cõtrariorũ
eſt cauſa.
Quod enim præſens, cauſa cuiuſpiam
eſt
id &
abſens nonnunquã cauſam eſſe contrarij dicimus.
Vt gubernatoris abſentiã ſubuerſionis nauis, cuius præ-
ſentia
, cauſa erat ſalutis.
Vniuerſæ autẽ nunc dictæ cauſæ,
quatuor
in genera manifestißima cadunt.
Elementa nanq;
ſyllabarũ, materies, conficiendorũ operũ arte: ignis, & ta-
lia
, corporum partes, totius:
ſuppo ſitiones deniq; , conclu-
ſionis
.
Vt id ex quo fit aliquid, cauſæ ſunt. Atq; horũ, quæ-
dam
ſunt ut ſubiectũ, ueluti partes:
quædã ut quidditas totũ
inquam
, cõpoſitio, atque forma.
At ſemen, medicus, quiq́;
conſuluit
, &
omnino efficiens, omnia ſunt cauſæ, unde eſt
mutationis
principium, uel quietis, uel motus.
Quædam
autẽ
cauſæ ſunt, ut finis, bonumq́;
cæterorũ. Id enim gratia
cuius
cætera fiunt, optimum eſſe ſolet, ac finis illorũ.
Inter-
ſit
autẽ nihil, bonũ ipſum, an apparens bonum dicatur.
Ta-
les
igitur, at que tot, cauſæ ſpecie eſſe uidentur.
Modi autẽ
cauſarũ
, numero quidẽ ſunt multi:
ſi in capita uerò redigan
tur
, &
ip ſi pauciores euadunt: dicuntur enim cauſæ mul-
tipliciter
, &
ipſarum, quæ ſunt eiuſdem generis, alia prior,
alia
&
posterior: ut ſanitatis medicus, atq; artifex: & con-
centus
eius, qui omnes ſonos cõplectitur, duplum, ac nume-
rus
:
& ſemper , quæ continent, ad eas quæ ſunt
3933LIBER II. res. Prætereà ut accidens, & huius genera: ut ſtatuæ, alio
modo
Polycletus, alio ſtatuarius:
accidit enim ſtatuario, ut
ſit
Polycletus.
Et ea etiã quæ cõtinẽt accidẽs, ueluti ſi homo
ſit
cauſa ſtatuæ, aut omnino animal.
Sunt aũt & accidẽtiũ
alia
remotiora alijs, atq;
propinquiora: ceu ſi albus ac mu
ſicus
, cauſa ſtatuæ dicerẽtur.
Præter aũt oẽs, quæ accõmoda
dicũtur, &
quæ per accidẽs, aliæ ut potẽtes, aliæ ut ope-
rãtes
dicũtur:
uelut ut extruatur domus, ædificator cauſa di
citur
, aut ædificãs ædificator.
Similiter & in hiſce dicetur,
quorũ
cauſæ ſunt ipſæ cauſæ:
uthuius ſtatuæ: aut ſtatuæ, aut
omnino
imaginis, &
æris buiuſce, aut æris, aut omnino ma-
teriæ
, et in accidẽtibus ſimili modo.
Prætereà & hæc cõiun
cta
, ac illa dicẽtur:
ueluti Polycletus, neq; ſtatuarius, ſed
ſtatuarius
Polycletus:
at tamẽ hæc omnia, multitudine quidẽ
ſunt
ſex:
dupliciter autẽ dicũtur. aut ut ſingulare, aut ut
genus
, aut ut quod accidens eft, aut ut genus accidẽtis, aut
ut
coniũcta hæc, aut ut ſeiũcta dicũtur, &
inſup omnia aut
potẽtia
, aut actu.
Intereſt aũt tãtũ. Cauſæ enim actu, & ſin
gulares
, et ea, quorũ ſunt cauſæ, ſimul ſunt, et ſunt:
ut hic
medetur, hoc ſanatur:
et hic ædificat, hoc quod
ædificatur
.
Sed quæ ſunt potẽtia, ſemper: enim ſimul
domus
, &
ædificator corrumpitur. Oportet autẽ ſemper
cauſam
, quærere ſummã, quemadmo et in cæteris:
uelut,
homo
ædificat, quia eſt ædificator, at ædificator, eſt per ar
tẽ
ædificandi:
hæc igitur prior eſt cauſa: & in omnibus ſi-
mili
modo.
Præterea generũ quidẽ genera, ſingulariũ uerò
ſingularia
, dicẽda ſunt cauſæ:
ceu ſtatuarius quidem, ſtatuæ:
hic autem, huius & potentia quidem cauſæ: effe ctuum po-
tentia
:
actu autem effe ctuum actu. Quotigitur ſint cauſæ,
&
quomodo ſunt cauſæ, ſatis ſit ànobis determinatum.
4034PHYSICORVM ARIST.
De cauſis quibuſdam non manifeftis, Fortuna, & Caſu: & de
eiſdem
opiniones aliorum.
CAP. IIII.
_F_Ortuna etiã, & caſus de numero cauſarũ eſſe dicũtur:
11Hîc Ārifto. de
cauſis
per acci,
dens
determi-
nat
.
multaq́;
eſſe, & fieriob fortunã, et caſum. Cõſiderandũ
eſt
igitur, quomodo ſunt in his cauſis fortuna, &
caſus: &
utrũ
idẽ ſint, an diuerſa:
atq; omnino quidnã ſit fortuna, &
caſus
.
Quidã enim & ſi ſint nec´ne, dubitant. Nibil enim à
fortuna
fieri dicunt, ſed omniũ definitam quandam cauſam
eſſe
, quæ fieri dicimus à caſu, aut fortuna:
ceu profectionis
à
fortuna cuiuſpiam ad forũ, inuẽtionisq́;
eius quẽ uolebat
quidẽ
, putabat autẽ inuenire, cauſam hoc aiunt eſſe, illũ
inquã
profectũ illuc, emere quippiam uelle.
Similiter & in
cæteris
, quæ à fortuna prouenire dicuntur, ſemper cauſam
quandã
inquiunt eſſe, quàm ſumere licet, ſed non fortunam.
Quod ſi quippiam eſſet fortuna, abſurdũ ſanè uidebitur, &
dubitabit
iniuria quiſpiam, cur´ nam ſapientũ antiquorũ
nemo
cauſas generationis, corruptionis ue dicens, de fortu-
na
quicquã determinauit.
Sed ut uidetur, nec illi quicquam
eſſe
à fortuna putabant.
Verùm & hoc mirabile eſt. Multa
nanq
;
ſunt, & fiunt à fortuna, & caſu, quorum quodq;
ignorãtes
reduci poſſe ad aliquã cauſam (ut ille ſermo anti
quus
dixit, qui fortunã exterminat) illorũ tamen oẽs alia à
fortuna
, alia à fortuna fieri dicũt.
Quapropter & men-
tionem
aliquã ipſius, illos facere oportebat.
At uerò neque
quicquã
illorũ, ut cõcordiam, aut diſcordiã, aut ignem, aut
mentẽ
, aut aliquid aliud huiuſcemodi fortunã eſſe arbitra-
bantur
.
Abſurdũ igitur eſt, ſiue eſſe putauerunt, ſiue pu-
tantes
eſſe omiſerũt, præſertin cùm interdũ utãtur.
Vt Em-
pedocles
ſemper aërem ſupra inquiens ſegregari, ſed ut
fortè
accidit.
Dicit enim de mundi loquitur
4135LIBER II. ſic tunc ei currẽti fortuito contingit, ſæpe autẽ alio modo:
partes quoq; animaliũ plurimas, ortas fortuna fuiſſe dicit.
Sunt
etiã qui &
huiuſce cœli, cæterorumq́; cœlorũ omniũ,
caſum
eſſe cauſam aſſerũt, à caſu cõuerſionẽ, motionẽ´ue
fieri
dicunt, quæ quidẽ distinxit, &
in hunc ordinẽ redegit,
atq
;
constituit uniuerſum. Hoc etiam ipſum ualde dignũ eſt
admiratione
.
animalia quidẽ, & plantas, neq; eſſe, neq;
fieri
à fortuna dicunt, ſed aut naturã, aut mentẽ, aut aliquid
aliud
tale, cauſam ipſorum aſſerunt eſſe:
enim ex cuiuſq;
ſemine
quoduis naſcitur, ſed ex tali quidẽ, olea:
ex tali autẽ,
homo
.
Cœlum uerò & diuinißima ſenſibiliũ caſu orta fuiſ-
ſe
aſſerunt, nullamq́;
ipſorum talem cauſam eſſe, qualem ani
malium
, atq;
plantarum, in quiunt eſſe. Atq; hoc ipſum, ſi
ita
ſeſe babeat, conſider atione eſt dignum:
beneq́; ſeſe ha-
bet
ſi aliquid de hoc ipſo dicatur.
Et alio nanque modo ab-
ſurdum
eſt id, quod dicitur:
& inſuper abſurdius eſt hæc
illos
dicere, in cœlo quidem nihil à caſu fieri:
in ijs autem è
quibus
fortunam exterminant, multa ab ipſa prouenire ui-
dentes
:
quod tamen contra fieri, conueniens erat. Sunt au-
tem
quidam, quibus fortuna cauſa quidem eſſe, obſcura ta-
men
humanæ menti uidetur, ut diuinum quoddam, atq;
ex-
cellens
.
Quare quidnam utrunq; ſit, fortuna inquam, & ca
ſus
, &
ſi idem ſint, an diuerſa, & quomodo in eas cauſas,
quas
definiuimus, cadant, conſideremus oportet.
Quid ſit Fortuna iuxta veritatem, deciaratio.
CAP. V.
_PR_imùm itaq; cùm uidemus alia ſemper eodem fieri mo
11Hic Ārift for-
tunæ
definitio
nem
inueſtigat.
do, alia plerunq;
: patet horum neutri fortunã cauſam
dici
.
Neq; id quod à fortuna proficiſcitur, aut ex ijs eſſe,
quæ
neceſſariò ſemperq́;
: aut ex biſce quæ plerunque, ſæ-
peq́
;
fiunt: ſed cùm quædam etiã præter hæc fiant, atq;
4236ARIST. PHYSICORVM omnes à fortuna proficiſci dicãt, perſpicuũ eſt fortunã, atq;
caſum aliquid eſſe. Nam et ea, quæ talia ſunt, à fortuna eſſe,
&
ea quæ à fortuna ſunt, talia eſſe ſcimus. Eorum autem
quæ
fiunt, alia fiunt, alia non ſiunt, gratia alicuius.
Et horũ,
alia
per electionem fiunt, alia non per electionem.
Ambo
autem
in hiſce ſunt, quæ alicuius gratia fiunt.
Quare patet
et
in hiſce, quæ non neceſſariò, neq;
plerunq; fiunt, eſſe ali-
qua
circa ea quæ poteſt id eſſe, quod alicuius gratia fit.
Sunt autem alicuius gratia, quæ à mente agi poſſunt, &
quæ
à natura.
Talia igitur cùm per accidens fiunt, à fortu
na
dicimus eſſe.
Nam ut ens aliud per ſe, aliud per accidens
eſt
:
ſic & cauſa eſſe poteſt: ut domus, per ſe quidẽ cauſa eſt
ædificatiuum
:
per accidens autẽ, muſicum, aut album. Ea
igitur
cauſa, quæ eſt per ſe, definita eſt:
ea uerò quæ eſt per
accidens
, indefinita:
uni nanque infinita accidere poſſunt.
Vt igitur dictũ eſt, cùm in hiſce quæ alicuius gratia fiunt,
id
fit:
tunc dicitur à caſu fieri, atq; fortuna. Horum autem
ipſorũ
quam habent inter ſe differentiam.
posterius aßigna
bimus
:
nunc hoc pateat, ambo inquã in ijs eſſe quæ alicuius
gratia
ſunt.
Ceu argenti recipiendi gratia ueniſſet, acceptu
rus
illud ſi ſciuiſſet:
uenit autem non huiuſce cauſa, ſed acci
dit
ueniſſe, idq́;
feciſſe recipiendi gratia, neque plerunque
neque
neceſſariò proficiſcentem ad locum.
finis uerò, ipſa
inquam
acceptio, non eſt ex ijs cauſis, quæ ſunt in ipſo, ſed
ex
hiſce, quæ ſunt eligibilia, atq;
à mente, & dicitur tunc à
fortuna
ueniſſe.
Quòd ſi uenerit electione præmiſſa, et bu-
ius
gratia, aut ſemper frequẽtans, aut plerunq;
recipiẽs,
dicitur
à fortuna ueniſſe.
Patet ergo fortunam cauſam eſſe
per
accidẽs, in hiſce, quæ per electionẽ alicuius gratia fiũt.
Quapropter circa idem mens, fortunaq́; uerſatur:
4337LIBER II. nanque abſq; mẽte eſt. Indefinitas igitur cauſas eas eſſe
neceſſe
eſt, à quibus id fiet, quod proficiſcitur à fortuna.
Vn
de
fortuna, indefinita cauſa eſſe uidetur, &
immanife sta ho
mini
.
Atq; aliquo modo nihil à fortuna uidebitur profici-
ſci
:
hæc enim omnia rectè dicũtur, quiarationi conſentanea
ſunt
:
aliqua quidẽ ex parte fit aliquid à fortuna, fit enim
per
accidẽs.
Atq; ut accidẽs, fortuna cauſa eſt: abſolutè aũt
nibil
.
Velut ædium, ædificator quidẽ eſt cauſa: per accidẽs
autẽ
, modulator.
Et ut profectus argẽtum recipiat, hu-
iuſce
gratia profectus, infinitæ cauſæ multitudine eſſe pñt.
& uidere aliquẽ uolens, et perſequẽs, & ſpectaturus lu
dos
, et fugiẽs.
Rectè etiã fortuna, præter rationẽ ꝗd eſſe di
citur
:
ratio nanq; aut eorũ eſt, quæ ſunt ſemp, aut eorũ quæ
ſunt
plerunque.
At fortuna in ijs eſt, quæ præter hæc fiunt:
quare
cùm indefinita ſint ea, quæ hoc pacto ſunt cauſæ, for
tuna
etiã indefinita nimirùm eſt.
In quibuſdã tamẽ quiſpiam
dubitauerit
, ſi quæuis eius quod à fortuna fit, cauſæ fuerint,
nec´ne
?
ut ſanitatis, aut ſpiritus, aut æstus, ſed non capillorũ
remotio
:
cauſarum enim per accidens, aliæ propinquiores
alijs
ſunt.
Fortuna autẽ dicitur bona, cùm bonum aliquod:
mala
, cùm aduerſi quid euenit.
Proſperitas uerò fortunæ, ac
in
fortunium, cùm illa ſunt magna.
Quapropter & cùm pa
rum
defuit, ut malum quiſpiã magnũ, aut bonum accipiat,
infortunatũ
tum illũ, aut fortunatũ dicimus eſſe, proptereà
quòd
mens perinde dicit de illo, atq;
ſi eſſet: quod enim pa-
rum
deeſt, id quaſi minimè distare uidetur.
Inſuper, fortu
proſperitas incerta non ſine ratione dicitur eſſe.
Nam
ipſa
fortuna, incerta eſt:
impoßibile eſt enim aut ſemꝑ, aut
plerunq
;
quicquã eorũ eſſe, quæ à fortuna proueniunt. Sunt
igitur
ambo, caſus inquã, atq;
fortuna, per accidẽs (uti
4438PHYSICORVM ARIST. mus) cauſæ, in hiſce quænõ ſimpliciter, neq; plerunq́; fieri
poſſunt
:
atq; horum, in hiſce quæ alicuius gratia fiunt.
Quomodo differant Cafus & Fortuna.
CAP. VI.
11Fortuna tantũ
illorũ
eſt, qui-
bus
cõuenit be
ne
, aut malè a-
gere
ſecundum
electionem
. Vt
pote
hominum
qui
ſoli agunt
ſecundum
pro
poſitum
.
_IN_tereſt autẽ inter fortunã & caſum: nam caſus ad plura
ſeſe
extendit:
etenim quod à perſona pro ficiſcitur à caſu
etiã
fit:
hoc aũt omne, prouenit à fortuna. Fortuna nãq; ,
atq
;
id, cuius eſt effe ctrix fortuna in ijs eſt, quæ fortunata
poſſunt
euadere.
& omnino quibus actio cõpetit. Quapro
pter
&
neceſſe eſt, circa ea fortunã eſſe, quæ in actionẽ ue-
niunt
.
Cuius hoc indiciũ eſt: aut idẽ quod felicitass aut
prope
eſſe uidetur:
felicitas autẽ actio quædam eſt: eſt enim
actio
bona.
quare quæ agere nequeũt, ea nec à fortuna quic
quàm
efficere poſſunt.
Et proptereà neq; inanimatũ ullũ,
neq
;
bellua, neq; puer, quicquã efficit à fortuna, quoniã ele-
ctionẽ
habẽt:
neq; proſperitas hiſce fortunæ, aut infortu
nium
cõpetit, niſi ſimilitudine quadã:
quemadmodũ Protar
cbus
fortunatos eos lapides dixit, è ꝗbus extructæ ſunt aræ,
{quis} honorãtur:
& ij, qui ſunt eiuſdẽ formæ calcantur. Pati
autẽ
à fortuna, &
hiſce quodãmodo inerit, cùm is qui agit
aliquid
circa ipſa, fortuito aget:
alio uerò modo, eſt. At
caſus
cæteris animalibus, &
inanimatis cõpetit. Dicimus
enim
equũ caſu ueniſſe, proptereà quod euaſit quidẽ profe
ctus
, autẽ euadẽdi gratia uenit:
et tripoda etiã cecidiſſet
caſu
, ſtetit enim hoc modo ut ſit ſedẽs, ſed huiuſce gratia
cecidit
.
Quare patet, eorũ aliquid, quæ ſimpliciter ali-
cuius
gratia fiũt, eius quod euenit gratia ſactũ eſt, cuius
extrà
eſt cauſa, nos tunc quaſi quippiã fieri dicere:
horum
autẽ
ea, fortuna fieri, quæ eligibiliũ caſu fiunt, in hiſce quæ
habẽt
electionẽ.
Signũ autẽ, eſt ipſum frustra. Tunc enim
dicitur
, id quod eſt alicuius gratia, eſt factũ illius
4539LIBER II. tia, ceu ſi deambulatio, egestionis eſt gratia, ſi euenit ei,
qui
deambulauit, frustra dicimus illũ deambulaſſe, frustraq́;
deambulationẽ fuiſſe. Eſt enim id frustra, quod aptũ eſt eſſe
ob
aliud, cùm efficit illud gratia, cuius erat, ac aptũ erat.

ſi quiſpiã lauiſſe ſe dixerit frustra, quia ſol non deficit,
ridiculus
utiq;
erit: enim hoc, illius gratia erat. Ita caſus,
nomine
ſuo tunc dicitur, quippiã fit frustra:
eſt enim &
tale
nomẽ ipſius:
quod hiſce terminis constat. ipſum inquã
&
frustra. Cecidit enim percutiendi gratia, lapis, caſu
igitur
, ac frustra cecidit ipſe:
quia cadere, et ab aliquo pro-
ijciente
percutiendi cauſa poteſt.
Maximè autẽ ſeparatur
id
, quod à fortuna fit, in hiſce quæ natura fiunt:
cùm enim
quippiã
eſt eſſe ctũ præter naturã, à fortuna illud, ſed
à
caſu potius eſſe ctũ fuiſſe dicimus.
Eſt autẽ & hoc, aliud:
illius
enim externa:
huius, interna cauſa eſt. Quid igitur
eſt
caſus, &
quid fortuna, atq; quo pacto inter ſeſe diffe-
runt
, ſatis iam diximus.
Vtrunq; autẽ ipſorũ, ad modũ eius
reducitur
cauſæ unde eſt principiũ motus:
etenim eorũ ali-
quid
quæ aut natura, aut mente aguntur, ſemper eſt cauſa:

ſed
horum multitudo indefinita eſt.
Quoniam dutẽ caſus,
atq
;
fortuna cauſæ ſunt eorum, quorũ aut mens, aut natura
fieri
cauſæ poſſunt, cùm per accidens quippiam horũ ipſo-
rum
fuerit cauſa, atque nibil eorum quæ ſunt per accidẽs,
prius
eſt hiſce, quæ ſunt per ſe:
quare neq; per accidens cais
ſa
, per ſe cauſam antecedit:
caſus nimirùm, atque fortuna
poſterior
&
mẽte eſt & natura. Quare ſi quàm maximè
cœli
caſus eſt cauſa, neceſſe eſt priorẽ mentem, atq;
naturã,
&
aliorũ multorum, & huius uniuer ſi cauſam eſſe.
Quòd non ſunt plures cauſæ, quàm dictum fuerit: quodq́; Na,
suralis
ex omnibus cauſis differat.
CAP. VII.
4640ARIST. PHYSICORVM
_E_Sſe autem cauſas, & tot eſſe numero quot diximus, pa
11Tot ſunt rerũ
naturatiũ
cau,
ſæ
, quot ſunt
earũ
quęſitiua,
ex
quo per ꝗd,
à
quo, & cuius
gratia
: quæ pro
pter
quid, com
plectitur
.
tet, Totenim quæstio propter quid, ſanè cõplectitur.
Nam ipſum propter quid, aut ad ipſum quid eſt, reducitur
ultimũ
in immobilibus, ceu in mathematicis, Ad recti enim,
aut
cõmenſurabilis, aut ad cæterorũ ſimiliũ alicuius ultimò
definitionẽ
reducitur.
Aut ad id, quod primum mouit: ue-
luti
propter quid bellum geſſerũt, quia tẽplum ſpoliarũt:

aut
gratia cuius:
ut imperium conſequãtur. Aut materiam,
in
biſce quæ fiunt.
Perſpicuum igitur eſt has, & tot cauſas
eſſe
.
Cùm autẽ quatuor cauſæ ſint, de omnibus ſcire, nimi-
rùm
ad naturalem philoſophum pertinet:
atque ad omnes
ipſum
propter quid redigens ipſe materiã ſormam, id quod
mouit
, &
id gratia cuius naturaliter reddet, ac aßignabit.
Tres
autẽ in unum plerunq;
accidũt. Ipſum enim quid eſt,
&
id gratia cuius, unum ſunt, ea uerò, unde primùm effluit
motus
:
ſpecie cũhiſce concurrit. Homo nanq; hominem ge
nerat
, &
omnino, quæcunque motũ ſubeuntes mouent: quæ
uerò
tales non ſunt, naturalis cõſiderationis ſunt:
non
enim
in ſeip ſis habentes motũ, aut principiũ motus, mouẽt:

ſed
immobiles mouẽt.
Quapropter tres ſunt tractationes.
Vna
, circa immobile.
Alia, circa id quod mouetur quidem,
eſt
autẽ expers corruptionis:
tertia, circa ea, quæ corrupti-
bilia
ſunt.
Quare ipſum propter quid, à natur ali philoſo-
pho
, &
ad materiã, & formã, & ad id, quod primò mouit
reducẽte
ipſum, aßignatur, acredditur.
De generatiõe enim
maximè
cauſas hoc modo cõſiderant:
quid poſt quid fit, &
quid
primùm fecit, aut quid paſſum eſt:
& ſic ſemper quòd
eſt
deinceps.
Principia autẽ ea, quæ naturaliter mouent,
duplicia
ſunt:
quorũ alterum naturale non eſt, quippe cùm
non
babeat in ſe principiũ motus.
Atq; tale eſt, ſi quid
4741LIBER II. ueat, & non moueatur: ut id quod eſt immobile penitus, &
quod
eſt omnium primum.
Et ipſum quid eſt, & forma:
eſt enim finis, & id gratia cuius cætera fiunt. Quare cùm
alicuius
gratia, natura faciat, &
hanc ſcire oportet &
ipſum
propter quid omnino reddendũ eſt:
uelut ex hoc ne-
ceſſe
eſſe hoc fieri, ex hoc autẽ aut ſimpliciter, aut plerũq;
:
&
ſi hoc eſt emerſurum, ut ex propoſitionibus ipſa cõclu-
ſio
:
& quia hoc erat, quidditas ipſa: & quia melius est hoc
modo
, non ſimpliciter, ſed ad ſubstantiam uniuſcuiuſque.
Quòd Natura ex numero ſit cauſarum, quæ temere, ſed quæ
alicuius
gratia actionem obeunt.
CAP. VIII.
_D_Icendũ eſt igitur primò quidẽ naturã ex ijs eſſe cau
11Hîc declarat
Ā
riſt. naturam
propter
finem
agere
.
ſis, quæ alicuius gratia faciunt:
deinde de neceſſario,
qũo
ſeſe habet in naturalibus rebus.
In hãc enim cauſam oẽs
omnia
redigũt.
Nam (ut in quiunt) calidũ, & frigidũ, &
unũquodq
;
taliũ, ſuapte natura ſit tale, hæc neceſſariò ſunt,
&
fiunt, ac apta ſunt. Etenim ſi aliam cauſam dixerint, hic
cõcordiam
, &
diſcordiã, ille mentẽ: tangũt illam duntaxat,
deinde
ualere ſinunt.
Existit autẽ dubitatio, quidnã prohi
bet
næturã non alicuius gratia facere, neq;
quia ſic eſt me-
lius
, ſed perinde atq;
Iupiter, ut frumentũ augeat, ſed ne-
ceſſariò
pluit.
Quod enim eſt eleuatũ, id frigefiat oportet:
& quod frigefactũ eſt, id aquam iam factũ, deſcendere ne-
ceſſe
eſt:
accidit autem hoc pacto frumentũ incrementa ſu-
ſcipere
.
Similiter & ſi cuiu ſpiam frumentum pereat, cùm
eſt
in area, non huiuſce gratia pluit, ut illud pereat, ſed id
accidit
.
Quare quid prohibet, partes etiam in natura ſic
ſe
habere, ueluti, dentes anteriores quidem acutos, aptosq́;

ad
diuidendum, geminos autem latos, atque utiles ad cibum
terendum
, neceſſariò ortos fuiſſe:
nam non huiuſce
4842PHYSICORVM ARIST. tales ſunt orti. Sed accidit. Eadẽ & de cæteris putãda ſunt
partibus
, quæ alicuius gratia cõstare uidẽtur.
In quibus igi-
tur
accidit, ut oẽs périnde ſint ortæ, atq;
ſi alicuius cauſa fie
11 ali9 ab Em
pedocle
, horũ
animaliũ
quæ
bouigenas
ap-
pellat
, meminit
rent, ea cõſeruata ſunt, à caſu congruè constituta.
In quibus
autẽ
id accidit, ea perire, ac pereũt, ut Empedocles dicit
animantiũ
ea, quæ ex hominis partibus, bouisq́;
cõstabant.
Atq; ratio quidẽ, qua quiſpiã dubitauerit, hæc eſt, & ſi qua
ſit
alia ſimilis:
impoßibile aũt eſt, hæc ita ſeſe habere. Hæc
enim
, et omnia, quæ natura cõstant, aut ſemper, aut plerũq;

ſic
fiunt:
at nibil eorũ hoc pacto fit, quæ à fortuna, caſuq́;
proficiſcũtur
.
Neq; enim byeme crebrò pluere fortuitò, ca
ſuq́
;
uidetur: ſed ſi id fiat, cùm ſol eſt ſub cane: neq; æstas,
ſol
eſt ſub cane, ſed ſi in hyeme fiat.
Quòd ſi ea, quæ fiunt
aut
à caſu, aut alicuius gratia fiũt, ſi impoßibile eſt bæc aut
à
fortuna eſſe, aut à caſu, alicuius profectò gratia erunt.
At
uniuerſa
, talia natura ſunt, et ut ipſi dixerint, qui bæc dicũt.

Eſt
igitur in biſce quæ natura fiunt, &
ſunt, id quod alicu-
ius
gratia fit.
Præterea in quibus eſt aliquis finis, in ijs &
id
quod pri9, &
id quod deinceps agitur, huiuſce gratia agi
tur
:
ut igitur agitur, ita eſt aptum agi, & ut eſt aptum agi,
ſic
unumquodq;
, niſi quid obstet agitur. at alicuius gratia
agitur
.
Et aptum eſt igitur illius gratia agi: ueluti ſi domus
ex
ijs eſſet, quæ natura fiunt, ſic utiq;
fieret, ut nunc ab arte
conficitur
.
Quòd ſiea, quæ natura fiunt, ſolùm natura,
ſed
etiam arte fierent, eodem conficerentur modo, quo apta
ſunt
cõfici.
Alterũ igitur, alterius cõficitur gratia. Atque
ars
omnino alia perficit, quæ natura nequit perficere:
alia,
imitando
naturã facit:
ſi igitur ea, quæ ab arte cõficiuntur,
alicuius
cauſa fiunt, &
ea profectò, quæ natura fiunt, alicu
ius
gratia fiericonstat:
priora nanq; , posteriora´ue
4943LIBER II. ter inter ſeſe habent, in hiſce quæ arte, & in hiſce, quæ natu
ra
cõficiuntur.
Maximè autẽ idipſum in animalibus ratio-
nis
expertibus patet, quæ neq;
arte, neq; diſcurſione, neque
deliberatione
faciunt.
Quapropter & ſunt qui dubitant,
utrum
mente, aut alio quodà principio aranei, formicæ
teraq́
;
istiuſmodi animalia operentur: procedenti etiã ulte-
rius
, &
in plantis ea, quæ conferant ad finẽ, fieri hoc pacto
uidentur
, ueluti frondes ob fructus tegendos.
Quare ſi na
tura
, gratiaq́;
alicuius, hirũdo nidulũ extruit, ar aneus ara-
neam
texit, plantæ deniq;
frondes gratia tegendorum fru-
ctuum
explicant, radicesq́;
non ſurſum, ſed deorſum emit-
tunt
, ſumendi cauſa nutrimenti:
patet eſſe cauſam talem in
biſce
, quæ natura fiunt &
constant. Atq; cùm natura ſit du
plex
, altera quidem ut materies, altera autem ut forma:
&
hæc
ſit finis, gratia uerò finis cætera fiant, hæc ea eſt pro fe
ctò
cauſa, cuius gratia cætera fiunt.
Fit autem & in hiſce
peccatũ
, quæ per artes cõficiuntur.
Scripſit enim grãmati-
cus
rectè, &
potionẽ medicus rectè porrexit. Quare
patet
, et in hiſce fieri poſſe, quæ natura cõficiuntur.
Quod
ſi
aliqua ſunt in arte, in quibus id quod rectè fit alicuius effi
citur
gratia, in ijs autem quæ peccantur, gratia quidem ali-
cuius
ars aggreditur facere, ſed non aſſequitur illud, ſimili
ter
&
in naturalibus erit, & monstra peccata erunt illius,
quod
alicuius gratia facit.
Et in primis igitur cõpoſitioni-
bus
ea, quæ partim ex hominis partibus, partim ex bouis
ſtabant
, ſi non ad aliquẽ terminũ, finem´ue poterant perue-
nire
, aliquo ſanè principio périnde atq;
nũc ſemine labefa-
ctato
, corruptione fiebant.
Præterea primò ſemen neceſſe
eſt
oriatur, ſed animalia ſtatim.
Atq; ipſum congestum
quod
primùm oriebatur, ſemen nimirum erat.
Præterea
5044ARIST. PHYSICORVM plantis etiam ipſis id ineſt, quod alicuius eſt gratia, minus
autẽ
eſt distinctũ, ac manifestũ:
fiebãt´ne igitur ut ex bonis
partibus
, ac hominis, animalia:
ſic & ex uitis, oleæq́; parti-
bus
plãtæ, an fiebãt?
eſt enim abſurdũ: at oportebat tamẽ,
ſi
in animaliũ genere illa fiebãt.
Præterea et in ſeminibus,
quoduis
ſine ullo diſcrimine fieri oportet.
Omnino aũt qui
ita
dicit, tollit ea, quæ natura constant, atq;
naturã. Natura
enim
ea cõstant, quæ à quodã principio, quod eſt in ipſis
tinuè
mouẽtur, atq;
ad quendã perueniũt finẽ: ab unoquoq;
autẽ ad eundẽ, neq; ad quẽuis, attamen ad eundẽ ſemper,
niſi
quid impedierit.
Atqui id cuius gratia, & quod huius
fit
gratia, fieri à fortuna etiã poſſunt:
ueluti dicimus hoſpitẽ
fortè
fortuna ueniſſe, lotumq́;
abijſſe, id egerit quaſi gra
tia
huiuſce profectus, non huiuſce autẽ gratia uenerit:
hoc
autẽ
eſt per accidens, fortuna nanq;
cauſa per accidens eſt,
ut
antea diximus:
ſed cùm hoc ſemper fit, aut plerunq; , non
per
accidẽs, nec à fortuna dicimus eſſe.
At in naturalibus, ſic
ſemper
, ſi nibil impedierit, fiunt.
Abſurdum autẽ eſt, ali-
cuius
gratia fierinon putare ſi id quod mouet, non uiderint
deliberatione
præmiſſa mouere, nam &
ars non deliberat.
Etenim
ſi in lignis extruẽdarũ nauium ars ineſſet perinde
at
que natura, faceret nauim.
Quare ſi id, quod alicuius fit
gratia
, ſit in arte, &
in natura profectò ineſt: maximè autẽ
hoc
patet, cùm quiſpiam ſibijpſi medetur:
huic enim, perſi-
milis
eſt natura.
Quæ cùm ita ſint, patet naturam cauſam
11Hîc oſtendit
Ā
riſt. quomo-
do
Neceſsitas
in
rebus natu-
ralibus
inuenia
@ur
.
eſſe, atque adeò ut alucuius gratia faciat.
Quo pacto Neceſsitas ſit in rebus naturalibus.
CAP. IX.
_N_Vnc cõſiderandum eſt, utrum neceſſarium ipſum ex
ſuppoſitione
, an &
ſimpliciter ſit in ipſis rebus na-
turæ
.
Nunc enim ipſum neceſſariũ in generatione perinde
eſſe
arbitrantur, atq;
ſi quiſpiam neceſſariò domum
5145LIBER II. ctam eſſe putaret, quia grauia quidem deorſum, leuia uerò
ſurſum
ſuapte natura ferũtur:
idcirco lapides quidẽ, ac fun
damenta
ſunt infrà, terra autẽ ſuprà, ſuã ob leuitatem:
& li
gna
maximè ſuprà, quippe cùm ſint leuißima.
At quanquã
non
ſine his, tamen propter hæc, niſi ut ob materiã, ſed
cælandi
quædã, cõſeruandiq́;
cauſa, extructa eſt domus. Si-
militer
&
in cæteris uniuerſis, in quibus eſt id, quod alicu-
ius
gratia fit, ſunt quidẽ ſine hiſce quæ neceſſariã habẽt
naturã
:
non tamen ſunt ob hæc ipſa, niſi ut ob materiam, ſed
alicuius
ſunt gratia:
ueluti propter quid ſerra eſt talis? ut
hoc
, &
huiuſce gratia ſit: hoc tamen gratia cuius eſt, fieri
poteſt, ſi ferrea ſit, neceſſe eſt ergo ferreã eſſe, ſi ſer-
ra
, atq;
opus ipſius erit: eſt igitur neceſſariũ ipſum, ex ſup-
poſitione
, ſed ut finis.
Nam neceſſariũ quidẽ in materia:
id uerò gratia cuius eſt, in ratione cõſistit. Eſt autẽ ipſum
neceſſariũ
&
in doctrinis, & in biſce quæ fiunt ſecundùm
naturã
, aliqua ex parte ſimili modo.
Nam cùmrectum hoc
ſit
, neceſſe eſt triangulum tres angulos æquales duobus re-
ctis
habere.
Sed , ſi hoc eſt, neceſſe eſt illud eſſe: ſed ſi hoc
non
eſt, neq;
rectum eſt. At in hiſce quæ alicuius gratia
fiunt
, contrà:
ſi finis erit, aut eſt, & id quod eſt antè, erit
aut
eſt:
ſi uerò hoc erit, aut eſt. (ut ibi ſi eſt cõclu
ſio
, principium non erit) ſic &
hîc finis, & id gratia cuius
eſt
, non erit, aut non eſt.
Eſt enim & hoc principium, non
actionis
, ſed cogitationis:
ibi autẽ, eſt cogitationis: enim
ſunt
actiones.
Quare ſi erit domus hæc neceſſe eſt fieri, uel
eſſe
, uel etiam fore, aut omnino materiã, quæ quidem alicu-
ius
eſt gratia:
ueluti lateres, atque lapides, ſi extruenda eſt
domus
:
non tamen eſt propter hæc, ipſe finis, niſi ut ob ma-
teriam
:
omnino tamen ſi non ſint, neq; domus fuerit:
5246PHYSICORVM ARIST. ſerra: illa, ſi ſintlapides: hæc, ſi ferrũ ſit: neq; enim ibi
principia
ſunt, ſi triangulus tres habeat angulos duobus
rectis
æquales.
Patet igitur, neceſſariũ in rebus eſſe natu-
, quod ut materia dicitur, &
huius etiã motiones. Atque
ambæ
quidẽ, cauſæ dicendæ ſunt à naturali pbiloſopho, ma-
gis
aũt ea, gratia cuius cætera fiunt:
hæc enim materiæ cau-
ſa
, ſed hæc cauſa finis.
Atq; finis ipſe gratia cuius, ꝗq́;
principiũ eſt, à definitione, rationeq́; ſumitur: ut in hiſce pa
tet
, quæ per artẽ cõficiuntur:
cùm domus ſit tale, hæc fie
rineceſſariò
, et eſſe oportet:
& cùm ſanitas ſit hoc, hæc ne-
ceſſariò
fieri oportet, ac eſſe:
pari modo ſi homo eſt hoc,
hæc
fieri neceſſe eſt, atq;
eſſe: et ſi hæc ſint, ſint hæc neceſſa
riò
, uel fiant oportet.
Fortaſſe autẽ neceſſariũ ipſum in ra-
tione
etiã ineſt.
Serræ nanq; ſi definieris opus, talem ipſam
diuiſionẽ
eſſe dicis:
at hæc non erit, niſi ſerra tales habuerit
dentes
:
& hirurſus non erunt, niſi ferrea fuerit ipſa. Sunt
enim
&
in ratione nonnullæ partes, ut materia rationis.
PHYSICORVM
ARISTOTELIS
LIBER III.
Inquiſitio definitionis, qua qd ſit Motus exponitur.
CAP. I.
_CV'M_ autem ipſa quidem Natura, Motus,
11Hoc i lib. deter
minat
Āriſtot.
de
Motu, &
Infinito
.
Mutationis' ue principium ſit, noſtra au-
tem
doctrina ſit de Natura:
non lateat
nos
oportet, quidnam ſit Motus:
nam ſi
ignoretur
ipſe, naturam etiam ignorari
neceſſe
eſt.
Poſt Motus uerò determinationem, enitendum
eſt
, de ijs etiã, quæ deinceps ſequuntur, determinare.
5347LIBER III. tus autem de genere cõtinuorum eſſe uidetur, & infinitum
in
ip ſo continuo primum apparet.
Quocirca fit, ut qui con
tinuum
ipſum definiunt, infiniti ratione ſæpe utantur:
con-
tinuum
id eſſe dicentes, quod in infinitum eſt diuiſibile.
In-
ſuper
impoßibile eſt, ſine loco uacuo, at que tempore, motũ
eſſe
.
Patet igitur partim ob hæc ipſa, partim etiã quia cun-
ctis
hæc communia ſunt, uniuerſis quæ competunt, unum-
quodque
istorum proponendum eſſe, atque cõſiderandum.
Propriorum enim contemplatio, communium contempla-
tione
posterior eſt.
Atque primum, ut diximus de Motu
ſideremus
.
Eorum igitur quæ ſunt, quædam actu tantum,
quædam
potentia ſunt, atque actu.
Horũ autem aliud eſt
hoc
aliquid, aliud tantum, aliud tale:
& in cæteris ſimili mo
do
, quæ prædicamenta eius, quod eſt, appellantur.
Eorum
præterea
quæ ſunt ad aliquid, aliud exceßiõe defectioné ue
dicitur
, aliud actiui, paßiuiq́;
, atque omnino motiui, ac mo-
bilis
ratione:
motiuũ nanq; , mobilis, et mobile, à motiuo mo
bile
dicitur.
Non eſt autem ullus motus, præter res ipſas.
Id
enim quod mutatur, aut in ſubstantia, aut in quantitate,
aut
in qualitate, aut in loco ſemper mutatur:
cõmune autem
in
his nihil accipere poſſumus, uti diximus, quod quidẽ neq;

hoc
, neq;
quantũ, neq; quale, neq; cæterorũ quicquã ſit præ
dicamẽtorũ
.
Quare neq; motus, neq; mutatio cuiuſpiã præ
ter
ea, quæ diximus erit, nibil ſit præterea, quæ diximus.

Vnumquodq
;
autem dupliciter ineſt, ut hoc: aliud enim eſt
ipſius
forma, aliud eſt priuatio.
Et quale, aliud enim eſt al-
, aliud nigrũ.
Et quantũ, aliud enim eſt perfectũ, aliud im
perfectũ
.
Et in latiõe ſimilimodo, aliud enim eſt ſuprà, aliud
infrà
:
aut aliud eſt leue, aliud graue. Quare quot ſunt ipſius
ſpecies
quod eſt, tot motus, mutationis' ue ſpecies ſunt.
5448ARIST. PHYSICORVM
Quòd rect è aſsignata ſit definitio Motus.
CAP. II.
_CV_'m autem eorum quæ in unoquoq; genere collocan
11Motus de.
finitio
.
tur, aliud actu, aliud potentia ſit actus, eius quod eſt
potentia
, ut eſt tale, motus nimirũ eſt.
Velut alterabilis qui-
dem
, ut alter abile, eſt alteratio:
accreßibilis autẽ, atq; oppo
ſiti
decreßibilis (nullum eſt enim his cõmune poſitũ nomẽ)
accretio
, ac decretio:
generabilis item, ac corruptibilis: ge-
neratio
, atq;
corruptio: et eius quod fertur, latio. Atq; hoc,
motum
eſſe, inde perſpici potest.
Nam quũ ædificabile tale
eſt
, tum ipſum ut ædificatur, actu dicimus eſſe:
atq; hoc, eſt
ædificatio
.
Similiter & medicatio, & uolutio, & ſaltatio:
& istiuſmodi cætera. Quoniam autẽ aliqua potentia ſunt,
atque
actu, at ſimul, aut eodẽ, ſed ut quippiã calidum
quidẽ
eſt potentia, frigidum autẽ actu, cõplura iam uicißim
agent
, ac patientur.
Omne nanq; ſimul actiuũ erit, atque
paßiuũ
.
Quare & id quod naturaliter mouet, mobile eſt:
omne
nanq;
tale mouet ſubiens motũ & ipſum. Atque ſunt,
quibus
omne quod mouet, moueri uidetur.
Verũ de hoc quo
modo
ſeſe habet ex alijs ſanè patebit:
eſt enim quoddã mo-
uentiũ
&
immobile. Actus autẽ eius quod eſt potentia,
actu
eſt, ac non ut ipſum, ſed ut mobile eſt, operatur, motus
nimirum
eſt.
Atq; ut mobile dico, hoc pacto: eſt enim æs, po
tẽtia
ſtatua:
attamẽ non æris actus, ut eſt æs, eſt motio.
eſt
enim idem eſſe æris, &
aliqua potentia mobilis: nam ſi
eſſet
idem ſimpliciter rationé ue, æris ut æs eſt, actus, motus
nimirum
eſſet:
at non eſt idem, ut diximus. Patet autem in
contrarijs
:
nam ualere quidem poſſe, ac ægrotare poſſe,
cadem
ſunt, ſed diuerſa:
eſſet enim idem ægrotare, atque ua-
lere
.
Subiectum autem & id quod ualet, atque ægrotat, unũ
&
idem eſt, ſiue humiditas ſit, ſiue ſanguis. Cùm
5549LIBER III. non ſit idẽ, quẽadmodũ neq; color idẽ eſt, atq; uiſibile: pa-
tet
actũ poßibilis ea ratione, qua poßibile eſt, motum eſſe.
Hunc igitur eſſe, atq; tunc rem moueri cùm eſt iste actus, et
neq
;
prius, neq; posterius, patet. Fit enim ut quodq; interdũ
operetur
, interdũ non operetur:
ceu ædificabile, atq; ædifi-
cabilis
actus, aut ædificabile eſt ædificatio nimirũ eſt:
nam
actus
ipſius aut eſt ædificatio, aut domus.
At eſt domus,
eſt (ut patet) ædificabile:
ædificabile uerò ædificatur,
neceſſe
eſt igitur actũ ipſius ædificationẽ eſſe:
at ædificatio,
motus
eſt quidã.
Eadẽ & ad cæteros motus accõmodabi-
tur
ratio.
A T Q V I patet nos de ipſo motu rectè dixiſſe,
&
exhiſce, quæ cæteri de ipſo dixerũt: et quia eſt facile
ipſum
aliter definire:
neq; enim motũ mutationẽq́; quiſpiã
alio
in genere ponere poteſt, neq;
qui aliter de ipſo dixere,
rectè
dixiſſe uidentur.
Id ita eſſe inde continuò ſanè pate-
bit
:
quidã enim diuer ſitatẽ, & inæqualitatẽ, et id etiã quod
haud
eſt motũ eſſe dixerunt.
At nibil prorſus ſiue ſit diuer-
ſum
, ſiue inæquale, ſiue non ens, neceſſariò moueri uidetur.

Et
inſup ad hæc, aut ex hiſce, magis ipſa mutatio, quàm
ex
oppoſitis eſt.
Ponẽdi autẽ motũ in hiſce cauſa fuit, mo
tum
indefinitũ quoddã eſſe uideri.
Alterius uerò principia
ſeriei
, indefinita ſunt ſanè, ex eo quia ſunt priuata.
Nibil
enim
ipſorũ, aut hoc aliquid, aut tale, aut cæterorũ quicquã
eſt
prædicamẽtorum.
At ut uideatur motus, indefinitum
quoddã
eſſe, cauſa fuit, poſſe ipſum aut in potẽtia rerũ,
aut
in actu poni:
neq; enim id quod eſſe poteſt quãtũ, neq;
id
quod eſt actu quantum, neceſſariò mouetur.
Et motus,
actus
quidẽ eſſe quidã uidetur, imperfectus tamẽ propterea
quod
ipſum poßibile imperfectũ eſt, cuius motus eſt actus.
Et idcirco difficile eſt accipere quidnã ſit motus.
5650PHYSICORVM ARIST. eſt enim ipſum, aut in priuatione, aut in potentia, autin
actu
ſimplici ponere:
at nibil borum eſſe poſſe uidetur. Re
ſtat
igitur modus ille iam dictus, actum quidem ipſum ali-
quem
eſſe, talem autẽ actum, qualem anteà diximus, qui diffi
cilis
quidem eſt cognitu, poteſt autẽ eſſe.
Mouetur autem
&
omne mouens, ut diximus, quod eſt potentia mobile, &
cuius
immobilitas quies eſt.
Nam in hoc agere, ratione qua
tale
eſt, mouere nimirùm eſt:
at hoc facit tactu. quare ſimul
etiam
patitur.
Quocirca motus actus eſt mobilis, ut eſt mo
bile
.
Accidit autem hoc, ipſius motiui tactu: quare ſimul
etiam
patitur.
Semper autem id, quod mouet, formam aliquã
afferet
, aut hoc, aut tale, aut tantum:
quæ quidẽ principium
erit
, &
cauſa motus cùm mouet. Id enim quod actu eſt ho-
mo
, facit hominem, ex eo, quod eſt potentia homo.
Vtrum Motus in mouente ſit, an in mobili.
CAP. III.
_Q_Væ ita ſint, patet motiuũ in ipſo mobili eſſe, id in-
11Hîc declarat
Ā
riſtot. in quo
ſubiectiuè
ſit
motus
: & an
motiui
& mo-
bilisidem
ſit a@
ctus
: deinde an
actio
& paſsio
diuerſi
ſint a-
ctus
.
quã, quod mutatur.
Eſt enim actus huius ab ipſo mo
tiuo
.
Motiui quoq; actus alius quiſquam
eſt
:
amborũ nanq; actum eſſe oportet. Eſt enim hoc quidẽ
motiuũ
, quo poteſt:
hoc autẽ mouens, quo agit: at ipſius mo
bilis
eſt actiuũ.
Quare perinde amborũ unus eſt actus, atq;
unius ad duo, & duorũ ad unum idem eſt interuallũ, & ut
accliue
, atq;
decliue. Hæc enim unum quidẽ ſunt, at ratio
eſt
una.
Similiter res ſeſe habet, & in hiſce quorũ alterum
mouet
, alterũ mouetur.
Existit autem hoc loco dubitatio
diſſerendi
facultati accõmodata:
neceſſe eſt enim ipſum, aut
in
priuatione, aut in potentia fortaſſe actum aliquem eſſe
ipſius
actiui, &
etiã ipſius paßiui: eſt enim actio quidem,
illius
:
paßio uerò huius & opus finis ue illius, factũ: huius,
affectus
, Si igitur ambo ſint motus, ſintq́;
diuerſi: in
5751LIBER III. ſunt? aut enim in patiente, & eo quod mouetur, ſunt ambo:
aut actio quidẽ eſt in agente, paßio uerò in patiẽte. Quod
ſi
hanc etiã, actionẽ oporteat appellare:
nomine ſolo conue
nient
.
At uerò ſi hoc eſt, motus profectò in eo quod mouet,
erit
:
eadẽ enim eſt, & in eo quod mouet, & in eo quod mo
uetur
, ratio.
Quare aut omne mouens mouebitur, aut ali-
quid
motum habẽs, aut mouebitur.
Quod ſi ambo actio in-
quam
, &
paßio in eo ſunt quod mouetur, ac patitur: &
hæc
duo, doctio diſciplina ue, ſunt in ipſo diſcente.
Primum
quidem
actus, in unoquoq;
cuiuſq; non erit. Deinde abſur-
dum
eſt, duobus quippiam motibus ſimulmoueri:
erũt enim
alterationes
quædam unius duæ, atque ad unam formam.
At
fieri
nequit.
At unus ne actus erit? At rationis fines egre-
ditur
, diuerſorum ſpecie duorum unum actum eundemq́;

eſſe
.
Etſi idem doctio, diſcipliná ue, & actio, neq; paſ-
ſio
, docere etiam &
diſcere idem erit, & agere atq; pati.
Quare
neceſſariò diſcet omnis qui docet, &
patietur qui
agit
.
An neque alicuius actum, in alio eſſe abſurdum eſts
Eſt
enim doctio, docentis actus, in aliquo tamen eſt, &
non
inciſus
, ſed eſt huiuſce in hoc.
Neq; quicquã probibet unum
duorũ
eundẽ eſſe, non ut idem habeat eſſe, ſed ut eſt id, quod
eſt
potentia ad id, quod eſt actu.
Neq; neceſſe eſt docentẽ
diſcere
, &
ſi pati, atq; agere idem eſt, non ut ea tamen quæ
rationis
eiuſdem ſunt, ut uestimentum, ac tunica, ſed ut uia,
qua
ex Thebis Athenæ, &
ex Athenis Thebæ petuntur, ut
&
anteà diximus: non enim eadem ijs omnia cõpetunt, quæ
aliquo
modo ſunt eadem, ſed hiſce dũ@axat quorum eſt ea-
demratio
.
At neq; ſi doctio, & diſciplina ſint idem, idẽ erit
et
docere, ac diſcere:
quemadmodũ neq; ſi interuallũ unum
ſit
eorum quæ distant, unum idemq́;
eſt ab hoc ad illud, atq;
5852PHYSICORVM ARIST. ad hoc ab illo distare. Omnino autem neque doctio pro-
priè
idem eſt quod diſciplina, neq;
actio idem quod paßio,
ſed
motus cui bæc inſunt.
Nam huius in hoc, & huius eſſe
actum
ab hoc, diuerſum eſt ratione.
Quid igitur eſt motus,
&
uniuerſaliter, & per partes etiam diximus: eſt enim
obſcurum
, quonam pacto quæq;
ſpecies ipſius definietur.
Alteratio enim, actus eſt alterabilis, ut eſt alterabile. Enim-
uero
notius hoc pacto etiã definietur, ſi potẽtia actiui, atq;

paßiui
ut tale eſt, actus eſſe dicatur, &
ſimpliciter, & per
ſingulos
, ut ædificatio, uel medicatio.
Modo eodem, & de
cæterorum
motuum unoquoque dicetur.
Quòd ad ſcientiam naturalẽ pertineat determinaſſe de Infinito: &
de
opinionibus antiquorum de infinito.
CAP. IIII.
_C_Vm autẽ ſcientia naturalis circa magnitudines, motũ
11Hîc de Infini-
to
determinat
Ā
riſtor.
tẽpusq́;
uerſetur, quorũ unumquodq; finitũ, aut in fi-
nitũ
eſſe neceſſe eſt, etſi omne quoduis neceſſe eſt, aut in-
finitũ
eſſe, aut finitũ, ut affectum, ac punctum (talium enim
fortaſſe
nullum, neceſſe eſt in horũ altero collocari) ad na-
turalem
ſanè Philoſophum de infinito, ſi ſit nec´ne:
et ſi ſit,
quidnã
ſit, cõtemplari pertinere uidetur.
Atq; ſcientiæ hu
iuſce
contemplationẽ de ipſo propriã eſſe, hoc ſigno patet.
Omnes enim qui dignè talem philoſophiã tetigiſſe putan-
tur
, de infinito ſermonẽ fecerunt:
ac omnes ipſum ut princi
22Quinque anti-
quorum
Infini
tum
ponẽtium
opiniones
.
pium quoddam eorũ, quæ ſunt, poſuerunt.
Alij quidẽ per
ſe
, ut ſubstantiam:
ut rei cuiquam accidẽs, ut Pythagori-
ci
, atque Plato.
Verùm Pythagorici quidem, in ſenſibilibus
ipſum
ponunt, enim ſeparabilem ipſum numerũ faciũt,
&
id quod eſt extra cœlum, in finitum eſſe dicebant. Plato
autem
extra quidem cœlum, neq;
corpus eſſe, neq; idæas pu
tabat
.
propterea quòd neq; uſquam ſunt ipſæ. Infinitum
5953LIBER III. men & in ſenſibilibus, & in illis eſſe cenſebat. Etilli qui-
dem
par ipſum infinitũ eſſe dicebãt:
hoc enim cõprebẽſum,
atq
;
finitũ ab impari, præbet hiſce quæ ſunt, infinitionẽ: ſi-
gnumq́
;
huius id eſſe, quod in numeris accidit: cùm enim
normæ
circa unum ſeorſumq́;
ponuntur, nunc alia ſemper
fit
ſpecies, nunc und.
At Plato duo infinita facit, magnum
inquam
, &
paruũ. Naturales autẽ omnes, aliam quandam
ſemper
naturã eorũ, quæ elementa dicũtur, ipſi infinito ſup
ponunt
, ut aquam, uel aërem, uel id quod inter hæc medium
collocatur
.
Præter eos qui elementa finita fecerunt, nullus
enim
ipſorũ infinitũ facit:
qui uerò elementa faciunt infini-
ta
, ut Anaxagoras, atq;
Democritus, ij infinitũ ipſum, tactu
continuũ
eſſe dicunt.
Ille quidẽ, exhiſce quæ ſunt ſimilium
partium
:
hic autem, ex indiuiduis illis corpuſculis, quæ fi-
guris
differunt:
fiuntq́; generandarũ ſemina rerũ. Atq; illæ
quidem
quamuis congeriei partẽ congestam eſſe perinde
atq
;
totũ dicebat, quia uidebat quoduis ex quouis oriri? hic
enim
&
omnes res olim ſimul fuiſſe dixiſſe uidetur: ut hanc
carnẽ
, &
hoc os: & quoduis ſimili modo: igitur & uniuer
ſa
, &
ſimul ergo: ſolum enim in unoquoq; principium
eſt
ſegregationis:
ſed in ipſo etiã uniuerſo. Nam cùm omne
quod
fit ex tali corpore fiat:
omniumq́; ſit generatio, ſi-
mul
tamẽ atq;
aliquod principiũ generatiõis eſſe oporteat,
&
id ſit unum, quod ille mentẽ appellat, mensq́; à princi-
pio
quodam operetur cùm intellexit:
neceſſe eſt olim omnia
ſimul
fuiſſe, moueriq́;
olim cœpiſſe. Democritus autẽ,
aliud
ex alio primorũ illorum corporũ fieri dicit, ipſum ta
men
cõmune corpus, omnium eſt principium, magnitudine
partium
differens, atq;
figura. Patet igitur ex hiſce, quæ
diximus
, infiniti contemplationẽ ad naturales
6054PHYSICORVM ARIST. pertinere. Principium autem, omnes ipſum ponunt cum
11Quas proprie-
tates
antiqui
infinito
tribue
bant
.
ratione.
Impoßibile eſt enim aut ipſum in ratione rerum
eſſe
frustra, aut aliã ullam ipſi præter principij uim ineſſe.
Omne enim quod eſt, aut eſt principium, aut eſt ex princi-
pio
.
At principium, infiniti non eſt: eſſet enim ipſius finis.
Præterà ingenitum ipſum eſſe, corruptioneq́; uacare cen
ſent
, quippe cùm ſit principium quoddam.
Nam & quod
naſcitur
, id habeat finem neceſſe eſt, &
omnis corruptionis
eſt
finis.
Quapropter, ut dicimus, huiuſce non eſt prin-
cipium
, ſed hoc, principium cæterorum eſſe uidetur:
&
continere
etiam ipſum omnia, gubernaré que dicunt, ut ij,
qui
præter infinitum nullas alias cauſas faciunt, ut mentem,
aut
concordiam:
& hoc eſſe ipſum diuinum: eſt enim im-
mortale
, nec unquam perire poteſt, ut Anaximander, &

Naturalium
plurimi dicunt.
Eſſe autem infinitum in ra-
tione
rerum, ex hiſce quinque maximè quiſpiam credet.
Ex
22Quin que ratio
nes
quod infini
cum
ſit.
tempore:
eſt enim hoc infinitum. Ex magnitudinum diui-
ſione
:
utuntur enim & mathematici infinito. Ex eo præter
ea
, quia hoc pacto duntaxat generatio &
corruptio nuu-
quàm
deficiet, ſi infinitum ſit id, ex quo per oblationem id
quod
naſcitur fit.
Inſuper ex co, quia infinitũ ad aliquid
ſemper
finitur.
Quare neceſſe eſt nullum eſſe finẽ, ſi aliud
ad
aliud ſemper finirineceſſe eſt.
Maximè uerò, proprijßi-
meq́
;
ex eo quod uniuerſis communẽ efficit dubitationem:
nam quia mens non deficit in cogitando, et numerus, & ma
thematicæ
magnitudines, &
id quod eſt extra cœlum, infi-
nitum
eſſe uidetur.
Quod ſi illud ſit infinitum, & corpus
infinitum
eſſe uidetur, infinitiq́;
mũdi. Cur enim magis hae
parte
uacui, quàm illa moles eſt collocãda?
Quare ſi aliqua
ſit
in parte, et ubiq;
neceſſe eſt eſſe. Et inſuper ſi ſit
6155LIBER III. infinitusq́; locus, & infinitum corpus eſſe neceſſe eſt. In
perpetuis
enim non differunt poſſe, ac eſſe.
Habet autem
dubitationem
ipſa contemplatio infiniti.
Nam ſi ponatur
eße
, impoßibilia multa ſequuntur:
& etiam, ſi non eſſe po-
natur
.
Propterea utró nam ſit modo, utrum ut ſubstantia,
an
ut accidens, alicui naturæ per ſe, an neutro modo, ſed ni
hilominus
ſit infinitum, &
multitudine infinita? Maximè
autem
ad naturalem philo ſophum pertinet, ſi magnitudo
ſenſibilis
infinita ſit, in ratione rerum conſiderare.
Atq;
primùm determinandum eſt, quot modis dicitur infinitum.
Vno
itaq;
modo dicitur infinitũ, quod impoßibile eſt per-
tranſire
ex eo quia eſt aptũ, ut per ipſum tranſitio fiat:

perinde
atq;
uox, inuiſibilis dici ſolet. Alio modo id dicitur
infinitum
, quod habet ſine fine tranſitionem.
Aut quod uix.
Aut
quod aptum eſt quidẽ habere, non habet tamen tranſi-
tionem
, uel finem.
Præterea infinitum omne, aut in appoſi-
tione
, aut in diuiſione, aut in utriſque conſistit.
Quòd infinitũ ſeparabile à ſenſibilibus nullum ſit, ne{que} vt anti-
quí
naturales poſuerunt.
CAP. V.
SEparabile igitur à ſenſibilibus infinitũ eſſe non poteſt,
11Hîc declarat
Ā
riſto. nullum
eſſe
corpus ſen
ſibile
actu infi-
nitum
, ne{que} nu
merũ
: eſſeq́
actu
infinitum
à
ſenſibilibus
ſeparatum
, po-
nendum
.
quod quidem ipſum ſit infinitũ.
Nam ſi infinitũ ipſum
neque
magnitudo ſit, neque multitudo, ſed ſubstantia, &

non
accidens, indiuiſibile erit profectò.
Diuiſibile enim aut
magnitudinem
, aut multitudinem eſſe constat.
Siuerò indi-
uiſibile
ſit, infinitum non erit, niſi perinde atque uox eſt
inuiſibilis
.
At neque illi qui dicunt infinitum eſſe, ipſum
hoc
pacto ponunt, neque nos quærimus ſi ſit identidem
ipſum
, ſed ut habet ſine fine tranſactionem.
Quòd ſi in-
finitum
per accidens ſit, non hoc elementum erit eorum,
quæ
ſunt, quo eſt infinitum:
quemadmodum necipſum
6256PHYSICORVM ARIST. uiſibile, locutionis eſt elementũ: & tamẽ uox eſt inuiſibilis.
Prætereà quonam pacto quippiam infinitũ eſſe poteſt, ſi
neq
;
numerus, neq; magnitudo per ſe eſſe poteſt, quorũ per
ſe
affe ctus quidã ipſum eſt infinitum?
minus enim ipſum per
ſe
, quàm magnitudinẽ, aut numerũ, eſſe neceſſe eſt.
Perſpi-
cuum
etiam eſt:
infinitũ ſic eſſe non poſſe, ut actu ſit, & ut
ſubstãtia
, principi{uḿ}ue:
nam infinitũ, erit, quicquid ipſius
accipias
, ſi habeat partes.
Eſt enim idem eſſe infiniti, ac
infinitum
:
ut patet, ſi infinitũ ſubstantia ſit, & in ſubie-
cto
.
Quare fit, ut ipſum aut indiuiſibile ſit, aut in infinita
ſit
diuiſibile.
At fieri nequit, ut idem, multa ſit infinita. At
uerò
ut pars aëris aër eſt, ſic &
infinitũ pars quæuis infi-
niti
, ſi ſubstantia quædã &
principium ſit, ut dicunt: uacat
igitur
partibus, atq;
indiuiſibile eſt. At eſſe non poteſt id
tale
, quod actu eſt infinitũ:
neceſſe eſt enim, ipſum, quantũ
quid
eſſe.
Per accidens igitur infinitũ ipſum eſſe uidetur.
Quod ſi ita ſit, dictum iam eſt anteà, non poſſe ipſum prin
cipium
dici, ſed illud cui accidit, ut aërem, aut par.
Quare
abſurdè
dicũt profectò, qui tale illud eſſe cenſent, ut Pytha
gorici
dicunt:
nam ſubstantiam faciunt ipſum, & ſimul etiã
patiuntur
.
Verùm hæc quidem forſan inquiſitio, uniuer-
ſalis
eſt magis, ſi poßit inquã infinitum &
in mathemati-
cis
, &
in intelligibilibus, & in hiſce, quæ nullã habent ma-
gnitudinem
, eſſe.
Nos autem ſi ſit in ſenſibilibus, de quibus
doctrinam
facimus, infinitũ corpus incremento nec´ne, con
ſideramus
, ac perſcrutamur.
Si igitur diſſerendi modo con-
ſiderabimus
, ex hiſce uidebitur infinitum non eſſe.
Nam ſi
ratio
corporis eſt, ſuperficie terminatum eſſe, non erit infi-
nitum
ullũ, aut intelligibile, aut ſenſibile corpus.
At uerò
neque
numerus ita, ut ſuperatus, ac infinitus:
numerus
6357LIBER III. omnis, aut id, quod numerum habet numerabile eſt. Si igi-
tur
fieri poteſt, ut ipſum numerabile numeretur, &
infini
tum
quiſpiam poterit pertranſire.
Sed ſi magis naturali-
ter
contẽplabimur, ex hiſce, quæ deinceps dicentur, nullum
infinitum
corpus in ratione rerum eſſe uidebitur:
nec enim
com
poſitũ eſſe poteſt, nec ſimplex.
Cõpoſitũ igitur corpus
nullum
eſt infinitum, ſi elementa multitudine ſint finita:
ne
ceſſe
eſt enim &
plura eſſe, & æqualitatem inter contra-
ria
ſemper eſſe, &
unum ipſorum infinitum non eſſe: nam
ſi
ignis quidem ſit finitus, aër autem infinitus, quanquam
unius
corporis uis, inferior eſt alterius ui, atque pars ignis
æqualem
aëris partem ui ſuperat, modò exceſſus aliquem
ſubeat
numerum, tamen infinitum corpus ſuperabit, ut pa-
tet
, atq;
finitum ſanè corrumpet. Nec unum quodq; infini-
tum
eſſe poteſt.
Nam corpus quidem eſt, quod omni ex par
te
dimenſionẽ habet.
Infinitum autem, quod ſine fine eſt ex-
tenſum
dimẽſione.
Quibus fit, ut infinitũ corpus per omnẽ
dimenſionẽ
in infinitũ extenſum.
At uerò neq; poteſt infi
nitum
corpus unum ac ſimplex eſſe, aut ſimpliciter, aut (ut
quidam
inquiunt) id quod eſt præter elementa, ex quo hæc
generãt
.
Sunt enim qui hoc faciunt infinitũ, ſed non aërem,
aut
aquam, ne ab infinito cætera corrumpantur.
Habent
enim
inter ſe contrarietatem, quippe aër frigidus, aqua
humida
, &
ignis calidus ſit: quorum ſi unum eſſet in finitũ,
cætera
iam fuiſſent corrupta.
Nunc autẽ aliud infinitũ in-
quiunt
eſſe, ex quo hæc fiunt.
At impoßibile eſt, ſolùm
infinitum
hoc eſſe (de hoc enim cõmune quid eſt dicẽdum,
de
omni ſimiliter &
aëre, & aqua, et quouis alio ſimplici)
ſed
etiam eſſe tale corpus ſenſibile, præter ea corpora quæ
elementa
uocantur.
Omnia nanq; in id diſſoluuntur ex
6458PHYSICORVM ARIST. fiunt, & constant: quare præter aërem, ignem, terram, &
aquam
, corpus hîc aliud eſſet.
At nullum eſſe uidetur. Neq;
igitur ignis, neque aliud quicquam elementorum, infinitum
eſſe
poteſt.
Omnino enim & abſque hoc, eſſe inquam ipſo-
rum
aliquid infinitum, impoßibile eſt ipſum uniuerſum,
aut
eſſe, aut fieri unum quod ipſorum, ſi ſit etiã infinitum,
perinde
ut Heraclitus aſſerebat, omnia dicens tandem fieri
ignem
.
Eadem & ad illud unum accõmodabitur ratio, quod
præter
elemẽtum naturales Philoſophi faciunt:
omne enim
ad
contrarium ex contrario, ut ad frigidum ex calido, ſolet
mutari
.
Atque ex his etiam de quouis conſiderare oportet,
ſi
poßit, nec´ne infinitum eſſe ſenſibile corpus.
Ex his au-
tem
patebit, infinitum ſenſibile corpus in ratione rerũ eſſe,
omnino
non poſſe.
Omne nanque ſenſibile corpus, aptum
eſt
alicubi eſſe, atque locus eſt quidam cuiuſq;
, & idem eſt
totius
, ac partis:
ut totius terræ, uniuſqúe glebæ: & ignis
item
, atque ſcintillæ.
Quare ſi infinitum partium ſit ſimi-
lium
, immobile erit, aut ſemper feretur.
At id fieri nequit.
Cur
euim deorſum magis quàm ſurſum, aut ad quemuis lo-
cum
mouebitur?
dico autem ſi ſit gleba, quorſum hæc mo-
uebitur
, aut ubi manebit?
Corporis enim eiuſdem formæ, lo-
cus
eſt infinitus, occupabit´ ne igitur totum locum?
at quî
fieri
poteſt?
Quænam igitur ipſius quies, aut ubinam erit,
&
quis præterea motus. An ubiq; manebit? non ergo motu
ciebitur
.
An omnem ad locum mouebitur? ergo, quieſcet
inquam
ac ſtabit.
Sin uerò ſit dißimilium partiũ, dißimilia
etiam
erunt, &
ipſa loca. Atq; primo quidem ipſius uniuer
ſi
corpus, non erit unum niſi tactu.
Deinde partes, aut ſunt
infinitæ
ſpecie, aut finitæ.
At finitæ nequeũt eſſe: erunt enim
aliæ
quidem infinitæ, aliæ uerò non infinitæ, ſi
6559LIBER III. eſt infinitum, ignis inquam, uel aqua. Tale autẽ, corruptio
eſt
cõtrarijs ipſis ut &
anteà diximus: & ob hoc nemo Na
turalium
infinitum ipſum unumq́;
ignem, aut terram fecit,
ſed
aut aërem, aut aquam, aut id quod inter ipſa medium
collocarunt
:
quoniam illorum quidem locus manifestè erat
determinatus
, atq;
distinctus. Hæc autem utroq; in loco, in
ſupero
inquam, ac infero, eſſe poſſunt.
At neq; etiam infi-
nitæ
:
nam ſi ſint infinitæ, ac ſimplices, & loca erunt infini-
ta
profectò, &
infinita etiam elementa. Quòd ſi hoc eſſe ne
queat
, ſintq́;
ipſa loca finita, & totum ipſum finitum eſſe
{ne}ceſſe eſt:
fieri nanq; poteſt, ut non æqua ſint locus, &
corpus
:
neq; enim locus maior eſſe poteſt, quàm ipſum cor
pus
:
neque corpus maius quàm ipſe locus: nam aut uacuum
aliquod
erit:
& corpus inſuper infinitum non erit, aut cor
pus
quippiam erit, quo nuſquam aptum eſt eſſe.
Anaxa-
goras
autem abſurdè de infiniti quiete dicit:
firmare enim
infinitum
ſeip ſum dicit, idq́;
ex eo fieri: quia eſt in ſeipſo
(nihil enim aliud ipſum continet) quaſi ubi quippiam ſit,
ibi
ſit aptum conſistere:
hoc autẽ, uerum non eſt, eſſe enim
alicubi
ui quippiam poteſt, non ubi aptũ eſt eſſe.
Quam-
uis
igitur quàmm aximè totũ non moueatur (id enim quod
in
ſeipſo firmatur, &
in ſeipſo eſt, immobile neceſſe eſt
eſſe
) dicat tamen ipſe oportet, cur non eſt aptum moueri.
Non enim ſat eſt hoc dixiſſe pacto, ac euaſiſſe: fieri enim
poteſt
, ut non moueatur, &
quoduis aliud corpus, ſed nibil
prohibet
, aptum eſſe moueri.
Et terra nanque non fertur,
nec
ſi infinita etiam eſſet, ex eo tamen quia medio coërce-
tur
:
non enim quia non eſt aliud, ad quod fertur, in medio
ipſo
quieſcet, ſed quia non hoc modo eſt apta ferri:
& ta-
men
liceret dicere, ſeipſam terram firmare.
Quòd ſi neq;
6660PHYSICORVM ARIST. in terra, ſi infinita eſſet, boc eſſet cauſa, ſed grauitatem ba-
bere
, graue autẽ in medio ſuapte natura quieſcere ſolet:
ſi-
militer
&
infinitũ in ſeipſo quieſcit ob aliquã aliã cauſam,
&
ex eo quia eſt infinitũ, & ſeipſum firmat. Et inſu-
per
patet, &
quamuis ipſius partẽ, eodem modo quieſcere
corpore
:
nam ut infinitum in ſeipſo manet, ſeipſum firmãs,
ſic
&
omnis ipſius pars, & quamcunq; acceperis in ſeipſa
manebit
.
Loca nanq; totius, ac partis, ſpeciei eſſe eiuſdẽ con
ſtat
:
totius enim terræ, glebæq́; idẽ eſt locus, qui eſt inferus,
&
etiam ignis totius, atq; ſcintillæ, qui eſt ſuperus: quare ſi
infiniti
ſit locus in ſeipſo eſſe, &
partis idem erit profe ctò,
quælibet
ergo in ſeipſa manet.
Omnino autẽ patet fieri
poſſe
, ut corpus infinitum in ratione rerum ponatur, &
lo
cus
corporibus tribuatur:
ſi corpus omne ſenſibile, aut gra
ue
ſit, aut leue, &
graue quidem ad medium ſuapte natura
feratur
, leue uerò ſimiliter ſupera loca petat, &
infinitum
enim
hanc eandem naturæ ſubeat legem neceſſe eſt.
At fieri
nequit
, aut totum graue ſit, aut leue:
aut dimidium leue, di-
midium
graue:
quo nanq; modo diuides illud? aut quo pa-
cto
ipſius infiniti, quæ quidẽ pars ſuprà, bæc autẽ infrà, uel
ultima
, uel media erit?
Prætereà, omne corpus ſenſibile eſt
in
loco.
Loci uerò ſpecies, ac differẽtiæ ſunt, ſuprà & infrà,
antè
&
retro, dextrum atq; ſinistrum: atq; bæc non ſolùm
nostra
ex parte ſunt, poſitioné ue, ſed in ipſo etiam toto di
ſtincta
ſunt, atq;
hæc eſſe in infinito non poſſunt. Atq; ſim
pliciter
ſi locus infinitus eſſe non poßit, ſitq́;
omne corpus
in
loco, &
in ratione profectò rerũ infinitum corpus eſſe
non
poteſt:
at uerò quod alicubi eſt, in loco eſt: & quod in
loco
eſt, alicubi eſt.
Vtigitur infinitum, quantitatis rationẽ
ſubire
non poteſt (nam quantũ fuerit quoddam ut
6761LIBER III. aut tricubitum: bæc enim ſignificat ipſum quantum) ſic &
quod
eſt in loco, id alicubi ſanè eſt.
Atid aut ſuprà, aut in-
frà
, aut in aliqua alia ſex differentiarũ eſſe ſignificat, qua-
rum
unaquæq;
finis eſt quidam, ut constat.
Quòd ſit Infinitũ. Et quo pacto ſit, & quid ſit.
CAP. VI.
PAtet igitur ex biſce quæ diximus, infinitum corpus in
11Hîc declarat
Ā
rift. quomo-
do
infinitñ eſt.
& quomodo
non
eſt.
ratione rerum actu non eſſe, atqui constat impoßibi-
lium
euenire complura, ſi non ſit ſimpliciter infinitũ.
Tem-
poris
enim erit aliquod principium, atq;
finis. & magnitu-
dines
, erunt in magnitudines diuiſibiles.
Numerus etiam
infinitus
non erit.
Cùm igitur his hoc pacto determinatis
neutra
pars aſſerenda eſſe uideatur, arbitro profectò, mo-
deratoreq́
;
eſt opus, atque patet partim eſſe, partim non
eſſe
.
Dicιtur itaque quippiam eſſe, aut potentia, aut actu:
& infinitum eſſe additione, ac etiam diuiſione. Magnitudo
autem
actu quidem infinita non eſt, uti diximus, diuiſione
autem
eſt:
non eſt enim difficile, lineas indiuiduas è medio
tollere
.
Restat igitur, infinitum in ratione rerum poten-
tia
eſſe.
Non oportet autem infinitum potentia ſic acci-
pere
, ut actu tandem euadat:
quemadmodum ſi poteſt hoc
ſtatua
eſſe, erit hoc ſtatua, tandem.
Sed cùm multipliciter
quippiam
eſſe dicatur, perinde eſt infinitum, ut dies eſt, atq;

ludus
, ex eo quia fit aliud, atq;
aliud ſemper: nam in bis eſt
eſſe
potentia, atq;
actu. Eſt enim Olympicus ludus, & quia
fieri
poteſt, &
quia fit. Patet autem in finitum, in tempore
diuerſo
modo, &
in bominibus, & in diuiſione magnitudi-
num
eſſe omnino:
nanque hoc modo eſt infinitum, ut ſem-
per
aliud, aliudq́;
ſumatur: & id quod accipitur, ſit quidem
finitum
, at aliud, atque aliud ſemper.
Quare non oportet
infinitum
perinde accipere atque hoc aliquid, ut
6862PHYSICORVM ARIST. aut domum, ſed ut dies dicitur, at que ludus, quorum eſſe
ut
ſubstantia quædam eſt ortum, ſed in generatione ſemper,
corruptioneq́
;
conſistit, finitum quidem, ad aliud, atque a-
liud
ſemper.
Verum in imaginibus quidem, boc accidit
permanẽte
eo, quod ſumptum eſt.
In bominibus autem, atq;
tempore, accidentibus ita ut non deficiant. Atqui infini-
tum
quod in additione, &
quod in diuiſione conſistit, idem
quodammodo
eſt:
fit enim in magnitudine finita, per addi-
tionem
econtra.
Nam ut cùm diuiditur, cernitur in infini-
tum
abitio:
ſic cùm additio fit, ad magnitudinẽ ipſam deter-
minatam
uidebitur.
Etenim ſi quiſpiã in magnitudine fi-
nita
, definita magnitudine ſumpta, eadem alia accipiat ra-
tione
, non eandem totius magnitudinem ſumens, non per-
tranſibit
unquã magnitudinem illam finitam.
Sin uerò boc
pacto
rationem augeat, ut ſemper magnitudinem eandem
accipiat
, pertranſibit ſanè, propterea quòd omne finitum
quouis
conſumitur definito.
Alio igitur modo non eſt in-
finitum
in rebus, ſed hoc pacto, potentia inquam, atq;
diui-
ſione
.
Et actu etiã eſt, perinde atq; diem, ac ludum dicimus
eſſe
.
Et potentia ſic eſt, ut materies, & non per ſe, ut ipſum
finitum
.
Et additione igitur hoc pacto eſt potentia infini-
tum
, quod quidem aliquo modo dicimus idem eſſe, quod id,
quod
in diuiſione conſistιt.
Semper enim eſt aliquid ipſius
extrà
ſumendum, non tamen definitam omnem exuper at ma
gnitudinem
:
ut diuiſione, indeſinitam exuperat omnem: &
ſemper
minor euadit.
Vt autem omne additione exuperet,
neq
;
potentia eſſe potest: ſi quidẽ non ſit per accidens actu
infinitum
:
ut Naturales id corpus infinitũ eſſe dicunt, quod
extra
mundum collocauere, cuius ſubstantia aër eſt, aut ali
quid
tale.
Sed ſi infinitum actu ſenſibile corpus hoc
6963LIBER III. cto in ratione rerum eſſe non poteſt, patet neq; per additio
nem
poſſe ſic eſſe potentia infinitum, niſi (ut dictum eſt) di
uiſioni
contrario modo.
Nam & Plato infinita duo pro-
pterea
facit, quòd in accretione exuperare uidetur, &
in di
uiſione
in infinitum abire.
At quanquam duo fecit, non ta
men
utitur.
in numeris enim neq; proceßio per diuiſionem
eſt
infinita (unitas enim minimum eſt) neq;
accretio: uſque
nanque
ad denarium, incrementa numeri facit.
Quo pacto ex definitione infiniti, aſsignanda ſit ratio eo,
rum
quæ de infinito dicuntur.
CAP. VII.
_FI_t autem, ut infinitum ſit contrario modo, atque alij di_
11Hîc rurſus
Ā
riſto. quid ſit
infinitũ
decla_
rat
, cauſasq́;
infinitatis
aſsi_
gnat
.
cunt:
non enim id eſt infinitum, cuius nibil eſt extra, ſed
id
cuius aliquid ſemper eſt extra.
Cuius hoc indicium eſt,
nam
&
anulorum eos, qui pala carent, infinitos, bomines
dicunt
:
quia ſemper aliquid eſt extrà ſumendum per ſimi-
litudinem
tamen quandam, &
non propriè: oportet enim
&
hoc nunquàm idem inſuper ſumi. In circulo uerò non
ita
fit, ſed ſemper quod deinceps ſumitur, eſt ſolum aliud.
Infinitũ igitur id eſt, cuius ſemper aliud extrà, ratione
quantitatis
accipi poteſt:
cuius uerò nibileſt extrà, id eſt
perfectum
ac totum.
_H_oc enim pacto totum conſueuimus
definire
.
_T_otum dicentes id eſſe, cuius nil prorſus abeſt: ut
bominem
totum, aut cistellam:
atque ut quodque ſic, & id
quod
propriè totum eſt, ueluti totum ipſum cuius nibil eſt,
extra
cuius uero aliquid abeſt, id quic quid abeſt, uniuer-
ſum
non eſt.
Totum autem, & perfe ctum, aut idem pe-
nitus
ſunt, aut naturam finitimam babent.
_P_erſectum uerò
nibil
eſt prorſus, quod non babeat finem.
Quocirca putan
dum
eſt, melius _P_armenidem _M_eliſſo dixiſſe.
_H_ic enim,
ipſum
infinitum, totum appellat:
_P_armenides autem,
7064PHYSICORVM ARIST. dicit eſſe finitum, à medio æquè distans: fieri enim non po-
teſt
, ut infinitum cum toto, ac uniuerſo, perinde atque cum
lino
linum, nectatur.
_N_ambinc & banc præclaram de
infinito
conditionem accipiunt, omnia inquam ipſum conti
nere
, &
uniuerſum in ſeipſo complecti: babet enim ſimilitu
dinem
quandam ad totum.
Infinitum enim, materia perſe-
ctionis
magnitudinis eſt, &
id quod eſt potentia totum,
actu
.
_E_ſt autem diuiſibile, ad diminutionem: & ad additio-
nem
contrariam, totumq́;
, atq; finitum, non per ſe, ſed per
aliud
, &
non continet, ſed ut infinitũ eſt, continetur. Qua-
propter
&
ignotum eſt, earatione, qua eſt infinitum: mate
ria
nanq;
formã non babet. Quare patet, partis magis infi-
nitum
, quàm totius rationem ſubire.
_M_ateria nanq; pars eſt
totius
:
perinde ac æs eſt æneæ ſtatuæ pars. _N_am ſi in re_
bus
ſenſibilibus continet, &
in intelligibilibus etiam ipſum
magnũ
, &
paruum continere res intelligibiles oportebat.
_A_t abſurdum eſt profectò: ac impoßibile, id quod eſt igno-
tum
atque indefinitum, continere, ac definire.
Atqui cum ra
tione
etiam fit, ut id quidem quod in additione conſistit, non
uideatur
eſſe ſic infinitum, ut omnem exuperet magnitudi-
nem
.
Id uerò quod in diuiſione cõſistit, infinitũ eſſE istiuſ-
modi
uideatur.
Infinitũ enim intus perinde atq; materia
tinetur
, forma autẽ continet.
_C_ũ ratione etiã accidit, in nu
mero
quidẽ uerſus minus, minimũ eſſe, finemq́;
: uerſus autẽ
plus
, omnẽ ſemper multitudinẽ exuperare.
In magnitudine
uerò
, contrariũ:
uerſus quidẽ minus, omnẽ magnitudinem
exuper
are:
uerſus autẽ maius, non eſſe magnitudinẽ infini-
tam
.
Hæc enim ita propterea fiunt, {quis} ipſum unũ, quicquid
tandem
id ſit, indiuiſibile eſt:
bomo nanq; unus eſt bomo,
multi
.
Numerus autem eſt, una, plura, quantá ue quædam.
7165LIBER III. Quare ad indiuiſibile ſtetur neceſſe eſt: duo enim, ac tria
denominatiua
nomina ſunt:
& cæterorũ quiſq; numerorum
ſimili
modo.
Verſus autem, plus fit ut ſemper intelligatur:
diuiſiones enim magnitudinis duas in partes æquales, ſunt
infinitæ
.
Quare potentia quidem eſt, actu non eſt: ſed ſem-
per
id quod accipitur, multitudinem omnem exuperat defi-
nitam
.
Sed non eſt ſeparabilis, is numerus diuiſionis, nec in-
finitio
permanet:
ſed fit & quemadmodum tempus, & ipſe
numerus
temporis.
In magnitudinibus autem contrarium
eſt
.
Nam diuiditur quidẽ in infinita continuum ipſum. Ver
ſus
autem maius, non eſt infinitum:
quantum enim cõtingit
potentia
eſſe, tantum &
actu eſſe cõtingit. Quare cùm in-
finitum
nullum ſit ſenſibile corpus, non conting it definitæ
magnitudinis
omnis exuperationẽ eſſe, alioquin maius cœ-
lo
aliquid erit.
Ipſum autẽ infinitum eſt idem in motu,
magnitudine
, atq;
tempore, ut una quædã natura, ſed poste-
rius
dicitur ob prius:
uelutimotus quidem dicitur infinitus
quia
prius ita dicitur magnitudo, ſuper qua fit motus, &

quæ
alter atur, aut accreſcit:
tempus autẽ, propter motum.
Atq
;
nunc quidem utimur hiſce, posterius autẽ & quidnã
ſit
horum unumquodq;
, & cur omnis magnitudo diuiſibi-
lis
ſit in magnitudines, dicere enitemur.
Confutatio quinque rationum, quibus oſtendebatur
Infinitum
eſſe.
CAP. VIII.
_AT_qui neq; mathematicorum contemplationem eara
11Hîc Ārifto. ra-
tiones
proban-
tes
infinitum a-
ctu
eſſe, de qui-
bus
ſuprà cap.
iiij
. ſoluit.
tio aufert, quæ infinitum hoc pacto è medio tollit, ut
ad
incrementũ habeat actu ſine tranſitione:
neq; enim nunc
ipſo
indigent infinito, neq;
utuntur, ſed tantam ſolùm lineã
postulant
, quantam uolunt finitam:
atq; quantamuis aliam
magnitudinem
eadem diuidere ratione, qua diuiſa eſt
7266PHYSIC. ARIST. LIB. III. gnitudo maxima, licet. Quare ad ostendendum quidem illo
pacto
, nihil referet prorſus:
eſſe autem ipſum in his eſt ma-
gnitudinibus
, quæ in rerum ſunt ratione.
Cùm uerò cauſæ
in
quatuor ſint distinctæ, patet infinitum, ut materiam cau
ſam
eſſe, &
eſſe quidem ipſius priuationem eſſe: per ſe au-
tem
ſubiectum, continuum ipſum atq;
ſenſibile eſſe. Cæteri
etiam
omnes ipſo infinito, ut materia, uti uidentur.
Qua-
propter
&
abſurdũ eſt ſanè ipſum id eſſe, quod continet,
&
non id, quod continetur, aſſerere. At enim restat eas ſol-
nere
rationes, quibus infinitum non ſolùm potentia, ſed ut
definitum
etiam eſſe uidetur.
Partim enim non ſunt neceſ-
ſariæ
, partim uerò quaſdam obiectiones alias habent.
Non
enim
, ut generatio non deficiat, corpus eſſe ſenſibile infi-
nitum
actu neceſſe eſt:
poteſt enim alterius corruptio, ge-
neratio
alterius eſſe, ſi finitum eſt uniuerſum.
Prætereà
tangere
, atq;
finitũ eſſe, diuerſa ſunt: nam illud quidem, ad
aliquid
eſt (omne enim quod tangit, aliquid tangit) atq;
ac-
cidit
alicui finitorum.
Finitum autem, non eſt ad aliquid:
neq; fit, ut quouis ſine ullo diſcrimine quoduis tangat. At-
qui
perabſurdum eſt intellectione credere:
non enim in re
eſt
ipſe exceſſus, atq;
defectus, ſed in ipſa intellectione.
poteſt
quiſpiam unumquemq;
nostrum maiorem, quàm eſt,
intelligere
, augens ipſum in infinitum:
at non ideo quiſpiã
nostrum
extra ciuitatem eſt, aut tantam magnitudinẽ, quam
habemus
, exuperat, quia quiſpiam ſic intelligit:
ſed quia
eſt
, hoc autem accidit.
Tempus autem, & motus ſunt infi-
nita
, &
intellectio eo non permanente quod ſumitur. Ma-
gnitudo
uerò, neq;
diuiſione, neque incremento intelligibi-
li
eſt infinita.
Sed de infinito quonam pacto eſt, & non eſt,
&
quid etiam eſt, ſatis iam diximus.
7367
PHYSICORVM
ARISTOTELIS
LIBER III I.
An ſit Locus, & quid ſit.
CAP. I.
_VT_ autẽ de Infinito, ſic de Loco neceſſe eſt
11Hocin lib. de-
terminat
Ari-
fto
. de loco, va-
cuo
, tempore.
Philoſophũnaturalẽ ſi ſit nec´ne, et ſi ſit,
quonam
ſit modo:
quidq́; etiã ſit, cogno-
ſcere
.
Nam oẽs ea quæ ſunt, alicubi eſſe
existimant
:
quia id quod non eſt, nuſquam
eſt
.
Vbi nanq; hippocentaurus eſt, aut chimera? Cõmunis
quoq
;
maximè, atq; proprijßimus motus, quẽ lationẽ appel
lamus
loco ſanè accõmodatur.
Cõplures autẽ dubitatio-
nes
emergunt, quidnã ſit ipſe locus:
enim idẽ ex omnibus
quæ
ipſi cõpetunt cõtemplanti uidetur.
Præterea nibil ab
alijs
, aut dubitatũ de ipſo, aut inuentũ habemus.
Eſſe autẽ
locum
, ex translatione patere uidetur:
ubi nanque nunc eſt
aqua
, hîc rurſus eſt aër, hinc egreſſa illa tanquam ex uaſe.
Nonnunquã etiam, eundẽ hunc locum aliud corpus quip
piam
occupat:
hoc autẽ ab ijs omnibus, quæ inſunt, atq; mu
tantur
, diuerſum eſſe uidetur:
in quo nanq; nunc eſt aër, in
quo
prius fuerat aqua.
Quare patet, locum & receptacu
lum
ipſum, aliud quid eſſe ab utriſq;
, ad quod et ex quo ſunt
mutata
.
Præterea corporũ naturalium, atq; ſimplicium, ut
ignis
, terræ, ac talium lationes, ſolùm aliquid eſſe locum,
ſed
etiam habere quandam potentiã, indicant:
fertur enim
unumquodq
;
ſuum ad locum, aliud ſurſum, aliud deorſum,
niſi
prohibeatur.
Hæc autem loci ſunt partes, & ſpecies:
u pra inquam, ac infra, cæteræ´ que quatuor differentiæ.
Suntq́; hæc, dextrum inquam, at que ſiniſtrum: &
7468PHYSICORVM ARIST. prà, ac infrà: non ſolùm nostra ex parte (ad nos enim non
ſemper
id idem, ſed fit ut uertimur poſitione.
Quocirca,
ſæpe
idem dextrum eſt atq;
ſinistrũ: & ſuprà ac infrà: &
antè
et retrò) ſed etiã ex ipſa natura, ubi distinctũ eſt ſeor-
ſum
unumquodq;
: enim quoduis eſt ipſum, ſuprà: ſed id
quo
fertur ignis, ac leue:
ſimiliter & infranõ eſt quoduis,
ſed
id, quò ea quæ pondus habent, &
terrea pergunt. Qui
bus
patet, hæc non ſolùm poſitione, ſed ut quoq;
differre.
Indicant idipſum, & mathematica. Nam & ſi non ſunt
in
loco, nostra tamen poſitione, dextra, læuaq́;
, habent: nil
horũ
habentia natura, ut ſolùm poſitio ipſorũ intellig atur.
Prætereà qui uacuum eſſe dicunt, locũ aſſerunt eſſe. Va
cuum
enim, locus erit ſanè corpore carens.
Locum igi-
tur
aliquid eſſe præter corpora ipſa, &
omne corpus ſen-
ſibile
eſſe in loco, per hæc quiſpiam ſanè putabit.
Rectè etiã
Heſiodus
uidebitur dicere, faciens antè omnia chaos:
dicit
enim
, Antè, chaos, poſt hoc facta eſt latißima tellus, pro-
ptereà
quod primum receptaculum hiſce quæ ſunt, fuiſſe
oportebat
, quia putabat ut multi, cuncta alicubi eſſe atq;
in
loco
.
Quòd ſi ita ſit, admir abilis quædam ipſius loci uis
erit
, &
omnibus prior: quod enim ita ſe habet ut ſine ipſo
quidẽ
cætera nequeant eſſe, ipſum autem ſine cæteris ſit, id
primũ
omnium eſſe neceſſe.
Locus enim non perit, etſi ea,
quæ
in ipſo ſunt, corrumpãtur.
Verùm ſi ſit locus, existit
continuò
dubitatio, quidnã ſit:
utrũ moles corporis quædã,
an
alia quædam natura?
eſt enim genus ipſius, primò quæ-
rendum
.
Igitur habet quidem dimenſiones tres, longitudinẽ,
latitudinẽ
, ac etiam altitudinem:
quibus omne definitur ni-
mirùm
corpus.
At locum, impoßibile eſt eſſe corpus: erunt
enim
in eodẽ, corpora duo.
Prætereà ſi corporis ſit
7569LIBER IIII. ac receptaculũ, patet, et ſuperficiei, et reliquorũ finiũ eſſe:
eadẽ enim accõmodabitur ratio. Nam ubi prius erãt ſuper-
ficies
aquæ, ſuperficies rurſus aëris erũt.
At nulla eſt diffe-
rentia
puncti, ac loci puncti.
Quare ſi locus non eſt diuer-
ſus
ab hoc, neq;
à cæterorum ullo diuerſus eſt, nec quicquã
eſt
ipſe præter unumquodq;
istorũ. Quid enim tandẽ locũ
eſſe
ponemus?
neq; enim elementũ, neq; ex elemẽtis aut cor-
poreis
, aut incorporeis eſſe poteſt, talem habens naturam:

nam
magnitudinẽ quidem habet:
nullum eſt autem corpus.
At
corporũ quidem ſenſibilium elementa, corpora ſunt:
ex
intelligibilibus
autem elementis, nulla fit magnitudo.
Præ-
tereà
, cuiuſnam rei cauſam locũ eſſe quiſpiam ponet?
Nul-
la
enim ipſi cauſarum quatuor competit.
Neq; enim ut ma-
teria
, rerum eſt cauſa, quippe cum nihil ex ipſo cõstet:
neq;
ut
forma, rationé ue:
neque ut finis, neque res ullas mouet.
Præterea
&
ipſe ſi ſit unum quid eorum, quæ ſunt, alicubi
erit
.
Zenonis nanq; dubitatio, rationẽ aliquam quærit. Nam
ſi
omne quod eſt, eſt in loco, patet &
locum etiam eſſe loci:
atq
;
hoc in infinitum abibit. Inſuper, ſi ut eſt omne corpus
in
loco, ſic eſt &
omni in loco corpus, quonã pacto dice-
mus
de ijs quæ accreſcunt?
Nam ſi locus cuiuſq; neque mi-
nor
eſt, neque maior:
neceſſe eſt unà cum ipſis, incrementa
locum
ſuſcipere.
Ex his igitur non ſolùm quidnam ſit lo-
cus
, ſed ſi ſit etiam, dubitare neceſſe eſt.
Aſtruere nititur opinionẽ dicentium. Locum eſſe formam,
&
eorum qui materiam dicunt, vt vtran{que} conuellat, ma-
gis
tamen quæ materiam dicit.
CAP. II.
_CV_'m autem quoddã per ſe, quoddã dicatur per aliud:
11Hîc inquirit
Ā
riſtot. Locus
materiáve
ſit,
an
forma.
&
locus alius ſit communis, in quo cuncta corpora
ſunt
:
alius proprius, in quo primo quippiam eſt (nam tu
nunc
es in cœlo, quia in aere es, qui quidem in cœlo eſt.
7670PHYSICORVM ARIST. rurſus in aëre es, quia in terra es. et in hac ſimili modo, quia
hoc
es in loco, qui nihil plus, quàm te, continet (cùm hæc igi
tur
ita ſint, atque locus id ſit, quod primùm unum quodque
corporum
continet, finis ipſe quidam erit profectò.
Quare
locus
, uniuſcuiuſque forma eſſe uidebitur, qua magnitudo,
materiaq́
;
magnitudinis terminatur: hæc enim, rei cuiuſque
eſt
finis.
Atque hoc quidem modo conſider antibus, locus
uniuſcuiuſq
;
forma eſſeuidetur: ut autem interuallum, ma-
gnitudinis
eſſe uidetur materies, hoc enim à magnitudine eſt
diuerſum
, &
eſt id, quod à forma cõtinetur, ac terminatur,
uelut
à ſuperficie terminó ue:
tale autem eſt ipſa materies,
&
id quod terminis caret. Nam cùm aufertur finis, atque
affectus
à pila, nibil præter materiam restat.
Quapropter
&
Plato in Timæo materiam, & receptaculum idem eſſe
dicit
.
Suſceptiuum enim, & receptaculum, unum eſſe dicit,
ac
idem quanquàm materiam illo quidem in loco ſuſcepti-
uum
appellat, in biſce uerò, quæ non ſcriptæ ſententiæ nun
cupantur
, alio modo:
locum tamen, & receptaculum, idem
aſſeruit
eſſe.
Vniuerſinanque locum aliquid eſſe dicunt:
hic uerò quidnam ſit, ſolus dicere eſt aggreſſus. Meritò au-
tem
cx hiſce conſiderãtibus difficile eſſe uidebitur quidnam
ſit
ipſe locus cognoſcere, ſi utrumuis borum ſit, ſiue mate-
ria
, ſiue forma.
Nam hæc & ſummam habent cõtemplatio-
nem
, &
ſeorſum alterum ſine altero facilè cognoſci non
poteſt
.
At uerò non eſt difficile uidere locum, utrumuis bo-
rum
eſſe poſſe:
neq; enim materia, neq; forma ſeparatur
àre
.
At locus, ſepararipotest. In quo nanq; erat aër, in hoc
rurſus
eſt aqua uicißim hiſce ſibi cedẽtib9, cæterisq́;
corpo
ribus
ſimiliter, uti diximus.
Quare neq; pars eſt, neq; babi-
tus
ipſe locus, ſed à quaq;
re ſeparabilis eſt: etenim quale
7771LIBER IIII. uas, tale quid ipſe locus eſſe uidetur. Vas enim locus eſt
potens
transferri:
at uas, nibil eſt eius rei, quæ eſt in ipſo.
Locus igitur, quo quidem eſt àre ſeparabilis, hoc forma ſa-
non eſt, quo uerò continet hoc à materia eſt diuerſus.
Vi
detur
autem ſemper id, quod eſt in loco, aliquid eſſe, &
ex-
tra
ipſum aliquid aliud eſſe.
Plato tamẽ dicat oportet, ſi pa
rumper
liceat digredi, cur fomæ, numeriq́;
non ſ{un}t in lo-
co
, ſi locus eſt id, quod eſt particeps, ſiue magum ſitillud,
&
paruum, ſiue materies, ut in Timæo aſſeruit. Præterea,
ſi
locus eſſet materies, aut forma, quonã pacto res ad ſuum
pergeret
locũ?
eſſe enim id locus poteſt, ad quod non eſt
motio
, &
quòd haſce differentias ſupra inquam, ac infra,
non
habet.
Quare locus in talibus eſt quærendus. Quòd ſi
in
ipſare locus ineſt (inſit enim oportet, ſi eſt materies, aut
forma
) locus erit in loco:
mutatur enim und cum re, atque
mouetur
et forma, &
id quod terminis caret, & in eo-
dem
eſt ſemper, ſed ubi eſt ipſares.
Quare fit, ut loci ſit
locus
.
Inſuper facta eſt ex aëre aqua, perijt ipſe locus: cor-
pus
enim {id}, quod eſt ortum non in eodem eſt.
At quænam
eſt
ipſius loci corruptio?
Dicta ſunt igitur & ea ex qui-
bus
neceſſe eſt aliquid eſſe locum, &
ea rurſus, ex quibus
de
ſubstantia ipſius quiſpiam dubitabit.
Expoſitio quorundam neceſſariorum ad conſiderationẽ verita
tis
de lo co, videlicet quot modis dicit aliquid eſſe in aliquo:
& vtrum aliquid poſsit eſſe in ſeipſo: & ſolutio quorundam
quæ
prius fuere dubitata.
CAP. VII.
_PO_ſt hæc ſumendum eſt quot modis quippiam in alio
11Hîc declarat
Ā
riſiot. quot
modis
aliquid
in
alio dicatur
eſſe
.
dicitur eſſe.
Vno igitur dicitur modo, ut digitus in
manu
, &
pars omnino in toto. Alio ut totum in partibus:
neq; enim præter partes, totum. Alio: ut homo in animali,
&
omnino in genere ſpecies. Alio, ut genus in ſpecie, &
7872PHYSICO RVM ARIST. omnino in ſpeciei ratione, pars ſpeciei. Præterea, ut ſanitas
in
calidis, atq;
frigidis, et omni{no} in materia, forma præter-
, ut res Græcorum in rege, &
omnino in primo mouẽte.
Inſuper, ut in bono, atque omnino in fine: hoc autem eſt id,
gratia
cuius cætera ſunt, atq;
fiũt. Omniũ uerò id proprijſ-
ſimè
dicitur, quod eſt in uaſe, &
omnino in loco. At enim
hic
quiſpiam dubitauerit, nuḿ ue fiat &
in ſeipſo quippiã
ſit
, an nibil eſt in ſe prorſus:
ſed omne quoduis aut nuſquã
aut
in alio eſt?
Hoc autem eſt dupliciter, aut per ſe, aut per
aliud
.
Nam cùm id, in quo eſt, & id, quod in illo eſt totius
ſunt
partes, tunc totum in ſeipſo eſſe dicitur:
quippe cùm
&
per partes dicatur: ut albus, quia ſuperficies eſt alba: &
ſciens
, quia anima rationis particeps ſit.
Dolium igitur
eſt
in ſeipſo, neque etiam uinum, uini uerò doliũ erit.
Ambo
nanque
, id inquam quod ineſt, &
id in quo eſt, eiuſdem ſunt
partes
.
Hoc igitur pacto fit, ut quippiam in ſeipſo ſit. Sed
ut
primo fieri nequit, uelut albedo eſt in corpore.
Nam ſu-
perficies
eſt in corpore, ſcientia uerò in anima.
Et per bæc
quæ
ſunt, ut in homine partes appellationes non incon
gruè
fiunt.
Dolium autem atque uinum, cùm ſunt quidem
ſeorſum
ſunt partes, ſed cùm ſunt ſimul.
Quocirca cùm
ſint
partes, crit ipſum in ſeipſo, ceu albedo eſt in homine,
quia
in corpore eſt:
& in hoc, quia in ſuperſicie: in hac au
tem
, non per aliud, atq;
hæc diuerſa ſunt ſpecie, & aliam
utraq
;
naturam, & potentiam babent, ſuperſicies inquam,
atq
;
albedo. Neq; igitur inductiuè conſiderantes, in ſeipſo
quicquam
ullo dictorum modorum eſſe uidemus.
Et ratio-
{ne} etiam hoc non poſſe fieri, patet:
oportebit enim ambo
eſſe
utrunq;
(ceu dolium quidem, & uas, & uinum: uinum
autem
, &
uas, & dolium) ſi ſit ut quippiam ſit in ſeipſo.
7973LIBER IIII. Quare ſi quàmmaximè in ſeſe ſint, dolium quidem unum ſu
ſcipiet
, ut eſt ipſum dolium uinum, ſed ut illud:
uinũ autẽ
erit
in dolio, non ut eſt uniũ dolium, ſed ut illud.
Atq; patet
rationem
eſſe diuerſam.
Alia enim eſt eius ratio in quo eſt,
alia
eius quod eſt in illo.
At uerò neq; per accidẽs fieri po
teſt
, nam duo ſimul in eodẽ erunt:
etenim & ipſum dolium
in
ſeipſo erit, ſi cuius natura eſt ſuſceptiua:
id eſſe in ſeipſo
poteſt
, &
inſuper illud cuius eſt ſuſceptiuum: ceu uinum, ſi
uini
.
Fieri igitur poſſe, ut in ſeipſo quicquam ſit primo,
ex
ijs quæ diximus patet.
Id uerò quod Zeno dubitabat, ſi lo
cus
ſit in ratione rerum, in quonam erit, ſolui facilè poteſt,
nibil
enim probibet ut primus locus in alio quidem ſit,
tamen
in illo tanquã in loco, ſed ut eſt ſanitas quidẽ in cali-
dis
, ſicut habitus:
caliditas autem in corpore, ut affectus.
Quare non neceſſe eſt in infinitum abire. Patet autẽ cùm
uas
nibil ſit eius, quod eſt in ſeipſo (diuerſa nanque ſunt id,
qd
' ineſt, et id, in quo primò ineſt) locũ neq;
formã eſſe, neq;
materiam
, ſed diuerſum.
Hæc enim illius aliquid, quod eſt in
uaſe
, materia, inquã, ac forma.
Hæc igitur de ipſo loco ſint
dubitata
:
ſed quidnã ſit locus, hoc modo fuerit manifestum.
Inquiſitio, quid ſit locus iuxta veritatem.
CAP. IIII.
_AT_q; ſumamus de ipſo, quæ uerè per ſe cõpetere ipſi
11Hîc Āriſt. ali-
qua
præmittit.
loci
definitioni
conducentia
.
uidentur.
Cenſemus itaq; locum id cõtinere, cuius eſt
locus
, &
nihil eſſe ipſius rei. Præterea primum locum, neq;
minorem eſſe, neq; maiorem. Præterea neq; ab unoquoq;
relinqui
, &
ſeparabilem eſſe, Et inſuper omnem locum diſ-
ferentias
has habere, ſuprà, inquam, ac infrà, Et corporum
unumquodq
;
proprios ad locos ſuapte natura. ferri, aut ſur
ſum
, aut deorſum pergendo, &
in eiſdem manere. His ſup-
poſitis
, reliqua contemplemur oportet, atq;
conandum
8074PHYSICORVM ARIST. conſiderationẽ hoc facere modo, ut ipſum quid eſt tale aßi-
gnetur
:
ut ea quæ dubitantur, ſoluantur: & ea quæ compe-
tere
loco uidentur, inſint:
& inſuper ipſa difficultatis, &
dubitationum
, quæ circa ipſum fiunt, cauſa pateat:
ſic enim
unum
quodq;
pulcherrimè demõstrari profectò poteſt. Si
igitur
motus iste non eſſet, qui ad locum accõmodatur, lo-
cus
ſanè non quæreretur:
quod quidẽ ante omnia eſt ani-
maduertẽdum
.
Ob hoc enim & cœlum maximè in loco eſſe
putamus
, quia ſemper motu cietur.
Hîc autem triplex eſt:
latio, accretio, & decretio. Nam in accretione, decretio-
néue
fit ſanè mutatio:
& quod prius hic erat, id eſt ad ma-
ius
, aut ad minus, translatũ.
Mouẽtur autẽ alia per ſe actu,
alia
per accidens.
Et borum alia per ſe moueri poſſunt, ut
corporis
partes, atq;
nauigij clauus. Alia nequeũt. ſed per
accidens
ſemper mouẽtur, ut albedo, atq;
ſcientia: hæc enim
proptereà
mutantur loco, quòd id in quo ſunt, mutatur.
At-
qui
diximus in cælo tanquã in loco eſſe, quia in aëre ſumus,
hic
autem eſt in cælo:
& item in aëre non uniuerſo, ſed ob
ultimũ
ipſius &
continens, in aëre dicimus eſſe: nam ſi uni-
uerſus
aër ſit locus, locus profectò cuiuſq;
erit æqualis
ei
, cuius eſt locus, at æqualis eſſe uidetur:
talis autẽ eſt is, in
quo
primò quippiam eſt.
Cùm igitur non diuiſum eſt id,
quod
cõtinet, ſed continuum:
tum in illo non tanquã in lo-
co
, ſed ut pars in toto dicitur eſſe.
At cùm diuiſum eſt, atq;
tangit
, tum in primc eſt ultimo cõtinentis, quod quidẽ neq;

pars
eſt eius, quod eſt in ipſo, neq;
maius, ſed æquale: in eo-
dem
enim ſunt eorum ultima.
quæ ſeſe tangunt. Atq; ſi con
tinuum
quidem eſt, non in illo, ſed cum illo mouetur.
Sin
uerò
diuiſum eſt in illo, ſiue illud moueatur, ſiue non mouea
tur
.
Inſuper cùm non eſt diuiſum: ut pars in toto
8175LIBER IIII. eſſe: ut in oculo pupilla, aut in corpore manus. Cùm uerò
eſt
diuiſum, eſſe in illo dicitur:
ut aqua in cado: aut in dolio
uinum
.
Nam manus quidem corpore, aqua autẽ in cado
mouetur
.
Iam igitur ex hiſce patet, quidnã ſit locus. Qua-
tuor
enim ferè ſunt, quorum unum quid locum eſſe neceſſe
eſt
.
Aut enim forma, aut materies, aut interuallum, quod
eſt
inter extrema:
aut ipſa extrema: ſi non ſit interuallum
nullum
præter ipſius corporis magnitudinem:
quod eſt in
loco
.
Atq; patet, horum tria locum eſſe, poſſe, ſed quia
continet
, forma eſſe uidetur:
in eodem enim ſunt ultima eo-
rum
, quorum alterum continet, alterum continetur.
Sunt
igitur
ambo, fines, ſed non eiuſdem.
Sed forma quidẽ, ipſius
rei
:
locus autem, corporis eius quod cõtinet. Quia uerò id,
quod
continetur, atq;
diuiſum eſt, interdum transfertur eo
manente
, quod continet, ut aqua ex uaſe:
interuallum quid
eſſe
uidetur, quod eſt inter extrema, ut aliquid aliud præter
corpus
id quod transfertur.
Hoc autẽ non eſt ita, ſed quod-
uis
eorũ corporũ incidit quæ transferuntur, aptitudinemq́;
habent tangẽdi. Quòd ſi eſſet quid interuallum aptum in
eodemq́
;
manẽs, infinita loca eſſent pro fectò. Si enim trãſ-
feratur
aqua, &
aër: idẽ facient omnes partes in toto, quod
uniuerſa
aqua in uaſe, &
inſuper, locus etiam transferetur.
Quare
loci etiã alius locus erit:
et loci ſimul cõplures erũt.
At
eſt alius locus ipſius partis, in quo mouetur, cùm uas
totum
transfertur, ſed idem.
Aër enim, & aqua, uel partes
aquæ
in eo, in quo ſunt, mouẽtur, ſed non in eo loco, ad quẽ
accedunt
, qui quidem pars eius eſt loci, qui locus totius eſt
cœli
.
Atqui materia quoq; locus eſſe uidebitur, ſi in quie-
ſcente
, &
non ſeparato, ſed continuò quiſpiam conſidera-
uerit
.
Nam ut ſi alteratur, eſt aliquid quod nunc
8276PHYSICORVM ARIST. eſt album, olim autem erat nigrum: & nunc quidem eſt du-
rum
, olim autẽ er at molle (quapropter &
dicimus materiã
aliquid
eſſe) ſic &
locus per quandam talem imaginatio-
nem
eſſe uidetur.
Verùm illud quidẽ ex eo, quia quod erat
aër
, hic nunc eſt aqua.
Locus autẽ ex eo, quia ubi erat aër,
hic
nunc eſt aqua.
At enim materia quidem ut anteà dixi-
mus
, neq;
ſeparabilis eſt àre, neq; continet: loco autẽ ambo
competunt
.
Si igitur locus non eſt quicquam istorũ trium,
neq
;
materia, neq; forma, neque etiam interuallum, aliquid
aliud
ſemper existens præter ipſius rei ſpatium quæ tranſ-
fertur
, neceſſe eſt locum quatuor illorum reliquum eſſe, fi-
nem
, inquam, corporis continentis:
atq; id corpus contineri
dico
, quod eſt mobile latione.
Magnum autem quid diffici
leq́
;
eſſe uidetur, locum percipere, tum quia partim mate-
riæ
, partim formæ ſimilis eſſe uidetur:
tum quia translatio
eius
quod fertur in ipſo cõtinente, fit quieſcẽte.
Eſſe enim
poſſe
uidetur interuallum, aliud quoddam à magnitudini-
bus
quæ mouentur.
Confert autem ad hoc & ipſe aër, qui
uidetur
eſſe incorporeus, Nam ſolùm, fines ipſius uaſis,
ſed
interuallum etiam ipſum ut uacuum, locus eſſe uidetur.
Vt autẽ uas, locus eſt potens transferri: ſic & locus, uas eſt
immobile
.
Quocirca cùm id, quod eſt intus mouetur, atq;
trãsfertur
, ſi id mouetur in quo eſt ut in fluuio nauis, ut uaſe
tunc
utitur illo quod cõtinet magis quàm loco.
Locus autẽ
uuit
eſſe immobilis.
Quapropter uniuerſus fluuius magis
eſt
locus, quia eſt immobilis uniuerſus.
Quare locus, eſt fi-
nis
cõtinẽtis immobilis primus.
Atq; ob hoc medium qui-
dem
uniuerſi, infrà:
fines autẽ citeriores cœli, ſuprà maxi-
omnibus propriè eſſe uidentur, quia illud quidẽ ſemper
manet
, fines autem cœli eodem modo ſeſe habentes manent.
8377LIBER IIII. Quare cùm leue quidem ſit id quod ſurſum pergit: graue
aũt
id, quod deorſum fertur ſuapte natura, is quidem finis:
qui uerſus medium continet: infrà eſt, & ipſum etiã mediũ.
Is
autẽ qui uerſus ultimum cõtinet, ſuprà, &
ipſum etiam
ultimum
.
Et propterea locus ſuperficies quædam, & quaſi
uas
:
cõtinensq́; eſſe uidetur. Præterea locus ſimul ipſare
quodam
modo eſt:
quippe cùm ipſi fines ſint ſimul.
Quòd locus ſit primum continens, & quòd aliquod cor-
pus
contentum non ſit, ne ſit infinitum actu.
CAP. V.
_AT_qui corpus quidem id eſt in loco, extra quod ali-
11Hîc Ārift. ſol-
uit
rationes ſu-
prà
poſitas, qui
bus
probatur
locum
eſſe,
ponendo
ali-
quas
proprieta
tes
Loci.
quod eſt corpus continens ipſum:
quod uerò non ita
ſe
habet, non eſt in loco.
Quapropter etiam ſi aqua fuerit
tale
, partes quidem ipſius mouebuntur:
alia nanq; aliam
tinet
.
Vniuerſum autem partim mouebitur, partim haud
mouebitur
:
ut totum enim ſimul locum non mutat, uerſatur
tamen
:
partium enim hic locus eſt, & ſurſum quidam, &
deorſum
non mouetur.
Quædam autem uerſantur, & quæ-
dam
ſurſum atq;
deorſum mouentur, quæ denſitatem habẽt,
ac
raritatem.
Vt autem dictum eſt: quædam in loco po-
tentia
ſunt, quædã actu.
Idcirco cùm id, quod eſt ſimilium
partium
, continuum eſt, tum partes potentia ſunt in loco:
ſed cùm ſunt ſeparatæ, atque ut in cumulo fit, ſe tangunt,
tum
in loco ſunt actu.
Et rurſus, alia quidem per ſe: ut o-
mne
corpus aut latione, aut accretione mobile, per ſe alicu-
bi
eſt:
cœlum autem (ut dictum eſt) non eſt alicubitotum,
neq
;
eſt ullo in loco: ſi nullum ipſum continet corpus: ſed
quo
mouetur, hoc &
locus eſt partibus: alia nanque par-
tium
alij hæret.
Alia uerò per accidens, ut anima atque
cœlum
:
omnes nanq; partes quodam modo ſunt in loco: cir
cumquaq
;
enim alia aliam continet. Quapropter
8478PHYSICORVM ARIST. mum quidem corpus uerſatur. Vniuerſum autem alicubi
eſt, &
ipſum eſt aliquid: quod enim alicubi eſt, et ipſum
eſt
aliquid, &
inſuper aliquid aliud extra ſe habet, quod
tinet
.
At præter uniuerſum, ac totum, nibil eſt extra. Et
propterea
, omnia ſunt in cœlo:
for ſitan enim cœlũ eſt uni-
uerſum
.
Eſt autẽ locus non ipſum cœlum, ſed aliquid eius:
ultimus, inquam finis quieſcens, quo corpus mobile tangit.
Et
idcirco, terra in aqua, hæc in aëre, aër in æthere, et æther
in
cœlo eſt collocatus.
Ipſum uerò cœlum nullo in corpore
eſt
ulterius collocatũ.
Patet autẽ ex his, ſi hoc modo locus
dicatur
, dubitationes oẽs ſolui facilè poſſe:
neq; enim unà
corpore
neceſſe eſt locum incremẽta ſuſcipere, neq;
locum
eſſe
puncti:
neq; in eodem, corpora eſſe duo: neq; interuallũ
quidem
corporeum eſſe.
Corpus eſt enim quoduis id, quod
eſt
inter fines corporis cõtinentis, ſed non corporis fpaciũ.

Eſt
etiam &
ipſe locus alicubi, non ut in loco, ſed ut finis in
eo
, quod eſt finitum.
Non eſt enim in loco omne quod eſt:
ſed
tantùm mobile corpus.
Et fertur igitur quodq; cũra-
tione
ſuum ad locum.
Quod enim poſt aliquod deinceps eſt
collocatum
, ac illud non uiolentia tangit, id propinquũ eſt
illi
natura:
atq; ſi copulata quidem ſint, paßione carent. Sin
uerò
ſe tangant, paßiua ſunt uicißim, atque actiua.
Manet
præterea
quoduis proprio in loco, non ſine ratione ſuapte
natura
.
Etenim hæc pars toto in loco, ut diuiſibilis pars
eſt
ad totum:
ueluti cùm aëris quiſpiam, uel aquæ mouerit
partem
:
ſic etiam aër & ſeſe ad aquam habet: nam alterum
eſt
uelut materies, alterum forma.
Aqua quidem, materies
aëris
:
aër autem, quaſi quidam illius actus. Aqua nanq; po
tentia
aër est:
at aër alio modo potentia aqua. Sed de his,
eſt
posterius pertr actandum, atq;
id quod nunc
8579LIBER IIII. compulſi temporis, hunc ad locum attulimus, obſcureq́; eſt
dictum
, tunc dilucidius explicabitur.
Quòd ſi idem eſt ma
teries
, atq;
actus (ambo nanq; eſt aqua, ſed alterum potẽtia,
alterum
actu) ipſa ſanè ad aërem, ut pars quodammodo ſe
habet
ad totum.
Quapropter & his eſt tactus. Copulatio
uerò
tunc erit cùm ambo fuerint unum actu.
Sed eſſe quidẽ
locum
, &
quidnam ſit locus, ſatis iam diximus.
Quod ad Naturalem pertinet, de Vacuo inquiſitio, & de ordi,
ne
huius in quiſitionis.
CAP. VI.
_EO_dem modo autẽ putandum eſt Naturalis eſſe philo-
ſophi
de uacuo contemplari, quemadmodum &
de lo
co
, ſi ſit nec´ne, &
quonam ſit modo, aut quid tandem ſit,
Etenim
ſimiliter creditur, atque creditur, per ea quæ de
ipſo
putantur.
Nam qui dicunt uacuũ eſſe, ut locũ quendam
&
uas ipſum ponunt. At plenum quidem eſſe uidetur, cùm
habet
eam molem, cuius eſt ſuſceptiuum.
Vacuum autem,
cùm
illa eadem caret, quia idem eſt uacuum, plenum, &
lo-
cus
:
eſſe uerò ipſorum non idem eſt, ſed diuerſum. Inci-
piamus
autem conſiderationem oportet, &
hiſce quæ di-
cunt
ij, qui uacuum aſſerunt eſſe, &
ijs etiam quæ dicunt,
qui
ipſum è medio tollunt, &
tertiò communibus de ipſis
opinionibus
ſumptis.
Qui igitur non eſſe conantur osten-
dere
, non id è medio tollunt, quod homines dicere uacuum
uolunt
, ſed quod dicunt errantes:
ut Anaxagoras, & qui
hoc
redarguunt modo, nam aërem aliquid eſſe demonstrãt,
torquentes
utres, ac aërem roboris eſſe participem osten-
dentes
:
& item ipſum in hiſce uaſis includentes, quæ ſurri-
piunt
aquam.
At homines uacuum, ſpacium eſſe uolunt, in
quo
nullum eſt ſenſibile corpus.
Atque cùm omne quod eſt,
corpus
eſſe existiment:
id in quo nibil eſt omnino,
8680PHYSICORVM ARIST. eſſe dicunt. Quapropter id quod eſt aëre plenum, uacuum
inquiunt
eſſe.
igitur id ostẽdere eos oportet, aërem, in-
quam
, aliquid eſſe, ſed ſpacium eſſe quicquã præter cor-
porũmolẽ
, aut ſeparabile, aut actu, quod quidẽ uniuerſum
corpus
ſeiungit, ut ſit continuũ, quemadmodũ Democri
tus
, &
Leucippus, & cõplures alij Natur alium dicunt: aut
etiam
ſi quid ponunt extra corpus cõtinuum uniuerſi.
Hi
igitur
ad propoſitũ non rectè proficiſcuntur, ſed ij, magis,
qui
uacuũ eſſe dicunt.
Atq; primo quidem motũ loco accõ
modatum
fore dicunt, qui quidem eſt latio, atq;
accretio:
non enim eſſe motus uidetur, niſi ſit uacuum: fieri{na}nq;
poteſt
, ut ipſum plenum ſuſcipiat.
Quod ſiſuſceperit, fue-
rintq́
;
duo corpora in eodẽ, poſſunt & quotquot uolueris
corpora
ſimul eſſe:
differẽtia nanq; ; dicinõ poteſt, ob quam
dictũ
hoc eueniet.
Quòd ſi hoc erit, poteſt & minimum
ſuſcipere
maximũ:
quippe cùm ipſum magnũ multa ſit par
ua
.
Quare ſi fit ut æqualia multa ſint in eodem, fieri poteſt
ut
multa quoq;
inæqualia ſimul ſint in eodẽ. Meliſſus autẽ
&
uniuerſum ex his ostẽdit immobile eſſe: ſi mouebitur,
neceſſe
eſt, inquit, uacuum eſſe.
Atuacuum, in ratione re-
rum
non eſt, Vno igitur modo, ex his uacuũ quid eſſe osten
dunt
.
Deinde alio modo, quia nonnulla corpora premi, co-
giq́
;
uidentur: quod intueri licet cùm dolia unà utribus,
ut
inquiunt, uinum ſuſcipiũt, propterea quòd corpus quod
denſatur
:
ea uacua quæ inſunt ingreditur. Præterea accre-
tio
etiã per uacuũ fieri omnibus uidetur:
alimentũ quidẽ
eſt
corpus.
Fieri uerò poteſt, ut corpora duo ſint ſimul.
Testẽ
etiam huius id aſſerunt, quod in cinere fieri ſolet, qui
quidẽ
tantũ ſuſcipit aquæ, quãtũ uas uacuũ capit.
Eſſe autẽ
et
Pythagorici uacuũ dixerũt, et ipſum ex infinito
8781LIBER IIII. cœlum ingredi, quaſi reſpirãdo cœlũ ipſum etiã uacuũ tra
heret
, quod natur as ipſas distinguit.
Proptereáq; uacuũ ſe-
paratio
quædam eſt eorũ, atq;
distinctio, quæ deinceps ſunt
collocata
, atq;
hoc inquiunt, primũ in numeris eſſe. Vacuũ
enim
, naturã ipſorũ distinguere dicũt.
Talia igitur, & tot
ferè
ſunt, ex quibus quidã eſſe, quidã eſſe uacuũ cenſent.
Opiniones de Vacuo.
CAP. VII.
_A_T nos, ut pcipiamus utronã modo res ſe habeat, acci
11Hîc reprobat
Ā
riſto, defini-
tiones
ab anti-
quis
datas de
Vacuo
.
piamus oportet, quid ipſum nomẽ ſignificat.
Vacuũ
igitur
, locus eſſe uidetur, in quo nihil eſt.
Quod quidẽ inde
emerſit
.
Omne enim quod eſt, corpus eſſe existimant, & o-
mne
corpus eſſe in loco, et uacuũ eſſe locũ, in quo nullũ eſt
corpus
.
Quare ſi alicubi eſt corpus, ibi nibil eſſe dicũt.
Rurſus omne corpus tangibile eſſe putant, & tale, ut gra-
uitatis
, ac leuitatis ſit particeps.
Fit igitur per ratiocinatio
nẽ
, ut id ſit uacuũ, in quo non eſt graue quicquam, uelleue:

hæc
igitur, uti diximus, per ratiocinationẽ eueniũt, abſurdũ
autẽ
eſt, ſi punctus ſit uacuum:
ſit enim id locus oportet, in
quo
corporis eſt tangibilis moles.
Attamẽ uacuũ uno qui-
dem
modo uidetur id dici, quod eſt plenũ corporis ſenſi
bilis
tactu.
Senſibile uerò eſt tactu, quod grauitatẽ habet,
uel
leuitatẽ.
Idcirco & quiſpiã dubitauerit, quidnã dicẽt: ſi
ſpaciũ
colorẽ habeat, aut ſonũ, uacuum´ ne, an non uacuum
eſſe
?
At ut patet, uacuũ eſſe dicent: ſi corpus tangibile ſuſci
pere
poßit:
uacuũ eſſe, ſi illud ſuſcipere nequeat. Alio
uerò
modo id, in quo eſt hoc aliquid, neq;
ſubstantia cor
porea
ulla.
Quapropter quidam uacuũ eſſe corporũ mate
riam
dicunt, qui quidem &
locũ hoc idem aſſerunt eſſe,
rectè
dicentes, ut patet.
Materia nanq; ſeparabilis non eſt à
corporibus
.
Vacuum autẽ, ut ſeparabile quærunt.
8882PHYSICORVM ARIST. autem de loco eſt pertractatũ, & uacuum neceſſe eſt locum
eſſe
, ſi corpore careat, dictumq́;
eſt quomodo eſt, & quo-
modo
eſt locus in rebus:
patet hoc pacto uacuũ aut ſe-
paratum
, aut inſeparabile, in ratione rerũ non eſſe.
Vacuũ
enim
non corpus, ſed corporis ſpacium eſſe uolunt.
Qua-
propter
&
uacuũ uidetur quid eſſe, quia & locus, & per
eadem
ſanè.
Motus enim, qui loco accõmodatur in mentem
uenit
, et hiſce qui locũ eſſe quid præter corporũ molem in-
gredientium
dicũt, et hiſce qui uacuũ ponunt.
Atq; cauſam
motus
uacuũ ſic eſſe putant, ut in illo corpora moueantur:
hoc autẽ tale erit, qu le ipſum locũ quidã in quiunt eſſe. At
nulla
prorſus neceßitas cogit, ſi motus eſt, uacuũ eſſe.
Atq;
omnino
quidẽ uacuũ omnis motus cauſa eſt:
quapropter
&
Mellißus idipſum præterit. Poteſt enim alterari plenũ,
ut
patet.
Deinde, neq; eius motus, qui ad locũ accõmoda-
tur
.
Poſſunt enim corpora mutuò ſibi cedere, etiã ſi nullum
ſit
ſpaciũ ſeparabile præter corpora, quæ mouentur.
Atq;
hoc
, in cõtinuorum, ſicut &
in humidorũ conuerſionibus,
patet
.
Poſſunt etiam corpora ob ingreßioné in uacuũ,
ſed
ob extruſionẽ eorum, quæ in ipſis inſunt, denſari:
ueluti
cùm
premitur aqua, fit ut aër, qui in ipſa eſt, extrudatur.

Fiunt
præterea incrementa, non ſolùm aliquo ingrediente,
ſed
etiã alteratione, ueluti ſi aër ex aqua fiat.
Omnino au_
tem
ea ratio, quæ de accretione fit et de aqua, quæ in cine-
rem
funditur, ipſa ſeipſam impedit.
Aut enim non augetur
quicquam
, aut non corpore, aut fieri poteſt, ut ſint duo cor
pora
in eodem.
Dubittationẽ igitur cõmunem ſoluere uo-
lunt
, ſed non ua cuum eſſe ostendunt:
aut totum corpus ua-
cuum
eſſe neceſſe eſt, ſi omni ex parte augetur:
& per ua-
cuum
ut dicunt accreſcit.
Eadem eſt, & de cinere ratio.
8983LIBER IIII. Patet igitur perfacile eſſe, eas ſoluere rationes, ex quibus
quidam
uacuum eſſe ostendunt.
Quòd non rectè per motum aſtruatur vacuum eſſe, quando po-
ſito
vacuo tollatur motus.
CAP. VIII.
_R_ Vrſus autem dicamus uacuũ hoc pacto ſeparatũ
11Hîc oftendit
Ā
riſtot. vacuũ
non
eſſe, ſex ra
tionibus
ſum-
ptis
ex partg
motus
.
eſſe, ut quidã in quiunt eße.
Nam ſinatura cuiq; ſim-
pliciũ
corporũ aliqua latio cõpetat, ut igni quidè ſurſum,
terræ
uerò deorſum, atq;
ad mediũ, patet uacuũ cauſam la-
tionis
non eſſe.
Cuius igitur motus cauſa, uacuum erit? eius
enim
eße uidetur, qui loco accõmodatur:
at huius cauſa
eſt
.
Præterea ſi eſt aliquid ut locus corpore carens, cùm eſt
uacuum
, quonam feretur corpus, quod in illo poſitũ fuerit,
non
enim ad uniuerſum mouebitur.
Eadem & ad eos accõ-
modatur
ratio, qui locum ſepar atũ quid eſſe ponũt, in quẽ
id
fertur quod motu cietur.
Quo nanque modo feretur id,
quod
ibi poſitũ fuerit, aut manebit?
Et de differentijs hiſce,
ſupra
inquam ac infra, &
de uacuo, iniuria eadem accõ
modabitur
ratio.
Qui nanq; uacuum eſſe dicũt, locũ ipſum
in
quiunt eße.
At quonam pacto corpus aut in loco, aut in
uacuo
erit, non enim fit id quod ratio flagitat, cùm totum
quippiam
corpus, ut in ſeparato, permanente´ ue loco po-
ſitum
fuerit:
pars enim ſi non ſeorſum ponatur, in loco
eſt
, ſed in toto.
Præterea ſi neq; locus eſt, neq; uacuum erit.
Accidit autem biſce, qui dicunt uacuum eße, ut neceſſarium
ſi
motus erit.
contrariũ potius, ſi quiſpiam diligenter conſi
deret
, poſſe in quam quicquã moueri ſi uacuũ eſt.
Nam
ut
quidã terrã ob ſimilitudinẽ quieſcere cenſuere, ſic &
in
uacuo
quoduis quieſcere corpus neceße est.
Non eſt enim
quoniam
magis, aut minus mouebitur:
quo nanq; uacuũ eſt,
hoc
differentiarũ eſt expers.
Atqui patet omnem
9084PHYSICORVM ARIST. aut ui fieri, aut natura: & ſi ſit uiolentus, & eum neceßa-
riò
qui natura cõpetit, eſſe:
quippe cùm uiolentus quidẽ ſit
præter
naturã:
qui uerò eſt præter naturã: posterior ſit eo,
qui
eſt ſecundũ naturam.
Quare ſi hiſce motus non ſit, qui
corporũ
natur alium cuiq;
ſuapte natura cõpetit, neq; cæte
rorũ
proſectò motuum quiſquã erit.
At quonã pacto mo
tus
is erit, qui natura competit rebus, cùm ratione uacui, ac
infiniti
nulla prorſus ſit differentia?
Nam quo infinitũ eſt,
eo
nihil infra, nihil ſupra, nihil deniq;
mediũ eſt. Quo ue-
uacuum eſt, eo nihil intereſt inter ſuperũ, inferumq́;
.
ut
nihili nulla eſt differẽtia, ſic &
eius quod haud eſt, nulla
differentia
aßignari poteſt.
Vacuũ uerò non ens quid, pri-
uatioq́
;
eſſe uidetur. At ea latio, quæ natura cõpetit, diffe-
rentiam
ſubit.
Quare erunt ea, quæ differentia ſunt, natu-
ra
.
Aut igitur non eſt natura latio uſquam, aut ſi eſt, ua-
cuum
in ratione rerũ proſectò non eſt.
Præterea nũc qui-
dem
mouentur ea, quæ iaciuntur, eo qui pepulit tangẽte,
aut
ob antiperistaſin, ut quidã inquiunt, aut quia pulſus aër
motu
pellit celeriore, quàm fit ea latio pulſi, qua locum ad
proprium
ſertur.
At in uacuo, nihil horũ eſſe poteſt: neque
fit
ut quicquam feratur, niſi ut id quod uehitur.
Præterea
nemo
dicere poteſt, cur motum alicubi ſtabit.
cur enim, hîc
quàm
ibi potius ſtabit?
Quare aut quieſcet, aut in infini-
tum
feratur neceſſe eſt, ſi non potentius quippiam impedie
rit
.
Inſuper nunc quidem in uacuo ex eo corpora ſerri ui-
dentur
, quia cedit:
at in uacuo, talis conditio ſimiliter ſeſe
habet
omni ex parte, quare omnẽ ad partem ferentur.
At-
qui
perſpicuum id quod dicitur, &
ex biſce quæ deinceps
dicemus
, erit.
Videmus enim idem pondus, corpus´ ue cele-
rius
duas ob cauſas ferri.
Aut quia id differt per quod
9185LIBER IIII. uetur, ut ſi per terram, uel aquam, uel aërem moueatur. Aut
quia
id quod fertur differt, ſi ſint eadem cætera:
ob ponde-
ris
aut leuitatis exceſſum.
Atq; id quidem per quod fertur
cauſa
eſt, propterea quod impedit, maximè quidẽ ſi cõtra fe
ratur
:
minus autẽ ſi maneat, & magis id quod non eſt facilè
diuiſibile
, quale eſt id, quod magis eſt craſſum.
Pondus igi-
tur
A per B quidẽ medium, in tẽpore C feretur.
Per D uerò
ſubtilius
quidem illo, lõgitudine uerò æquale in tempore E
impedientis
corporis ratione.
Sit enim B quidẽ aqua, D au
tem
aër, quantò igitur aër aqua ſubtilior, tantò celerius A
pondus
per D quàm per B medium feretur, ut patet.
Habeat
igitur
eandem rationem ad celeritatem celeritas, qua distat
aër
ab aqua.
Quare ſi in duplo ſit aër aqua ſubtilior, duplo
in
tempore B medium pertrãſibit, ad id tempus in quo per
medium
D feretur, &
C tempus duplum erit temporis E.
Atq; quo ſubtilius eſt, minusq́; impedit, atq; facilius ſcindi-
tur
id, per quod fit tranſitio, eo pondus A celerius ſemper
feretur
.
At uacuum nullam rationem habet, qua à corpore
exceditur
, quemadmodum neque ipſum nihil ad numerum.

Nam
ſi quatuor uno quidẽ tria, pluribus uerò duo, &
plu-
ribus
etiã quàm duo unũ excedunt, nullã profectò rationẽ
ulterius
habent, qua nihil ipſum excedunt.
Id enim quod
excedit
, in exceſſum ipſum, et id quod exceditur, neceſſe eſt
diuidatur
, quare ipſa quatuor, erunt id quod excedunt, &

nihil
.
Idcirco neq; linea punctum excedit, ſi non cõponatur
ex
punctis.
Similiter & uacuum, nullam ad plenũ rationẽ
habere
poteſt:
quare neq; etiam motus. Sed ſi per ſubtilißi
mum
tanto motu tanto in tempore pondus A fertur per ua
cuum
ſi mouebitur, omnẽ profectò rationẽ exuperabit.
Sit
enim
F uacuũ lõgitudine æquale B &
D plenis. Põdus
9286PHYSICORVM ARIST. tur A ſi tranſierit, atq; aliquo quidem in tempore quod ſit
G
minore uerò quam eſt tempus E fuerit motũ, hanc pro-
fectò
rationẽ &
uacuum habebit ad plenum, quam ad tem
pus
, tẽpus habebit:
ſed tanto in tẽpore quantũ eſt G pleni C
partem
aliquam tranſierit pondus A ſitq́;
illa K tranſierit
autẽ
A pondus, medium ipſum F ſi ea etiã ratione differat
ſubtilitate
ab aëre, quã E tẽpus ad G tempus habet.
Nam ſi
corpus
F tantò ſubtilius ſit ipſo D quantò tempus E tẽpus
excedit
G econtrà profectò pondus A tranſierit illud cele-
ritate
tanto in tẽpore quantum eſt tẽpus G ſi per illud fera
tur
.
Si igitur nullum in F fuerit corpus, celerius adhuc per
illud
ſanè mouebitur.
At in G tẽpore, motũ iam erat. Quare
põdus
A æquali in tẽpore plenũ, &
uacuum pertranſibit.
At hoc fierinequit. Si igitur tempus aliquod erit, in quo
per
uacuũ quoduis corpus mouebitur, hoc eueniet impoßi-
bile
, ut ex hiſce quæ diximus patuit:
in tempore enim æqua-
li
quippiam plenum, atq;
uacuum pertranſibit. Erit enim
ſic
aliquod corpus, ut ad tempus eſt tempus.
Vt in ſumma
autem
dicam, manifesta eſt huiuſce cauſa accidentis:
nam
motus
quidem omnis ad motũ eſt ratio (eſt enim in tempo-
re
) &
omnis tẽporis item ad tempus, modo ſint ambo fini-
ta
:
ſed uacui ad plenũ, nulla prorſus eſſe ratio poteſt. Hæc
igitur
eueniunt, ob eorum differentiã, per quæ corpora mo
tu
cientur.
Eorum autem quæ feruntur exceſſu, eueniunt
hæc
.
Cernimus enim ea corporum, quæ plus aut grauita-
tis
, aut leuitatis habent momenti, modò eadem ipſis inſit fi-
gura
, celerius per æquale ſpacium ferri, eáq;
ratione, quam
inter
ſeſe habẽt.
Quare & per uacuum ita ferẽtur. At fieri
profectò
nequit:
quã enim ob cauſam celerius mouebuntur@
in
plenis enim, id neceſſariò fit, maius enim celerius
9387LIBER IIII. medium diuidi. Nam id quod fertur, aut eſt iactum, figura
diuidit
, aut momẽto quod habet.
Aequalis igitur celerita-
tis
omnia erũt, at fierinequit.
Patet igitur ex hiſce, quæ di-
ximus
, ſi uacuum ſit, cõtrariũ illius accidere propter quod
uacuum
eſſe probant, qui ipſum aſſerunt eſſe.
Quòd non ſit vacuum inſitum corporibus, quod aſſerebant
aliqui
ob rarum ac denſum.
CAP. IX.
_H_I nanq; ſi motus is erit, qui loco accommodatur, ua-
cuum
ſeparatum per ſe eſſe putant.
Hoc autem perin
de
eſt, atq;
ſi ſeparatũ quid locũ aſſerunt eſſe: quod quidem
eſſe
non poſſe, prius eſt demonstratum.
At uerò ſi per ſe
quoq
;
ipſum cõſiderabimus, uacuũ id, quod uacuũ dicitur,
atque
inane, uerè uidcbitur.
Nam ut ſi in aqua quiſpiam
cubum
poſuerit, tantum aquæ cedet, quãtus eſt ipſe cubus:
ſic & in aëre fiet, ſed ſenſunon patet. Et ſemper omne
corpus
quod ferri poteſt, ad id, ad quod aptum eſt ferri,
niſi
denſetur, aut ad infera, ſi ſit terra, aut ad ſupera, ſi ſit
ignis
, aut ad utraque feratur cedendo neceſſe eſt, ſiue cu-
bus
, ſiue quoduis aliud in ipſo corpus ponatur.
At hoc
quidem
in uacuo fieri nequit, quippe cùm non ſit corpus.

Cubum
autem æquale uacui ſpacium penetraſſe uidebitur,
proinde
atq;
ſi aqua ligneo cubo non cederet, neq; aër, ſed
ipſum
omnia penetrarent.
Atqui cubus etiam tantam ma-
gnitudinem
habet, quanta eſt ea uacui, quæ occupatur ab
ipſo
:
quæ etſi calida eſt, aut frigida, & grauis, aut leuis,
non
minus tamen ob hoc, ratione ab uniuerſis affectibus
eſt
diuerſa:
etiam ſi non ab illis ſit ſeparabilis, dico autem
ipſam
lignei cubi molem.
Quare etiam ſi ab illis omnibus
fuerit
ſeparata, &
neque grauis fuerit, neque leuis, æquale
ſibi
ſpacium occupabit, in eademq́;
loci, uacuiúe parte
9488PHYSICORVM ARIST. æquale erit, ut patet. quonam igitur cubi moles ab æquali
uacuo
differet, atq;
loco? Et ſi duæ tales ſimul fuerint mo-
les
, cur &
quotquot uolueris in eodẽ non erunt? Vnum igi-
tur
hoc abſurdum, ac impoßibile ſequitur.
Præterea patet
id
cubum ipſum habere cùm transfertur, quod &
uniuerſa
cætera
copora habent.
Quare ſi nihil à loco differat, cur
corporibus
facere locũ oportet præter uniuſcuiuſq;
molẽ,
ſi
moles ſit affectuũ expers?
nihil enim confert, ſi tale circa
ipſum
ſpaciũ aliud ſit æquale.
Ex his igitur patet in ratio-
ne
rerum uacuũ ſeparatum eſſe.
S E D ſunt qui putãt
per
rarum, ac denſum patere uacuum eſſe.
Nam ſi non ſit
rarum
, ac denſum, neq;
fieri poteſt, ut corpora coëant, atq;
premantur. Quod ſi id non ſit, aut motus omnino non erit,
aut
uniuerſum fluctuabit, ut inquit Xuthus, aut in aërem
æqualem
, atq;
aquam fieri mutationem ſemper oportet hoc
inquam
pacto:
ut ſi ex aqua poculi unius oriatur aër, tanta
ſimul
aqua ex æquali aëre generetur, aut neceſſe eſt, uacuũ
eſſe
.
Alio nanq; modo fieri nequit, ut corpora constringan
tur
, ac dilatentur.
Si igitur inquiunt eſſe rarum, quod ha-
bet
multa uacua ſeparata:
patet ſi uacuum ſeparatum eſſe
non
poßit, ſicut neq;
locus ſpacium habens, neq; rarum in
ratione
rerum ſic eſſe.
Si uerò non ſeparabile, ſed tamen
ineſſe
quid uacuum dicũt, minus quidẽ, eſt hoc impoßibile.

Accidit
autẽ primò quidẽ non omnis motus cauſam uacuũ
eſſe
, ſed eius duntaxat, quò ſupera loca petuntur:
rarũ enim
leue
eſt, quapropter &
ignem rarũ inquiunt eſſe. Deinde
non
eſſe uacuum motus ſic cauſam, ut in ipſo quid mouea-
tur
:
ſed utres mouent id ſurſum, quod adiunctum eſt ipſis,
ex
eo quia ſurſum ipſi feruntur, ſic &
uacuum ſurſum mo-
u@re
.
At quonã pacto latio uacui poteſt, uel locus eſt?
9589LIBER IIII. nanque uacuum id erit, ad quod feretur. Præterea quam
cauſam
aßignabunt, qua graue deorſum fertur?
Et inſuper
patet
, ſi quantò rarius quippiã, magisq́;
uacuũ eſt, tantò ce
lerius
ſurſum feretur, quod uacuũ, ſit omnino, ſurſum id uel
celerrimè
ferri.
At forſitan et hoc moueri poteſt. ut enim
demonstratũ
eſt in uacuo cuncta immobilia, ſic eadẽ ratio_
ne
uacuum etiam demonstrabitur immobile eſſe:
celeritates
enim
cõparari poſſunt.
At enim cùm uacuũ quidẽ non
eſſe
dicamus, cætera autem uerè ſint dubitata, &
hæc cõſi-
deremus
oportet.
aut motus erit, ſi raritas, dẽſitasúe
non
erit, aut inundabit cœlum, aut aqua ex aëre, aut aër ex
aqua
ſemper orietur æqualis:
patet enim plus aëris ex aqua
ſemper
oriri.
Neceſſe eſt igitur, ſi corpora non premantur,
atq
;
dẽſentur, aut id quod hæret efficiat tandem expulſum,
ut
ultimum turgeat, atq;
tumeſcat, aut alio in loco æqualis
aqua
ex aëre fiat, ut to ta moles æqualis ſit uniuerſi, aut ni-
hil
penitus moueatur:
ſemper enim cum aliquid mouetur,
id
accidet, niſi uerſetur.
At non uniuerſauerſantur, ſed ſunt
&
ea, quæ recto motu cientur: illi igitur ob hæc ipſa, ua-
cuum
quid dicerent eſſe.
Nos autẽ ex hiſce, quæ iam con-
ceſſa
ſunt, dicimus materiam unam eſſe contrariorũ, calidi-
tatis
inquam, atq;
frigiditatis, & cæterarũ naturalium con
trarietatum
:
& ex ente potentia, ens actu fieri. Atque non
eſſe
quidem ipſam materiam ſeparabilem:
ratione uerò eſſe
diuerſam
.
Et unã numero coloris ſi fortè fuerit: & calidita
tis
, atq;
frigiditatis, Et corporis item materiã eandẽ magni,
ac
parui, quod quidẽ ex eo maximè patet.
Nam ſi factus eſt
aër
ex aqua, eadem materia facta eſt aër:
nulla re inſuper
alia
aſſumpta, ſed quod erat potentia, id tandem factum eſt
actu
.
Et rurſus ſimili modo, ſi orta eſt ex aëre aqua.
9690PHYSICORVM ARIST. nanq; materia nunc in magnã ex parua, nunc in paruã ex
magna
uertitur molem.
Simili igitur modo, ſi & aër ex ma-
iore
ſtringitur in minorem, &
ex minore rurſus in maiorẽ
extenditur
molem:
materia ipſa, quæ eſt ambo potentia, fit
uiciſsim
utrunq;
. Nam ut ex frigido calidum eadem, & ex
calido
frigidum fit, qui potẽtia erat ambo:
ſic & ex calido
fit
magis calidũ, nulla prorſus ipſius parte tunc emergente
calida
, quæ non erat antea calida, cum calida minus erat.
Quemadmodũ neq; ſi circunferẽtia circuli in minoris am-
bitum
eſt redacta, ſiue ſit eadem, ſiue ſit alia:
pars ipſius nul
la
facta eſt curua, quæ non erat anteà curua, ſed recta.
Non
enim
ex eo quippiam minus, aut magis eſt tale:
quia id in-
termittitur
, quo minus aut magis dicitur tale.
Neque fit ut
flammæ
pars ulla ſumatur:
in qua caliditas, albedoq́; ſit.
Quare
&
ipſa moles ſenſibilis ideo extẽditur, aut con-
ſtringitur
, quia materies aliquid inſuper accipit, aut abij-
cit
:
ſed quia ipſa materies utrũq; ſubire põt. Quo fit ut idẽ
ſit
rarũ, &
denſum: et utriuſq; materies una. Atqui denſum
quidẽ
eſt graue:
rarũ autẽ leue. Duo nãq; comitãtur utrũq; :
graue
enim, &
durũ, denſa eſſe uidẽtur: {be}ue uerò, ac molle,
rara
.
Verũ in plũbo, ac ferro, graue, durumq́; diſcrepãt. Ex
ijs
igitur, quæ dicta ſunt, patet neq;
ſeparatũ, aut ſimplici-
ter
, aut in raro, neq;
potẽtia uacuũ eſſe: niſi quiſpiam uolue
rit
omnino uacuũ id appellare, quod eſt cauſa {la}tionis.
Hoc
autẽ
pacto grauis ipſius, leuis quæ materies, ut eſt talis, ua-
cuum
erit.
Rarũ enim, ac denſum, hac quidẽ cõtr arietate, {la}
tionis
ſunt effe ctiua.
Ratione uerò duri, mollisúe cauſa
ſunt
facilis, difficilisúe paſsionis, &
lationis, ſed potius
alterationis
.
Sed de uacuo quidẽ quo pacto eſt, & quo pa-
cto
eſt in ratione rerum, hoc ſit modo determinatum.
9791LIBER IIII.
Inquiſitio de Tempore. Et primùm, an ſit: deinde, quid ſit:
& quòd non ſit motus.
CAP. X.
_PO_ſt hæc autẽ, cõſequẽs eſt de tẽpore pertractare, atq;
11Hîc Āriſt. de-
terminat
de tẽ-
pore
tresponẽs
rationes
tẽpus
non
eſſe cõten,
dentes
, dein 4.
antiquorum
de
tẽpore
opinio-
nes
: quarũ 3.86
4
. reprobat.
primò quidẽ dubitandũ eſt de ipſo, et per rationes ex-
teras
ſi ſit in ratione rerũ nec´ne:
deinde contẽplandum eſt
quænã
ſit ipſius tandẽ natura.
Ex his itaq; tẽpus non eſſe
penitus
, aut uix eſſe, ac exiguè quiſpiam ſuſpicabitur.
Nam
aliud
ipſius, fuit atq;
non eſt: aliud eſt futurũ, et nondũ eſt,
Ex
hiſce autẽ constat &
infinitum, & quod ſemper accipi
tur
tẽpus.
At hoc in ratione rerũ eſſe, quod ex hiſce quæ
ſunt
, cõstat, impoſsibile eſſe uidetur.
Præterea partibilis
omnis
rei ſi ſit, neceſſe eſt cùm eſt, aut oẽs partes, aut nõnul
las
eſſe.
At tẽporis, quod quidem eſſe partibile constat, aliæ
partes
tranſactæ, aliæ futuræ ſunt, nullá que penitus adeſt.
Ipſum autẽ, nunc, partẽ eſſe conſtat: pars nanq; metitur,
at
ipſum, nunc metitur.
Ex partibus prætereà constet
totum
oportet:
at tẽpus ex ipſis, nunc uidetur constare.
Inſuper ipſum, nunc, quod præteritum distinguere, futu-
rumq́
;
uidetur, utrũ unũ idemq́; ſemper permaneat, an aliud
ſit
, atq;
aliud, non diſcerni facilè poteſt. Nam ſi ſit aliud,
atq
;
aliud ſemper, cùm plures partes temporis nullæ ſimul,
niſi
altera contineatur ab altera, perinde atque minus à ma
iore
tempore continetur, atq;
id quod nunc quidem non eſt,
anteà
uerò fuit, neceſſe ſit aliquando eſſe corruptum, ipſa,
nunc
, profectò ſimul non erunt.
Prius autem ſemper cor-
ruptum
eſſe, neceſſe eſt.
In ſeipſo igitur corruptum eſſe non
poteſt
, proptereà quòd tunc eſt.
In alio uerò nunc, quî
fieri
poteſt ut ſit corruptum?
Sit enim hoc impoſsibile, ipſa
nunc
ſibi hærere:
ut puncto punctũ. Si igitur in eo quod
eſt
deinceps corruptũ eſt, ſed in alio:
in ipſis profectò
9892PHYSICORVM ARIST. medijs ſimul erit, quæ quidem ſunt infinita. At fieri nequit.
At uerò neq; idem ſemper permanere poteſt, Nullius enim
diuiſibilis
finiti finis eſt unus:
ſiue ad unũ, ſiue ad plura cõ-
tinuũ
ſit.
At ipſum nunc, finis eſt: tẽpusq́; ſumi finitũ põt.
Præterea cùm ſimul eſſe tẽpore, & neq; prius, neq; poste-
rius
nihil aliud ſit, quàm in eodẽ nunc eſſe:
ſi priora poste-
rioraúe
in hoc nunc, ſunt, ea profectò, quæ ante centies cen-
tenos
annos ſunt facta, ſimul ijs erunt, quæ hodierno die
cõficiuntur
:
et neq; prius quic quã alio, neq; posterius erit.
De
ijs igitur quæ inſunt tẽpori:
tot ſint dubitata. Sed quid-
nam
ſit tẽpus, et quæ ſit ipſius natura, ſimiliter eſt obſcurũ:

&
ex ijs, quæ à maiorib9 nostris tradita ſunt, & exijs quæ
nuper
à nobis ſunt dicta.
Quidã enim uniuerſi motũ, quidã
ſphæram
ipſam tẽpus eſſe dixerũt:
quorũ neutrũ uerũ eſt.
Etenim
cõuerſionis pars, tẽpus eſt quoddã:
conuerſio uerò
eſt.
Pars enim cõuerſionis eſt id, quod ſumptũ eſt: con
uerſio
.
Præterea ſi plures eſſent cæli: motus uniuſcuiuſq; ſi
militer
tẽpus eſſet.
Quare plura tẽpora ſimul eſſent. Sphæ-
ram
autẽ uniuerſi quidã adeò tẽpus eſſe putarunt, quia &

in
tempore, &
uniuerſi ſphæra ſunt cuncta. Sed hæc adeò
ſtultũ
eſt, ut ſuperuacaneum ſit ea impoſsibilia, quæ ſequun
tur
cõſiderare.
Cùm uerò motus quidam, atq; mutatio quæ-
dam
, tẽpus eſſe maximè uideatur, id ſi ſit, cõſideremus opor
tet
.
Mutatio igitur, motusúe in ipſo eſt quod mutatur dun-
taxat
:
aut ubi id eſt, quod mouetur, atq; mutatur. At tempus
ubiq
;
eſt æquè & apud omnia. Præterea mutatio quidẽ o-
mnis
celerior eſt atq;
tardior: at tempus non eſt. Tardum
enim
, &
uelox tẽpore eſt definitũ. Nam id quidẽ eſt uelox,
quod
in breui tẽpore magnũ:
id autẽ tardum, quod in longo
paruũ
ſpacium tranſit.
At tempus nec ut quantum quid
9993LIBER IIII. nec ut quale tempore definitur. Tempus igitur non eſſe mo
tum
, ſatis iam patuit.
Atq; nihil impræſentiarum interſit,
utro
nomine, motu an mutatione utamur.
Quòd ſit Tempus, quodq́; licet motus non ſit, non tamen ſit ſine
motu
:
& quòd eius numerus ſit.
CAP. XI.
_A_Tuerò non ſine mutatione tempus eſſe uidetur. Nam
11Hîc Āriſt. de-
clarat
quid ſit
tẽpus
, ſoluitq́;
rationes
cõten
dentes
tempus
non
eſſe.
ipſi nihil mente mutamur, aut animaduertimus
nos
eſſe mutatos, uidetur nobis tẽpus fuiſſe:
quẽadmodũ
nec
hiſce, quos ferunt in Sardo apud Heroas dormire, cùm
fuerint
experrecti.
Cõiungunt enim nũc ipſa, prius inquã:
atq; posterius, unumq́; faciunt mediũ ob ſenſus occupatio-
nem
tempus excipientes.
Vt igitur ſi non aliud, atq; aliud,
ſed
unum, idemq́;
nunc eſſet tẽpus, ſanè non eſſet, ſic et cùm
lateat
aliud, atq;
aliud, me dium eſſe, ipſum non eſſe tempus
uidetur
.
Quòd ſi tunc fit, ut tempus eſſe non arbitremur,
nullam
definimus mutationẽ, ſed in uno atq;
indiuiſibili ani
ma
manere uidetur:
cùm uerò ſenſerimus, definiuerimusq́;
mutationem
, tũc tempus fuiſſe dicimus:
patet profectò ſine
motu
, mutationeúe tempus eſſe.
Quæ cùm ita ſint, pa-
tet
tempus, nec motũ eſſe, nec eſſe etiam abſq;
motu. Quo-
niam
autem quidnam ſit tempus, quærimus:
ſumamus opor
tet
hinc ordientes, quidnã ipſius ſit motus.
Nam ſimul mo-
tum
, tẽpusq́;
ſentimus. Etenim ſi tenebræ ſint, & nihil per
corpus
afficiamur:
motus autẽ inſit in anima, cõtinuò ſanè
quoddam
etiã ſimul fuiſſe tẽpus uidetur.
At tẽpus, etiã
quoddã
uidetur nobis fuiſſe, ſimul tũc et motus fuiſſe quid-
dam
uidetur.
Quibus efficitur, ut tẽpus, aut motus ſit, aut
aliquid
motus.
Cùm igitur motus non ſit, neceſſe eſt ipſum
aliquid
motus eſſe.
Cùm autem id, quod mouetur ex quo-
dam
in quoddã proficiſcatur, magnitudoq́;
omnis
10094PHYSICORVM ARIST. ſit, motus proſe ctò magnitudinem ſequitur. Quia nanq; ma
gnitudo
continua est, ideo &
motus cõtinuus eſt. At quia
motus
cõtinuus eſt, &
tẽpus etiã continuũ eſt: quãtus enim
eſt
motus, tantum &
tempus ſemper fuiſſe uidetur. Atqui
prius
, &
posterius, in loco eſt primo, atq; poſitione. Cùm
uerò
in magnitudine ſit, in motu quoq;
ſimilitudine ratiõis
prius
eſſe posteriusúe neceſſe eſt.
At uerò prius, atq; poste
rius
in tẽpore etiã eſt:
ex eo ſanè, quia ſemper alterũ ipſorũ
alterum
ſequitur.
Prius autẽ in motu, posteriusúe ſubiecto
quidẽ
eſt motus:
ipſo autẽ eſſe diuerſum eſt, et eſt motus.
Atqui tẽpus quoq; cognoſcimus, cum motũ definimus prio
re
posterioreũe definientes:
atq; tũc fuiſſe dicimus tempus,
cùm
prius in motu posteriusúe ſenſerimus.
Hoc ipſo autem
definimus
, quod aliud atque aliud ipſa, &
aliud quid inter
ipſa
mediũ eſſe existimamus:
nam extrema alia à medio
intelligimus
eſſe, et animus ipſa nũc duo dicit, alterũ prius,
alterum
posterius, tunc &
hoc ipſum tempus dicimus eſſe:
quod
enim ipſo nunc definitur, id tẽpus eſſe uidetur, &
ſup
ponitur
.
Cùm igitur ipſum, nunc, ut unũ ſentimus, & non
aut
ut prius in motu, posteriusúe:
aut ut idem quidẽ, prioris
uerò
cuiuſdã posteriorisúe, tẽpus tunc nullũ fuiſſe uidetur,
quoniã
neq;
motus. Sed cùm prius, ſentimus atq; posterius,
11Temporis de-
finitio
.
tunc &
tempus dicimus eſſe. Hoc enim eſt tẽpus. Numerus
motus
per ipſum prius, posteriusúe.
ergo tẽpus eſt mo-
tus
, ſed ut motus ipſe, numerũ habet.
Id ita eſſe, hoc indicat
ſignum
:
nam plus quidẽ, & minus numero: plurem uerò, mi
noremùe
motũ tẽpore ſolemus diſcernere.
Tempus ergo, nu
merus
quidã eſt.
Cùm uerò duplex ſit numerus (nam & id
quod
numeratur, ac numerabile, &
id quo numeramus, nu
merũ
dicimus) id quod numeratur, id, quo
10195LIBER IIII. eſt tempus. Sunt autẽ id quod numeramus, & id quod nu
meratur
, eadem, ſed diuerſa.
Atq; ut motus alius eſt atq;
alius, ſic & tempus. Tempus autẽ omne quod eſt ſimul, eſt
idem
:
nam ipſum, nunc, idem eſt ſubiecto. eſſe autem ipſius
diuerſum
eſt.
Ipſumq́; tempus metitur, ut prius, atq; poste
rius
eſt.
Atque tum eſt idem, tum non eſt idem. Nam ut eſt
quidem
in alio atq;
alio, differt: atq; hoc pacto eſt ipſum,
nunc
:
ſubiecto uerò eſt idem. Etenim motus magnitudinem
ſequitur
, &
tempus motum, ut diximus. Quo fit: ut & id,
quod
fertur, quo motũ &
prius in ipſo, posteriusúe cogno
ſcimus
, punctum ſequatur.
Hoc igitur, ſubiecto quidem eſt
idem
:
eſt enim aut punctũ, aut lapis, aut aliquid aliud tale,
ratione
uerò diuerſum:
perinde atq; Sophistæ, Coriſcum in
Lycio
, Coriſcũ in foro eſſe, ſumunt eſſe diuerſa:
& hoc igi
tur
ut alibi, eſt, atq;
alibi, eſt diuerſum. At ipſum, nunc ſequi
tur
id quod fertur, perinde atque tempus ſequitur motum:

ipſo
nanq;
quod fertur, prius in motu, posteriusúe cogno-
ſcimus
.
Prius uerò, posteriusúe ut numerabile eſt, ipſum
profectò
eſt nunc.
Quare & hoc ipſum, ſubiecto quidẽ eſt
idem
:
eſt enim prius, aut posterius, quod eſt in motu: ipſo
autem
eſſe, diuerſum eſt:
prius nanq; , posteriusúe, ut nume-
rabile
eſt, ipſum eſt nunc.
Est etiã hoc maximè nunc. &
motio
, ob id quod mcuetur, &
latio ob id quod fertur, eſt
nota
.
Eſt enim hoc aliquid, id quod fertur, motus uerò non
eſt
.
Eſt igitur tum idẽ id quod nunc dicitur ſemper, tum non
idem
:
quippe cùm & id quod fertur, tales ſubeat modos. Pa
tet
etiam, nunc, ipſum non eſſe, ſi tempus non ſit:
& tempus
non
eſſe, ſi non ſit ipſum nunc.
Nam ut ſimul ſunt id quod
fertur
, &
latio: ſic & numerus eius quod fertur, & nume-
rus
ipſius etiam lationis, ſunt ſimul.
Eſt enim tempus
10296PHYSICORVM ARIST. dem numerus lationis. Ipſum autem nunc, eius quod fertur
perinde
atque unitas, numeri.
Eſt præterea tempus, ipſo
nunc
continuum atque diuiſum:
hoc enim ad lationem, &
ad
id quod fertur, accommodatur.
Nammotus, ac latio una
eſt
, ipſo ſanè quod fertur, propterea quod unum eſt, &

non
ſubiecto (ſic enim intercapedines eſſe poſſunt) ſed ra-
tione
.
Distinguit etiam hoc priorem, posterioreḿ que mo-
tum
.
Atq; hoc etiam accõmodatur quodammodo puncto.
Etenim punctum & continuat longitudinẽ, & distinguit.
Nam
huius principium eſt, illius finis.
Verùm cùm hoc pa
cto
quiſpiam ipſum ſumit, ut ipſo tanquam duobus utatur,
tunc
ſtetur neceſſe eſt, ſi punctum idem principium erit, ac
finis
.
Ipſum autẽ, nunc, quia id quod fertur mouetur, aliud
eſt
, atq;
aliud ſemper. Quare tempus eſt numerus, non hoc
ſanè
quod nunc ipſum perinde atq;
punctum idem princi-
pium
ſumitur, atq;
finis, ob id porrò quod anteà diximus
(tunc enim erit uſus medij puncti, tanquam duorum:
quare
fiet
ut ſtetur) ſed hoc potius, quòd eam in hoc ipſa nunc
ſubeunt
rationẽ, quam extrema lineæ in eadem, atq;
non ut
partes
.
Patet enim neq; , nunc, ipſum temporis eſſe par-
tem
, neq;
diuiſionem motus, quemadmodũ neq; puncta ſunt
lineæ
partes, ſed duæ lineæ ſemper.
Ipſum igitur, nunc, ut
eſt
quidem finis, tempus non eſt, ſed accidit.
Vt auteminu-
merat
, numerus eſt.
Nam fines quidem illius ſunt ſolum, cu-
ius
ſunt fines.
Numerus autem horum equorum, denarius,
inquam
, &
alibi etiam eſt. Patet igitur tempus numerum
eſſe
motus per prius, posteriusúe, &
continuum etiam eſſe:
cùm
ſit continui numerus, uti dixim us.
Quo pacto Numcrus, qui in definitionẽ tẽporis adhibetur, dif_
fert
à numero ſimplicitatis, &
ratio redditur ex detinitione tẽ
poris
, eorum quæ de ipſo dicuntur.
CAP. XII.
10397LIBER IIII.
_N_Vmerus autem minimus, abſolutus quidem eſt, duali-
tas
inquã ipſa quidem, autem partim eſt, partim
11Hîc Āriſtot
poftquam
tem
pus
definiuit,
reddit
rationẽ
eorum
quæ de
tempore
dicta
funt
.
eſt.
ueluti lineæ, multitudine quidem minimus eſt, duæ inquã
lineæ
, aut una:
magnitudine autẽ eſſe poteſt: omnis nanq;
linea diuiditur ſemper. Quare ſimiliter & tempus. Nume
ro
quidem minimũ, unum uel duo:
magnitudine uerò, eſt.
Perſpicuum etiam eſt, & cur uelox quidem, ac tardum
non
dicitur:
multũ autem, & paucum, & longum ac breue
dicitur
.
Quo nanq; continuum eſt hoc longum, & breue.
Quò uerò numerus eſt, hoc multũ, ac paucum dicitur. Ve-
lox
autẽ, &
tardum eſt, quippe cùm neq; numerus, quo
numeramus
, uelox ullus ſit, atq;
tardus. Eſt etiã idem ſimul
ubiq
;
eſt autem idem tempus prius, posteriusúe: quoniã
&
mutatio præſens quidẽ eſt una, facta uerò futuraq́; alia.
Tempus autem numerus eſt, non quo numeramus, ſed qui
numeratur
.
Atq; hoc ſanè, aliud eſt prius, atque posterius
ſemper
:
nam ipſa nunc, alia ſunt, ut patet. Eſt autem unus,
idemq́
;
numerus, cẽtum hominum, centumq́; equorũ. At ed,
quorũ
eſt numerus, equi, inquam, &
homines, ſunt diuerſa.
Prætera ut motus idem, ac unus iterum, atq; iterum eſſe po
test
:
ſic & tẽpus idem, unumq́; eſſe poteſt, uelut annus, uer,
autumnus
.
Atqui non ſolùm tempore motum, ſed etiã tem
pus
motu metimur:
ex eo ſanè quia à ſeſe uicißim definiun-
tur
.
Nam tẽpus quidẽ definit motum, quippe cùm ſit ip ſius
numerus
:
uti diximus. Motus autem tempus. Atq; multum,
paucumúe
dicimus tempus motu metientes ipſum, perinde
atque
numerum renumerabili numer abimus:
ut uno equo,
numerum
ipſum equorum.
Etenim numero quidẽ multi-
tudinem
equorum, uno autem equo, numerum ipſum rurſus
equorum
cognoſcimus:
ſimiliter fit et in tẽpore atq; motu.
10498PHYSICORVM ARIST. tempore nanq; motum, motus uerò tempus metimur. ldq́;
accidit, ſine ratione profectò. Sequitur enim magnitudi-
nem
motus, &
tempus motũ: hoc ſanè quo quanta, & cõti-
nua
, atq;
diuiſibilia ſunt: quia nãq; magnitudo eſt talis, ideo
motus
hvs eſt affe ctus.
Tempus autẽ ob motũ eſt tale, atq;
metimur
et magnitudinẽ motu, &
magnitudine motũ: nam
ſi
ambulatio multa ſit, uiam multam, dicimus eſſe, &
hanc
rurſus
multam:
ſi uia ſit mulca ſimiliter & tempus, ſi motus:
et
motũ, ſi tẽpus.
Cùm autẽ tẽpus mẽſura ſit motus ipſiusq́;
moueri
, menſuret autem motũ, definiendo motũ aliquẽ, qui
metietur
totum, ut longitudinẽ ulna metitur, definiendo ma
gnitudinem
aliquã, quæ to tam longitudinem metietur.
Pa-
tet
&
motũ in tempore eſſe, hoc eſſe ſanè, ipſum inquam, et
eſſe
ipſius tempore menſurari.
Nam ſimul, & motum, &
eſſe
motus metitur:
& hoc eſt ipſum in tempore eſſe, men-
ſurari
ipſius eſſe.
Etcætera etiam in tempore eſſe, hoc eſſe
planè
, ipſorum inquam eſſe à tempore menſurari.
In tem-
pore
enim eſſe, duo ſignificat.
Vnum, tunc eſſe cùm tempus
est
.
Alterum, eo modo quo dicimus aliqua numero eſſe: hoc
autem
aut partem numeri, ucl affe ctuum, &
omnino quid
numeri
ſignificat eſſe, aut ipſius numerum eſſe.
Atq; cùm
tempus
ſit numerus, nunc quidẽ ipſum, &
prius, & istiuſ-
modi
cætera ſic in tẽpore ſunt, ut unitas est in numero, &

par
, atq;
impar. Hæc enim aliquid numeri, illa temporis a-
liquid
ſunt.
Res autem in tẽpore ſunt, ut in numero. Quod
ſi
ita ſit, res à tempore, ut à numero continentur:
quemad-
modum
&
à loco ea, quæ ſunt in loco. Patet autem & in
tẽpore
eſſe, non hoc eſſe, tunc inquam eſſe, cùm tempus eſt:

quemadmodũ
nec in motu aut in loco eſſe, hoc eſt tunc eſſe
cùm
motus, aut cùm locus eſt.
Si enim in aliquo eſſe ſic
10599LIBER IIII. omnes profectò res in quouis erũt: & cœlum in milio erit:
nam cùm milium eſt, & cœlũ etiã eſt: uerùm hoc quidẽ acci
dit
, illud aũt ſequatur neceſſe eſt, ut tempus ſit, cùm aliquid
eſt
in tẽpore:
& motus ſit, cùm aliquid eſt in motu. Cùm
igitur
in tẽpore eſſe, ſit in ipſo eſſe, tanquã in numero, ma_
ius
quid tẽpus omni eo quod in tẽpore eſt, ſumetur.
Qua-
propter
omnia quæ ſunt in tẽpore, à tempore cõtineantur
neceſſe
eſt, quemadmodũ &
cætera, quæ in aliquo ſunt: ut
à
loco, ea quæ ſunt in loco.
Et patiantur aliquid à tẽpore,
quẽadmodum
&
dicere cõſueuimus nunc tẽpus cõſumere,
nunc
tẽpora cuncta ſeneſcere, nunc ob tẽpus itidẽ obliuiſci,
ſed
didiciſſe, nec adoleuiſſe, nec pulchrum etiã euaſiſſe:

corruptionis
enim per ſe magis eſt cauſa, tẽpus eſt enim nu
merus
motus, motus autẽ id, quod ineſt extrudit.
Quæ cùm
ita
ſint, patet ea, quæ ſunt ſemper, hoc ipſo ſanè quòd ſem
per
ſunt, in tẽpcre non eſſe:
non enim à tẽpore cõtinentur,
nec
ipſorũ eſſe à tẽpore menſuratur.
Signũ huius eſt, ipſa
nihil
à tẽpore pati, propterea quòd in tẽpore non ſunt.
At
uerò
cùm tẽpus menſura ſit motus, erit &
quietis menſura
per
accidens:
eſt enim in tẽpore, quies omnis: enim ut o-
mne
quod eſt in motu, ſic &
id quod eſt in tẽpore, mouea-
tur
neceſſe eſt.
Tẽpus nanq; non motus eſt, ſed numerus mo
tus
:
in numero autẽ motus, & id eſſe poteſt, quod quieſcit.
enim omne quod immobile eſt, quieſcit, ſed quod caret
motu
, atq;
ut moueatur eſt aptũ, ut & anteà diximus. Eſſe
autẽ
quippiam in numero, id eſt (ut diximus) eſſe numerum
ipſius
quendam, &
mẽſurari ipſius eſſe eo ſanè numero, in
quo
dicitur eſſe.
Quare ſi eſt in tempore, à tempore menſis
rabitur
.
Metietur autem tempus, & id quod mouetur, & id
quod
quieſcit:
illud, ut mouetur: hoc, ut quieſcit. Nam
106100PHYSICORVM ARIST. rius ipſorum motum, alterius quietem, quanta quædam ſit,
metietur
.
Quare id quod mouetur, non à temporemenſura-
bile
ſimpliciter erit, ut quantum eſt quodam, ſed ut motus
eius
eſt quantus.
Quibus efficitur, ut ea non ſint in tem-
pore
, quæ neq;
mouentur, neq; quieſcunt. Eſſe enimin tem-
pore
, eſt tempore menſurari.
Tempus autem, motus eſt,
quietisue
menſura.
Patet igitur neque omnia quæ non ſunt,
in
tempore eſſe:
ea enim non ſunt in tempore, quæ non poſ-
ſunt
aliter ſe babere:
ut diametrum eſſe commenſur abilem
costæ
.
Omnino enim ſi tempus menſura eſt motus quidem
perſe
, cæterorũ uerò per accidẽs, patet quorum eſſe meti-
tur
, eorum omnium eſſe in quiete, uel in motu conſistere.
Quæ igitur ſub corruptionè, generationemq́; cadunt, atq;
omnino
nunc ſunt, nunc non ſunt, ea in tempore eſſe neceſſe
eſt
:
eſt enim maius quid tempus, quod eſſe ipſorum excedit
&
id tempus, quòd eſt illius æqua menſura. Cùm autem ea,
quæ
non ſunt, partim contineantur, partim non continean-
tur
à tempore:
eorum quæ tempus continent, quædam olim
erant
, ut Homerus:
quædam erunt, ut aliquid futurorũ: quæ
quidem
altera ex parte continet tempus.
Quod ſi ſint: quæ
ad
utranq;
partem cõtinet tempus, illa modum utrũq; ſub-
eunt
:
erant enim, ac erunt. Ea uerò quæ neutra ex parte
continet
tempus, neq;
erant, neque ſunt, neq; erunt, Sunt au-
tem
ea:
quorum oppoſita ſemper ſunt, ueluti diametrũ in-
commenſurabilem
eſſe costæ, ſemper eſt:
atque boc non erit
in
tempore, neq;
igitur illud erit, diametrum inquam incõ-
menſurabilem
eſſe costæ.
Quapropter ſemper eſt, quod
contrarium
eſt ei, quod ſemper eſt.
Quorum uerò contra
non
ſemper eſt, ea &
eſſe, & non eſſe poſſunt: atque ipſo-
rum
eſt &
generatio, & corruptio.
107101LIBER IIII.
Commentatio de ipſo Nunc, & quomodo per comparatio-
nem
ad ipſum aliqua diuerſo modo ſecundum tempus nomi,
nantur
, videlicer olim, iam, nuper, quondam, &
ſubito, &
prius
, &
poſterius.
CAP. XIII.
_IP_ ſum autem nunc, continuatio tẽporis eſt, ut anteà dixi-
11Poſtquàm Ā-
riftot
. oſtendit
quomodo
ſe
habeat
tempus
ad
ea quæ ſunt
in
tẽpore. hic
oſtẽdit
quomo
do
per cõpara-
tionẽ
ad hunc
aliqua
diuerſis
modis
ſecundũ
tempus
nomi.
nantur
.
mus.
Præteritũ enim, & accidens tẽpus coniungit, atq;
ultimũ omnino tẽporis eſt: eſt enim huius quidẽ principiũ,
illius
autẽ finis:
uerùm boc ut in puncto manente patet.
Diuidit
etiã potentia tẽpus, atq;
ut tale eſt, diuerſum eſt ſem
per
:
ut autẽ contingit, ſemper eſt idem, ut in mathematicis
lineis
fieri ſolet.
enim idem ſemper, unumq́; punctũ eſt
cogitatione
:
cùm enim diuidimus, aliud eſt, atq; aliud pun-
ctum
.
At quo linea eſt una, boc idem eſt penitus punctũ. Sic
&
ipſum nũc partim temporis eſt diuiſio potẽtia, uti dixi-
mus
:
partim finis eſt utrorumq; ac unio. Eſt autẽ idem, &
per
idem diuiſio, atq;
unio: at eſſe, idem eſt. Ipſum igitur
nunc
, hoc uno dicitur modo.
Alio uerò modo, tempus buic
propinquũ
.
Dicimus enim, nũc accedit, quia bodie eueniet.
Atres
quæ actæ ſunt , nunc fuiſſe dicimus:
neq; elu-
uionẽ
, quanquã tẽpus cõtinuum eſt uſq;
ad illa, ſed quia
ſunt
, imò illo modo dicuntur.
Ipſum autẽ olim, tẽpus eſt
ad
prius, atq;
posterius nunc, definitum: ut olim capta eſt
Troia
:
et olim eluuio erit: oportet enim finitũ ad ipſum nũc
eſſe
:
erit ergo, atq; erat tẽpus quoddã, ab boc ad illud utrũ
que
determinatũ.
Quod ſi nullũ eſt tẽpus, quod ſit olim:
oẽ
ſanè tẽpus erit finitũ.
Deficiet´ ne igitur, atq; aliud erit: an
nequit
, ſi ſemp eſt motus.
Aliud'ne igitur, atq; aliud erit: an
idẽ
ſæpe redibit?
An ut mot9 ita ſeſe babet et tẽpus ut patet?
ſi unus, idemq́;
ſit, tẽpus idẽ, ac unũ erit. Sin uerò ſit:
nec
illud unum, idemq́;
redibit. Cùm autem ipſum nunc,
finis
ſit, atq;
principium temporis, non tamen eiuſdem,
108102PHYSICORVM ARIST. tranſacti quidẽ finis, principium autẽ conſequẽtis, ut circu-
lus
in eodẽ quodãmodo curuum, &
cõcauum babet: ſic &
tẽpus
in principio eſt ſemper, ac fine, &
propterea ſemper
aliud
, aliudq́;
uidetur: non enim ipſum nunc principiũ eſt,
&
finis eiuſdem: ſimul enim, & per idem oppoſita numero
eſſent
:
ergo tẽpus deficiet, quippe cùm ipſum ſit in prin
cipio
ſemper.
Ipſum autẽ iam pars futuri, præteritiúe tẽpo
ris
eſt, indiuiduo nunc instanti propinqua.
Quãdo ambula
bis
, aut ambulauisti?
iam ambulabo inquit, aut ambulaui,
quia
tẽpus, in quo ambulabit, uelambulauit, eſt propè nunc
ipſum
instans, &
longè distat. ilium aũt dicimus iam
captũ
fuiſſe:
quia longè ab instanti nunc distat. Ipſum autẽ
nuper
ea pars eſt præteriti temporis, quæ instanti nunc eſt
propinqua
quando uenisti?
nuper inquiet: ſi tẽpus instanti
nunc
ſit propinquũ.
Quondã autẽ pars eſt eiuſdem tẽporis
longè
ab eodẽ, nunc, distans.
Subitò autẽ dicimus, cùm quip-
piam
in tẽpore inſenſibili ob breuitatem dimotũ eſt.
Muta_
tio
autẽ omnis, natura eſt dimotiua, atq;
in tempore omnia
fiunt
, &
corrũpuntur. Quapropter ſunt quiſapientißimũ
ipſum
eſſe dicebant.
At Pythagoricus Paro rudißimũ eſſe
dixit
, quia in ipſo etiam obliuiſcuntur rectius dicens.
Pa-
tet
igitur corruptionis magis eſſe, per ſe cauſam tempus,
quàm
gener ationis, ut &
antea diximus: mutatio nanq; per
ſe
quidem eſt dimotiua.
Gener ationis autem, & ut quippiã
ſit
cauſa per accidens eſt.
Id indicatur ex eo ſatis, quia ni-
bil
quidem fit niſi ipſum moueatur aliquo modo, atq;
quip-
piamagat
.
Corrumpitur autem aliquid, etiam ſi non mo-
ueatur
, atque banc corruptionem à tempore fieri maximè
dicere
cõſueuimus.
Verùm neq; banc tempus facit, ſed banc
quoq
;
mutationem accidit in tempore fieri. Eſſe igitur
109103LIBER IIII. pus, & quid'nam ſit, quotq́; modis nunc ipſum dicatur, &
quid
ſit olim, quid iam, quid nuper, quid quondam, quid ſu-
bito
, ſatis per ea, quæ dicta ſunt explicauimus.
Expoſuit tempus eſſe numerum motus, quodq́; infians ſit ter-
minus
in quo præſens &
futurum. Nunc declarabit omnem
tranſmuta
tionem in tempore eſſe, quodq́ impoſsibile ſit ali-
quem
non in tempore eſſe.
CAP. XIIII.
_H_Is autem boc pacto determinatis, patet omnem mu-
11Declarat bic
Ā
riſt. omnem
mutationem
in
tempore
feri,
duabus
rationi
bus
.
tationem neceſſariò in tempore eſſe, &
omne quod
mouetur
in tempore moueri:
celerius enim, & tardius in o-
mni
ſanè mutatione eſt:
nam in cunctis ita uidetur. Dico au
tem
id celerius moueri, quod prius ad id, ad quod perrgit,
uenit
, modò ſit idem ſpacium, uniformisq́ motus uelut in la
tione
, ſi ambo ſuper circunferentia, aut ſuper recta linea
moueantur
, &
in cæteris ſimilimodo. At ipſum prius, in tẽ
pore
eſt:
prius enim, atq; posterius, ratione distantiæ ad ip
ſum
nunc, dicimus:
ipſum uerò nunc, terminus eſt tranſacti,
atq
;
futuri. Quare cùm ipſum nunc, in tẽpore ſit, & prius
ipſum
, posteriusúe in tempore erit:
in quo nanq; nunc ip-
ſum
eſt, in hoc &
distantiam ipſius nunc eſſe neceſſe eſt:
modo autem contrario, prius ipſum in præterito, atque fu-
turo
tempore dicitur:
nam in præterito quidem id dicimus
prius
, quod longius ab ipſo nunc distat:
id uerò posterius,
quod
idem propinquius eſt.
In futuro autẽ id quidem prius
quod
eſt propinquius illi:
id uerò posterius, quod ab eodem
longius
distat.
Quare cùm ipſum quidem prius in tempore
ſit
, omnem autem motum comitetur ipſum prius, ut patet,
perſpicuum
eſt omnem mutationẽ, omnemq́;
motum in tem
pore
eſſe.
Dignum autem eſt conſideratione, & quo-
nam
modo ſeſe habet ad animam tempus, &
cur in omni-
bus
tempus eſſe uidetur, &
in terra, & in mari, atque
110104PHYSICORVM ARIST. cœlo. An quia tẽpus menſura ſit motus, affe ctus eſt qui-
dem
ipſius, uel habitus:
hæc autẽ mobilia cũcta ſunt? In loco
nanq
;
ſunt uniuerſa: tempus uerò, ac motus ſimul potentia
ſunt
, atq;
actu. Dubitauerit autẽ quiſpiã, ſi anima ſublata
tempus
eſſe poßit, nec´ne?
ſi numeraturũ eſſe non poßit,
neq
;
quicquam numerabile eſſe potest. Quare patet neq;
numerũ eſſe poſſe: est enim numerus, aut id, quod numera_
tur
, aut numerabile ipſum.
Quòd ſi nibil aliud aptũ est nu-
merare
, quàm anima, &
animæ mens, impoßibile eſt ſi ani
ma
ſit, tẽpus eſſe:
niſi id quod ſubiecto eſt tempus, ſi fieri
põt
, ut ſit ſine anima motus.
Ipſum enim prius atq; poste-
rius
est in motu:
tẽpus autẽ eſt bæc, ut numerabilia ſunt. Du
bitauerit
etiã quiſpiã, qualis´ nam motus tẽpus eſt numerus,
an
qualiſuis.
Gener atur enim in tẽpore, ac augetur, et alte-
ratur
itidem in tempore, atq;
corrumpitur. Quo igitur mo
tus
est, hoc motus cuiuſq;
tẽpus numerus eſt. Quapropter
tempus
, abſolutè motus continui, ſed cuiuſ dam numerus
est
:
at uerò fieri potest ut nunc & aliud moueatur: quorũ
utriuſq
;
motus tempus numerus erit. Aliud'ne igitur atque
aliud
erit, &
æqualia duo tempora ſimul erunt? an unũ tem
pus
, motus metietur utroſq;
?omne nãq; tẽpus, unũ ſimiliter
eſt
, &
ſimul: ſpecie uerò ſunt eadẽ, & quæ non ſunt ſimul:
nam
ut ſi ſint hi quidẽ canes, illi autẽ equi, atq;
utrique ſint
ſeptẽ
, idem est numerus utrorũq;
. Sic & eorũ motuum, qui
ſimul
incipiunt, ſimulq́;
deſinũt, idem eſt numero tẽpus, &
ſi
celerior alter forſitan eſt, tardior alter, et alter latio, alter
eſt
alteratio:
quanquam enim motus hiſce differunt differẽ
tijs
, idem eſt tamen tempus alterationis, lationis'ue æquale,
ſi
ſimul fiant:
quippe cùm & numerus ſit idem canũ, equo-
rum
'ue, quem diximus:
& propterea motus quidẽ
111105LIBER IIII. ſeorſumq́; fiunt: tempus autẽ, idem eſt ubiq; , quoniã & nu-
merus
eorũ, quæ ſunt æqualia, ſimulq́;
unus, & idem ubiq;
eſt. Atqui cùm latio quidem ſit motus, & huius ſpecies ſit
cõuerſio
, unũquodq;
autem uno quodã ſibinumeretur pro-
pinquo
, unitates quidẽ unitate, equi autẽ equo, tempus etiã
hoc
pacto tempore profectò quodã menſurabitur definito.

Atq
;
motu quidem tẽpus. Motus autẽ et temporemenſura-
tur
, ſicuti diximus.
Hoc autẽ ideo eſt, quia quantitas motus,
ac
temporis ab eo motu, qui definitus eſt tempore, mẽſura-
tur
.
Si igitur lpſum primũ, propinquorũ omnium eſt menſu
ra
, uniformis ſanè cõuerſio menſura potißimũ erit:
quoniã
huiuſce
numerus notißimus est ut patet:
atq; alteratio qui-
dem
uniformis eſt, nec accretio, nec generatio, latio au-
tem
eſt.
Quapropter; & motus ipſius ſphæræ tempus eſſe
uidetur
:
quia cæteri motus hoc motu menſurantur, & etiã
ipſum
tempus.
Propter hoc & id accidit, quod conſuetũ
est
dici.
Res enim humanas, & cæterorum eas, quæ natura-
lem
motum, &
ortum, ac obitum ſubeunt, circulum eſſe di-
cunt
.
Idq́; propterea quòd uniuerſæ, tẽpore dijudican-
tur
, finemq́;
ſubeunt, ac principium, perinde atq; ſi reditio-
ne
quadam hoc fiat:
etenim tempus ipſum circulus quidam
eſſe
uidetur.
Hoc autem ideo rurſus uidetur, quia talis latio
nis
est ipſum menſura:
& à tali latione ipſum etiam menſu
ratur
.
Quare dicerererum eas quæ fiunt, circulum eſſe, est
dicere
temporis circulum quendam eſſe:
hoc autẽ ideo dici
tur
, quia tempus menſuratur ipſa cõuerſione.
Id enim quod
menſuratur
, nihil aliud eſſe uidetur, præter id, quod meti-
tur
:
quàm totum plures menſuræ. Dicitur etiam rectè nu-
merum
quidem eundem eſſe ouium, atq;
canum, ſi eſt æqua-
lis
:
quaternitatem autem non eandem, neq; quatuor
112106PHYSICORVM ARIST. eſſe. Quemadmodum neq; trianguli ſunt ijdem ij, quorum
alter
ex æqualibus, alter in æqualibus omnibus lateribus cõ-
ſtat
:
quanquam eadem eſt utriq; figura: quoniam ambo tri-
anguli
ſunt.
Eadem enim aliqua eo dicuntur, cuius non dif-
ferunt
differentia, non eo cuius differentia differunt:
ueluti
trianguli
dicti differentia trianguli differunt, non figuræ.
Igitur trianguli quidem ſunt diuerſi: figuræ autem diuer-
ſæ
non ſunt, ſed in eandem, unamùe cadunt diuiſionem:
figu
ra
nanque talis quidem eſt circulus:
talis autem eſt triangu
lus
:
& hiſce talis quidem eſt æqualium laterum, talis autem
inæqualium
.
Sunt igitur eadem hi figura, trium enim uterq;
eſt
angulorum:
at non ſunt triangulus idem. Et numerus
igitur
, dictus pariratione idem eſt ſanè:
non enim nume-
rus
ipſorum, differentia numeri differt:
quaternitas autem,
non
eadem eſt:
ea nanque de quibus dicitur, differunt, hæc
enim
canes ſunt:
illa oues. Sed de tenpore quidem ipſo, &
de
hiſce, quæ circa ipſum quidem ſunt, ad hanc autem conſi
derationem
accommodantur, ſatis iam diximus.
PHYSICORVM
ARISTOTELIS
LIBER V.
Diuiſio eotum, quæ per ſe, ab his, quæ per accidens mouentur:
at{que} inde enumeratio ſpecierũ per ſe motus.
11Āriſt. poſtquã
determinauit

de
motu, & de
his
, quæ motũ
cõſequũtur
, in
cõmuni
hoc in
libro
motũ di
uidit
, deq̀; eius
partibus
ſubie
ctiuis
determi-
nat
.
CAP. 1.
_EORVM_ autem, quæ mutantur, aliud per
accidẽs
mutatur, ueluti cùm ambulare mu
ſicũ
dicimus:
quia id ambulat, cui accidit
muſicũ
eſſe.
Aliud exeo, quia ſi huius ali-
quid
mutatur, ſimpliciter dicitur mutari:
ut ea quæ per partes mutari dicũtur: corpus enim
113107LIBER V. quia oculus, aut pectus ſanatur: hæc uerò partes totius cor
poris
ſunt.
At eſt aliquid, quod neq; per accidẽs mouetur,
neq
;
ex eo, quia aliquid ipſius mouetur: ſed quia ipſum pri-
mouetur:
atq; hoc eſt id, quod per ſe mobile eſt. Eſt autẽ
aliud
in alio motu, ut alterabile:
& alterabilis ſanabile, aut
calefactibile
.
Similis eſt et in eo quod mouet, diuiſio: aliud
enim
per accidẽs mouet, aliud parte, quia ipſius aliquid mo
uet
:
aliud per ſe primò, ut medicus quidẽ ſanat, manus autẽ
percutit
.
Cùm autẽ ſit quippiã, quod primò mouet, & quip
piam
quod mouetur, &
tẽpus in quo, & præter hæcid, ex
quo
:
& id ad quod (omnis nanq; motus, ex quopiã in quip-
piam
eſt:
aliud eſt enim id, quod primò mouetur, & id in
quod
, atq;
ex quo mouetur: ueluti lignũ, & calidũ, atq; fri-
gidũ
, quorũ aliud eſt quod, aliud ad quod, aliud ex quo mo-
uetur
) patet motũ in ligno eſſe, &
non in forma: neq; enim
forma
, neq;
locus, neq; etiã ipſum tãtũmouet, aut mouetur,
ſed
eſt id quod mouet, &
id quod mouetur, & id ad quod
mouetur
, Mutatio nanq;
magis ab eo, ad quod eſt, quàm ab
eo
, ex quo eſt, nũcupatur.
Quapropter corruptio, mutatio
eſt
ad id, quod eſt, etſi id, quod corrũpitur, ex ente muta-
tur
.
Et generatio ad ens eſt mutatio, etſi id, quod generatur,
ex
non ente mutatur.
Quid igitur eſt motus, prius eſt dictũ.
Formæ autẽ, & affectus, & locus ad quæ mouẽtur ea, quæ
ſubeunt
motum, immobilia ſunt:
ueluti ſcientia, et caliditas.
Dubitauerit
tamẽ quiſpiam, ſi affectus ſunt motus:
albedo
autẽ
eſt affe ctus:
ad motũ enim erit mutatio: at for taſſe non
albedo
eſt motus, ſed dealbatio.
Eſt autẽ & in illis id quod
eſt
per accidens:
et id quod eſt per partẽ, atq; per aliud, &
id
etiam quod primò, et non per aliud eſt.
Id enim quod de-
albatur
, ad id quidem quod intelligitur, mutatur per
114108PHYSICORVM ARIST. dens. Colori enim accidit, ut intelligatur: ad colorẽ autem,
quia
albũ pars eſt coloris, et in Europã, quia Atbenæ pars
ſunt
Europæ.
Ad colorẽ autẽ albũ, per ſe. Patet igitur quo-
modo
per ſe quippiã mouetur, &
per accidẽs, ac per aliud:
& quomodo idem primũ eſt in mouẽte, et in ſubeũte motũ:
&
motũ non in forma, ſed in eo quo mouetur, in ipſoq́; mo
bili
actu.
Mutatio igitur ea, quæ eſt per accidẽs, omittatur:
eſt
enim in omnibus, &
ſemper, ac omnium. Eauerò quæ
per accidens eſt, in omnibus eſt, ſed in cõtrarijs, &
in
medijs
, &
in contradictione: cuius fides eſt ex inductione.
Fit autẽ è medio, mutatio: utitur enim ipſo ut cõtrario ad
utrunq
;
. Eſt enim mediũ, quomodo ipſa extrema. Quapro-
pter
&
hoc ad illa, & illa ad hoc contraria quodã modo
dicũtur
, ceu media fidium grauis ad ultimã dicitur, &
acu-
ta
ad primã.
Fuſcum etiã, album ad nigrũ dicitur, & nigrũ
ad
album.
Cùm autẽ omnis mutatio è quopiã ſit ad quip-
piam
(ut ipſum quoq;
nomẽ ſignificat) quorũ aliud prius,
aliud
poſterius eſt:
id quod mutatur, mutari quatuor modis
potest
.
Aut enim è ſubiecto ad ſubiectũ, aut è ſubiecto
ad
non ſubiectum, aut è non ſubiecto ad ſubiectũ, aut è ſub-
iecto
ad non ſubiectum mutatur.
Dico autem id ſubiectum
quod
affirmatione ſignificatur.
Quare ex dictis tres mu-
tationes
eſſe neceſſe est, eam, quæ è ſubiecto eſt ad ſubiectũ:
& eam, quæ è ſubiecto ad non ſubiectum: & eam, quæ è
non
ſubiecto eſt ad ſubiectum.
Ea nanque quæ eſt è ſub-
iecto
ad non ſubiectum, non eſt mutatio, quia per oppoſi-
tionem
non eſt, neq;
enim contraria, neq; cõtradictoria eſt.
Eaigitur mutatio, quæ per contradictionem è non ſubie-
cto
eſt ad ſubiectum, generatio eſt:
alia ſimplex, quæ eſt ſim
pliciter
:
aliqua quædam, quæ eſt cuiuſdam: uelut ea
115109LIBER V. quæ è non albo ad album, huius eſt generatio. Ea uerò, quæ
eſt
ex eo quod eſt ſimpliciter ad ſubstantiam, generatio
ſimpliciter
eſt, qua quidẽ ſimpliciter fieri, &
aliquid fie
ri
dicimus.
Ea uerò quæ ad ſubiectum eſt corruptio, ex
ſubiecto
eſt:
ſimpliciter quidem ea, quæ eſt è ſubstantia ad
ipſum
eſſe.
Quædam autẽ ea, quæ eſt ad negationẽ op-
poſitam
, ut in generatione eſt dictũ.
Si igitur id, quod non
eſt
, multis dicitur modis, &
neq; id moueri poteſt, quod in
cõpoſitione
, diuiſioneq́;
cõſistit, neq; id quod eſt potentia,
quod
quidẽ ei opponitur, quod eſt ſimpliciter (nam quidẽ
id
, quod eſt album, aut non bonũ, moueri per accidẽs po
teſt
:
eſſe enim id homo poteſt, quod eſt non album. Id autẽ
quod
hoc ſimpliciter eſt, nullo pacto moueri poteſt:
fieri
enim
poteſt, ut id quod eſt, moueatur) impoßibile eſt
profectò
generationẽ eſſe motum.
Id enim quod haud eſt,
generatur
:
nam & ſi quàm maximè per accidẽs generatur,
uerè
tamẽ de eo, quod ſimpliciter generatur, id dici poteſt,
ipſum
in quam, id eſſe, quod haud eſt:
ſimili ſanè modo fieri
etiam
nequit, ut ipſum idem quieſcat.
Hæc igitur difficilia
accidunt
huic, moueri inquam id, quod non eſt:
& ſi omne
quod
mouetur in loco ſit id autem quod non eſt, in loco
ſit
(erit enim alicubi) id profectò quod haud eſt, non moue-
tur
:
neq; ergo corruptio motus eſt. motui nanq; motus con-
trarius
eſt, aut quies:
at corruptio, contrarium eſt genera-
tio
ni.
Cùm autem omnis motus ſit quædam mutatio, tres
uerò
ſint mutationes, quas diximus quarum duæ quæ con-
tradictione
conſistunt generatio, inquam, atque corruptio,
motus
non ſint, ut ostendimus:
motum eam eſſe ſolùm mu-
tationem
neceſſe eſt, qua è ſubiecto ad ſubiectum accedi-
tur
.
Subiecta uerò, aut contraria ſunt, aut media: etenim
116110PHYSICORVM ARIST. uatio ponatur contrarium: atq; nudum, et album, ac nigrũ
affirmatione
ſignificantur.
Si igitur prædicamenta diuiſa
ſint
, &
aliud ſit ſubstantia, aliud quantitas, aliud qualitas,
aliud
ubi, aliud ad aliquid, aliud actio, aliud paßio, tres eſſe
motus
neceſſe eſt, quantitatis, qualitatis &
loci.
Enumeratio ſpecierum per ſe motus.
CAP. II.
_IN_ ſubstantia uerò motus non eſt, propterea quod nibil
ſubstantiæ
cõtrarium eſt.
At neq; in hiſce, quæ ſunt ad
ad
aliquid.
Altero enim ſubeunt mutationẽ, alterũ mutatio-
nem
non ſubiens uerè dici poteſt:
quare motus ipſorum per
accidens
eſt.
Neq; item agentis eſt motus, ac patientis: neq;
mouentis, ac eius quod mouetur: quia motus non eſt motus,
neq
;
generationis eſt generatio, neq; omnino mutatiõis mu
tatio
.
Motus enim dupliciter motus eſſe poteſt, aut ut ſubie
cti
, ut homo mouetur, quia ex albo in nigrũ mutatur.
Et mo
tus
ne igitur hoc modo, aut calefit, aut frigefit, aut mutat lo
, aut accreſcit, aut decreſcit?
At hoc fieri nequit. Mutatio
nanq
;
ſubit rationẽ ſubiecti. Aut hoc ipſo, quòd aliquod
aliud
ſubiectũ ex una mutatione ad aliã mutationis ſpeciem,
perinde
ut homo ex ægritudine ad ſanitatem mutatur.
At
neq
;
hoc eſſe poteſt, niſi per accidẽs: hic enim motus ex alia
forma
in aliam eſt mutatio, &
generatio, & corruptio mo
do
eodẽ:
hoc excepto, has quidem ad ſic oppoſita eſſe, motũ
autẽ
non ſimiliter.
Simul igitur in morbum è ſanitate muta-
tur
, &
ex hac ipſa mutatione ad aliã. Patet igitur ægro-
taucrit
, ad quãuis fore mutatũ:
quieſcere nanq; poteſt. Et
inſuper
, ad quamuis ſemper, &
illa ex aliquo nimtrũ in
aliquod
aliud erit.
Quare & oppoſita ſanatio erit: ergo
motus
eſt motus, niſi per accidẽs, uelut ſi è recordatione in
obliuionẽ
mutatur, quia cui illud ineſt, id interdũ in
117111LIBER V. tiam, interdum in ſanitatem mutatur. Præterea ſi muta-
tionis
est mutatio, generationisq́;
generatio, in infinitum
erit
abitio:
neceſſe est autẽ & priorẽ eſſe, ſi posterior erit,
ueluti
ſi generatio ſimplex aliquando fiebat, et ipſum fiens
fiebat
.
Quare nondum erat fiens ſimpliciter, ſed aliquod
fiens
, atq;
iam fiens, & hoc rurſus aliquando fiebat, quare
nondum
erat tunc, fiens.
Cùm autem infinitorum primum
quicquam
non ſit, primum ipſum erit:
quare, neq; id erit
quod
hæret:
impoßibile eſt igitur generari quicquam, moue
ri
aut mutari.
Præterea eiuſdem est contrarius motus, &
quies
inſuper, &
generatio, atq; corruptio. Quare ipſum
fiens
, tunc corrũpitur, cùm ſit fiens, neq;
enim ſtatim fiens,
neq
;
posterius: ſit enim oportet id, quod corrũpitur. Præ-
terea
, &
ei quod generatur, & ei quod mutatur, materiam
ſubeſſe
oportet.
Erit igitur ut alterabile corpus eſt, aut ani
ma
, ſic aliquid id, quod fit motus, uel generatio.
Et aliquid
rurſus
, ad quod mouetur:
oportet enim huius ex hoc ad mo
tum
aliquid eſſe, non motum, uel generationem.
Et inſuper,
quo
pacto erit?
Non enim generatio perceptionis, erit per-
ceptio
.
Quare neque generationis erit generatio, neque
quædam
cuiuſdam.
Præterea ſi tres mutationis ſpecies
ſunt
, ſubiectam naturam harum aliquam eſſe, &
ea, in quæ
mouentur
neceſſe eſt:
ueluti lationem alterari, aut ferri, ne-
ceſſe
eſt.
Omnino autem cùm omne quod mouetur trifariam
moueatur
:
aut quia per accidens mouetur, aut quia pars ali
qua
mouetur, aut quia per ſe mouetur, per accidens dunta-
xat
mutari mutatio poteſt:
ueluti ſi is, qui ſanatur currit, uel
diſcit
.
Ateam, quæ eſt per accidens, iam dudum omiſimus.
Cùm autẽ neq; in ſubstãtia, neq; in relatiõe, neq; in actione,
paßioneúe
ſit motus, restat in qualitate, quantitate, ac
118112PHYSICORVM ARIST. tantummodo motũ eſſe. In unoquoq; nanq; istorum, con-
trarietas
eſt.
Is igitur motus, qui in qualitate eſt, alteratio:
hoc enim cõmune nomẽ poſitum eſt: atq; qualitatẽ non eam
dico
, quæ in ſubstantia eſt (eſt enim &
differẽtia, qualitas)
ſed
eam, quæ eſt paßiua, qua quippiam pati dicitur, aut im-
poßibile
eſſe.
Is autẽ, qui eſt in quantitate, cõmuni quidẽ no
mine
caret:
habet autẽ earum partiũ, in quas diffunditur no
mina
:
quarũ altera accretio, altera decretio nũcupatur. Ea
quidẽ
, qua ad perfectam acceditur magnitudinem, accretio.

Ea
uerò, qua ex hac receditur, decretio.
At is, qui eſt in lo-
co
, &
cõmuni nomine caret, & proprio. Latio autẽ cõmu
ni
nomine nuncupetur:
quanquam ea ſola propriè ferri di-
cuntur
, in quibus cùm mutant locũ, non eſt ſitum ſtare, &

quæ
loco ſeipſa mouent.
Mutatio autem ea, quæ eſt ea-
dem
in forma ad magis, ac minus tale, alteratio eſt.
Ea nanq;
mutatio
, qua ex contrario ad contrarium itur, aut ſimpli-
citer
, aut aliqua ex parte, motus, nimirum eſt:
nam ſi ad mi-
nus
tale acceditur, ad contrarium:
ſi ad magis, ut ex con-
trario
in ipſum mutari dicetur.
Nibil enim intereſt, aliqua
ex
parte quip piam, an abſolutè mutetur:
at tamen aliqua ex
parte
, eſſe ipſa cõtraria oportebit.
Eſt autem ex eo magis,
minusúe
tale, quia plus, aut minus ineſt contrarij, &
non
ineſt
.
Ex his igitur quæ dicta ſunt, patet motus has tres ſo-
las
eſſe mutationes.
Eſt autẽ immobile & id, quod moueri
non
poteſt, ut ſonus inuiſibilis eſt.
Et id, quod multo in tem
pore
uix mouetur:
aut id, quod tardè admodum incipit. Est
id
inſuper, quod aptum eſt quidem ut moueatur, moueriq́;

poteſt
, non tamen tunc, cùm eſt aptum moueri, &
ubi, &
quemadmodum
eſt aptum, mouetur:
quod quidem ſolum
immobilium
, quieſcere dico:
eſt enim motui cõtraria quies.
119113LIBER V. Quare fit, ut ipſa ſit priuatio ſuſceptiui. Quid igitur eſt
motus
, &
quid quies, & quot ſunt mutationes, & quot mo
tus
, per ea, quæ diximus, per ſpicuum iam euaſit.
Quo pacto motus idem ſit, ac diuerſus: ac primũ expoſitio qua-
rundam
definitionum neceſſariarum ad ſequentia.
CAP. III.
_PO_ſt hæc dicamus, quid eſt ſimul eſſe, & ſeorſum, &
11Poftquã Āri-
ftot
. diuiſit mu
tationẽ
, & mo-
tum
in ſuas ſpe
cies
, hîc deter-
minat
de vnitæ
te
& cõtrarie-
tate
motus it@
ſuas
ſpecies.
quid tãgere, &
quid inter, & quid demceps, & quid
hærẽs
, &
continuũ, & quibus horũ unumquodq; cõpetere
aptũ
eſt.
Simul igitur ea loca dicuntur eſſe, quæ uno in lo-
co
ſunt primo.
Seorſum autẽ ea, quæ in diuerſis ſunt locis.
Ea dicũtur tangere, quorũ extrenia ſunt ſimul. Id eſt inter,
ad
quod prius accedere aptũ eſt id, quod mutatur, quàm ad
id
in quod ultimũ mutatur, ſecũdùm naturã cõtinuè ſubiens
mutationẽ
:
atq; hoc, eſt in minimis tribus. Eſt enim ultimũ
mutationis
, cõtrariũ ipſum.
Cõtinuè autẽ id mouetur, quod
nihil
, aut perparũ rei, tẽporis intermittit:
nibil enim in-
tercapedo
tẽporis prohibet:
fieriq́; põt, ut poſt primã fidiũ
ultima
cõtinuò ſonet, ſed rei, in qua mouetur.
Atq; hoc, et in
motu
, qui loco accõmodatur, &
in cæteris motionibus pa-
tet
.
Cõtrariũ autẽ id eſt in loco, quod plurimũ recta linea
distat
:
minima enim, eſt finita, & finitũ mẽſura. Deinceps
id
eſt inter, quod post principiũ, aut poſitione, aut forma,
aut
aliquo alio definitũ, et id ad quod deinceps dicitur eſſe,
nihil
eorũ cadit, quæ in eodẽ genere ſunt:
ut linea ad lineã,
uel
lineæ:
aut unitas ad unitatem, uel unitates: aut domus ad
domum
.
Nibil uerò prohibet inter ipſa quippiã aliud eſſe:
quod
enim deinceps eſt, ad quippiã eſt deinceps, &
eſt quid
posterius
illo:
enim ipſum unũ ad duo, ut calendæ ad no
nas
, ſed hæc ad illa deinceps ſunt.
Hærens autẽ id eſt, quod
deinceps
eſt atq;
inſup tangit. Quoniã autẽ omnis
120114PHYSICORVM ARIST. eſt in oppoſitis, hæc autẽ ſunt cõtraria, & nibil est mediũ
cõtradictionis
, patet ipſum quod est inter, in cõtrarijs ipſis
eſſe
.
Cõtinuũ autẽ, eſt quid hærẽs: dico autẽ tunc cõtinuum
eſſe
, cùm utriuſq;
fines, quibus ſe tangũt, unũ, idemq́; fuerũt
facti
, atq;
ut nomen ſignificat, continentur: quod quidẽ eſſe
non
potest, ſi extrema ſint duo.
Hoc definito, patet in his
eſſe
continuum, ex quibus aptum est unum quid fieri tactu:
& ut fit ipſum continuum unum, ſic & ipſum totum fore
unum
:
ueluti clauo, uel glutine, uel tactu, uel copulatione.
Patet
etiam primũ eſſe, quod est deinceps:
quod enim tan-
git
, id deinceps eſſe neceſſe est.
omne autem quod dein-
ceps
est, tangit.
Quapropter ipſum deinceps eſſe, eſt &
in
hiſce, quæ ſunt ratione priora, uelut in numeris, tactus
uerò
non eſt:
& ſi continuum est, tangat neceſſe est. Si ue
tangit, nondum continuum est:
non enim ſi ſimul ſint
extrema
ipſorum, unum ipſa eſſe neceſſe est, ſed ſi ſint unũ,
&
ſimul eſſe neceſſe est. Quare copulatio, ultima est ge-
neratione
:
tangant enim neceſſe est, ſi copulabuntur extre-
ma
.
Ea uerò quæ tangunt, non uniuerſa ſunt copulata. In
quibus
autem tactus non est, in hiſce patet nec copulatio-
nem
eſſe.
Quare ſi punctum est ſeparatim, ac unitas, ut
quidam
dicunt:
unitatem ad punctum idem eſſe impoßibile
est
.
punctis enim competit tactus, unitatibus eſſe deinceps:
&
inter illa quidem, eſſe aliquid potest: omnis enim linea
est
inter puncta.
Inter unitates autem, nibil eſſe neceſſe eſt:
nihil
est enim inter dualitatem, ac unitatem.
Quid igitur
est
ſimul eſſe ſeorſumq́;
, quid tangere, quid inter, atq; dein-
ceps
eſſe quid est hærens, atq;
cõtinuum, & quibus h orum
u
num quodq;
competit, ſatis iam diximus.
CAP. IIII.
121115LIBER V.
VNus autem motus, multis dicitur modis. Vnum enim
ipſum
, multipliciter dicimus.
Genere igitur unus est
11Poſitis quibul
dam
deſinitio-
nibus
ad ſequẽ
tia
neceſſarijs,
procedit
Ārift.
ad
tractandum
de
vnitate, &
diueriitate
mo
tus
.
motus, per prædicamẽti figuras:
lationes nanq; oẽs, unus ge
nere
motus ſunt.
Alteratio aũt à latione genere eſt diuerſus.
Specie uerò unus, quãdo & genere eſt unus, et in indiuidua
ſpecie
est:
ueluti coloris quidẽ ſunt differentiæ, Igitur deal-
batio
, &
denigratio, diuerſi ſunt ſpecie motus. Omnesigi
tur
dealbationes eadẽ in ſpecie ſunt, &
omnes itidẽ denigra
tiones
, albedinis aũtnõ ſunt.
Quapropter dealbationes oẽs,
unus
ſpecie motus ſunt.
Quod ſi ſint aliqua, quæ genera
ſunt
, &
ſpecies ſimul, patet unum quidẽ in illis ſpecie motũ
eſſe
, non abſolutè tamẽ ſpecie unum:
qualis est diſciplina, ſi
ſcientia
existimationis quidẽ eſt ſpecies, ſcientiarũ autẽ ge
nus
.
Dubitauerit autẽ quiſpiã, ſi unus ſit ſpecie motus, cùm
ex
eodẽ in diem, idem mutatur:
ueluti punctũ unum, ex boc
loco
in locũ iterum, iterumúe.
At ſi ſit, conuerſio, rectáq;
latio
, ijdem erunt ſpecie motus, &
uolutatio item, & ambu
latio
.
An definitũ eſt diuerſum eſſe motũ, ſi id in quo fit mo
tus
, ſpecie ſit diuerſum?
circunflexum autem à recto ſpecie
differt
:
genere igitur, ſpecieúe motus, boc pacto est unus.
Abſolutè
autem is unus est motus:
qui ſubstantia, & nume
ro
unus est.
Sed quiſnam ſit talis, patefiet facta diuiſione:
tria
enim numero ſunt, circa quæmotum dicimus eſſe, quod
in
quo, &
quando: dico autem boc pacto, eſſe enim quip-
piam
, quod mouetur, neceſſe est, uelut bominem, aut aurũ:

&
in aliquo boc moueri, ceu in loco, aut in affectu: et quã-
do
, omne enim quod mouetur, in tẽpore mouetur.
Eſſe igi-
tur
genere, aut ſpecie unum, in ipſare, in qua fit motus con-
ſistit
.
Haerere autem in tempore erat. At eſſe ſimpliciter
unũ
, uniuerſis biſce cõſistit:
etenim id, in quo fit motus,
122116PHYSICORVM ARIST.& indiuiduum eſſe oportet ueluti formã, et tẽpus unũ eſſe,
&
intercapedines fieri. Et id, quod mouetur, unũ, per
accidẽs
eſſe:
ut albũ nigreſcere, & Coriſcũ ambulare: unũ
autẽ
est Coriſcus, ac album, ſed per accidens, neq;
cõmune:
fieri enim potest, ut duo ſimul bomines eadem ſanatione ſa-
nentur
, ex oculorũ morbo in ſanitatẽ eorũdem pergẽtes.
At
unus motus bic eſt, ſed ſpecie unus.
Si Socrates autẽ ea-
dem
alteratione ſpecie, diuerſis tẽporibus alteratur, ſi cor-
ruptum
iterũ unum numero fieri potest, erit et bæc altera-
tio
una:
ſin poteſt, erit eadẽ ſpecie: ſed non numero una.
Existit
autẽ buic ſimilis dubitatio, ſi una ſit ipſa ſanitas, &

habitusipſi
omnino, atq;
affectus in corporib9 ipſis nec´nes
ea
nanq;
quæ babẽt, moueri, fluereq́; uidentur. Si eadẽ igi-
tur
, atque una ſit mane, &
nunc ſanitas: cur & cùm rurſus
quiſpiã
amiſſam recuperauerit, &
bæc & illa unanu-
mero
erit?
Eſt enim eadẽ ratio: uerùm boc intereſſe uidetur,
quòd
ſi habitus ſint duo, duo erunt &
ipſi actus: ſicut ſi
actus
ſit unus, &
habitum unum eſſe neceſſe est: unus enim
actus
numero, unius numero habitus eſt.
At ſi habitus ſit
unus
, ſortaſſe cuipiã uidebitur unus etiã actus eſſe:
cùm
enim
ceſſauerit quiſpiam ambulare, eſt ipſa ambulatio:

rurſus
autẽ ambulante, erit.
Quòd ſi una, & eadẽ est: idem,
ac
unũ, &
corrũpi, & eſſe perſæpe potest. igitur dubi-
tationes
extra præſentẽ cõſiderationẽ eſſe uidẽtur.
Cùm aũt
omnis
motus cõtinuus ſit, ſi omnis eſt diuiſibilis, , qui ſim
pliciter
unus est, &
continuum eſſe neceſſe est: & ſi conti-
nuus
est, unus est:
non enim omnis omni cõtinuus fieri põt,
ſicut
nec aliud quoduis cuiuis, ſed quorũ ultima unum fie-
ri
poſſunt:
ultima uerò quorundã non ſunt, quorundã ſunt,
at
diuerſa ſpecie, atq;
æquiuoca. Quo nanq; modo
123117LIBER V. aut unum fiet ultimũ lineæ, ambulationisúes Hærentes igi-
tur
erunt &
ij, qui idem, ſpecie: & ij, qui non idem gene
re
ſunt.
Poſt curſum enim quempiã continuò febres aggre-
di
poſſunt:
& ut facis ipſius ex ſucceßione motio, latio eſt
bærens
, cõtinua uerò eſt:
poſitũ eſt enim ea cõtinua eſſe,
quorũ
ultima ſunt unũ.
Quare hærentes quidẽ, & deinceps
ex
eo ſunt:
quia tempus continuũ eſt. Continuũ autem eſt,
quia
motus cõtinui ſunt:
hoc autẽ eſt, cùm utrorunq; extre-
mum
eſt unũ.
Quapropter cum motũ, qui ſimpliciter con
tinuus
, ac unus eſt:
eundẽ eſſe ſpecie ac unius, & uno in tem
pore
eſſe neceſſe eſt.
Vno quidem in tẽpore, ut immobilitas
inter
partes ſit:
intercapedine enim mobile quieſcat ne-
ceſſe
eſt.
Multi igitur, & unus ij motus ſunt, inter quos
media
quies cadit.
Quare ſi quis motus intercipitur ſtatu,
is
neq;
unus, neq; cõtinuus eſt. Intercipitur autẽ, ſi in mediũ
tẽpus
cadit.
Specie autem unũ eſſe oportet, quia ultima eius,
qui
unus eſt ſpecie, unũ euadere nequeunt, &
ſi tẽpus
intercipit
.
Tempus enim eſt unum, ille uerò ſpecie eſt diuer
ſus
:
etenim motũ unum, et ſpecie unum eſſe neceſſe eſt: hunc
autem
non neceſſe eſt ſimpliciter unum eſſe.
Quis igitur
motus
unus eſt abſolutè, iam diximus.
Præterea motus unus,
&
hiſce dicitur, qui eſt perfectus, ſiue genere ſit, ſiue ſpe-
cie
, ſiue numero unus quemadmodũ &
in cæteris perfectũ
ipſum
, ac totum ipſius unius eſt:
interdum autẽ & ſi imper
fectus
eſt, unus dicitur, modò cõtinuus ſit.
Inſuper & alio
modo
præter dictos unus hiſce dicitur motus, qui uniformis
eſt
:
difformis enim aliqua ex parte non unus eſſe uidetur,
ſed
hiſce potius, qui uniſormis eſt, perinde atque linea re-
cta
, difformis enim diuiſibilis eſt.
Differre autẽ uidentur, ut
magis
tale, minusúe differt.
Eſt autem uniformitas omni
124118PHYSICORVM ARIST. motu, aut difformitas. Etenim alterari quippiam uniformi-
ter
poteſt, &
ſuper uniformia ferri, ut ſuper circulum, aut
lineã
rectã:
et circa accretionẽ, decretionemũe ſimilimodo.
Difformitatis autẽ differẽtiæ ſunt, interdũ enim eſt ratione
cius
, ſuper quod efficitur motus:
impoßibile eſt enim unifcr
mem
eſſe motũ, ſi ſuper uniformi magnitudine fiat, qua-
lis
eſt motio ſuper lineã flexam, aut aliã magnitudinẽ talem,
cuius
quæuis pars ad quamuis partẽ non accõmodatur:
in-
terdũ
eſt ratione ſpacij, non tẽporis, eius, ad quod ac-
cedit
, ſed ratione modi:
celeritate enim interdũ, tarditateq̃;
motus
distinguitur.
Cuius enim eadẽ eſt celeritas, is eſt uni-
formis
:
cuius uerò eadem eſt, is eſt difformis. Quapro-
pter
celeritas, tarditasúe non ſunt ſpecies, nec differẽtiæ mo
tus
:
quippe cùm omnes motus diuerſos ſpecie comitentur.
Quare neq; grauitas, leuitasq́; , quæ eſt reſpectu eiuſdem,
ceu
terræ ad ſeipſam, aut ignis reſpectu ſui.
Vnus eſt igi-
tur
&
hiſce motus, qui eſt difformis, continuitatis nimirũ
ratione
:
ſed minus quod quidem ei lationi accedit, quæ ſu-
per
linea flexa ſit.
Id autem quod eſt minus: mistione con-
trarij
ſemper eſt tale.
Quòd ſi omnis motus unus, & uni-
formis
, &
non uniformis eſſe poteſt, ij qui diuerſi ſunt ſpe-
cie
, atq;
bærẽt, non unus erunt, atq; continuus motus. Qui
nanq
;
fieri poteſt, ut hiſce ſit uniformis, qui ex alteratione,
lationeúe
constat?
accommodantur enim neceſſe eſt.
Expoſuit, quis motus ſit vnus numero, ac verè ſit, nunc qui ſint
contrarij
motus, &
qui non ſint.
CAP. V.
11Determinauit
Ā
riſto. de vni
tate
, & diuer-
ſitate
mot9, hic
verò
de motuũ
contrarietate

determinat
.
DEinceps definiendum eſt quiſnã motus cui motui
trarius
eſt:
& de quiete ſimilimodo. Primũ autẽ di-
uidendũ
eſt, utrũ cõtrarius motus ſit hiſce qui eſt ex eodem,
ei
quo itur ad idẽ:
ut hiſce, qui eſt ex ſanitate, et quo
125119LIBER V. ſanitas: quales & generatio, & corruptio eſſe uidẽtur. An
hiſce
qui ex cõtrarijs eſt:
ut hiſce qui ex ſanitate, ei qui eſt è
morbo
.
An hiſce quo ad contraria pergitur: ut hiſce, quo
ad
ſanitatem itur, ei quo ad morbũ acceditur.
An hiſce, qui
eſt
ex cõtrario, ei quo ad contrariũ itur:
ut hiſce qui eſt ex
ſanitate
, ei quo morbus petitur.
An hiſce qui ex cõtrario in
cõtrariũ
pergit, ei quo è cõtrario in cõtrarium itur:
ut hiſ-
ce
qui è ſanitate in morbum proficiſcitur, ei quo ex mor-
bo
acquiritur ſanitas.
Vnum enim horum modorum quen-
dam
, aut plures eſſe neceſſe eſt:
fit enim ut alio modo mo
tus
oppoſiti diſponantur.
Is igitur qui eſt è contrario, non
eſt
eicontrarius, quo in contrarium itur:
ut is qui eſt ex ſa-
nitate
, ei quo itur ad morbum:
eſt enim unus, idemq́; , eſſe ta-
men
ipſorum non idem eſt:
quẽadmodum non idem eſt ex ſa
nitate
mutari, atq;
ad morbum. Neq; hiſce motus, qui eſt ex
contrario
, ei contrarius eſt, qui ex contrario eſt:
ſimul enim
accidit
è contrario, &
in contrarium, aut in mediũ ire: ſed
posterius
de hiſce dicemus.
Enimuerò in contrarium muta-
ri
, cauſa potius contrarietatis eſſe uidebitur, quàm è cõtra-
rio
mutari:
hoc enim, abiectio contrarietatis: illud, aſſum-
ptio
eſt.
Dicitur ctiam quiſq; motus, ex eo potius in quod
itur
, quàm ex eo, ex quo fit mutatio.
Sanatio enim hiſce di
citur
, quo acquiritur ſanitas.
Aegrotatio hiſce, quo ad ægri
tudinẽ
itur.
Restat igitur hiſce, quo ad cõtraria pergitur:
& hiſce, quo ad cõtraria ex cõtrarijs itur. Forſitan igitur
fit
, ut ij, quibus ad contraria proficiſcitur, &
ex cõtrarijs
ſint
, ſed eſſe fortaſſe non idem eſt:
eundi inquam in ſanitatẽ,
at
que ex morbo:
& eundi in morbum, atque ex ſanitate.
Cùm
autem à motu mutatio differat (ea nanq;
mutatio mo-
tus
eſt:
qua ex ſubiecto in ſubiectũ itur) hiſce profectò
126120PHYSICORVM ARIST. tus, quo è contrario in contrariũ pergitur, cõtrarius eſt ei,
quo
è contrario ad cõtrarium itur:
ut hiſce, quo ex ſanitate
in
morbum itur:
ei, quo ſanitas è morbo acquiritur. Patet
autẽ
&
ex inductione, qui contrarij eſſe uidetur: ægrotare
enim
ipſi ſanari, &
dicere ipſi decipi, per ſeipſum con-
traria
uidẽ tur, ex contrarijs enim in cõtraria fiunt:
ut enim
ſcientiã
per ſe quiſpiam &
per alium conſequi poteſt, ſic
&
deceptionem. Latio etiam, qua ſupera loca petuntur, ei
contraria
eſt lationi, qua ad inſera loca itur:
hæc enim in
longitudine
contraria ſunt.
Et ea, qua itur ad dextra, ei qua
ſinistra
petuntur:
hæc enim latitudine contraria ſunt, Et ea
qua
pergitur ad ea, quæ ſunt antè, ei qua itur ad ea, quæ
ſunt
pòſt:
hæc enim in profunditate contraria ſunt. Is autẽ
qui
ſolùm ad contrarium eſt, non motus, ſed mutatio eſt, V e
lut
album fieri, non ex aliquo.
Quibus etiam non eſt con-
trariũ
, ea mutatio quæ eſt ex ipſo, ei mutationi cõtraria eſt,
quæ
eſt ad ipſum.
Quapropter generatio corruptioni con
traria
eſt, abiectoq́;
acceptioni: autem mutationes, non
motus
ſunt.
Hiuerò motus, quibus ad medium itur, in qui-
bus
contrariorũ eſt medium, in contrarijs quodãmodo ſunt
ponẽdi
:
motus enim ad utrum extremorũ eatur, medio ipſo
utitur
, ut extremo:
uelut è fuſco quidem itur in album, tan-
quam
è nigro:
è nigro uerò in fuſcum tanquam in album:
medium enim ad utrunq; extremorum, contrarij rationem
quodammodo
ſubit, ut &
prius dictum eſt. Motus igitur
hoc
pacto motui contrarius eſt, hiſce quo è cõtrario in con
trarium
pergitur, ei quo è contrario in contrarium itur.
Quæ ſit cõtraria Quies motui: an Quies in loco, ad quem mo
tus
eſt:
an verò in eo, à quo eſt motus motui proponatur,
Et
dubitationes aliæ expoſitæ atque abſolutæ.
127121LIBER V.
CV m autẽ motui non ſolùm motus eſſe contrarius, ſed
Quies
etiã uideatur, hoc definiamus oportet:
abſolu-
11Hîc Ārift, vbi
de
motuũ con-
trarietate
de-
terminat
, de
quietum
con-
trarietate
deter
minat
: & pri-
m
ò in motib@,
ſecund
ò in mu
tationibus
.
nanq;
motus motui contrariũ eſt. Opponitur autem &
quies
, priuatio enim eſt:
priuatio uerò quodãmodo contra-
ria
dicitur.
Quæ autẽ cuinam cõtraria eſt? an ei motui, qui
eſt
in loco, ea quies eſt cõtraria:
quæ eſt in loco? V erũ hoc
nũc
ſimpliciter dicitur.
Vtrũ enim hiſce motus, qui eſt ex
hoc
, ei quieti quæ eſt hic opponatur:
an hiſce quo ad hoc
itur
?
Patetigitur, duobus in ſubiectis ſit ipſe motus, ei
quidẽ
motui, eſt ex hoc in cõtrariũ, oppoſitã eſſe quie-
tem
quæ eſt in hoc.
Ei uerò, qui eſt ad hoc, ecõtrario quæ
in
cõtrario eſt.
Simul autẽ , & inter ſeſe ſunt contrariæ.
Etenim abſurdũ eſt, ſi motus quidem cõtrarij ſunt, quietes
uerò
cõtrariæ non ſunt.
Sunt autẽ , quæ in cõtrarijs ſunt.
Ea
nãq;
quies, quæ eſt in ſanitate, ei quieti cõtraria eſt, quæ
eſt
in morbo:
& ei motui, quo ex ſanitate in morbũ itur: ei
nanq
;
quo è morbo itur in ſanitatẽ, cõtrariã eſſe, ſines egre
ditur
ratiõis:
motus enim in ipſum in quo ſtatur, profectio
potius
eſt ad quietẽ, quã accidit fieri ſimul cum motu:
hunc
autẽ
aut illũ, eſſe cõtrariũ illi, neceſſe eſt:
enim ea quies,
quæ
in albedine eſt, ei motui contraria eſt, quo ad ſanitatem
acceditur
.
Quibus autem eſt cõtrarium, eorũ mutatio
quidẽ
oppoſita eſt, ea quæ eſt ex ipſo ei, quæ eſt ad ipſum:

mot
9 uerò eſt:
uelut ea, quæ eſt ex ente, ei quæ eſt ad ens.
Et
quies quidẽ horum non eſt, mutationis autẽ uacuitas eſt.

Atq
;
ſi ſubiectũ quidẽ quippiã ſit, ea mutationis uacuitas,
quæ
est in ente, ei quæ eſt in non ente contraria eſt.
Si in id
quod
haud eſt, quippiã ſit, dubitauerit quiſpiã ſanè cui-
nam
ſit cõtraria ea mutationis uacuitas, quæ eſt in ente, &

ſit´
ne quies?
quod ſi eſt, aut non omnis quies motui
128122PHYSICORVM ARIST. ria eſt, aut generatio, corruptioúe motus ſunt. Patet igitur
quietem
illam non eſſe dicendam, niſi &
ipſæ ſint motio-
nes
, ſed ſimile quid quieti, atq;
mutationis uacuitatem: con-
trariam
uerò aut nulli prorſus, aut eimutationis uacuitati,
quæ
est in non ente, aut corruptioni, hæc est enim, ex ipſa:
generatio uerò, in ipſam. Dubitauerit autem quiſpiam,
cur
in mutatione quidem, quæ est in loco, tam quietes, quàm
motus
ſecundùm natur am ſunt, præterq́;
naturã, in cæteris
uerò
non ſunt:
ut alter atio, alia ſit ſecundùm naturam, alia
præter
naturam, non enim ſanatio magis, quàm ægrotatio
ſecundùm
naturam est, aut dealbatio quàm denigratio, Si-
militer
, &
in accretione, decretioneúe: neque enim in-
ter
ſeſe contrariæ ſunt, ut altera ſit ſecundùm naturã, altera
præter
naturam:
neq; accretio accretioni ſimili modo con-
trarium
est, decretioúe decretioni.
In generatione quoq; ,
corruptioneúe
eadem ratio est:
neq; enim generatio quidẽ
eſt
ſecundùm naturã, corruptio autẽ præter naturã.
Seneſce
re
enim, ſecundùm naturam eſt.
Neq; generationẽ aliam ſe-
cundùm
naturã, aliam præter naturã eſſe uidemus.
Quòd
ſi
id, quod eſt ui, præter natur am est, et corruptio ſanè cor-
ruptioni
contraria erit, ea quæ est ui, quia est præter natu-
ram
, ei quæ eſt ſecundùm naturã.
Sunt igitur & generatio-
nes
uiolentæ, fatoq́;
non definitæ, quibus quæ ſunt ſeeun
dùm
naturã, contrariæ ſunt.
Et accretiones itidem uiolcntæ,
decretionesúe
:
ut eorum accretiones, qui ob delitias citò pu
beſcunt
, &
ea frumenta, quæ citò adoleſcunt, incrementaq́;
ſuſcipiunt
, anteà quàm humo bene cõpreſſa ſtirpium eli-
ciant
fibras.
In alteratione uerò quomodo res ſe habet, an
modo
eodem?
eſſe enim po ſſunt alterationes partim uiolen
, partim naturales, Qui nanque in non dijudicandis
129123LIBER V. bus, liberantur: ij præter naturam alterari uidentur, qui ue-
in dijudicantibus, ij ſecundùm natur am alterantur.
Ipſæ
igitur
corruptiones inter ſeſe erunt contrariæ, non ſolùm
generationi
.
At quid prohibet? ſunt enim aliquo modo
trariæ
:
etenim ſi altera uoluptatem, altera dolorem affer-
ret
, erunt hoc quoq;
pacto contrariæ. Quare non abſolutè
corruptioni
corruptio est contraria, ſed ut altera ipſarum
est
talis, altera talis.
Omnino igitur motus, quiesùe, dicto
modo
ſubeunt cõtrarietatẽ:
motus enim quo ad ſupera per
gitur
, cõtrarius est motui, quo ad infera itur:
loci enim
ſunt
cõtrarietates.
fertur autẽ ignis latione, qua ſupera pe-
tuntur
, natura:
terra autem, latione qua ad infer a loca acce
ditur
, atq;
lationes ip ſorum, contrariæ ſunt: ignis autem ſur
ſum
quidem fertur natura, deorſum uerò præter naturam.
Atq; motus ipſius ſecundùm naturã, contrarius eſt ipſius
motui
præter naturã.
Quietes etiam, ſimili modo ſeſe habe
re
uidentur.
Quies enim in ſuperis, motui quo in deorſum
itur
contraria est.
Atq; terræ quies quidem illa, præter na-
tur
am est:
hic autem motus, ſecundùm naturam. Quare mo
tui
quies cõtraria est, ea quæ est præter naturam, ei qui est
ſecundùm
naturam eiuſdem:
& enim motus eiuſdem, hoc
modo
contr arius est.
Alter enim ſecundùm naturam erit,
aut
biſce quo ſurſum itur, ut hiſce quo infera loca petun-
tur
:
alter, præter naturam. Existit autem dubitatio, ſi est
quietis
omnis quæ ſemper est, generatio, atque hæc est ſta-
re
.
Eius igitur quod præter naturam quieſcit, ceu terræ
ſupra
, erit profectò generatio.
Quando igitur in ſurſum
ferebatur
, ſtabat.
ad id quidem quod ſtat, ſemper celerius
ſerri
uidetur:
id autem quod ui fertur, tardius: non fa-
ctum
ergo quieſcens, erit quieſcens.
Præterea ipſum
130124PHYSICORVM ARIST. de eo pro priè dici uidetur, quod ſecundùm naturã ad pro-
prium
locum pergit, non de eo quod præter naturã fertur:
et aut omnino id eſſe, ſuum in locũ ferri, aut ſimul accidere.
Habet
autẽ hic locus dubitationẽ, ſi quies ea, quæ hic eſt, ei
motui
, qui hinc eſt, cõtraria ſit.
Cùm enim quippiã ex hoc
mouetur
, aut etiam abijcit, adbuc id quod abijcitur, habere
uidetur
.
Quare ſihæc quies contraria ſit ei motui, quo hinc
ad
contrarium itur, contraria ſimul erunt.
An ex aliqua
parte
quieſcit, ſi adhuc manet?
omnino autem eius quod mo
uetur
, pars eſt illic, pars eſt in eo, in quod mutatur.
Quocir
ca
&
motus magis contrarius motui, quàm quies. De mo
tu
igitur, quieteúe, quo modo unus unaq́;
eſt, & qui, et quæ
quibus
aduerſantur, ſatis iam diximus.
PHYSICORVM
ARISTOTELIS

LIBER
VI.
Quòd Motus diuidatur in partes quantas. Et nullum cõtinuum
ex
indiuiſibilibus componi.
CAP. I.
_SI AVTEM_ ea continua ſunt, ut antea
11Hocin libro
fexto
determi-
nat
Āriſto. de
his
quæ perti-
nent
ad ditriſio
nem
motus, fe
cundũ
quod di
uiditur
in par-
tes
quantitati-
lias
, fiue inte-
grales
.
definiuimus, quorum ultima ſunt unum, ea
tangentia
, quorum fines ſunt ſimul, eaq́;
de-
inceps
, inter quæ nibil eiuſdem generis ca-
dit
, impoßibile eſt ex indiuiſibilibus conti-
nuum
quicquã constare:
ut ex punctis lineam, ſi linea quidẽ
continuum
, punctum autem indiuiſibile ſit.
Vltima nanq;
punctorum nec unum ſunt, quippe cùm indiuiſibilis rei
ſit
hoc quidem ultimum, illud autem alia pars quædam,
131125LIBER VI. etiam ſimul, cùm nullum ſit prorſus ultimum eius quod par
tibus
caret:
ultimum enim, et id, cuius eſt ultimum patet eſſe
diuerſa
.
Præterea puncta, ex quibus continuum constat,
aut
continua ſint, aut ſe tangant neceſſe eſt.
Atque eadem
eſt
de cunctis indiuiſibilibus ratio.
At continua ſanè ne-
queũt
eſſe, propter rationem iam dictam.
Et cùm quippiam
tangit
, aut totum tangit totum, aut pars partem, aut totum
partem
.
Cùm igitur indiuiſibile partibus careat, totum
ipſum
tangat neceſſe eſt.
At ex hiſce, quæ hoc pacto ſe
tangunt
, nullum cõtinuum unquam emerget.
Continuum
enim
habet aliam atque aliam partem, &
diuiditur in par-
tes
eandem ſubeuntes legem, &
ſeparatas etiam loco. At
uerò
neq;
pũctum, ad punctum, neque nunc ipſum ad nune
ipſum
, deinceps erit, ut ex illis longitudo, ex his tempus con
ſtet
.
Nam ea quidem deinceps ſunt, inter quæ non eſt eiuſ-
dem
generis quicquam:
inter uerò puncta, ſemper eſt linea,
&
inter ipſa nunc tempus. Præterea in induiſibilia diui-
derentur
, ſi ex quibus utrunque constat, in ea quoque diui-
ditur
:
at nullum cõtinuum in ea eſt diuiſibile, quæ partibus
carent
:
nullum autẽ genus inter puncta, & inter ipſa nunc,
aliud
eſſe poteſt.
Nam ſi fuerit, aut diuiſibile, aut indiuiſibile
erit
, ut patet.
Et ſi diuiſibile, aut in indiuiſibilia diuiſibile
erit
, aut indiuiſibilia ſemper.
Ad id, cõtinuũ eſſe constat? Pa
tet
autem, &
omne continuum in ſemper diuiſibilia diuiſi-
bile
eſſe.
Si enim in diuiſibilia diuidetur, indiuiſibile nimi-
rum
indiuiſibile tanget:
continuorum enim ultimum unum
eſt
, &
ea ſe tangunt ex quibus continuum constat. Eiuſdẽ
autem
rationis eſt ſanè magnitudinem, &
tempus, ac mo-
tum
ex indiuiſibilibus constare, &
indiuiſibilia diuidi, aut
nibil
horũ hanc conditionem ſubire.
Quod quidem ex
132126PHYSICORVM ARIST. patebit: nam ſi magnitudo ex indiuiſibilibus constat, motus
quoque
, qui ſuper illa fit magnitudine, ex æqualibus moti-
bus
indiuiſibilibus profectò constabit:
ceu ſi A B C magni-
tudo
ex indiuiſibilibus constat, A &
B atque C, motus
quoq
;
D E F quo mobile P ſuper A B C dimenſione eſt mo
tum
, unamquanq;
ſui partem D inquam, & E atque F, indi
uiſibilem
habet.
Quod ſi præſente motu neceſſe est quip-
piam
moueri, &
ſi quippiam mouetur, neceſſe eſt motum
præſentem
eſſe:
moueri etiam ipſum ex indiuiſibilibus ſanè
constabit
.
Igitur P motum eſt per A quidem motu D, per
B
uerò motu E, &
per C partem motu ſimiliter F. At ue-
fieri non poteſt, ut id quod ad locum ex loco mouetur,
ſimul
moueatur, atq;
ſit motum ad eum locum, ad qucm mo
uebatur
cùm mouebatur.
Sienim quiſpiam Thebas petit, im
poßibile
eſt Thebas eum petere, ſimul &
petijſſe. At per
A
partem parte uacantem, cui D motus aderat, P mobile
mouebatur
.
Quare ſi anteà quidem tranſibat, posteà uerò
tranſiuit
, motus D diuiſibilis erit:
cùm enim tranſibat, neq;
quieſcebat, neque tranſierat, ſed in medio nimirùm erat.
Sin
uerò ſimul tranſit, atque tranſiuit, id ſanè quod profi-
ciſcitur
, cùm proficiſcitur, profectum, ac motum eſt, quo
proficiſcitur
, atque mouetur.
Quod ſi per totam quidem
A
B C magnitudinem P mouetur, motus´ que quo per illam
mouetur
eſt D E F, per partem autem A parte uacantem
non
mouetur, ſed motum eſt:
motus profectò non ex moti-
bus
, ſed ex momentis constabit:
& motum quippiam erit
quod
non anteà mouebatur.
A nanque partem non tranſ-
eundo
tranſiuit.
Quare erit quippiam profectum, nun-
quam
antea proficiſcens.
Quod ſi omne quoduis moueri,
aut
quieſcere neceſſe eſt, P ſanè in unaquaq;
133127LIBER VI. A B C parte quieſcit. Quo fit, ut quippiam ſit quod con
tinuò
quieſcit, ſimul atq;
mouetur: per to tam enim magni-
tudinem
A B C mouebatur, &
in unaquaque parte quie-
ſcebat
eiuſdem, quare &
in tota etiam quieſcebat. Atque
ſi
indiuiſibiles partes D E F motus ſint, fit ut præſente
motu
P mobile quieſcat, &
non moueatur. Sin uerò non
ſint
motus, fit ut motus non ex motibus constet.
Similiter
etiam
&
tempus, ut longitudo, ac motus indiuiſibile eſſe
neceſſe
eſt, atque ex ipſis nunc, quæ indiuiſibilia ſunt, con-
ſtare
:
aut etiam diuiſibile eſſe, ex diuiſibilibusúe constare.
Nam & ſi omnis eſt diuiſibilis, atque minore in tempore
minorem
magnitudinem tranſit, id quod æqua celeritate
mouetur
, &
tempus erit etiam diuiſibile. Quod ſi tempus
eſt
diuiſibile, in equo quippiam per A magnitudinem fer-
tur
, &
A profectò diuiſibilis erit.
Quòd ad diuiſionem temporis ſequitur diuiſio magnitudinis,
&
viceuerſa. Quodqúe ſinitum & inſinitum ſimiliter inue-
niuntur
in magnitudine ac tempore.
CAP. II.
_CV_m autem omnis magnitudo ſit in magnitudines di-
11Hîc oſtendie
Ā
riſto. nullum
cõtinuũ
eſſe
poſitũ
ex indi-
uiſibilibus
, per
rationes
ſun-
ptas
ex parte
velocitatis
, &
tarditatis
.
uiſibilis (demonstratum eſt enim, continuum ex indi-
uiduis
constare non poſſe, eſtq́;
omnis magnitudo, conti-
nuum
) neceſſe eſt id quod celerius mouetur, maiorem in
æquali
, æqualem in minore, &
maiorem inſuper in mino-
re
tempore magnitudinem tranſeat:
ut quidem id, quod
celerius
mouetur, definiunt.
Sit enim A mobile, celerius
B
:
cùm igitur id ſit celerius, quod prius mutatur, quo in
tempore
(ſit´ que illud E F) mutatum eſt A ipſum ex C in
D
, in eo mobile B nondum accedat ad D, ſed citra illud
crit
, ut patet.
Quare id, quod celerius mouetur, plus ma-
gnitudinis
mæquali tempore tranſit.
At uerò plus
134128PHYSICORVM ARIST. magnitudinis minore in tempore tranſit. Nam in minore
tẽpore
E F quo mobile A ad idpſum peruenit D, mobile B
tardius
erit in ipſo G citra terminum D.
Si igitur A toto
tẽpore
E F ad ipſum perueniet D, erit in minoritẽpore ci-
tra
D in ipſo H, quod eſſe poteſt inter G atq;
D: ſitq́; illud
tempus
E K.
At magnitudo quidem C H maior eſt magnitu
dine
C G:
tempus autem E K minus eſt tempore toto E F.
Quare id quod celerius eſt maiorẽ magnitudinẽ minore in
tempore
tranſit.
Ex his autẽ patet id quod eſt celerius mi_
nore
etiam in tẽpore magnitudinem æqualem tranſire.
Non
cùm
ipſum ad tardius quidem cõparatum maiorem in mino
re
tempore, per ſe autem ſumptum maiore in tempore maio
rem
magnitudinẽ trãſeat, tempus profectò E K in quo C H
magnitudinem
tranſit, maius erit eo tempore quo C G ma-
gnitudinem
trãſit, Sit igitur minus illud tempus E L.
Qua-
re
ſi E K tempus minus eſt tempore E F, in quo B tardius
mobile
magnitudinem C G.
tranſit, & E L. profectò tem-
pus
, E F tempore minus erit:
eſt enim minus tempore E K:
quòd
uerò eſt minus minore, minus &
ipſum eſt. Quare mi
nore
in tempore magnitudinem æqualem tranſibit.
Præ-
terea
ſi omne, quod mouetur, aut in æquali, aut in minore,
aut
in maiore tempore moueri neceſſe eſt, &
id quidẽ quod
in
maiore mouetur, tardius eſt:
id autem quod in æquali,
æquè
celere eſt:
quod uerò celerius eſt, neque celere æquè,
neque
tardius eſt, id profectò quod celerius eſt, neque in
æquali
tempore, neq;
in maiore mouebitur. Restat igitur,
tempore
ipſum in minore moueri.
Quare id, quod cele-
rius
eſt, tempore in minorẽ magnitudinem æqualem tranſ-
ire
neceſſe est.
Quoniam autem omnis quidem motus in
tempore
eſt, &
omni in tempore motus fieri poteſt:
135129LIBER VI. autem quod mouetur, & celerius, et tardius moueri poteſt.
in omni pro fectò tẽpore celerior, tardiorq́; motus fieri po-
teſt
.
Quæ cùm ita ſint, tempus continuũ eſſe neceſſe eſt. Di_
co
autẽ continuũ, id quod eſt diuiſibile in diuiſibilia ſemper:

hoc
enim tali ſuppo ſito, tẽpus continuũ eſſe neceſſe eſt.

cùm
demonstratũ ſit id, quod celerius mouetur, minore in
tẽpore
ſpaciũ æquale tranſire, ſit celerius quidem A, tar-
dius
autẽ B, atq;
B tranſeat C D magnitudinẽ in tempore
E
F:
igitur A quod eſt celerius, magnitudinem eandẽ ut pa-
tet
in tempore minore tranſibit, atq;
ſit in E G tẽpore mo-
tum
.
Rurſus quoniam ipſum celerius totã C D magnitu-
dinem
, in E G tempore pertranſiuit:
id quod eſt tardius mi-
norem
eodem in tẽpore tranſit:
ſitq́; illa C H. At quoniam
B
quod eſt tardius, in E G tempore magnitudinẽ C H per-
tranſiuit
, A proſectò quod eſt celerius:
eandem in minore
tempore
tranſit.
Quare rurſus tẽpus E G diuidetur. Quòd
ſi
diuidetur, magnitudo quoq;
C H ratione eadem utiq; di-
uidetur
.
Quòd ſimagnitudo diuidetur, & tempus itidem
diuidetur
:
et hoc ſemper erit, ſi poſt celerius mobile tardius,
&
poſt hæc celerius ſumamus, ac demonstratis utamur.
celerius
quidem mobile, tempus:
tardius autẽ, longitudinem
diuidet
.
Quòd ſi ſemper quidẽ uerẽ conuer ſio fit, cùm fit
uerò
cõuerſio, fit diuiſio ſemper, patet omne tempus conti-
nuum
eſſe.
Patet etiam ſimul, & magnitudinem omnẽ con
tinuam
eſſe, eidẽ enim, æqualibusúe diuiſionibus tam tẽpus,
quàm
magnitudo diuiditur.
Inſuper & ex hiſcerationibus,
quæ
dici ſolent, patet ſi ſit tempus continuũ, &
magnitudi-
nem
continuã eſſe, ſi quidem in dimidio temporis dimidium
magnitudinis
, &
ſimpliciter in minore minorẽ tranſit: eædẽ
enim
diuiſiones, temporis &
magnitudinis erunt. Atq;
136130PHYSICORVM ARIST. alterum utrumuis ipſorũ ſit infinitum, & alterum eſt infi-
nitum
, &
perinde ſanè ut alterũ. Ceu ſi tẽpus extremis ſit
infinitũ
, &
longitudo extremis eſt infinita: ſi diuiſione, lon
gitudo
quoq;
diuiſione: ſi utriſque, & magnitudo utriſque.
Quapropter & Zenonis ratio falſum ſumit, fieri inquam
poſſe, ut finito in tempore quic quã tranſeat infinita, aut
infinita
per ſingulas tangat.
Dupliciter enim longitudo, &
tempus
, &
omnino omne continuũ dicitur infinitũ, aut di-
uiſione
, aut extremis.
Igitur & infinita quidem quantitate,
tangere
finito in tẽpore non poteſt:
infinita uerò diuiſione,
poteſt
.
Etenim ipſum tẽpus boc modo eſt infinitũ. Quare
fit
ut infinito in tẽpore, &
finito, quippiā tranſeat infi-
nita
:
& finitis finitis infinita etiam tangat. Impoßibile
eſt
ergo aut infinitũ finito in tempore, aut finitũ in infinito
tranſire
:
ſed ſi tempus ſit infinitũ, & magnitudo erit ſimi-
liter
infinita:
& ſimagnitudo, & tẽpus. Deſignetur enim
magnitudo
quædã A B terminis definita, &
tempus infini-
tum
mẽte percipiatur:
ſitq́; id C, deinde accipiatur pars ali
qua
finita tẽporis C, quæ quidẽ C D finibus claudatur.
In
hoc
igitur corpus quod ſuper A B mouetur, aliquã partem
magnitudinis
tranſit:
atq; ponatur A E iam partẽ pertrãſi-
uiſſe
.
Hæc autẽ pars aut æquè totã A B magnitudinẽ menſu
rabit
, aut deficiet, aut excedet:
nibil enim refert, nam ſi ſem-
per
æqualem magnitudinẽ A E parti, æquali in tẽpore mo
bile
tranſit, pars autẽ hæc magnitudinẽ to tam metitur, tem
pus
totũ in quo magnitudinẽ totã tranſibit finitũ erit pro-
ſectò
:
in parteis enim æquales diuidetur, ut magnitudo. Præ
tereà
ſi non omnẽ magnitudinẽ id quod mouetur in infinito
tẽpore
tranſit, ſed fieri poteſt ut aliquam finito in tempore
tranſeat
, ut A E partem, hæc autẽ totam magnitudinẽ
137131LIBER VI. tietur, denique æqualem inæquali tempore tranſit, tempus
ipſum
profectò finitũ erit.
Patet autem non in tẽpore infi
nito
partem A E tranſire, ſi tẽpus altera ex parte finitum
fuerit
ſumptũ:
nam ſi in minore partẽ hanc tranſit, tempus
finitũ
eſſe neceſſe eſt, cùm altera ex parte ſit temporis finis.
Eadem ſanè fuerit demonstratio, & ſi longitudinẽ quidem
infinitã
finxerimus, tempus autẽ ſumpſerimus contrà, fini-
tum
.
Patet igitur ex hiſce, quæ diximus, neq; lineam, neq;
ſuperficiem
, neq;
omnino quicquã continuum indiuiduum
eſſe
:
non ſolùm propter id, quod nuper eſt dictum, ſed etiã
quia
fiet, ut indiuiduum diuidatur.
Nam cùm omni in tẽpo
re
, &
id, quod eſt celerius, et id, quod eſt tardius moueatur,
atq
;
id, quod eſt celerius plus æquali in tẽpore ſpacij trãſ-
eat
:
fieriq́ poſsit ut duplam, ſequi alter am'que longitudine
tranſeat
(eſſe nanq;
poteſt celeritatis hæc ratio) ſequi alte-
ram
magnitudinẽ eodem in tẽpore trãſeat id, quod celerius
fertur
, atq;
diuidantur magnitudines ambæ ea quidẽ, quam
mobile
celerius tranſit, quæ ad A D, in A B C D, tres indi-
uiduas
partes continuorum, ea uerò, quàm ipſum tardius
tranſit
in E F G, duas &
ipſas indiuiduas partes. Igitur
&
tempus H M in tres ſanè partes indiuiduas diuidetur.
Inæquali
nanque tempore, magnitudinem tranſit æqualem.

Diuidatur
itaque in H K L M indiuiſibiles partes.
Rurſus
cùm
mobile tardius magnitudinem E F G eodem in tempo
re
tranſeat, diuidetur et tẽpus duas in partes æquales.
Quo
fit
ut indiuiduum diuidatur, &
id quod mouetur, in indi
uiduo
, ſed in maiore tempore partem indiuiduam tranſeat.

Patet
igitur nullam continui partem, parte carere.
Quòd nunc ipſum indiui ſibile temporis ſit, & quod in ipſo ne{que}
mot
um, ne{que} quietem eſſe contingat.
CAP. III.
138132PHYSICORV M ARIST.
_AT_uerò neceſſe eſt & ipſum nunc, quod per ſe pri-
11Poſtquã oſten
dit
ariſt. nullũ
cõtinuũ
ex in_
diuiſibilib
9
poni
, ne{que} indi@
uiſibile
eſſe, ex
quibus
conſtat
motũ
eſſe diui-
ſibilem
, c de
terminatde
mo
tus
diuiſione,
pręmittẽs
quæ
dam
ad motus
diuiſionem
ne,
@eſſaria
.
moq́;
per aliud dicitur, indiuiſibile eſſe, atq; omni
in
tempore tale ineſſe:
eſt enim extremũ trãſacti temporis
quoddã
, circa quod nibil futuri temporis eſt, &
inſuper
ſequẽtis
, ultra quod nihil tranſacti tẽporis eſt:
quod quidẽ
utr
orumq;
tẽporum finẽ diximus eſſe. Hoc igitur ſi tale
per
ſe, idemq́;
demonstrabimus eſſe, patebit etiam & indiui
ſibile
eſſe.
Neceſſe eſt itaq; idem nunc ipſum eſſe, quod fi-
nis
utrorumq;
tẽporum eſt: nam ſi ſit aliud, atq; aliud, dein
ceps
alterum quidem ad alterum ſanè non erit, propterea
quòd
continuum non ex indiuiſibilibus constat:
ſi uerò ſit
ſeorſum
utrunq;
: inter ea mediũ tempus erit. Omne nanq;
continuum tale eſt, ut inter fines aliquid ſit uniuocum. At
ſi
tempus ſit illud, diuiſibile erit, ut patet:
demonſtratum eſt
enim
omne tempus diuiſibile eſſe.
Quare fit ut nunc ipſum
diuiſibile
ſit.
Quod ſi ſit diuiſibile, erit aliquid præteriti in
futuro
, &
futuri etiam in tranſacto. Id enim in quo diui-
detur
, præteritum tẽpus, &
cõſequens terminabit. Præter-
nec ipſum nunc, per ſe, ſed per aliud erit:
diuiſio enim
eſt
ipſius quod eſt per ſe.
Et inſuper ipſius nunc aliud trãſ-
actum
, aliud conſequens erit, &
ſemper idem: aut præ-
teritum
, aut futurin, neq;
nunc idem. Multis eſt enim diui-
ſionibus
diuiſibile tempus.
Quod ſi hæc ipſinunc ineſſe
poſſunt
, ipſum pro fectò nunc quod eſt utroq;
in tempore,
idem
eſſe neceſſe eſt.
At uerò ſi ſit idem, patet & indiuiſi-
bile
eſſe.
ſi diuiſibile ſit, ea rurſus euenient, quæ antea
accidebant
.
Eſſe igitur in tẽpore indiuiſibile quid, quod
ipſum
nunc nunc dicimus eſſe, ex hiſce quæ diximus perſpi-
cuum
iam euaſit.
Atqui nibil in ipſo nunc moueri, ex hiſce
patebit
, quæ deinceps dicemus.
ſi quippiã in ipſo
139133LIBER VI. poßit, fiet ut celerius in ipſo, ac tardius moueatur. Sit itaq;
nunc ipſum D, atque in ipſo celerius mobile longitudinem
tranſeat
A B literis deſignatã.
Igitur mobile tardius mino-
rem
in eodem longitudinẽ pertranſibit:
deſignetur & ipſa:
&
ſit A C. Quoniã autẽ mobile tardius in toto nunc ipſo,
longitudinẽ
A C pertranſiuit:
celerius mobile per eandem
in
minore ſanè mouebitur.
Quare ipſum nunc diuidetur: at
e
rat indiuiſibile.
Fieri ergo non poteſt, ut quicquam in ipſo
nunc
moueatur.
At uerò nec in eodem quicquã quieſcere
poteſt
:
quieſcere enim id dicebamus, quod eſt aptum ut mo
ueatur
, &
mouetur tunc, cùm aptum eſt moueri, & ubi,
&
quemadmodum moueri eſt aptum. Quare cùm in ipſo
nunc
nihil ſit aptum moueri, patet nibil etiam in eodẽ quie-
ſcere
aptum eſſe.
Prætereà ſi nunc ipſum in utriſq, tẽpo-
ribus
idem eſt:
fieriq́; poteſt ut in horum temporũ altero to
to
quippiã moueatur, in altero toto quieſcat:
atq; id quod
toto
in tẽpore mouetur, in quouis ipſius mouebitur, in quo
ipſum
moueri poteſt:
& id quod quieſcit ſimili modo quie-
ſcet
:
fit profectò ut idẽ moueatur, ſimul atq; quieſcat: ipſum
enim
nunc, ultimum utrorumq;
temporum eſt. Inſuper id
quieſcere
dicimus, quod ſimiliter ſeſe habet et ipſum, et par
tes
, nunc atq;
prius: at in ipſo nunc non eſt prius, ut patet:
quare
fit, ut in ipſo quicquã quieſcat.
Quæ cum ita ſint,
neceſſe
eſt &
id quod mouetur, & id quod quieſcit, in tem
pore
moueatur, atq;
quieſcat. Omne autem quod mutatur,
diuiſibile
eſſe neceſſe eſt.
Nam cùm è quodam in quoddam
ſit
omnis mutatio, cùm eſt quidem in eo in quod eſt mutatũ,
ulterius, ut patet, mutatur:
cùm uerò eſt in eo, ex quo eſt
mutatio
, &
ipſum, & omnes partes, nondũ mutatur: quod
enim
eodem modo ſe habet, &
ipſum, & partes, id non
140134PHYSICORVM ARIST. tatur. Neceſſe eſt igitur ipſum partim in hoc, partim in al-
tero
eſſe:
neq; enim in utroq; , neq; in neutro eſſe poteſt. Di
co
autem in quod mutatur primùm mutatione, ut fuſcum
cùm
ex albo mutatur, non nigrum:
non enim id quod muta-
tur
in utrouis extremorum eſſe neceſſe eſt.
Patet igitur
omne
quod mutatur diuiſibile eſſe.
De diuiſione Motus, & Quietis. Quod indiuiſibile non poſsit
moueri
:
& quomodo diuidatur motur ipſe.
CAP. IIII.
_MO_tus autem duobus eſt diuiſibilis modis: uno quidẽ
11Poſitis quibuſ
dam
ad motus
diuiſionem
ne@
ceſſarijs
, hic in
cipit
de motus
diuiſione
deter
minare
.
modo tempore, altero uerò ratiõe partiũ eius quod
ſubit
motum.
Veluti ſi A C totum mouetur, & A B, &
B
C ſanè mouebitur.
Atq; ſit partis quidẽ A B, motus D E,
partisuerò
B C, motus E F.
Totum igitur motũ D F: ipſius
A
C mobilis motum eſſe, neceſſe eſt:
etenim hoc ipſo motu
mouebitur
:
quippe cum utraque pars utroque moueatur
motu
:
& nihil alieno motu, ſed proprio moueatur. Quare
totus
motus, totius eſt magnitudinis motus.
Præterea ſi mo
tus
quidem omnis alicuius eſt motus, totus autem D F mo-
tus
, neq;
A B, neq; B C eſt partis (pars enim partis eſt mo-
tus
) neq;
cuiquam tribuitur alij (cuius nanque totius totus
eſt
motus, eius &
partium partes ſunt: partes autẽ D E F,
partium
A B C, &
non aliorum ſunt motus: plurium enim
unus
motus eſſe non poteſt) totus profectò motus D F, to-
tius
A C magnitudinis motus erit.
Inſuper ſi totius A C
magnitudinis
alius quidem ſit motus, ceu C K, auferentur
ab
ipſo utrarumq;
partium motus, quidem æquales erunt
motibus
D E &
E F, unus enim unius eſt motus. quare ſi to
tus
G K motus, in motus partium diuidetur, motus G K mo
tui
D F erit æqualis.
Sin uerò restabit aliquid, ut H K, hic
@ullus
erit motus, ut patet:
neq; enim totius, neq;
141135LIBER VI. quia motus unius eſt unus, at neq; cuiquã alij tribuetur: con
tinuus
enim motus, continuorum quorundã eſt motus.
eadẽ
erit
pro fectò ratio, &
ſi D E F exceſſerunt in diuiſione
motus
G K.
Quare ſi hoc eſſe non poteſt, eundem atque
æqualem
eſſe neceſſe eſt.
Hæc igitur diuiſio ratione partiũ
eius
eſt, quod mouetur, atq;
cuiuslibet partibilis ipſam eſſe
neceſſe
eſt.
Alia autem eſt temporis ratione. Nam cùm o-
mnis
motus in tẽpore fit, &
omne tempus ſit diuiſibile, mi-
nor
autem in minori tempore fiat, omnis motus uti tempus
diuidatur
neceſſe eſt.
Cùm autẽ omne quod mouetur, in ali-
quo
moueatur, &
tempore aliquo, mobilisq́; totius ſit mo-
tus
:
eaſdem eſſe diuiſiones & temporis, & motus, & ipſius
ueri
, &
eius quod mouetur, & etiam eius in quo eſt motus,
neceſſe
eſt.
Verùm non omnium ſimiliter, in quibus eſt mo
tus
, ſed quantitatis quidem per ſe, qualitatis uerò per acci-
dens
.
Accipiatur enim tẽpus, in quo quippiam mouetur, &
ſit
A, &
motus ſit B. Si igitur in toto tẽpore motum eſt,
in
illius dimidio, motu minore eſt motũ, quo rurſus diuiſio,
minore
motu rurſus eſt motum:
& ſie ſemper motus diuide
tur
ut tempus.
Simili modo ſimotus eſt diuiſibilis, & tem-
pus
eſt diuiſibile.
Sienim toto motu toto in tempore mo-
tum
eſt dimidio in dimidio, &
minore rurſus in minore eſt
motum
.
Ipſum quoq; moueri, mcdo diuidetur eodem. Sit
enim
ipſum moueri, C:
in dimidio igitur motus minus erit
toto
, &
in dimidio rurſus dimidij, & ita ſemper diuidetur.
I icet etiam ipſum moueri quod eſt partis utriuſque motus
D
E, &
E F deſignando, totũ totius dicere eſſe: nam ſi ſit
aliud
, plur a motus eiuſdem erunt moueri, ſicut et motum in
motus
partium prius ostendimus diuiſibilem eſſe.
Accõmo-
datũ
enim ipſum moueri parti utriq;
motus cõtinuũ
142136PHYSICORVM ARIST. erit. Similiter & longitudo, & omne id ommino in quo fit
mutatio
, diuiſibile demonstrabitur.
At ſi quædam per acci-
dens
diuiſibilia ſunt, proptereà quòd id quod mutatur eſt
diuiſibile
(nam ſi unũ diuidatur, omnia diuidentur) ſimiliter
ſeſe
habebunt hæc omnia in finitionis etiã atq;
oppoſitira-
tione
.
Ab eo autẽ maximè quod mutatur: hoc eſt ſecutũ, o-
mnia
inquã diuidi, in finitaq́;
eſſe: cõtinuò enim ei quod mu-
tatur
diuiſibilitas, ac infinitio ineſt.
Diuiſibilitas igitur pri9
eſt
demonstrata, infinitio autẽ in ſequentibus innoteſcet.
De ordine partium Motus. Et prim ò, an ſit in motu primum.
CAP. V.
_CV_'m autem omne quod mutatur, è quodã in quoddã
11Poftquàm Ari
ftote
. qualiter
motus
diuida-
tur
oftẽdit, hic
de
ordine par-
tium
motus de
terminat
.
mutetur, ipſum mutatum cùm primò mutatum eſt, in
eo
eſſe, in quo eſt mutatũ, neceſſe eſt;
id enim, quod muta-
tur
, exit ab eo, ex quo mutatur, aut ipſum relinquit.
Atque
aut
idẽ eſt mutari, atq;
relinquere, aut ſequitur relinquere
quidem
mutari, reliquiſſe autẽ eſſe mutatũ:
nam ad utrunq;
ſimiliter ſe habet utrunq; . Cùm igitur una mutationũ ſit
ea
, cuius termini contradictoriam ſubeunt oppoſitionem,
patet
cùm mutatum eſt quippiã in id, quod eſt ex eo quod
haud
eſt, id iam ipſum quod aut eſt reliquiſſe:
quo fit, ut ſit
in
eo quod eſt.
Omne nanq; quoduis, aut eſſe, aut non eſſe
neceſſe
eſt.
Patet igitur ipſum mutatum ea mutatione, cu-
ius
termini contradictoriam ſubeunt oppoſitionem, in eo
eſſe
in quod eſt mutatum.
Quod ſi in hoc ita eſt, & in cæ-
teris
ita erit:
ſimiliter enim in una, & in cæteris, hoc ſeſe
habet
.
Præterea ſi quæque ſumatur, hoc etiam in uniuerſis
eſſe
patebit, ſi ipſum mutatũ alicubi, aut in aliquo eſſe ne-
ceſſe
eſt.
Quoniã enim id è quo eſt mutatum reliquit: atq;
ipſum
alicubi eſſeneceſſe eſt, aut in hoc erit, aut in alio.
143137LIBER VI. ſi in alio, ut in C id profectò quod in ipſum B eſt mutatum,
rurſus
in B mutatur ex C:
ipſum nanq; C erat ipſi cohæ
rens
B, mutatio enim continua eſt:
quo fit, ut ipſum mutatũ
cùm
eſt mutatum, ad id mutetur in quod eſt mutatũ:
quod
fieri
nequit.
Id ergo, quod eſt mutatum, in eo eſſe in quod
eſt
mutatum, neceſſe eſt.
Patet igitur & ipſum factum, tam
eſſe
cùm factum eſt, &
ipſum corruptum, tum eſſe cùm
non
eſt corruptum.
Hoc enim etſi de omni mutatione eſt di
ctum
, maximè tamen in ea dilucidum eſt, cuius termini con-
tradictoriã
ſubeunt oppoſitionẽ.
Patet igitur ipſum muta-
tum
, in eo eſſe in quod eſt mutatum, cùm mutatũ eſt primò.
Id autem, in quo primò quippiam eſt mutatum, indiuiduum
eſſe
neceſſe eſt:
atq; id dico primum quod non ex eo eſt tale,
quia
aliquid ipſius eſt tale.
Si enim diuiſibile literis A C de-
ſignatũ
, atq;
diuiſum in B. Si igitur in A B, aut rurſus in
B
C eſt mutatum, in ipſo primo A C eſt mutatum:
ſin in
utroq
;
mutatur (in utroq; enim, aut mutatum eſſe, aut mu-
tarineceſſe
eſt) &
in toto ſanè mutatur, aut mutatum eſſe
ſupponebatur
.
Eadem eſt ratio, & ſi in altero mutatur, in
altero
eſt mutatũ:
erit enim quid, prius primo: quare non
erit
id diuiſibile, in quo eſt mutatum.
Patet igitur tam corru
ptum
, quàm generatum, in indiuiduo corruptum eſſe ac ge
neratum
.
Bifariam autẽ dicitur id, in quo primo quippiam
eſt
mutatũ.
Vno modo in quo primò finita mutatio eſt: tunc
enim
uerè dicere licet illud eſſe mutatum.
Altero, in quo pri
mo
mutari cœpit.
Id igitur, quod in fine mutationis dicitur
primum
, eſt, uereq́;
dicitur eſſe: nam & fit ut finiatur tandẽ
mutatio
, &
eſt exitus, finisúe mutationis, quẽ iam & osten
dimus
indiuiſibilem eſſe, propterea quod ultimum eſt.
At
quod
in principio mutationis dicitur primũ, id omnino
144138PHYSICORVM ARIST. eſt: non eſt enim mutationis principium, nec id in quo pri-
temporis mutabatur.
Sit enim primum A D, hoc igitur
indiuiſibile
quidem eſt:
accidet enim, ut ſint hærẽtia ipſa
nũc
.
Præterea ſi in F A tẽporetoto quieſcit (ponatur enim
in
illo quieſcere) &
in A quoque quieſcet: quare ſi ipſum
A
D partibus uacet, ſimul quieſcet, atq;
erit mutatũ: in A
nanq
;
quieſcit, in D uerò mutatũ eſt. Cùm autẽ non ſit par-
tibus
uacans, diuiſibile neceſſe eſt eſſe, atque in quauis cius
parte
mutatum eſſe.
Etenim A D diuiſio, ſi in neutra quidẽ
parte
mutatũ eſt, neq;
in toto ſanè mutatum eſt: ſin in amba
bus
mutatur, in toto quoq;
mutatur: quod ſi in altera eſt mu
tatum
, in toto primo mutatum eſt.
Quare neceſſe eſt,
in
quacunq;
eſſe mutatum. Patet igitur non eſſe id, in quo
primo
mutatum eſt:
quippe cùm diuiſiones ſint infinitæ. At
uerò
nec ipſius mutari quicquam erit primum, &
quod eſt
mutatum
.
Sit enim ipſius D F, mutatum primum D G: nam
omne
quod mutatur, demonstratum eſt diuiſibile eſſe:
tẽpus
autem
in quo D G mutatum eſt, ſit H K.
Si igitur in illo to
to
ipſum D G eſt mutatum, in dimidio minus fuit mutatũ,
&
prius ipſo D G, & hoc rurſus aliud prius, & ſic ſem-
per
.
Quare nibil erit eius, quod mutatur, quod primò eſt
mutatũ
.
Patetigitur ex hiſce, quæ diximus, neq; eius, quod
mutatur
, neq;
tẽporis, in quo mutatur, primùm aliquid eſſe,
ipſum
autem quo mutatur, non eodem modo ſeſe habebit:
iria nanq; eſſe dicuntur in ipſa mutatione, id quod mutatur,
&
id in quo, atq; id quo mutatur: ut homo, tempus, atque
albedo
.
Homo igitur, ac tempus, diuiſibilia ſunt: ſed de albe-
dine
eſt alia ratio, atq;
tamen per accidens omnia diuiſibilia
ſunt
.
Cui nanq; albedo, uel qualitas accidit, id eſt, diuiſibile:
nam
neq;
in his erit primum, quæ per ſe, & per
145139LIBER VI. dicuntur diuiſibilia, quales ſunt magnitudines ipſæ. Sit
enim
mobile A B motum ex B in C primùm:
igitur ſi indi-
uiſibile
ſit ipſum B C, parte uacans erit hærens parte ua-
canti
:
ſin diuiſibile, erit aliquid ipſo C prius, in quod eſt mu
tatum
, &
illo rurſus aliud prius, & ſic ſemper: nunquam
enim
diuiſio deficit.
Quare non erit quicquam primum, in
quod
eſt mutatum.
Similiter res ſeſe habet & in qualitatis
mutatione
:
nam & hæc in continuo eſt. Patet igitur in ſo-
lo
qualitatis motu, per ſe indiuiſibile eſſe poſſe.
Quomodo ea, quæ ſunt, in motu ſeſe præcedunt.
CAP. VI.
_CV_'m autem omne, quod mutatur, in tempore mutetur,
11Poſtquàm Āri
ftote
. oftendit
qualiter
accipi
endũ
ſit primũ.
in
mutatione:
hîc
oſtendit or
dinem
eorum.
quæ
in motu
inueniũtur
ad
inuicem
.
mutari uerò in tempore dicatur, &
ut in primo, & ut
per
aliud, quo pacto in anno mutari dicitur, quia mutatur
in
die, id ſanè quod mutatur in quacunq;
eius temporis par
te
mutari, in quo primo mutatur neceſſe eſt.
Id ita eſſe pa-
tet
qudem &
ex definitione ipſius primi: ſic enim ipſum
antea
definiebamus.
Patebit autem & ex hiſce, quæ dein-
ceps
dicemus.
Sit enim tempus A B, in quo quippiam pri-
mouetur:
Atq; cum omne tempus ſit diuiſibile, diuida-
tur
in C.
In tempore igitur A C, mouetur aut non moue-
tur
:
& eodem modo rurſus, in ipſo C B. Si igitur neutra
in
parte mouetur, in toto ſanè quieſcit:
impoßibile eſt enim
moueri
, ſi nulla in parte eius moueatur:
ſin in alter a tan-
tum
mouetur, in A B tempore primo mouetur, per aliud
enim
in ipſo mouetur:
ergo quacunq; in parte temporis mo
ueatur
, neceſſe eſt.
Hoc autẽ demonstrato patet, omne quod
mouetur
, prius neceſſariò motum eſſe.
Nam ſi in A B tem-
pore
primo, per F G ſpacium quippiã motum eſt, id quod
æqua
celeritate mouetur, ſimulq́;
incipit, per dimidiũ in di-
midio
temporis erit motum.
Quòd ſi id tempore in
146140PHYSICORVM ARIST. motum eſt per magnitudinẽ aliquam, & alterũ per eandem
neceſſe
eſt eſſe motũ:
quare motũ eſt, id (utidiximus) quod
mouetur
.
Præterea ſi in A B toto, uel quouis omnino tempo
re
propterea motũ dicimus quippiã eſſe, quod ipſius ulti-
mum
nunc accipimus (id eſt enim quod terminat, atq;
inter
ipſa
nunc ſemper eſt tẽpus) in cæteris etiam ſanè ſimili mo-
do
motum eſſe dicetur:
dimidij autẽ extremum eſt ipſa diui-
ſio
:
quare & in dimidio motum erit, & in quacũq; omnino
parte
:
ſemper enim per diuiſionem, cõtinuò tempus ab ipſis
nunc
terminatum euadit.
Quòd ſi omne tempus eſt diuiſi-
bile
, &
id quod eſt inter nunc ipſa tempus eſt, uti diximus,
omne
profectò quod mutatur, infinities eſt mutatũ.
Præ-
terea
ſi id, quod continuè mutatur, &
non eſt corruptũ,
neq
;
ceſſauit à motu, aut mutari, aut eſſe mutatũ in quocũq;
neceſſe eſt: ut mutetur autẽ in ipſo nunc fieri nequit, in quo-
cunq
;
ſanè temporis puncto mutatum ſit ipſum neceſſe eſt.
Quare
ſi tẽporis puncta ſint infinita, omne nimirum quod
mutatur
, infinities eſt mutatum.
Non ſolùm autẽ id, quod
mutatur
, neceſſe eſt eſſe mutatũ:
ſed etiam ipſum mutatum
prius
mutetur neceſſe eſt:
omne nanq; quod ex quopiã in
quippiã
eſt mutatum, in tẽpore eſt mutatũ.
Sit enim in ipſo
nunc
ex A mutatum in B, in eodẽ igitur nunc, in quo eſt in
A
mutatum eſt:
et in A et in B ſimul erit. Ipſum nanq;
mutatum
, nam eſſe in hoc ipſo cùm eſt mutatum, antea de-
monstrauimus
.
Quod ſi in alio ſit mutatũ, inter illa profe
ctò
medium tẽpus erit:
ſunt enim bærentia ipſa tẽporis
puncta
.
Cùm igitur in tẽpore ſit mutatum: tẽpus autem o-
mne
ſit diuiſibile, in dimidio ſanè mutatum eſt, &
in dimidij
dimidio
rurſus, &
ſic ſemper. Quare antea mutabatur. Præ
terea
id quod dictũ eſt in magnitudine, magis eſt
147141LIBER VI. propterea quòd magnitudo cõtinuũ eſt, in qua mutatur id
quod
mutatur.
Sit enim ex C, quippiã mutatũ in D: ſi igitur
C
D indiuiſibile ſit, partibus uacanti, partibus profectò ua
cans
hærebit.
Quòd ſi id fieri nequeat, mediũ ipſum ma-
gnitudinẽ
eſſe neceſſe eſt, diuiſibileq́;
eſſe in infinita. Quare
prius
in illa mutatur:
omne ergo mutatum, prius mutari ne-
ceſſe
eſt.
Eadẽ eſt enim in hiſce, quæ non cõtinua ſunt, de-
monstratio
, ut in cõtrarijs, &
in hiſce, quæ contradictoriã
ſubeunt
oppoſitionẽ.
Sumemus enim id tẽpus, in quo eſt mu
tatum
, &
eadẽ rurſus dicemus. Quare mutetur ipſum muta
tum
, &
mutatũ ſit id, quod mutatur neceſſe eſt. Atq; muta
ri
prius eſt in ipſo mutatũ eſſe, &
mutatũ eſſe ipſo mutari,
at
nunquã primum ſumetur:
cauſa autẽ huius eſt partibus
uacans
non eſſe uacanti partibus hærens:
in infinitum enim
ipſa
diuiſio proficiſcitur, ut in creſcentibus, ac decreſcenti-
bus
intueri lineis licet.
Quæ ita ſint, patet neceſſe eſſe &
id
, quod eſt factum fieri prius, &
id quod fit, antea factum
eſſe
, modò diuiſibilia, atq;
cõtinua ſint: non tamen ſemper
quod
fit, factum prius, ſed interdũ aliud, ceu illius aliquid,
ut
in ædibus fundamentũ:
ſimiliter fit & in eo quod corrũ-
pitur
&
corruptio: ineſt enim ei quod fit, et ei quod corrũ
pitur
, infinitio quædã:
quippe cùm continuũ ſit utrunq; , &
impoßibile
eſt aut fierinon factum aliquid, aut factum eſſe
fiens aliquid:
ſimiliter & in ipſo corrũpi, atq; corruptũ
eſſe
:
ſemper enim corruptũ eſſe, antecedit corrũpi, & cor-
rum
pi corruptũ eſſe.
Patet igitur quòd id, quod eſt factum,
prius
neceſſe eſt fieri:
& id quod fit, antea factum eſſe: eſt
enim
omnis magnitudo, omneq́;
tempus, diuiſibile ſemper.
Quare in quocunq; ſit, non erit in illo ut primò.
De Finito, & Infinito in motu.
CAP. VII.
148142PHYSICORVM ARIST.
_CV_'m autem omne quod mouetur, in tẽpore moueatur,
11Hîc detepmi-
@at
Āriſt. de fi-
nico
& infinito
in
motu: ficut
em̃
diuiſio per,
cinet
ad ratio-
nem
continui,
ita
finitũ & in,
finitũ
, ſicut aũt
fuprà
oſtẽdit {quis}
diuiſio
inueni-
tur
in motuma
gnitudine
, tem
pore
, & mobili
ita
idẽ de infi-
@ito
oſtendit.
in maioreq́;
maiorẽ magnitudinẽ tranſeat, fieri profe
ctò
põt, ut magnitudinẽ infinito in tẽpore trãſeat quic-
quã
finitã modò per ipſam eandẽ ſemper, nec per aliquã
eius
partẽ, ſed per totã toto in tẽpore moueatur.
Patet igi-
tur
, ſi quippiã æqua moueatur celeritate, neceſſe eſſe finitã
magnicudinẽ
illud finito in tẽpore pertrãſire:
ſumpta nanq;
parte, quæ menſurauerit to tam, in tot æqualibus tẽporibus,
quot
ſunt magnitudinis partes, totã illam profectò magni-
tudinẽ
pertranſibit.
Quare cùm harũ quæq; finitæ ſit quan
titatis
:
& oẽs numero ſint finitæ, tempus etiã ipſum profe-
ctò
finitum erit:
tantũ enim toties erit, quantũ eſt tẽpus par
tis
toties repetitũ, quot ſunt magnitudinis partes.
Nihil aũt
interest
, &
ſi æqua celeritate mouetur. Sit enim ſpaciũ
quidem
A B finitum, quod infinito in tempore pertrãſiuit,
rempus
autẽ in finitum C D.
Siigitur per privrem aliã alia
partem
motum eſſe neceſſe eſt, patet in priore tẽporis par-
te
, posterioriúe aliam, aliamúe pertranſiuiſſe:
ſemper enim
maiore
in tempore per aliam motum erit.
idq́; non minus
fiet
, ſiue æqua, ſiue non æqua celeritate mutetur:
& ſiue in-
tendatur
motus, ſiue remittatur, ſiue in eodem perſistat.
Ac-
cipiatur
itaq;
pars aliqua ſpacij quæ metietur A B longitu
dinem
totã, atq;
A F literis deſignetur. Hanc igitur aliqua
in
parte tranſiuit temporis infiniti, quippe cùm impoßibile
ſit
, eam in infinito tempore pertrãſiſſe, totũ enim ſpacium,
in
infinito pertranſit.
Etrurſus, ſi aliã ſumpſero tantam,
quanta
eſt ipſa A F, neceſſe eſt &
hanc eadem ratione fini
to
in tempore tranſijſſe:
& ſic uſq; ad ultimã proficiſcar.
igitur infiniti ꝗdẽ nulla ſit pars, quæ metietur ut ipſum,
ut
patet (fieri enim non poteſt, ut infinitũ ex finitis
149143LIBER VI. bus, & inæqualibus constet, propterea quòd ea quæ multi-
tudine
, magnitudineq́;
ſunt definita, ſiue æqualia, ſiue in-
æqualia
ſint, mẽſurari tandẽ aliquo uno poſſunt:
ſpaciũ aũt
finitũ
, quantitate partis A F mẽſuretur) finito profectò in
tempore
tale etiã mobile per magnitudinẽ A B finitam mo-
uetur
.
Similiter & de quiete dicendũ eſt: quare fieri non po
teſt
, ut idem, unumq́;
generetur ſemper, uel corrũpatur. Ea-
dem
ſanè ratione probabitur, fierietiã non poſſe, ut finito
in
tẽpore quicquam aut in finitam magnitudinẽ trãſeat, ſiue
uniformiter
, ſiue difformiter moueatur, aut quiete infinita
quieſcat
:
ſumpta nanq; temporis aliqua parte, quæ totũ me
tietur
tempus, in illa partẽ aliquã magnitudinis, non totam
magnitudinẽ
tranſit, totam enim toto in tẽpore tranſit, &

rurſus
in alia parte æquali partẽ aliã magnitudinis tranſit:
& in unaquaq; ſimili modo, ſiue æquales ſint primæ parti,
ſiue
etiã inæquales, nihil enim refert, modò ſit quæq;
finita:
patet
enim exhausto tẽpore, infinitam magnitudinẽ exhau-
ſtam
non fore, ſi ablatio fiat magnitudine, numeroq́;
finita.
Quare
non infinitam magnitudinẽ finito in tẽpore tranſit:

atq
;
nihil intereſt altera ex parte tantùm, an ex utraq; , infi-
nita
ſit magnitudo:
eadem enim ſemper accommodabitur
ratio
.
His demonstratis patet, neque fieri poſſe ut magni-
tudo
finita finito in tempore trãſeat magnitudinem infini-
tam
, cauſam ob eandem.
In parte nanque temporis, fini-
tam
tranſit:
& in unaquaq; ſimili modo. Quo fit, ut toto
in
tempore finitam tranſeat magnitudinem.
At uerò cùm
magnitudo
finita non tranſeat finito in tempore magnitu-
dinem
infinitam, patet neq;
magnitudinem infinitam longi-
tudinem
finitam tranſire:
nam ſi infinita magnitudo finitam
pertranſeat
, &
finitam infinitam tranſire neceſſe eſt:
150144PHYSICORVM ARIST. enim intereſt, utra ſit ea, quæ motu cietur: utroq; nanq; mo
do
, infinitam tranſit finita.
Nam cùm A magnitudo infini
ta
, mouetur, erit aliqua pars eius finita in B, ceu D C.
& a-
lia
atq;
alia rurſus, & ſic ſemper. Quare fiet ut ſimul infi-
nita
per finitam, &
finita per infinitã ſit mota: nec enim
fortaſſe
fieri poteſt ut aliter infinita finitã ſit mota, quàm
hoc
pacto, ut finita tranſeat infinitã, uel latione pergendo
per
ipſam, uelmetiendo:
quare hoc ſit impoßibile, infi-
nita
ſanè finitam tranſire non poteſt.
At uerò nec infinita
infinitam
finito in tẽpore tranſit:
nam ſi tranſit, & infinitã
finita
ſanè tranſibit.
Ineſt enim in infinita, finita. Præterea
&
tempore ſumpto, eadẽ demonstratio erit. Cùmigitur
nec
infinitã infinita, nec infinita finitam, nec etiã, infinitam
infinita
, finitc in tẽpore trãſeat, patet neq;
motũ infinitũ, in
tẽpore
fore finito:
quid enim intereſt, motus, an magnitudo
ſit
infinitum?
nam ſi utrumuis fuerit infinitũ, & alterum
infinitum
eſſe neceſſe eſt:
omnis enim latio eſt in loco.
De quibuſdam neceſſarijs ad diuiſionẽ quietis.
CAP. VIII.
_CV_'m autẽ id omne moueatur, aut quieſcat quod aptũ
eſt
moueri, quãdo, &
ubi, & quemadmodum aptum
eſt
, ipſum profectò ſtans cùm ſtat, moueri neceſſe eſt:
nam
ſi
non mouetur, quieſcit.
At fieri non poteſt, ut ad quietem
proficiſcatur
id, quod quieſcit.
Quo demõstrato, patet ne-
ceſſe
eſſe, &
in tẽpore ſtare. omne nanq; quod mouetur, in
tẽpore
ſanè mouetur:
ipſum autẽ ſtans, mouerio stendimus.
Quare neceſſe eſt, in tempore ſtare. Præterea ipſum cele-
rius
, atq;
tardius, in tempore dicimus eſſe. At fit ut tardius,
atq
;
celerius ſtetur. At uerò id, quod ſtat, ſtet quacunq; in
parte
tẽporis eius, in quo primò ſtatur, neceſſe eſt.
Tẽpore
nanq
;
diuiſio, ſi neutra in parte ſtat, neq; toto profectò
151145LIBER VI. tempore ſtat. Quo fit ut non ſtet idipſum, quod ſtat: ſin in
altera
, in toto ſtat primũ:
in hoc enim per aliud ſtat, ut
de
eo quod mouetur antea diximus.
Vt autẽ est quicquã
in
quo primo mouetur id, quod motu cietur:
ſic neq; quic-
quã
est, in quo ſtat id primò quod dicimus ſtare.
Neq; enim
ip
ſius moueri, neq;
ipſius ſtare, quicquã est primũ. Sit enim
id
, quod primò ſtat, A B literis deſignatũ:
hoc igitur uacare
partibus
impoßibile est.
est enim in eo motus, quod par
tibus
uacat, propterea quòd id quod mouetur, motũ eſſe ne-
ceſſe
est.
Id uerò quod ſtat, moueri iam demonstr auimus.
Quod ſi diuiſibile eſt, in quacũq; parte ipſius ſtat: hoc enim
prius
ostẽdimus, quo inquã primò quippiã ſtat, in eius hoc
parte
quacunq;
ſtare. igitur tẽpus ſit id, in quo primo
ſtat
, et indiuiduũ, omne uerò tẽpus in infinitũ ſit diuiſi-
bile
, est profectò id, in quo primo ſtatur.
Neq; igitur id
eſt
, in quo primò quieſcẽs ipſum quieuit:
in eo nãq; quie
uit
, quod partibus uacat:
quia est in indiuiduo motus: in
quo
uerò quieſcit quippiã, in eo etiã et mouetur.
Tũc enim
quieſcere
quippiã dicimus, quando, &
in quo eſt aptum ut
moueatur
, non mouetur.
Præterea tunc quieſcere quippiam
dicimus
, cùm ſimiliter nunc ſeſe habet, et prius:
uno quo-
dam
, ſed duobus hoc minimis dijudicantes.
Quare id in quo
quieſcit
, partibus non uacabit:
quod ſi partibile est, tempus
erit
profectò, atq;
in quauis ipſius parte quieſcet. ſic enim
hoc
ostendetur, ut &
in prioribus eſt demonstr atũ. Quare
nihil
erit &
in hoc, primũ: est autẽ huius hæc cauſa omne
inquã
quieſcere, atq;
moueri in tẽpore: tẽpus uerò nullum
eſſe
primũ, neq;
magnitudinẽ, neq; omnino cõtinuum, cùm
o
mne ſit diuiſibile in infinitũ, ut patuit.
Cùm autẽ omne
q
uod mouetur, in tẽpore moue atur, atq;
ex quopiã in
152146PHYSICORVM ARIST. piam mutẽtur, impoßibile est eo in tẽpore, quo per ſe quip
piam
mouetur, &
non in aliquo illius, ipſum in aliquo pri
mo
eſſe:
quieſcere nanque quippiã eſt in aliquo eodem &
ipſum
, &
partẽ ipſius quanque tẽpore quodã eſſe: ſic enim
quieſcere
dicimus, cùm in alio nunc, atque alio uerè dicere
licet
, ipſum in eodem, partesq́;
ipſius eſſe. Quòd ſi id est
quieſcere
, fit pro fectò ut id, quod mutatur, in aliquo ſit
totũ
ipſo tempore primò, est enim diuiſibile tempus omne.
Quare alia in parte ipſius: atque alia uerè dicere licebit, in
eodẽ
&
ipſam, & quãque partẽ ipſius eſſe. Quòd ſi ſit
hoc
pacto in aliquo, ſed uno in tempor is puncto, erit in
aliquo
profectò tẽpore ullo, ſed in tẽporis tantũmodo fine.

In
ipſo uerò nunc, eſt quidẽ ſemper in aliquo, tamẽ quie-
ſcit
:
in ipſo nãque nunc, neque moueri quicquã, neque quie
ſcere
potest:
ſed uerum quidẽ eſt, in ipſo nunc non moueri,
atque
in aliquo eſſe.
In tẽpore autẽ ut quieſcens, eſſe po
test
, eueniret enim ut id, quod fertur, quieſcat.
Confutatio quorũdam errorum de motu: ac primùm ratio-
num
Zenonis, negantis prorſus motum eſſe.
CAP. IX.
_Z_Eno uerò prauè ratio cinatur. Dicit enim, ſi ſemper
11Poftquã Āri-
fto
. de motuset
quietis
diuiſio-
ne
locutus eſt,
hîc
excludit
quædam
pro-
pter
quæ erra-
bant
aliqui cir
ca
motum.
omne quieſcit, aut mouetur, cùm est in ſibi æ quali, id
autẽ
, quod ſertur, eſt in ſibi æ quali ſpacio in ipſo nunc ſem
per
, immobilem eam eſſe ſagittam quæ ſertur.
Hoc autẽ est
falſum
:
tẽpus enim ex ipſis nunc indiuiſibilibus constat,
quẽadmodũ
nec ulla alia magnitudo.
Quatuor autẽ Zeno-
nis
de motu ſunt rationes, quæ difficultatẽ ſoluentibus affe-
runt
.
At prima quidem eſt ea, qua motus ex eo to llitur, quia
prius
ad medium, quàm ad finem id, quod fertur peruenire
oportet
:
de qua distinximus antea. Secunda uerò eſt ea, quæ
nuncupatur
Achilles, qua motus rurſus ex eo tollitur,
153147LIBER VI. nunquam id, quod celerrimè currit, id cõſequetur, quod tar
dius
currit.
Id enim quod perſequitur, perueniat antè ne
ceſſe
est, unde id, quod fugit, fugã arripuit.
Quare tardius
ipſum
, ſemper aliquo ſpacio præcedat, neceſſe est.
Est autẽ
&
huius rationis eadem uis, quæ in partes æ quales ſectio-
nis
:
ſed hoc differt, quòd magnitudinẽ, quæ accipitur, in
dimidia
diuidit.
Accidit igitur ut tardius ipſum non attinga
tur
, ex ratione nimirũ ipſa.
Fit autẽ ob diuiſionẽ: qua qui-
dem
&
antecedẽs utitur ratio. In utriq; enim fit ut per-
ueniatur
ad finẽ, magnitudine ſubeunte, etſi non eodẽ modo,
diuiſionem
.
Sed in hac additur tanquam tragicè decãtatum
neque
celerrimũ unquam tardißimũ attingere perſequẽdo,
quare
ſolutionẽ utriuſq;
eandẽ eſſe neceſſe eſt. Id uerò quod
cenſet
, nunquam id attingi, quod antecedit, falſum eſt profe
ctò
:
nam cùm antecedit, attingitur, attamẽ attingitur tan
dem
, ſi dabit magnitudinẽ finitã, id quod mouetur, tranſire.
ſunt igitur duæ rationes Zenonis. Tertia uerò eſt ea
qu
æ quieſcere dicit ſagittam cùm fertur:
de qua paulò antè
diximus
.
Accidit autem id, ex eo quia tempus ſumitur ex
ſuis
punctis cõstare:
quod ſi non dederis, ratio cõtinuò ex-
pirabit
.
Quarta eſt, quæ de ijs eſt æ qualibus molibus, quæ
propter
æ quales alias moles æ quali celeritate partimè cal
ce
ſtadij, partim è medio contrà mouentur:
ubi fieri putat:
ut duplo tẽpori dimidium ſit æ quale. Rationis autẽ falla-
cia
in existimatione illa conſistit:
eananque quorũ alterum
fertur
propter quieſcens, alterũ propter id, quod mouetur,
æ
qualem magnitudinẽ celeritate æ quali tranſire in æ quali
tẽpore
cenſet:
hoc autem falſum est. Sint quieſcentes quidẽ
æ
quales moles A A A A ſuper has autẽ moueãtur B B B B
incipiendo
à medio ipſarũ molium A numero:
&
154148PHYSICORVM ARIST. dine æ quales. C C C C uerò his æ quales modo eodẽ, et æ què
celeres
ſuper ipſas incipiẽdo à prima, quæ est in medio ipſa
rum
A motu contrario moueantur.
Accidit igitur primi B
atq
;
C molẽ, ſimul in ipſis eſſe extremis, & C quidẽ uniuer
ſas
B moles, B uerò dimidium ipſarum A pertranſiuiſſe.
Quare fit, ut ſit dimidium tẽpus: utraq; enim æ quali in tem
pore
molium unamquanque tranſiuit, &
inſuper accidit B
per
omnes moles C pertranſiuiſſe.
Prima nanq; C & B mo
les
in contrarijs ſunt extremis, tanto in tempore per unam-
quanq
;
B molium mota, quanto quanq; moliũ A tranſiuit,
ut
dicit, propterea quod utraq;
æ quali in tẽpore per A mo
les
eſt mota.
Ratio igitur hæc eſt: fit autem ob id quod dixi
mus
falſum.
At uerò neque in ea mutatione, cuius termini
contradictoriam
ſubeunt oppoſitionẽ, impoßibile quicquã
nobis
eueniet, ueluti quippià ſi è albo in album mutatur,
atque
in neutro eſt, neque album, neque album eſſe:
non
enim
ſi non totũ in utrouis ſit, non dicetur album, aut non
album
eſſe, album enim dicimus, aut non album, non quia to
tum
, ſed quia plurimis partibus ſit, aut maximè præcipuis
tale
:
est autem idem, eſſe in hoc, & eſſe in hoc to-
tum
.
Similiter res ſeſe habet & in eo, quod est, & in eo,
quod
haud eſt, atq;
in cæteris, quæ cõtradictoriam ſubeunt
oppoſitionem
:
etenim in oppoſitorũ quidem altero neceſſa
riò
erit:
totũ autẽ, in neutro ſemper erit. In circulo rurſus,
ac
ſphæra, &
in ijs omnino, quæ in ſeipſis mouentur, non
eueniet
ipſa quieſcere.
In eodẽ enim loco, tẽpore quodã, ut
inquiunt
, &
ipſa, & partes ſunt. Quo ſit ut quieſcãt ſimul,
ac
moueãtur.
Primò nanq; partes ſunt eodẽ in loco, tem
pore
ullo.
Deinde, totũ etiã in alium ſemper locũ mutatur:
non
eſt enim eadem circunfere ntia, quæ ab A &
B & C
155149LIBER VI. mitur, cæterorumq́; quolibet puncto, niſi ut muſicus homo,
&
homo, & quia id accidit. Quare in aliã alia ſemper mu-
tatur
, &
nunquam quieſcet: idem eſt modus & in ſphærd,
atq
, in cæteris, quæ in ſeipſis mouẽtur.
Demonstratis autẽ
his
:
dicimus id quod partibus uacat, moueri non poſſe, niſi
per
accidens:
ueluti ſi corpus, uel magnitudo, in qua eſt, mo
ueatur
:
quemadmodum ſiid, quod eſt in nauigio, latione na
uigij
, uel totius motu, pars moueatur.
Quod indiuiſibile non moueatur aduerſus Democritũ ponen-
tem
atomos per ſe moucri:
quod´q; nulla mutatio infinita
ſit
contra Heraclitum, ponentem omnia ſemper moueri.
CAP. X.
_V_Acare autem id partibus dico: quod eſt impoßibile
11Poſtquàm Āri
ſto
. ſoluit ratio
nes
Zenonis im
probantis
mo-
, hic oſtendit
impartibile

moueri
: per qd
deſißruitur
opi-
nio
Democriti
ponentis
ato-
mos
per ſe mo-
biles
.
quantitate.
Partium enim motus & inter ſeſe diffe-
runt
, &
à totius etiam motu atq; in ſphæra maximè diffe-
rentiam
ipſam quiſpiam intuebitur:
non enim eadem erit ce
leritas
earũ partium, quæ propinquæ ſunt centro, &
earũ,
quæ
ſunt ab eo distantes, totiusq́ ſphæræ quo patet unũ
omnium
eſſe motum:
ut igitur diximus, ſic ipſum quod par-
tibus
uacat moueri poteſt, ut hiſce qui ſedet in currente na-
ui
mouetur, per ſe autem moueri non poteſt.
Mutetur enim
ex
A B in B C, ſiue in magnitudinẽ ex magnitudine, ſiue in
formam
, ex forma ſiue ex termino in oppoſitũ cõtradicto-
riè
terminum.
Tẽpus autẽ in quo primo mutatur, ſit D. Igi
tur
ipſum eo in tẽpore, quo mutatur, aut in A B aut in B C
aut
partim in hoc, partim in altero eſſe neceſſe eſt:
omne
nanq
;
quod mutatur, ſic ſe habet. At aliquid ipſius in utroq;
non erit: fuerit enim partibile. Neque erit in B C erit enim
muta
tum:
ſupponitur uerò mutari. Restat igitur ipſum in
A
B eſſe eo tẽpore, quo mutatur, quieſcet ergo:
quod enim
eſt
in eodem tẽpore quodam, id quieſcere dicebamus.
156150PHYSICORVM ARIST. renon fit, ut id, quod uacat partibus moueatur, aut omnino
mutetur
:
hoc tantũ pacto motus ipſius eſſet, ſi tempus ſuis
ex
pun{ct}is conſtaret:
ſemper enim in ipſo nunc motũ eſſet,
atq
;
mutatũ ut moueatur quidẽ nunquã, ſemper uerò ſit mo
tum
:
at hoc eſſe non poſſe prius eſt demonstratũ: neq; enim
tẽpus
ex nunc ipſis, neq;
linea ex punctis, neq; motus ex ſuis
momentis
{st}at.
Nam nibil aliud aſſerit qui id dicit, quàm
motũ
ex hiſce quæ partibus uacant cõstare.
Perinde atq; ſi
tempus
ex nunc ipſis aſſereret, aut magnitudinẽ ex pun{ct}is
{st}are.
Præterea neq; punctum, neq; indiuiſibile quicquã
moueri
, ex his etiam patet:
fieri nanq; poteſt, ut id quod
motu
cietur, maius ſeipſo trãſeat prius, quàm aut per æqua-
le
, aut minus ſemoueatur.
Quod ſi ita ſit, patet & pun{ct}ũ
ſeipſo
minus, aut æquale prius tranſire.
At cùm indiuiſibile
ſit
, fieri poteſt, ut per minus antea moueatur:
per æqua-
le
ergo ſibi, mouebitur.
Quo fit, ut ex punctis linea con{st}et:
pun{ct}um enim tranſeundo ſibi ſemper æquale, totã quam
tranſit
lineam metietur.
Quod ſi id eſſe non poteſt, fieri
quoque
nequit ut indiuiſibile moueatur.
Inſuper ſi omne
quod
motu cietur, in tempore, et nihil in ipſo nunc mouea-
tur
, omneq́;
tẽpus ſit diuiſibile, erit utiq; ; tempus eo tempo-
re
motus, in quo tranſit id, quod mouetur æquale ſpacium
ſibi
.
Id enim in quo mouetur, tempus erit planè: propterea
quòd
omne quod mouetur, in tẽpore motu cietur.
Tempus
autem
omne, diuiſibile eſſe, prius eſt demõ{st}ratum.
Si igitur
ßun
{ct}ũ mouetur, erit aliquod tempus eo tempore minus, in
quo
motum eſt ipſum per æquale ſpacium ſibi.
At eſſe non
poteſt
.
In minore nanq; tranſeat minus, neceſſe eſt. Quo
cõtinuo
fit, ut indiuiſibile in ſe minus ſit diuiſibile, quemad-
modum
&
tempus in tempus. Enimuero unicè id, quod
157151LIBER VI. tibus uacat, atq; indiuiſibile moueretur, ſi fieri poſſet ut in
ipſo
nunc indiuiduo quippiam moueatur:
eiuſdem enim eſt
rationis
, in ipſo nunc moueri, &
indiuiſibile quid moueri.
Mutatio autem, nulla eſt in finita, è quopiã enim in quip-
piam
eſt omnis, &
ea quæ in contradi{ct}orijs, & ea quæ in
contrarijs
eſt.
Quare mutationum quidem earum, quæ in
contradictorijs
ſunt, affirmatio, atque negatio finis eſt ge-
nerationis
quidem, id quod eſt, corruptionis autem, id quod
non
eſt.
mutationum uerò quæ inter contraria ſunt, ipſa con
traria
ſunt extrema:
hæc enim ultima ſunt mutationis, qua-
re
&
alterationis omnis (alteratio nanq; ex contrarijs eſt
quibuſdam
) ſimiliter &
accretionis, decretionisúe: nam ac-
cretionis
quidem id eſt extremum, quod eſt magnitudinis
perſectæ
, quæ accommodatur naturæ finis:
decretionis ue-
caſus ab hoc ipſo, remotioúe.
Latio autem, hoc quidem
modo
non erit finita:
non enim omnis, eſt in cõtrarijs. Sed
quoniam
quod hoc pa{ct}o eſt, impoßibile diuiſum fore, ut
non
cõtingat ipſum fore diuiſum, id ut diuidatur poteſt
(multipliciter enim impoßibile dicitur) atque quod ita eſt
impoßibile
ſecari poßit, &
omnino quod fa{ct}ũ fore
poteſt
, id fieri contigit:
& id profectò quod mutatũ fore
non
poteſt, in id mutari nequit in quod mutatũ fore non po
teſt
.
Si igitur id quod fertur, in quippiã mutetur, & in illud
ſanè
fore mutatum poteſt.
Quare motus non eſt infinitus,
neq
;
quic quam per infinitum feretur: fieri enim poteſt,
ut
illud unquam pertranſeat.
Patet igitur hoc pa{ct}o nul-
lam
infinitam eſſe mutationem:
ut non ſit finibus termina-
ta
.
Verùm conſiderandum eſt ſi ſic eſſe poßit, ut una ea-
demq́
;
tempore ſit infinita, nam ſi non fiat una, nihil forſi-
tan
prohibet:
ueluti ſi alteratio fiat poſt lationem, et
158152PHYSICORVM ARIST. tio po{st} alterationẽ, & generatio rurſus poſt illã: ſic enim
ſemper
quidẽ erit tẽpore motus, ſed non unus, quia non eſt
unus
ex uniuerſis.
Vt autem unus infinitus tempore fiat,
præter
unum non poteſt:
hic autem, eſt ipſa conuerſio.
PHYSICORVM
ARISTOTELIS
LIBER VII.
Quicquid mouetur, ab aliquo moueri. Et quòd primus motus
quiſpiam
ſit, primusq́;
motor.
CAP. I.
_OMNE_ quod mouetur, ab aliquo mouea-
11Superiorib9 li-
bris
determina
uit
Āriſtot. de
motu
ſecũdum
ſe
, & de conſe-
quẽtib
9 ad ip-
ſum
, de´q; parti
bus
ei9: hîc ue-
incipitdeter
minare
de mo-
tu
per cõpara-
tionem
ad mo-
tores
, & mobi-
lia
.
tur neceſſe eſt.
Si igitur in ſe non habeat
principiũ
motus, ab alio patet ipſum mo-
ueri
.
Si in ſe habeat, accipiatur ipſum A B
quod
quidẽ moueatur ex eo quia quid
ſui
cietur.
Primũ igitur A B putare à ſe moueri, quia & to-
tum
ab externo nullo mouetur, ſimile eſt atque ſi quis cum
ipſum
D G mouet ipſum G F ſimulq́;
eo mouetur ipſum
D
G F à ſeipſo moueri putaret, quia non perſpicit utrum
ab
utro moueatur:
utrum D G à G F, an G F ab ipſo D G.
Deinde quod à ſeipſo mouetur, id nunquam ex eo moueri
deſinet
, quia aliquid aliud ſtetit, mouerí que ceſſauit.
Igitur
ſi
quid ex eo moueri deſinit, quia quippiã aliud ſtetit, id ab
alio
moueri neceſſe eſt:
hoc enim patefa{ct}o omne quod mo
uetur
, ab aliquo moueatur neceſſe eſt:
cùm enim ipſum A B
moueri
ſit ſumptum, diuiſibile erit proſe{ct}ò:
omne nanque
quod
mouetur, diuiſibile eſt.
Sit igitur diuiſum, in C. Igitur
B
C quieſcente, &
ipſum A B quieſcat, neceſſe eſt. Quod ſi
non
queiſcat, mente ſumatur moueri B C:
igitur
159153LIBER VII. A C mouetur: non ergo per ſe mouetur, ipſum A B, at per
ſe
primo moueri, ſupponebatur.
Patet igitur B C quieſcẽte,
&
A B quieſcere, at tunc ceſſare moueri. At ſi quid ex eo
moueri
deſinit, quia quieſcit aliud, ab alio planè mouetur.
Patet igitur omne quod mouetur, ab aliquo motu cieri: o-
mne
enim quod mouetur, eſt ut patuit, diuiſibile, parté que
quieſcente
, &
totum ipſum quieſcet. Cùm autẽ omne quod
mouetur
, ab aliquo moueatur, neceſſe eſt, et id quod in loco
mouetur
, ab aliquo moueatur:
& id igitur quod mouet, ab
alio
moueatur neceſſe eſt, cùm moueatur &
ipſum & hoc,
ab
alio rurſus.
At in infinitũ hoc proficiſcitur, ſed ſta-
bit
tandem alicubi, atq;
erit quippiã quod primo cauſa erit
ut
omnia moueantur.
Quod ſinon ſit ita, ſed ſit in infinitũ
profectio
, moueatur A quidẽ à B, ipſum autem moueatur à
C
, &
B rurſus à D C: & hoc in infinitũ modo proficiſca-
tur
.
Cùm igitur ſimul moueatur & id, quod mouet, ſimul A
&
B mouebuntur: cùm B mouetur, mouebitur & ipſum
A
:
& item B mouetur, ipſum C ſanè mouebitur: & ſimi
liter
C mouetur, mouebitur ipſum D:
motus igitur ipſius
A
, ſimul erit motu ipſius B, et cæterorũ cuiuſq;
: et unũ-
quodq
;
igitur ipſorũ & motum cuiuſq; poterimus ſumere:
nam
et ſi à ſingulis ſingula ſimul mouentur, minus tamen
uniuſcuiuſq
;
motus unus eſt numero, & infinitus extre-
mis
, cùm omne quod mouetur è quodã ad quoddam profici
ſcatur
.
Fit enim ut aut numero, aut genere, aut ſpecie ſit idẽ
motus
:
mumero igitur eum motum dico eundem eſſe, qui in
eodẽ
numero tẽpore, ex eodem in idem numero fit:
ut hiſce,
qui
hac ex albedine, quæ eſt una numero, hãc in nigredinẽ,
hoc
in tẽpore quod ſit unum numero fit, nam ſi in alio, atq;

alio
fiat, unus ſpecie, non numero motus erit.
Genere
160154PHYSICORVM ARIST. idem eſt motus, qui eodem in prædicamento, aut in ſub{st}an-
tia
, aut in alio genere ſit.
Specie uerò eſt unus, quo ex eo-
dem
ſpecie ad idem ſpecie pergitur:
ut motus, qui ex albo in
nigrũ
, aut in malum è bono:
hæc autem & in ſuperioribus
di
{ct}a ſunt.
Accipiatur igitur motus ipſius A, et ſit E: et mo
tus
ip ſius B, &
ſit F: & motus itẽ ipſius C, atq; D, & ſint
G
, atq;
H. Sumatur præterea tẽpus, in quo A mouetur, &
ſit
K:
atq; cum definitus ſi motus ipſius A, definitũ erit &
K
tẽpus, &
infinitum. At A, & B, et cæterorũ unum-
quodq
;
eodem in tẽpore mouebatur. Accidit igitur ut mo-
tus
E F G H infinitus, in K definito tẽpore fiat:
eo enim in
tempore
quo A mouebatur, &
ea omnia infinita, quæ poſt
ipſum
A collocata deinceps ſunt, mouebãtur.
Quare tẽpo
re
in eodem mouentur:
etenim motus ipſius A, aut æqualis
erit
motui ip ſius B, aut maior:
nihil autem reſert: accidit e-
nim
omnino, ut infinitus motus tempore fiat finito:
hoc aũt
fieri
ne quit.
Hoc igitur pa{ct}o, quod propoſuimus uidebi-
tur
demon{st}rari:
tamen demõ{st}ratur, quia nullum abſur
dum
emergit:
fieri enim poteſt ut finito in tẽpore motus ſit
infinitus
:
non tamen idem, ſed alius, atq; alius, ſi multa ſint
ea
, quæ mouentur, ac infinita:
quod & in hiſce, quæ nunc
ſumpſimus
, accidit.
At ſi id, quod primo mouet in loco, mo
tuq́
;
corpori accõmodato, tangere neceſſe eſt id, quod mo-
uetur
, aut cõtinuum eſſe, ut in uniuerſis fieri cernimus, totũ
ipſum
unum ex omnibus, aut continuum erit.
Id igitur
quod
fieri poteſt, eſſe ſumatur:
& ſit magnitudo quidem,
aut
continuum ipſum A B C D, motus autem huius ſit
E
F G H:
nihil autem intereſt, infinitum ſit, an finitum. ſimi
liter
enim finito in tempore K, aut infinitum, aut finitum
infinito
mouebitur motu:
horum autẽ utrunq; eſt
161155LIBER VII. bile. Stabit igitur tandem (ut patet) idipſum, & non in in-
finitum
proſiciſcetur, ab alio inquam ſemper moueri, ſed
erit
quippiam quod primum motu ciebitur:
nihil autem in-
terſit
, aliquo ſuppoſito id ostendi.
Eo nanq; poſito quod
eſſe
poteſt, nullum abſurdum accidere oportebat.
Quod mouens ſit mobili contiguum.
CAP. II.
_ID_ autem quod primũ mouet, non ut id gratia cuius cæte
11Hîc Āriftot,
probat
mouẽs
eſſe
cõriguum,
vel
continuum
mobili
.
ra ſunt, uel fiunt, ſed ut id unde eſt principium motus, ſi-
mulcum
eo eſt, quod mouetur.
Atque ſimul dico, quia nihil
eſt
inter ipſa:
hoc enim omnibus mouentibus communiter
competit
, &
ſubeuntibus motum. Cùm autem tres ſint mo
tus
, is inquam, qui ad locum, is qui ad qualitatem, &
is qui
ad
quantitatem accommodatur:
quorum primus eſt latio,
ſecundus
alter atio, tertius accretio, atque decretio:
& ea
ſanè
quæ mouentur, tria eſſe neceſſe eſt.
Atque primo de
latione
dicamus:
hæc enim primus motuum eſt. Omne itaq;
quod fertur, aut à ſeipſo mouetur, ant ab alio. Si igitur à
ſeipſo
mouetur, patet cum in ipſo ſit id quod mouet, ſimul
eſſe
, &
id quod mouet, & id quod mouetur, & nibil inter
ipſa
medium eſſe.
Sin ab alio mouetur, quatuor modis mo
uetur
, motus enim qui ab alio afferũ tur, quatuor ſunt pul-
ſio
, tractio, uolutio, uectio.
etenim fit, ut omnes alij ad hos
reducantur
.
Pulſio igitur, alia eſt impulſio, alia expulſio.
Atq
;
impulſio quidem eſt, cùm id quod mouet, non deſerit
id
quod mouetur.
Expulſio uerò cùm deſerit. Vectio au-
tem
in tribus eſt motibus:
non enim per ſe, ſed per accidens
mouetur
.
quod uehitur: ex eo nanq; mouetur, quia eſt in eo,
uel
per id, quod mouetur:
at id, quod uehit, aut pellitur, aut
trahitur
, aut uoluitur.
Patet igitur uectionem, tribus in mo
tibus
eſſe.
Tractio uerò eſt, cùm motus trahentis aut ad
162156PHYSICORVM ARIST. aut ad aliud celerior eius eſt motu quod trabitur, neq; ſeiun
gitur
ab eodẽ:
etenim & ad ſeipſum eſt tractio, et ad aliud.
Ad has & cætaræ tractiones eædem ſpecie reducentur, ut
inſpiratio
, &
ſpiratio, & ſputatio, & , quibus aut emit-
tuntur
corpora, aut accipiuntur:
quarũ aliæ ſunt cõgrega-
tiones
, aliæ ſegregationes.
Et omnis igitur ad locum accom
modata
motio, congregatio eſt nimirùm, &
ſegregatio. Vo
lutio
uerò ex tractione pulſioneq́;
cõponitur: mouens enim
partim
pellit, partim trabit id, quod motu hoc agitatur.

Per
ſpicuum igitur eſt, ſi pellens, ac trabens eſt eo quod
pellitur
, atq;
trabitur, nibil eſſe inter ea, quorum alterũ mo
uetur
, alterum mouet:
hoc & ex definitionibus patet. Nam
pulſio
quidem eſt aut ex ſe, aut ex alio in aliud motus:
tra-
ctio
autem ex alio uel ad ſe, uel ad aliud.
Inſuper compulſio,
atq
;
diſpulſio. Proiectio uerò eſt, cũmotus celerior fit natu
rali
motu corporis eius quod fertur, pulſione uehementio-
re
nimirũ facta:
quod quidem eouſq; fertur, quouſq; motus
his
uehementior ſit illo motu.
Quæ cùm ita ſint, patet eſſe
ſimul
, id quod mouetur:
& id, quod mouet, & nibil inter
ipſa
medium eſſe.
At uerò nec inter alterans, & id quod
alteratur
, medium quicquã cadit:
quod quidem ita eſſe, per
inductionẽ
patere poteſt.
In uniuerſis enim fit, ut id quod
ultimum
alterat, &
id quod primum alteratur, ſint ſimul.
Omne
enim quale ex eo alteratur, quia ſenſibile eſt.
Senſibi
lia
uerò ſunt ea, quibus inter ſeſe corpora differunt:
ut gra
uitas
, leuitas, durities, mollities, ſonus, huius uacuitas, albe-
do
, nigredo, dulcedo, amaritudo, humiditas, ſiccitas, denſi-
tas
, raritas, &
ea, quæ inter hæc ſunt: ſimiliter & cætera,
quæ
ſenſui ſubijciuntur, caliditas in quã, &
frigiditas, & le
uitas
, &
aſperitas. Hæc enim, affe ctus ſunt qualitatis
163157LIBER VII. ctæ. Et his inter ſe differunt ſenſibilia corpora, aut horũ
gradibus
:
atq; quia aliquod horũ patiuntur, alterari dici-
mus
tam animata corpora, quàm inanimata, &
animantiũ
partes
, quæ animæ ſunt expertes:
calefiunt enim, aut frige-
fiunt
, aut dulcia fiũt, aut amara, aut aliquo alio prædictorũ
afficiuntur
.
Ip ſi quoq; ſenſus alter antur, patiuntur enim:
nam ipſorũ actio motus eſt per corpus patiente aliquid ſen
ſu
:
atq; quibus alterantur inanimata, his uniuerſis animãtia
etiã
alter antur.
At quibus animantia alterantur, hiſce non
alterantur
inanimata:
per ſenſus enim alter antur, neque
ſentiunt
inanimata, cùm alterãtur.
Nibil tamẽ prohibet ut
&
animantia cùm alterantur, ſentiant, quando non per
ſenſus
ip ſis accidit alteratio.
Si igitur affectus quidẽ ſen-
ſibiles
ſunt:
per hos autem fit alteratio, patet iam ſimul eſſe
patiens
ipſum, atq;
affe ctũ, & nibil inter ipſa medium eſſe:
nam
huic quidẽ aër cõtinuus eſt:
aëri uerò cõiungitur cor-
pus
, &
ſuperficies quidẽ lumini, uiſui uerò lumen cohæret:
ſimiliter
&
auditus, ac odor atus primo mouẽti cõiungitur:
ſapor
etiã ſimul eſt modo eodẽ, &
guſtus. Simili modo fit
&
in hiſce, quæ ſunt expertia animæ, atq; ſenſus. Id etiam
quod
augetur, &
id quod auget, eodẽ modo ſe habẽt. Accre
tio
nanq;
quædam additio eſt, quare ſimul ſunt quod auget,
&
quod augetur. Et in diminutione eodẽ modo: cauſanãq;
decretionis
, ablatio quædã eſt.
Patetigitur nibil eſſe mediũ
inter
id, quod ultimum mouet, &
id quod primò mouetur.
Quòd omnis alteratio ſit in ſenſibilibus, & in parte ani-
ſenſitiua.
CAP. III.
11Hîc probat Ā-
riſtot
. omnem
alterationẽ
eſſe
ſecundum
ſen-
ſibilia
.
_DE_inceps autẽ uniuerſa, quæ alterãtur, à ſenſibilibus
alterari
, &
eorũ alterationẽ eſſe duntaxat, quæ per
ſe
ab hiſce pati dicuntur, per hæc contemplentur oportet.
164158PHYSICORVM ARIST.
Maximè nanq; quiſpiam in figuris, formis atq; habitibus,
&
horũ deiectionibus, acquiſitionibusúe, alterationem eſſe
existimabit
.
Videtur enim in his alteratio eſſe, uerũ eſt:
ſed cùm quædã alterantur, hæc fiunt: cùm denſatur in quam,
aut
rarefit, aut calefit, aut frigefit, materies ipſa:
ſed altera-
tio
non eſt.
Non enim ſtatuæ formã nomine dicimus eius,
ex
quo forma eſt orta, nec eius etiam ex quo eſt pyramidis,
aut
lecticæ figura pyramidẽ, aut lecticã, ſed denominantes
aliud
æneum, aliud terreũ, aliud ligneũ appellamus.
At id,
quod
alteratur, dicimus:
ipſum enim æs, humidum eſſe dici
mus
, aut calidũ, aut durũ.
Et ſolùm hoc pacto, ſed etiã
ipſum
humidũ, atq;
calidũ eſſe dicimus æs, affe ctus nomine
materiã
nuncupãtes.
Cùm igitur id quidẽ ex quo eſt forma,
&
figura, & id quod eſt ortũ figurarũ nomine dicatur:
id
uerò, quod alteratur, nomine dicatur affectuũ, patet alte-
rationẽ
in ſolis ſenſibilibus eſſe.
Præterea abſurdũ eſt &
alio
modo dicere:
dicere nanq; hominẽ alteratũ eſſe, uel do-
mum
ſumpto fine:
ridiculum eſt, ſi perfectionẽ domus, aut
parietes
, aut tegulam alterationẽ eſſe dixerimus:
& ſi cum
parietibus
domus clauditur, aut tegitur, ipſam dixerimus
alterari
.
Patet autem alterationẽ in hiſce non eſſe, quæ ge
nerantur
:
atqui nec in habitibus alteratio eſt: habitus enim,
uirtutes
, ac uitia ſunt.
Virtus autem omnis, & uitium, &
aliquid
eſt:
quemadmodũ ſanitas, tẽperatio quædam eſt ca-
lidorum
, ac humidorũ, aut internorũ, aut ad continens.
Si-
militer
&
pulchritudo, et robur ad aliquid ſunt: ſunt enim
diſpo
ſitiones quædam eius, quod præstãtißimum eſt, adid,
quod
optimũ:
atq; id præstantißimũ dico, quod cõſeruat, ac
circa
ipſam naturã diſponit.
Cùm igitur uirtutes quidem,
ac
uitia ſint ex hiſce, quæ ſunt ad aliquid, hæc autẽ
165159LIBER VII. tiones non ſint, nec ipſorum ſit generatio, nec alteratio o-
mnino
, patet circa habitus, alter ationes eſſe.
At uerò neq;
circa uirtutes animi, uitiaq́; , alterationes eſſe uidentur: uir-
tus
nãq;
perfectio quædã eſt, unũquodq; enim maximè tum
eſt
perfectũ, cùm propriã uirtutẽ eſt cõſecutum, et maximè
ſecundum
naturam:
ſicut circulus tum maximè ſecundùm
naturã
eſt, quando maximè circulus eſt.
Vitium uerò, cor-
ruptio
eſt horum atque remotio.
Fit igitur cùm aliquid
alteratur
, uirtutis acceptio, uitijq́;
deiectio: neutrum tamen
horũ
eſt alteratio.
Alterari autẽ aliquid deinde patet: nam
uirtus
quidẽ, aut affectuũ eſt uacuitas, aut corundẽ medio-
critas
quædã:
uitium autẽ aut eſt omnis affectuũ concitatio,
aut
eſt perturbatio urituti contraria.
Atque omnino fit, ut
uirtus
morum in uoluptatibus, doloribusúe conſistat:
uolu-
ptas
enim aut cùm agimus, aut cùm recordamur, aut cùm
ſper
amus effici ſolet.
Atque ſi cùm agimus prouenit, ſenſus
eſt
cauſa:
ſi cùm recordamur, aut ſperamus ab ipſo rurſus
efficitur
:
afficimur enim uoluptate aut recordantes ea, quæ
nos
delectarunt, aut ſperantes euenire ea, quæ nos afficient
uoluptate
.
Atquineq; ad partẽ intellectiuã animæ, altera-
tio
accommodatur:
ſciens enim maximè ad aliquid dicitur.
Hoc
autẽ ita eſſe perſpicuum inde fieri poteſt:
per nullam
nanq
;
potentiã motus fit in nobis ſcientia, ſed prius aliquo
orto
:
experientia nanq; particulariũ, ſcientiã uniuerſalem
conſequimur
.
At neq; ipſa operatio generatio eſt, niſi uiſio
nem
, tactumúe, generationes quiſpiam dixerit:
tale eſt enim
ipſa
operatio.
Acceptio autem à principio ſcientiæ, non eſt
generatio
, nec alteratio:
ex eo nanque quia perturbationes
ſedantur
, atque tranquilla fit anima, ſciens quiſpiam, atque
prudens
euadit.
Quemadmodum igitur cùm
166160PHYSICORVM ARIST. eſt quiſpiam dormiens, aut cùm ab ebrietate ſeſe recepit, aut
cùm
à morbo conualuit, factus eſt tunc ſciens, quãquàm
antea
non utiſcientia poterat, operariq́;
per eam, ſed extin
cta
perturbatione, menteq́;
iam inde adtranquillitatẽ redax
cta
aptus, acidoneus ad ſcientiæ uſum euaſit:
ſic etiam cùm
à
principio oritur in nobis ſcientia, ſimile quid ſanè fieriſo
let
:
fit enim perturbationis ſedatio, quies, atq; tranquillitas
quædã
.
Accedit eodẽ et id, quod in puerisnatura fieriſolet:
enim diſcere pueri, neq; perinde ſenſibus (atq; ij quiſunt
prouectimagis
) ætate diſcernere poſſunt:
eſt enim uebemẽs
in
eis turbatio, atq;
motus: ſedantur autẽ nonnunquã à natu
ra
, nonnunquã ab alijs, deſinuntq́ turbari:
atq; in utriſque
fit
ut aliquid alteretur, perinde at que cùm aliquis experre-
ctus
, factusq́ ſobrius, aptus ad operationem euadit.
Patet
igitur
alterationem in ſenſibilibus, &
in parte animæſen-
ſitiua
, &
nullis in alijs, niſi per accidens eſſe.
Quimotus ſintinter ſe comparabiles.
CPA. IIII.
DVbitabit autẽ quiſpiam, ſi ſit omnis motus omnimo-
11Declarauit Ā-
@iſto
. in mobi-
libus
& moto,
@ib
9 neceſſe, eſ,
ſe
primum ali.
quod
ponere,
qd
' ea quaeſunt
ordinis
vni9 vi
dentur
compa,
rabilia
eſſe, &
hoc
ipſum qd'
eſt
prius, & po
ſterius
cõpara-
tionem
impor-
tat
, hic autem
inquirit
de mo
tuum
compara
tione
.
tui cõparabilis, nec´ne.
Nam ſi ſit, atq; id celeritatis
ſit
æqua, quod in tẽpore æquali ſpaciũ tranſit æquale:
erit
aliqua
circunſerentia æqualis lineæ rectæ, &
maior etiam,
atq
;
minor. Præterea alicui lationi alteratio erit æqualis,
cùm
in æquali tẽpore aliud fuerit alteratũ, aliud latum:
affe
ctus
ergo lõgitudini erit æqualis:
at eſſe poteſt. At enim
cùm
in æquali tẽpore quippiam per æquale mouetur, tum
illud
æquè celere eſt:
affe ctus uerò nullus longitudini eſt
æqualis
:
quare erit alteratio lationi æqualis, nec minor.
Quo fit ut omnis motus ſit cõparandus. Sed in circulo,
rectaq́
linea quonam accidet modo?
nam abſurdũ eſt, ſi
fit
, ut hoc ſimiliter ſuper circulo, &
hoc ſuper recta
167161LIBER VII. moueatur, ſed cõtinuò celerius alterum, aut tardius moueri
neceſſe
eſt, quaſi hoc ſit decliue, illud accliue.
Præterea nibil
refert
adrationẽ, ſi quiſpiã neceßitatẽ dixerit eſſe, celerius
cõtinuò
, aut tardius moueri, erit enim circunferètia maior,
&
minor linearecta: quare & æqualis: nam ſi in eodem A
tẽpore
, hoc quidẽ B, illud uerò C, lineam pertranſiuit:
ma-
ior
erit B linea profectò ipſalinea C:
hoc enim pacto, cele-
rius
mobile definiebatur.
Et ſi in minore igitur æqualẽ trãſ
ierit
, celerius erit:
quare pars quædã tẽporis A, in qua cele-
rius
mobile partem aliquã tranſit ipſius circunferentiæ B:
toto in tẽpore, mobili tardiore tranſeunte totam lineam C.
At
uerò ſi cõparabilia ſint, accidit id, quod nuper eſt dictũ:

lineam
inquam rectam æqualem circunferentiæ eſſe:
at cõ-
parabilia
non ſunt:
necigitur motus ipſi, cõparabiles ſunt.
Sed ut uidetur, ea cuncta comparabilia ſunt, quæ non
æquiuoca
ſunt, ueluti cur cõparabilia ſunt, ſtylus &
ui-
num
, an ultima fidium, utrum acutius ſit?
Quia nanq; æqui
uoca
ſunt:
ideo conferenda non ſunt, ſed ultima fidium, &
penultima
cõparabilia ſunt, quia acutum idem ſigniſicat in
utriſq
;
. Non igitur idem eſt celere hìc, & ibi, & multò etiã
minus
in alteratione, ac latione.
An id uerum non eſt, ſi
æquiuoca
ſint cõparabilia eſſe?
multum enim idem in aẽre,
atq
;
aqua ſignificat, cõparabilia tamen non ſunt. Quod ſi
hoc
ſit, ad duplum eſt unum (eſt enim id, quod rationem
duorũ
habet ad unum) tamen cõparabilia ſunt.
An & in
bis
eadem eſt ratio?
nam & ipſum multum, æquiuocum eſt.
Sed ſunt quorum & rationes æquiuocæ ſunt: ceu ſi quiſpiã
dicat
multum id eſſe, quod eſt tantum, ac ultra:
& æquale
æquiuocũ
, etſi ſortè fuerit, &
ipſum cõtinuò unum: quòd ſi
hoc
eſt æquiuocum, &
ipſa etiam duo æquiuoca ſunt.
168162PHYSICORVM ARIST. cur alia cõparabilia, alia non cõparabilia ſunt, ſi natura eſt
una
, an quia in alio primo ſunt ſuſceptiuo?
Equusigitur, et
canis
comparabilia ſunt, utrum ipſorum albius ſit:
eſt enim
ipſa
ſuperficies idẽ, in qua primò eſt ipſa albedo:
& de ma
gnitudine
modo eodẽ:
atuox, & aqua cõparanda ſunt:
in alio nanq; eſt ſuſceptiuo. An hoc pacto omnia quiſpiam
faciet
unum, unũquodq;
autẽ in alio dicet eſſe, atq; eritidẽ
æquale
, &
dulce, & albũ, ſed in alio ſuſceptiuo? Prætereà
ſuſceptiuũ
eſt quoduis, ſed unum unius primũ.
At ucrò
non
ſolum ea, quæ cõparantur non æquiuoca eſſe, ſed etiam
nec
id, quod ineſt, nec id, in quo ineſt, differentiam babere
oportet
:
dico autẽ hoc modo, color babet diuiſionem. Non
igitur
hoc ipſo fit cõparatio, ueluti utrum magis ſit colora
tum
non aliquo colore, ſed colore ut color eſt:
ſed albedine
fit
.
Sic igitur et circa motũ, id eſt æque celere, quod in æqua-
li
tempore per æquale eſt motum, tantum inquã longitudi-
nis
buius.
Sed ſi aliquid fuerit alteratum, aliud latum, erit´ ne
æqualis
hæc alteratio lationi, atq;
eiuſdẽ celeritatis? at ab-
ſurdum
eſt ſanè &
cauſa eſt, ſpecies motum habere. Quare
ſi
ea, quæ in æquali tempore per æqualem longitudinẽ lata
ſunt
, æqualis celeritatis ſint, recta linea circunferentiæ erit
æqualis
.
Vtrumigitur buius eſt cauſa: utrum lationem, an
lineam
genus eſſe?
tempus enim ſemper eſt idem, ac indiui-
duum
ſpecie.
An ſimul illa ſpecie differunt? Etenim latio
ſpecies
babet:
ſi id ſuper quo ſit motus, ſpecies babet. Præ-
tereà
ſi id per quod motus, ſpecie differat, latio quoq;
erit
diuerſa
.
ueluti ſi pedes ſint, ambulatio eſt: ſi alæ, uolatio. An
non
hoc, ſed ſiguris alia eſt latio?
Quare quæ in æquali tem
pore
magnitudinem eandem trãjeunt, ea celeritatis æqualis
ſunt
.
Eandẽ autẽ non differentẽ ſpecie: quæ ſi eſt, & motus
169163LIBER VII.
non diuerſus ſpecie erit. Quare cõſiderandum eſt, quænam
ſit
differentia motus.
Atq; hic ſermo ſignific at genus ipſum
eſſe quid unum, ſed ob hoc multa latere:
æquiuocationũ
autem
, aliæ nimium distant, aliæ ſimilitudinem quandam ba
bent
, aliæ ſunt propinquæ aut genere, aut ſimilitudine ratio
nis
.
Quapropter & ſi æquiuocationes ſunt, non eſſe tamen
uidentur
.
Quando igitur diuerſa eſt ſpecies, utrum cùm idẽ
in
alio, an cùm aliud in alio eſt?
& quænam eſt definitio,
aut
quonam dijudicabimus idem album, uel dulce, aut
aliud
eſſe, ex ne, quia in alio diuerſum apparet, an ex
eo
quia omnino non idem eſt?
Atuerò quonam modo al-
terationes
æquè celeres ſint?
Siigitur ſanari eſt alterari,
fit
autem ut alius celerius, alius tardius ſanetur, &
aliqui
ſimul
, ſunt alterationes proſectò celeritatis æqualis:
in tem
pore
nanque æquali, ſunt alterati.
Sed quid eſt, id quod ad
alterationem
accõmodatur?
Non enim dicitur hic æquale,
ſed
ut æqualitas in quantitate, ſic ſimilitudo dicitur hic.
Verum ſi cum æqualitate temporis idem, in quo celeritas
alterationis
æqua conſistit.
Vtrum igitur eo in quo eſt
affectus
, an ipſo affectu comparare alterationes oporteat?

atque
hîc quidem eandem ſanitatem eſſe:
quæ neque magis,
neq
;
minus, ſed ſimiliter ineſt, ſumere licet. Sed ſi affectus
alius
ſit, ut ſi hoc dealbetur, illud ſanetur, his nibil eſt idem
uel
æquale, uel ſimile, ut hæc alterationis ſpecies faciunt,
nec
una eſt alteratio, ſicut nec ibilatio:
quare ſumendum
eſt
, quot alterationis, &
quotidem lationis ſpecies ſunt: ſi
igitur
ea, quæ mouẽtur, ſpecie differũt, quorũ motus per ſe
ſunt
, &
non per accidẽs, & motus ſanè different: ſi genere,
genere
:
ſi numero, numero. At ſi alterationes ſint æquè
170164PHYSICORVM ARIST. leres utrum ad affectũ, ſi ſit idem, uel ſimilis, an ad id, quod
alteratur
reſpicere oporteat?
ueluti ſi buius quidem tantũ,
buius
autem tantum ſit dealbatum, an ad utrunq;
? at eadem
eſt
aut alia, ſi idem aut aliud ſit affectus:
æqualis uerò, aut
inæqualis
, ſiæquale aut inæquale ſit illud.
In generatione
etiam
&
corruptione idem conſiderandum eſt, quonã mo-
do
eſt æquè celeris, atq;
celerior generatio. An æquè cele-
ris
eſt, ſi in æquali tempore generatur idem, ac indiuiduũ?
ut homo, ſed non animal: celerior autem, ſi in æquali diuer-
ſum
:
enim habemus, quænã ſint ea duo, in quibus eſt ipſa
diuerſitas
, quemadmodum babemus ea, in quibus eſt ipſa
dißimilitudo
.
Quòd ſi ſubstantia numerus eſt, plus erit &
minus
numeri ſpeciei eiuſdem.
Sed ipſum commune nomine
caret
, atq;
utrunq; quale eſt: in qualitate quidem plus affe-
ctus
, aut excedens magis:
in quantitate autem, maius.
Quomodo inter ſe comparentur motus.
CAP. V.
_CV_'m autem omne quod mouet, & aliquid ſemper mo
11Declarauit A,
riſto
. mot9 eſſe
cõparabiles
ad
inuicem
, hîc au
tem
docet quo
modo
compa-
rẽtur
& primò
de
motu Loca
I@
, deinde de re
liquis
.
ueat, &
in aliquo, & uſq; ad aliquod (atq; in aliquo
dico
, quia in tempore:
uſq; ad aliquid, quia per quãtitatem
aliquam
mouet, ſemper enim ſimulmouet, ac mouit:
quare
quantitas
quædam erit, per quam eſt motum, atq;
in quan-
to
) hæc inquam cum ita ſint, ſi A quidem ſit id, quod mouet
B
uerò id quod mouetur, &
C fit longitudo, per quam, &
D
tempus:
in quo eſt motum. In tẽpore nimirum æquali, po
tentia
æqualis A, dimidium ipſius B, per duplum mouebit
ipſius
C:
per ipſum autẽ C, in dimidio temporis D: ſic enim
erit
rationis ſimilitudo.
Etſi potentia eadẽ hoc in hoc tẽpo
re
per tantũ ſpacium moueat, per ipſius etiã dimidium idem
in
dimidio ſanè mouebit.
Et dimidium potentiæ, dimidiũ per
æquale
ſpacium in tẽpore mouebit æquali, ipſius enim
171165LIBER VII. tentiæ A, ſit dimidium F, & ipſius B, ſit dimidium G. Vires
igitur
ad pondera ſimiliter ſeſe babẽt, ut patet.
Quare per
æquale
, in tẽpore mouebit æquali.
At ſi F moueatipſum G
in
tempore D, per longitudinẽ C, non neceſſariò fit, ut F in
æquali
tẽpore duplum ipſius G moueat per dimidium ſpa=
C.
Siigitur A per C ſpacium totũ in D tempore B, mo
uebit
, dimidium ipſius A, quod eſt F, mouebit idem B to
tum
in D tẽpore, aut in eius aliqua parte per aliquã C ſpa=
partem, quæ rationẽ eandem ad totum habebit C, quam
F
pars, uel quæuis alia ad totam A potentiam habet.
Omni=
no
enim ſi fortè fuerit, nullam partem mouebit.
Non enim
ſitotæ
uires quippiã per tantum mouerunt ſpacium, dimi=
dium
ipſarum per quãtumuis ſpacij quouis in tẽpore idem
mouebit
:
nam unus eam trabet profectò nauim, quàm centũ
traxere
, ſi uires eoram tam in ipſorum numerum, quàm in
ſpacij
diuidantur partes, quod nauim omnes ſimul traxere.
Quapropter Zenonis ratio non eſt uera, qua concludit
quamuis
partẽ milij facere ſonum:
nibil enim probibet ut
nullo
in tẽpore eum moueat aërem, quem totus modius mo
uit
cùm cecidiſſet:
neq; pars ſi per ſe fuerit, id mouebit, quod
unà
toto mouere poteſt:
neq; eſt enim pars ulla, niſi po=
tentia
, in toto.
Siuerò duo quædam ſeorſum per tantũ ſpa-
cium
tanto tẽpore duo ſeorſum pondera mouent:
& cõpo=
ſita
per longitudinẽ æqualem æqualiúe in tẽpore cõpoſitũ
ex
ponderibus utriſq;
mouebunt. eſt enim in eis eadem ra=
tio
.
Sunt'neigitur eadem, & in alteratione, atq; accretio=
ne
?
eſt enim aliquid id, quod auget, & etiam quod augetur,
atq
;
in tẽpore tanto, & tantũ, aliud auget, aliud augetur. Et
id
quod alterat, &
quod alteratur, ſimiliter eſt aliquid: &
tantum
intenſione, remißioneúe eſt alteratũ, &
in
172166PHYSICORVM ARIST. tanto in duplo duplum, et duplum in duplo: dimidium autẽ
in
dimidio tẽporis, aut in dimidio dimidiũ, aut in æquali du
plum
.
Si uerò id, quod alterat, aut auget, tantum in tanto au
get
, aut alterat:
neceſſe eſt & dimidium in dimidio, et in
dimidio
dimidiũ alterare, uel augere.
Sed nibil, ſi fortè fue=
rit
, alterabit, uelaugebit, quemadmodum &
in pondere.
PHYSICORVM
ARISTOTELIS

LIBER
VIII.
Quòd motus vtrin{que} ſit æternus.
CAP. I.
AT totus'ne aliquando eſt motus, anteáq;
11Declarauit ſu-
prà
Āriſto. ne-
ceſſe
eſſe pone
reprimũ
mobi
le
, primum mo
tum
, & primũ
motorem
: hoc
autẽ
libro qua,
lis
ſit prim9 mo
tor
, primus mo
tus
, & primum
mobile
decla-
e
at.
non erat, rurſusq́;
adeò corrumpitur, ut
nibil
penitus moueatur, an neq;
factus eſt,
neq
;
corrũpitur, ſed ſemper erat, & ſem=
per
erit?
Atq; hoc hiſce quæ ſunt immor=
tale
, ac inceſſabile ineſt, quaſi ſit uita quædam ijs uniuer ſis,
quæ
natura constant.
Motum igitur omnes inquiunt eſſe,
qui
de natura aliquid dicunt:
tum quia mundum faciunt,
tum
quia contemplatio ipſis omnis eſt de generatione, cor=
ruptioneúe
, quam impoßibile eſt eſſe ſi non ſit motus.
Ve=
rùm
qui mundos infinitos eſſe, &
alios ipſorum fieri, alios
corrumpi
dicunt, bi motum inquiunt ſemper eſſe:
ſint enim
generationes
, et corruptiones ipſorũ cum motu neceſſe eſt:
qui uerò mundum aut unum, & ſemper eundẽ eſſe dicunt,
aut
unũ quidẽ, ſed ſemper, hi de motu quoq;
ſimiliter opi
nantur
.
Si igitur contingit aliquando nibilmoueri, duplici=
ter
id accidereneceſſe eſt.
Aut enim ut Anaxagoras cenſet:
Dicit
enim cùm omnia ſimul eſſent, atq;
quieſcerẽt
173167LIBER VIII. re infinito, mentem mouiſſe, ac ſegregaſſe. Aut ut Empedo=
cles
dicit, interdum res moueri, interdum quieſcere:
moueri
quidem
cùm aut unum cx multis concordia, aut ex uno mul
ta
diſcordia facit:
quieſcere uerò in biſce temporibus, quæ
inter
bæc media cadunt.
Dicit enim hoc modo. Nam quod
de
multis naſci conſueuerit unum.
Atq; iterum ex uno gene
rato
plura renaſci.
Hoc fiunt, fixumq́ ſibi non permanet
æuum
.
At quo mutantur nunquam ceſſante recurſu. Hoc ſi
perpetuò
ſtabilem uerſantur in orbem.
Cùm enim dicit, at
quo
mutantur nunquam ceſſante recurſu, id Empedoclem
arbitrãdum
eſt intelligere:
binc inquam illuc, & illinc buc
fierimotũ
.
Conſiderandum eſt igitur de hoc, quonam mo
do
ſe habet:
eſt enim operæpretium banc perſpicere uerita
tem
, &
non ſolùm ad naturalem cõtemplationẽ, ſed ad eam
doctrin
am, quæ circa principium primũ uerſatur, uebemen
ter
conducit.
Ex ijs autem ordiemur, quæ prius à nobis in li
bris
natur alis ſcientiæ ſunt definita.
Dicimus itaq; motum.
ipſius mobilis hoc actum eſſe, quo mobile eſt. Neceſſe eſt
ergo
res eas eſſe, quæ unoquoq;
motu moueri poſſunt: &
ſine
definitione etiã motus, quiuis proſectò fatebitur neceſ=
ſarium
eſſe id moueri, quod ſingulismotibus moueri poteſt.

ceu
alterari quidẽ id quod eſt alterabile:
ferri autẽ id, quod
loco
mutabile eſt.
Quare, ſit anteà combustibile, quàm com
buratur
:
& combustiuum antcà, auàm comburat oportet.
Igitur
&
bæc ipſaneceſſe eſt, aut ſinon erant aliquando ſa
cta
eſſe, aut perpetua eſſe.
Si igitur unumquodq; mobiliũ,
ac
motiuorũ eſt factũ, neceſſe eſt ante motum acceptũ, aliã
mutationem
, motumq́;
fuiſſe, quo quidem ortum id eſt, quod
aut
moueri, aut mouere poteſt.
Sin ſemper erant, motus ta
men
non erat, abſurdum &
ex ſeſe quidem ſi animaduerta=
174168PHYSICORVM ARIST. tur, uidetur. Magis tamen ſi proficiſcamur ulterius, hoc ne=
ceſſe
eſt euenire.
Nam ſi quædam ſunt mobilia, quædãmo
tiua
, &
interdum eſt actu quid primum mouens, et aliquid
quod
mouetur, interdum nibil, ſed quieſcit, hoc prius mute=
tur
oportet:
erat enim aliquid, cauſa proſectò quietis: quies
enim
eſt priuatio motus.
Quare ante primam mutationem,
mutatio
prior erit.
Nam quædam unicè, quædam & moti
bus
contrarijs mouent:
ignis nanq; calefacit, ſed frigefa=
cit
, at ſcientia una cõtrariorum eſſe uidetur:
illic etiam ſimi
le
quid eſſe uidetur:
nam frigidum uerſum quodam modo,
atq
;
abiens, calefacit, ſicut & hiſce qui ſcit peccat ſua ſpon
te
, cum contrà ſcientia utitur.
Verùm ea, quæ agere, aut mo=
uere
, &
ea, quæ pati, aut moueri poſſunt, non omnino bæc
poſſunt
, ſed ſi ſic ſe babent, atq;
ad propinqua ſibi euadunt.
Quare cùm id fuerit, aliud mouet, aliud mouetur, & cùm
id
euenerit, ut aliud ſit mobile, aliud motiuum.
Si igitur
ſemper
mouebatur, non ita ſeſe habebant, ut alterum moue
re
, alterum moueri poßit, ut patet:
ſed alterum ipſorum mu
tari
oportebat.
In his enim, quæ ſunt ad aliquid, id accidere
neceſſe
eſt:
ueluti ſi duplum non erat, & nunc duplum eua=
ſit
:
ſinon utrunq; , alterum ſaltem mutatum eſſe, neceſſe eſt.
Erit ergo quædam mutatio, prior prima. Inſuper quonam
modo
prius, atq;
posterius erit, ſi non ſit tẽpus, aut tempus
ſi
non ſit motus?
Quòd ſi tempus numerus motus, aut quidã
ſit
motus:
ſi tempus eſt ſemper, & motum perpetuum eſſe
neceſſe
eſt.
At de tẽpore, uniuerſi præter unum conſentire
uidentur
:
omnes enim tempus inquiunt ingenitum eſſe: atq;
per
hoc Democritus impoßibile eſſe demõstrat, omnia eſſe
facta
:
tempus enim dicit non eſſe ortum. Plato uerò ſolus,
ipſum
ortum eſſe ait:
& enim unà cum cœlo dicit
175169LIBER VIII. ortum fuiſſe, cœlumq́; factum aſſerit eſſe. Quod ſi impoßi
bile
quidem eſt tẽpus eſſe, ac intelligere ſine nunc ipſo:
nunc
autem
ipſum medium eſt quoddam, principij ſimul, finisúe
ſubiens
rationẽ, principij quidẽ futuri, finis uerò tranſacti,
tempus
ſit ſemper profectò neceſſe eſt, ultimum nanq;
tem=
poris
eius, quod ſumptum extremum eſt, in aliquo ipſorum
nunc
erit:
nibil enim in tempore, præter nunc ipſum, acci=
pi
poteſt.
Quare cùm ipſum nũc principium ſit, atq; finis,
citra
ipſum, ac ultratempus ſit ſemper neceſſe eſt.
At ſi
tempus
ſemper eſſe neceſſe eſt, patet &
motum neceſſariò
ſemper
eſſe:
quippe cùm tempus, affectus ſit quidam ipſius
motus
, ut patuit.
Eadem erit ratio, & qua motum corrum=
pinon
poſſe probabitur.
Nam ut ſi motus ortus eſſe dica=
tur
, fit ut prima mutatione ſit aliqua prior:
ſic bic fiet ut ul_
tima
mutatione posterior aliqua ſit:
non enim moueri deſi=
net
, &
eſſe mobile ſimul, ceu cõburi, & combustibile eſſe:
eſſe nanque combustibile poteſt, & non comburi. Nec iti=
dem
deſinet ſimulmotiuum, &
mouens eſſe: & ipſum au=
tem
corruptibile, corruptum fore oportebit, cùm corrum=
pitur
:
& poſt hoc, rurſus id quod buius eſt corruptiuum:
corruptio
nanq;
, mutatio quædam eſt.
Solutio argumentorum aſtruentium motum æternum non eſſe.
CAP. II.
QVòd ſibæc fierinon poſſunt, patetmotum perpetuũ
11Probauit Ari-
fto
. motu ſemp
eſſe
, hic Anaxæ
goram
, Empe-
doclemq́
im-
pugnat
contrà
ſentientes
.
eſſe, &
non aliquando eſſe, aliquando non eſſe: &
enim
ita dicere, potius ſimile eſt figmento.
Et item dicere ſic
eſſe
aptum, atq;
hoc oportere principiũ eſſe, putare. Quod
quidẽ
Empedocles dixiſſe uidetur, rebus, inquam, cõpetere
neceſſariò
, ut nunc concordia, nunc diſcordia uincat, ac eas
moueat
, in medio uerò tẽpore quieſcant.
Fortaſſe etiã &
176170PHYSICORVM ARIST. qui principium unum faciunt, ut Anaxagoras, hoc dixerint
modo
.
Atuerò nihil eorum, quæ natura, ſecũdumq́; naturã
fiunt
, ordine uacat:
natura nanq; uniuerſis eſt ordinis cauſa:
at infinitum, nullam rationem habet ad infinitũ: omnis uerò
ordo
, ratio eſt.
Infinito autẽ quieſcere tempore, deinde ali-
quando
moueri, huiusq́;
differentiã nullam cur nunc magis,
quàm
prius, nec ullum ordinem eſſe, eſt profectò ipſius
opus
naturæ:
nam id, quod natura fit, aut ſimpliciter ſeſe ha
bet
(ut ignis ſurſum natura fertur, &
interdum ſurſum,
interdum
non ſurſum) aut rationẽ habet, ſinon ſimpliciter
ſe
habet, eodemq́;
modo. Quocirca præstabilius eſt, rem ita
ſeſe
habere, ut Empedocles, et ſi quis alius ita dixit, interdũ,
inquã
, quieſcere, interdum moueri:
talem enim ordinẽ iam
quendam
habere uidetur.
Verùm & eum, qui ita dicit, ſo
lùmid
dicere, ſed ipſius cauſam etiã afferre, &
non ponere,
neq
;
cẽſere ullam ſine ratione ſententiã, ſed aut inductionẽ,
aut
demonstrationem afferre oportet:
ipſo enim quæ ſunt
ſuppoſita
, ſanæ cauſæ ſunt:
neq; hoc erat concordiæ, uel
diſcordiæ
eſſe, ſed illius quidẽ cõgregare, huius autẽ diſgre
gare
officium eſt.
Quòd ſi inſuper aßignauerit ipſum, in-
terdum
dicendum eſt &
in quibus ſic fit: ceu eſſe apud nos
aliquid
, quod congregat homines, amicitiã, inquam, &
eſſe
etiam
aliquid, quod inimicos ſeiungit, inimicitiam, inquam,
hoc
enim &
in ipſa toto eſſe ſupponit, in quibuſdam enim
ſic
eſſe uidetur.
Per æqualia uerò ita fieri tẽpora, alicuius
indiget
rationis.
Omnino autem hoc principium ſufficiens
eſſe
putare, ſemper, inquam, eſſe ſic aut fieri, non rectè ſeſe
habet
:
ad quod Democritus cauſas naturales reducit ſic, in-
quiens
, &
prius fiebat. Ipſius autem ſemper non quærere
principium
cenſet, in quibuſdam hoc rectè dicens, in
177171LIBER VIII. bus autem non rectè: etenim triangulus ſuos angulos duo-
bus
rectis ſemper æquales habet.
Attamẽ æternitatis huius
eſt
alia cauſa:
principiorum tamen, quæ quidem ſunt perpe
tua
, non eſt alia cauſa.
Tot igitur à nobis ſint dicta, quibus
iam
patet nullum nunquam fuiſſe, uel fore tempus, quando,
non
erat, aut non erit tempus.
Ea uerò quæ ſunt hiſce cõtra-
ria
, eſt difficile ſoluere.
Nam ex hiſce uidebitur poſſe ma
ximè
motum eſſe ortum, &
antea nunquam fuiſſe. Primò,
quia
nulla mutatio perpetua eſt:
omnis nãq; mutatio ſuapte
natura
è quopiam ad quippiã eſt:
quare mutationis omnis
finis
ſint ea contraria inter quæ fit, &
nihil infinitum mo-
ueatur
, neceſſe eſt.
Deinde uidimus id poſſe moueri, quod
neque
mouetur, neque motum in ſe ullum habet:
quod intue
ri
licet in expertibus animæ, quorum neque pars ulla, neq;
totum mouetur, ſed quieſcentia aliquando mouentur. At
oportebat
aut ſemper, aut nunquam moueri, ſi non oritur
primò
motus, ſed ſemper erat:
multò autem magis, hoc in
ipſis
animantibus patet:
nullus enim interdum in nobis eſt
motus
, ſed quieſcimus, &
tamen aliquando mouemur: & fit
in
nobis à nobiſipſis principium motus, etiam ſi nihil pror
ſus
extrinſecus mouerit:
hoc enim expertibus animæ fieri
ſimpliciter
non uidemus, ſed ſemper aliquid aliud eorũ, quæ
ſunt
extra ipſa, nimirum mouet.
Animal autẽ ipſum, dici-
mus
ſeipſum mouere.
Quare ſi aliquãdo omnino quieſcat,
fiet
in ipſo ſanè immobili motus à ſeipſo, &
ab ullo ex-
terno
.
Quòd ſi id in animali fieri poteſt, quid prohibet ut
in
uniuerſo etiã idem fiat?
nam ſi in paruo fit mundo, & in
magno
etiã fiet:
& ſi in iſto, & infinito etiam fiet: ſi modò
fieri
poßit, ut infinitũ totũ moueatur, atq;
quieſcat. Horũ
igitur
, id quod primò eſt dictum, eum, inquam,
178172PHYSICORVM ARIST. ſemper, un{uḿ} que numero motum eſſe, quod ad oppoſita
itur
, rectè admodum dicitur:
hoc enim fortaſſe neceſſarium
eſt
, ſi fieri nequeat ut ſemper is unus, idemq́;
ſit motus, qui
unius
, eiuſdemq́;
mobilis eſt. Dico autẽ utrum unus, idemq́;
ſit ſonus unius chordæ, quæ ſimiliter ſeſe habet, atq; moue-
tur
, an alius, atque alius ſemper?
Veruntamen utrouis modo
id
ſeſe habeat, nihil obstat, ut hoc motus aliquis idẽ ſit quo
continuus
, atq;
perpetuus eſt, atq; hoc per ea quæ posterius
dicentur
, magis patebit.
Moueri autem quippiam, quod
prius
mouebatur, non eſt abſurdum, ſi nunc adſit, nunc non
adſit
id externum, quod illud mouet.
Hoc tamen quæren-
dum
eſt, quonam ſit pacto, idem, inquam, ab eodem motiuo
nunc
moueri, nunc non moueri:
nihil enim aliud dubitat qui
id
dicit, quàm cur non ſemper aliæ rerum quieſcunt, aliæ
mouentur
.
Maximè uerò tertium illud dubitationem habere
uidebitur
, propterea quòd fit motus nullo alio præcedente:

id
, inquã, ipſum quod in animantibus fieri ſolet.
animal
prius
quieſcens postea mouetur, ac ambulat, à nullo ut ui-
detur
, externo motu impreſſo:
hoc autem, eſt falſum: cerni-
mus
enim ſemper aliquid eorum, quæ natur a inſunt, in ani-
mali
, moueri:
huius autem motus cauſa non animal eſt, ſed
ipſum
fortaſſe continens.
At animalipſum ſeipſum mouere
dicimus
, non omni motu, ſed eo, qui ad locum accommoda
tur
:
nihil igitur prohibet, quin potius fortaſſe neceſſarium
eſt
, cõplures à continenti in corpore fieri motiones, &
ha-
rum
nonnullis mentem, uel appetitum moueri:
hæc uerò to
tum
iam animal ipſum mouere, quale accidit circa ſomnos.

Nam
tametſi nullus tunc ſenſitiuus in animalibus ineſt mo-
tus
, ineſt tamen aliquis motus, &
animalia rurſus expergi-
ſcuntur
:
ut enim hæc, per ea quæ ſequuntur, patebunt.
179173LIBER VIII.
Quòd mo tus primus ſit æternus, quodq́; primũ mouens fit im-
mobile
:
ac diuiſio ad hanc inquiſitionem neceſſaria.
CAP. III.
_P_Rincipium autem conſiderationis id erit, quod fuit et
11Oſtendit ſuprà
Ā
riſt. in mouẽ-
tibus
, & mobi-
libus
non poſſe
nos
in infinitũ
procedere
, ſed
deueniẽdũ
eſſe
ad
aliquod pri
mum
: oſtendit
quo
{que} motũ ſẽ
per
fuiſſe, ſem-
per´q
; forè, hic
vlterius
proce,
dit
, inquirẽs
ditionem
primi
mot
9 & primi
motoris
.
dubitationis, cur´ nam aliqua eorum quæ ſunt interdũ
mouentur
, interdũ quieſcunt.
Neceſſe eſt itaq; aut uniuerſa
ſemper
quieſcere, aut uniuerſa ſemper moueri, ut uult He-
raclitus
:
aut quædam moueri, quædam quieſcere. Et horum
rurſus
, aut ea quæ mouẽtur, ſemper moueri, et ea quæ quie-
ſcunt
, ſemper quieſcere:
aut uniuerſa eſſe apta ſimul ut mo-
ueantur
, atq;
quieſcant. aut id eſſe quod restat, atq; tertium
eſt
, eorum, inquã, quæ ſunt, alia ſemper immobilia eſſe, alia
ſemper
moueri, alia utrunq;
moueri, inquam, atq; quieſcere
poſſe
:
quod quidem à nobis dicendum eſt: hoc enim eorum
omnium
quæ dubitantur, ſolutionem habet, &
huiuſce no-
ſtræ
tractationis eſt finis.
Vniuerſaitaq; cenſere quieſce-
re
, &
huius quærere rationẽ, ipſum poſt habendo ſenſum,
imbecillitas
eſt profectò mẽtis, ac hebetudo:
et de toto quo-
dam
, ſed de parte quadam, eſt controuerſia.
Neq; ſolum
eſt
aduerſus Philoſophum naturalem, ſed aduerſus etiam o-
mnes
ſcientias (ut ſimpliciter dicam) opinionesq́;
omnes,
propterea
quòd omnes motu utuntur.
Præterea ut inficia-
tiones
principiorũ in rationibus mathematicis ad ipſum
matbematicum
pertinent, in cæterisq́;
ſimilimodo, ſic neq;
idipſum refellere: quod nunc eſt dictum, ad naturalem phi-
loſophum
attinet:
eſt enim apud ipſum hæc ſuppoſitio, na-
turam
principium motus eſſe.
Aſſerere autẽ cuncta moueri
cſt
quidẽ ferèfalſum, at minus ſcientiæ naturalis fines egre-
ditur
:
quanquam enim in naturalibus poſita eſt natura mo-
tus
principium, &
quietis, tamẽ motus naturale magis eſſe
uidetur
.
Atq; , inquiunt, quidam, non eorum quæ ſunt
180174PHYSICORVM ARIST. moueri, alia non moueri, ſed uniuerſa, ſemperq́; moueri, non
tamen
uideri, ſed latere id nostrum ſenſum;
quibus, etſi non
distinguũt
quonam motu, an omnibus dicant, eſt difficile
occurrere
, falſamq́;
hanc ſententiã eſſe ostendere: fierienim
poteſt, ut incrementa continuè, uel decrementa ſuſcipian
tur
, ſed eſt &
medium ipſum. Eſt autẽ hæc ſentẽtia perſimi-
lis
ei, quæ eſt de cõſumptione lapidis à gutta, &
de diuiſio-
ne
ſaxorũ, cùm à plantis quæ inde pullulant, diſcinduntur:
non enim ſi tantum pepulit planta, aut abstulit gutta, & di
midium
in dimidio tẽporis pepulit, aut abstulit prius:
ſed ut
in
nauis fit tactu, ſic &
tantum, & tot guttæ mouent: pars
autẽ
ipſarum, nullo in tẽpore tantum mouet:
atq; diuiditur
quidem
id quod eſt ablatũ, plures in partes:
attamen illarũ
nulla
ſeorſum eſt mota, ſed totum ſimul eſt motum.
Patet
igitur
non neceſſarium eſſe ſemper aliquid abire, quia diui-
ditur
in infinita decretio:
ſed totũ interdum abire. Similiter
&
in quauis alteratione dicendum eſt: non enim ſi id, quod
alteratur
, in infinitum eſt diuiſibile, ideo &
alteratio fit ſi-
mul
per partes, ſed perſæpe fit ut cõgelatio.
Præterea cùm
quiſpiã
ægrotauerit, neceſſe eſt tẽpus, in quo ſanabitur fie-
ri
, &
in tẽporis fine mutari, atq; ad ſanitatẽ, & ad nihil
aliud
mutetur, neceſſe.
Quare alterari cõtinuè dicere, rebus
eſt
perſpicuis admodum aduerſari:
alteratio enim ad con-
trariũ
eſt tranſitio.
lapis etiã neq; durior fit, neq; mollior:
atq
;
quæ de latiõe, mirabile eſt profectò, ſi lapis latuit deor
ſum
ferri, aut in terramanere.
Prætereaterra, cæteraq́; ſin
gula
corpora, neceſſariò ſuis in locis manent, ex his autem
uiolenter
mouentur.
Quòd ſi quædam ipſorum ſunt ſuis in
locis
, neq;
loco omnia moueri neceſſe eſt. Exhis igitur, atq;
ſimilibus
alijs crediderit quiſpiam fierinon poſſe, ut
181175LIBER VIII. omnia ſemper moueantur, aut omnia ſemper quieſcant. At
uerò
neq;
fieri poteſt ut alia ſemper moueantur, alia ſemper
quieſcant
, &
nihil interdum moueatur, interdum quieſcat.
Atq; dicendũ eſt ut antea dicta eſſe non poſſunt, ſic & hæc
eſſe
poſſe:
uidemus enim dictas mutationes fieri in eiſ dẽ.
Et
inſuper is, qui contendit, rebus profectò manifestißimis
aduerſatur
:
neque enim accretio, neq; uio lentus motus erit
profectò
, ſi non præter naturã mouebitur, prius quieſcens.

Præterea
generationẽ hæc ſentẽtia, corruptionemúe tollit.

Penè
autẽ &
ipſum moueri, fieri quoddã uniuerſis, & cor
rumpi
uidetur:
ad quod enim quippiã mutatur, id fit, aut in
hoc
:
ex quo uerò mutatur, in id corrũpitur, aut hinc. Quare
perſpicuum
eſt, rerũ eſſe nonnullas, quæ mouentur interdũ
atq
;
quieſcunt. omnia autẽ interdum moueri, interdũ quie-
ſcere
cenſere:
hoc iam ad olim dictas rationes eſt adiungen-
dum
.
Principium autem idem rurſus quod prius fecimus,
poſt
hæc eſt ſumẽdũ quæ modò determinauimus.
Aut enim
uniuerſa
quieſcunt, aut uniuerſa mouentur, aut quædã quie-
ſcunt
, quædã mouentur.
Et ſi quædam eorũ, quæ ſunt, quie-
ſcunt
, quædã mouẽtur, aut cuncta nunc quieſcãt, nunc mo-
ueantur
, aut alia ſemper quieſcant, alia ſemper moueantur,
alia
interdum moueantur, interdũ quieſcant, neceſſe eſt.
Im-
poßibile
igitur eſt cuncta quieſcere, dictũ quidem &
prius
eſt
.
Dicamus autem & nunc idipſum, atq; probemus: nam
etſi
uerè res ita ſe habet, ut quidam inquiunt, id quod eſt
infinitum
eße, atq;
immobile, non tamen ſenſu ſic eſſe uide-
tur
:
ſed eorum, quæ ſunt, complura mouentur. Si igitur ſit
opinio
falſa, uel omnino opinio, &
motus etiã eſt: etſi ima-
ginatio
etiam ſit:
& ſi interdum ſic de quibuſdam, interdũ
aliter
uideatur:
imaginatio enim & opinio, motus
182176PHYSICORVM ARIST. eſſe uidentur. Sed de his quidẽ conſiderare, et eorũ quærere
rationẽ
, quæ melius habemus, quàm ſi ratiõis indigeremus,
hominis
eſt profectò malè id, quod eſt melius, et id, quod eſt
deterius
:
id quod eſt credibile, & id, quod non eſt credibile,
principium
deniq;
, & principium diſcernẽtis. Similiter
autẽ
eſt impoßibile &
omnia moueri, aut alia moueri ſem-
per
, alia quieſcere ſemper.
Ad hæc enim omnia, una eſt ſuffi
ciens
fides.
Videmus enim quædã interdum moueri, interdũ
quieſcere
.
quare patet, impoßibile eſſe ſimiliter cũcta quie-
ſcere
, &
omnia cõtinuè moueri, ac alia moueri ſemper, alia
quieſcere
ſemper.
Restat igitur contẽplandum eſſe, utrum
uniuerſa
talia ſint ut moueantur, atq;
quieſcãt: an alia qui-
dem
talia ſint, alia uerò ſemper quieſcant, &
alia continuè
moueantur
.
Hoc enim iam à nobis eſt demonstrandum.
Demonſiratio problematis, neceſſarij ad futuram diſputatio-
nem
:
Quicquid mouetur ab alio moueri.
CAP. IIII.
_EO_rumigitur, quæ mouent, & quæ mouentur, alia per
11Hîc declarat
Ā
riſto. non oia
moueri
quan_
do
{que}, & {que}
quieſcere
, ſed
aliquid
eſſe o_
mnino
immobi
le
, ali quid autẽ
quod
ſemper
mouetur
.
accidens, alia per ſemouent, atq;
mouentur. Per acci-
dens
quidem, ea quæ ſunt in hiſce, quæ mouent, aut mouen-
tur
, &
quæ per partem. Per ſe autem ea, quæ mouent, aut
mouentur
, non ex eo quia ſunt in hiſce quæ mouent, aut mo
uẽtur
, neq;
rurſus ex eo, quia pars aliqua ſua mouet, aut mo
uetur
.
Eorum autem, quæ per ſe mouẽtur, quædam à ſeipſis,
quædam
ab alio motu cientur.
Atq; alia, natura, alia uio-
lentia
, præterq́;
naturam mouentur: id enim quod à ſeipſo
mouetur
, natura ſanè mouetur, ut animalium unumquodq;
:
animal
enim à ſeipſo motu cietur.
Ea uerò natura moueri
dicimus
, quorũ principium motus in ipſis ineſt.
Quamob-
remtotum
quidem animal, natura ſeipſum mouet, corpus
tamen
&
natura, & præter naturã moueri poteſt:
183177LIBER VIII. enim tali an tali moueatur motu, & ex quo magis elemento
constet
.
Eorũ autem quæ mouẽtur ab alio, quædam natura,
quædam
præter naturam mouẽtur:
præter naturã, terra ſur
ſum
, ignis deorſum.
Partes inſuper animaliũ, ſæpenumero
præter
naturã mouẽtur, ob poſitiones motusq́;
modos. Atq;
maximè quidẽ perſpicitur id, quod mouetur ab aliquo motu
cieri
, in hiſce quæ præter naturã mouentur, præterea quòd
ab
alio moueri patet.
Postea uerò quæ præter naturam
mouentur
, perſpicitur in hiſce, quæ natura quidem mouen
tur
, à ſe autem ipſis motu cientur, in animalibus inquam.

Non
eſt enim obſcurum, ſi animal ab aliquo moueatur:
ſed
quonam
pacto distinguere oportet id, quod mouet ipſius,
&
id, quod mouetur. Nam ut in nauigijs, & in hiſce quæ
non
natura constant, ſic &
in animalibus quod mouet, &
quod
mouetur, diuiſum eſſe uidetur, atq;
hoc pacto totum
ipſum
animal ſeipſum motu ciere.
Maximè uerò dubita-
tur
reliquum dictæ diuiſionis ultimæ membrum:
eorũ enim,
quæ
motu cientur ab alio, quædam præter naturam moueri
diximus
, quædam natura moueri:
hæc autem ſunt, quæ dubi
tationem
afferunt à quonam mouentur, ceu leuia, grauiaq́;
.
hæc
enim ad oppoſita quidem loca ui pulſa mouentur, ad
propria
uerò, leuia quidem ad ſupera, grauia uerò ad in-
ſera
, ſuapte natura ſeruntur.
A quonam autem mouen-
tur
?
nam impoßibile eſt à ſeipſis ipſa moueri: eſt enim hoc
officium
uitæ, ac animantium proprium.
Conſistere etiam
à
ſeipſis poſſent:
nam ſi quippiam ſibi cauſa ſit ambulan-
di
, eſt etiam cauſa ſibi non ambulandi.
Quare ſi collocatũ
eſſet
in igne moueri ſurſum, eſſet in ipſo ſitũ deorſum etiã
ferri
:
metas quoq; rationis egreditur, & uno motu dũtaxat
à
ſeipſis moueri, ſi ipſa ſe ipſa moueant.
Præterea quî
184178PHYSICORVM ARIST. poteſt, ut continuum quid, copulatumúe ſeipſum moueat?
Nam quo quippiam unum atq; continuũ eſt, non tactu, hoc
paßionis
eſt expers, quo uero ſeparatum eſt, eo nimirum
aliud
agere, aliud pati eſt aptum.
Neq; ergo quicquam
ipſorum
, ſeipſum mouet (quippe cùm copulatum ſit) neq;

aliud
continuũ ullum, ſed in unoquoq;
diuiſum ſit, quod mo
uet
, &
quod mouetur, neceſſe est: quod intueri licet in ex-
pertibus
animæ, cùm quippiam animantium ipſa mouet.
Verum fit, ut hæc etiam ſemper ab aliquo moueantur.
Quod quidem patebit, ſi cauſas diuidamus: atq; licet, &
in
mouentibus ea, quæ dicta ſunt, ſumere.
Alia nanque præ_
ter
naturam motiua ſunt:
ut eſt uectis, motiuus ponderis,
natura
.
Alia ſunt motiua natura: ut calidũ actu, motiuum
eſt
eius, quod eſt potentia calidũ.
Similiter & in huiuſmodi
cæteris
.
Mobile etiã id eſt natura, quod eſt potentia qua-
le
, uel quantũ, uel ubi, cùm in ſeipſo tale principiũ, &
non
per
accidẽs habet:
erit enim idem, & quantũ, & quale, ſed
accidit
alterum alteri, &
non per ſe competit. Ignis igitur,
atq
;
terra, mouentur ab aliquo, ui quidẽ, cùm præter natu-
ram
:
natura uerò, cùm ſub potẽtia ſuos ad actus mouentur.
Quoniam autem eſſe potentia multipliciter dicitur, hæc
eſt
ſanè cauſa, ut non ſit perſpicuum à quonã talia mouean
tur
:
ut ignis, ſurſum: & terra deorſum. Diuerſo autẽ mo-
do
potentia ſciens eſt, qui diſcit, &
qui iam ſcientiã habet,
&
non contemplatur. Cùm autẽ actiuũ, atq; paßiuum ſint
ſimul
, euadit interdum id, quod eſt potentia, actu tale:
ut id
quod
diſcit, &
ex eo quod eſt potentia, fit aliud potentia
rurſus
:
qui nanq; ſcientiam habet, & non comtemplatur, eſt
potentia
quodammodo ſciens, ſed non ut erat anteà quàm
didic
iſſet.
Atque cùm ita ſeſe habet, niſi quid
185179LIBER VIII. operatur, ac contemplatur, uel in contradictione, ignora-
tioneq́
;
erit. Simili modo ſeſe habent hæc, & in ipſis natu-
ralibus
rebus:
frigidũ enim eſt potentia calidum: cùm autem
eſt
mutatũ, iam eſt ignis, atq;
comburit, niſi quid prohibeat,
atque
impediat.
Similiter res ſeſehabet, & circa graue, &
leue
:
ex graui nanque fit ipſum leue: ut aër, ex aqua: hoc e-
nim
erat primò potentia, &
iam eſt leue: atq; cõtinuò ope-
rabitur
, ſi non aliquid obstet:
actus autem leuis, eſt alicubi
eſſe
, atque in ſupero loco:
prohibetur uerò cùm eſt in loco
contrario
.
Et hoc ſimiliter ſeſe habet, & in quãto, & qua-
li
.
Quæritur igitur, propter quid leuia, grauiaq́; ad ſua
loca
mouentur?
Eſt autem cauſa, ipſa apta eſſe aliquo mo-
ueri
, atque hoc eſt ipſius grauis, leuisq́;
eſſe inſero loco, ſu-
peroq́
;
distinctum: leue uerò, graueq́; potentia, pluribus eſt
modis
, ut diximus:
nam cùm eſt aqua, leue potẽtia quodam-
modo
eſt:
& cùm eſt aër, adhuc potentia eſt: fieri enim po-
teſt
, ut ob impedimentum non ſit ſupero in loco:
ſed ſi id
quod
impedit ſuèrit ſublatum operatur, ſemperq́;
ſuperius
fit
, ſimiliter &
quale ipſum, ad actu tale mutatur: continuò
nanq
;
contemplatur & hiſce qui ſcientiam habet, niſi quid
obstet
.
Et ipſum etiã quantum extenditur, ſi nihil ſit quod
impediat
.
Quiueròid, quod ſustinet, prohibetq́; dimouit,
partim
mouct, partim mouet:
ut qui columnam diuellit,
aut
ab utre, qui eſt in aqua, lapidẽ prementem dimouit, per
accidens
enim mouet, quemadmodum &
pilareflexa, non
à
pariete, ſed ab eo qui proiecit, eſt mota.
Nihil igitur ho-
rum
(ut patuit) ſeipſum mouet:
ſed motus quidem habet
principium
non mouendi tamen, at que agendi, ſed patien-
di
.
Quòd ſi omnia quæ mouentur, aut natura, aut præter
naturam
, &
uiolentia motu cientur, & ea quæ ui, præterq́;
186180PHYSICORVM ARIST. naturam mouentur ab aliquo cuncta atque ab alio mouen-
tur
.
ut patet: & ea rurſus, quæ natura mouentur ab aliquo
motu
cientur, ſiue à ſeipſis moueantur, ut animalia, ſiue
non
à ſeipſis, ut leuia, grauiaq́;
(nam aut ab eo mouentur
quod
generauit, ac leue fecit, uel graue, aut ab eo quod ea
quæ
prohibent, obstantq́;
dimouit) uniuerſa quæ motu cien
tur
, ab aliquo profectò mouentur.
Quòdneceſſe ſit pergentes aut ad aliquod deueniamus quod
ſit
immobile, aut quod moueat ſeipſum.
CAP. V.
_ID_ autem quod mouet eſt duplex. Aut enim non per ſe-
11Declarauit ſu_
prà
om̃e quod
mouetur
, moue
ri
ab alio, hîc
incipit
oſtende
re
neceſſe eſſe
deuenire
ad ali
quod
primum
mouens
q@ ſit
immobile
.
ipſum mouet, ſed per aliud quod quidem id motu ciet
quod
mouet, aut per ſe mouet.
Et hoc, aut primum post ulti
mum
, aut per plura media mouet:
ut baculus mouet lapi-
dem
, &
mouetur à manu, quæ quidem ab homine motu cie_
tur
:
at is non ulterius ex eo mouet, quia ab alio ipſe motu
cietur
.
Vtrunq; igitur mouere dicimus, & ultimũ mouen-
tium
, &
etiam primũ, ſed magis primũ: hoc enim ultimum
mouet
, ſed ultimum, primum non mouet:
et ſine primo qui-
dem
ultimũ non mouebit, ſine uerò hoc, primũ mouere po-
teſt
:
baculus enim, ſi homo non moueat, non mouebit. Si
igitur
omne quod mouetur, ab aliquo moueri, neceſſe eſt, &

aut
ab eo quod mouetur ab alio, aut ab eo quod non mo-
uetur
ab alio:
& ſi ab eo mouetur, quod ab alio motu cie-
tur
, mouens aliquod eſſe primum, quod non ab alio mouea-
tur
, neceſſe eſt.
Sin uerò tale eſt primũ, non neceſſe eſt alte-
rum
eſſe:
fieri enim non poteſt, ut in infinitum pro ficiſca-
tur
id, quod mouet, atq;
mouetur ab alio: quippe in fini-
tor
ũ nihil ſit primũ.
Si igitur (uti diximus) omne quidem
quod
mouetur ab aliquo motu cietur, id uerò quod primũ
mouet
, mouetur quidẽ, at non ab alio, ipſum profectò
187181LIBER VIII. mum à ſeipſo moueatur neceſſe eſt. Præterea hoc etiam
rationẽ
hanc eandem tranſigere licet.
Omne nanque quod
mouet
, &
aliquid, & aliquo ſanè mouet: aut enim ſeipſo,
aut
alio mouet:
ut homo aut ſeipſo, aut baculo mouet: &
aut
ipſe uentus deiecit, aut lapis quẽ pepulit uentus.
Fieri
uerò
non poteſt, ut id quo motus affertur, moueat abſq;
eo
quod
mouet ſeipſo.
Sed ſi id quidẽ ſit, quod motũ affert ſe-
ipſo
, non neceſſe eſt aliud eſſe, quo motus affertur.
Sin ue-
ſit aliud, quo motus affertur, eſt aliquid profectò quod
quidẽ
non aliquo, ſed ſeipſo mouebit, uel in infinitũ ab ibi-
tur
.
Si igitur mouet quippiam, atq; mouetur, ſtetur, & non
in
infinitũ pergatur, neceſſe eſt:
ſi baculus moueat, quia
mouetur
à manu, manus ipſa profectò baculo motũ affert:
quod ſi manũ etiam quippiam aliud moueat, & illud iden-
tidem
manu mouet.
Cùm igitur id, quod motum affert,
aliud
aliquod mouet, tum id ſit prius, quo ſeipſo mouet, ne-
ceſſe
eſt:
quod ſi hoc motu quidem cietur, ab alio autem
mouetur
, neceſſe eſt ipſum profectò ſeipſum motu ciere.
Quare hac etiam ratione, aut ab eo ſtatim quod ſeipſum
mouet
, id quod mouetur, motu cietur, aut ad hoc ipſum
tandem
acceditur.
Inſuper, ſi ſic etiam conſiderabimus
eadem
accident uniuerſa:
nam ſi omne quod mouetur, ab eo
mouetur
quod motu cietur, aut hoc ipſis rebus per acci-
dens
competit, ut quippiam moueat quidẽ motum et ipſum
ſuſcipiens
, non tamen quia mouetur, aut non per accidens,
ſed
per ſe ineſt.
Si igitur per accidens competit, non neceſſe
eſt
moueri quod motu cietur.
Quòd ſi id ſit, patet poſſe
aliquando
nihil eorum, quæ ſunt, moueri:
non enim eſt ne-
ceſſarium
id quod accidit, ſed potest non eſſe.
Si igitur id
eſſe
poſuerimus, quod eſſe poteſt, nullum accidet
188182PHYSICORVM ARIST. le, ſed forſitan falſum. At non eſſe motum, eſt impoßibile: id
enim
iam demonstratũ eſt, motũ inquam neceſſariò ſemper
eſſe
.
Atq; idipſum, cum ratione etiam accidit. Tria nanq;
neceſſe eſt eſſe, id quod mouetur, id quod mouet, & id in-
ſuper
quo mouens mouet.
Id igitur quod mouetur, moueri
quidem
neceſſe eſt:
at neceſſe, eſt motu ciere. Id autẽ quo
motus
affertur, &
mouere neceſſe eſt, & moueri: enim
ſit
ſimul cum eo quod motu cietur, unà cum ipſo mutatur:

quod
intueri licet in hiſce, quæ loco mouent:
nam aliquo in
tempore
tangant ea, quæ mouẽtur, neceſſe eſt:
at id quod ita
mouet
, ut eius ſubeat rationẽ, quo motus affertur, immo-
bile
nimirum eſt.
Cùm igitur ſit & ultimum ipſum ut cerni
mus
, quod motu quidem cieri poteſt, principiũ autem mo-
tus
non habet, &
id item quod mouetur quidem, ſed ab alio
non
à ſeipſo cietur, rationi conſentaneũ eſt (neceſſarium di
cam
) &
ipſum tertium eſſe, quod mouet quidem, immobile
autem
eſt.
Quapropter & Anaxagoras rectè dicit mentem
inquiens
paßione uacare, &
non mixtam eſſe, quippe cùm
motus
ipſum principium faciat, hoc enim pacto ſolùm mo-
uebit
, nullum ſuſcipiens motum, &
uincet, mistione penitus
uacans
.
At uerò ſi non per accidens, ſed neceſſariò mo
uetur
id quod motum alijs affert, atq;
adeò ut non moueat
ſi
moueatur, neceſſe eſt ip ſum utut motũ ſubit, aut eadem
fpecie
motus, aut alia moueatur:
ceu ut ſi calefaciat cale-
fiat
, &
ſi ſanet, ſanetur, & ſi ferat, feratur, aut ſi ſanet fe-
ratur
, &
ſi ferat accreſcat. At primũ (ut patet) fieri nequit:
nam
dicere hæc oportet, uſq;
ad indiuidua deſcendendo: ceu
ſi
quid Geometriã doceat, id eandẽ Geometriam doceri, &

ſi
proijciat, eodẽ proiectionis proijci modo.
Nec etiã ſic ut
motus
alio genere moueatur, ceu ut id quidem quod fiet
189183LIBER VIII. cremẽta ſuſcipiat, id autem quod hoc auget, ab alio altere-
tur
:
& id quod illud alterat, alio motu quodam itidem mo-
ueatur
, nam ſtetur, neceſſe eſt:
motus enim finiti ſunt. Qui
uerò
redire dicit, id'que quod alterat ferri, perinde facit,
atq
;
ſi ſtatim id ferri dicat, quod fert, & id doceri, quod do
cet
:
patet enim omne quod motu cietur, & à ſuperiore mo-
ueri
mouente, at que magis ab eo quod cætera antecedit.
At
id
fieri nequit:
accidit enim utid diſcat, quod docet: quorum
alterum
habere ſcientiam, alterum non habere neceſſe eſt.
Hoc prætereà magis quàm dictaratiõis fines egreditur, o-
mne
inquam motiuũ mobile eſſe:
quod accidit, ſi omne quod
mouetur
, ab eo mouetur quod motu cietur:
erit enim mobi-
le
perinde atq;
ſi quiſpiam dicat, omne ſanatiuum ac ſanans
ſanabile
, &
ædificatiuum ædificabile eſſe, aut ſtatim, aut
per
plura:
ceu ſi moueri quidem ab alio motiuum omne, ſed
eo motu, quo mouet propinquum ſibi, ſed diuerſo moue
ri
dicat:
ut ſanatiuũ, diſcere, non ſanari. Ad id aſcendẽs per-
ueniet
tandẽ ad eandẽ ſpeciem motus, ut anteà diximus.
Ho-
rum
igitur alterũ eſt impoßibile, alterum figmentũ:
abſur-
dum
eſt enim, alteratiuum, accreſcens neceſſariò eſſe.
Non
ergo
neceſſe eſt id, quod mouetur, ab eo ſemper moueri,
quod
ab alio motu cietur.
Erit igitur exitus huiuſce tandem
proceßionis
.
Quare quod primò mouetur, aut à quieſcen
te
mouebitur, aut ipſum ſeipſum motu ciebit.
At uerò ſi
conſiderare
etiã oporteat, utrum ſit cauſamotus, atq;
prin
cipium
, utrũ id, quod motu ſeipſum ciet, an id quod ab alio
agitatur
, illud omnes utique ponent:
quod enim per ſe cau-
ſa
eſt, id ſemper prior eſt eo cauſa, quod per aliud rationem
cauſæ
ſubit.
Quæ cùm ita ſint, conſiderandum eſt alio prin
cipio
ſumpto, ſi quid ſeipſum moueat, quonam modo ſe
190184PHYSICORVM ARIST. tu ciet. Omne itaque quod mouetur, in ſemper diuiſibilia
diuiſibile
eſſe neceſſe eſt:
demonstratum eſt enim prius in
hiſce
, quæ de natura uniuerſaliter dicebamus, omne quod
per
ſemouetur, continuum eſſe.
Fieri igitur nequit, ut id
quod
motu ſeipſum ciet, ſe totum penitus moueat:
unum
enim
ac indiuiduum ſpecie feretur totum, feretq́;
latione ea-
dem
, &
alterabitur, & alterabit: quare docebit, atq; doce-
bitur
, ſimul &
ſanabit, atq; ſanabitur eadem utique ſanita-
te
.
Præterea definitum eſt anteà id moueri, quod mobile eſt:
hoc autem eſt potentia cùm mouetur, non actu: ſed quod eſt
potentia
, proficiſcitur nimirũ ad actũ.
Motus autẽ actus eſt
mobilis
imperfectus.
Ad id quodmouet, actu iam eſt, ut pa
tet
:
calefacit enim id, quod eſt calidũ actu, & omnino ge-
nerat
id, quod formam iam habet.
Quare ſimul idem, eo-
demq́
;
calidum erit, atq; non calidum, & unumquodq; cæ-
terorum
ſimiliter, quæ terminos habeant eiuſdem nominis,
rationisq́
;
neceſſe eſt. Eius ergo, qui motu cietur interno,
&
ſuo, aliud mouet, aliud mouetur. Eſſe autem impoßibile
ſeipſum
quicquam hoc pacto mouere, ut ab utroq;
mouea-
tur
utrunq;
, ex hiſce ſanè patebit: nam ſi utrunque, mouebit
utrũq
;
, nihil erit profectò quod moueat primũ: id enim qd'
prius
mouet, cauſa magis eſt, ut moueatur id, quod motu
cietur
, quàm id, quod illi cohæret.
Duplex eſt enim id,
quod
motu ciet, ut diximus, quoddam enim mouet, ab alio
ſuſcipiens
motum:
quoddam ſeipſo mouet. Atque id, quod
longius
ab eo distat, quod motu cietur, propinquum eſt ma
gis
principio motus, quàm id, quod in medio collocatur.
Præterea quod mouet, non neceſſariò mouetur, niſi à
ſe
moueatur, per accidens ergo mouet, alterum contrà.
At accepi iam, poſſe ip ſum non mouere: aliud ergo,
191185LIBER VIII. uebitur, aliud mouebit immobile. Præterea non eſt neceſſa-
rium
id, quod mouet cõtra moueri, ſed neceſſe eſt aut immo
bile
quippiam moueat, aut quod à ſeipſo motu cietur, ſi
motum
eſſe ſemper neceſſe.
Præterea mouetur etiam co
motu
profectò quo mouet:
quare calefitid, quod calefacit.
At uerò neque aut una pars eius, quod primò ſeipſum mo-
uet
, aut plures ſeipſas mouebunt:
totum enim ipſum ſi à ſe-
ipſo
mouetur, aut ab alia ſui parte, aut à toto totum moue-
bitur
.
Si igitur quia pars aliqua mouetur à ſeipſo, totum
ipſum
ſeipſum mouet, illa pars erit id planè, quo primum
ſeipſum
mouet:
ſeparata nanq; ſeipſam illa mouebit: to tum
autẽ
non ſeipſum mouebit.
Sin uerò totum à toto mouetur,
per
accidens ipſæ partes ſeipſas ſanè mouebunt.
Quare
ſi
ſeipſas non neceſſariò mouent, ſumantur non à ſeipſis
moueri
:
ṗſius ergo totius non quædam pars mouebit, im-
mobilis
quædam mouebitur:
hoc enim pacto duntaxat, ali-
quid
ſeipſum mouere poteſt.
Præterea ſi totum ſeipſum
mouet
, aliud ipſius mouebit, aliud ſanè mouebitur.
Ipſum
igitur
A B à ſeipſo, &
ab ipſo mouebitur A. Cùm autem
eorum
quidem quæ mouent, quoddam ab alio moueatur,
quoddam
immobile ſit:
eorũ uerò quæ mouentur, aliud mo-
ueat
, aliud non moueat quicquã:
id quod ſeipſum mouet, ex
eo
ſanè quod mouet, &
mouetur, & ex eo quod moue-
tur
, &
non neceſſariò mouet, ſed interdum mouet, inter-
dum
non mouet, constare neceſſe eſt.
Nam ſit A quidem
mouens
immobile, B uerò id quod ab A mouetur, &
mouet
etiam
C.
hoc autem mouetur quidem, ſed non moueat quic-
quam
:
nam & ſi fit ut per plura quoque perueniatur ad
ipſum
C, per unum tamen ſolum nunc accedatur.
Totũ igi-
tur
A B C, ſeipſum mouet:
ſed ſi auferam C, ipſum
192186PHYSICORVM ARIST. A B ſeipſum motu ciebit: quippe cùm A moueat, B mouea-
tur
, ut patet.
At C non ſeipſum motu ciebit, neque omnino
mouebitur
.
At uerò nec ipſum B C, ſine A ſeipſum moue-
bit
, nam ex eo B mouet, quia ab alio motu cietur, &
non ex
eo
quia mouetur à ſe, parte ſua mouente.
Ipſum igitur A B
ſolùm
ſeipſum mouet.
Quæ cùmita ſint, id omne quod ſe-
ipſum
mouet, habeat neceſſe eſt, &
id quod mouet, & eſt
immobile
, &
id quod motu cietur, non autem neceſſariò
mouet
:
quæ quidem aut ſeſe mutuo tangunt, aut alterum
alterum
tangit.
Quòd ſi id, quod mouet; continuum ſit
(nam id quod motu cietur, neceſſariò continuum eſt) patet
totum
ſeipſum motu ciere, non ex eo quia aliquid ipſius eſt
tale
, ut ipſum ſeipſum moueat, ſed quia totum ſeipſum mo-
uet
:
mouetur autem & etiam mouet ex eo ſanè quia ipſius
eſt
aliquid, &
id quod mouet & id quod mouetur: non
enim
totum mouet, neq;
totum mouetur, ſed mouet quidem
A
, mouetur autem tantummodo B:
ipſum uerò C, non ne-
ceſſariò
mouetur à B:
eſt enim hoc impoßibile. Existit au-
tem
dubitatio hoc loco quædam, ſi quiſpiam aut ipſius A,
ſi
continuum ſit id, quod mouet quidem, ſed non mouetur,
aut
ipſius B, quod mouetur, aliquam auferat partem, mo-
uebit
' ne reliquum ipſius A, aut reliquum ipſius A motu
ciebitur
?
nam ſi mouebit, aut mouebitur, non erit A B pro-
fectò
id, quod à ſeipſo primò mouetur:
ablata enim ab eo
parte
, reliquũ A B ſeipſum adbuc mouebit.
An nihil pro-
hibet
utrunque, aut alterum, id inquam quod mouetur, di-
uiſibile
quidem eſſe potentia, indiuiſibile autem actu?
ſi ue-
diuiſum fuerit, non ulterius potentiam eandem habere?
quare nihil obstat, ut in ipſis diuiſibilibus aliquid inſit po-
tentia
primò tale.
Patet igitur ex hiſce quæ diximus eſſe
193187LIBER VIII. quod primò mouet, immobile: nam ſiue ſtatim ad ipſum pri
mum
immobile, ſiue ad id, quod mouetur quidem, ipſum ue
ſeipſum mouet, ſistitq́;
gradũ cùm libet, fiat ex eo, quod
mouetur
, ab aliquo uerò mouetur, acceßio:
utroque modo
nimirum
accidit id, quod primò mouet, in omnibus ijs eſſe
quæ
mouentur, immobile.
Quod prim ùm mo uet, incorruptibile eſſe, & ne{qm} per ſe, neq;
per accidens moueri.
CAP. VI.
_CV_'m autem ſemper motum eſſe oporteat, & nullas
eius
intercapedines fieri, eſſe quippiam primò mouẽs
perpetuum
, immobilé que, aut unum, aut plura neceſſe eſt.
Vmum quodque igitur eorum quæ immobilia ſunt atque
mouent
, perpetuum eſſe, non ad præſentem ſermonem per-
tinet
.
Eſſe autem aliquid neceſſariò, quod ſemper omnis
quidem
ſit mutationis tam abſolutè, quàm per accidens ex-
pers
, aliud autem moueat, perſpicuum, ſihoc pacto conſi-
ſider
abimus fiet.
Atque ſit ita ſi cui placeat, in aliquibus
fieri
poſſe, ut aliquando ſint, aliquando non ſint, ſine ge-
neratione
, corruptioneúe:
fortaſſe nanque neceſſarium eſt,
ſi
quid partibus uacans aliquando eſt, aliquando non eſt,
omne
tale ſine mutatione eſſe, atq;
non eſſe. Et hoc inſuper
concedatur
:
fieri poſſe ut principiorum immobilium mo-
tiuorum
quædam aliquando ſint, aliquando non ſint:
ſed
impoßibile
eſt hanc omnia conditionem ſubire:
nam ali-
quam
hiſce cauſam eſſe patet, quæ ipſa ſeipſa mouent, ut
aliquando
ſint, aliquando non ſint.
Etenim id quidem quod
ſeipſum
mouet, magnitudinem habeat omnem neceſſe eſt,
ſi
nihil partibus uacans mouetur :
id autem quod mouet,
nulla
neceßitate eſt tale.
Vt igitur alia generentur, alia
corrumpantur
, idq́;
continuò ſit, nihil eorum eſt cauſa,
194188PHYSICORVM ARIST. immobilia quidem ſunt, tamen non ſemper ſunt. Neq; rur-
ſus
, eorum quæ ſemper quidem hæc mouent, alia uerò alia
mouent
:
perpetui enim, atque continui, nec unum ipſorum
eſt
cauſa, nec uniuerſa:
nam ſic ſeſe quidem habere, perpe-
tuum
, ac neceſſariò eſt, uniuerſa autem ſunt infinita, &

non
ſimul omnia ſunt.
Patet igitur etſi infinities non-
nulla
principia immobilia, mouentia, &
multa eorum, quæ
ſeipſa
mouent, partim corrũpuntur, partim inſuper gene-
rantur
, atq;
hoc quidem hoc, aliud autem hoc mouet: at ni-
hilominus
aliquid eſſe, quod hæc omnia continet, idq́ præ-
ter
unumquodq;
istorum, aliud quid eſſe, quod quidem eſt
cauſa
ut alia ſint, alia non ſint, &
mutationis cõtinuæ: atq;
hoc quidem hiſce, hæc autem cæteris motus cauſam eſſe.
Si igitur motus perpetuus eſt, perpetuum erit & mouens
primum
, ſi unum ſit:
quod ſi ſint plura, plura quoq; perpe-
tua
erunt.
V num autẽ potius, quàm plura putandũ eſt eſſe,
et
finita quàm infinita:
ſemper enim finita potius, quàm in-
finita
ſumenda ſunt, ſi modò eadem fiant:
in ijs enim, quæ
ſunt
natura, finitum ſit potius:
& id, quod melius eſt opor-
tet
, ſi modò eſſe poßit.
Sufficiens autem eſt & unum, quod
cùm
primũ immobiliũ ſit, perpetuumúe, cæteris erit prin-
cipium
motus.
Ex hoc etiam patet, aliquid eſſe neceſſariò
unum
, perpetuumúe, quod primò mouet:
demonstratum eſt
enim
ſemper neceſſariò motum eſſe, quod ſi neceſſe eſt ſem-
per
eſſe, neceſſe eſt &
continuum eſſe: ſemper enim eſſe,
continuũ
eſt:
deinceps autẽ eſſe, non continuum eſt. At ſi
tinuus
eſt, unus nimtrum eſt:
unus autem motus, à mouente
proficiſcitur
uno, &
unius mobilis eſt: nam ſi aliud, atque
aliud
mouebit, totus ipſe motus non continuus, ſed deinceps
erit
.
Ex his ergo, quiſpiam eſſe primum quid immobile
195189LIBER VIII. det. Et rurſus ſi ad eorum principia, quæ mouent, reſpe-
xerit
.
Eſſe igitur quædam eorum, quæ ſunt, quæ aliquando
mouentur
aliquando quieſcunt, luce clarius extat.
Atque
per
hoc ipſum iam patuit, nec uniuerſamoueri, nec uniuer-
ſa
quieſcere, nec alia ſemper quieſcere, alia ſemper moue-
ri
:
ca nanque quæ potentiam habent, ut interdum mouean-
tur
, interdum quieſcant, uer as haſce ſententias eſſe demon-
ſtrant
.
Cùm autem talia cunctis ſint manifesta, ostendere
uolumus
&
utrunq; duorum naturam, eſſe inquam & quæ
ſemper
ſunt immobilia, &
quæ ſemper mouentur. Atque
ad
id ipſum proficiſcentes poſito hoc, omne quod mouetur
ab
aliquo moueri, idq́;
aut immobile eſſe, aut moueri, uel
à
ſeipſo, uel ab alio ſemper:
ad hoc ſumendum tandem pro-
ceßimus
, eorum inquam quæ mouentur principium eſſe
ſubeuntium
quidem motum, id quod ipſum ſeipſum mo-
uet
, omnium autem id, quod immobile eſt.
Cernimus au-
tem
, atque admodum clarè res eſſe tales, quæ quidem ſe-
ipſas
mouent, quale eſt animantium, ac animalium genus.
Hæc igitur & opinionem nobis præbebant, ne fortaſſe con
tingat
motum omnino non eſſe, deinde oriri, quia in ſeipſis
id
accidere cernimus:
nam prius immobilia ſunt, ut uide-
tur
, deinde mouentur.
Hoc autem nos ſumamus oportet,
uno
inquam hæc ſeipſa motu ciere, atque illo non propriè:

quippe
cùm non in ipſis eius ſit cauſa, ſed inſunt anim ali-
bus
naturales alij motus, quibus ipſa per ſeipſa mouen-
tur
:
ut accretio, decretio, reſpiratio: quibus ut patet, ani-
malium
unumquodque mouetur, cùm quieſcit:
& non mo-
uetur
eo motu, quo ipſum ſeipſum ciet.
Atq; horum cau-
ſa
eſt, continens ipſum, &
eorum multa, quæ corpus in-
grediuntur
, ut nonnullorum ipſorum alimentum:
cùm
196190PHYSICORVM ARIST. digeritur, dormiunt, cùm diſgregatur, expergiſcuntur, &
ſeipſa
mouent, ac ipſum primum principium eſt externum.
Iccirco non ſemper continuè à ſeipſis mouentur: aliud eſt
enim
id, quod mouet ipſum ſubiens motum, atque muta-
tionem
, ad unumquodque eorum, quæ ſeipſamotu cient.

In
uniuerſis autem bis, id quod primò mouet, &
quod eſt
cauſa
, ut ipſa ſeipſa moueant, à ſeipſo mouetur, per acci-
dens
tamen:
corpus enim mutat locum, ut patet: quare &
id
quod in corpore eſt, &
motione uectis, ſeipſum mouet.
Ex quibus credipoteſt impoßibile eſſe, ſi quid immobi-
le
quidem eſt, mouet autem &
ipſum ſubiens per accidens
motum
, id continuo motu mouere:
quare ſi neceſſe eſt con-
tinuè
motum eſſe, ſit aliquid oportet primum mouens im-
mobile
, neque per accidens ſubiens motum, ſi oportet in
biſce
quæ ſunt, inceſſabilem quendam eſſe motum, &
im-
mortalem
, ut diximus, atque ipſum quod eſt in ſeipſo, ac in
eodem
perſistere:
manente nanque principio, & uniuer-
ſum
ipſum maneat neceſſe eſt:
quippe cùm ad principium
ipſum
continuum ſit.
Non eſt autem idem per accidens à
ſeipſo
moueri, atque ab alio:
boc enim nonnullis etiam quæ
ſunt
in cœlo principijs ineſt, quæ lationibus pluribus fe-
runtur
, alterum autem corruptibilibus ſolùm competit.
At uerò ſi ſit quippiam ſemper tale, mouens quidem ali-
quid
, immobile autem ſemper mancns, atq;
perpetuum, &
id
ſanè, quod ab ipſo primum mouetur, perpetuum, eſſe ne-
ceſſe
eſt.
Hoc autem uel ex eo patere poteſt, quia ſecus non
eſſet
cæteris in rebus generatio corruptioúe, atque muta-
tio
, niſi quippiã moueret ſubiens motum:
id enim quod im-
mobile
eſt, eodem, ac uno motu proſectò modoq́;
ſemper co
dem
moucbit, cúm nullo pacto mutetur ipſum ad id,
197191LIBER VIII. motu cietur. Ad id, quod mouetur ab eo, quod motu quidem
cietur
, mouetur autẽ iam ab eo, quod eſt immobile, quoniam
aliter
ad res, atque aliter ſeſe babet, non eiuſdem erit cauſa
motus
, ſed quoniam cõtrarijs in locis eſt, atq;
formis, con-
trario
modo quanq;
cæterarum rerum motu diſponet, atq;
interdum quieſcentem, interdum ſubeuntem motum, præ-
bebit
.
Perſpicuum igitur iam euaſit ex biſce, quæ diximus,
&
id quo initio dubitabamus, cur´ nam non uniuerſa aut
quieſcunt
, aut mouentur, aut alia ſemper mouentur, alia
ſemper
quieſcunt, ſed quædam interdũ mouentur, interdum
quieſcunt
.
Huius enim cauſa ultro ſeſe offerre uidetur:
quædam
enim ab immobili ſempiterno mouentur, quocirca
ſemper
mouentur, quædam ab eo quod mouetur, atque mu-
tatur
:
quare & ipſa mutentur, neceſſe eſt. Id autem quod
eſt
immobile, cùm ſimpliciter, eodemq́;
modo, ac in eodem
ſemper
permaneat, uno motu, ſimpliciq́;
mouebit.
Quòd latio ſit primus motus. CAP. VII.
_AT_ qui ſi principium etiã aliud conſiderationis feceri
11Declarauit Ā-
riſtot
, primum
mouẽs
eſſe im-
mobile
, & pri-
motũ eſſe
perpetuum
: hic
incipit
declara
re
, quis ſit pri-
mus
motus, &
quale
ſit primũ
mouens
.
mus, de biſce magis patebit:
eſt enim conſiderandum,
ſi
poßit continuus motus eſſe, nec´ne, &
ſi poßit,
quiſnam
bic ſit, &
quiſnã motuũ primus ſit: etenim ſi mo-
tum
quidem ſemper eſſe neceſſe eſt, primus autem bic, atq;
continuus eſt, patet id quod primum mouet, boc ſanè motu
mouere
, quem unum, &
eundem, & cõtinuum, ac primum
eſſe
neceſſe eſt.
Cùm itaque tres ſint motus in magnitudi-
ne
, in affectu, atq;
in loco, quem quidem lationem conſueui-
mus
appellare, bunc primum motuum eſſe neceſſe ejt:
fieri
nanque
non poteſt, ut accretio ſit, niſi alteratio antecedat:

etenim
id quod incrementa ſuſcipit, tum ſimili, tum dißimili
creſcit
.
Contrarium nanq; , contrarij nutrimentum
198192PHYSICORVM ARIST. eſſe. Additur autem alimentum omne, cùm fit ſimile ſimili.
Sit igitur alteratio neceſſe eſt, ea mutatio, qua ad contra-
ria
proficiſcitur.
Atuerò ſi alteratur, ſi id oportet, quod
alterat
, &
ex potentia calido calidum actu facit. Patet au-
tem
id, quod mouet non ſeſe babere ſimili modo, ſed inter-
dum
eſſe propinquius ei, quod alteratur, interdum remo-
tius
ab eodem.
At bæc abſque latione nequeunt eſſe. Si
igitur
ſemper motum eſſe neceſſe eſt, &
latio ſit ſemper
motuum
prima, neceſſe eſt, quòd ſi lationis alia prior, alia
posterior
eſt, prior nimirum omnes antecedat neceſſe eſt.
Præterea denſitas raritasq́; principium omnium affectuũ
eſt
:
etenim, graue ac leue, molle, & durũ, calidum deniq; , fri
gidumq́
;
, denſitates quædam, ac raritates eſſe uidẽtur. Den-
ſitas
autem raritasq́;
congregatio eſt, ac ſegregatio, quibus
(ut in quiunt) ſubstantiæ generantur, ac corrumpuntur:
at
ea
quæ congregantur, ac ſegregantur, loco mutentur ne-
ceſſe
eſt.
At uerò magnitudo, etiam eius loco mutetur quod
accreſcit
, atque decreſcit.
Inſuper & binc (ſi animaduer-
tamus
) lationem, primum motũ eſſe patebit:
primum enim
ipſum
, ut in alijs, ſic &
in motu multipliciter dici poteſt.
Dicitur
autem prius, &
id quo ſublato cætera tolluntur,
ipſum
autem alijs ſublatis eſt.
Et id. quod tẽpore præcedit.
Et
id denique, quod ſubstantia præstat.
Quare ſi neceſſe
eſt
continuè motũ eſſe, erit autẽ continuè aut biſce, qui con
tinuus
eſt, aut biſce qui eſt deinceps:
magis autẽ erit biſce,
qui
eſt cõtinuus, præstatq́;
continuũ eſſe, atq; id quod præ-
ſtat
in natura, ſemper eſſe putamus, modò poßit eſſe, poteſt
autẽ
continuus eſſe, ut posterius demonstrabitur:
nunc autẽ
ſupponatur
, atque bic nullus alius eſſe poteſt niſi latio tan
tùm
, latio proſectò motus ſit primus neceſſe eſt.
199193LIBER VIII. nanque neceßitas eſt, ut id quod fertur, accreſcet, uel altere-
tur
, uel generetur, uel corrumpatur.
At barum mutationũ
nulla
eſſe poteſt, ſi cõtinuus biſce motus, quo mouet primũ
mouens
, auſeratur.
Præterea primũ tempore eſſe neceſſe
eſt
:
bic enim ſolus corporibus æternis accommodatur. At
in
unoquoque quidem eorum quæ generãtur, lationem mo-
tuum
ultimam eſſe neceſſe eſt:
poſt ortum enim, alteratione
primum
, accretioneúe deinde iam perſectum latione moue
tur
.
Verum aliud prius neceſſe eſt eſſe ſubiens lationem,
quod
&
generationis biſce quæ fiunt cauſa erit, ipſum
ſubiẽs
generationẽ, ut id quod genuit rem generatam præ-
cedat
.
Nam generatio motuum ob boc prima eſſe uide-
bitur
, quia res ſit orta prius, oportet.
At boc in una qui-
dem
quauis re generãda ita ſeſe babere uidetur, aliquid ta-
men
aliud antè moueatur neceſſe eſt, quod quidẽ ex bis eſt
quæ
oriuntur, &
occidunt ſubiens generationẽ, & boc
item
aliud prius.
Quoniam autem impoßibile eſt genera-
tionẽ
eſſe primam (eſſent enim omnia quæ mouentur, cadu
ca
) patet nec ullum motuũ, qui ſunt deinceps, priorem eſſe.
Dico autem motus deinceps accretionem, deinde alteratio-
nem
, &
decretionem, atq; corruptionẽ: omnes bi motus po
ſteriores
ſunt generatione.
Quare ſi generatio prior la-
tione
non eſt, neq;
cæterarum proſectò mutationum candẽ
ulla
præcedit.
Omnino autem id quod generatur, imper-
fectum
eſſe uidetur, &
ad principium proficiſci. Quo fit,
ut
id natura ſit prius, quod generatione posterius eſt:
at
uniuerſis
biſce quæ generantur ultimo latio cõpetit.
Quo-
circa
quædam uiuentium omnino, quia instrumẽtis uacant,
immobilia
ſunt, ut plantæ, &
animaliũ genera multa: quæ-
dam
cùm perficiuntur, boc (ut patet) motu cientur.
200194PHYSICORVM ARIST. ſi magis ineſt ijs latio, quæ magis naturam ſunt conſecuta,
motus
bic quoque cæteris motibus ſubstantia prior erit.
Atq; boc ita ſe babet, ſolùm, ob ea quæ dicta ſunt, ſed ob
banc
etiam rationẽ, quia id quod boc motu cietur, minimè
dum
fertur, ſubstantiam ſuam amittit:
ſola nanq; latione, ni
bil
in biſce, quæ inſunt ſibi, mutatur:
ut cùm quippiam alte-
ratur
, &
cùm inrementa, decrementá ue ſuſcipit, in quali-
tate
fit (ut patet) atque in quantitate mutatio.
Maximè
uerò
patet ex eo quia id quod interno motu ſeipſum ciet,
eo
ſe maximè motu propriè mouet, qui ad locum accommo
datur
.
Atque boc diximus, eorum quæ mouentur, ac mo-
uent
, principium eſſe, &
primum eorum quæ mouentur, id,
inquam
quod ſeipſum interno motu, ſuoq́;
ciet. Patet igi-
tur
ex biſce, quæ diximus, lationem motuum eſſe primum.
Nunc autem demonſtrandum eſt quænam ſit latio pri-
ma
, atque ſimul eadem uia patebit, &
id quod nunc, & an-
tea
ſuppoſuimus, continuum inquam motum, atque perpe-
tuum
aliquẽ eſſe poſſe.
Nullum itaq; cæterorũ motuũ con
tinuum
eſſe poſſe, ex biſce ſanè patebit:
omnes enim motus,
atque
mutationes, ex oppoſitis ſunt ad oppoſita migratio-
nes
, ut patet:
nam generationis quidem, atque corruptionis
id
quod eſt, &
id quod non eſt, terminos eſſe constat: alte-
rationis
uerò, contrarias qualitates, atque affectus:
ac-
cretionis
item, decretionisúe, aut magnitudinem, paruita-
temq
;
, aut perſectionem magnitudinis, imperfectionemúe.
Contrarij uerò ſunt motus, quibus ad contrarios fines
itur
:
id autem quod non ſemper boc motu cietur (modo ſit
prius
) quieſcat prius neceſſe eſt:
id igitur quod mutatur,
ut
patet, in contrario profectò quieſcet.
Similiter & in
ipſis
mutationibus fit:
corruptioninanque generatio,
201195LIBER VIII. plici ſimplex, & cuidam quædam opponitur. Quare
ſi
ſieri non poteſt, ut ſimul oppoſitis mutationibus quic-
quam
mutetur, non erit mutatio proſectò continua, ſed
inter
ipſas medium tempus erit:
nibil enim intereſt, con-
trariæ
ſint, an non contrariæ, mutationes , quarum ter-
mini
contradictoriam oppoſitionem ſuſcipiunt, ſi modò ſi-
mul
eidem adeſſe non poßint:
hoc enim, non eſt rationi
conducens
:
ne ſi non neceſſe eſt in contradictione quie-
ſcere
, nec eſt mutatio quieti contrarium (ſorſitan enim id
quod
haud eſt, non quieſcit.
corruptio uerò adid quod
haud
eſt, ut patet, mutatio eſt) ſed ſi ſolùm inter ipſas ſit
tempus
:
ſic enim continua non erit ſanè mutatio: neq; enim
in
prioribus contrarietas conducebat, ſed idipſum ſimul
in
quam ineſſe non poſſe.
Atque non conturbemur oportet,
ſi
contrarium ſit pluribus idem:
ut motus quieti, & eimo-
tui
quo ad contrarium itur:
ſed hoc tantum ſumamus, tum
motui
, tum quieti motum opponi:
ut æquale ac mediocre,
ei
quod excedit, &
ei quod exceditur, aduerſatur: & inſu-
11Declarauit ſit-
prà
Āriſt. mo-
tum
localẽ prio
mum
eſſe inter
omnes
motus,
oſtẽditq́
; quis
motus
Localis
ſit
primus: nul,
lamq́
; mutatio
nem
eſſe contio
nuam
& perpe,
tuam
, niſi locæ
lem
: hic oſtẽd t
nullã
loci mu-
tationem
poſſe
eſſe
cõtinuam,
ac
perpetuam,
præter
circula
rem
.
per ſieri non poſſe, ut motus oppoſiti, mutationesq́;
ſimul
eidem
inſint.
Præterea in generatione corruptioneúe pe-
nitus
abſurdum eſſe uidebitur, ſi corrumpi continuò gene-
ratum
, nulloq́;
in tempore permanere neceſſe eſt. Quare
de
cæteris ex bis, idem proſectò credetur:
eſt enim naturale
in
uniuer ſis mutationibus ſimiliter ſe babere.
Quòd circularis mot9 ſolus poſsit eſſe cõtinuus.
CAP. VIII.
_N_Vnc autem dicamus motum inſinitum aliquem eſſe
poſſe
, qui quidem unus ſit, &
continuus, atque hunc
eſſe
conuerſionem.
Omne nanque quod ſertur, aut uerſa-
tur
, aut rectà pergit, aut mixto motu cietur:
quare ſi motus
rectus
non ſit continuus, nec hiſce proſectò:
qui ex utriſq;
202196PHYSICORVM ARIST. componitur, continuus eſſe poteſt. Patet autem id, quod re
cto
motu, finitoq́;
ſertur continuè non moueri: reflectitur
enim
:
ſed quod recto motu reflectitur, id contrarijs moti-
bus
proſectò cietur:
loco nanq; , contrarius eſt motus quo
deorſum
itur, motui quo pergitur ſurſum:
& hiſce quo re-
trorſum
itur, ei quo cõtraria loca petuntur:
& is item quo
dextrorſum
itur, ei quo pergitur ſinistr or ſum:
hæc enim,
ſunt
loci contrarietates, ut patet.
Quis eſt autem unus, atq;
continuus motus, prius eſt deſinitum: eſt enim biſce, qui
unius
eſt mobilis, in unoq́;
ſit tempore, atque nullam ſpecie
differentiam
babet:
tria nanque ſunt, id quo mouetur, ut bo
mo
, uel deus, &
quando, ut tempus: & tertium, id in quo:
hoc
autem eſt, aut affectus, aut forma, aut locus, aut etiam
magnitudo
.
Contraria uerò, ſpecie differunt, & non unũ
ſunt
:
atq; ea quæ diximus, ſunt differentiæ loci. Indicat au-
tem
motum, quo ex A pergitur ad ipſum B contrarium eſſe
ei
quo itur ex B in A id quod ipſis accidit, ſeſe enim mutuo
ſistunt
ſi ſimul fiant.
Et in circulo, ſimili modo. Is enim quo
itur
ex A per B contrarius eſt ei, quo itur ex A per C, ſeſe
enim
mutuo ſistunt, ſi continui ſint, &
non reſlexio fiat,
quia
contraria mutuo ſe corrumpunt, ſibiq́;
ſiunt impedi-
mento
.
At is, quo itur in latus, non eſt contrarius ei, quo
pergitur
ſurſum.
Maximè autem patet ex eo, motum quiſu
per
linea recta fit, continuum eſſe non poſſe, quia id quod
reflectitur
conſistat, non ſolùm ſi ſuper linea recta, ſed
etiam
ſi ſuper circulo ſeratur, neceſſe eſt:
non enim idem eſt
ſuper
circulo ferri, atq;
uerſari. Fierinanque poteſt, ut in-
terdum
proſequatur motum, interdum ad id proſectum,
unde
moueri cœpit, redeat, ac reſlectatur.
Eſſe uerò ne-
ceſſarium
ſtare, non modò ſenſu, ſed ratione etiam
203197LIBER VIII. profectò compellimur: eſt autem principium boc. Cùm
enim
ſint tria, principium, inquam, medium, atq;
finis: me-
dium
utrunq;
eſt ad utrunq; : & numero quidẽ eſt unum: ra
tione
autem duo.
Præterea aliud eſt eſſe potentia, aliud
actu
.
Quare quoduis rectæ lineæ punctum, quod inter ex-
trema
eſt collocatum, potentia quidẽ eſt medium, actu uerò
non
eſt, ſi non id quod fertur eam diuiſerit, constiterit´ que
atque
inceperit rurſus moueri.
Hoc autem pacto, medium
ipſum
principium fit, &
finis: principium quidẽ posterio
ris
, finis autem primæ.
Dico autem ſi id quod fertur, atque
ſit
D in ipſo constiterit B, &
rurſus feratur ad C, ſed cùm
continuè
fertur, nec adſuiſſe, nec abfuiſſe in puncto B po-
teſt
, ſed eſſe ſolùm in ipſo nunc:
in tempore uerò nullo, niſi
in
eo toto, cuius nunc ipſum diuiſio eſt.
Quòd ſi adfuiſ-
ſe
quiſpiam, &
abfuiſſe poſuerit, ſemper ipſum D ſtabit
cùm
ſertur:
impoßibile eſt enim ipſum D in B adfuiſſe, ſi-
mulac
abfuiſſe:
ergo in alio tẽporis, atq; alio puncto. Tem-
pus
igitur id erit, quod eſt inter puncta tẽporis illa.
Qua-
re
D quieſcet in B &
in cæteris identidem punctis: quip-
pe
cùm ſit eadem in omnibus ratio.
Cùm autem D, quod
fertur
, utetur B medio, principio, atq;
fine, conſistat ipſum
neceſſe
eſt:
propterea quòd illud duo perinde facit, atque ſi
illud
ita mente perceperit.
Sed ab A quidem puncto, ut à
principio
, abſuit, in C uerò fuit, cùm moueri deſierit, ſtete-
ritq́
.
Quapropter & ad dubitationem hoc eſt dicendum,
habet
enim bic locus banc dubitationem.
Nam ſi ſint duæ
lineæ
rectæ A B C &
D E, quarum D E ſit æqualis B C
&
F mobile ex A continuò moueatur ad C atq; cùm eſt in
B
puncto G mobile ex D ad E uniformiter, eademq́ cele-
ritate
feratur, G prius accedet ad E quàm F ad
204198PHYSICORVM ARIST. perueniet C: quod enim prius receßit, ac abijt, id prius ac-
cedat
neceſſe eſt:
non ergo F mobile, ſimul in B puncto
fuit
, atque abfuit ab eodem, idcirco &
posterius accedit ad
C
.
nam ſi fuit, ac ab fuit ſimul, non posterius ad termimum
perueniet
C, ſed ſtet in illo neceſſe eſt.
Non eſt igitur po-
nendum
, cum F fuit in B ſimul G ipſum ex D moueri:
nam
ſi
F in puncto fuerit B abfuerit etiam ab eodem, atque non
ſimul
:
at in diuiſione temporis, in illo, & non in tempore
erat
.
Igitur id quidem in continua magnitudine impoßi-
bile
eſt, hoc diceremodo:
in eo uerò quod redit, atque refle-
ctitur
, hoc ſoluere pacto neceſſe eſt.
Nam ſi A feratur è B
in
C rurſus´ querediens è C in B moueatur, ipſo C tum ex-
tremo
, &
principio utitur nimirùm & fine, uno inquam
puncto
uti duobus.
Quocirca conſistat ipſum neceſſe eſt,
&
non ſimul acceßit ad C & receßit à C alioqui ibi ſi-
mul
erit, atque non erit in eodem temporis puncto.
At ue-
non eſt dicenda ea ſolutio, quam antea diximus:
dici
nanque
non poteſt A mobile in diuiſione temporis in ipſo
C
eſſe, &
nec adfuiſſe nec abfuiſſe: ad finem enim accedat
neceſſe
eſt, qui quidẽ eſt actu, non potentia finis:
etenim id
quidem
quod eſt in medio, potentia eſt:
at boc eſt actu, atq;
finis eſt, cùm pergitur ſurſum, principium uerò, cùm itur
deorſum
.
Et ipſorum ergo motuum ſimili modo: ſtet igi-
tur
id, quod redit ſuper linea recta neceſſe eſt:
quæ cùm
ita
ſint, continuus ſuper linea recta perpetuus motus eſſe
non
poteſt.
Eodem autem modo & ijs eſt obuiandum, qui
Zenonis
rationem interrogant, cenſent´ que ſi ſemper dimi
dium
tranſire oporteat, dimidia uerò ſint infinita, &
infi-
nitorum
tranſitio eſſe non poßit, motum eſſe, neq;
poſſe
quicquam
moueri.
Aut ut quidam banc eandem
205199LIBER VIII. gant rationem, cenſentes mobile cùm mouetur dimidia ſin-
gula
ſuper quæ fertur enumerare.
Quo fit ut ab eo cùm
totum
trãſierit ſpacium enumeratus ſit numerus infinitus:
hoc autem omnium ſentẽtia fieri ne quit. In primis igitur de
motu
ſermonibus, ex eo rationem banc ſoluebamus, quia
tempus
infinita in ſeipſo habet:
non eſt enim abſurdum, ſi
infinito
in tempore tranſeat quiſpiam infinita.
Infinitio au-
tem
ineſt tam in longitudine, quàm in tempore à ſimili mo-
do
.
Sed bæc ſolutio ad interrogantem quidem ſufficienter ſe
habet
:
interrogabatur enim, ſi fieri poßit ut finito in tem-
pore
quippiam tranſeat, aut enumeret infinita.
Ad rem
autem
ipſam, ueritatemq́;
, proſectò non ſatisfacit. Nam ſi
quiſpiam
omiſſa longitudine, dictaq́ interrogatione, ſi fit
in
quam ut finito in tempore pertranſeat quippiam infini-
ta
, bæc de ipſo interroget tempore (babet enim tempus in-
finitas
diuiſiones) non erit ſufficiens bæc ſanè ſolutio.
Sed
ea
dicenda eſt ueritas, quam paulò antè diximus:
nam ſi
quiſpiam
lineam diuidat in duo dimidia, is uno puncto uti-
tur
ut duobus:
faciet enim ipſum, principium, atque finem.
Sic autem facit, & quinumerat, & qui in dimidia diui-
dit
:
quo ſic diuidente, neque linea eſt continua, neque mo-
tus
:
continuus enim motus, continui eſt: in continuo autem
inſunt
quidem dimidia infinita, ſed non actu, ſed potentia
ſunt
ut patet.
Si uerò quiſpiam dimidiam faciat actu, non
continua
faciet, ſed modum ipſorum ponet:
quod quidem
in
eo accidere patet, qui dimidia numerat.
Vnum nanq;
punctum uti duo numer are, ipſum neceſſe eſt: alterius enim
dimidij
principium, alterius finis erit, ſi ut unum ipſum
continuam
lineam, ſed ut dimidia numeret duo.
Quare
ad
interrogantem ſi fieri poteſt ut in tempore, aut in
206200PHYSICORVM ARIST. gitudine pertrãſeat quiſpiam infinita, partim poſſe, partim
fierinon
poſſe, dicamus oportet.
Sienim infinita ſint actu,
fieri
nequit:
ſin uerò potentia, fieri poteſt. Quinanq; moue
tur
cõtinuè, per accidẽs ſanè non ſimpliciter infinita tranſ-
iuit
:
accidit enim line æ, ut dimidia ſint in finita, ſubstãtia ue-
ipſius diuerſa eſt, atq;
eſſe. Atqui per ſpicuum etiam eſt, ſi
quiſpiam
temporis punctũ, quod prius posteriusq́;
diuidit,
non
posteriori tẽpori, reſpectu rei tribuat ſemper idem eſſe
ſimul
, atque non eſſe:
& cùm eſt ortum, non eſſe: punctum
igitur
temporis utriſq;
cõmune eſt, & priori inquã poste-
riorí
que, &
unum, ac idem eſt numero, ratione uerò non
idem
:
alterius enim finis, alterius principium eſt: at reſpectu
rei
:
posterioris eſt ſemper affectus. Sit tempus quidem A C
B
.
Res autẽ D quæ quidem in A C tempore ſit alba, in C B
uerò
non alba:
in ipſo ergo C alba eſt ſimul, atq; non alba,
in
quouis nanq;
tẽporis A C puncto, licet ipſum D uerè di
cere
album eſſe, ſitoto tempore illo eſt album, &
in quo-
libet
etiam ipſius B C non album eſſe.
C uerò eſt in utriſq; :
eſt igitur dandũ in omni tẽporis A C puncto, D album
eſſe
, ſed in quouis præter ultimum C hoc autem iam ipſum
posterius
eſt:
& ſi non album fiebat, & ſi album corrum-
pebatur
in A C toto, factum eſt ſanè, aut corruptum in C
quare
album, aut non album eſſe, primum in illo uerè dice-
re
licet:
uel cùm eſt, ortum non eſt, & cùm corruptum eſt,
erit
:
aut album, aut non album, & ens omnino, atq; non ens
ſimul
eſſe, neceſſe eſt.
Quòd ſi id generetur, neceſſe eſt quod
prius
non eſt, &
cùm generatur non eſt, fieri profectò non
poteſt
ut tempus in indiuidua tempora diuidatur.
Nam ſi in
A
tempore, D ipſum album fiebat, factum eſt autem ſimul,
&
eſt in alio indiuiduo tempore B hærente tempori A ſi
207201LIBER VIII. A quidem fiebat, & non erat. eſt autem in ipſo tempore B
generationem
aliquam nimirum mediam eſſe oportet.
Quare & tempus id erat, in quo fiebat, non enim eadem
&
ijs erit ratio, qui non ex indiuiduis inquiunt tempus
ſtare
, ſed factum eſt in tẽporis ipſius, in quo fiebat ultimo
puncto
, cui quidem nibil bæret, neque deinceps eſt, indiui-
dua
uerò tempora, ſunt deinceps.
Quæ cùm ita ſint, patet
ſi
in A toto tempore, D fiebat, non eſſe maius id tempus,
in
quo factum eſt, atque fiebat, eo tempore quo toto ſolum
fiebat
.
igitur talesúe quædam ſunt rationes, ex qui-
bus
ut proprijs quiſpiam credet motum rectum perpetuò
continuum
eſſe non poſſe.
Hoc idem inſuper ita ſe habere
uidebitur
, &
ſi diſſerendi modo idipſum conſiderabimus.
Omne itaque quod continuè mouetur, modò nihil prohi-
beat
, &
id & antea ferebatur, ad quod per motum acceſ-
ſit
:
ceu ſi peruenit ab B ferebatur ad B & non ſolùm cùm
erat
propè, ſed ſtatim etiam ut incepit motu cieri:
cur enim
nunc
magis, quàm prius?
& hoc ad cæteros accõmodabitur
motus
.
Ad id quod ex A fertur ad B ueniet rurſus ad A cõti
nuo
motu.
Cùm igitur ex A mouetur ad B tum fertur etiam
ad
A, eo motu quo pergit ex ipſo B.
Quo fit, ut contrarijs
ſimul
motibus moueatur ( recti nanque motus contrarij
ſunt
) &
inſuper ut ex eo mutetur, in quo ipſum non eſt.
Quod
ſi hoc fierinequeat, in ipſo B ſtetur neceſſe eſt:
non
igitur
hic unus eſt motus:
qui nanque motus intercipitur
ſtatu
, is unus profectò non eſt, ut luce clarius extat.
Præter-
ex hiſce magis uniuerſaliter de omni motu perſpicuum
idem
erit:
nam ſi omne quod mouetur, aliquo motu dictorũ
motuum
omnino mouetur, &
quod quieſcit, ex his aliqua
quiete
quieſcit, quæ opponuntur:
nullus enim alius in
208202FHYSICORVM ARIST. tione rerum præter aßignatos, eſt motus: id autem quod
ſemper
hoc motu mouetur, eorum motuũ inquam qui ſpe-
cie
differunt, &
non motus totius cuiuſpiam parte, neceſſe
eſt
oppoſita quieſcat quiete:
eſt enim quies, priuatio mo-
tus
.
Si igitur hæc ita ſe habent, & motus quidem recticon-
trarij
ſunt:
fieri uerò nequit, ut ſimul quicquã motibus con
trarijs
moueatur:
id profectò ex A fertur ad B, non ex B
quoque
ſimul feretur ad A.
Atque cùm non ſimul motibus
utriſq
;
feratur: moueatur autem dicto motu ex A pergen-
do
ad B, prius in ipſo B quieſcat neceſſe eſt:
hic enim eſt ea
quies
, quæ opponitur ei motui, quo itur ex B ad A.
Patet
igitur
ex hiſce quæ diximus, motum nullum rectum conti-
nuum
eſſe poſſe.
Inſuper hoc etiam modo, ratio magis erit
accõmodata
:
ſimul enim corruptum eſt non album, & ortũ
eſt
album.
Siigitur alteratio qua itur ad albũ, atq; ex albo,
continua
ſit, &
nullo in tempore maneat, ſimul profectò
corruptum
eſt album, &
factũ eſt album, atq; album:
horum enim trium, idem tempus erit ut patet.
Quòd motus circularis pefs it continuus in infinitum eſſe
ac
primus.
CAP. IX.
_P_Ræterea non ſi tempus continuum eſt, & motus con-
tinuus
eſt, ſed deinceps:
quo nanq; pacto cõtrariorum
motuum
, ut dealbationis, ac denigrationis, idem fuerit fi-
nis
?
patet igitur motum rectum, continuum perpetuò eſſe
non
poſſe.
Motus autem hiſce, qui ſuper circularem li-
neam
fit, unus, atq;
continuus erit. Nullum enim impoßi-
bile
accidit, etenim id quod ex A mouetur, ſimul ad ipſum
mouebitur
A, eadem nimirum appetitione:
ad quod enim
perueniet
, ad id &
mouetur, ſed non ſimul contrarijs cie-
bitur
motibus, neq;
oppoſitis ſanè: non enim omnis
209203LIBER VIII. quo pergitur ad hoc, contrarius ei, quo itur ex hoc, aut op-
poſitus
eſt.
Sed contrarius quidem eſt, rectus: huic enim
matus
loco accommodatus, cõtrarius eſt:
ut is qui per dia-
metrum
fit:
termini enim plurimũ distant. Oppoſitus autẽ
eſt
, qui per eandem fit longitudinem.
Quare nihil uetat,
ut
talis motus continuus ſit, nullasq́;
prorſus intercapedi-
nes
habeat.
Etenim conuerſio quidem à ſeipſo in ſeipſum,
rectus
autem motus à ſeipſo in aliud tranſitio eſt.
Ethiſce
quidem
motus, qui fit in circulo, nunquam fit in eiſdem:
rectus autem ſæpe fit in eiſdem. Is igitur motus, qui ſem-
per
in alio, atq;
alio fit, continuè fieri poteſt: ab hiſce conti
nuè
fieri non poteſt, qui ſæpe fit in eiſdem:
motibus enim
oppoſitis
, id quod mouetur ſimul moueatur neceſſe eſt.
Quare fieri non poteſt, ut aut in ſemicirculo quicquam,
aut
in alia ulla circunferẽtia continuè moueatur:
ſæpe enim
in
eiſdem moueatur, &
contrarijs mutationibus mutetur,
neceſſe
eſt:
enim coniunguntur hic principiũ atq; finis:
circuli autẽ cõiunguntur, & hic eſt ſolus motus perfectus.
Ex hac autẽ diuiſione patet fieri non poſſe, quo cætero-
rum
motuũ quiſquã cõtinuus fit:
accidit enim in uniuer ſis,
ut
per eadẽ quiſq;
fiat, ut in alteratione per medium ipſum,
&
in motu qui quantitati accõmodatur, per magnitudines
medias
, &
in generatione corruptioneúe, ſimiliter: nibil
enim
intereſt, pauca quiſpiam, an plura faciat ea media, in
quibus
eſt ipſa mutatio, &
addat quid, an auferat: fit enim
utroq
;
modo, ut per eadẽ ſæpe motus efficiatur. Ex his igi-
tur
patet, nec cos naturales bene ſenſiſſe, quires uniuerſas
ſenſibiles
inquiunt ſemper moueri:
nam motuum iam dicto-
rum
aliquo moueant, maximeq́;
ſecundùm illos alterentur,
neceſſe
eſt:
fluere enim inquiunt ea ſemper decrementá
210204PHYSICORVM ARIST. ſuſcipere. Præterea generationẽ atq; corruptionem, alte-
rationem
eſſe dicunt.
Ratio uerò nostra nunc dixit nullo
quicquã
omnino motu præter conuerſionẽ cõtinuè moue_
ri
poſſe.
Quare nec alteratione, nec accretione, decretio-
neúe
.
Hæc igitur ſatis ſint dicta, ad demonstrandum nullam
infinitã
eſſe mutationem, aut continuã, præter ipſam ſolam
conuerſionẽ
.
Ipſam autem conuerſionẽ, lationũ omnium
eſſe
primã, perſpicuum inde fieri potest:
omnis enim latio
aut
circularis eſt, aut recta, aut mixta, ſicut &
anteà dixi-
mus
.
At hac quidem illas priores eſſe neceſſe eſt: ex illis
enim
constat, ut patet.
Recta uerò circularis eſt prior: eſt
enim
ſimplex, perfectaq́;
magis. Fieri igitur non poteſt,
ut
ſuper infinita linea recta quicquã feratur:
eſt enim id
in
ratione rerum, quod hoc pacto dicitur infinitũ:
at neq; ſi
eſſet
, moueretur quicquã omnino:
enim id fit, quod im-
poßibile
eſt.
Impoßibile autẽ eſt, ut patet tranſire quippiã
infinitum
.
Ea uerò latio, quæ ſuper finita recta linea fit, ſi
reflectatur
, compoſita erit profectò, duoq́;
motus: ſi re-
flectatur
, imperfecta, ac corruptibilis.
At imperfecto per-
fectum
, &
incorruptibile corruptibili, natura prius eſſe,
&
ratione, atque tempore constat. Hiſce præterea motus
qui
perpetuus eſſe poteſt prior eſt eo, qui perpetuus eſſe
nequit
:
at conuerſio quidem perpetua eſſe poteſt: cæterorũ
autem
motuũ, nullus perpetuus eſſe poteſt:
ſtatus enim fiat
oportet
, qui cùm eſt, corruptus eſt iam ipſe motus, atque
euanuit
.
Atqui rectè, cum rationeq́; accidit, conuerſio-
nem
unum eſſe motum, atque continuum, &
non eam latio-
nem
, qua ſuper recta linea pergitur:
huius enim princi-
pium
, &
finis, & medium definitum eſt: & uniuerſa hæc
ſunt
in ipſa.
Quo fit, ut id ſit unde incipiat quod
211205LIBER VIII.& id itẽ ad quod perueniet, deſinetq́; moueri: in ipſis nanq;
finibus quieſcit ad omne, quod motu recto cietur, aut in eo,
ex
quo incipit motus cieri, aut in eo ad quem accedit:
ſed in
circunferentia
, ſunt hæc (ut patet) indefinita.
Quod enim
ipſius
punctũ finis potius rationem, quàm principij ſubit?

æquè
enim quoduis punctorũ principiũ eſt, &
mediũ, atq;
finis
, ut ſemper id quod mouetur, in principio ſit, &
me-
dio
, atq;
fine, et nunquam in uno tantum. Quapropter ipſa
ſphæra
mouetur, &
aliquo modo quieſcit, eundẽ enim o c-
cupat
locum:
cauſa autem eſt, hæc omnia accidiſſe ipſi cen-
tro
:
nam principium eſt, & medium magnitudinis, atq; fi-
nis
.
Quare fit, ut quid hcc extra circunferentiam eſt, non ſit
id
, in quo quieſcit id, quod fertur, quaſi tranſierit:
ſemper
enim
cir camedium, ſed ad ultimũ fertur:
quia uerò ſem-
per
hoc manet, ideo totum ipſum continuè partim quieſcit,
partim
mouetur.
Accidit autem hæc conuerſio, ut econtra
conuerſio
, motuum ſit prima, atq;
menſura: quia nanq; mo-
tuum
eſt menſura ipſa cõuerſio, ideo primus ſit ipſa motus
neceſſe
eſt:
ipſo enim primo omnia menſurantur: & quia
rurſus
primus eſt omnium motus, ideo ipſa menſura eſt cæ-
terorum
.
Præterea uniformis etiã motus ſola conuerſio eſſe
poteſt
:
quæ nanque recto motu cientur, difformiter ſanè fe
runtur
:
diſcrepant enim partes motus propinquæ princi-
pio
, ab hiſce partibus, quæ propinquæ ſunt fini:
etenim
uniuerſa
quæ ſuapte natura feruntur, quo magis ab eo lc-
co
recedunt, ex quo moueri cœperint, eo celerius moueri
uidentur
.
At ſola in conuerſione neq; principium eſt, neque
finis
, quippe cùm non ſit in ipſa circunferentia quicquam
tale
, ſed extra.
At uerò ſententiæ huius, lationem in quam
primum
motuum eſſe testes ſunt uniuerſi, qui
212206PHYSICORVM ARIST. motus fecerunt: principia enim ipſius hiſce tribuunt, quæ
motus
istiuſmodi cient:
ſegregatio nanque, congregatioúe,
motus
in loco ſunt:
hoc autem modo concordia, atque di-
ſcordia
mouent, altera nanque ipſarum ſegregat, altera con
gregat
.
Anaxagoras quo que mentem quæ mouit prius ſe-
cernere
dicit.
Eadem & ij ſentiunt, qui nullam aliam talem
cauſam
ponunt, ſed ob uacuum inquiunt res moueri.
Et hi
nanque
naturam eo motu, qui loco accommodatur, moue-
ri
dicunt:
motus enim, qui fit ob uacuum, latio nimirum eſt,
&
inloco motus, ut patet. Cæterorum autem motuum nul-
lum
ipſis ineſſe primis, ſed in hiſce duntaxat quæ constant
ex
illis, putant.
Accreſcere enim hæc, decreſceré que, ac
alterari
, congregationem, ſegregationem´ que ſubeunti-
bus
indiuiduis corporibus dicunt.
Eadem & ij cenſent, qui
denſitate
, raritateúe generationem, corruptionemúe con-
ficiunt
:
congregatione nanque, ſegregationeúe, hæc uni-
uerſa
diſponunt.
Accedit ad hæc eorum quoque ſenten-
tia
, qui cauſam motus animam faciunt:
idenim, quod ſe-
ipſum
mouet, eorum quæ mouentur principium eſſe di-
cunt
.
Animal autem, omné que animans, motu ad locum
accommodato
ſeipſum mouet.
Id prætered ſolùm propriè
moueri
dicimus, quod eo motu cietur, qui ad locum accom-
modatur
.
Quòd ſi quippiam quicſcat quidem eodem
in
loco, incrementa uerò, uel decrementa ſuſcipiat, uel alte-
retur
, id aliqua ex parte, &
non abſolutè moueri dicere
conſueuimus
.
Motum igitur omni in tempore ſemper fuiſ-
ſe
, ſemperq́;
fore, & quod est principium perpetui motus,
quis
præterea primus eſt motus, et quis ſolus perpetuus eſſe
poteſt
, &
id inſuper quod primum mouet, immobile eſſe,
ſatis
iam hiſce quæ dicta ſunt explicauimus.
213207LIBER VIII.
Quod primum mouet indiuiſibile eſſe, nullam qúe pror-
ſus
magnitudinem habere.
CAP. X.
NVnc autẽ partibus hoc uacare, magnitudinemq́; nul-
11Declarauit Ā-
riſto
qualis ſil
primus
motus,
hic
declarat
quale
ſit prim@
mouen@
.
lam prorſus habere neceſſarium eſſe dicamus:
ac de-
monstremus
oportet, prius hiſce definitis, quæ hanc ſenten-
tiam
antecedunt.
Atq; horum unum eſt hoc, fieri inquã
poſſe
quo finitum quicquam tempore moueat infinito:
tria
nanque
eſſe in omnimotu cõstat, id quod mouetur, id quod
mouet
, &
tertium, ipſum tempus. Atque aut hæc omnia
infinita
ſunt, aut finita, aut horum aliqua, ut duo, aut etiam
unum
.
Sit igitur A quidem mouens, B autem id quod moue-
tur
, &
tẽpus infinitum ſit C. Pars itaq; ipſius A, quæ qui-
dem
ſit D, moueat partem aliquã ipſius B, ſitq́;
illa pars E,
atque
patet, non toto C tempore ipſam mouere:
in maiore
nanq
;
, maius nimirũ mouet. Quare fit, ut tempus illud infi-
nitum
non ſit:
deſignetur, atque ſit F. Hoc igitur addens
ipſi
D, atq;
E parti partem, totum A tandem, & B ſimili-
ter
totum conſumã:
tempus autem nunquã, æqualem F par-
ti
ſemper auferens partem:
quippe cùm ſit, ut eſt ſuppo ſitũ,
infinitum
.
Quare totum A mouens totum B ipſum, finito
in
tempore C mouebit.
Fieri ergo non poteſt, ut à finito
quicquam
infinito in tempore moueatur.
Perſpicuum igitur
eſt
, fieri poſſe, quo finitũ quic quam tempore moueat in-
finito
.
Fieri uerò non poſſe ut finita in magnitudine ui-
res
ſint infinitæ, ex hiſce ſanè fuerit notum.
Sint enim ma-
iores
ſemper uires, quæ æquale minore in tempore fa-
ciunt
, ceu calefaciunt, aut dulcedine afficiunt, aut proijciũt,
omninoq́
;
mouent: quod cùm ita ſit, ab eo quo que profectò
quod
infinitum quidem eſt, infinitas autem uires habet, pa-
tiens
quippiam patiatur, &
magis quàm ab alio
214208PHYSICORVM ARIST. neceſſe eſt, infinitæ nanque uires uiribus ſunt maiores fini-
tis
.
At nullum eſſe tempus omnino poteſt, quo uires illæ mo
uerent
:
nam ſi ſit A tempus, quo uires infinitæ calefe cerunt
uel
pepulerunt:
A B uerò ſit tempus id, in quo finitæ quæ-
dam
uires mouerunt:
hiſce uiribus ſi maiores finitas uires
ſemper
addidero, ad eas tandem uires perueniam, quæ mo-
uere
in A tẽpore poſſunt:
finito nanq; cuiuis, finitũ ſemper
addidero
, omni quouis illud definito faciam maius:
& ſi ab-
ſtulero
, minus identidem faciam.
Ergo tẽpore in eodem, aut
æquali
finitæ, ac infinitæ uires mouebunt:
hoc autẽ eſt im-
poßibile
fieri:
ergo poteſt, ut magnitudo finita uires ba-
beat
infinitas.
Neq; igitur fieri poteſt, ut infinita in magni-
tudine
finitæ ſint uires, atq;
quanquàm fit ut minore in ma-
gnitudine
plus uirium inſit.
multò tamen maiores ſunt in
maiore
.
Sit itaq; magnitudo infinita A B, itaque pars eius
C
B, uires aliquas habet, quibus D, mouit aliquo in tem-
pore
quod D F literis deſignetur.
Si igitur ipſius C B du-
plam
cepero magnitudinem (hac enim nunc ratione uta-
mur
) illa temporis in dimidio quod eſt E G:
idem D profe-
ctò
mouebit.
Quòd ſi hoc pacto ſumpſero partes, A B qui-
dem
magnitudinem nunquam tranſibo, tempore uerò dato,
ſemper
accipiam minus.
Erunt ergo uires ipſius A B ma-
gnitudinis
infinitæ, omnes enim finitas exuperant uires.
Omnium autem finitarum uirium tempus etiam finitũ eſſe
neceſſe
eſt:
nam ſi aliquo in tẽpore moueant tantæ, maiores
minore
in tẽpore quidem, at definito, mouebunt conuerſio-
ne
contraria rationis.
Sunt autem infinitæ uires, perinde
at
que multitudo magnitudoq́;
infinita eſt ea, quæ multitu-
dinem
omnẽ magnitudinemq́;
exuperat definitã. Licet autẽ
hoc
idem ſic etiam demonstrare:
accipiemus enim
215209LIBER VIII. dinis finitæ cuiuſpiam potentiam aliquam generis eiuſdem
potentiæ
, quæ in magnitudine eſt infinita, quæ finitam po-
tentiam
infinitæ magnitudinis metietur.
Ex ijs igitur, quæ
dicta
ſunt, patet fieri non poſſe, ut finita in magnitudine ui-
res
ſint infinitæ, aut in infinita finitæ.
Sed de ijs que ferun-
tur
, bene ſeſe habet aliquã primò dubitationẽ afferre.
Nam
ſi
omne quod mouetur ab aliquo moueatur, quo pacto eo-
rum
, quæ ſeipſa mouent continuè nonnulla mouentur, eo
quod
mouerat tangente, ut corporum ea quæ proijciun
tur
?
Quòd ſi hiſce, qui mouit, & aliquid aliud ſimul mo-
uet
, ut aërem, qui quidem mouet ſubiens motum, ſimili mo-
do
profectò fieri nequit, ut illa moueantur ipſo primo non
tangente
, neque mouente, ſed ſimul omnia moueantur, rur-
ſusq́
;
moueri tum deſinant, cùm id quod primò mouet deſi-
nit
mouere, neceſſe eſt:
& ſi perinde facit ut magnes, ueluti
ſi
mouet quod mouit.
At enim hoc dicatur neceſſe eſt, id
quod
primum mouit facere, aut mouere etiã poßit, aut aër,
aut
aqua, aut aliquid tale, quod quidem eſt aptum mouere,
motumq́
;
ſubire, ſed non ſimul deſinit mouere, atque moueri:
ſed deſinit quidem moueri, cùm is qui mouet moueri deſi-
nit
, eſt autem adhuc mouens:
quapropter mouetur alij hæ-
rens
:
& in hoc eadẽ ratio eſt. Deſinit autem, cũm mouen-
di
potentia minor ſit in eo quod hæret:
penitus autẽ deſinit,
cùm
antecedens ulterius mouens fecerit, ſed motũ ſubiẽs
ſolùm
:
hæc autem ſimul deſinere, alterum mouere, alterum
moueri
, totumq́;
motum neceſſe eſt. Is igitur motus in hiſce
fit
, quæ nonnunquam moueri, nonnunquam quieſcere poſ-
ſunt
, &
non eſt continuus, ſed apparet: nam aut deinceps
collocatorum
, aut tangentium eſt:
non eſt enim unum mo-
uens
, ſed plura, quorum aliud alij hæret.
Quocirca talis
216210PHYSICORVM ARIST. tus in aëre fit, & in aqua, quem quidam antiperistaſin eſſe
dicunt
.
Impoßibile autem eſt alio modo ſoluere ea, quæ du-
bitata
ſunt, quàm dicto modo.
Ipſa autem antiperistaſis, cun
cta
ſimul mouere, moueriq́;
facit: quare & deſinunt ſimul.
Nunc autem unum quid cõtinuè ab aliquo moueri uidetur:
enim ab eodem mouetur.
Quoniam autem in hiſce, quæ
ſunt
, continuũ eſſe motum neceſſe eſt:
bîc uerò eſt unus, atq;
unum
motum magnitudinis cuiuſpiam eſſe neceſſe eſt (non
enim
id mouetur, quod magnitudinis eſt expers) &
unius
eſſe
, atq;
ab uno: alioqui continuus non erit, ſed hærens alius
alij
, atq;
diuiſus. Id quod mouet, ſi unũ eſt, aut ſubiens mo-
tum
mouet, aut immobile eſt.
Si igitur mouetur, ſimul ſequa
tur
ipſum, atque mutetur, &
inſuper ab aliquo moueatur
oportet
.
Quare ſtabitur, atq; ad id accedetur, quod mouet,
&
eſt immobile: hoc enim non ſimul mutari neceſſe eſt, ſed
poterit
ſemper mouere:
nam hoc pacto mouere, ſine labore
profectò
eſt:
& hic motus, aut ſolus, aut maximè eſt unifor-
mis
, id enim quod mouet, nullam ſubit mutationem.
Id etiam
quod
ab illo mouetur, ut motus ſit ſimilis, non ſubeat muta-
tionem
oportet.
Atqui illud aut in medio, aut in orbe eſſe
neceſſe
eſt:
hæc enim principia ſunt: at ea quæ propinquißi
ma
ſunt mouenti, ſumma cum celeritate mouentur.
Talis
enim
eſt ipſius totius motus:
illic igitur eſt id quod mouet.
Existit
autem dubitatio, ſi fieri poßit, ut quippiam motum
ſubiens
cõtinuò moueat:
ſed non ut id, quod iterũ, iterumq́;
pellit
, ex eo continuè mouet, quia motus deinceps ſunt:
aut
enim
ipſum pellere, uel trahere, uel utrunq;
facere oportet,
aut
aliud, aliudq́;
ſuccedẽs perinde ſit atq; in hiſce quæ pro-
ijciũtur
, ut antea diximus, ſi facilè diuiſibilis ſit uel aqua,
uel
aër aliud ſemper mouct ſubiens motũ.
At neutro
217211LIBER VIII. motus unus eſſe poteſt: ſed plures hærentes erunt. Solus igi-
tur
is eſt cõtinuus motus, quo id, quod eſt immobile, mouet:
ſemper enim ſimiliter ſeſe habens, & ad quod mouetur ſi-
militer
, &
continuè ſeſe habebit. His hoc pacto determina-
tis
, patet impoßibile eſſe primum mouens, atque immobile,
magnitudinem
nullam habere:
nam ſi habet, aut finitam, aut
infinitam
ipſam eſſe neceſſe eſt:
at demonstratum eſt prius
in
naturalibus, fieri non poſſe ut magnitudo ſit infinita.
Et
nunc
demonstrauimus finitam magnitudinem infinitas uires
habere
non poſſe:
& impoßibile inſuper eſſe infinito in
tempore
quicquam à magnitudine finita moueri.

Primum
autem mouens æterno motu, in-
finitoq́
;
tempore mouet. Patet igi-
tur
ipſum indiuiſibile eſſe, ua-
careq́
;
partibus, ac ma-
gnitudinem
nul-
lam
prorſus
habere
.
PHYSIC ORVM ARI-
STOTELIS

FINIS
.
218212INTRODVCTIO
PHYSICA.
_NAtura_, eſt ſubstantiale principium, quod
unicuiq
;
tranſmutationi ſubiectum eſſe na
tum
eſt, aut tranſmutationis effe ctiuum.
_Materia_, eſt natura, quæ unicuiq; tranſ-
mutationi
ſubiecta eſſe nata eſt.
_Mate-_
_ria_
, ſubiectum, hyle, potentia, potentia ſubiectiua.
_Forma_,
eſt
natura tranſmutationum effe ctiua.
_Forma_, ſpecies, ter-
minus
, actus primus, ſubstãtialis.
_Principia_, ſunt quæ cùm
non
ſint ex alijs, neq;
ex alterutris, ex ipſis omnia alia fiunt.
_Omnia
alia_, res naturales omnes.
_Res autem naturalis_,
eſt
quæ constat ex naturis.
_Rerum naturalium genera_,
ſunt
elementa, animalia, uegetabilia, mineralia, mixta imper
fecta
.
Earũ uerò accidẽtia eis cõueniant, dicũtur ſecundũ
naturã
.
Cùm uerò diſcõueniant, cõtra, & præter naturam.
_Resnaturalis_
, totũ, cõpoſitũ, corpus ſenſibile, hoc aliquid.
_CAuſa_, eſt ad quam aliquid ſequitur. Ad eam uerò ali
quid
ſequi ea, per eam, ab ea, aut eius gratia aliquid
fieri
.
Quod uerò ad eam ſequitur, effe ctus nominatur. _Cau_
_ſa
materialis primò_, eſt ex qua cum aliquo fit aliquid.
Re
rum
uerò naturalium materia, eſt ex qua cum forma fit cõ-
poſitum
.
_Secundò_, eſt in qua aliquid fit ut in ſubiecto.
_Cauſa materialis ſecundò_, in qua, ſubiectiua. _Cauſa for_
_malis_
, eſt per quam res habet eſſe, Nam dat eſſe rei, &
eam
conſeruat
in eſſe.
Ipſa nanque præſente, res eſt: & ipſa fu-
giente
, perit.
Rerũ uerò naturalium forma, ea eſt per quam
res
naturales exiſtunt.
_Subſtantia_, accidens. _Cauſa effi-_
_ciens_
, eſt à qua aliquid fit.
_Conſeruans_, producens,
219213INTROD. PHYSICA. rumpẽs. _Cauſa finalis_, eſt gratia cuius aliquid eſt. Prima_
ria
, ſecundaria.
_Cauſa propinqua_, eſt quæ particulari no
mine
deſignatur, aut inter quam &
effe ctum haud multæ
interiacent
cauſæ.
_Remota verò_, quæ nomine communi
deſignatur
, aut inter quam &
effe ctum multæ interiacent
cauſæ
.
_Cauſa per ſe_, eſt quæ cùm aliquid ſuapte natura ſit,
cauſalitatis
nomine pariter eſt expreſſa.
_Per accidens_,
autem
ea dicatur, cùm ad effe ctum non ordinetur, aut cau-
ſalitatis
nomine minimè ſit expreſſa.
Caſus, fortuna, neutra.
_Caſus_, cauſa eſt per accidens eorum, quæ rarò contin-
gunt
, &
alicuius gratia. _Fortuna verò_, cauſa per acci-
dens
agentium ſecundùm propoſitum, eorum quæ rarò eue
niunt
, &
alicuius gratia. _Fors fortuna_, mala fortuna.
Propoſitum
, ratio, uoluntas.
_Cauſa in actu_, eſt quæ ſimul
cum
effectu existit.
_Cauſa verò in potentia_, ea dicatur,
quæ
non ſimul cum effectu existat.
_MOtus_, eſt alicuius in aliquo, aut acquiſitio, aut de-
perditio
.
Dicitur acquiſitio, aut deperditio: quan-
diu
aliquid rei acquiritur, aut deperditur.
Acquiſitio, aut
deperditio
:
actus entis in potentia ſecundùm quòd in po-
tentia
.
_Motus_, mutatio, tranſmutatio. _Generatio_, eſt ſub-
ſtantialis
formæ in aliquo acquiſitio.
_Corruptio_, uerò:
eius deperditio. _Augmentatio_, eſt maioris quantitatis
acquiſitio
.
_Diminutio_, eſt à maiore quantitate in quanti-
tatem
minorem mutatio.
_Alteratio_, eſt à qualitate, aut ad
qualitatem
mutatio.
_Contrarium_, medium, habitus, priua-
tio
.
_Mutatio ſecundum locum_, eſt ad locum, aut circa
locum
mutatio.
_Mutatio ſecundum locum_, motus lo-
calis
, latio.
_Rectus circularis_, mixtus, ſiue neuter. _Id ſub-_
_iectiuè
mutatur_, quod eſt mutationis ſubiectum.
_Id
220214INTRODVCTIO _minatiuè_, quod forma eſt, quæ acquiritur. _Completiuè_
_verò_
, totum mutatione acquiſitum.
Quapropter formæ ad
materiam
, mutatio ſubiectiua:
ad ſeipſam, terminatiua: ad
totũ
, mutatio cõpletiua dicitur.
_Id mutatur per ſe_, quod
à
motu, qui in eo eſt, mouetur.
_Id per accidens_, quod non
à
motu, qui in eo eſt, ſed alterius mouetur.
_Motus acqui-_
_ſitiuus_
, eſt quo aliquid acquiritur.
_Deperditiuus_, quo
aliquid
deperditur.
_Naturalis_, eſt cùm ei natus eſt conue-
nire
, cui ineſt.
_Violentus verò_, qui diſconuenit, atq; con-
tra
naturam eius eſt.
_Indifferens_, qui propriè neq; conue-
nire
, neq;
diſconuenire natus eſt. Ex oppoſito omnium ho-
rum
motuum, quietem intelligimus.
_INfinitum primò_, non finitum, non quantum. _Secun-_
_dò_
, quantum trãſitum habens inconſummabilem.
_Ma-_
_gnitudo_
, multitudo.
_Infinitum magnitudine_, eſt quod
ſuæ
magnitudinis caret extremis.
_Infinitũ multitudine,_
quod
ſuæ quidem diſcretæ multitudinis caret extremis.
_Infinitum ſecundò_, infinitum actu. _Tertiò_, eſt ſpacium,
cuius
pars cùm trãſita ſit, nondum totum eſt pertranſitũ.

_Quartò_
, eſt quod cùm ſit tranſibile difficilem habet tranſ-
itum
.
_Quintò_, infinitum, eſt cui ſemper additio, ſubtra-
ctioúe
fieri poteſt.
_Additio_, ſubtractio. _Subtractio_, diui-
ſio
:
item. _Infinitum quintò_, infinitum potentia.
_LOcus_, eſt extrinſecus termimus corporis alterum
continentis
.
_Locus communis_, eſt qui multa conti-
net
, quibus immediatus non eſt.
_Locus proprius_, eſt ter-
minus
corporis continentis contento immediatus.
_Termi-_
_nus_
, ſuperficies concaua.
Ea uerò concaua eſt, quæ eſt
continentis
interior ultima.
Et ea conuexa eſt, quæ eſt cor-
poris
circundans extrema.
_Locus naturalis_, eſt in quo
221215PHYSICA. naturales natura quieſcunt. In eo enim natura quieſcunt,
in
quo conſeruari natæ ſunt.
Violentus, in quo res natu-
ralis
minimè natura quieſcit.
_VAcuum primò,_ eſt locus non repletus corpore,
natus
repleri.
Cùm enim inter ſuperficiei latera non
interiacet
corpus quãdo interiacere natum eſſet, ea ſuper-
ficies
uacua diceretur.
Vacuum primò, uacuum priua-
tione
.
Vacuum ſecundò, eſt dimenſio omnia intra ſe cor
pora
non cedendo recipiens.
Vacuum ſecundò, ſpacium
ſeparatum
.
Tertiò, eſt quod corporibus immerſum, ple-
num
non eſt.
Priuatio, ſpacium.
_TEmpus_, eſt numerus primi motus ſecundum prius,
&
posterius. Primus motus, is eſt, qui eſt primi
mobilis
.
Mobilia hoc ordine ſunt ſita: terra, aqua, aër, ignis,
cœlum
.
Lunæ, Mercurij, Veneris, Solis, Martis, Iouis, Satur
ni
, firmamentum, primum mobile.
Præſens primò, eſt im-
partibile
, præteritum futuro connectens.
Præſens nunc,
instans
, adiacens.
Secundò, eſt tempus utrin que à dicto
impartibili
non multùm distans.
Præſens, nunc. Præte-
ritum
, eſt temporis pars prior.
Futurum, uerò pars
posterior
.
_Eſſe in tempore_, eſt menſurari tempore. Ea
uerò
menſurantur tempore, quorum tempus duratio eſt,
aut
quæ incipiunt, &
deſinunt in tempore.
INTRODVCTIONIS
FINIS
.
222
[Empty page]
223
ARISTOTE
LIS
DE
CŒLO

LIBRI
QVA-
TVOR
.
*
Ioanne Argyropilo Byzantio
interprete
.
LVGDVNI,
_Apud
Theobaldum Paganum._
M
. D. XLVII.
224
[Empty page]
2253
DE COE LO
ARISTOTELIS

LIBER
I.
*
Ioanne Argyropilo Byzantio
Interprete
.
Quid doceat ſcientia de natura, quòd corpus ſit perfecta magni,
tudo
, quodq́;
vniuerſum perfectum eſſe neceſſe ſit.
CAP. I.
_SCIENTIA_ naturalis, ferè plu-
11Scientia natu_
ralis
circa quæ
verſetur
.
rima circa corpora, magnitudines,
atq
;
; horum affectus, motusúe, &
inſuper
circa principia, quæ ſunt
ſubstantiæ
talis, uerſari uidetur:
eo
enim, quæ natura ſunt, alia ſunt
corpora
, magnitudinesúe, alia cor-
pora
, ac magnitudinem habent, alia principia habentium
ſunt
.
Continuum igitur eſt, quod in diuiſibilia ſemper di-
22Cõtinuũ quid.
Corpus
quid.
uiſibile eſt.
Corpus autem eſt, quod eſt diuiſibile omni ex
parte
.
At magnitudinis ea quidem, quæ ad unum eſt diui-
33Omne hic pro
toto
, acꝑfecto
ſumitur
.
ſibilis, linea eſt:
ea uerò, quæ ad duo, ſuperficies: at ea, quæ
adtria
, eſt corpus:
atque præter has, nulla alia prorſus eſt
magnitudo
, propterea quòdipſa tria omnia ſunt, &
ter
ipſum
omni ex parte.
Nam ut Pythagorici etiam inquiũt,
ipſum
omne, ac omnia tribus ſunt definita:
finis enim, mediũ
atque
principium, ipſius omnis numerum habent:
bæc au-
tem
, trinitatis.
Quapropter hoc à natura numero ſumpto,
perinde
atque quadam illius lege, &
in deorum
2264ARIST. DE COELO celebrandis uti ſolemus: aßignamus inſuper & appellatio-
nes
, hoc modo:
duo enim ambo dicimus, et duos ambos, atq;
utroſq; oẽs: at de tribus, hanc appellationẽ dicimus pri-
:
hæc autẽ ita dicimus, quia ſequimur, uti diximus, ipſam
ſic
proficiſcentẽ naturã.
Quare cũomnia omne, atq; perfe-
ctũ
inter ſeſe differãt forma, niſi materia tantũ, &
hiſce
de
quibus dicũtur, corpus profectò magnitudinũ ſolũ per-
fectum
erit:
ſolum enim istis tribus eſt definitũ: hoc autem,
eſt
omne:
atq; ſit tribus ex partib9 diuiſibile, omni ex par
te
, atq;
omnino eſt diuiſibile: cæterarũ autem magnitudinũ,
altera
ad unũ, altera ad duo eſt diuiſibilis:
nam ut numerum
ſubeũt
, ſic et diuiſionis, cõtinuationisúe participes ſunt:
alia
enim
ad unũ cõtinua eſt, alia ad duo, alia omniex parte, atq;

omnino
eſt talis.
Quæigitur magnitudinũ ſunt diuiſibiles,
continuæ quoq;
ſunt. At ſi omnes quoq; continuæ diuiſi-
biles
ſint, nondum exhiſce, quæ nunc diximus, patet:
uerùm
illud
emerſit, in aliud inquam genus è corpore migrationẽ
eſſe:
ut ex longitudine in ſuperficiẽ, & ex ſuperſicie fit
in
corpus:
enim talis profectò magnitudo, perſecta erit:
fiat
enim egreßio ratione defectionis, neceſſe eſt.
At perfe-
ctum
defectionẽ habere negãt:
eſt enim omni ex parte. Eo-
rum
igitur corporũ, quæ partis ſubeunt formã, tale eſt unũ-
quodq
;
per rationẽ, omnes enim habent dimenſiones. atta-
men
id, ad quod eſt propinquum, tactu eſt definitũ.
Idcirco
corporũ
unumquodq;
multa quodãmodo eſt. Ipſum autem
omne
, ac uniuerſum, cuius hæc ſunt partes, perſectum eſſe
neceſſe
eſt:
& omni ex parte, atq; omnino, utnomenipſum
ſignificat
, &
partim eſſe, partim non eſſe. De ipſius igi
tur
uniuerſi natura, ſiue ſit magnitudine infinita, ſiue to ta
mole
infinita:
posterius conſideremus oportet.
2275LIBER I.
Quòd præter corpora quatuor ſimplicia, quærecto motu feruntur,
ſit
corpus ſimplex, quod ſuapte natura circulo conuertitur.
CAP. II.
_N_Vnc de partibus ipſius per ſpeciem dicendũ eſſe uide
11Corpora natu-
ralia
, id eſt, res
ſenſibiles
.
tur, hinc exordio ſumpto:
omnia nanq; corpora na-
turalia
, magnitudinesúe, mobiles per ſe loco dicimus eſſe:
na
turam
enim, principium ipſis inſitum eſſe motus aſſerimus.
Omnis autẽ motus ad locũ accõmodatus, quem lationẽ con
ſueuimus
appellare, aut rectus eſt, aut circularis, aut ex hiſ-
ce
mistus:
ſimplices enim ij duo ſunt ſoli, propterea quod
&
magnitudines ſolùm ſimplices ſunt, recta & circula
ris
.
Circularis igitur is eſt, qui circa mediũ fit. Rectus autẽ,
quo
ſurſum itur, atq;
deórſum. Atq; eo ſurſum ire dico, quo
è
medio pergitur:
eo uerò deorſum, quo ad mediin profici
ſcitur
.
Quare lationũ ſimpliciũ aliã è medio, aliã ad mediũ,
22Terra mundi
medium
eſt.
aliam circa medium eſſe neceſſe eſt.
Atq; hoc ratione, ea
quæ
initio dicta ſunt, ſecutũ eſſe uidetur:
nam & corpus tri
bus
confectũ eſt, &
ipſius etiã motus. autẽ corporũ, alia
ſimplicia
ſint, alia hiſce compoſita (atq;
ea ſimplicia dico,
quæ
motus ſecundũ naturã principiũ habent, ut ignem, ter-
ram
, horumq́;
ſpecies, et ea, quæ ſunt hiſce propin qua) mo
tiones
etiam alias ſimplices, alias quodãmodo mistas eſſe ne
ceſſe
eſt:
ſimpliciũ quidẽ ſimplices, cõpoſitorũ autẽ mistas,
moueriq́
;
cõpoſita nutu eiuſce ſimplicis, quod in his domi-
natur
, ac ſuperat.
Siigitur ſimplex in ratione rerũ eſt mo-
tus
, cõuerſio aũt motus eſt ſimplex, atq;
corporis ſimplicis
ſimplex
eſt motus, &
ſimplex motus corporis ſimplicis eſt
(nam ſi cõpoſiti ſit, per id illi ſimplex quod ſuperat cõpe-
tit
) ſimplex quippiã eſſe corpus in ratione rerũ profectò
neceſſe
eſt, quod quidẽ ſit aptũ circulari motu ſuapte natu-
ra
ferri, Etenim fieri poteſt, ut ui quippiã eo moueatur
2286ARIST. DE COELO tu, qui ad aliud et aliud corpus accommodatur: at ut eo mo
ueatur
ſecundum naturam, fieri nequit, ſi uniuſcuiuſq;
cor-
poris
ſimplicis unus ſit motus ei competens ſecundum natu
ram
.
Si hiſce præterea motus, qui præter naturam eſt ei, qui
ſecundum
natur am eſt, aduerſatur:
unumq́; uni contrarium
eſt
:
cùm conuerſio ſit motio ſimplex, ſi non ſecundum natu
ram
ei corpori quod fertur ineſt, præter naturam inſit ei-
dem
neceſſe eſt.
Siigitur ignis ſit quod aduerſatur, aut quip
piam
aliud tale, naturalis ipſius motus conuerſioni contra-
rius
erit.
At unum uni contrariũ eſt: atq; motus ijs quibus
infera
, ſuperaq́;
loca petuntur, inter ſeſe contrarij ſunt. Sin
uerò
quippiam aliud corpus adſit, quod præter naturam in
orbem
fertur:
erit alius quiſpiam motus ipſius ſecundũ na-
turam
.
At id eſſe non poteſt: nam ſi ſit hiſce motus, quo ſur-
ſum
itur, ignis, uel aër erit:
ſin hiſce, quo deorſum accedi-
tur
, terra erit, uel aqua.
At uerò talem lationem, & pri-
mam
eſſe neceſſe eſt, perfectum enim, imperfectum antece-
dit
natura:
atque circulus quidem perfectum eſt: linea uerò
recta
, nulla eſt ſanè perfecta, neq;
enim infinita, terminum
enim
atq;
finem haberet: neq; finitarum ulla ratio: eſt enim
quippiã
extra omnes, quippe cùm fieri poßit, ut cuiuis in-
crementum
addatur.
Quare ſi prior quidem motus corpo-
ris
ſit prioris natura, conuerſio uerò prior ſit recto, atque
ipſe
rectus corporum ſit ſimplicium motus (ignis enim lo
ca
recto motu ſupera petit, &
terrea corporaeodẽ ad in-
fera
, mediumq́;
feruntur) & ipſam ſanè conuerſionẽ cuiuſ-
piam
corporis ſimplicis eſſe neceſſe eſt:
mistorum enim la
tionẽ
eiuſce nutu ſimplicis fieri diximus, quod in mistione
dominatur
, ac ſuperat.
Ex his igitur patet, aliam quandam
in
rationererũ corporis ſubstantiã eſſe, præter eas
2297LIBER I. rum constitutiones, quæ bîc ſunt, diuiniorem his uniuerſis,
atq
;
priorẽ. Præterea ſi motus omnis aut ſecundũ naturam,
aut
præter naturã eſt, &
qui motuũ eſt cuipiã præter natu
ram
, is alij naturalis eſt, quod quidem intueri licet in hiſce
motibus
, quibus ſurſum itur, atq;
deorſum, alter enim igni,
alter
terræ ſecundũ naturam, &
præter naturam eſt, con-
uerſionem
etiã cùm horum reſpectu ſit præter naturã, alij
cuipiam
competere ſecundum naturam neceſſe eſt.
Inſuper
ſi
conuerſio cuipiam competit ſecundũ naturam, patet eſſe
quippiã
corporum ſimplicium, atq;
primorũ, quod quidem
ſic
ſuapte natura uerſatur, ut ignis ſurſum, &
terra deor-
ſum
fertur.
Si uerò corpora quæ uerſantur circa medium,
præter
naturam feruntur, mirabile ſanè, metasq́;
penitus e-
gredirationis
uidetur, hunc ſolum motum continuum eſſe,
perpetuumúe
, qui quidem præter naturam illis corporibus
ineſt
:
in cæteris enim ea, quæ præter naturam ſunt, citißimè
corrumpi
, periré que uidentur.
Quare ſi ignis ſit id, quod
uerſatur
, ut quidam inquiunt, non minus hæc motio præter
naturam
eſt ipſi, quàm ea, qua infera loca petuntur:
ignis
enim
eſſe motum uidemus, quo rectà pergitur è medio ſur-
ſum
.
Quapropter ex his omnibus quiſpiam rationibus cor-
pus
quippiam aliud eſſe crediderit præter ea corpora, quæ
hîc
&
circa nos ſunt ſeparatum, tantò præstabiliorem ha-
bens
naturam, quantò plus ab istis corporibus distat.
Corpus ſimplex, quod circunferri dictũ eſt, ne{que} graue, neq; leue
eſſe
.
Quod´q; ingenicũ ſit, at{que} incorruptibile, ne{que} augmẽtum
11Ponit hic Ari-
ſiot
. differentiā
inter
quintu{rn}
corp
' ſimplex,
quod
eſt cœlũ
& quatuorele,
menta
.
ſuſcipiens, ne{que} decrementum, neq;
alterationem vllam.
CAP. III.
_C_V`m eorũ, quæ dicta ſunt, alia ſuppoſita ſint, alia de-
monstrata
, patet omne corpus leuitatẽ aut graui-
tatem
habere.
Atque ſupponatur quidnam ſit id, quod
2308ARIST. DE COELO. et quid id quod graue nuncupamus oportet, quoad ſatis eſt
ad
uſum præſentẽ:
exactius autẽ rurſus dicemus ſubstan
tiam
ipſorũ cõſiderandã aggrediemur.
Graue igitur id ſit,
quod
aptũ eſt ad mediũ ferri.
Leue id, quod aptũ eſt è medio
ferri
.
Grauißimũ id, quod ſub his omnibus collocatur, quæ
deorſum
feruntur.
Leuißimum id, quod ſuper omnia collo-
catur
, quæ ſurſum pergunt.
Omne autẽ quod fertur ſurſum,
aut
deorſum, aut leuitatẽ, aut grauitatẽ habeat, aut utrũq;
,
at
ad idem, neceſſe eſt, Ad alia nanque grauia, leuiaq́;
: ut
aër
ad aquã, &
aqua ad terrã. Corpus igitur id, quod uerſa
tur
, impoßibile eſt grauitatẽ, aut leuitatẽ habere:
fieri enim
non
poteſt, ut ipſum, aut ſecundũ naturã, aut præter natu-
ram
ad medium, aut è medio moueatur:
latio enim recta non
cõpetit
ipſi natura:
nam uniuſcuiuſque corporis ſimplicis
una
eſſe latio dicebatur.
Quare erit idem quod ignis, aut
cæterorum
quippiam corporum, quærecto motu cientur:
quod ſi præter naturã feratur, ſi ealatio, qua deorſum itur,
ſit
præter naturam, ea ſanè qua ſurſum pergitur, ipſi cõpe-
tit
ſecundũ naturam:
ſi præter naturã ſit ista, ſecundum na-
turam
illa cõpetet ſanè:
poſuimus enim ſi contrariorũmo-
tuum
alter eſt cuipiam præter naturã, alterum eidem cõpe-
tere
ſecundum naturã.
Cùm autem ad idem totum & pars
ſecundũ
naturam feratur, ueluti tota terra, paruaq́;
gleba:
primò
quidem fit, ut neq;
grauitatem, neque leuitatẽ habeat
ullam
:
nam aut ad medium, aut è medio ſanè ferri ſuapte na-
tura
poſſet.
Deinde fieri nequit, ut ipſum moueatur motu
ad
locum accõmodato, aut ſurſum, aut deorſum ſubiens de-
tractionem
:
neq; enim ſecundum naturã, neq; præter natu-
ram
alio motu moueri poteſt aut ipſum, aut pars ulla:
eadẽ
enim
eſt ratio de toto, &
parte. Simili modo rationi
2319LIBER I. ſentaneum eſt, & ingenerabile, atq; incorruptibile ipſum
eſſe
existimare, neque incrementa, decrementaq́;
ſuſcipere,
neque
alter ationibus ſubijci poſſe:
propterea {quis} omne quod
generatur
, ex cõtrario, &
ex ſubiecto fit quodã: & identi-
dem
quod corrumpitur, ſubiecta materia &
à contrario, et
ad
contrarium ſanè corrumpitur, ut primis in ſermonibus
diximus
:
contrariarũ uerò rerũ, & lationes contrariæ ſunt.
Si igitur nibil buic contrarium eſſe poteſt, propterea quòd
&
conuerſioni nullus contrarius motus, natura rectè id à
contrarijs
excepiſſe uidetur, quod ingenerabile, atq;
incor-
ruptibile
eſt:
generatio nanq; , corruptioq́; in ipſis contra-
rijs
eſt.
Atuerò & id quod accreſcit, à propinquo quo-
dam
accedente, ſubeunteq́;
reſolutionem in materiam auge-
tur
:
boc autem habet id, ex quo eſt ortum. Quòd ſi neq;
accreſcere
, neque corrumpi poteſt, eiuſdem eſt profectò ſen
tentiæ
, &
alterationibus ipſum ſubijci non poſſe putare:
alter
atio enim motio eſt in qualitate.
Qualitatis autem ha-
bitus
quidem, &
diſpoſitio: non ſine mutationibus in paſ-
ſionibus
fiunt, ut ſanitas, atque morbus.
Quæ uerò natu-
ralium
corporum in paßionibus mutantur, ea uniuerſa in-
crementa
ſuſcipere, decrementaq́;
uidemus: ut animaliũ cor
pora
, partesq́;
ipſorum, atq; plantarum etiam, & elemen-
torum
ſimili modo.
Quare ſi corpus quod uerſatur, neq;
incremẽta
, neq;
decrementa ſuſcipere poteſt, expers ipſum
&
alterationũ eſſe, conſentaneum eſt rationi. Patet igitur
ex
hiſce, quæ dicta ſunt, id quod primũ eſt corporũ perpe-
tuũ
eſſe, &
neq; accreſcere, neq; decreſcere, neq; ſeneſcere,
neq
;
alterationibus, neq; paßionibus ſubijci: ſi quiſpiã hiſce
quæ
ſunt ſuppoſita credit.
Videtur autẽ & ratio testis ijs
eſſe
quæ apparent, &
ea quæ apparent testes eſſe etiam
23210ARIST. DE COELO tioni: omnes enim homines de Dijs æstimationem habent, et
uniuer
ſi qui Deos eſſe putant, tam Græci quàm Barbari,
ipſum
ſupre{mum} locũ Dijs tribuerunt, propterea quòd im
mortale
ad immortale eſt accommodatum, alio nanq;
modo
eſt
impoßibile.
Siigitur quippiam eſt diuinũ, quemadmo-
dum
&
eſt, ea ſanè quæ de prima corporũſubstantia dicta
ſunt
, bene, recteq́;
ſunt dicta. Emergit autẽ hoc & per ſen
ſum
, reſpectu fidei humanæ ſufficienter:
in toto nanq; præ-
terito
tempore per traditam ſucceßione memoriã posteris,
non
mutatũ ullo pacto fuiſſe uidetur aut in toto ultimo
lo
, aut in ſuarum partium ulla.
Videtur autem & ipſum
nomen
uſq;
ad hoc tempus ab antiquis hæc opinatis, quæ et
nos
dicimus, ſucceßione traditum eſſe:
non enim ſemel, neq;
bis, ſed infinities eaſdem opiniones ad nos accedere putare
oportet
.
Quapropter quia primũ corpus diuerſum quid-
dam
eſt à terra, igne, aëre, atq;
aqua: ætherõ ſuperũ locum
appellauerunt
, à ſemper currendo perp etuo tempore poſi-
ta
appellatione.
Anaxagoras {ue}, hoc nomine abutitur
non
rectè, pro igne enim ætherem dicit.
Patet autem ex di_
ctis
, &
cur impoßibile eſt numero plura eſſe ea, quæ ſim-
plicia
corpora dicuntur:
ſimplicis enim corporis motum
ſimplicem
eſſe neceſſe eſt:
ſolos autem motus hoſce ſimpli-
ces
dicimus eſſe, circularẽ &
rectum, & huius duas partes,
unam
qua à medio, alteram qua ad medium pergitur.
Quòd motui circulari rectus motus ſit cõtratius, nec diuerſo,
rum
circulorũ motus eſſe contrarios ſi ab eiſdem ſignis verſus
eadem
fiant:
& alij itidem qui videntur. CAP. IIII.
_N_on eſſe autem aliam lationem conuerſioni contra-
11Declarat hic
Ā
riſtot. motui
circulari
cœli
non
eſſe alium
cõttariũ
motũ.
riam, ex compluribus quiſpiam ſumere fidem poteſt.
Primò quidem, ex eo quia circumflexæ lineæ rectam oppo-
ni
maximè ponimus.
Concauum enim, & curuum, non
23311LIBER I. lùm inter ſeſe oppoſita eſſe uidentur, ſed etiam recto con-
iuncta
, ſimulq́;
ſumpta. Quare ſi qua eſt contr aria latio,
eum
motum maximè qui fit ſuper linearecta, conuerſioni
contrarium
eſſe neceſſe eſt.
At ij qui ſuper lincarecta fiunt,
inter
ſeſe oppoſiti ſunt ob loca:
ſuprà enim et infrà, differẽ
tia
loci, atq;
contrarietas eſt. Deinde ſi quiſpiam eandem
etiam
rationem &
in recta linea, & in circunflexa, (latio-
nem
enim ab A ad B:
ei contrariam eſſe dicit, qua à B ad A
pergitur
) is eam lationẽ dicit, quæ ſuper linearecta fit:
hæc
enim
finita eſt:
cir cunflexæ autem circa eadem puncta in fi-
nitæ
eſſe poſſunt.
Similiter & in ſemicirculo uno, uelut à
C
ad D, &
à D ad C: eſt enim illa, quæ ſuper diametro fit:
ſemper enim unumquodq; per lineam rectam distare poni-
mus
.
Similiter res ſeſe habet: & ſi quiſpiam circulo facto
lationem
eam, quæ ſuper altero fit ſemicirculo, ei contra-
riam
poſuerit lationi, quæ ſuper altero fit:
ueluti toto in
circulo
eam, qua ab E ad F itur ſuper G ſemicircu-
lum
, ei qua ab F ad E pergitur in ſemicirculo H.
Quòd ſi
&
ſunt contr ariæ: at non ſunt ob hoc inter ſeſe con-
trariæ
lationes, quæ ſuper toto circulo fiunt.
At uerò neque
ea
latio circularis, qua B ab A petitur, ei contraria eſt, qua
ab
A ad C proficiſcitur:
ad idem enim hæc ex eodem ea eſt
motio
:
contraria uerò latio contrarijs eſt locis definita: à
contrario
enim ad contr arium itur.
Quòd ſi circularis
motio
circulari eſſet contraria, frustra altera eſſet:
ad idem
enim
fit profectio per utraſq;
. Præterea id quod uerſatur à
quocunq
;
ſigno inceperit, ad omnia ſimiliter accedere con-
traria
loca neceſſe eſt.
Sunt autem loci contrarietates, ſu-
prà
&
infrà antè & retro, dextrum & ſinistrum. Latio-
nis
uerò contrarietates, per locorum ſunt contrarietates.
23412ARIST. DE COELO Si igitur æqualia eſſent, motus ipſorum eſſet. Si alterum
ſuperaret
, alter profectò non eſſet.
Quare ſiutraq; eſſent,
frustra
ſanè corpus alterum eſſet, ſuum ſubiens motum:
frustra enim calceum eum dicimus eſſe, cuius uſus non eſt.
At
Deus &
Natura nibil prorſus faciunt frustra.
Diſſerendum eſſe, an corpus ſit infinitũ quoddam: quod nullum
ſit
ſtatuendum infinitũ ne{que} ſimplex, ne{que} cõpoſitum:
quodq́;
corpus nullum circulo motum infinitum poſsit eſſe.
CAP. V.
_V_Erùm ubi hæc ſatis emerſerunt, de reliquis conſidere
11Hîc determi_
nat
Āriſt. de ſi_
nitate
vniuer ſi,
ſecundum
ma_
gnitudinem
.
mus oportet.
Atq; primò cõſider andum eſt, utrum
ſit
corpus quippiam infinitũ ut cõplures antiquorum pu-
tarunt
, an idipſum unum quid ſit eorum, quæ fieri nequeũt:
hoc enim, an illo modo res ſeſe habeat, non parũ, ſed totum
ad
ueritatis cõtemplationem utrique refert:
etenim hoc ferè
contrarietatũ
omnium hiſce qui de natura tota aliquid di-
xerunt
, principium, &
fuit, & fieri ſanè poteſt: ſiquidem
&
paruus exitus à ueritate, fit hiſce qui exorbitauerunt, ſi
longè
progrediantur, decies millies maior, ueluti ſi quiſpiã
magnitudinem
aliquam minimam dixerit eſſe:
hic enim mi-
nima
magnitudine introducta, maximas rerum mathema-
ticarum
utiq;
dimouebit. Atq; huius cauſa eſt, principium
ui
maius, quàm magnitudine eſſe.
Idcirco quod in princi-
pio
paruum eſt, id in fine ualde magnum emergit.
Infinitũ
autem
, &
principij uim, & quantitatis maximam habet.
Quare
non eſt abſur dum, neque egreditur rationẽ, admira
bilem
differentiã eſſe ex infiniti poſitione, ſi quiſpiam ſum-
pſerit
infinitum corpus in ratione rerum quippiin eſſe.

Quamobrem
à principio repetentes, de ipſo dicamus opor
tet
.
Omne itaque corpus, aut ſimplex, aut compoſitum
eſſe
neceſſe eſt.
Quare & infinitum ipſum, aut ſimplex,
23513LIBER I. compoſitum erit. Atqui patet, ſi ſimplicia ſint finita, compo
ſitum
neceſſariò finitũ eſſe:
quod enim ex multitudine fini-
tis
, ac magnitudine constat, id &
multitudine & magnitu-
dine
eſt finitũ:
tantũ enim erit, quanta ſunt ea, ex quibus
ponitur
, atq;
constat. Restat igitur uidere, utrum ſimpli-
cium
quippiam corporũ infinitũ magnitudine eſſe poßit,
an
hoc fieri nequeat.
Atq; prius hoc de primo corpore ui-
ſo
, ac pertractato, de reliquis deinceps cõſideremus.
Cor-
pus
igitur quod uerſatur neceſſariò omne finitum eſſe ex
hiſce
patere poteſt:
ſi corpus quod uerſatur, eſt infinitũ,
infinitæ
profectò erunt &
rectè lineæ quæ è medio protra
huntur
:
infinitarũ autẽ interuallum infinitũ etiam eſt. Atq;
interuallum linearum id dico, extra quod nulla magnitudo
tangens
lineas ſumi poteſt:
hoc igitur infinitum eſſe neceſſe
eſt
:
finitarũ enim, interuallum ſemper finitũ erit. Fieri præ-
terea
poteſt, ut eo maius ſemper ſumatur, quod datum eſt.

Quare
eadem ratio eſt &
de ſpacio: quemadmodum nume
rum
ex eo dicimus infinitũ, quia maximus non eſt.
Si igitur
fieri
nequit, ut infinito tranſitus fiat, atq;
ſi cœlum ſit infi-
tum
, interuallum etiam infinitũ eſſe neceſſe eſt, fieri profe-
ctò
non poteſt, ut ipſum cœlum uerſetur:
at uerſari cœlum
uidemus
, rationeq́;
iam definiuimus, conuerſionẽ corporis
motionem
cuiuſpiam eſſe.
Præterea ſi à finito tempore fi-
nitum
tempus abstuleris, &
reliquum finitum eſſe, princi-
pium´
que habere neceſſe eſt:
ſi tempus autem ambulationis
principium
habet, &
motionis etiam principium eſt: qua-
re
&
principium magnitudinis eius erit, ſuper qua ambu-
latio
fuit:
eadem eſt & in cæteris ratio. Sit itaque A B C
linea
, altera ex parte infinita qua ipſum eſt C:
et rurſus alia
infinita
utraq;
ex parte, D E: ſi igitur ab A centro,
23614ARIST. DE COELO linea A B C deſcribat, lineam ſecans D E, in orbem aliquan
do
lata finito in tẽpore erit:
totũ enim tẽpus, quo uerſatum
eſt
cœlum, finitũ eſt:
& id ergo tẽpus finitum eſt, quod eſt
ablatũ
, in quo ſecãs linea ferebatur.
Erit igitur principiũ
quoddã
, quo primũ A B C linea, D E lineã ſecuit:
at eſſe
poteſt
.
Non ergo fieri poteſt, ut infinitũ uerſetur: quare
neq
;
mundus, ſi infinitus eſſet. Præterea ex his patet etiã fie
rinon
poſſe, ut infinitũ motu ſit agitatũ.
Sit enim linea A,
quæ
propter B lineã feratur, finita, inquam, propter finitã.
Simul igitur A lineã à B, et B ab A abſolutam fore, neceſſe
eſt
:
quantũ enim alterius altera occupabit, tantum illius et
altera
occupabit.
Si igitur ambæ in cõtrarium moueantur,
citius
abſoluentur:
ſin altera propè manentẽ alterã mouea-
tur
, tardius, ſi modò eadẽ quod prope illam mouetur celeri
tate
feratur.
Verùm illud eſt manifestũ, fierinon poſſe, ut
finito
in tẽpore quicquã tranſeat infinitũ:
tranſibit ergo in
tempore
infinito:
hoc enim eſt demonstratũ prius, in hiſce
quæ
de motu ſunt pertractata.
Nihil autem intereſt, finita
prope
infinitam feratur, an infinita prope finitã:
nam cùm
hæc
prope illam mouetur, &
illa per hãc tranſire uidetur.
Similiter
, &
ſi moueatur, & ſi non moueatur: uerùm ſi mo
ueantur
ambæ, citius abſoluentur:
quanquã nihil prohibet
eam
interdum, quæ prope quieſcentẽ mouetur, citius quàm
eam
, quæ fertur, cõtra tranſire, ſi quiſpiam eas quidem, quæ
contra
mouẽtur, utraſq;
ferri tardè poſuerit: eam uerò quæ
prope
quieſcentẽ mouetur, multò celerius illis ferri.
Nul-
lum
igitur rationi prorſus im pedimentum afferetur, ſi pro-
pe
quieſcentẽ alter a moueatur, cùm fieri poßit, ut A ſi pro
pe
B lineam moueatur, motionẽ &
ipſam etiam ſubeuntem
tardius
tranſeat, uti diximus.
Si igitur id infinitum eſt
23715LIBER I. pus, quo finita ſubiens motum abſoluitur, & id ſanè quo
infinitam
tranſiuit, infinitum eſſe pariratione neceſſe eſt.
Vt infinitum ergo ſit motum, minimè fieri poteſt: nam
tempus
fiat infinitum neceſſe eſt, etiam ſi per minimum
fuerit
motum.
At cœlum tempore finito uerſatur: totumq́;
fertur in orbem. Quare to tam eam tranſit circunferẽtiam,
quæ
eſt intus:
ceu A B finitam. Impoßibile eſt ergo id infi-
nitum
eſſe, quod ſubit conuerſionem.
Præterea aut eſſe
non
poteſt linea infinita ex ea parte qua finis eſt, niſi ad
longitudinem
fine careret, ſic &
ſuperficies infinita eſſe
poteſt
ea ex parte qua finis eſt:
cùm uerò fuerit terminata,
nulla
ex parte eſt infinita:
quadratum enim aut circulum,
aut
ſphæram infinitam eſſe dixeris, quemadmodum neq;

lineam
bipedalem.
Si igitur neque ſphæra, neque circulus,
neque
quadratum eſt infinitum, atque ſi circulus non eſt,
conuerſio
non erit, &
ſi infinitus non eſt, infinita non erit,
ſi
ipſe circulus infinitus eſt, uerſari profectò corpus in-
finitum
non poteſt.
Præterea ſi C ſit centrum, A B uerò
ſit
infinita, &
E ſit recta ad rectos angulos infinita, & in-
ſuper
infinita ſit C D ſubiens motum, nunquam ipſa C D
ab
E linea abſo luetur, ſed ſemper perinde atque A B linea,
ſeſe
habebit:
ſecat enim in ipſo E puncto: non ergo infinita
uerſatur
.
Inſuper ſi cœlum eſt infinitum, atq; uerſatur, in-
finitum
profectò finito tempore pertranſibit:
ſit enim cœlũ
quidem
quod manet, infinitum:
id autem quod in hoc mo-
uetur
, æquale.
Quare ſi uerſatum fuerit, cùm ſit infinitum,
æquale
ſi bi infinitum tempore finito tranſibit:
at hoc eſſe,
impoßibile
dicebatur.
Atqui dicere contrà etiam licet,
cùm
finitum ſit id tempus, in quo eſt uerſatum, magnitudi-
nem
quoq;
finitam eſſe neceſſe eſt eam, quam
23816ARIST. DE COELO tranſiuit. At æquale ſibi conuerſione tranſiuit: & ipſum
ergo
cœlum, finitum eſt.
Corpus igitur id, quod uerſatur,
exitu
non uacare, nec infinitum eſſe, ſed finem habere:
ex
hiſce
iam quæ diximus, patuit.
Quòd nullum corpus ſenſibile ſimplex ſit infinitum: quod'{que}
mundus
infinitus non ſit.
CAP. VI.
AT uerò neq; id, quod è medio, neq; id, quod ad mediũ
11Hîc oftendit
Ā
riſto. nullam
corp
9 rectè mo
tum
eſſe infini-
tum
.
fertur, infinitionem ſubibit:
lationes enim eas, quibus
ſurſum
itur, atq;
deorſum, cõtrarias eſſe constat: contrarijs
autem
, contraria loca petuntur.
Atq; contrariorũ ſi alterũ
definitũ
eſt, &
alterũ definitũ erit: medium uerò eſt defini-
tum
.
Nam ſi undeuis deorſum feratur id, quod ſua omni-
bus
collocatur, fieri poteſt ut ultra medium ipſum pro-
grediatur
.
Cùm igitur medium ſit definitũ, & ſuperũ locũ
definitũ
eſſe neceſſe eſt.
Quòd ſi loca ſunt definita atq; infi-
nita
, &
corpora ſanè erunt finita. Præterea ſi ſuperus, ac
inferus
locus eſt definitus, &
id quod eſt inter hæc: definitũ
eſſe
neceſſe eſt:
nam ſi definitũ non eſt, motus infinitus erit
profectò
:
hoc autẽ impoßibile eſſe antea demonstrauimus:
ergo medium ipſum eſt definitum. Quare & id corpus de-
finitum
eſt ſanè, quod in hoc eſt:
aut fore poteſt. At id cor-
pus
, quod ſurſum, &
deorſum fertur, in hoc fore poteſt:
aliud
enim è medio, aliud ad mediũ ferri ſuapte natura po-
teſt
.
Ex his igitur patet, corpus infinitũ in ratione rerũ eſſe
poße.
Et inſuper ſi pondus non ſit infinitũ, neq; quicquã
horũ
corporũ infinitũ eße profectò poteſt:
infiniti nanq;
corporis
pondus, infinitum eſſe neceſſe eſt.
Eadem fuerit
ratio
, &
de corpore leui: nam ſi eſt grauitas infinita, eſt
&
leuitas infinita, ſi id eſt infinitum, quod ſuper omnia
eminet
.
Quod quidem ex hiſce patere poteſt. Sit enim
23917LIBER I. nitu, atq; ſumatur infinitum quidem corpus A B: pondus
autẽ
ipſius C:
ab infinito igitur magnitudo finita auferatur
B
D:
atq; pondus ipſius ſit E: ipſum igitur B pondus minus
erit
ipſo pondere C:
minoris enim magnitudinis pondus mi
nus
nimirum eſt.
Minus itaq; pondus, maius menſuret nu-
mero
aliquo repetitũ:
atq; ut minus ſeſe habet ad maius, ita
B
D ſeſe habet ad B F magnitudinem:
fieri enim poteſt, ut
quantauis
ab infinita auferatur.
Si igitur magnitudines
ſimilitudinẽ
rationũ ſubeunt cum põderibus, &
minus pon
dus
minoris eſt magnitudinis, maius etiã magnitudinis erit
maioris
:
æquale ergo finiti pondus erit, ac infiniti. Si maio
ris
præterea corporis maius eſt pondus, ipſius B D pondus
maius
erit põdere corporis ipſius B F:
quare finiti pondus,
maius
erit pondere infiniti:
inæqualium etiam magnitudinũ
idem
fuerit pondus:
finitum enim ac infinitũ, inæqualia eſſe
constat
.
Nihil autẽ intereſt, cõmenſurabilia ipſa pondera,
an
incõmenſurabilia ſint:
etenim eadẽ erit ratio, ſi incõmen
ſurabilia
ſint.
Veluti ſi E pondus menſurans C pondus ter
repetitũ
exuperet:
nam ſi tres totæ magnitudines B D ſu-
mantur
, pondus ipſarum maius erit pondere C:
quare idem
eueniet
impoßibile.
Præterea fieri poteſt, ut cõmenſurabi-
lia
ipſa ſumãtur:
nihil enim intereſt à pondere, an à magni
tudine
initium fiat.
Veluti ſi E pondus cõmenſurabile ſu-
matur
ipſi põderi C atq;
ab initio ea magnitudo auferatur,
quæ
habet ipſum E pondus, ceu B D deinde allata fuerit
alia
magnitudo ceu B F:
ad quã ita B D magnitudo ſe ha-
bet
, ut pondus ſe habet ad pondus:
fieri enim poteſt, ut ſi ma
gnitudo
A B ſit infinita, quantauis ab ea magnitudo aufera
tur
.
His enim ſumptis, tam magnitudine quàm pondera
inter
ſeſe ſanè cõmenſurabilia erũt.
At uerò nihil ad
24018ARIST. DE COELO ſtrationem etiam refert, ſimilis ipſa magnitudo ponderis, an
dißimilis
ſit:
ſemper enim æqualis corpora põderis, magni
tudinis
ipſius B D ponderis quotquotuis ab infinito ſume-
re
aut auferendo, aut addendo licet:
quare patet ex his quæ
diximus
, corporis infiniti pondus finitũ non eſſe, erit igitur
infinitũ
.
Quòd ſi hoc eſſe poteſt, nec infinitũ quicquã
in
ratione rerũ corpus etiã eſſe poteſt.
Atqui pondus infi
nitum
quid in ratione rerum eſſe non poſſe, exhiſce patere
poteſt
.
Si enim tantũ pondus per tantũ ſpaciũ hoc in tẽpo
re
motu cietur, tamẽ &
inſuper in minore ſanè mouebitur.
Atq; tẽpora rationẽ eam quam habẽt pondera, contrà ſanè
habebunt
:
ueluti ſi dimidiũ pondus hoc in tẽpore mouctur,
duplum
in dimidio huiuſce mouetur.
Præterea põdus finitũ
omne
, finitũ ſpaciũ finito quodã in tẽpore tranſit.
Quæ
ita
ſint, ſi quopiã pondus ſit infinitum, moueatur ipſum, &

non
moueatur neceſſe eſt:
moueatur enim neceſſe eſt, quo
tantum
eſt quantũ finitũ:
& inſuper non moueatur rurſus
neceſſe
eſt, quo exceſſum quidẽ ratione ipſum moueri opor
tet
:
contrá que maius in minore moueri. Ratio uerò infiniti
nulla
eſt ad finitũ:
temporis autẽ minoris, eſt ad maius tem-
pus
finitũ, ſed in minore ſemper:
minimũ autem eſt. Neq;
ſi
eſſet, utilitas ulla eſſet:
ſumptũ enim fuiſſet quippiam fini
tum
maius in eadẽ ratione, in qua reſpectu temporis infini-
tum
ad minus eſſet.
Quare æquali in tempore, per ſpatium
æquale
finitũ ac infinitum utiq;
moueretur: at fieri non po-
teſt
.
At neceſſe eſt, ſi infinitum quantouis finito tamen tem-
pore
moueatur, aliud etiam pondus finitum in hoc eodẽ per
ſpacium
finitũ quoddam moueri.
Impoßibile eſt ergo pon
dus
infinitum eſſe, &
ſimiliter leuitatem. Et corpora ergo
infinitum
pondus habentia, leuitatemúe, in ratione
24119LIBER I. eſſe non poſſunt. Patet igitur corpus infinitum non eſſe, &
ſi
boc modo cõtemplatio de ipſo fiat per rationes particu-
lares
, &
ſi {un}iuerſaliter conſideretur non ſolum per ratio-
nes
eas, quæ in ſermonibus de principijs à nobis ſunt dictæ.
Determinatũ eſt enim & illo in loco de infinito uniuerſa-
liter
prius, quomodo eſt, et quomodo non eſt:
ſed etiã nunc,
alio
modo.
Poſt bæc autem conſider andum eſt, ſi infinitũ
quidem
uniuerſum corpus non ſit, tantũ tamen ſit ut plures
ſint
cœli.
Forſitan enim boc quiſpiam dubitauerit, nibil
obstare
ut bic, qui nos circundat mundus, eſt constitutus, ſie
&
plures alios eſſe cœlos, plures quidẽ uno, tamen infi-
nitos
.
Prius autem, uniuerſaliter de finito dicamus. Om{ne}
itaq
;
corpus, aut finitum, aut infinitũ eſſe neceſſe eſt: & ſi
infinitum
eſt, aut ſimilium, aut dißimilium partium eſſe:
&
ſi
dißimilium partium eſt, aut ex finitis ſpecie, aut ex infini
tis
constare.
Patetigitur ex infinitis constare non poſſe, ſi
quiſpiã
nobis primas ſuppoſitiones manere ſinat:
ſi pri-
mi
motus finiti ſint:
ſpecies quoq; ſimpliciũ corporũ finitas
eſſe
neceſſe eſt.
Etenim ſimplicis quidẽ corporis motio, ſim
plex
eſt:
ſimplices autẽ motiones, finitæ ſunt: atq; omne na-
turale
corpus, motionem babere neceſſe eſt.
At uerò ſi infi-
nitũ
ex infinitis erit, &
quanq; partiũ infinitã eſſe neceſſe
eſt
:
dico autẽ aquã, uel ignem. At boc eſſe poteſt: demon
ſtratũ
eſt enim neq;
pondus, neq; leuitatem in ratione rerũ
infinitam
eſſe.
Præterea loca quoq; ipſarum, magnitudi-
ne
infinita eſſe neceſſe eſt, quare &
motus omniũ infinitos
eſſe
:
boc autẽ eſſe nequit, ſi primas ſuppoſitiones poſueri-
mus
ueras eſſe, &
neq; id quod deorſum, neq; id quod ſur-
ſum
fertur in infinitum moueri poßit:
impoßibile eſt enim
fieri
id quod ortũ ſubire poteſt, in qualitate, quàm
24220ARIST. DE COELO quantitate, quàm etiam in ubi. Dico autẽ boc pacto: ſi im-
poßibile
eſt albũ quippiã fore, aut pedale, aut in Aegypto,
&
fieri quicquã borũ inpoßibile eſt. Impoßibile eſt igitur
&
illud etiã quicquã ferri, quo nullũ corpus peruenire po
teſt
ſubiens lationẽ.
Præterea & ſi ſeiuncta ſunt, minus
tamen
biſce, qui eſt ex omnibus ignis, infinitus eſſe poteſt.
At corpus eſt, id quod omni ex parte dimenſionem babet.
Quare quî fieri poteſt, ut plura quidẽ ſint dißimilia, unum-
quodq
;
autem ipſorum ſit infinitum? omni enim ex parte,
quodq
;
infinitum eſſe oportet. At uerò neq; ſimilium par
tium
, infinitũ eſſe poteſt:
primò enim non eſt alius præter
bos
motus:
borum igitur unum babebit. Quòd ſi boc conce
detur
, eueniet ſanè grauitatẽ, aut leuitatẽ infinitam in ratio-
ne
rerum eſſe.
Atqui impoßibile eſt id quod uerſatur, infi-
nitum
eſſe:
fieri enim poteſt, ut infinitũ ipſum uerſetur,
nibil
enim intereſt, boc, an cœlum infinitũ eſſe dicatur:
boc
autem
demonstratum eſt impoßibile eſſe.
At uerò fieri
omnino
poteſt, ut infinitum ſubeat motum:
aut enim ſe-
cundùm
naturam, aut ui, motu ciebitur.
Atque ſi ui mouea-
tur
, eſt ipſius profectò &
ſecundùm naturam motus. Qua-
re
&
locus proprius alius erit, ad quem ipſum ſuapte na-
tura
feretur:
at boc impoßibile eſſe constat.
Quòd infinitũ à finito pati non poſsit, ne{que} finitũ ab infinito fini
to
tempore:
nec infinitũ ab infinito aliquo tempore. Quòd in-
finitum
aliquo tempore infinitum non mouet.
CAP. VII.
OMnino autem fieri non poſſe ut infinitũ à finito pa-
11Hîc declarat
Ā
riſto. nullum
corp
? ſenſibile
eſſe
infinitũ ex
parte
actionis,
& paſsionis.
tiatur, aut in quippiam finitum agat, ex biſce patere
potest
.
Sit enim infinitum quidem A, finitum autẽ B & tem
pus
in quo finitum mouit, ac infinitum eſt motum, C.
Si igi-
tur
ipſum A calefactum eſt, aut pulſum à B aut aliud
24321LIBER I. piam paſſum in tempore C: ſit D ipſo B minus, atq; minus
æquali
in tempore moueat minus.
Sit autẽ E ab ipſo D alte-
ratũ
.
Quod igitur D eſt ad B idipſum E ad finitũ aliquod
erit
, puta F.
Atq; alterare ponatur æquale quidem æquali
in
tẽpore æquale:
minus autem in æquali minus, & minus
etiã
maius, atq;
tantũ ſanè quantũ ratio flagitabit, quam ba
bet
maius ad minus.
A nullo ergo finito, ullo in tempore mo
uebitur
infinitũ:
minus enim aliud æquali in tempore à mi-
nore
mouebitur, ad quod id quod rationem ſubit, finitũ ni-
mirum
erit:
infinitũ enim ad finitum nullam rationẽ ſubire
poteſt
.
At uerò neq; infinitum ullo in tempore finitum mo
uebit
.
Sit enim infinitum quidẽ A finitum uerò B tempus
autem
C.
Igitur D in C tẽpore minus B ipſo mouebit. Sit
illud
F atq;
quam rationẽ B totũ babet ad Feam habeat E
ad
D:
ergo F mouebit ipſum B F in tempore C: finitũ ergo
&
infinitum æquali in tempore alter abunt. At fieri po-
teſt
:
ſupponebatur enim maius, minore in tempore altera-
re
:
atq; tẽpus ſumptum idem faciet ſemper: quare nullũ erit
tempus
, in quo mouebit.
At uerò fieri non poteſt, ut tẽpo-
re
infinito moueat, aut etiam moueatur:
finem enim non ba
bet
:
actio autem, atq; paßio, babet. Atquineq; fieri poteſt,
ut
infinitum ab infinito aliquid patiatur.
Sit enim tam A
quàm
B infinitum.
C D autem tempus, in quo paſſum eſt B
ab
A:
pars igitur infinitæ quæ eſt E quoniam totum B fuit
paſſum
, æquali tẽpore paſſa eſt idem:
ſupponatur enim
minus
, tempore minore moueri:
ſit E motum ab A in tẽpo-
re
D F:
quod igitur est ipſum F D ad C D id eſt ipſum E
ad
quippiam finitum ipſius B boc igitur ab A in C D tem-
pore
motum eſſe neceſſe eſt:
ſupponatur enim ab eodem in
maiore
tẽpore atq;
minore maius minusúe pati, quæ
24422ARIST. DE COELO diuiſa ſunt per tẽporis rationem. Nullo ergo tẽpore finito:
infinitum ab infinito moueri poteſt: in infinito ergo: ſed infi
nitum
quidem tempus finem non babet, id autem quod eſt
motum
, babet.
Si igitur omne ſenſibile corpus actiuam,
aut
paßiuã, aut utranq;
potentiã babet, impoßibile eſt cor-
pus
infinitum, ſenſibile eſſe.
At uerò quæ corpora etiam
ſunt
in loco, omnia ſenſibilia ſunt.
Non ergo corpus ullum,
extra
cœlum infinitum erit.
At neq; etiam finitum. Nullum
ergo
corpus omnino eſt extra cœlum:
nam ſi intelligibile
ſit
, erit ſanè in loco:
extra enim, & intus, locum ſignificant:
quare
ſenſibile corpus erit:
ſenſibile autem nullum, eſt non
in
loco.
Licet etiam & rationes afferre, ad artificem diſſe
rendi
magis accommodatas.
Neque enim uerſari poteſt
infinitum
, ſi ſit ſimilium partium, quippe cùm non ſit me-
dium
infiniti:
id uerò quod uerſatur, circa medium mouea-
tur
, neque rectà moueri:
oportebit enim alium tantum infi-
nitum
eſſe locũ, ad quẽ ſuapte natura mouebitur, &
alium
item
tantum, ad quem præter naturam feretur.
Præterea
ſiue
natura motum babeatrectè pergẽdi, ſiue ui moueatur,
utroq
;
profectò modo mouẽtes uires infinitas eſſe oportet.
Vires
enim infinitæ ſunt infiniti, &
infiniti uires ſunt infini
.
Quare et id qd' mouet, infinitũ eſſe neceſſe eſt. Eſt autẽ
in
biſce quæ de motu ſunt dicta, ratio quædam, qua demon-
ſtratur
nibil finitorum potentiam infinitam, neq;
quicquã
infinitorum
finitam babere.
Si igitur id quod ſecundũ natu
ram
mouetur, &
præter naturam moueri poteſt: erunt infi
nita
duo, id inquam quod ſic mouet, &
id quod mouetur.
Præterea
, quid eſt id quod infinitum mouet?
nam ſi ipſum
ſeipſum
mouet, animatum erit profectò:
boc autem, quonã
pacto
infinitũ animal eſſe poteſt?
Sin aliud quippiam
24523LIBER I. duo erunt infinita profectò, id inquam quod mouet, & id
quod
mouetur, forma potentiáq;
diuerſa. Si uniuerſum autẽ
ſit continuũ, ſed ut Democritus dicit, ac Leucippus, cor
pora
uacuo ſint distincta, unum omniũ eſſe motum neceſſe
eſt
:
ſunt enim figuris distincta: naturã autẽ ipſorũ unam in-
quiunt
eſſe, perinde atq;
ſi quodq; ſeparatum aurum eſſet:
borũ autẽ, uti dicimus, eundẽ eſſe motũ neceſſe eſt: quo nãq;
una
gleba fertur, &
uniuerſa terra mouetur: & totus
ignis
, atq;
ſcintilla, eundem ad locum feruntur. Quare ſi
cuncta
pondus babent, nullum corpus leue ſimpliciter erit:

ſi
cuncta ſunt leuia, nullum erit particeps grauitatis.
Præ-
terea
ſi pondus babent, uel leuitatẽ, aut ultimũ quid uniuer-
ſi
, aut medium erit:
boc autẽ eſſe nequit, quippe cùm ſit in-
finitum
:
omnino autem ubi medium non eſt, aut ultimum,
neque
boc quidem eſt ſupra, boc autem infra:
& nullus la-
tionis
locus corporibus erit.
At bic ſi non ſit, motus non
erit
:
moueantur enim aut ſecundũ naturam, aut præter na-
turam
, neceſſe eſt:
bæc autẽ definita ſunt proprijs, alienisq́;
locis
.
Præterea ſi ubi præter naturam manet quippiam,
aut
quò fertur, illum alij locum cuipiam competere naturæ
neceſſe
eſt, quod quidem ex inductione patere poteſt, non
omnia
ſanè pondus, aut leuitatẽ babere, ſed quædã babere,
guædam
non babere neceſſe eſt.
Vniuerſi igitur corpus in-
finitum
non eſſe:
ex bis quæ diximus patet.
Si plures ſint mundi, neceſſe eſt ex corporibus ſimilis naturæ con
ſtent
.
Quodq́; non ſint plures. Et {que} ſit neceſſe rerũ ſenſilium
loca
ſinita eſſe &
determinata.
CAP. VIII.
NV{nc} autem dicamus, cur & plures eſſe cœli poſ-
ſunt
:
boc enim conſiderandum diximus eße, ſi quiſ-
piam
demonstratum eße de corporibus uniuerſaliter non
putet
, extra mundum bunc nibil ipſorum eße poße,
24624ARIST. DE COELO ſermonem dictum eſſe duntaxat existimet de hiſce corpori-
bus
, quæ indefinitè ponuntur.
Omnia itaq; corpora & ui,
&
natura, & manent & etiam mouentur: atq; quo in loco
ui manent, ad eum ſecundũ naturam feruntur:
& ad quẽ
ui feruntur:
in eo manent natura: quo uerò in loco ui ma
nent
, ad &
ui ſanè ferũtur: & ad quẽ ui feruntur, in eo
ui
quoq;
manent. Præterea ſi bæc latio ui fit, contraria
petit
ſecundũ naturã.
Atq; ſi ad hoc medium illinc ui ter-
ra
feretur, hinc illuc ſecundũ naturam feretur.
Et ſi hîc ter
ra
non ui manet, &
huc natura ſanè feretur. Vnum enim
eum
motum, qui ſecundũ naturã cõpetit, eſſe constat.
Præ
terea
mundos uniuerſos ex eiſdem corporibus cõstare, cùm
ſint
eiuſdem naturæ neceſſe eſt:
corporũ etiã unumquodq;
potentiam eandem habere neceſſe eſt: ut terram, ignẽ, & ea
quæ
inter hæc collocantur.
Nam ſi hæc ſolo conueniunt no
mine
, &
forma eadem, ea quæ illic & hîc ſunt dicuntur,
uniuerſum
quoq;
nomine profectò tantùm modus dicetur.
Patet igitur ipſorum aliud è medio, aliud ad medium aptũ
eſſe
ſuapte natura ferri, ſi ignis omnis eiuſdem eſt formæ, et
unumquodq
;
etiam cæterorum, quemadmodum & par
tes
ignis quæ hoc in mundo ſunt.
Hæc autemita ſeſe habere
neceſſariò
, ex ſuppoſitionibus hiſce patet, quas demotibus
prius
attulimus.
Nam & motiones finitæ ſunt, & unum-
quodq
;
elementorũ per unum quemq; motum dicitur. Qna-
re
ſi motiones eædem ſunt, &
elementa ſint eadem ubiq; ne-
ceſſe
eſt.
Partes igitur terræ quæ in alio mundo ſunt, ad
hoc
medium aptæ ſunt ferri.
Et ignis etiam qui eſt ibi, ad
hoc
ultimum ferri ſuapte natura poteſt.
At impoßibile eſt:
ſi enim hoc eueniat, ſurſum quidem terram ſuo in mundo,
ignem
autem ad medium ferri neceſſe eſt.
Simili modo &
24725LIBER I. terram quæ eſt hîc, è medio ſecundũ maturam ferri, medium
illius
mundi petẽtem neceſſe eſt, propterea quòd mundi in-
ter
ſeſe talem habẽt poſitionem.
Aut enim ponendum non
eſt
eandem corporum naturam ſimplicium in cœlis pluri-
bus
eſſe, aut ſi eandem eſſe ponamus, ipſum-medium unum,
&
ultimum itidem unum faciamus neceſſe eſt: quòd ſi hoc
abſurdum
eueniat, uno plures eſſe mundos impoßibile eſt.
Cenſere autem aliam ſimplicium eſſe naturam, ſi minus
aut
plus à proprijs locis distent, metas egreditur rationis:
quid enim refert tanta longitudine, an tanta distent? Diffe-
runt
enim tantò ratione magis, quantò plus distant:
formã
autẽ
eandem habent.
At uerò motum ipſorũ aliquem eſſe
neceſſe
eſt:
patet enim ipſa moueri. Omnibus´ ne igitur mo
tibus
ut moueri, contrarijsq́ dicemus?
at quod omnino mo-
ueri
aptum non eſt, id ut ui moueatur fieri nequit.
Siigi-
tur
eſt quiſpiam motus ipſorum ſecundum naturam, &
eo-
rum
ſanè quæ ſunt eiuſdem formæ, et ſingulorum ad unum
numero
locum, ad hoc inquam medium, &
ad hoc ultimũ,
motionem
eſſe neceſſe eſt.
Si uerò ad eadem ſpecie, plura
autem
numero motus ipſorum ſit, propterea quod &
ſin-
gula
plura quidem ſunt, ſpecie uerò non differunt:
huic
quidem
partium tale, huic autẽ non tale, ſed ſimiliter omni-
bus
idem accõmodabitur:
eadem enim omnes inter ſeſe ſpe-
cie
cõstat eſſe, numero uerò quamuis à quauis differre.
Hoc
autem
ideo dico, quia partes quæ hîc ſunt, &
partes quæ
in
altero mundo ſunt, inter ſeſe ſimiliter habent:
& ea quæ
hinc
eſt ſumpta nullã differentiã ad earum partium ullam
habet
, quæ in alio &
in eodem ſunt mundo, ſed eodẽ ſe ha-
bent
ad omnes:
quippe cùm inter ſeſe non differunt forma.
Quare aut haſce ſuppoſitiones mouere, aut mediũ
24826ARIST. DE COELO& ultimum unum eße neceße eſt. Quod ſi ſit, & cœlum
his
eiſdem profectò ſignis, eiſdemq́ neceßitatibus unum ſo
lum
&
non plures eße neceße eſt. Eße autem quippiam
quò
ferri terra eſt apta, acignis, ex cæteris etiam patet:
o-
mnino
enim id, quod mouctur, ex quopiam in quippiam mu
tatur
, atq;
hæc ex quo inquam, & in quod, ſpecie differunt:
omnis autem mutatio, finita eſt ſanè. Id enim quod ſanatur,
ex
morbo it ad ſanitatem:
& id quod accreſcit, è quantitate
parua
ad magnam accedit:
& id ergo quod fertur legẽ ean
dem
ſubit:
etenim hoc ex loco in locum eundo fit. Id ergo ex
quo
, &
id ad quod aptum eſt ferri, ſpecie differre oportet:
quemadmodũ
id quod ſanatur, non quibus ſine ullo diſcri-
mine
pergit, neq;
quo uult hiſce qui mouet. Etignis ergo, et
terra
, non in infinitum, ſed in oppoſita ſanè feruntur:
ſupra
autem
&
infra, ſunt ea quæ in loco ſubeunt oppoſitionem.
Quibus efficitur, ut hæc lationis ſint fines: nam & con-
uerſio
, oppoſita quodammodo habet ea, quæ per diametrũ
distant
:
toti uerò eſt contr arium quicquã. Quare & ex
hiſce
motio quodammodo in oppoſita fit, atq;
finita. Sit
igitur
quiſpiam exitus, &
non ſine fine ferãtur neceſſe eſt.
Non ferri autẽ hæc in infinitũ, ſignum etiam hoc eſſe uide-
tur
:
terra nanq; & ignis quo propinquiora ſunt locis ſuis,
illa
quidẽ medio, ignis uerò ſupero loco, celerius porrò
feruntur
.
Quòd ſi infinitus eſſet ſuperus locus, infinita
nimirum
&
celeritas eſſet: & ſi celeritas infinita eſſet, &
grauitas
etiam &
leuitas infinita eſſet. Nam ut id quod
inferius
pergeret celeritate differens, grauitate celere eſſet,
ſic
ſi infinita eſſet huius accretio, &
incrementum ſanè ce-
leritatis
infinitum etiã eſſet.
At uerò neque ab alio, neque
ui
(ut quidam inquiunt) extruſum, ſurſum alterum
24927LIBER I. deorſum alterum fertur: tardius enim maior ignis ſurſum,
&
maior terra deorſum utiq; moueretur. nunc autem con-
trarium
fit:
ignis enim maior, & terra etiã maior celerius
ſemper
proprium locũ petit.
Neq; porrò celerius prope
finem
pergerent, ſi ui, extruſioné que mouerentur:
omnia
nanq
;
quæ ita mouentur, cũlongius ab eo quod uim attulit
distant
, tardius ſanè feruntur:
atque unde ui pulſa ſunt, illuc
non
ui, ſed ſuopte nutu feruntur.
Quare fides ex hiſce,
ſumi
de hiſce de quibus loquimur ſatis poteſt.
Præterea,
per
rationes etiam quæ ex prima philoſophia adduci poſ-
ſunt
, &
ex ipſa conuerſione quam quidem hic ſimiliter
&
in cæteris mundis perpetuam eſſe neceſſe eſt, hoc idem
demonstrari
profectò poteſt:
fuerit inſuper manifestum
cœlum
neceſſariò unum eſſe:
& ſi hoc conſiderabimus mo
do
.
Nam cùm tria ſint elementa corporea, tria nimirum
&
loca elementorum erunt. Atq; unus quidem locus, cor-
poris
eius erit, quod ſub omnibus collocatur, qui quidem cir
ca
medium eſt.
Alius autem, eius quod orbe fertur, qui qui-
dem
ultimus eſt.
Et tertius, eius quod eſt medium corpus, qui
quidem
inter hæc loca medius eſt:
in hoc enim id eſſe cor
pus
neceſſe eſt, quod eminet leuitate:
nam ſi in hoc non eſt,
extra
collocabitur ſanè:
at fieri non poteſt, aliud enim pon-
dere
caret, aliud pondus habet.
Locus autẽ eius corporis,
quod
pondus habet, inferior eſt, ſi hiſce qui eſt in medio,
grauis
eſt corporis locus.
At neq; præter natur am in hoc
eſt
loco:
competet enim alij ſecundum naturam: at nullum
eſt
aliud corpus in ratione rerũ, ut patuit.
In ipſo ergo me-
dio
qui eſt inter dicta loca, hoc eſſe neceſſe eſt:
huius autem
ipſius
quænam ſint differentiæ, poſterius explicabimus.
De corporeis igitur elemẽtis quænã, & quot ſunt, &
25028ARIST. DE COELO cuiuſque locus, & quot inſuper ſunt multitudine ipſa lo-
ca
, ex ijs quæ diximus patuit.
Non folùm non eſſe plures mundos: ſed & fieri non poſſe ut ſint
plures
.
Cœlum ex omni ſenſibili materia conſtare, Non con-
tingere
extra cœlum corpus ullum factum effe.
CAP. IX.
_DI_camus autem deinceps oportet, mundum non ſolùm
11Hîc probat Ā-
riſtot
, impoſsi-
bile
eſſe plures
eſſe
mundos.
unum eſſe, ſed etiam plures eſſe poſſe, &
inſuper
perpetuum
eſſe, cùm neq;
corruptionẽ, neq; generationem
ſubire
poßit, primò dubitatione de ipſo allata:
nam ſi hoc
pacto
conſider auerimus, impoßibile eſſe uidebitur unum
ipſum
ac ſolum eſſe:
uniuerſis enim rebus, quæ aut à natura:
aut ab arte ſunt factæ, aliud eſt ipſa per ſeipſam forma, &
quæ
eſt materia miſta:
ceu ſphæræ forma alia eſt & au-
rea
, atq;
ænea ſphæra: circuli rurſus alia eſt ipſa forma, &
æneus
circulus, ligneusúe:
ſphæræ nanq; quidditatẽ, aut cir
culi
aßignantes, non aurũ, non æs in ratione dicemus, quip-
pe
cùm hæc ſubstantiæ hiſce non ſint.
Si uerò æneã, aut au-
re
am fphæram dicemus, etiã ſi præter ſingulare quic quam
aliud
intelligere, aut ſumere non poſſumus:
interdum enim
ut
hoc accidat, nihil obstat, ueluti ſi ſolus unus circulus fue-
rit
ſumptus:
minus enim illud eſſe circuli, & huius circu
li
erit:
& illud quidem forma, hoc autem ut materia forma
erit
ac ſingulare.
Cùm igitur cœlum ſenſibile ſit, ſingula-
re
erit profectò:
ſenſibile enim omne, in materia eſt: ſi ſingu
lare
autem eſt:
aliud eſſe huiuſce cœli, & cœli ſimpliciter
erit
.
Eſt ergo aliud, hoc cœlum, et ſimpliciter cœlum: atq;
hoc
eſt ut ſpecies, atq;
forma, illud ut cum materia mixtum.
Quorum autem forma quædam & ſpecies eſt eorũ aut
ſunt
, aut eſſe plura ſimpliciter poſſunt:
nam ſi ſint, ut quidã
inquiunt
, formæ hoc accidere ſanè neceſſe eſt.
Sin nihil
25129LIBER I. talium ſeparatum, non minus idem euenire neceſſe eſt: in o-
mnibus
enim hiſce quorum ſubstantia in materia eſt, plura
eſſe
&
infinita ea quæ ſunt eiuſdem ſpeciei uidemus. Quare
aut
plures ſunt cœli, aut plures eſſe profectò poſſunt.
Ex
his
igitur quiſpiam existimauerit, &
eſſe plures cœlos, &
etiam
eſſe poſſe.
Conſiderandum autẽ rurſus eſt, quidnane
horum
dicitur rectè, &
quid non rectè. Aliam igitur eſſe
formæ
rationẽ eam quæ ſine materia eſt, aliam eam quæ in
materia
eſt, rectè profectò dicitur, atq;
uerũ eſſe ponatur:
nulla tamen ob id ipſum mundos aut plures eſſe, aut plures
eſſe
poſſe neceßitas eſt, ſi hic uniuerſa ex materia constat,
ut
&
constare uidetur. Hoc autem modo, forſitan id quod
dicitur
magis patebit:
ſi enim ſimitas concauitas eſt in naſo,
aut
in carne, caroq́ materies eſt ſimitatis, ſi omnibus ex car
nibus
una fieret caro, atq;
in hac ſimitas eſſet orta, nullum
aliud
ſimum aut eſſet, aut fore omnino poſſet.
Simili quoq;
modo
ſi materies in homine caro eſt, atque oſſa, ſi uniuerſa
ex
carne, atq;
oßibus fieret homo, atq; illa dißolui poſ-
ſent
, alius homo profectò eſſe non poſſet.
Eadẽ fuerit & in
77[Handwritten note 7] cæteris ratio:
omnino enim quorum ſubstantia in ſubiecta
materia
quadam eſt, eorum nihil oriri poteſt, ſi non aliqua
materia
ſit.
Cœlum autem, eſt quidem ſingulare, & ex ma
teria
constat:
ſed ſi non ex ipſius materiei parte, ſed ex uni-
uerſa
materia constat, eſſe quidem ipſius cœli, atq;
huiuſce
cœli
aliud eſt:
non tamen aut aliud erit, aut plures fieri poſ-
ſunt
, propterea quòd uniuerſam hoc materiam eſt comple-
xum
.
Restat ergo hoc demonstrare, ex uniuerſo inquam
ipſum
naturali corpore, ſenſibiliq́;
constare. Dicamus
autem
primum quidnam cœlum eſſe dicimus, atq;
quot mo-
dis
:
quò magis id nobis manifestum quod quæritur: fiat.
25230ARIST. DE COELO Vno igitur modo cœlum dicimus ſubstantiam ultimæ uni-
uerſi
conuerſionis:
aut id natur ale corpus, quod eſt in ulti-
ma
uniuerſi cõuerſione:
ultimum enim ſuperumq́; corpus:
cœlum maximè conſueuimus appellare, in quo & uniuer-
ſum
diuinum dicimus eſſe.
Alio modo cœlum id corpus
dicimus
, quod eſt proximũ ultimæ uniuerſi conuer ſioni, in
quo
luna, &
ſol, & nõnullæ ſtellarum ſunt collocatæ: hæc
enim
, in cœlo dicimus eſſe.
Inſuper alio modo dicitur
lum
id corpus quod à conuerſione ultima cõtinetur:
totum
enim
, ac uniuerſum, cœlũ dicere conſueuimus.
Cùm igitur
cœlum
tribus modis dicatur, totum id quod ab extrema cõ-
uerſione
continetur, ex uniuerſo naturali ſenſibiliq́;
corpo-
re
constare neceſſe eſt, propterea quòd extra cœlum neq;

eſt
quicquã corpus, neq;
eſſe omnino poteſt. Nam ſi ultra
ultimam
conuerſionem corpus ſit naturale, ipſum aut ſim-
plicium
quippiam corporum, aut cõpoſitorum eſſe, et aut
ſecundum
naturã, aut præter naturã ſeſe habere neceſſe eſt.
Simplicium igitur corporum quidquam omnino erit:
demonstratum eſt enim, id quod orbe fertur, mutare ſuum
locum
non poſſe.
Atneque id eſſe poteſt, quod è medio
fertur
, neq;
etiam id quod ſub omnibus collocatur: etenim
natura
quidem ibi non erunt:
alia nanq; ſunt ipſorum pro-
pria
loca.
Si uerò præter naturam ſunt, alij cuipiam corpo-
rum
exterius ille locus competet ſecundum naturam:
qui
nanq
;
hic præter naturam tribuitur, is alij competat ſecun-
dum
naturã neceſſe eſt:
at nullum aliud præter hæc, in ra-
tione
rerum ſimplex eſt corpus.
Impoßibile eſt ergo, cor-
porum
extra cœlum quicquã ſimplicium eſſe.
Quòd ſi cor
pus
ſimplex nequeat ullum eſſe, neq;
quicquam mistorum
etiam
eſſe poteſt:
ſint enim et ſimplicia, ſi ſit mistum
25331LIBER I. eſt. At uerò, neq; fore etiã poteſt: aut enim præter naturam,
aut
ſecundum naturam, aut ſimplex, aut mistum identidem
erit
.
Quare eadẽ ratio ſanè redibit: nihil enim refert, ſi ſit
aut
fore poßit conſiderare.
Patet igitur ex dictis, nec eſſe,
nec
fore poſſe ullius extra cœlum corporis molem:
uniuer-
ſus
enim mundus ex ſua tota materia cõstat:
materia nanq;
ipſius naturale eſt, atq; ſenſibile corpus. Quare neq; nunc
plures
ſunt cœli, neq;
fuere, neq; etiam fore poſſunt, ſed uni-
cum
eſt hoc cœlum, atq;
perfectum. Patet inſuper, neque
locum
extra cœlum eſſe, neq;
uacuum, neq; tempus. In omni
nanq
;
loco, corpus eſſe profectò poteſt. Vacuum autem id
eſſe
dicunt, in quo corpus non eſt, ſed eſſe poteſt.
Tẽpus ue-
, motus numerũ eſſe constat:
& motus, ſine naturali cor-
pore
nullus eſt.
At demonstratũ eſt, extra cœlum nec eſſe,
neq
;
uacuum neq; tempus. Quocirca neq; apta ſunt ea quæ
illic
ſunt eſſe in loco, neq;
tempus ſeneſcere ipſa facit, neq;
ullius
eorum eſt ulla mutatio, quæ ſuper extima ſunt diſpo-
ſita
latione, ſed nullis alterationibus, nullis paßionibus
prorſus
ſubiecta, optimã in uniuerſa ſempiternitate uitam,
&
ſufficientißimam habent: diuinè nanq; nomen hoc pro-
nuntiatum
eſt ab antiquis:
finis enim qui uitæ uniuſcuiuſq;
continet
tempus, cuius nihil eſt extra ſecundum naturam,
ſempiternitas
uniuſcuiuſq;
eſt nuncupatus: per eandem etiã
rationem
finis uniuerſi cœli, ac finis hiſce, qui tempus to-
11Sempiternita-
tis
appellatio,
vnde
ſumpta.
tum, infinitumq́;
continet ſemper: ſempiternitas eſt, à ſem-
per
eſſendo appellatione ſumpta, immortalis ſanè atq;
diui
na
:
unde & cæteris, alijs exactius, alijs offuſcatius, ipſum
eſſe
, uiuereq́;
depẽdet: etenim ut in externis circa diuina ſen
tentijs
perſæpe rationibus, diuinum omne neceſſariò muta
tione
uacare uidetur, primum ipſum ac ſummũ ita ſe
25432ARIST. DE COELO testis eſt dictis. Neq; enim aliud præstabilius eſt, quod qui-
dem
moueret:
illud enim porrò diuinius eſſet, neq; prauita-
tis
cuiuſquam eſt particeps, neq;
bonorum ſuorum cuiuſ-
quam
indiget.
Et inceſſabili igitur motu, non abſq; ratione
mouetur
:
uniuerſa enim ceſſant, deſinuntq́; moueri, cùm ue-
nerint
ſuum in locum:
eius autem corporis quod uerſatur,
idem
eſt locus, in quo incepit, &
in quo finit.
An mundus ſit factus, antiquorum opiniones. Quòd præter ra-
tionem
ſit opinio dicentium, mundum eſſe factum, &
non in,
teriturum
.
Ne{que} genitum eſſe mox interiturum recte ſtatui.
CAP. X.
_H_Iſce determinatis conſideremus deinceps oportet,
11Hîc determi,
nat
Āriſtot. de
ꝑpetuitate

di
, refertq́; ea
de
re antiquo-
opiniones.
utrum mundus ingenerabilis ſit, an generabilis, &

incorruptibilis
, an corruptibilis, prius cæterorum opinio-
nibus
recitatis:
demonstrationes enim contrariorum, dubi-
tationes
de contrarijs ſunt.
Inſuper & dicenda magis cre-
dentur
, ſi ſententiarum earum, quæ in controuerſiam ue-
niunt
, iura prius fuerint audita:
abſentes enim condemnari
minus
utique uidebuntur, etenim eos qui ſatis iudicauerint
ueritatem
, aduerſarios, ſed arbitros eſſe oportet.
Omnes
itaq
;
factum quidem aſſerunt eſſe, ſed factũ quidam perpe-
tuum
, quidam caducum, perinde ut quoduis aliud eorum,
quæ
natura constant, in quiunt eſſe.
Quidam uicißim inter-
dum
hoc, interdum alio modo ſeſe habere ſubeuntem cor-
ruptionem
, id' que ſemper hoc fieri modo dicunt:
ut Agri-
gentinus
Empedocles, ut Epheſius Heraclitus dicit.
Igi-
tur
factum quidem eſſe, perpetuum tamen eſſe aſſerere, ex
ijs
eſt profectò quæ nequeunt eſſe:
ea nanque ſola ponen-
da
ſunt, quæ in multis, aut in omnibus eſſe uidemus.
De
hoc
autem, contrarium accidit:
uniuerſa enim quæ fiunt,
&
corruptionem ſubire uidentur. Præterea quod
25533LIBER I. habet principiũ hoc habendi modo, ſed aliter habere prius
uniuerſa
æternitate non põt, id &
mutari profectò nequit:
erit enim aliqua cauſa, quæ quidẽ ſi prius eſſet, aliter id ſeſe
habere
poſſet, quod aliter ſeſe habere non poteſt.
Quòd ſi
mundus
ex aliter prius habẽtibus cõstat, ſi ſemper ſic ſe ha-
bentibus
, &
petentibus aliter ſe habere, factus ipſe pro-
fectò
eſt:
ſi uerò eſt factus, et illa aliter ſeſehabere poſſe,
&
ſemper ita ſeſe habere, neceſſe eſt. Quare et cõstituta
diſſoluentur
, &
diſſoluta, ante cõstiterunt, atq; hoc infini-
ties
, aut ſic ſe habuit, aut poterat ſic habere:
quod ſi ita eſt,
uacabit ſanè corruptiõe, neq;
ſi olim aliter ſeſe habebat,
neq
;
ſi aliter ſeſe habere poßit. Subſidium autẽ quod quidã
eorũ
qui dicunt mundũ incorruptibilẽ quidẽ eſſe, at tamen
factũ
eſſe, ſibijpſis enitũtur ferre, uerũ non eſſe uidetur.
In-
quiunt
enim &
ſe perinde ut geometræ, qui deſignationes
deſcribunt
, de generatione mundi dixiſſe, quia aliquãdo
mundus
eſt ortus, ſed gratia doctrinæ, quia diſcentes magis
cognoſcunt
, ſit ut deſignationẽ uiderint factũ.
Hoc autem,
idem eſt, ut dicimus:
nam in deſignationẽ quidẽ affectio-
ne
, omnibus poſitis eſſe ſimul accidit idem.
In horum autẽ
demonstrationibus
, non idem, ſed impoßibile ſanè accidit.

Ea
nanq;
quæ prius, posteriusúe ſumuntur, ſubcontraria
ſunt
:
ex inordinatis enim olim, inquiunt ordinata fuiſſe, ut
autem
idem ordinatum ſit, ſimul atq;
inordinatum, fieri ne-
quit
, ſed generationẽ eſſe:
quæ ſeparat, tempusúe, neceſſe
eſt
:
in deſignationibus uerò, nibil eſt tempore ſeparatum.
Eſſe
igitur impoßibile perpetuum ipſum, ſimul ac factum
eſſe
, ex his quæ diximus patet.
Constituere uerò mundum
uicißim
atq;
diſſoluere, nihil aliud eſſe uidetur, quàm ipſum
ſempiternum
quidem, formam autem mutantem, extruere:
25634ARIST. DE COELO perinde atq; ſi quis interdum corrũpi, interdum eſſe puta-
ret
quempiam qui uir ex puero, &
ex uiro fieret puer: eſt
enim
perſpicuũ, ſi elementa inter ſeſe cõueniunt, quem-
uis
, ſed eundem ordinem, eandemq́;
fieri constitutionẽ: præ-
ſertim
ſecundum eos, qui hanc ſententiam dicunt, qui quidẽ
utriuſque
diſpoſitionis contrarium ipſum cauſam inquiũt
eſſe
.
Quare ſi totum quidem corpus cõtinuum permanens,
interdum
hoc, interdum illo diſponitur modo, ac perorna-
tur
:
cõstitutio uerò totius, mundus eſt, atq; cœlum: utiq;
mundus, ſed diſpoſitiones ipſius fiunt, ac corrumpuntur.
Hoc autem, ortum inquam mundum omnino corruptum
iri
, &
non redire, ſi ſit quidem unus, impoßibile eſt. Nam
antea
quàm ortus eſſet, constitutio præcedens ipſum, ſem-
per
nimirum erat:
quam quidem haud factam, mutari non
poſſe
dicimus:
ſin uerò ſint infiniti, magis fieri poteſt. At
uerò
hoc etiam ſi fieri poßit nec´ne, perſpicuũ ex hiſce quæ
poſterius
dicentur euadet.
Sunt enim quibus fieri poſſe ui-
detur
, ut &
ingenerabile quippiam corrumpatur, & ortũ
uacet
corruptiõe, ut in Timæo aſſeritur:
illic enim Timæus,
cœlum
eſſe quidem ortum, non tamen eſſe caducum, ſed re-
liquo
ſemper fore tempore dicit:
ad quos, naturaliter quidẽ
de
cœlo ſolum eſt dictum.
Si uerò de omnibus uniuerſaliter
conſiderauerimus
, de hoc quoq;
fuerit manife ſtum.
Quòd cognoſcẽdi ſint modi geniti, at{que} ingeniti: & corruptibilis
11Hîc Āriſto. di_
ſtinguit
genera
bile
, & ingene_
rabile
, corrupti
bile
& incorru
ptibile
, ne mul_
tiplex
indiftin_
ctum
pariat
fuſionem
.
at{que} incorruptibilis ad præſentem diſputationem.
Quòd po-
tentia
quanta permaximum ſit aſsignanda.
CAP. XI.
_PR_imùm autem distinguamus oportet, quo modo ge-
nerabilia
, &
ingenerabilia, & corruptibilia, & in-
corruptibilia
dicimus.
Nam cùm multipliciter dicantur,
&
ſi nihilad rationem refert, mentem indefinitè ſeſe ha-
bere
neceſſe eſt, ſi quiſpiam ut diuiſibili eo utatur,
25735LIBER I. multis diuiditur modis: non eſt enim manifestum, per quam
ipſorum
naturam id accidit, quod eſt dictum.
Dicitur itaq;
ingenerabile uno modo, ſi ſit quippiam nunc, quod anteà
non
erat ſine generatione, mutationeúe:
ut ipſum tangi
quidam
inquiunt, atq;
moueri: dicunt enim, non poſſe tan-
gens
generari, neque ſubiens motum.
Alio modo, ſi fieri, uel
ortum
eſſe quippiam poßit, &
non ſit: nam & hoc ingene
rabile
dicitur, quia ortum ſubire poteſt.
Alio modo, ſi quip
piam
omnino factũ eſſe impoßibile ſit, ut interdum ſit, in-
terdum
non ſit.
Impoſſibile autem, dupliciter dicitur: aut
enim
quia non uerum eſt dicere ortum eſſe poſſe, aut quia
non
facilè, nec citò, nec bene oriri poteſt.
Eodem modo &
generabile
uno dicitur modo, ſi ſit quippiam posterius,
quod
prius non erat, ſiue per generationem, ſiue ſine gene-
ratione
.
Alio modo, ſi poßibile ſit, ſiue ueritate, ſiue facili-
tate
poßibile ipſum ſit definitum.
Alio modo, ſi generatio
ſit
ipſius ex eo quod non eſt, ad id quod eſt, ſiue iam ſit, per
generationem
autem ſit, ſiue &
nondum ſit, eſſe autem poſ-
ſit
.
Corruptibile etiam & incorruptibile, ſimiliter dicitur.
Nam
ſi quippiam prius erat, postea uerò non eſt, aut eſt
quidem
, eſſe autem poteſt:
ſiue per corruptioncm, muta-
tionemúe
, ſiue ſine corruptione, corruptibile illud dicimus
eſſe
.
Interdum & id quod per corruptionẽ non eſſe poteſt,
corruptibile
eſſe dicimus.
Et inſuper alio modo, id quod
facilè
corrumpitur:
quod quidem quiſpiam facile corrupti
bile
dixerit.
De incorruptibili, eadem eſt etiam ratio. Aut
enim
id quod ſine corruptione interdum eſt, interdum non
eſt
, incorruptibile dicimus:
quo pacto tactus incorruptibi-
les
eſſe dicũtur, propterea quòd prius erant, &
postea non
ſunt
ſine corruptione.
Aut id quod quidẽ eſt, non eſſe
25836ARIST. DE COELO non poteſt: aut non eſt futurum unquam, nunc autem eſt: tu
enim
es nunc, &
tactus eſt etiã nunc: corruptibilis tamẽ eſt
is
, quia erit aliquãdo tẽpus, quãdo nec te eſſe, nec hæc tan-
gere
uerè dicetur.
Id uerò maximè propriè incorruptibile
dicitur
, quod quidẽ eſt, põt autẽ ſic corruptũ eſſe, ut nũc
quidẽ
ſit, posteà uerò ſit, aut eſſe poßit.
Aut et id qd'
nondũ
corruptũ eſt, eſſe autẽ posterius põt.
Dicitur etiã
incorruptibile
, &
id quod non facilè corrũpitur. Si igitur
hæc
ita ſint, cõſiderandũ eſt quomodo poßibile, &
impoßi
bile
dicimus.
& quod proprijßimè incorruptibile dici-
tur
, ex eo dicitur ſanè, quia corrũpi põt, neq;
quandoq;
eſſe, quandoq; eſſe. Etingenerabile id proprijßimè dici-
tur
, quod ſic generarinon põt, ut prius quidẽ ſit, poste-
rius
uerò ſit, qualis eſt diameter cõmenſurabilis lateri.
Si
igitur
quippiã per decẽ millia paſſuũ moueri põt, aut pon-
dus
leuare, id quod maximũ põt, dicere ſemper ſolemus:
ue-
luti
centũ leuare libras, aut per decẽ millia paſſuũ ambula-
re
, quanquã &
partes, quæ citra ſunt, poteſt, ſi et exceſſum
poteſt
:
quo patet ad finẽ, atq; exceſſum, definiri potentiam
oportere
.
Id igitur, quod põt tot per exceſſum, & ea quæ
ſunt
citra, neceſſe eſt ceu ſi centũ libras leuare põt, &
duas
poſſe
:
& ſi per decẽ millia paſſuũ ambulare põt, et per duo
ambulare
poſſe.
Potentia uerò ipſius exceßionis eſt: & ſi
quippiã
tantũ põt, eo per exuperationẽ dicto, &
plura
poteſt:
qui nanq; centũ paſſus tranſire põt, is & cen
tum
&
unũ non poteſt. Nihil autẽ nos conturbet: id enim
quod
propriè poteſt, per finẽ exceßionis ſit definitũ:
forſi-
tan
enim quiſpiã dicet id quod dictum eſt neceſſariò ita
eſſe
:
qui nanq; magnitudinẽ decẽ paſſuũ uidet, is & ma-
gnitudines
eas, quæ ſunt citrà uidebit:
ſed contra potius
25936LIBER I. punctum uidere poteſt, aut paruũ audire ſonũ, is & maio-
rum
ſenſum habebit.
Verùm nihil ad rationem refert: ipſa
enim
exuperatio, aut in potentia, aut in re ipſa ſit definita.
Id enim quod dicitur, patet: nam uiſis quidem hiſce, qui eſt
minoris
, excedit, celeritas autem ea quæ eſt maioris.
Decem Quæſtiones.
CAP. XII.
_H_Is autem determinatis, dicenda ſunt ea, quæ deinceps
11Hîc probat Ā-
riſto
. mundum
ſcmpicernum

eſſe
.
ſequuntur.
Si igitur aliqua ſint, quæ eſſe, & non eſſe
poſſunt
, quoddam tempus maximũ &
eſſendi, & non eſſen
di
, definitum eſſe neceſſe eſt.
Atq; dico rem eſſe poſſe, &
eſſe
poſſe, in unoquoq;
prædicamẽto: ut hominẽ aut album,
aut
tricubitum, aut aliquid aliud tale:
nam ſi erit definitũ
quiddam
, ſed ſemper propoſito maius, &
quo non eſt mi-
nus
, idem erit profectò poßibile eſſe tẽpore infinito, &
non
eſſe
alio tempore infinito.
At hoc eſſe nequit. Principiũ
autem
hinc ſumatur.
Impoßibile enim & falſum, idem
ſignificant
.
Eſt autem impoßibile, & poßibile: & falſum,
ac
uerũ, ex ſuppoſitione:
ueluti triangulum impoßibile eſt
ſuos
tres angulos duobus rectis æquales habere, ſi hæc ſint,
&
diameter commenſurabilis eſt: ſunt autem ſimpliciter
&
poßibilia, & impoßibilia, & uera, & falſa. Non eſt
igitur
idem falſum aliquid eſſe ſimpliciter:
& ſimpliciter
impoßibile
:
te nanq; dicere ſtare, falſum eſt quidem, ſed non
impoßibile
:
ſimiliter & eum qui citharam quidem pulſat,
non
autem cantat, cantare dicere falſum eſt, ſed impoßi-
bile
eſt:
ſimul autem ſtare, atq; ſedere, & diametrum com-
menſurabilem
eſſe, non ſolùm eſt falſum, ſed etiam impoßi-
bile
.
Non igitur idem eſt ſupponere falſum ac impoſ-
ſibile
.
Impoßibile autem ex impoßibili accidit. Sedendi
itaque
quippiam, ſtandi´que, ſimul potentiam habet,
26038ARIST. DE COELO quando habetillam, & alteram habet: at non ut ſimul ſtet,
atque
ſedeat, ſed in alio tempore.
Si uerò quippiam pluriũ
potentiam
habeat tempore infinito:
non eſt hoc in alio atq;
alio tempore, ſed ſimul. Quare ſi quippiam, quod eſt tem-
pore
inſinito eſt corruptibile:
illud ut non ſit potentiam
habet
.
Si igitur eſt tempore infinito, ſit id quod poteſt:
ſimul
ergo erit, atque non erit actu.
Falſum igitur accidit,
quia
falſum ſuppoſitum eſt:
ſed ſi impoßibile non eſſet, non
id
utiq;
accidit quod & impoßibile eſſet. Omne ergo quod
ſemper
eſt, incorruptibile ſimpliciter eſt.
Similiter & inge
nitum
eſt:
nam ſi generabile eſt, erit poßibile aliquo in tem-
pore
non eſſe:
corruptibile enim id eſt, quod prius quidem
erat
, nunc quidem non eſt:
aut quod nunc quidem eſt, poteſt
autem
aliquando posterius non eſſe.
Generabile uerò id
quod
prius non eſſe poteſt.
At non eſt tempus, aut in fini-
tum
, aut finitum, in quo id, quod ſemper eſt, eſſe poteſt:

etenim
finito tempore eſſe poteſt, quippe cùm eſſe &
tem-
poreinfinito
poßit.
Non ergo contingit idem, ac unum &
ſemper
eſſe, &
ſemper non eſſe poſſe: at neque non ſemper
eſſe
, quod patet eſſe negationem.
Impoßibile eſt ergo &
ſemper
quippiam eſſe, &
corruptibile eſſe. Pari modo
nec
generabile:
nam ſi duo ſint termini, posterior´ que ſine
priore
ineſſe non poßit:
ſi ille competere non poteſt, &
posterior
etiam cõpetere nequit.
Quare ſi id quod eſt ſem-
per
, non eſſe aliquando poteſt, impoßibile eſt &
gene-
rabile
eſſe.
Cùm autem negatio quidem eius, quod ſemper
eſſe
poteſt, ſit id quod non ſemper eſſe poteſt, contrarium
autẽ
id, quod non ſemper eſſe poteſt, &
negatio eſt id, quod
non
ſemper non eſſe poteſt, negationes amborum compe-
tere
eidem neceſſe eſt, &
eſſe medium eius, quod
26139LIBER I. eſt, & eius quod ſemper non eſt: id quod eſſe & non eſſe
poteſt
:
utriuſq; nanq; negatio quandoque competet, ſi non
ſemper
ſit.
Quare ſi id, quod non ſemper non eſt, erit quan-
doq
;
: atq; non erit: & id quod non ſemper eſſe potest, ſed
quandoq
;
eſt, ut & non ſit, erit ſanè, atq; crit. Idem ergo
poßibile
erit eſſe, atque non eße, &
hoc eſt medium utro-
rumq
;
. Ratio autem uniuerſalis hæc est. Nam A & B nul
li
eidem ineße poßunt.
A uerò aut C, & B aut D: cuili-
bet
inſint.
Cui igitur neque A, neque B inest, ei C B cuilibet
inſint
neceße est:
ſit autẽ id quod inter A & B, medium est,
E
:
id enim quod neutrum contrariorum est: eorundem me-
dium
eße constat.
Ambo igitur C, inquam et D, huic inſint
neceße
est:
nam aut A, aut C cuilibet inest: quare & ipſi E.
Cùm igitur A impoßibile ſit eße, inerit ipſum C: eadem
eſt
&
in ipſo D ratio. Neque igitur id quod ſemper eſt,
neque
id quod ſemper non eſt, generabile, aut corruptibile
eſt
.
Patet autem & ſi generabile, aut corruptibile ſit, non
perpetuum
eſſe:
ſimul enim poterit ſemper eſſe, & non ſem
per
eſſe:
hoc autem prius demõstratum eſt impoßibile eſſe.
Si igitur ingenerabile quippiam eſt, atq; eſt ens, id ne ſem
piternum
eſſe neceſſe eſt?
& pari modo, ſi incorruptibile
eſt
?
dico autem ingenerabile, ac incorruptibile, ca quæ pro-
priè
dicuntur.
Ingenerabile quidem id, quod nunc eſt, &
prius
non erat uerum dicere haud eſſe.
Incorruptibile
uerò
quod nunc eſt, &
posterius uerũ non erit dicere haud
eſſe
.
An ſi hæc mutuò ſe ſequuntur, atque ingenerabile
eſt
incorruptibile, &
incorruptibile ingenerabile: ipſum
etiam
perpetuũ utrunq;
ſequatur neceſſe eſt? Et ſi eſt quip-
piam
ingenerabile, &
ſi eſt quippiam incorruptibile, ſit
continuò
ſempiternum neceſſe eſt.
Hoc ita eſſe, & ex
26240ARIST. DE COELO finitione ipſorum patet: etenim ſi corruptibile eſt, genera-
bile
eſſe neceſſe eſt:
aut enim ingenerabile aut generabile
eſt
.
At ſi ingenerabile eſt, incorruptibile eſſe ſupponitur: et
ſi
generabile eſt, &
corruptibile eſſe neceſſe eſt. Aut enim
corruptibile
, aut incorruptibile eſt.
At ſi incorruptibile
eſt
, ingenerabile eſſe ſanè ſupponebatur.
Sin uerò mutuò ſe
ſequuntur incorruptibile, atq;
ingenerabile: non neceſſe
eſt
aut ipſum ingenerabile, aut incorruptibile, perpetuum
eſſe
.
Sequi autẽ hæc ſeſe mutuò neceſſariò, ex his emergere
poteſt
:
generabile enim, & incorruptibile mutuò ſe ſequun
tur
, Manifestũ eſt autẽ et hoc, ex antea dictis:
eſt enim id me
diũ
inter id quod ſemper eſt, et id quod ſemper eſt, quod
neutrũ
ſequitur:
hoc autẽ eſt gener abile ipſum ac corrupti
bile
:
utrunq; enim deſinito tẽpore quodã & eſſe, & eſſe
põt
.
Si igitur quippiã aut generabile, aut corruptibile ſit,
id
mediũ eſſe neceſſe eſt.
Sit enim id quidẽ quod ſemꝑ eſt, A:
id autẽ quod ſemper eſt, B: C uerò ſit generabile, & D
ſit
corruptibile.
C igitur inter A et B, mediũ eſſe neceſſe eſt,
illorũ
enim ad metrũ ultimũ tẽpus eſt, in quo A ipſum non
erat
, aut B ipſum erat.
Generabile aũt aut actu, aut potẽtia
neceſſe
eſt eſſe:
ipſis uerò A B, neutro modo. Tẽpore igitur
quodã
, ac definito, C ipſum &
erit, & rurſus erit, Simi-
liter
eſt dicendum &
de ipſo corruptibili D. Generabile er
go
, corruptibileúe, utrunq;
eſt: generabile ergo, corruptibi
leúe
mutuo ſe ſequũtur.
Sit itaq; ingenerabile E, generabile
F
, incorruptibile G, &
corruptibile H. Eſt igitur demon-
ſtratum
, F atq;
H ſeſe mutuò ſequi. Quando autẽ ſic aliqua
ut
hæc iacent, uelut F quidẽ &
H ſeſe mutuò ſequuntur. E
uerò
&
F nulli eidẽ competunt, ſed alterum omni compe-
tit
:
& ſimili modo ipſa G atq; H: tunc E & G mutuò ſe
26341LIBER I. quantur neceſſe eſt. E nanque, ipſum G non ſequetur: ergo
F
ipſum ſequetur:
quippe cum cuilibet ipſum E aut F com
petat
.
At H etiam id ſequetur quod ſequitur ipſum F: ergo
H
, ſequitur G ipſum:
at impoßibile eſſe ſupponebatur. Ea-
dem
ratione &
G ſequi ipſum E, demonstrabitur. At ſic ſe
habet
ingenerabile E ad generabile F, &
incorruptibile G,
ad
corruptibile H.
Dicere autem nihil prohibere generatũ
quippiam
incorruptibile eſſe, &
ingenerabile quippiam
corruptum
eſſe ſemel illo generato, hoc corrupto:
tollere
eſt
aliquid eorum, quæ data ſunt.
Aut enim infinito, aut
quodam
definito tẽpore omnia aut agere, aut pati, aut eſſe,
aut
non eſſe poſſunt:
& infinito, propterea quòd tempus
infinitum
aliquo modo eſt definitũ:
quo non eſt maius. Id
uerò
quod aliqua ex parte eſt infinitum, neq;
infinitum eſt,
neq
;
etiã definitum. Præterea cur magis hoc in ſigno cor-
ruptum
eſt id quod antea ſemper erat, aut generatũ eſt id,
quod
prius non er at tempore infinito?
nam ſi non magis in
hoc
quàm in alio, &
ipſa ſigna ſunt infinita, erat quippiã
ut
patet, generabile, &
corruptibile tempore infinito, ergo
non
eſſe tempore infinito poteſt:
ſimul enim ut non ſit, &
ſit
potentiam ſanè habebit:
ipſum quidem prius, ſi corrupti
bile
eſt:
ipſum autem posterius, ſi generabile eſt. Quare ſi
poſuerimus
eſſe quæ poſſunt:
oppoſita ſimul erunt. Atq;
hoc inſuper, in omni ſigno ſimiliter erit. Quare ut ſit,
&
ſit tempore infinito, potentiã ſanè habebit. At demon-
ſtratum
eſt hoc impoßbile eſſe.
Præterea ſi actum potentia
antecedit
, uniuerſo tempore erit, et quod ingenerabile erat,
atque
non ens, fieri potens tempore infinito.
Simul igitur
non
erat, &
ut ſit potentiã habebat, & ut tunc ſit, & post-
ea
tempore infinito.
Patet autem et alio modo
26442ARIST. DE COELO eſſe quippiam corruptibile non aliquando corrumpi: ſem-
per
enim ſimul, &
corruptibile et incorruptibile erit actu.
Quare ſimul erit poßibile, ſemper eſſe, & non ſemper eſſe.
Corruptibile ergo aliquãdo corrumpitur: & ſi genera-
bile
eſt, ortum eſt:
poßibile enim eſt ortum eſſe, & ſem-
per
eße.
Poßumus autem & hoc contemplarimodo, im-
poßibile
eſſe, aut ſi ortum aliquando quippiã eſt incorru-
ptibile
eße:
aut ſi ingenerabile eſt, et antea ſemper erat, cor-
ruptionẽ
ſubire:
nihil enim caſu, aut incorruptibile aut inge
nerabile
eſſe poteſt.
Quod enim caſu eſt, atq; fortuna, eſt
præter
id, quod ſemper, aut plerunq;
est, aut fit. Quod uerò
infinito
tempore, aut ſimpliciter, aut ab aliquo tẽpore eſt:
id aut ſemper, aut pleruntq; eſt ens. Talia igitur interdũ
eße
, interdum non eſſe natura, neceſſe eſt:
talium autem ea-
dem
potentia est cõtradictionis, &
ut ſint, & non ſint cau
ſamateries
est:
quare oppoſita ſimul eſſe actu, neceße eſt.
At
uerò neq;
uerum est dicere nunc, tranſacto in anno eße,
neq
;
tranſacto in anno, nunc eße. Impoßibile ergo est, ſi ali-
quando
est, posterius perpetuũ eße:
habebit enim poste
rius
, &
potentiã non eſſendi. Verùm non ut tunc non ſit
quando
est (est enim ens actu) ſed in anno præterito, tẽpo-
req́
;
tranſacto. Sit igitur id actu, cuius potentiã habet. Verũ
igitur
erit, ſi tranſacto in anno eße dicatur.
At impoſ-
ſibile
est:
nulla nanq; potentia est reſpectu ipſius fuiße, ſed
eſſe
, uel fore.
Similiter et ſi prius ſempiternũ er@t, & poste-
rius
non est:
habebit enim potentiã eius quod actu non est.
Quare
ſi poſuerimus id quod potest, uerè dicetur nũc hoc
eſſe
tranſacto in anno, in tẽporéq;
omnino exacto. Natu
raliter
etiam &
uniuerſaliter ſi conſideremus, impoßibi
le
ſanè uidebitur, aut corrumpi posterius, quod
26543LIBER II. prius erat, aut posterius ſempiternum eſſe, quod prius non
erat
:
corruptibilia enim, & generabilia, et@alterabilia ſunt,
uniuerſa
:
alterãtur autem contrarijs, & ex quibus constant
ea
, quæ ſunt natura, ab ijs ipſis &
corrumpuntur.
DE COELO
ARISTOTELIS
LIBER II.
Quòd Cœlum ne{que} ſie factum, ne{que} corrumpi poſsit.
CAP. I.
_COEL V M_ igitur uniuerſum neque or-
11Hoc ſecundo
libro
determi
nat
Āriſtot. de
principaliore

vniuerſi
parte,
hoc
eſt, de cor-
pore
cœleſti, &
eius
proprieta-
tibus
.
tum eſſe, neq;
corrumpi poſſe, ut quidam
inquiunt
, ſed unum eſſe, ac ſempiternum,
principium
quidem, &
exitum æternita-
tis
uniuerſæ non habens, infinitum autem
habens
, &
ccntinens in ſeipſo tempus, & ex ijſce quæ di-
cta
ſunt, &
per opinionẽ eorum, qui aliter dicunt, ipſumq́;
generant, finem ſumere licet: nam ſi ſic quidem ſeſe habe-
re
poteſt, eo autem modo, quem illi dicunt, non poteſt, ma-
gnum
&
hoc utiq; momentum ad faciendam fidem de im-
mortalitate
, æternitaté que ipſius habet.
Quare bene ſeſe
habet
, quenq;
ſibi perſuadere ueteres, & maiorum maximè
nostrorum
ſententias ue:
as eſſe, quæ quidem aſſerunt eſſe
quippiam
eor um immortale, atq;
diuinum, quæ motũ qui-
dem
ſubeunt, talem tamẽ ut nullus ipſius ſit finis, ſed potius
ipſe
cæterorum ſit finis:
& finem enim ex his eſſe cõstant,
quæ
continet:
& hic cùm ſit perſectus, imperfectos conti-
net
, &
eo s qui finem habent, atq; ceſſationem: ipſe nanque
neq
;
principium, neq; exitum ullum habet, ſed
26644ARIST. DE COELO eſt tempore infinito: cæterorum autẽ aut eſt principij cau-
ſa
, aut ſuſcipit exitum, ceſſationemúe.
Atque ſuperum lo-
cum
, cœlumq́;
ueteres quidem dijs tribuerunt, propterea
quòd
ſolum eſt immor tale.
Præſens aũt oratio, teſtis eſt in-
corruptibile
ac ingenerabile eſſe, uacareq́;
: præterea omni
difficultate
mortali.
Et inſuper eſſe ſine labore, propterea
quòd
nullius indiget uim inferẽtis neceßitatis, quæ quidem
prohibẽs
detineret ipſum aptũ alio modo ferri:
omne nãq;
tale, laborioſum eſt, quò nagis perpetuũeſt, et optimæ diſ-
poſitionis
expers.
Idcirco neq; putandũ eſt ipſum ica ſeſe
habere
, ut ueterum fabula dicit, qui quidem ſalutem ipſius
Atlante
quodam inquiunt indigere.
Et ij nanque qui hanc.
ſententiam
attulerunt, idem quod posteri uidentur existi-
maſſe
:
nam quaſi pondus haberẽt ſupera corpora omnia,
terreaq́
;
eſſent, neceßitatẽ animæ participem ipſi fabulosè
ſuppoſuere
.
Neq; igitur hoc modo, neq; ob conuerſionem,
propterea
quòd lationẽ habet motu ſuopte celeriorem, ut
Empedocles
dicit, conſeruari putandum eſt adhuc ipſum
tempore
tanto, atq;
incolumem eſſe. At uerò, nec ab anima
cogente
ſempiternum manere, conſentaneum eſt rationi:

neque
enim talis ipſius animæ uita ſine dolore beataq́;
eſſe
poteſt
:
& motum enim qui eſt cum ui, ſi mouet corpus pri
mum
aliter aptum ferri, continueq́;
mouet, negotio ſum atq;
ab
omni uoluptate mentis ſemotum eſſe neceſſe eſt:
ſi neq;
ut
animæ mortalium animalium requies ineſt ea, quæ circa
ſomnum
fit corporis relaxatio:
ſed Ixionis fatum cuiuſdam
ipſam
perpetuum, inſuperabileq́;
detinere neceſſe eſt. Si igi
tur
(uti diximus) res dicto modo de prima latione ſeſe habe
re
poteſt, non ſolùm concinnius eſt ita de æternitate ipſius
existimare
, ſed etiam hoc modo duntaxat conſentaneus
26745LIBER II. uaticinationi, quam de Dijs habemus, ſententias poſſumus
certò
proferre:
ſed de his hactenus.
Quòd cœlo dextrum & ſiniſtrũ ſine differentijs ſurſum & deor
ſum
nequeant aptari.
Quòd longitudo cœli iuxta polorum
diſtantiam
ſit ſumenda, quorum alter ſurſum, alter ſit deor-
fum
.
Qui nobis apparet polus ſurſum eſt, alter deorſum.
Quodq́; differentiæ in alijs orbibus à primo contrà ſint
afsignandæ
.
CAP. II.
_C_V`m autem ſint qui dextrum ipſius cœli quippiam, et
11Hîc declarat
Ā
riſt. quomo-
do
in cœlo dif,
ferentiæ
poſi-
tionum
inue-
niantur
.
læuum inquiunt eſſe, ut ij qui Pythagorici nuncupan
tur
(eſt enim hæc illorũ ſententia) cõſiderandum eſt utrum
res
ſic ſeſe habeat, ut illi dicunt, an alio potius modo:
ſi hæc
principia
corporis ipſius uniuerſi ſunt adiungenda?
Con
tinuò
nanq;
ſi dextrum ineſt ei, læuumq́; : priora principia
prius
in ipſo existimandum eſt eſſe.
Determinatum igitur
de
his eſt in his, quæ de animalium motibus ſunt tractata:
propterea quòd hæc propria ſunt illorum naturæ, atq; ac-
cõmodata
:
manifestè nanq; animalibus ineſſe uidẽtur qui-
buſdam
omnes istiuſmodi partes (dextrum, inquam, atq;
ſi-
nistrum
) quibuſdam nonnullæ:
plantis uerò ſupera atq; in-
fera
ſolùm.
Quòd ſi cœlo talium quippiam eſt adiungen-
dum
, &
id ipſi competere quod primum (uti diximus) in
animalibus
ineſt, conſentaneum eſt rationi:
unum quodque
enim
trium (dico autem trium, ſuperum, inferumq́;
, ipſum
ante
, atq;
oppoſitum, & dextrum læuumq́;) ut principium
quoddam
eſſe uidetur:
has enim omnes dimenſiones perfe-
ctis
corporibus ineſſe conſonum eſt rationi:
atq; ſuperum
quidem
longitudinis, dextrum autem latitudinis, ipſum ue-
antè altitudinis principium eſt.
Inſuper alio modo, mo-
tuum
ratione:
hæc enim principia dico, unde motus ijs inci-
piunt
, quæ hæc habent.
Eſt autem ab ipſo quidem ſupero,
accretio
:
à dextris autem, ea motio, quæ loco accõmodatur:
26846ARIST. DE COELO ab ijſce uerò quæ antè ſunt ea motio quæ fit ſenſu: atque id
antè
dico, in quo ſunt ſenſus.
Quapropter & omni in
corpore
quærendum eſt ſuperum, atq;
inferũ, & dextrum
læuũq́
;
, atq; antè & retro: ſed in hiſce, quæ animata ſint,
motus
in ſeipſis principium habẽt:
in nullo enim eorũ, quæ
uacãt
anima, id cernimus, unde eſt principium motus:
quæ-
dam
enim omnino mouentur:
quædam mouentur quidẽ,
ſed
omni ex parte ſimili modo, ueluti ignis, ſurſum ſolùm, et
terra
ad medium.
Sed in his ſuperum, & inferum: dextrũ,
læuumq́
;
dicimus, ad noſipſos referentes. Nam aut reſpectu
nostri
dextri læuiq́;
, ut augures dicunt: aut ſimilitudine no-
ſtri
, ut ea quæ ſunt ſtatuæ, aut ea quæ contrario modo ſeſe
habent
poſitione.
Etenim dextrum quidem id dicimus, quod
opponitur
nostro ſinistro:
læuum autem, cõtrarium: & re-
tro
ac antè ſimili modo.
In his autem ipſis nullam differen
tiam
cernimus.
Si contrà nanq; uertantur, contraria dextra
læuaq́
;
, ſupera ac infera, et antè retroq́; ſanè dicemus. Qua-
propter
&
Pythagoricos, quiſpiã mir abitur ſola hæc duo
principia
dixiſſe, dextrum, inquam, atq;
ſinistrum, cæteras
autem
quatuor differentias omiſiſſe, minus rationẽ prin
cipij
ſubeunte:
non enim minorem ad infera ſuperat: & ad
ea
quæ ſuntretro, ea quæ ſunt antè, quàm ad læua dextra
uniuerſis
in animalibus differentiam habent:
hæc enim ui ſo
lùm
, illa figura etiam differunt.
Et ſuperum quidem ac in-
ferum
, omnibus animãtibus ineſt, tam animalibus quàm etiã
plantis
.
Dextrum autem læuumq́; , plantis non ineſt. Præ-
terea
ut longitudo latitudinem antecedit, ſic prius erit ge-
neratione
ſuperũ dextro, cùm multipliciter prius dicatur:
ſi longitudinis quidem ſuperum, latitudinis uerò dextrum
principium
eſt, atq;
prioris principium antecedit.
26947LIBER II. ſi ſuperum quidem eſt id, unde eſt motio, dextrum autem à
quo
, &
antè ad quod, hoc quoq; modo uim quand am prin
cipij
ſuperum ad cæteras ſpecies habet.
Increpandi ſunt igi
tur
Pythagorici, &
quia maximè propria principia omiſe
runt
, &
quia in uniuerſis hæc ſimiliter ineſſe putabant.
autẽ
à nobis ſit antea definitũ tales potentias ijs ineſſe, quæ
principium
motus habent:
& cœlum ſit animatũ, atq; prin
cipiũ
habeat motus, patet ipſi ſuperũ, inferumq́;
, et dextrũ,
atq
;
læuum ineſſe: enim dubitare oportet ob uniuerſi ro
tundam
figurã, quonam pacto aliud ipſius dextrum, aliud
læuum
erit, ſi partes ſint ſimiles uniuerſæ, perpetuoq́;
motu
cieantur
, ſed intelligere perinde oportet, atq;
ſi quiſpiam in
hiſce
quæ dextri ad læuum, figuris quoq;
differentiã habẽt,
circumpoſuerit
ſphæram:
habebunt enim potentiã differen
tem
, at ob figuræ ſimilitudinẽ, habere non uidebuntur.
Eo-
dem
modo, de principio quoq;
motus intelligamus oportet:
etenim & ſi nunquam moueri cœlum incepit, principium
tamen
habeat ip ſum neceſſe eſt, unde incepiſſet, ſi inciperet
moueri
:
& rurſus ciebitur motu, ſi ſtabit. Dico autem lon
gitudinẽ
ipſius quidem eam eſſe, quæ eſt inter polos distan-
tiam
, &
polorum alterum ſuperam, alterum inferam par-
tem
:
differẽtiam enim in ſolis his hemiſphæriorũ cernimus,
ex
eo quia poli mouẽtur:
& inſuper in mundo ipſum
ſuperum
, atq;
inferum, ſed ea quæ ſunt præter polos, latera
dicere
cõſueuimus.
Quo patet, hanc ipſius cœli longitudinẽ
eſſe
:
id eſt enim latus, quod eſt præter ſuperum, inferumq́; .
Polorum
autẽ is quidem qui apud nos uidetur pars infera
eſt
:
is autem qui nobis manifestus non eſt, partis rationem
ſuperæ
ſubit.
Dextrum enim uniuſcuiuſq; id eſſe dicimus,
unde
principium ad locum accommodatæ motionis
27048ARIST. DE COELO get. Conuerſionis uerò cœli principiũ id eſt, unde oriuntur
ſtellæ
:
quare hoc erit dextrum, id uerò ubi fiunt occaſus,
uum
.
Si igitur à dextris incipit, & circunfertur ad dextra,
polum
eum qui non uidetur ſuperũ eſſe neceſſe eſt:
ſi enim
erit
is qui uidetur, motus ad partes erit ſinistras:
quod qui-
dem
non dicimus.
Patet igitur, eum polum, qui non uide-
tur
à nobis, cœli partem ſuperam eſſe:
& eos quidem qui
illic
habitãt, in hemiſphærio ſupero eſſe, atq;
in dextris: nos
autem
in infero, ac ſinistris, contr à atque Pythagorici di-
cunt
:
illi enim nos ſuprà faciunt dextraq́; in parte, illos in-
frà
, atq;
in læuis: contr arium autem accidit. Verùm ſecundæ
conuerſionis
ueluti uagarum ſtellarum, nos quidem in ſu-
peris
, dextrisq́;
ſumus: illi uerò in inferis ſunt, atq; ſinistris:
eſt enim hiſce principium motionis contrà, propterea quòd
lationes
contrariæ ſunt.
Quare fit ut nos in principto ſi-
mus
, illi in fine ſint collocati.
De partibus igitur per dimen
ſiones
, locoúe definitis, tot à nobis ſint dicta.
Quamobrem plures ſint circulorum lationes.
CAP. III.
11Hîc determi-
nat
Ārift, de di
uerſitate
partiũ
circularitermo

tarum
at{que} dif,
ficile
eſſe de nu
mero
cœleſtiũ
corporũ
deter-
minare
propter
nimiam
diſtan-
tiam
, propter
quã
ipſorũ ac-
cidentia
be
ne
cadunt ſub
ſenſu
noſtro.
CV`m autem conuerſio conuerſioninon ſit contraria,
conſiderandum
cur plures ſunt lationes, quanquàm
eminus
facere inquiſitionem conamur:
eminusq́; non adeò
loco
, ſed multò magis hoc ipſo quòd accidentium ipſis
cœlis
perpaucorum ſenſum habemus:
dicamus tamen, at-
que
de ipſis cauſam hinc ſumamus oportet.
Eorum quod-
que
quorum eſt opus, operis ipſius eſſe gratia, constat:
Dei
uerò
operatio, immortalitas eſt:
hoc autem eſt perpetua ui-
ta
.
Quare Deo perpetuum ineſſe motum neceſſe eſt. Cùm
autem
cœlum ſit tale (eſt enim, corpus quoddam diuinum)
ideo
corpus rotundũ habet, quod ſuapte natur à ſemper cõ-
uertitur
.
Cur igitur, totũ corpus cœli tale eſt? quia
27149LIBER 11. poris eius quod uerſatur aliquid, id inquam quod eſt in me-
dio
, manere neceſſe eſt.
Huius autem manere nulla pars, aut
omnino
, aut in medio poteſt.
Naturalis enim ipſius motus:
ad ipſum mediũ eſſet. At ipſum ſuapte natura uerſatur: mo-
tus
enim ſempiternus non eſſet, quippe cùm nihil præter na
turam
ſit ſempiternum.
Id enim quod eſt præter naturam,
posterius
eſt eo, quod eſt ſecundũ naturam:
atq; id quod eſt
præter
naturã, exceſſus quidam eſt in ipſa generatione, eius
quod
eſt ſecundũ naturam.
Sit igitur terra, neceſſe eſt: hæc
enim
in medio ſanè quieſcit:
atq; nunc quidẽ hoc ſuppona-
tur
, posterius autẽ de ipſo dicetur.
At ſi terrã eſſe neceſſe
eſt
, ignẽ etiã eſſenceſſe eſt.
Contrariorũ enim ſi alterum
eſt
natura, &
alterũ eſſe natura neceſſe eſt, ſi ſit contrariũ
atq
;
aliquã ipſius eſſe naturã. Eſt enim eadem cõtrariorũ
materies
:
& affirmatio priuatione eſt prior, ueluti calidum
frigido
.
Quies uerò, ac graue, per leuitatis motusúe priua
tionẽ
dicuntur.
Atqui ſi terra eſt, atq; ignis, ea quoq; cor-
pora
eſſe, quæ ſunt inter ipſa, neceſſe eſt:
elementoru enim
unumquodq
;
, contrarietatẽ ad quodq; nimirum habet: atq;
hoc
etiã nunc ſupponatur, posterius autem eſt demonstran
dum
.
Hæc cùm ſint, patet neceſſariò generationẽ eſſe, pro-
pterea
quod nihil ipſorũ perpetuũ eſſe poteſt:
agunt enim
inter
ſeſe contraria ipſa, mutuoq́;
à ſeſe patiuntur, ac corrũ
puntur
.
Non eſt præterea conſentaneum rationi, mobile
quippiam
perpetuũ eſſe, cuius motus ſecundũ naturã per-
petuus
eſſe poteſt:
at horum eſt motus. Ex his igitur pa-
tet
neceſſariò generationẽ eſſe.
Quòd ſi generationem eße
neceße
eſt, et aliam lationẽ, aut unam, aut plures eße neceſ-
ſe
eſt:
nam ut ſeſe habet totius motio cœli, ſic elementa cor-
porum
inter ſeſe reſpectu generationis habere neceße eſt:
27250ARIST. DE COELO& hoc etiam in ſequentibus dilucidius declarabitur. Nunc
tantũ
patet, quam ob cauſam plura ſunt corpora quæ uer-
ſantur
:
generationẽ enim eſſe neceſſe eſt: & generationem,
ſi
&
ignem eſſe neceſſe eſt: & hunc, cæteraq́; , ſi & terrã:
& hanc, propterea quòd aliquid cõſistat, maneatq́; ſemper
neceſſe
eſt, ſi moueri quippiam ſemper oportet.
Quòd cœlum figuræ ſit ſphæricæ.
CAP. IIII.
Figuram autẽ cœlum rotundam habere neceſſe eſt. Hæc
11Hîc oſtendit
Ā
riſto. cœlum
eſſe
ſphæricæ fi
gure
.
enim eſt accommodatißima ſubstantiæ ipſius, &
natu-
ra
etiam prima.
Dicamus autem uniuerſaliter, quænam &
in
planis, &
in ſolidis ſigura ſit prima. Omnis itaque figu-
ra
plana, aut a rectis lineis, aut à circunſerentia contine-
tur
:
& illa quidem à pluribus, hæc ab una linea ſolùm. Cùm
unum
igitur in unoquoque genere prius ſit multis natura,
compoſitoq́
;
ſimplex, figurarum planarum profectò circu
lus
erit prima.
Præterea ſi perſectum id eſt, extra quod
nihileorum
quæ ſunt ipſius accipi poteſt, quemadmodum
prius
eſt definitum, &
lineæ quidem rectæ ſemper additio
fieri
poteſt, lineæ uerò circulari nunquam, patet perſectam
eam
lineã eſſe, quæ ipſum circulum continet.
Quare ſi per-
ſectum
prius eſt imperſecto, ob hæc &
circulus prima erit
figura
.
Eodem & ſphæra modo, ſolidarum figurarum pri-
ma
erit figura:
ſola nanq; ab una ſuperficie cõtinetur: recta
rum
uerò linearum figuræ, à pluribus continetur:
ut enim
in
planis circulus ſeſe habet, ſic in ſolidis ſphæra.
Qui
præterea
ſolida diuidunt in plana, atque ex planis corpora
generant
, his testes ſuiſſe uidentur:
ſolam enim figurarum
ſolidarum
ſphærin non diuidunt, ut plures ſuperficies,
quim
unam habentem:
diuiſio enim in plana non perinde
efficitur
, ut quiſpiam diuidens in partes diuidet totum,
27351LIBER II. ut in ſpecie diuerſa. Patet igitur ſphæram figurarum eſſe ſo
lidarum
primam.
Eſt inſuper maximè conſonum rationi,
ſi
ordo per numerũ etiam aßignetur, hoc ipſum modo diſ-
ponere
, unitatem quidem circulo, dualitatem autem triangu
lo
tribuendo, cum duobus æquales ſuos angulos habeat re-
ctis
.
Si uerò unitas triangulo tribuatur, circulus erit ſa-
figura.
Cùm autem prima ſigura primi ſit corporis, pri-
mum
uerò corpus id ſit, quod eſt ultima in conuerſione, ro-
tundũ
id erit ſanè quod ſertur cõuerſione:
& id ergo quod
illi
hæret:
quod enim hæret rotundo, id rotũdum etiam eſt.
Similiter & ea quæ in medio collocantur: ea nanq; quæ
à
rotundo corpore cõtinentur ac tangunt, rotunda eſſe cun
cta
neceſſe eſt.
At quæ ſunt ſub uagarum ſphæra, ſuperam
ſphæram
tangunt:
quare ipſum uniuerſum rotundum erit:
omnia nanq; tangunt, hærentq́; ſphæris. Præterea cùm ui-
deatur
, ac ſupponatur uniuerſum ipſum uerſari, demõstra-
tumq́
;
ſit extra conuerſionem extimam neque locum, neque
uacuum
eſſe, rotundum ipſum eſſe ob hæc etiã ipſa neceſſe
eſt
.
Nam ſi rectarum erit figura, eueniet & locum eſſe, &
corpus
, &
uacuum extima: nam cùm rectarum linearum
figura
uerſatur, nunquam eundem occupabit locum:
ſed
ubi
prius erat corpus, nunc non erit:
& ubi nunc non eſt,
rurſus
ob angulorum tranſitionem erit.
Eadem euenient,
&
ſi quiſpiam aliquam figuram aliam ipſi tribuerit, non
habentem
eas lineas, quæ ex medio progrediuntur æqua-
les
, ueluti lentis figuræ ſimilem, aut oui:
in omnibus enim
eueniet
&
locum eſſe, & uacuum extra cœlum, propter-
quòd totum non eundem occupat locum.
Præterea ſi
cœli
latio quidem menſura eſt motuum, propterea quòd
ſola
continuus eſt, &
uniſormis, ſempiternus' que motus:
27452ARIST. DE COELO. unoquoq; autẽ genere menſura id eſt quod eſt minimum: mi
nimus
uerò motus is eſt celerrimus, patet cœli motũ omniũ
motuum
celerrimum eße.
Adeorũ quæ ab eodem ad idem
pergunt
, minima ipſius circuli linea est:
per minimam autẽ,
eſt
motus celerrimus.
Quare ſi cœlum cõuertitur, celerri-
meq́
;
mouetur, rotundũ ipſum eſſe neceſſe eſt. Sumere etiã
quiſpiam
&
ex hiſce corporibus quæ circa mediũ collocan
tur
, hanc ſidem poteſt.
Si enim aqua quidẽ eſt circa terrã,
aër
autẽ circa aquam, &
ignis circa aërem collocatur, &
ſupera
corpora per rationẽ eandem ita ſe habent:
etenim
tinua
quidem non ſunt, tangunt autẽ hæc:
atq; uerò ſuper-
ficies
rotunda est ſanè, atq;
quod rotundum tangit, circaq́
rotundum
eſt ſitum, &
ipſum tale eſſe neceſſe eſt. Patet hac
etiam
ratione cœlum rotundum eſſe.
At uerò ſuperficiem
atque
talem eſſe patebit, ſi ſuppoſitionem ſumpſerimus,
aquam
ſuapte natura ſemper ad magis concauũ locum con
fluere
:
& eum locũ magis concauum eſſe, qui eſt propin-
quior
centro.
Ducãtur igitur ex A centro rectæ lineæ A B
&
A C: & ex B in C linea producatur B C, ad quam ab A
perpendicularis
ducatur A D, &
protrahatur in F. Patet
itaq
;
lineam A D minorem eſſe lineis A B, & A C@ergo hie
locus
magis concauus est:
quare affluet aqua, quouſq; fue-
rit
in æqualitatem redacta.
At A E æqualis eſt hiſce quæ à
centro
ſunt ductæ:
quare aquã ipſam in hiſce eſſe, quæ ſunt
ex
centro ductæ neceſſe eſt:
tunc enim qui@ſcit. At ea quæ
tangit
eas, quæ ſunt ex centro ductæ, circunferentia eſt.
Ro-
tunda
eſt ergo ſuperſicies aquæ:
quæ quidem B E C. Pa-
tet
igitur ex hiſce, quæ dicta ſunt, mundum eſſe rotundum,
atque
adeò exactè ut nihil eorum quæ manu conſiciuntur,
nec
aliud quicquam eorum quæ apud nos oculis
27553LIBER II. ſit tam exactè rotundum: nihil enim eorum, ex quibus con-
ſtat
adeò uniſormitatem, exactamúe rotunditatem ſuſcipere
poteſt
, ut ipſius corporis obeuntis natura:
maniſestum eſt
enim
rationẽ eam ſubire, quam aqua ſubit ad terram, et ele-
menta
ea quæ plus ſemper remota ſunt, atq;
distant.
Cur potius cœlum ab A, ad C, moueatur, quàm cõtrà, quæſlio.
CAP. V.
C Vm autem in circulo duo motus fieri poßint, ut ab A
11Hîc de motu
cœli
determi-
nat
Ārift. ofton
dens
quaie ma
gis
ad vnã par
tem
, quàm ad
aliã
moueatur.
unus ad B, alter ad C:
noneſſe quidem hos contrarios
prius
eſt dictum.
Sed ſi nibil in æternis eſſe fortuitò, aut à
caſu
poteſt, cœlum uerò perpetuum eſt, atque ipſa conuer-
ſio
:
quam ob cauſam ad alterũ, & ad altera ſertur? Nam
&
hoc principium eſſe, aut ipſius principium eſſe, neceſſe
eſt
.
Denõnullis igitur, atq; de omnibus eniti quippiam di
cere
, nibilq́;
prætermittere, aut inſignis ſtultitiæ forſitan,
aut
ualde parati animi uidebitur eſſe:
non tamen omnes ſi-
militer
ſunt increpandi, ſed dicendi cauſam quænam ſit ui-
dere
oportet:
& quo præterea modo ſe habet in credendo,
utrum
humanæ, an ita ut aſſerat atq;
perſistat? Cùm igitur
quiſpiam
exactiores neceßitates fuerit nactus, tũc hiſce qui
inueniunt
, gratias agere oportet:
nunc autem id quod uide-
tur
, dicendum eſt:
natura ſemper id ſacit, quod eſt optimum
eorum
quæ fieri poſſunt, ut autem lationum rectarum ea
præstabilior
eſt, qua locus ſuperus petitur (eſt enim diui-
nior
locus ſuperus, inſero) ſic &
ea qua itur uerſus ante-
riora
præstabilior eſt ea, qua itur retrorſum:
ſiquidem ita
ſeſe
habent &
dextrũ, atq; ſinistrum, ut prius eſt dictum.
Atq; dubitatio dicta declarat prius, posteriusúe cœlum
habere
:
hæc enim cauſa dubitationẽ ſoluit: nam ſi ſeſe habet
ut
poteſt optimè, hæc erit proſectò cauſa eius, quod
27654ARIST. DE COELOmus: eſt enim optimum ſanè, ſimplici ac inceſſabilimotu cie
ri
, atque hoc ad id quod præstabilius eſt.
Quòd cœli lationem, & quæ primo lationum eft, regularem
eſſe
ſit cenſendum.
CAP. VI.
POſt bæc motum ipſius uniformem, & non difformem
11Hîc de irregu-
laritate
motus
cœli
determi-
nat
Āriſto.
eſſe, demonstremus oportet:
atque hoc dico, de primo
cœlo
, de lationeq́;
prima: in ijs enim quæ ſunt ſubillo, plu-
res
lationes in unum iam uenere:
nam ſi difformiter mo-
uebitur
, patet intenſionem lationis ſtatum, remißionemq́;
fore. Omnis enim difformis latio remißionem, intenſionem,
ac
ſtatum habet.
Status autẽ eſt, aut unde mobile fertur, aut
ibi
quò fertur, aut in medio:
ueluti forſitan hiſce quidẽ quæ
natura
feruntur, in eo ad quod mouentur.
In ijs autem quæ
præter
naturam feruntur, in eo unde mouentur:
hiſce uerò
quæ
proijciuntur, in medio.
At cõuerſionis neq; unde, neq;
quò
, neq, medium eſt.
Neq; enim ipſius principium neq; fi-
nis
, neq;
medium eſt abſolutè: nam & tempore eſt ſempiter
na
, &
longitudine coacta, nec frangetur. Quare ſi lationis
cœli
ſtatus non eſt, neq;
difformitas erit: difformitas enim
obremißionem
, intenſionemúe fieriſolet.
Præterea ſiomne
quod
mouetur, ab aliquo moueatur:
difformitas motionis
aut
ob id quodmouet, aut ob id qd'mouetur, aut ob utrunq;

fiat
neceſſe eſt:
nam & ſiid quod mouet non eiſdem uiribus
moueat
:
& ſi id quod mouetur alteretur, necidem perma-
neat
:
et ſi utrunq; mutetur, nibil prohibet id quod mouetur
difformi
motu cieri.
Nibil autem horum, circa cœlum eue-
nire
poteſt:
id enim quod mouetur, et primum, & ſimplex,
&
ingenerabile, atq; incorruptibile, & omnino immutabi
le
demonstratum eſt eſſe:
id etiam quod mouet, longè magis
tale
eſſe conſentaneum eſtrationi:
primi nanq; primum &
27755LIBER II. ſimplicis ſimplex, et incorruptibilis ingenerabilisúe, incor
ruptibile
ingenerabileúe, motiuũ eſt.
Cũigitur id quod mo-
uetur
, non mutetur, etſi eſt corpus:
nec id quod mouet muta
ri
poteſt corpore uacans.
Quare impoßibile eſt lationem
eſſe
difformẽ:
etenim ſi ſit difformis, aut ipſa tota mutatur,
&
interdum celerior, interdũ tardior fit, aut ipſius partes.
Patet igitur partes difformes non eſſe: iam cnim distantia
ſtellarum
in tẽpore infinito fuiſſet, ſi alia tardius, alia cele-
rius
moueretur.
At nulla in distantijs aliter ſeſe habere ui-
detur
.
At neq; tota mutari poteſt: remißio nanq; cuiuſq; ob
imbecillitatem
fieri ſolet:
imbecillitas uerò, res eſt profectò
præter
naturã:
etenim omnes imbecillitates, quæ in anima-
libus
inſunt, præter naturam eſſe uidentur, ut ſencctus &

decrementum
:
tota nanque fortaſſe constitutio animalium
ex
talibus constat, quæ proprijs differunt locis:
nulla enim
partium
eſt ſuo in loco.
Siigitur in hiſce, quæ prima
ſunt
, non eſt id quod præter naturam ineſt (ſimplicia nanq;

ſunt
, &
non mista, & ſuis in locis ſunt, atque nihil prorſus
eſt
contrariũ ipſis) neq;
profectò imbecillitas erit in ipſis.
Quare
neque remißio, neque intenſio:
nam ſi intenſio fue-
rit
, &
remißio etiam erit. Præterea cancellos ctiam egre-
ditur
rationis id quod mouet, uiribus carere tempore infini
to
, &
rurſus alio tempore infinito uires habere: nihil enim
tẽpore
infinito præter naturã eſſe uidetur:
& imbecillitas
res
eſt, ut patet, præter naturam:
nec æquali in tẽpore præ-
ter
naturam, &
ſecundum naturam eſt, nec omnino potens,
ac
imbecille:
ſiuerò motus remittatur, infinito in tempore
remittatur
neceſſe eſt.
At uerò neq; fieri poteſt in quippiã
ut
ſemper intẽdatur, aut rurſus remittatur:
erit enim infini-
tus
, indeterminatusq́;
ipſe motus: omne autem ex
27856ARIST. DE COELO eſſe dicimus, definitumúe. Præterea hoc idem emerget, ſi
quiſpiam
ſumpſerit tẽpus quoddam minimũ eſſe, in minore
quo
cœlum mouerinõ poteſt (ut enim neq;
ambulare quiſ-
piam
, neq;
pulſare citharã quouis in tẽpore põt: ſed uniuſ-
cuiuſq
;
actionis definitũ eſt minimũ corpus in non exupe-
rando
, ſicneq;
cœlũ moueri quouis in tẽpore poteſt) ſi igi
tur
hoc uerũ eſt, non erit ſanè lationis ſemper intenſio:
{quis} ſi
erit intẽſio, neq;
remißio erit: ſimiliter enim ambo erũt,
ac
alterũ, ſi eadẽ celeritate, aut maiore intenditur, atq;
tẽpo
re
infinito.
Restat igitur dicere: motui celeritatẽ uicißim,
ac
tarditatẽ ineſſe:
hoc autẽ ratione penitus uacat, et figmẽ-
to
eſt ſimile, Inſuper &
rationimagis conſentaneũ eſt, nos
idipſum
ſi ita fit latere:
ea nanq; quæ iuxta ſe ponuntur,
facilius
ſanè ſenſu percipiuntur.
Vnicũ igitur cœlum eſſe,
&
hoc ingenerabile, ac ſempiternum, & uniformi ſemper
motu
cieriper ea ſatis quæiam diximus, patuit.
Quòd rationi conſentaneum ſit, aſtra eius naturæ eſſe, cuius ſit
corpus
in quo ſunt fixa.
CAP. VII.
DE ijs autẽ quæ ſtellæ uocantur, deinceps dicendũ eſſe
11Hie Āriſtot, de
partibus
cœli
integrali
b9 de-
@erminat
.
uidetur ex quibus constant, quasq́;
figuras habẽt, &
quæ
ſunt motiones ipſarũ.
Conſonũ eſt itaq; maximè ratio-
ni
, &
ea quæ dicta ſunt comitatur, unamquanq; ſtellarũ ex
hoc
aſſerere eſſe corpore, in quo lationem habet, quip-
piam
eſſe dicamus, quod aptum eſt ſuapte natura ferri con
uerſione
:
ut enim qui dicunt igneas eſſe, ideo dicunt, quia ſu
perum
corpus ignem inquiunt eſſe, quippe cùm conſonũ ſit
rationi
ex his unamquanq;
cõstare in quibus eſt quæq; , ſic
&
nos hac in ſententia nostra dicimus. Calìditas autem ab
ipſis
, lumenq́;
ideo fit, quia aẽr ab illarum motione frica-
@ur
.
Motus enim, & ligna, & lapides, & ferrũ ignire
27957LIBER II. let. Magis igitur conſentaneũ eſt rationi, id quod eſt pro-
pinquius
igni propinquius uerò eſt aër, quale fit et in hiſce
ſagittis
, quæ feruntur.
nanq; adeò igniuntur, ut ipſum
plumbum
quod eſt in ipſis, liqueſcat.
Atq; cùm in ipſis hoc
fiat
, circundans etiã ipſas aër hoc idem patiatur neceſſe eſt.
igitur ideo calefiunt, quia in aëre ferũtur, quiquidem
ob
ictum, motione fit ignis:
ſuperorũ autẽ corporũ unum-
quodq
;
fertur in ſphæra, ut ipſa quidem igniantur, ſed
aër
cùm ſub obeuntis corporis ſphæra ſit, ob illius motum
neceſſariò
calefiat, &
maximè hac in qua ſol eſt infixus.
Quocirca cùm propius accedit, ac oritur, & ſuper nos
eſt
, fit &
calor. Hæc igitur à nobis ſint dicta deipſis, qui-
bus
patet neq;
ignes ipſas eſſe, nec in igne ferri.
Quòd aftra moueãtur proprio motu fecundũ cœli circulum.
CAP. VIII.
CVm autem & ſtellæ transferri uideantur, & totum
11Hîc Āriſto. de
aſtrorum
mot@
determinat
.
cœlum aut utrisq;
quieſcentibus, aut utriſq; ſubeun-
tibus
motum, aut altero quieſcente, altero ſubeunte motum,
hinc
fieri mutationem neceſſe eſt.
Ambo igitur quieſcere, ter
ra
quieſcente, impoßibile eſt:
enim fierẽt, quæ uidentur:
at ſupponatur terram quieſcere. Restat igitur ambo moue-
ri
, aut alterum quieſcere, alterum motu cieri.
Si igitur ambo
mouebuntur
, ratione profectò uacat eaſdem ſtellarum, aut
circulorũ
eſſe celeritates:
unaquæq; enim æquè celeris erit,
atq
;
circulus in quo fertur: ſimul enim circulis, in idem
redire
uidetur.
Accidit igitur ſimul ſtellam circulum tranſ-
iuiſſe
, &
circulum lationẽ ſuã egiſſe, ſuamq́; circunferentiã
tranſiuiſſe
.
Non eſt autem conſentaneum rationi, celerita-
tes
ſtellarũ &
magnitudines circulorum eandem rationem
habere
:
circulos enim non eſt abſurdum, ſed
28058ARIST. DE COELO celeritates habere rationem ſubeuntes eandem, quam & ma
gnitudines
ſubeunt:
ſtellarum autẽ earũ, quanq; quæ ſunt in
istis
, nullo modo cõſentaneum eſt rationi:
nam ſi neceſſariò
ea
celerior erit, quæ per maiorẽ circulũ fertur, patet quòd
ſi
circulos ſuos ſtellæ mutabunt, alia celerior, alia tardior
erit
:
hoc autẽ modo motionẽ propriã habere, ſed ab ipſis
orbibus
ferri uidentur.
Sin caſu accidit, neq; hoc pacto
ſonũ
eſtrationi, ut in omnibus ſimul &
circulus ſit maior,
&
latio ſtellæ quæ eſt in ipſo celerior: unam enim, uel duas
hoc
modo ſeſe habere, non eſt abſurdum:
uniuerſas uerò ſi-
mili
modo ſeſe habere, figmẽto eſt ſimile:
et inſuper in hiſce
quæ
ſunt natura, eſt id quod fit caſu:
neq; id quod ubiq; ,
&
in omnibus eſt, proficiſcitur à fortuna. At uerò ſi orbe
quieſcant
, ſtellæ autẽ moueantur, eadẽ abſurda, &
ſimiliter
erunt
:
eueniet enim celerius eas moueri quæ ſunt extra, &
celeritates
per orbium magnitudines eſſe.
Cùm igitur neque
utraq
;
, neq; ſtellã ſolùm moueri cõſentaneum ſit rationi, re-
ſtat
orbes quidẽ moueri, ſtellas uerò quieſcere &
infixas in
ipſis
orbibus ferri:
hoc enim modo duntaxat, nihil accidit
quod
rationis fines egrediatur.
Et uelocitatẽ enim orbis
maioris
celeriorẽ eſſe, conſentaneum eſt rationi, circa idem
centrum
in orbibus ſtellis infixis.
Vt enim in cæteris maius
corpus
celerius latione propria fertur, ſic &
in orbibus
ipſis
:
pars enim orbis maioris, maior eſt hiſce partibus, quæ
auferuntur
ab eo plano, quod per centrũ extẽditur.
Quare
cõgruè
æquali tẽpore maior orbis circũferetur:
& cœlum
accidet
non diuelli, &
propter hoc ipſum, & quia demon-
ſtratum
eſt totũ ipſum continuũ eſſe.
Præterea cùm ſtellæ
ſint
rotundæ, quemadmodũ &
cæteridicunt, nos etiã ut no
ſtris
conſonũ ſententijs dicimus ex illo corpore ipſas
28159LIBER II. rantes, rotundiq́; ipſius quæ ſint per ſe motiones, uolutio,
&
conuerſio, ſi ſtellæ per ſe mouerẽtur, harwm alteramo-
tione
mouerentur:
at neutra moueri uidentur. Si uerſarentur
enim
eodem in loco ſanè manerent, locumúe non mutarent:
uidentur autem locum mutare, ac omnes dicunt. Præterea,
omnes
quidem conſentaneum eſt rationi eodem motu cieri.

Sol
autem ſtellarum ſolus, hoc facere uidetur, cùm oritur,
atque
occidit, &
hic non per ſe, ſed ob nostri ſenſus remo-
tionem
.
Viſus enim longè ſeſe extendens, uerſatur ob im-
becillitatẽ
, quæ quidem fortaſſe cauſa eſt, ut &
ſtellæ quidẽ
fixæ
micare:
uagantes autem non micare uideantur: uagæ
nanque
ſtellæ ſunt propè.
Quare uiſus, ſui compos ad ipſas
accedit
:
ad fixas autem longèualde ſeſe extendens, oblon-
gitudinem
tremit.
Tremor autem ipſius facit ut hæc motio
ſtellæ
ipſius eſſe uideatur:
nibil enim intereſt, uiſus, an id
quod
cernitur, moueatur.
At uerò, nec uolui ſtellas per-
ſpicuum
eſſe uidetur:
id enim quod uoluitur, uerſetur ne-
ceſſe
eſt:
at id lunæ, quod facies nuncupatur, ſemper uide-
tur
.
Quare, cùm conſonum ſitrationi ſtellas hiſce moti-
bus
, qui ad ipſas ſunt accõmodati moueri, ſi per ſe mouean
tur
, his autem moueri non uideantur:
patetipſas per ſe non
moueri
.
Inſuper nullum ipſis instrumentum ad motum
tribuiſſe
naturam, metas egreditur rationis:
nibil enim caſu
natura
facit:
neque animalia quidem ipſis curæ fuere, adeò
uerò
præstabiles res deſpexit:
ſed uniuerſa uidetur tan-
quàm
de industria abstuliſſe, quibus per ſe procedere ipſa
poſſent
:
atque ab hiſce quæ instrumenta ad motum habent
quàm
plurimum ſemouiſſe.
Quapropter & totum c œlum
rotundum
cum ratione, &
unaquæque ſtellarum eſſe uide-
bitur
:
ſphæra enim figurarum maximè utilis eſt ad eum
28260ARIST. DE COELO tum, qui codem in loco ſit: ſic enim et celerrimè moueri, &
cundem
maximè locũ occupare poteſt:
ad motũ autẽ eum,
quo
ad ea pergitur loca, quæ ſunt antè, maximè inutilis eſt:
eſt enim minimè ſimilis hiſce, quæ per ſeipſa mouẽtur: nihil
enim
dependens, nihil eminens habet, ut rectarũ linearum
figura
, ſed plurimum à corporibus hiſce quæ progrediun-
tur
figura ſemota eſt.
Cùm igitur cœlum quidem in ſeipſo
moueri
oporteat, ſtellas autem non per ipſas procedere
ratione
nimirum fit utrunque figuræ rotundæ ſit:
ſic enim
alterum
quidem motu ciebitur, alterum uerò quieſcet.
Quòd præter rationem ſit Pythagoricorum opinio, ponentium
cœleſtia
rotatu ſonum harmoniamq́;
efficere.
CAP. IX.
EX his autẽ patetid, quod dictum eſt à quibuſdã, horũ
11Hîc oſtendit
Ā
rift. ex mo@u
corporũ
cœle-
ftium
nullũ fie
r
i concentum.
inquam latione concentũ fieri ſonis emergẽtibus inde
ratione
rata diſtinctis:
lepidè quidem eſſe dictum, atq; con-
cinnè
, non tamẽ eſſe uerũ, nec ita rem ſe habere.
Sunt enim
quibus
neceſſarium eſſe uidetur ſonum fieri tantorũ corpo
rum
latione, quippe cùm &
corũ corporũ motu quæ apud
nos
ſunt, neq;
molem habentium æqualem, neq; talem motio
nis
celeritatem, qualis eſt ſolis &
lunæ, ſonus efficiatur. Et
inſuper
tot multitudine, tantæq́;
magnitudine ſtellæ tan-
ta
celeritate motus ſerantur, impoßibile eſt ſonum fieri
grandem
.
Hæc autem ſupponentes, & celeritates inſuper
cõcentuum
rationes ex interuallis habere uarios æqualiter
ſonos
, ſtellarum conuerſione fieri dicunt.
Quoniam uerò ra
tionis
fines egredi uidebatur, nos hunc ſonitum non audire,
cauſam
huius in quiunt eſſe, continuò ſonum hunc eſſe cùm
orimur
ut non ſit ad ſilentium contrariũ manifestus:
uocis
enim
, ſilentijúe perceptionem, uicißitudine fieri dicunt.
Quare ut hiſce qui mulcent ſerrum ob conſuetudinem
28361LIBER II. intereſſe uidetur, ſic ethominibus idem accidere aiunt. Hoc,
ut
dictum prius eſt, concinnè quidem, muſiceq́;
dicunt, im-
poßibile
eſt autem ita ſeſe habere.
Non enim ſolum hoc eſt
abſurdum
, nihil inquam nos audire, quod quidem ſoluere
aggredientes
dictã cauſam afferunt, ſed etiã illud ſine ſenſu
nihil
omnino pati:
exuperantes enim ſoni, & inanimatorũ
corporũ
moles offendunt.
Tonitrui nanq; ſonus, lapides, &
robustißima
corporaſcindit.
Quod ſi tot feruntur corpo-
ra
, atq;
ad eam magnitudinem, quæ fertur, multiplicem ſo-
nitus
magnitudinẽ tranſit, huc profectò perueniat ipſe ſo-
nus
, ac ipſius uiolẽtiæ magnæ ſint admodũ uires neceſſe eſt.
Sed non ſine ratione, neq; nos audimus, neq; corpora pati
quicquam
uiolentum uidentur, propterea quod nullũ ſtel-
motione ſonum efficiunt:
atq; ſimulistorum cauſa patet,
&
testis eſt hiſce quæ à nobis ſunt dicta, ueraq́; eſſe decla-
rat
.
Id enim quod dubitatum eſt, Pythagoricosúe compulit
hanc
ſententiam ferre, ſtellarum, inquam, latione concentũ
fieri
, indicium efficitur nobis.
Quæ nanq; per ſe feruntur,
ea
ſonitum ictumúe faciunt:
quæ uerò in eo quod fertur in-
fixa
ſunt aut inſunt, ut in nauigio partes, ea ſonum elicere
nequeunt
, neque ipſum nauigium ſi in fluuio feratur.
Et ta-
men
eadem dicere licebit abſurdum eſſe, ſi tantæ nauis ma-
lus
motione, puppisúe, aut ipſum nauigium, uehementẽ
faciat
ſonum.
Quod uerò fertur, in eo quod non fertur, id
facit
ſonũ:
ſi quod eſt in eo quod fertur, ictumúe facit, id
efficere
ſonum impoßibile eſt.
Quare dicendum eſt hîc, ſi
ſtellarũ
corpora per aërem fuſum per uniuerſum, aut ignẽ
(ut omnes aiunt) ferantur, neceſſariò uehementẽ fieri ſonũ,
atq
;
huc peruenire, et hæc offendere corpora. Sed fieri
uideatur
, neque animantis motu, neque uiolento ullam
28462ARIST. DE COELO larum fieri, quaſi futuris ipſo prouidente natura, quòd ſi
hoc
modo non ſeſe habet motus ſtellarum, nihil prorſus
eorum
eſſe quæ hoc in loco ſunt, quod ſimili modo ſeſe ha-
beret
.
Steilas igitur eſſe rotundas, & per ſeipſas non moue-
ri
ſatis iam diximus.
Ordinẽ quempiã orbium eſſe, & illum ex Aſtronomia notũ eſſe.
CAP. X.
DE ordine uerò ipſarum quomodo quæque diſpoſita
11Hîc determl-
nat
de velocita
te
& tarditate
in
motibus a-
ftrorum
.
eſt, ut quædam ſint priores, quædam posteriores, &

quomodo
ſeſe habent interuallis, ex hiſce quæ ex Astrolo-
logia
dicuntur, contemplemur oportet:
dicitur enim ibi
ſufficienter
.
Accidit autem per rationem ſingularum fie-
ri
motiones ipſis nimirum interuallis, ut aliæ ſint celerio-
res
, aliæ tardiores.
Nam cùm ſupponatur extimam qui-
dem
cœli lationem ſimplicem, atq;
celerrimam eſſe: cæteras
uerò
tardiores, ac plures (quæque nanq;
ſtella motu fertur
contrario
atque cœlum, ſuo in orbe) conſentaneum iam eſt
rationi
eam quidem, quæ propinquißima eſt ſimplici, pri-
mæq́
;
conuerſioni, plurimo in tempore ſuum orbem tranſ-
ire
:
eam uerò quæ remotißima est in minimo, cæterarum
autem
ſemper eam, quæ est propinquior, in maiore:
eam
uerò
quæ eſt remotior, in minore:
propinquißima nanque
maximè
ſuperatur, remotißima uerò minimè omnium, ob
remotionem
.
At media, per distantiæ iam rationem, ut Ma-
thematici
quoque demonstrant.
Quòd aftra ſphæricæ figuræ ſint.
CAP. XI.
ATqui figuram uniuſcuiuſque ſtellarum rotundam,
22Hîc de figuris
aſtrotũ
Āriſto.
determinat
.
maximè non abſque ratione quiſpiam eſſe existima-
bit
:
nam cùm demonstratum ſit ſtellas haud aptas eſſe per ſe
moueri
:
naturaq́; nihil abſque ratione, frustraq́; faciat: pa-
tet
eam figuram, ipſam immobilibus tribuiſſe, quæ
28563LIBER II. eſt motiua: talis autem eſt rotunda, propterea quod instru-
mentum
nullum habet ad motum.
Quare patet ſtellarum
molem
rotundam eſſe.
Præterea ſimiliter ſeſe habẽt omnes,
ac
una.
At luna per ea quæ circa uiſum accidunt, rotun-
da
eſſe ostenditur:
non enim accreſcens, atque decreſcens,
pluries
quidem altera ex parte curua, altera concaua fie-
ret
, aut utraque ex parte curua:
ſemel autem duas in par-
tes
æqualis bipartita uideretur.
Et rurſus per Astrologiã:
non enim Sol cùm deficit, concauus ex ea parte qua defi-
cit
, uideretur.
Quare ſi ſtella una est talis, patet & cæ-
teras
omnes rotundas eſſe.
Ob quam cauſam cœleſtium corporum motus multiplicenture
iuxta
diſtantiam à primo orbe.
Et quate in primo orbe ſint
ſtellæ
, in reliquis ſingulæ.
CAP. XII.
CV m autem duæ ſint dubitationes, de quibus quiuis
11Hîc dubitation
nes
duas moueg
Ā
riſtote. quas
etiam
ſoluit.
non immeritò dubitauerit, enitamur id dicere quod
nobis
uidetur:
atque hunc omnium ueneratione potius di-
gnum
, quàm temerarium arbitrari oportet, ſi quiſpiam ob
Philoſophiæ
ſitim exiguas etiam in hiſce rebus facultates
22Prima dubi.
tatio
.
amet, de quibus maximas dubitatione;
habemus. Est autem
in
talibus quæ multa ſunt non minus admirabile:
quam ob
cauſam
non ſemper ſtellæ, quæ plus à prima latione di-
stant
, pluribus motibus, ſed mediæ plurimis mouentur.
Con
ſentaneum
enim rationi uidebitur, primo corpore unam la-
tionem
ſubeunte, propinquißimum minimis motibus moue
ri
, ceu duobus:
id autem quod hæret illi, tribus, aut aliquo
alio
ordine tali.
Nunc uerò contrariũ accidit: paucioribus
enim
ſol &
luna mouentur, quàm ſtellarũ nonnullæ uaga-
rum
, quæ tamen longius à medio distant, &
propinquiores
primo
corpori ſunt.
Manifestum autem hoc de nonnullis
etiam
ipſo uiſu fuit:
lunam enim uidimus dimidia parte
28664ARIST. DE COELO cida Martis ſtellam ſubijſſe, quæ celata quidem fuit in par-
te
obſcura, egreſſa autem perlucidam partem.
Similiter de
cæteris
ſtellis Aegyptij, &
Babylonij dicunt: qui plurimis
iam
annis ante bæc obſeruauerunt, &
à quibus multa fiae
11Secunda dubi-
tatio
.
digna de ſingulis ſtellis accepimus.
Hoc etiam iniuria
quiſpiã
dubitauerit, quam ob cauſam etiã in prima quidem
conuerſione
tanta eſt multitudo ſtellarũ, ut uniuerſus ordo
ſubire
poſſe numerũ uideatur.
In cæteris autẽ, una ſeor
ſum
eſt ſtella:
duæ uerò aut plures, eodẽ in orbe uidẽtur
eſſe
infixæ.
De his igitur bene ſeſe habet & maiorẽ quæ-
rere
cognitionẽ, et ſi paruæ occaſiones habẽtur, tantaq́;
eſt
eorũ
ratio, quæ accidũt circa ipſa:
ſi tamen ex talibus con-
templemur
, egredi metas rationis uidebitur id, quod nunc
dubitabitur
:
ſed nos de ipſis, ut de corporibus, ac unitatibus
ordinẽ
quidem habentibus, inanimatis autẽ, penitus cogita
mus
:
oportet autem ipſa uiuẽtia eſſe existimare, atq; actio-
nem
habere:
ſic enim id quod accidit, non uidebitur à ratio-
ne
exorbitare.
Nam ei quidẽ quod optimè ſeſe habet, ineſſe
ipſum
bonũ ſine actione uidetur:
ei uerò quod illi eſt pro-
pinquißimũ
, per paruã, ac unam.
At hiſce quæ ſunt remo
tißima
, per plures quemadmodũ &
in corporibus ſieri ſo-
let
:
aliud enim bene ſeſe habet nullum exercitium ſubiens:
aliud leui deambulatione ſacta: aliud & curſu indiget, &
luctatione
, ac puluere.
Alij rurſus neq; quouis exercẽdi mo
do
, hoc nunquã inerit bonũ, ſed aliud quippiã conſequetur.

Rectè
autẽ agere, aut multa, aut ſæpe, difficile eſt ueluti tal-
los
Coenſes mille proijcere, impoßibile eſt, ſed unũ, uel duos
facilius
eſt.
Et rurſus cùm hoc quidẽ illius gratia, illud autẽ
ob
aliud, &
illud item ob aliud eſt faciendum, in uno quidẽ
duobusúe
facilius quiſpiam finem attinget, ac quò
28765LIBER II. plura procedit, illum difficilius aſſequetur. Quapropter
&
ſtellarũ actionẽ talẽ exiſtimare oportet, qualis anima-
lium
eſt, ac plantarũ:
etenim hic hominis actiones, plurimæ
ſunt
:
multa enim bona conſequi poteſt, quare multa agit, &
aliorũ
nimirum gratia.
Ei uerò, quod quãoptimè ſeſe habet,
non
eſt opus actione:
eſt enim, id gratia cuius cætera agunt.
A ctio uerò ſemper in duobus conſistit: quando & id gra-
tia
cuius agitur eſt, &
id quod huius gratia agit. At cætero
rum
animaliũ pauciores ſunt.
Et plantarũ, parua quædam
eſt
, ac una fortaſſe:
aut enim unum quidẽ eſt: quod conſequi
poſſunt
, quemadmodum et homo:
aut & ipſa multa, omnia
antecedunt
ad ipſum optimum cõſequendum.
Aliud igitur
habet
optimũ ipſum, &
particeps eſt ipſius: aliud per pau-
ca
propè accedit, aliud per multa:
aliud aggreditur, ſed
ſatis
eſt propè ad ipſum ultimũ peruenire:
ueluti ſi ſanitas
eſt
finis, aliud ſemper eſt ſanum, aliud macie affectum, aliud
curſu
ſacto in maciem deductũ, aliud &
alio quopiam acto
ipſius
gratia curſus.
Quare plures ipſius ſunt motiones.
Eſt
&
id quod ad ſanitatem ipſam accedere nequit, ſed ad
curſum
ſolum, aut ad macië:
atq; horũ alterũ eſt ipſi finis.
Nam maximè quidem eſt optimum omnibus, illum conſe-
qui
finẽ.
Quòd ſi hoc fiat ſemper melius eſt, quãtò ópti
mo
propinquius eſt.
Et idcirco terra quidem non mouetur
omnino
, propinqua uerò paucis motibus mouẽtur:
enim
ad
ultimum ipſum perueniunt, ſed quouſq;
cõſequi diuinißi
mum
ipſum principium poſſunt.
Primum autẽ cœlum, con
tinuò
per unum motũ illud aſſequitur:
at ea quæ ſunt in me-
dio
primi, ac ultimorũ perueniunt quidem, per plures tamẽ
motiones
perueniunt.
Illud autem, in prima quidem latio-
ne
magnam copiam eſſe ſtellarum:
cæterarum uerò
28866ARIST. DE COELO rum quanq; ſeorſum proprias motiones habere, quod qui-
dem
dubitatio eſt ſecũda:
ob unum quidem primum quiſpiã
cum
ratione eſſe putabit.
Primæ nanq; uitæ, & principij cu
iuſq
;
primi magnam ad cætera intelligere exceßionem eſſe
oportet
.
Hoc autem accidere per rationem uidetur: prima
nanq
;
una quidem eſt, multa autem diuinorum corporũ mo
uet
:
cæteræ uerò multæ quidem ſunt, unum tamen quæq; tan
tummodo
mouet:
uagarum enim ſtellarum quæq; pluribus
lationibus
ſertur.
Hocigitur pacto natura ipſa inæqualita-
tem
hæc redigit, atq;
ordinẽ quendam ſacit, uni quidem la-
tioni
multa corpora, uni corporilationes cõplures reddẽs.
Et inſuper ob hoc, unum cæteræ ſphæræ corpus habent,
quod
multa corpora mouent:
& quæ ſunt ante ultimam, &
quæ
unam poßidẽt ſtellam.
In multis enim ſphæris, ultima
ſphæra
ligata ſertur:
ſphæra autem quoq; corpus eſt. Illius
igitur
, ipſum opus cõmune erit:
etenim cuiuſq; propria na-
tura
latio.
Ipſa autem quaſi adiacet: ad infinitum uerò, fi-
niti
corporis omnis potentia eſt.
Sed de ſtellis quidem, quæ
cõuerſione
ſeruntur qualeſnam ſubstantia ſint, atq;
figura,
&
de loco ipſarum, atq; ordine, ſatis iam diximus.
Opiniones antiquorũ XII. de ſitu, motu, ſigura, & quiete Ter,
:
& earum examen.
CAP. XIII.
_R_Estat autẽ de terra dicere. ubinam iaceat, & utrũ ex
11Hîc Āriſto. an_
tiquorum
de ſi
tu
, motu, quie_
te
et ſigura tres
opiniõesponit
.
hiſce ſit, quæ quieſcũt, an ex his quæ mouentur, &
de
ipſius
quoq;
ſigura. De ſitu itaq; ipſius, eandẽ oẽs opi-
nionẽ
habent, ſed plurimi quidẽ in medio iacere dicunt, qui
totũ
cœlum in finitũ in quiunt eſſe.
Ij uerò qui Italiæ partem
habitant
, Pythagoriciq́ uocantur, cõtrarium eſſe aſſerunt:
nam in medio quidẽ ignem eſſe aiunt: terrã autẽ unam eſſe
ſtellarũ
, ſerriq́;
circ a mediũ, atq; hoc pacto noctẽ, ac
28967LIBER II. eſſicere. Aliam autẽ huic contrariã terrã conſiciunt, quam
terrã
aduerſam uocãt:
non ad ea quæ uidẽtur rationes, cau-
ſasq́
;
quærẽtes, ſed ad quaſdã ſuas rationes, opinionesúe ea,
quæ
uidẽtur trahẽtes, atq;
ornare conãtes. Cõpluribus etiã
alijs
ex his, quæ apparẽt, ſed exrationibus potius ſumen
tibus
fidẽ, locũ reddere terræ medium oportere uideri po
teſt
:
præstabilißimũ enim corpus, locũ occupare præstabi-
lißimum
oportere putant:
atq; ignẽ quidẽ præstabiliorem
terra
:
ſinẽ autẽ medijs ipſis præstabilißimũ eſſe. Quare ex
his
ratiocinantes, ipſam in medio ſphæræ iacere, ſed po-
tius
ignẽ putant.
Præterea Pythagorici, & quia maximè
ſeruari
oportet id, quod eſt maximè præcipuũ uniuerſi, me-
dium
uerò eſt tale, ideo eſſe ignẽ, qui locũ hunc occupat, cu
ſtodiã
Iouis appellant.
Quaſi mediũ ſimpliciter diceretur,
&
medium magnitudinis & rei medium eſſet, atq; naturæ.
Enimuerò ut in animalibus idẽ eſt animalis, atq; corpo-
ris
mediũ, ſic eſt magis &
circaipſum totũ cœlũ existimã-
dum
.
Igitur propter hãc cauſam oportet ipſos circa uni-
uerſum
turbari, neq;
custodiã ad centrũ adducere, ſed illud
quærere
, medium ipſum quale quid eſt, &
ubi eſt aptũ eſſe,
illud
enim medium principium eſt, ac pretioſum:
medium
uerò
loci ſimile eſt magis extremo, quàm principio:
mediũ
enim
terminatur:
terminus autem eſt ipſe finis. Pretio ſius
autem
eſt id quod continet:
& finis, quàm id quod finitur:
hoc
enim materies, illud ſubstantia constitutionis eſt.
De lo
co
igitur terræ hanc habent quidam opinionẽ, ſimiliter &

de
quiete motuúe:
non enim eodem modo omnes existimant,
ſed
qui in medio ipſam non eſſe putant, circa medium mo-
ueri
dicunt:
atq; non ſolùm banc, ſed etiam aduerſam terrã,
uti
prius eſt dictũ.
Quibuſdam etiam & plura talia
29068ARIST. DE COELO ra circd medium ſerri poſſe uidetur, nobis immaniſesta ob
terræ
obiectionem.
Quocirca & lunæ defe ctiones plures,
quàm
ſolis fieri dicũt:
unũquodq; enim eorũ quæ ſeruntur,
obijcere
ſeſe lunæ inquiunt, ſolùm terrã.
Nam cùm terra
centrũ
non ſit, ſed per ipſius totũ hemiſphæriũ distet, nibil
prohibere
putant ea accidere quæ uidentur ſimiliter ha-
bitantibus
nobis in centro, ſicut ſi in medio etiã eſſet terra:
nibil enim neq; nunc ostẽdit, per dimidium diametrum di-
ſtantibus
nobis.
Quidam autẽ, in centro ipſam iacentẽ uol-
ui
, &
circa ipſum polum per uniuerſum extenſum moueri
dicũt
, ut in Timæo eſt ſcriptũ.
Simili modo, de ſigura quoq;
ipſius
contenditur.
Quibuſdam enim rotunda eſſe uidetur,
quibuſdam
uerò lata ut tympanum:
qui hoc indicium ſa-
ciunt
(cùm occidit enim atq;
oritur ſol, per rectam lineam,
ſed
non per curuam celari uidetur:
quippe cùm oporteret,
ſi
eſſet rotunda terra, diuiſionem fieri curuam) animad-
uertentes
distantiam ſolis ad terram, &
circunſerentiæ ma
gnitudinem
:
quomodo in biſce circulis, qui parui eminus
uidentur
, linea recta apparet.
Propter igitur hanc apparen
tiam
, non oportet ipſos terræ molem credere rotundam
eſſe
.
Addunt inſuper, atq; inquiunt, figuram banc neceſſa-
riò
ipſam propter quietem habere.
Etenim modi qui de mo
tione
, quieteúe ſunt dicti, complures ſunt.
Omnes igitur de
hoc
dubitaſſe neceſſarium eſt:
forſitan enim mentis eſt ua-
cantis
ratione non admirari, cur´ nam parua quædam pars
terræ
ſi eleuata dimittatur, ſertur quieſcereq́;
non ſolet, ma-
iorq́
;
ſemper celerius ſertur: uniuerſa autẽ terra ſi quiſpiã
ipſam
ſublimem, eleuatamq́;
dimittat, ſerri non poteſt, nunc
uerò
tantum pondus quieſcit.
At uerò ſi quiſpiam ctiam
partes
ipſius cùm ſerũtur, antequàm cadant, auſerat
29169LIBER II. deorſum ſanè ſerentur, ſi nibil obstiterit. Quare dubitare
quidem
, omnibus ob Philoſo phiam euenit.
Operam autẽ
eos
non dediſſe, ut ſolutiones non magis abſurdæ, quàm du-
bitatio
uideantur, mirum cuipiam ſanè uidebitur.
Quidam
enim
ob boc infinitam inferam terræ, partem inquiũt eſſe:
in infinitum ipſam radicatam eſſe dicentes, ut Xenophanes
Colopbonius
dixit:
ne molestias babeant cauſas quæritan-
tes
.
Quocirca & Empedocles ſic increpauit. Si infinita eſt
profunditas
terræ copioſusq́;
ætber, quæ per multa ora,
linguasq́
;
iam dicta, frustra ſunt effuſa bominũ eorum, qui
perparum
ipſius uniuer ſi uiderunt.
Quidam ſuper aquam
iacere
dicunt:
banc enim ſentẽtiam uetustißimã accipimus:
quam
Tbaletem Mileſium dixiſſe ferũt:
terram inquã ideo
quieſcere
, perinde atq;
lignum, aut quippiam tale natat. Et-
enim
nibil borum ſuper aërem manere eſt aptum, ſed ſuper
aquam
, quaſi eadem ſit de terra ratio, atq;
aqua quæ ter
ram
uebit:
neq; enim aqua ſublimis manere eſt apta, ſed ſu-
per
aliquid ſemper eſt.
Præterea ut aër leuior eſt aqua, ſic
&
aqua leuior eſt terra. Quare, quonam modo id quod eſt
leuius
, inferius eo quod grauius eſt, natura iacere putant?

Præterea
ſi to ta eſt apta ſuper aquã manere, patet et quãq;

partem
ipſius identidem aptam eſſe:
nunc autẽ boc fieri non
uidetur
, ſed quæuis pars in fundum:
& celerius maior fer-
tur
.
At enim uſq; ad quendam terminũ quærere uidentur,
ſed
quouſq;
dubitationis inquiſitio fieri potest: est enim
nobis
bæc omnibus conſuetudo, non ad rem ipſam quæstio-
nem
facere, ſed ad eum, qui contraria dicit:
etenim in ſeipſo
eouſq
;
quærit, ultra quod ipſe cõtra ſeipſum dicere nequit.
Quapropter bene quæſiturum, aptum, idoneumq́; eſſe
ad
inferẽdas generi accõmodatas inficiationes, oportet:
29270ARIST. DE COELO autem talis, qui uniuerſas differentias eſt contẽplatus. And-
ximenes
autem &
Anaxagoras, & Democritus latitudinẽ
cauſam
manendi ipſam inquiunt eſſe:
non enim diuidere: ſed
operire
aërem dicunt inferum, quod quidem, latitudinem
babentia
corpora facere uidentur:
bæc enim & à uentis
difficultate
moueri poſſunt, propter adbæſionẽ.
Hoc idem
igitur
latitudine terram inquiunt aërem facere:
bunc autem
non
babentem locum, ad quem migrauit, ſufficientem, ſimul
infr
à quieſcere, perinde atq;
aqua in biſce uaſis, quæ ſurri-
piunt
aquam.
Poſſe uerò aërem pondus magnum ſi com-
prebendatur
inferre, compluribus ſignis ostendunt.
Pri-
mùm
igitur, ſi lata figura ſit terræ, propter boc quie-
ſcet
.
Quietis tamen non latitudo ſola eſt cauſa, exbiſce
quæ
dicunt, ſed magnitudo magis:
propter enim angustiam
aëre
tranſitum non babente, manet ob multitudinem.
Aër
autem
eſt copioſus, ex eo quia à magnitudine comprebẽdi-
tur
magna terræ.
Quare boc ipſum eſt, & ſi rotunda quidẽ
eſt
terra, tanta autem mole, ſententia enim illorum manebit.
Omnino autẽ ad eos qui dicunt ita de motu, non de partibus
eſt
contentio, ſed de aliquo toto, ac uniuerſo:
à principio
enim
eſt determinatũ, cùm ſi quiſpiam motus natura corpo
ribus
cõpetens, an ullus ſit:
& utrum naturalis quidem nul-
lus
ſit prorſus, uiolẽtus autẽ ſit.
Atq; cùm de bis ipſis prius
ſint
definita, quæ pro facultate præſenti potuimus, bis uti
ueris
, utamur nunc oportet.
Nam ſi nullus natura motus
petit
, neq;
uiolentus ullus erit profectò: ſi uerò neuter eſt, ni
bil
omnino mouebitur:
prius enim eſt definitum, neceſſariò
bæc
euenire.
Et inſuper neq; quicquã quieſcere poteſt: nam
ut
&
motus natura alius competit: alius eſt uiolentus, ſic
&
quies. At ſi motus quiſpiam eſt ſecundum naturam,
29371LIBER II. uiolenta latio ſolùm, nec quies erit. Quare ſi terra nunc ui
quieſcit
, uiolenta quoq;
latione ob cõuerſionem ad medium
ipſum
acceßit:
omnes enim banc cauſam dicũt, ex biſce quæ
in
bumidis feruntur, &
circa aërem accidunt. In bis enim,
maiora
ſemper grauioraq́;
ad ipſum conuerſionis medium
pergunt
.
Idcirco & terram omnes, quicœ“lum ortum aſſe-
runt
eſſe, ad ipſum acceßiſſe medium aiunt.
Quia uerò ma-
net
, cauſam quærunt, &
dicunt partim boc modo latitudi-
nem
inquam, ac magnitudinem cauſam ipſius eſſe:
partim
ut
Empedocles cenſet, cœlum conuerſione ſua celeriore,
quàm
eſt terræ motio, lationem ipſius probibere, ut fit in
aqua
, quæ in cyatbis eſt:
bæc enim cùm cyatbus orbe fertur,
&
ſi ſæpe cyatbus adeò uertitur, ut ſuprà fundum infrà la-
brafiant
, non fertur tamen deorſum, apta deorſum ferri
propter
eandem cauſam ſanè.
At ſi neq; conuerſio, neq; la-
titudo
probibeat:
quorſum inde quæſo aëre cedente, ac ab-
eunte
feretur?
ad medium enim ui lata eſt, uiq́; etiam in ipſo
manet
:
lationem uerò ipſius eſſe quandam ſecundum natu-
ram
, neceſſe eſt.
Hæc igitur eſt ne ea qua ſurſum itur, an ea
qua
itur deorſum, an alia quædam?
aliquã enim eſſe neceſſe
eſt
.
Quòd ſi non magis eſt ea, quà ſupera loca petuntur,
quàm
ea quà itur deorſum:
aër uerò ſuperior lationem eam
non
probibet, qua pergitur ſurſum, neq;
is ſanè qui eſt ſub
terra
eandẽ probibere, qua itur deorſum, poteſt:
eaſdẽ enim
cauſas
, eiſdem eorundem eſſe neceſſe eſt.
Præterea illud
etiã
ad Empedoclem quiſpiam dixerit:
quando enim elemen
ta
diſcordiæ expertia erant, quænam cauſa terræ quietis
erat
?
Non enim tunc conuerſionẽ cauſam eſſe dicet. Abſur-
dum
eſt etiam non intelligere, prius quidem terræ partes
ob
cõuerſionem ad medium eſſe {la}tas:
nunc autem quam
29472ARIST. DE COELO cauſam uniuerſa quæ pondus babent, adipſam feruntur?
enim
cõuerſio nobis propinqua eſt.
Præterea quam ob cau
ſam
ignis etiã ſurſum fertur?
enim ob conuerſionẽ: quod
ſi
hic aptus eſt aliquẽ ad locũ ferri, patet putandum eſſe ter
ram
etiã identidem aptam eſſe definitũ quendam petere lo-
cum
.
At uerò neq; cõuerſione graue, leueq́; eſt definitũ, ſed
eorũ
quæ prius erant grauia leuiaq́;
, alia in ipſum medium
ueniunt
, alia ſupra cætera collocãtur ob motũ.
Erat ergo et
antè
quàm conuerſio fieret aliud graue, &
aliud leue: quæ
quidem
quonã erant distincta, &
quomodo, aut quorſum
apta
erant ferri?
nam ſi infinitũ eſt, ſuperus locus, inferusq́;
eſſe non poteſt: graue autẽ, atq; leue, biſce ſunt definita, Plu
rimi
igitur circa cauſas baſce uerſantur.
Sunt autẽ quima-
nere
ipſam ſimilitudinẽ dicunt, ut ex ueteribus Anaximan-
der
dicebat.
Id enim inquiunt, quod eſt in medio collocatũ,
et
æquè ad extrema ſe babet, non ad ſupera magis, quàm ad
infera
, aut uerſus latera ferri oportere, et ſimul ad cõtraria
mouerinõ
poſſe, Quare neceſſariò illud manere dicũt.
Hoc
autẽ
eleganter quidem, non uerè tamen eſt dictũ.
Hac enim
ſententia
, omne quod in medio ponetur, maneat in ipſo ne-
ceſſe
eſt.
Quare ignis quieſcet: id enim quod dictũ eſt, pro-
prium
terræ non eſt.
At uerò neq; neceſſarium est: enim
ſolum
in medio manere uidetur, ſed ad medium etiam ferri:

quò
enim quæuis ipſius pars fertur, to tam etiã ferri ne-
ceſſe
eſt:
quò uerò fertur ſecundùm naturã, ibi ſecundùm na
turam
etiã manet.
Non ergo ſimiliter quia ſe babet ad extre
ma
, ideo manet:
boc eſt enim uniuerſis cõmune: ferri autem
ad
mediũ proprium ipſius eſt terræ.
Abſurdũ eſt etiam boc
quidem
quærere, cur´ nam terra manet in medio:
illud au-
tem
quærere, cur ignis in extremo quieſcit.
Nam ſi et
29573LIBER II. locus extremus natura competit, patet & terræ locum ali-
quem
natura cõpetere neceſſarium eſſe.
Quòd ſi bic locus
natura
terræ non cõpetit, ſed ob ſimilitudinis neceßitatem
in
ipſo manet (ut ea ſentẽtia aſſerit quæ de capillo affertur,
cùm
uebementer quidem, ſimiliter autẽ intenditur utraq;
ex
parte
:
dicit enim, illum ruptũ fore. Et itẽ ea quæ de ſitien
te
uebemẽter eſurienteq́;
dicuntur, æquè ab bis quæ edun
tur
, atq;
bibuntur, distat: quieſcat enim, neceſſe eſt) quæren
dum
eſt ipſis de ignis ultimis in locis quiete.
Mirabile autẽ
eſt
, &
de quiete quidem ipſorum quærere, quam ob cauſam
alterũ
ſurſum, alterũ deorſum ad ipſum mediũ (ſi nibil im-
pediat
) fertur.
At uerò neq; uerũ eſt quod dicitur, per acci-
dens
tamen boc uerũ eſt, neceſſarium eſſe id omne in medio
manere
, cui non magis buc competit, quàm illuc moueri:
ſed
propter
banc ſententiã non manebit, ſed mouebitur, non ta
men
totũ, ſed diuulſum.
Eadem enim & ad ignem accõmo
dabitur
ratio:
ſi enim poſitus in medio fuerit maneat perin-
de
atq;
terra neceſſe eſt: ſimiliter enim ad extremũ quoduis
punctorum
ſeſe babebit:
attamen à medio ipſo mouebitur
quemadmodũ
&
ferri (niſi quippiã probibeat) ad extremũ
ipſum
uidetur:
uerùm totus ad unum punctũ feretur: boc
enim
ſolùm ex ratione quæ de ſimilitudine fit, euenire ne-
ceſſe
eſt:
ſed pars ad extremi partẽ, eiuſdẽ nimirũ rationis:
ueluti quarta pars ad quartam cõtinentis ipſius partẽ: nul-
lum
enim corpus eſt punctum.
Vt autem ex magno minorẽ
in
locum mutari poteſt, ſi cõdenſetur, ſic &
in magnum ex
minore
, ſi rareſiat.
Quare & terra boc à medio mouere-
tur
, modò, peripſius ſimilitudinis rationẽ, ſi non natura lo-
cus
bic competeret terræ.
Qaæ igitur de figura, de loco, de
quiete
, de motu ipſius existimantur, tot ferè eſſe uidentur.
29674ARIST. DE COELO
Quòd terra in medio ſita non moueatur circum polum in cir-
culum
, &
quòd quieſcat: & de figura eius ſphærica.
CAP. XIIII.
_NO_s autem primò dicamus, utrum habet motũ, an ma-
11Hîc Āriſt, quid
de
terræ ſitu,
motu
, quiete et
figura
ſentiat,
aperit
.
net?
nam (uti diximus) quidam ipſam unam ſtellarum
inquiunt
eſſe:
quidam in medio poſitam uolui, moueriq́; cir
ca
polum dicunt.
Eſſe autem hoc impoßibile, patet hinc
principio
ſumpto.
Si fertur, ſiue in medio ſit, ſiue extra me-
dium
, neceſſarium eſt ipſam hoc motu ui ferri:
non enim
ipſius
terræ:
etenim unaquæq; partium hanc lationem habe
ret
:
nunc autem, ad medium uniuerſæ rectà feruntur. Quo-
circa
cùm uiolenta ſit, præterq́;
naturam, impoßibile eſt
perpetuam
ipſam eſſe:
ordo autem mundi, perpetuus eſt.
præterea cuncta quæ conuerſione feruntur, pòſt reliqui ui-
dentur
, pluribusq́;
lationibus una præter primam ſphæram
moueri
.
Ergo & terram, ſiue circa medium, ſiue in medio
ſit
collocata, duabus lationibus moueri neceſſe eſt.
Quod
ſi
ſit, mutationes fieri fixarum ſtellarum, regreßiones' que
neceſſe
eſt:
hoc autem fieri non uidetur: ſed eædem eiſdem
in
locis ipſius ſemper oriuntur, atq;
occidunt ſtellæ. Præ-
terea
latio partium ipſius totius ſecũdum naturã, ad ipſum
eſt
medium uniuerſi, ob hoc enim &
in ipſo centro nunc ia
cet
.
Dubitauerit autem quiſpiam, cùm idem ſit medium
utrorumq
;
, ad utrum ea quæ pondus habent, partesq́; terræ
ſecundum
naturã ferũtur:
utrum quia eſt medi @n uniuerſi,
an
quia eſt terræ?
Ad mediũ igitur uniuer ſi ferantur, neceſſe
eſt
:
etenim leuia, atq; ignis ad cõtrarium ponderibus terræ
pergentia
locum, ad ultimum eius loci qui cõtinet:
medium
ipſum
feruntur.
Accidit autem, idem terræ medium eſſe ac
uniuerſi
, feruntur enim pondera &
ad medium terræ, ſed
per
accidens, earatione quaterra medium ſuum habet
29775LIBER II. ipſo medio uniuerſi. Ferri autẽ grauia & ad ipſum medium
terræ
, hoc indicium eſt:
põdera enim quæ ad hanc ferũtur,
æquè distãtia, ſed ad ſimiles angulos feruntur.
Quare ad
unum
mediũ uniuerſi, terræq́;
feruntur. Patet igitur neceſſa
riò
terrā in medio eſſe, atq;
immobilem eſſe, & ob eas quas
dicimus
cauſas:
et quia pondera quæ ſurſum iaciũtur in idẽ
rurſus
per rubricã feruntur:
& ſi in infinitũ uis illa proij-
ciat
.
Neq; igitur terrã moueri, neq; extra mediũ collocatam
eſſe
, per hæc dilucidũ fuit.
Inſuper, cauſa quietis exijs, quæ
dicta
ſunt, patet:
ſi apta eſt ad mediũ undiq; natura fer-
ri
ſicut uidetur, &
ignis ad extremũ è medio ſimili modo:
fieri poteſt, ut ulla pars ipſiusè medio feratur ui illa-
ta
.
Vna eſt enim unius latio, et ſimplicis ſimplex, ſed con
trariæ
.
At ea qua è medio pergitur, contraria eſt ei, qua ad
mediũ
itur.
Si igitur fieri poteſt ut ulla pars ipſius è me-
dio
feratur, patet magis fieri poſſe, ut ex eodẽ tota fera-
tur
:
quò enim pars apta eſt moueri, eodem & totũ aptũ eſt
ferri
.
Quare ſi impoßibile eſt ipſam moueri, niſi à ſuperio-
ribus
uiribus, in ipſo medio ipſam manere neceſſe eſt.
Te-
ſtes
ſunt hiſce, &
ea quæ à Mathematicis circa Astrologiã
dicuntur
, eueniunt enim ea, quæ apparent, cùm figuræ mu-
tantur
, quibus ordo ſtellarum eſt definitus, propterea quòd
in
medio terra eſt collocata.
De loco igitur & quiete, mo-
tuúe
terræ quomodo ſeſe habent, tot à nobis ſint dicta.
Fi-
guram
autẽ rotundam, @pſam habere neceſſe eſt, unaquæq;

enim
partium, pondus ad ipſum medium habet:
& minor ſi
à
maiori pellatur, egredi non pcteſt, ſed premitur potius,
ac
alia alij cedit, donec ad medium ipſum perueniat.
Intel-
ligere
autem oportet id, quod dicitur:
perinde fieri atque ſi
terra
fieret eo modo quo naturalium etiam quidam
29876ARIST. DE COELO inquiunt ortam eſſe. Verùm illi quidem uiolentiam, lationis
ad
infera terræ cauſam eſſe dicunt.
Præstat autem ueritatẽ
ponere
, atq;
hoc ideo accidere dicere, quia naturã habet id,
quod
pondus habet, ad ipſum medium ferri.
Cùm igitur po-
tentia
cõgeries eſſet, ea quæ ſegregabantur undiq;
ſimiliter
ad
ipſum medium ferebantur.
Siue igitur ſimiliter ab extre-
mis
partes diuiſæ ad mediũ ſunt congregatæ, ſiue alio modo
ſeſe
habẽtes, idem facient ſanè.
Patet igitur id quod undiq;
ab extremis ſimiliter ad medium fertur, ſimili neceſſariò o-
mni
ex parte fieri molle:
ſi enim omni ex parte æquè fiat ad-
ditio
, æquè extremũ à medio distare neceſſe eſt:
hæc autẽ fi-
gura
, rotunda eſt.
Nihil autẽ ad rationẽ refert, & ſi par-
tes
ipſius non undiq;
ſimiliter ad mediũ ipſum concurrant:
maior
enim ſemper minorẽ, quæ ante ſe eſt impellat neceſſe
eſt
, utriſq;
momentum ad medium uſq; habentibus, & gra-
uiore
minus pondus ad hoc impellẽte.
Id enim quod quiſpiã
dubitauerit
, eandem habet ſolutionẽ.
Si enim multiplex pon
dus
additum alteri ſemiſphærio fuerit terræ medium occu-
pantis
, atq;
rotundam habentis figurã, non idem ipſius to-
tius
terræq́;
medium erit. Quare aut manebit in medio,
aut
ſi manebit, quieſcet, &
non habens mediũ quo & nunc
moueri
eſt apta.
Quod igitur dubitatur, id eſt: uidere autem
eſt difficile, ſi parùm cõſiderauerimus, ac distinxerimus
quomodo
cẽſemus quantamuis magnitudinẽ @dus haben
tem
ad ipſum medium ferri.
Pate@enim quouſq; extre-
mum
tangat ipſum centrũ:
ſed maior pars uincat oportet,
quouſq
;
ſuo medio ipſum mediũ cõprehẽdat: hucuſq; enim
habet
momentum.
Nihil igitur intereſt, hoc de gl@@a: &
quauis
parte, an de tota terra dicatur:
non enim ob paruita
tem
, aut magnitudinẽ id quod accidit dictũ eſt, ſed de
29977LIBER II. eo quod ad medium habet momentum. Quare ſiue tota, ſi-
ue
per partes aliquo ex loco ferebatur terra, eouſq;
eam fer
riipſam
neceſſe eſt.
* Donec utique undecunq; ſimiliter
11Ex Græco
hæc
addita.
ſumat mediũ adæquatis minoribus à maioribus propulſio-
ne
inclinationis.
Siue igitur facta eſt, hoc neceſſarium factũ
eſſe
modò:
quare manifestũ quia fphærica generatio ipſius,
ſiue
ingenita ac ſemper manens, eodem modo habet, quo ſi
oriretur
, primũ orta fuiſſet.
. . Et hac igitur ratione figurã
ipſius
rotundam eſſe neceſſe eſt:
& quia omnia grauia ſimi
les
ad angulos, ſed non distantia æquè feruntur.
Hoc autem
aptum
eſt ad id, quod natura rotundũ eſt.
Aut igitur eſt ro
tunda
, aut natura, rotunda:
unũquodq; aũt tale dicere opor
tet
, quale eſſe natura ſolet, &
quod eſt: ſed id quod uio-
lentia
, &
præter naturã eſt: præterea & per ea quæ ſenſu
uidentur
:
lunæ nanq; defectiones, non diuiſiones tales habe-
rent
:
etenim nunc quidem in hiſce figuris, quæ per menſem
efficiuntur
, diuiſiones ſuſcipit omnes.
Recta enim fit, &
utraq
;
ex parte curua, et cõcaua: in defectionibus uerò, ſem
per
curuam habet lineã, quæ distinguit.
Quare cùm obie-
ctu
terræ deficiat:
terræ ſanè circunferẽtia, figuræ cauſa eſt.
Præterea per ea quæ uidentur de ſtellis, patet ſolùmro-
tundam
eſſe, ſed etiã mole magnam eſſe.
Si parua enim
migratio
meridiem uerſus, ac urſam fiat, alius manifestè fit
hiſce
qui terminat orbis, ut ſtellæ quæ ſunt ſuper caput mu
tationẽ
habeant magnam, &
eædem uideãtur meridiem
uerſus
migrãtibus, atq;
urſam: nonnullæ nanq; ſtellarum in
Aegypto
uidentur, ac circa Cyprum:
in locis autem uerſus
urſas
uidentur.
Et ſtellarum eæq́ ſemper in locis uerſus
urſam
uidẽtur, in illis locis occidũt.
Quare perſpicuũ eſt ex
hiſce
, terram non ſolùm rotundã eſſe, ſed etiã magnæ
30078ARIST. DE COELO non eſſe rotundæ: non enim ſic citò mutationem faceret, mi
gratione
adeò breui facta.
Quapropter ij qui locum eum,
qui
circa columnas Herculeas eſt, coniunctum eſſe eiloco,
qui
eſt circa Indicam regionem existimant:
atq; hoc modo
unum
mare eſſe aſſerunt, non uidentur incredibilia ualde
existimare
.
Dicunt autem hoc ex barris etiam coniectantes,
genus
ipſorum circa extrema, utraque loca eſſe, propterea
quòd
ipſa extrema, ita ſunt ob coniunctionẽ affecta.
Mathe
maticorũ
etiã, qui magnitudinem orbis terræ metiri conan
tur
, quadringentis terrã cingi ſtadiorum millibus dicunt:
ex quibus ſi coniectura ſumatur, molem ipſius terræ non ſo
lùm
rotundam eſſe, ſed etiam ad cæterarum ſtellarũ magni-
tudinem
, magnam non eſſe neceſſe eſt.
DE COELO
ARISTOTELIS
LIBER III.
Opiniones antiquorũ quin{que} de Generatione rerũ, & Interitu.
Quòd corpus ex ſuperficiebus componi nequeat.
CAP. I.
_DE_ primo igitur cœlo, ac partibus: & de
ſtellis
, quæ in ipſo feruntur:
ex quibus cõ-
11Hîc oſtendit
Ā
riſt. naturalẽ
philoſophiam

circa
corporeã
magnitudinem

plurimum
ver-
ſari
.
ſtant, &
qualia ſunt natura, & inſuper
ingenita
, ac incorruptibilia eſſe, priusiam
pertractauimus
.
Cùm autem eorũ, quæ
natura
dicuntur eſſe, alia ſint ſubstantiæ, alia harum opera,
affectusúe
(atq;
ſubstantias quidem dico, ſimplicia corpo-
ra
, ignem, terram, &
quæ eiuſdem ſunt ſeriei, & id ea, quæ
ex
his constant, ueluti totũ cœlum, ipſiusq́;
partes, & ani-
malia
, plantasúe, &
horũ partes. Affectus autẽ
30179LIBER III. motiones horum cuiuſque, cæterorumq́; , quorum bæc ele-
menta
ui ſua ſunt cauſæ, &
alterationes) patet plurimam de
natura
ſcientiam de corporibus eſſe:
omnes enim ſubstan-
tiæ
naturales, aut corpora ſunt, aut cum corporibus, ac ma
gnitudinibus
fiunt.
Hoc autem patet, & ex definitione,
qua
emerſere quæ ſunt natura, &
ex ſingulorum etiam cõ-
templatione
.
De prima igitur elementorum, & quale quid
eſt
natura, &
incorruptibile, ac ingener abile eſſe, ſatis iam
diximus
.
Restat autem dicere de duobus: quòd ſi de biſce
dicamus
, fiet &
de generatione ſimul, corruptioneúe con-
ſideratio
.
Generatio enim, aut omnino non eſt, aut in biſce
duntaxat
eſt elementis, atque in biſce quæ ex his constant.
Hoc autem ipſum primùm eſt contemplandum: utrum ſit,
an
non ſit.
Ij igitur qui prius de ueritate pbiloſopbati ſunt,
tam
in biſce ſermonibus, quos nunc nos dicimus, quàm in-
ter
ſeſe diſcordes fuere.
Quidam enim ipſorum, generatio-
nem
è medio, corruptionemúe tollunt:
nibil enim eorũ, quæ
ſunt
, generari, aut corrũpi, ſed ſolùm ita nobis uideri dicũt:

ut
Meliſſus, atq;
Parmenides: quos & ſi bene cætera dicũt,
non
naturaliter tamen dicere oportet putare.
Eſſe nanq;
rerum
aliquas ingenitas, omninó que immobiles, ad aliam
magis
, atque priorem quàm ad naturalem conſideratio-
nem
ſpectat.
Illi uerò quia nibil aliud præter ſubstantiam
ſenſibilium
eſſe existimabant, &
quaſdam primi tales na-
turas
intellexerunt, ſi cognitio aliqua, ut prudentia erit, ad
bæc
illinc accomodatas ſententias traduxerunt.
Alij ue-
, quaſi de industria contrariam bis babuerunt opinionẽ,
Sunt
enim qui nullas rerũ ingenerabiles eſſe, ſed omnes fie-
ri
dicunt.
generatas autẽ partim permanere, partim corrũ-
pi
.
Eſt autem ſententiæ talis maximè quidem
30280ARIST. DE COELO. deinde cæterorum ij, qui primi de natura dixerunt. Qui-
dam
autem cætera quidem omnia fieri, fluereq́;
dicunt, ac ni
bil
prorſus ſtabile eſſe:
unum autem quid ſolùm permane-
re
, ex quo bæc uniuerſa transfigurari ſunt apta:
quod qui-
dem
cæteriq́;
cõplures, et Heraclitus Epheſius dicere uelle
uidetur
.
Sunt & qui corpus omne generabile faciũt, com-
ponentes
ipſum ex planis, ac diſſoluentes in plana:
de cæte-
ris
igitur alius erit ſermo.
Hiſce uerò qui hoc dicunt mo-
do
, omniaq́;
corpora ex planis constituunt, quod accidit
contra
ſcientias dicere mathematicas, perfacilè eſt uidere.
Erat tamen æquum, aut non dimouere ipſas, aut credibilio-
ribus
rationibus, quàm ſuppoſitiones ſunt, dimouere.
De-
inde
patet eiuſdem eſſe ſententiæ ſolida quidem ex planis, ex
lineis
autem plana, &
has ex punctis componi: quæ ſi ita
ſint
, non neceſſe eſt partem lineæ, lineam eſſe.
Sed de biſce,
prius
in ſermonibus de motu cõſiderauerimus:
demonstra-
uimus
enim indiuiſibiles nullas longitudines eſſe.
Quæ uerò
de
naturalibus corporibus impoßibilia accidit hiſce dicere,
qui
lineas indiuiſibiles faciunt, parumper nunc etiam con-
templemur
.
Ea nanq; impoßibilia, quæ in illis accidunt, &
in
naturalibus ſanè ſequuntur.
At non omnia, quæ in bis
ſequuntur
, in illis accident, propterea quòd Mathematica
quidem
abstractione dicuntur, naturali uerò additione.
Complura autem ſunt, quæ indiuiſibilibus competere non
poſſunt
, naturalibus autẽ neceſſariò cõpetũt:
ceu ſi quippiã
indiuiſibile
eſſe dixerimus:
in indiuiſibili enim, diuiſibile
eſſe
poteſt.
Affectus autẽ omnes diuiſibiles dupliciter
ſunt
, aut ſpecie, aut per accideẽs.
Specie quidem, ut coloris,
album
, et nigrũ.
Per accidẽs autẽ, ſi id in quo eſt diuiſibile
ſit
.
Quare ſi ſint affectuũ ſimplices, omnes hoc modo
30381LIBER III. diuiſibiles. Quapropter impoßibile ipſum in talibus eſt
ſiderandum
.
Si igitur impoßibile eſt, utraq; parte põderis
nibil
habente, totum habere pondus:
ſenſibilia uerò corpo-
ra
aut omnia, aut aliqua pondus babent, ceu terra, &
aqua,
ut
&
ipſi etiam dixerint, ſi punctũ nibil ponderis habet, pa
tet
neq;
lineas ipſas habere. Quòd ſi non babent, neque
plana
etiam habent:
quare neq; corpus ullum, ipſum babet.
At uerò punctum pondus habere non poſſe, patet: graue
nanq
;
omne grauius etiam, et leue leuius aliquo eſſe poteſt.
Grauius autem aut leuius, fortaſſe non neceſſe eſt graue, uel
leue
eſſe:
quemadmodũ et magnum quidem eſt maius, maius
autem
non omne, magnum eſſe neceſſe eſt:
complura enim
ſunt
, quæ abſolutè quidem ſunt parua, quibuſdam autẽ alijs
ſunt
maiora.
Si igitur quod cùm graue ſit, grauius eſt, id
pondere
maius eſſe neceſſe eſt, &
omne graue diuiſibile ſa-
erit:
punctum autem, indiuiſibile ſupponũt eſſe. Præter-
ſi graue quidem eſt denſum, leue autẽ rarum, &
denſum
boc
à raro differt, quòd æquali in mole plura ipſi inſunt:
ſi
punctum
ſit graue, ac leue, &
denſum nimirum & rarum
erit
.
At denſum quidem eſt diuiſibile, punctin autẽ diuidi
nequit
.
Quòd ſi omne graue, molle, aut durũ eſſe neceſſe eſt,
impo
ßibile aliquod ex bis in ferri facilè poteſt.
Eſt enim
id
molle, quod in ſeipſum cedit:
durũ autẽ id, quod cedit.
At
quod cedit, diuiſibile eſſe constat.
At uerò neq; ex biſce
quæ
ponderis expertia ſunt, pondus erit:
in quot enim boc,
atq
;
in qualibus accidet, aut quonã modo definient, ſi baud
fingere
uolunt?
Et ſi omne maius pondere, pondus pondere
maius
eſt, &
unũquodq; ſanè partibus uacantiũ pondus ba
bebit
.
Nam ſi puncta quatuor pondus babent: quod uerò ex
pluribus
cõstat quàm boc, graui grauius eſt, atq;
quod
30482ARIST. DE COELO ui grauius eſt, graue eſſe neceſſe eſt, perinde ut album eſt
quod
albo albius eſt, id ſanè quod maius eſt uno puncto, gra
uius
erit æquali ablato.
Quare, & unum punctum pondus
babebit
.
Præterea ſi plana ſolum ut lineæ cõponi poſſunt,
abſurdum
eſſe uidecur:
nam ut & linea ad lineam utroq; mo
do
&
per longitudinem, & per latitudinem cõponitur, ſic
&
cum plano cõponi planum oportet: linea uerò componi
cum
linea poteſt, ſi ſuperponatur, non ſolùm ſi apponatur.
At ſi per laticudinem etiam componi poſſunt, crit quippiã
corpus
, quod neque eſt elementum, neq;
ex elementis, ſi ex
hoc
pacto planis compoſitis cõponatur.
Præterea ſi pla-
norum
multitudine corpora ſunt grauiora, ut in Timæo eſt
definitum
, patet &
lineam, & punctum pondus habere,
ſubeunt
enim inter ſeſerationis ſimilitudinem, ut prius etiã
diximus
.
Sin uerò nan hoc differunt modo, ſed ex eo quia
terra
quidem eſt graue, ignis autem leue, erit &
planorum
aliud
graue, aliud leue, &
linearum ſimiliter & punctorũ:
etenim
terræ planum, grauius erit, quàm ignis planum.

Omnino
autẽ accidit, aut nullã unquã magnitudinẽ eſſe, aut
tolli
poſſe, ſi ſimiliter ſe habet, punctum quidem ad lineam,
linea
uerò ad planum, &
hoc ad corpus: omnia enim ſire-
ſoluantur
, in ipſa reſoluentur nimirum prim@.
Quare fieri
poteſt
, ut ſola ſint puncta, corpus autem nullum.
Inſuper ſi
tempus
etiã ſimiliter ſeſe habet, tolletur aliquando, uel tol-
li
poteſt:
ipſum enim nunc, indiuiduum eſt, perinde atq; li-
neæ
punctum.
Idem & ijs accidit, qui ex numeris cœlum
cõponunt
:
quidam enim ex numeris naturam conſtituunt,
ut
Pythagoricorum nonnulli.
Corpora nanq; naturalia,
pondus
babere, leuitatemq́;
uidentur: unitates autem, neque
corpus
facere compoſitæ, neq;
pondus habere poſſunt.
30583LIBER III.
Quòd ſit neceſſe, ſimpli ciũ corporũ aliquẽ motũ naturalẽ effe.
cõfutatio ſentẽtiæ Timæi. Quod ſurſum, aut deorſum moue-
tur
, omnino effe leue, aut graue.
Quòd motus quiſpiam natu-
ralis
ſit, &
quòd aliquis violentus.
CAP. II.
Esſe autem neceſſarium corporibus ſimplicibus natu-
11Hîc Ārift. pro-
bat
elemẽtorã
motum
eſſe alia
quẽ
naturalẽ.
ra motum aliquem uniuerſis competere, ex biſce dilu-
cidum
fiet:
nam cùm moueri uideantur, ui nimirum ipſa
moueri
neceſſe eſt, ſi proprium motum non babent:
idem
uerò
eſt ui moueri, &
præter naturã. At ſi præter naturam
eſt
quiſpiam motus, &
ſecundum naturam eſſe neceſſe eſt,
præter
quem ille eſt.
Et ſi multi ſunt ij, qui præter natu-
ram
ſunt unum eum eſſe, qui eſt ſecundum naturam, neceſſe
eſt
:
unumquodq; enim ſecundum quidem naturam ſimpli-
citer
ſeſe babet, præter autem naturam multos habet mo-
tus
.
Præterea ex quiete, hoc idem patet: etenim aut ui, aut
ſecundum
naturam quieſcant, neceſſe eſt:
ui autem ibi ma-
nent
, quò &
ui feruntur, & ſecundum naturam itidem ibi
manent
, quò &
ſecundum naturam feruntur. Cùm igitur
aliquid
in medio manere uideatur, ſi ſecundum naturam, pa
tet
&
lationem, qua buc fertur, ſecundum naturã ipſi com-
petere
:
ſin ui, quid eſt quod probibet ferri? Si enim id, quod
probibet
ferri, quieſcit, eadem uerba ſanè uoluemus:
aut e-
nim
id, quod primum quieſcit, ſecundum naturam quieſcit,
aut
in infinitum abibitur:
quod quidem eſt impoßibile. Sin
mouetur
, ut Empedocles terram quieſcere dicit conuerſio-
ne
, aliquem in locum ſanè moueretur, cùm impoßibile ſit
in
infinitum ferri:
nullũ enim impoßibile fit: impoßibile au
tem
eſt, infinitum tranſire.
Quare ſtet alicubi quod fertur.
& illic non ui maneat: ſed ſecundum naturam, neceſſe
eſt
.
Quòd ſi eſt ſecundùm naturam quies, & motus, erit
ſecundùm
natur am ea latio, qua ad hunc itur locum.
30684ARIST. DE COELO propter & Leucippus dicat oportet, atq; Democritus, qui
prima
corpora ſemper in uacuo, infinitoúe moueri dicunt,
quonã
motu mouentur, &
quis eſt ipſorũ ſecundum natu-
ram
motus.
Nam ſi elementorũ aliud ab alio ui mcuetur, &
ſecundum
naturã etiam aliquã uniuſcuiuſq;
motum eſſe ne-
ceſſe
eſt, præter quem eſt, hiſce, qui uiolentus eſt:
et id quod
primũ
mouet, ui, ſed ſecundum naturã mouere oportet:
in infinitum enim abibitur, ſinõ erit quicquã primum mo-
uens
ſecundum naturam, ſed ſemper ipſum prius ui ſubiens
motum
mouebit.
Hoc idem accidat neceſſe eſt, & ſi ut in Ti
mæo
eſt ſcriptum, clementa inordinate mouebantur anteà
quàm
mundus ortus eſſet:
motum enim aut uiolentũ, aut ſe-
cundum
naturã eſſe neceſſe eſt.
Quòd ſiſecundum naturã
mouebantur
, mundũ eſſe neceſſe eſt, ſi quiſpiam uelit di-
ligentia
cõtemplari.
Primum nanq; mouens mouere neceſſe
eſt
, ipſum ſecundum naturã ſubiens motum, &
ea quæ mo-
uentur
ui in ſuis quieſcentia locis, eum quem nunc habẽt
ordinem
facere:
ea quidem quæ pondus habent, ad medium,
c
auerò quæ leuitatem habent, à medio ſuopte pergentia nu
tu
, hunc autem ordinem mundus habet.
Præterea tantum
quiſpiam
interrogauerit, fierine poterat, an non poterat, ut
inordinatè
ſubeuntia motum talibus etiam mistionibus aliz
qua
miſceantur, ex quibus ea corpora constant, quæ ſecun
dum
naturã constituuntur:
oßa inquam & caro, & istiuſ-
modi
cætera, quemadmodum Empedocles in concordia fie
ridicit
, ait enim:
Cõplura capita ſine collo ſunt orta. A pud
autẽ
eos qui infinita in infinito ea quæ mouentur faciunt:
ſi
unum
eſt id, quod mouet, uno moueantur motu neceſſe eſt:

quare
non ſine ordine mouebuntur.
Sin uerò ea, quæ mouẽt,
ſunt
infinita, &
lationes infinitas eſſe neceſſe eſt. Nam
30785LIBER III. infinitæ ſint, ordo quidem erit: non enim quia in idem non
ſeruntur
, inordinatio accidit:
neq; enim nũc in idem uniuer
ſa
ferũtur:
ſed ea tantũ quæ eiuſdem generis ſunt. Præterea
inordinatè
quippiam fierinibil aliud eſt, quàm fieri præter
naturã
:
ordo enim proprius, ſenſibilium natura nimirũ eſt.
At uerò & hoc abſurdũ eſt ac impoßibile, infinitũ inquã,
inordinatum
motũ habere:
eſt enim ea natura rerum, quam
plures
, &
pluritẽpore habent. Contrariũigitur ipſis acci-
dit
, inordinationẽ quidem eſſe ſecundum naturã, ordinem
uerò
, mundumúe præter naturã, attamen nibil eorum quæ
ſunt
ſecundum naturam, ſit forte fortuna.
Videtur autem
Anaxagoras
, hoc ipſum bene accepiſſe:
ex immobilib9 enim
incipit
cõficere mundum.
Enituntur autem & cæteri con-
gregantes
, aliquo modo rurſus mouere, ac ſegregare.
Ex di
ſtantibus
autem ac ſubeuntibus motum, generationem face-
re
non eſt conſonum rationi.
Quapropter & Empedo-
cles
omittit eum motũ, qui eſt in concordia:
non enim cælũ
constituere
potuiſſet, ex ſeparatis quidẽ extruens, ob con-
cordiam
autẽ faciens cõgregationẽ:
ex ſegregatis enim ele-
mentis
mundus eſt constitutus.
Quare ex uno fiat, & con
gregato
, neceſſe eſt.
Naturalem igitur motum unuſquiſq;
corporum
eſſe, quò ui mouẽtur, neq;
præter naturam, ex
hiſce
quæ diximus patuit.
Eſſe autem neceſſarium ponde-
ris
nonnulla corpora momentum, ac leuitatis habere, ex his
dilucidũ
fiet:
dicimus enim neceſſarium eſſe moueri. Si uerò
id
quod mouetur, momentum natura habet, fieri non po-
teſt
, ut aut è medio ad medium moueatur.
Sit enim A quidẽ
pondere
carẽs, B uerò habeat pondus, atq;
tranſeat A qui-
dem
C D ſpacium, B uerò æquali in tempore ſpacium C E:

per
maius enim ſpacium, id quod pondus habet, ſeretur.
30886ARIST. DE COELO. igitur corpus quod habet pondus, ea ratione qua diuiſum
eſt
C E ſpacium diuidatur (poteſt enim ad partium ſuarum
aliquam
ſic ſe habere, ut C E ſe habet ad C D) ſi totum per
totũ
C E fertur, pars eodem tẽpore per C D feratur neceſſe
eſt
.
Quareid quod pondere uacat, & id quod eſt ponderis
particeps
, per æquale ſpaciũ tẽpore eodẽ ferentur:
quod im
poßibile
eſt.
Eadẽ et in leuitate ratio fieri poteſt. Præter-
ea
ſi quippiam corpus &
ponderis expers & leuitatis, mo
tum
ſubibit, ui moueatur neceſſe eſt.
Si uerò uimoueatur, in-
finitum
efficit motum.
Nam cum potentia quædam ſit ea,
quæ
mouet, id autem quod eſt minus, ac leuius plus ab eadẽ
potentia
moueatur:
ſit motũ A quidẽ pondere carens, per
C
E ſpaciũ, B uerò pondus, æquali in tẽpore per C D.
Si igi
tur
diuiſum fuerit id quod pondus habet, ea ratione quam
C
E ad C D habet, fiet ut id quod auferetur ab eo quod pon
dus
habet, æquali in tempore per C E feratur, quoniam totũ
per
C D mouebatur:
celeritas enim minoris ad celeritatem
maioris
ita ſeſe habebit, ut maius corpus ſe habet ad minus.
Per æquale ergo ſpacium, & id quod pondere uacat, &
id
quod eſt ponderis particeps tẽpore eodem feretur, quod
quidem
fieri nequit.
Quare ſi omni quouis propoſito per
maius
ſpacium id mouebitur:
quod pondere caret, per in fi-
nitum
utiq;
ferri poteſt. Patet igitur omne definitũ corpus,
pondus
, aut leuitatem habere.
Cùm autem natura quidem
id
ſit principium motus quod eſt in ipſo, potentia autem id
quod
eſt in alio, aut aliud eſt:
atq; motus alius ſit ſecundùm
naturam
, alius uiolentus, naturalem quidem motum celerio
rem
faciet id quod potentia mouet, ut cum quo lapis deor-
ſum
fertur:
eum autem quieſt præter naturam, omnino po-
tentia
ipſa:
ad utrunq; autẽ, utitur aëre ipſo, ut instrumẽto:
30987LIBER III. eſt enim hic aptus, & leuis eſſe, & grauis. Lationem igitur
eam
, qua ſurſum itur, faciet uti leuis, cùm pulſus fucrit, prin
cipiumq́
;
ſumpſerit à potẽtia ipſa. Lationem autẽ eam, quæ
deſcenditur
, faciet uti grauis:
potentia enim quaſi uim im-
preſſam
tradit utrique.
Quapropter & non ſequente co
quod
mouit, id fertur quod præter naturã eſt motũ:
ſi enim
tale quid corpus eſſet, uiolentus motus ſanè eſſet:
mo
tui
quoq;
ſecundum naturam cui@ſq; modo eodem cõducit,
ſuo
ad mobilis terga cõcurſu.
Omne igitur corpus leue eſſe,
aut
graue:
& quomodo ſeſe habent in hiſce motus præter
naturam
, ex biſce quæ diximus, patet.
Eſt autẽ manifestum
ex
dictis:
neq; omnium, neq; nullius ſimpliciter generatio-
nẽ
corporis eſſe:
impoßibile eſt enim uniuerſi corporis ge-
nerationem
eſſe, ſinon ut uacuum eſſe quid ſeparatum po-
teſt
.
Quo enim in loco id quod generatur, erit cùm fuerit
ortum
, in hoc prius uacuũ eſſe ſi nullum ſit corpus, neceſſe
eſt
:
aliud enim ex alio corpus fieri potest: uelut ex aëre
ignis
, ſed omnino ex nulla alia antecedẽte magnitudine fie-
ri
impoßibile eſt:
maximè enim ex potẽtia corpore, corpus
actu
fieri poteſt:
ſed ſi id quod eſt potentia corpus, non eſt
prius
aliud corpus actu, ſeparatum uacuum erit.
Quibus corporibus generatio conueniat. Cùm prima ſint cor-
porum
elementa, quid Elementum, &
quot, & qualia ſint.
Vtrum Elementum ſpecie ſit diuiſibile, vt volunt aliqui po@
nentes
vnum ſolum.
CAP. III.
_RE_stat autem dicere, quorum eſt corporũ generatio,
11Hîc declarat
Ā
riſto. quibus
corporibus
ge,
neratio
conue-
niat
: déq; ele-
mẽtis
nõnulla.
&
quam ob cauſam eſt. Cùm igitur in omnibus co-
gnitio
ſit per prima, prima uerò eorum, quæ inſunt ſint
elementa
, prius quænam, &
cur ſunt talium corporum ele-
menta
, deinde quot, &
qualia ſunt, conſider andũ eſſe uide-
tur
.
Hoc autem dilucidum fuerit, ſi ſuppoſuerimus
31088ARIST. DE COELO ſit ipſius elementi natura. Siigitur id corporũ elementum,
in
quod cætera corpora diuidũtur, in quibus ineſt potẽtia,
aut
actu:
hoc enim utro modo ſehabet, adhuc ambigitur:
ipſum autẽ eſt in forma diuerſa indiuiſibile: tale quid enim
omnes
ipſum elementũ, &
in omnibus dicere uolũt. Quòd
ſi
id quod eſt dictũ, eſt elementũ, talia quædã corporũ eſſe
neceſſe
eſt:
in carne enim, ac ligno, & ſimilibus, ineſt ignis
potentia
, atq;
terra. Maniſestè enim exillis hæc ſegregan
tur
.
In igne autẽ, caro, aut lignũ ineſt, neq; potentia, neq;
actu
:
ſi enim eſſet, ſegregaretur. Similiter neq; ſi unum quid
ſolum
ſit tale, in illo eſt:
neq; enim ſi caro, aut os, aut quod-
uis
cæterorũ erit, ineſſe potentia cõtinuò eſt dicendum:
ſed
anteà
quiſnã ſit generationis modus eſt cõtemplandũ.
Ana
xagor
as autẽ, de elemẽtis cõtrario modo, atq;
Empedocles
dicit
:
hic enim ignẽ, & terrã, cæteraq́; eiuſdẽ ſeriei corpo-
ra
, elementa corporũ eſſe, ac omnia ex hiſce constare, dicit.

Anaxagoras
uerò cõtrariũ aſſerit:
ea enim quæ ſunt ſimiliũ
partiũ
, linea inquã, carnẽ &
os, & quæq; talium, elementæ
eſſe
dicit:
aërem autẽ & ignem, horũ ac cæterorũ omnium
ſeminũ
mistum eſſe:
utrunq; enim ipſorũ, ex uniuerſis inui-
ſibilibus
ſimiliũ partiũ congregatis eſſe dicit.
Quapropter,
&
omnia ex his eſſe cenſet: ignem enim, & ætherem, idem
appellat
, Cùm autẽ omnis naturalis corporis ſit proprius
motus
:
motus autem partim ſimplices ſint, partim miſti: &
mistorũ
ſint misti ſimplicium ſimplices, patet corpora ſim
plicia
quædam eſſe:
ſunt enim & ſimplices motus. Quare
&
elementa eſſe, & cur elementa ſunt, constat.
Non eſſe infinita elementa ſimilarium partium, ut poſuit Ana-
xagoras
.
Neque rectè putare Democritum Abderiten, eiusq́;
ſectatorem Leucippum, de ptimis magnitudinibus, ex qui-
bus
gignunt omnia.
CAP. IIII.
31189LIBER III.
COnſequens autẽ eſt, utrum ſint finita, aninfinita, &
11Hîc oftendit
Ā
rift. non eſſe
infinitaelemẽta

homæomera
.
ſi finita ſint, quẽ numerũ ſubeant, conſiderare, ac con
templari
.
Primùm igitur infinita non eſſe, ut quidã arbitran
tur
, cõtemplandũ eſſe uidetur.
Et primùm eos qui uniuerſa
quæ
ſunt ſimilium partium elementa faciunt, ut Anaxago-
ras
, in medium afferamus:
nemo enim eorũ qui ita cenſent,
rectè
accipit elementum:
uidemus enim & multa mistorum
corporum
ut carnem, oſſa, lapidem, lignum, in ſimiles diui-
di
partes.
Quare ſi cõpoſitum non eſt elementũ, non omne
quod
eſt ſimilium partium eſt clementum, ſed id quod in di-
uerſa
ſpecie diuidi nequit, ut antea diximus.
Præterea neq;
ſic elementum ſumentes, facere infinita neceſſe eſt: omnia
cnim
cadem &
ſi quiſpiã ſumpſerit finita, reddentur. Idem
enim
faciet, &
ſi duo, uel tria talia ſolùm ſint, ut & Empe-
docles
facere conatur.
enim ipſis et boc pacto omnia
ex
ſimiles partes habentibus facere accidit (faciem enim
ex
faciebus faciũt, nec aliud quicquã eorum quæ ſecundùm
naturam
ſunt figurata) patet longè melius eſſe principia
cere
finita, &
hæc quàmminima, ſi eadẽ omnia demonstra-
ri
poßint, quemadmodum &
Mathematici cenſent: ſemper
enim
aut forma, aut quãtitate, finita principia ſumunt.
Præ
terea
ſi corpus à corpore diuerſum proprijs differentijs di
citur
, corporũ autem differentiæ ſint finitæ (ipſis enim ſen-
ſibilibus
differũt:
atq; hæc ſunt finita, quod quidem demon-
ſtretur
oportet) patet &
elementa neceſſariò eſſe finita.
At uerò neq; ut alij quidã dicunt, ut Leucippus, ac Abde-
rites
Democritus, ea quæ accidunt conſentanea ſunt ratio-
ni
:
primas enim magnitudines multitudine quidem infinitas,
magnitudines
autem indiuiſibiles eſſe dicunt:
& neque ex
una
multa fieri, neque ex multis unum, ſed harum
31290ARIST. DE COELO xione, mutationeúe omnia generari. Et hinanque, quodam-
modo
numeros uniuerſa quæ ſunt, atq;
ex numeris faciunt:
& ſi enim non dilucidè dicunt, hoc tamen dicere uolunt. Et
inſuper
cùm figuris corpora differant, figuræ uerò ſint in-
finitæ
, infinita &
ipſa ſimplicia corpora eſſe dicunt. Quæ-
nam
autẽ eſt uniuſcuiuſq;
elementi figura, nihil definierũt,
ſed
igni ſolùm rotundam tribuere figuram.
Aërem uerò,
aquam
, ac cætera, magnitudine, paruitateq́;
diuiſere: quia na
tura
ipſorum eſt, ut omnium ſemen elementorum.
Primùm
igitur
idem &
ipſos error comitari uidetur, non finita ipſa
principia
ſumere, cùm omnia eadem ipſis dicere liceret.

Deinde
ſi corporum differentiæ non ſint infinitæ, patet ele
menta
infinita non eſſe.
Præterca indiuidua corpora eſſe di
centes
, Mathematicis ſcientijs aduerſentur, complurá que
corum
, quæ ſub opinionem omnium cadunt, &
eorum quæ
ſenſu
uidentur, èmedio tollant neceſſe eſt:
de quibus anteæ
diximus
in hiſce quæ de tempore, motuúe ſunt dicta.
Et
inſuper
, contraria ipſos dicere ſibijpſis neceſſe eſt:
impoßi
bile
eſt enim, ſi elementa ſint indiuidua, aërem, aquam, ac
terram
magnitudine, paruitateq́;
differre: eſi enim impoſ-
ſibile
, ex ſeſe mutuo generari:
corpora nanque maxima, ſi
ſegregentur
, ſemper deficient:
at hoc pacto terram, aquam,
&
aërem uicißim ex ſeſe fieri dicunt. Præterea neque ho-
rum
ſententia, infinita ipſa elemẽta fieri uidebuntur, ſi cor-
pora
quidem figuris differunt:
figuræ uerò omnes ex pyra-
midibus
constant:
rectarum quidem linearum, ex hiſce quæ
ſunt
rectarum linearum:
ſphæra autem, ex partibus octo:
ſint
enim aliqua principia figurarum, neceſſe eſt.
Quare
ſiue
ſit unum, ſiue duo, ſiue plura:
& ſimplicia corpora
multitudinem
tantam ſubibunt.
Præterea ſi cuiuſq;
31391LIBER III. corporis mctus eſt proprius quidam, ſimplicisq́ corporis
motus
eſt ſimplex:
ſimplices autem motus infiniti non ſunt,
propterea
quòd neque ſimplices lationes, plures quàm duæ
ſunt
, neque loca ſunt infinita, neque hoc pacto ſanè ipſa
elementa
infinita erunt.
Opiniones antiquorum quatuor, de Elementis: at{que} earundem
incommoda
, &
confutatio.
CAP. V.
QVoniam autem finita eſſe neceſſe eſt, conſiderarere-
11Hîc cõtra pri-
ſcorum
opinio
nes
probat Ari
ſtot
. plura vno
elemẽta
eſſe, ea
demq́
; finita.
ſtat, utrum plura ſint, an unum.
Quidam enim unum
ſolum
eſſe ſupponũt:
& horum, alij aquam, alij aërem, alij
ignẽ
, alij aqua quidẽ ſubtilius, aëre uerò denſius.
quod qui-
dem
celos uniuerſos, cùm ſit infinitum, inquiunt continere.
Quiigitur hoc unum aquam, aut aërem faciunt, aut aqua
quidem
ſubtilius, aëre uerò denſius, deinde exhoc raritate
cætera
, denſitateq́;
generant, ijſanè ignorant aliquid aliud
clemento
ſefacere prius:
generatio enim, ex elementis com-
poſitio
eſt, ut dicunt:
ad elemẽta uerò profectio, diſſolutio.
Quareid quod eſt ſubtilium magis partium, natura prius
eſſe
neceſſe eſt.
Cùmigitur omnium corporũ igncm ſubti-
lißimum
eſſe dicant, ignis natura corporum primum erit:
nihil autem refert, unum enim quippiam cæterorum, &
medium
ipſum, primum eſſe neceſſe eſt.
Præterea raritate,
ac
denſitate cætera generare, &
ſubtilitate atq; großitie,
nihil
differt:
ſubtile enim, rarum: groſſum autem, denſum
eſſe
uolunt.
Subtilitaterurſus, atque großitie: & magnitu-
dine
, ac paruitate idem eſt.
Subtile eſt enim, quod paruarũ,
groſſum
, quod magnarum partium eſt.
Quod enim ad
multum
extenditur, id ſubtile eſt:
tale autem id eſt, quod ex
paruis
partibus constat.
Quare accidit, ipſos magnitudi-
ne
, ac paruitate ſubstantias diuidere cæterorum.
31492ARIST. DE COELO autem ita definientibus, uniuerſa ad aliquid dicere. Atque
abſolutè
non erit aliud ignis, aliud aqua, aliud aër:
ſed idem
eſt
ad hoc ignis, ad aliquid aliud aër.
Quod quidem &
ijs
accidit, qui plura quidem elementa eſſe aiunt:
magnitu-
dine
autem &
paruitate differre dicunt: nam cùm unum-
quodq
;
quantitate ſit definitum, aliqua ratio nimirum inter
ipſas
magnitudines erit.
Quare eorum quæ hanc rationem
habent
, aliud aërem, aliud ignem, aliud terram, aliud aquam
eſſe
neceſſe eſt:
propterea quod in maioribus rationes mino
rum
inſunt.
Quiuerò ignem elementum ipſum ſupponunt,
hoc
quidem euadũt:
alia uerò ipſis accidere abſurda: neceſ-
ſe
eſt.
Quidam enim ipſorum, igni figuram adiungunt, ut ij
qui
pyramidem faciunt.
Quorum quidam ſimplicius dicũt,
pyramidem
quidem dicentes id eſſe, quod maximè figurarũ
incidere
poteſt, ignem autem corporum.
Quidam probabi-
lius
, corpora quidem uniuerſa ex eo cõpoſita eſſe quod eſt
omnium
maximè ſubtilium partium, ſolidas uerò figur as
ex
pyramidibus constare dicentes.
Quare cùm corporum
quidem
ignis ſit ſubtilißimum, figurarum uerò pyramis ma
ximè
paruarum eſt partium atq;
prima, primaq́; figura pri
miſit
corporis, ignis proſectò pyramis erit.
Quidam de
figura
quidem nihil dicunt, ſubtilißimarum autem partium
ſolum
elementum ipſum faciunt, deinde ex hoc compoſitio-
nem
ſubeunte, cætera fieri dicunt, perinde ut arenæ conſlan
tur
.
Vtriſq; autem hæc difficilia accidunt: nam ſi primum
corpus
indiuiduum faciunt, illæ ratiocinationes, quas antea
diximus
, ad hanc eandem materiam, ut patet, redibunt.
Præ-
terea
ſi natur aliter cõtemplariuolunt, hoc dicere nequeũt:
nam ſi omne corpus ad corpus quantitate comparabile eſt,
magnitudines
autem ſimilitudinem ſubeunt rationis, &
31593LIBER III. milium partium inter ſe & elementorum, uelut uniuerſæ
aquæ
ad aërem uniuerſum, &
elementi ad elementũ, & in
cæteris
eodẽ modo, &
aër maior eſt aqua, & omnino id
quod
ſubtiliorũ eſt partium, quòd großiorum:
patet &
clementũ
aquæ minus, quàm aëris eſſe.
Si igitur magnitudo
minor
ineſt maiori, elementũ ſanè aëris diuiſibile erit, &

ignis
identidem ipſius, &
corũ omnino quæ ſubtiliorũ par
tium
ſunt.
Sin diuiſibile faciunt ij quidem, qui igni figuram
tribuunt
, eueniet partẽ ignis ignem eſſe, propterea quòd
pyramis
ex pyramidibus constat.
Et item, omne cor-
pus
elementum eſſe, aut ex elementis constare:
pars enim
ignis
nec ignis eſt, nec aliud elementum ullum.
Hiſce uerò
qui
magnitudine definiunt, prius quid elemento elementum
eſſe
, atq;
hoc in infinitũ abire, ſi omne corpus diuiſibile eſt,
&
quod paruarũ magis eſt partium eſt elementũ. Præterea
&
his etiam accidit, idem ad hoc ignem eſſe dicere, ad aliud
aërem
, &
aquam rurſus ad terrã. Commune autẽ peccatum
uniuerſis
eſt, qui elementũ unum ſupponunt, unũ naturalem
ſolum
omniumq́;
eundẽ facere motũ: omne nanq; naturale
corpus
, principium habere motus uidemus.
Si igitur omnia
corpora
unum quid ſunt:
unus omniũ motus erit: & hoc
magis
quodq;
moueri neceſſe eſt, quò maius fit: quemadmo
dum
&
ignis, quò maior fit, ſua latione celerius fertur:
accidit autem, multa deorſum celerius ferri. Quare pro-
pter
hæc ipſa, &
inſuper cùm definitum ſit prius naturales
plures
eſſe motus, patetunum elementũ eſſe non poſſe.
Cùm
autem
neq;
infinita ſint, neq; unum ſit elemẽtum, plura eſſe
proſectò
, atque finita eſſe neceſſe eſt.
Quod fieri nequeat, ut elementa ſint æterna: nec eſſe commune
quodpiam
corpus diuerſum ab ipſis, è quo generentur.
CAP. VI.
31694ARIST. DE COELO
COnſidcrandum eſt autem primò, utrum ſempiterna
ſint
, an generentur, &
corrũpantur: quo demonstra-
11Hîc oftẽdit ele
mẽta
ſempiter-
na
non eſſe, ex
ſéq
; mutuò fie,
gi
.
to, &
quot, et qualia ſunt, patebit. Sempiterna igitur eſſe,
impoßibile
eſt:
& ignem enim, & aquam, & unumquodq;
ſimplicium corporum, diſſo{lu}i uidemus: dißolutionẽ uerò,
aut
infinitam eſſe, aut ſtare neceſſe eſt.
Si igitur infinita eſt,
&
diſſolutionis tempus infinitum erit, & tempusrurſus
compoſitionis
:
unaquæque enim partium in alio tempore
diſſoluitur
, atque componitur.
Quare fiet ut extra tem-
pus
infinitum, tempus ſit aliud infinitum:
quàdoquidem &
compoſitionis
tempus eſt infinitum, &
prius hoc diſſolu-
tionis
tempus, ut extra infinitum ſit infinitum, quod quidẽ
impoßibile
eſt.
Sin ſtabit alicubi diſſolutio, autid corpus
in
quo diſſolutio ſtabit, indiuiduum erit, aut diuiſibile qui-
dem
erit, non tamen unqu@m diuidetur, ut Empedocles uel-
le
uidetur.
Indiuiduum igitur non erit, propter rationes
anteà
dictas.
At neq; diuiſibile quidem erit: nunquam autem
diſſoluetur
:
minus enim corpus, facilius quàm maius corrũ-
pi
poteſt.
Si igitur et maius hac corruptione corrumpitur,
ut
in minora diſſoluatur, corpus minus id pati magis con-
ſentaneum
eſt rationi.
Ignem autẽ, duobus modis corrum
pi
uidemus, nam &
à contrario corrumpitur cùm extingui
tur
, &
ipſe à ſeipſo marceſcens: hoc autem patitur minor à
maiore
, &
eo celerius, quò minor eſt. Quare corporum ele
menta
corruptibilia, &
generabilia eſſe neceſſe eſt. Cùm
autem
generabilia ſint, aut ex incorporeo, aut è corporeo
ipſorum
generatio erit:
& ſiex corpore, aut ex alio, aut ex
ſeſe
uicißim ipſorum generatio erit.
Is igitur qui ipſa di-
cit
ex incorporeo generari, uacuũ facit.
Nam omne quod
fit
, in aliquo fit:
& id in quo eſt generatio, aut
31795LIBER III. erit, aut habebit corpus. Et ſi habebit corpus, duo corpo-
ra
ſimul in eodem erunt, id inquã quod fit, &
id quod præ-
cedit
.
Sin incorporeum erit, uacuum eſſe definitum neceſſe
eſt
:
hoc autem impoßibile eſſe, anteà demonstrauimus. At
neq
;
ex corpore quodã elementa fieri poſſunt: eueniet enim
aliud
corpus elementis prius eſſe:
atq; hoc, ſi pondus, aut le
uitatem
habet, unum quid erit elemẽtorum.
Si nullum habet
momentũ
, immobile, ac Mathematicum erit, ſi tale autẽ, eſt
in
loco non erit:
quo enim in loco quieſcit: in & moueri
poteſt
:
& ſi ui quidẽ, præter naturã: ſi uerò non ui, ſecun-
dum
naturã.
Si igitur in loco, atq; alicubi erit, elementorum
quippiam
erit:
ſin uerò non erit in loco, neq; quicquam ex
ipſo
erit:
id enim quod fit, & id ex quo fit, ſimul eſſe ne-
ceſſe
eſt.
Cùm autem neq; ex incorporeo, neq; ex alio cor-
pore
firi poßint, exſeſe mutuò fieri restat.
Confutatio modi, quo Democritus & Empedocles mutuam
generationem
elementorum ex ſeipſis oſtendunt.
Et quòd
neque
transfiguratione, nec ſuperficierum reſolutione ex
ſe
mutuò fiant.
CAP. VII.
RVrſus igitur conſiderandum eſt quiſnam ſit mutuæ
11Hîc declar@@
Ā
riſto. quate,
nus
ex ſe inui-
cem
elementa
gignantur
.
generationis ipſorum modus:
utrum ut Empedocles
dicit
, atque Democritus, an ut ij qui in plana diſſoluunt,
an
alius quiſpiam ſit præter hos modus.
Empedoclem igi-
tur
, &
Democritum præterit, non generationem ſe mu-
tuam
, ſed apparentem facere generationem.
Ineſſe enim
quæque
ac ſegregari dicunt, quaſi è uaſe ſit ipſa generatio,
ſed
non è materia quadam, neq;
generari per mutationem.
Deinde ſi hoc etiam modo fit generatio, non minus ea
quæ
eueniunt, ſunt abſurda:
cadem enim magnitudo ſi den-
ſetur
, grauior fieri non uidetur, At hoc dicant ij, qui
aquam
ineſſe in aëre, &
inde ſegregari dicunt,
31896ARIST. DE COELO eſt: cùm enim aqua ex aëre eſt orta, grauior eſt. Præterea
corporum
mistorum alterum ſeparatum non neceſſe eſt lo
cum
ſemper occupare maiorẽ.
At cùm oritur aër ex aqua,
maiorcm
aër occupat locum:
quod enim ſubtiliorũ eſt par-
tium
, id maiorem occupat locum.
Patet autẽ hoc, et in ipſa
migratione
, euaporante enim humido, ſpirituq́;
turgente ea
uaſa
quæ molem continent ob angustiam rumpi uidentur.
Quare ſi uacuũ omnino non eſt, nec extendentur corpo-
ra
, ut ij qui hæc dicunt inquiunt, ipſum impoßibile patet.
Sin uacuum eſt, & extenſio, uacat hoc porro, ratione, id
inquam
, quod ſeparatur maiorẽ ſemper locum neceſſariò
occupare
.
Generationẽ etiam mutuã deficere tandem neceſ-
ſe
eſt, ſi finita in magnitudine, infinita finita non inſint, cùm
enim
terra fit aqua, ex terra aliquid aufertur, ſi generatio
eſt
ſegregatio, &
iterum, cùm èreliqua ſimili modo oritur
aqua
.
Si igitur hoc ſemper erit, eueniet in corpore finito
ineſſe
infinita.
Cùm autem hoc impoßibile ſit, non ſemper
ex
ſeſe mutuò generabuntur.
Dictum eſt igitur elementorũ
migratione
in ſeſe mutuam ſegregationem non eſſe.
Re-
ſtat
autem, ipſa mutationem ſubeuntia ſeſe mutuò generari:
atque hoc dupliciter. Aut enim transfiguratione, ut ex ea-
dem
cera pila fit, teſſeraúe, aut diſſolutiõe in plana, ut qui-
dam
aiunt.
At ſi transfiguratione generantur, fit ut ipſa
corpora
neceſſariò indiuidua eſſe dicantur:
ſi enim indiui-
ſibilia
ſint, ignis pars ignis non erit, neq;
terræ pars terra:
propterea
quòd pyramidis pars, pyramis eſt, neq;
teſſe-
teſſera.
Sin diſſolutione planorũ, primò quidẽ abſurdũ
eſt
, non omnia ex ſeſe mutuò generare:
quod quidem ipſos
dicere
neceſſe eſt, atque dicunt, neque enim conſentaneum
eſt
rationi unam partem expertem eſſe migrationis,
31997LIBER III. per ſenſum uidetur, ſed omnia in ſeſe mutari uidentur mu-
tuò
.
Accidit autem eos de hiſce quæ apparent dicentes,
conſentanea
hiſce dicere quæ apparent.
huius autem cauſa
eſt
, non bene prima principia capere, ſed omnia ad opinio-
nes
definitas quaſdam reducere uelle.
Senſibilium enim prin
cipia
for taſſe ſenſibilia ſint perpetuorum perpetua, corru-
ptibilium
corruptibilia:
& omnino ſub eodem ſint genere,
ſub
quo ſubiecta collocantur, oportet.
Hiuerò propter
horũ
amorem idem facere uidentur, quod ij faciunt, qui po-
ſitiones
in rationibus conſeruant:
omne enim quod accidit,
tolerent
, ut habentes principia uera, perinde quaſi non ex
hiſce
, quæ eueniunt, nonnulla maximeq́;
ex fine dijudicare
oporteret
.
Eſt autem finis effe ctiuæ quidẽ ſcientiæ ipſum
opus
:
naturalis autem id, quod ſemper propriè per ſenſus
apparet
.
Accidit autẽ ipſis, terram elementũ maximè eſſe,
ſolamq́
;
incorruptibilem: ſi id quod indiſſolubile eſt, incor-
ruptibile
eſt, ac elementum:
terra enim ſola, in aliud corpus
indiſſolubilis
eſt.
At uerò neq; in hiſce quæ diſſoluuntur,
triangulorũiuxta
ſuſpenſio eſt conſona rationi:
fit autẽ &
hoc
in migratione, qua in ſeſe mutuò migrant:
propterea
quod
ex inæqualibus multitudine triangulis cõstat.
Præter-
ij quihæc dicũt è corpore faciãt generationẽ neceſſe
eſt
, enim ex plantis fuerit ortũ, non è corpore erit ortũ.
Inſuper omne corpus diuiſibile ſit, ſed exactißimis ſcien
tijs
aduerſentur, neceſſe eſt.
Illæ enim & ipſum intelligi-
bile
:
diuiſibile accipiunt. At hi, neq; omne ſenſibile diuiſibi
le
eſſe concedunt, propterea quòd ſuppoſitionem ſuam ſer-
uare
uolunt:
qui nanq; figuram cuiq; tribuunt elemento, &
hac
ſubstãtias ipſorum distinguunt, hi indiuiſibilia faciant
ipſa
, neceſſe eſt:
pyramide enim, aut pila aliquo modo
32098ARIST. DE COELO uiſa non erunt ea, quæ reſtant pyramis, aut pila. Quare
aut
pars ignis ignis eſt, ſed erit quid elemẽto prius, pro-
pterea
quòd omne corpus elementum eſt, aut ex elementis
conſtat
:
aut non omne corpus diuiſibile eſt.
Quòd figuræ præter ra@ionem accommodent elementis, uelut
igni
ſphæram aut pyramidem:
reliquis alias, & quod nec ob
motum
neq;
aliam affectionem vllam ſint accõmodandæ.
CAP. VIII.
_O_Mnino autẽ eniti ſimplicib9 corporibus figuras tri
11Hîc oſtendit
Ā
riſto. elemen,
ta
non eſſe figu
rata
.
uere, metas egreditur rationis.
Primò quidem quia
accidet
non repleri totum.
In planis autem tres figuræ com
plere
locum uidentur, triangulus, quadratum, &
ſex angu-
lorum
figura:
in ſolidis autẽ duæ ſolæ, pyramis, atq; teſſera.
Plures autem hiſce ſumantur neceſſe eſt: quia plura faciunt
elementa
.
Deinde corpora ſimplicia uniuerſa figuram ſu-
ſcipere
in loco cõtinenti uidentur, &
maximè aqua, & aër.
Permanere
igitur elementi figuram, impoßibile eſt:
enim
totum
tangeret omni ex parte id quod continet ipſum.
At ſi
in
aliam uertetur figurã, non ulterius erit aqua, ſi ipſa diffe
rebat
figura.
Quare patet figur as horum definitas non eſſe.
Sed
natura hoc ipſum nobis declarare uidetur:
quod et con
ſentaneum
eſt rationi.
Nam ut & in cæteris in forme ſubie-
ctum
ipſum eſſe oportet (maximè enim hoc pacto id quod
omnia
ſuſcipit, formari, figurasq́;
ſuſcipere poteſt: ut in Ti-
mæo
eſt ſcriptum ) ſic &
elementa ut materiam compoſi-
torum
eſſe putare oportet.
Quapropter & mutari in ſe
mutuò
poſſunt:
cùm per aſjè ctus ipſorum differentiæ ſepa-
rantur
.
Inſuper, quonam modo generari caro, & os, aut
quoduis
compoſitorum corporum poteſt?
Neque enim ex
elementis
ipſis, quia non fit ex compoſitione continuum,
neq
;
ex planis cõpoſitionem ſubeuntibus: ipſa enim
32199LIBER III. compoſitiome generantur, & non ea quæ ex elementis con
ſtant
.
Quare ſi quiſpiam exactè tales ſententias conſidera-
re
uoluerit, &
non ſine exacta diſcußione probare, ac acce
ptare
:
gener atione ex hiſce quæ ſunt, haſce tollere profectò
uidebit
.
At uerò et ad affectus & potẽtias, atq; motus: figu
non ſunt accõmodatæ corporibus, in quæ maximè refpi
ciẽtes
hoc pacto figuras ipſas distribuere, ueluti cùm ignis
facilè
ſit mobilis, et calefaciat, ac urat, quidam ſphærã qui-
dem
pyramidẽ ipſum fecerunt:
hæc enim facilimè quidẽ mo
uentur
, propterea quòd minima tangunt, minimeq́;
ſtabilia
ſunt
:
maximè uerò calefaciunt, maximeq́; urunt, quòd alterũ
totum
angulus eſt, alterum acutißimum angulum habet:
angulis autẽ calefaciunt (ut aiunt) ac urunt. Primùm igitur
utriq
;
de motu peccarunt: nam tametſi figurarũ facilimè
mobiles
ſunt, non tamen ignis motu, facile mobiles ſunt:
mo
tus
enim ignis ad ſupera fit atq;
recta: uerò facile ea mo
tione
mobiles ſunt, quæ uolutio nuncupantur.
Deinde ſi ter
raideo
teſſera eſt, quia ſtabilis eſt, atque manet, non autem
ubiuis
, ſed ſuo in loco manet, ex alieno uerò fertur, niſi pro-
hibeatur
, &
ignis etiam, & cætera ſimili modo: patet &
ignem
, &
elementorum quodque in alieno quidem loco
ſphæram
aut pyramidem quidem eſſe, in proprio uerò cu-
bum
.
Præterea ſi ignis ob angulos calefacit, ac urit, uniuer-
ſa
elementa calefaciunt ſanè, aliud tamen alio forſitan ma-
gis
:
uniuerſa enim angulos habent, ut id quod octo, & id
quod
duodecim ſedium eſt.
Democriti uerò ſentẽtia ſphæra
etiam
uri, quia quidã angulus eſt.
Quare maiore different,
minoreq́
;
gradu: hoc autem falſum eſſe patet. Simul etiam
accidet
, et mathematica corpora calefacere, ureré que (&

illa
nanq;
angulos habent, & in ipſis indiuidua, &
322100ARIST. DE COELO , & cubi, & pyramides inſunt) præſertim ſi ſint in diui-
duæ
magnitudines, uti dicunt:
nam ſi illa quidem urunt, illa
uerò
non urunt, differentia eſt dicenda, ſed non ſic ſimplici-
ter
dicẽdum eſt, uti dicunt.
Præterea ſi id quod uritur igni-
tur
, ignis autẽ aut ſphæra, aut pyramis eſt, ea quæ cõburun
tur
pyramidem fieri, aut ſphæram neceſſe eſt.
Incidere igi-
tur
, atq;
diuidere, ſit accidens per rationem figuræ, pyrami-
dem
uerò neceſſariò pyramides facere, uel ſphærã ſphæras,
à
metis penitus egreditur rationis:
ſimileq́; eſt atq; ſi quiſ-
piam
gladium in gladio, id, quod diuidit, diuidere cenſeat,
aut
ſerram in ſerras.
Præterea ad diuidendũ ſolùm igni figu
ram
reddere:
ridiculum eſſe uidetur: ignis enim congregare
magis
, finesq́;
in unum redigere, quàm ſegregare uidetur:
ſegregat enim ea quæ non eiuſdem generis ſunt: congregat
autem
ea, quæ ſub eodem genere collocantur.
Et congrega-
tio
quidem per ſe eſt:
fines enim in unum cogere, atque uni-
re
, ignis ipſius eſt.
Segregatio uerò per accidens: congre-
gans
enim id, quod ſub eodem eſt genere, id quod alienũ eſt
excipit
.
Quare aut ad utrunq; , aut potius ad congregandũ,
figuram
igni reddere oportebat.
Inſuper cùm calidum, fri-
gidumq́
;
potentia ſint contraria, reddere frigido figuram
aliquam
impoßibile eſt, proptereà quòd reddere quidẽ con
trariam
figuram oportet:
nibil autem contrarium eſt figu-
.
Quapropter & omnes omittunt hoc: & tamen aut
omnia
figuris, aut nibil definire oportebat.
Nonnulli autem
de
potentia ipſius dicere conati, ſibijpſis contraria dicunt:

frigidum
enim id inquiunt eſſe, quod magnarum partium
eſt
, propterea quòd premit &
per meatus non tranſit. Pa-
tet
igitur, et calidum id eſſe quod tranſit:
tale autem id erit:
quod
partium ſubtilium eſt.
Quare fit ut paruitate,
323101LIBER IIII. tudineq́; frigidum differat, calidumq́; , ſed non figuris. Præ-
terea
ſi pyramides ſint inæquales, magnæ non ignis erunt,
neq
;
figura erit urendi cauſa, ſed contrarium. Non differ-
reigitur
elementa figuris, ex ijs, quæ diximus, patuit.
Cùm
autem
proprijßimæ differẽtiæ corporum per affe ctus ſint,
&
operationes, atque potentias (cuiuſq; enim corporis na
turalis
opera affectus potentiasq́;
dicimus eſſe) primùm de
his
eſt dicendum, ut poſt horum contemplationem cuiuſq;
differentias ad unum quodque ſumamus.
DE COELO
ARISTOTELIS

LIBER
IIII.
Quid ſit graue, & quid leue: & quæ ſit vtriuſ{que} natura con_
ſiderandum
eſſe.
CAP. I.
_D_E graui autem, atq; leui quid eſt utrunq; ,
11De natura gra,
uis
, et leuis hoc
in
libro deter-
minat
Āriſtot.
hoc´
{que} in cap. 5.
& 2. antiquo-
rum
opiniones
refert
.
&
quænam eſt natura ipſorum conſide-
remus
oportet, &
propter quam cauſam
haſce
potentias habent:
cõtemplatio enim
deipſis
, ſermonibus eſt accommodata de
motu
.
Graue nim, & leue exeo dicimus, quia aliquo
modo
natur aliter moueri poteſt.
Operationibus autem ipſo
rum
nomina poſita non ſunt, niſi quiſpiam putet tale eſſe
ipſum
momentum.
Quia uerò naturalis tractatio eſt de mo
tu
, hæc autem motus quaſi fomenta quædam in ſeipſis ha-
bent
, ideo uniuerſi quidem potentijs ipſorum utuntur, non
tamen
niſi pauci definiuere.
Viſis igitur hiſce primum quæ
ab
alijs dicta ſunt, allatis etiã dubitationibus, quæ ad hanc
conſiderationem
ſunt neceſſariæ, id deinde dicamus
324102ARIST. DE COELO nobis de ipſis uidetur. Grauia leuiaq́; partim ſimpliciter,
partim
ad aliud dicuntur.
Eorum enim, quæ põdus habent,
aliud
leuius, aliud grauius dicimus eſſe:
ut æs, grauius dici-
mus
ligno.
De his igitur, quæ abſolutè dicuntur, nihil à ue
teribus
dictum eſt, ſed de hiſce quæ ad aliud dicuntur:
non
enim
dicunt quid eſt ipſum graue, &
quid eſt ipſum leue:
ſed quid eſt ipſum grauius, & quid ipſum leuius in hiſce,
quæ
pondus habent.
Id autem quod dicimus, magis dilu-
cidum
hoc pacto fiet:
quædam enim à medio ſemper, quæ-
dam
ad medium ſemper apta ſunt ferri.
Horum autem id
quidem
, quòd à medio fertur, ſurſum:
id autem quod ad me-
dium
fertur, deorſum dicimus ferri.
Abſurdum eſt enim in
cœlo
existimare aliquid ſuprà, aliquid infrà eſſe:
quem-
admodum
quidam cenſent:
non enim eſſe aliud ſuperum, a-
liud
inferum dicunt, ſi omni ex parte ſimile eſt, &
undique
quiſque
gradiens aduerſis ipſe ſibi pedibus erit.
Nos autem
ipſum
uniuerſi extremum, ſuprà dicemus:
quod quidem &
poſitione
eſt ſuprà, &
ipſa natura primum. Cùm autem
ipſius
cœli &
quid extremum, & medium ſit, patet & ſu-
prà
eſſe, ac infrà:
quemadmodum & multi dicunt: uerùm
non
ſatis.
Huius autem cauſa eſt, cœlum ipſos non omni ex
parte
ſimile eſſe, ſed unum tantum, id hemiſphærium eſſe,
quod
ſuprà nos eſt, putare.
Quòd ſi ſumpſerunt cœlum o-
mni
ex parte tale, &
medium ad uniuerſum ſimiliter ſe ha-
bere
:
illud quidem ſuperum, medium autem inferum eſſe di
cent
.
Id igitur abſolutè dicimus leue. quod ſurſum, ad ex-
tremumq́
;
fertur. Id graue quod ſimpliciter deorſum,
atque
ad medium fertur.
Ad aliud autem leue, ac leuius
id
eſſe dicimus, quod aliquo natura deorſum celerius fer-
tur
utriſq;
pondus habentibus, æqualemq́; molem.
325103LIBER IIII.
Quòd Timæus ſufficienter de Graui & Leui determinauit:
neque rectè ſenſiſſe antiques, id graue eſſe, quod mole maius
eſſet
:
neque Democritum, qui ex vacui interceptione gra_
uius
, aut leuius ait:
neque plus minusúe materiæ huius cau_
ſam
ponendam eſſe.
CAP. II.
_E_Orum igitur, qui prius ad horũ conſiderationẽ uene-
11Degraui, & le
ui
hic Āriſt, ex
ſententia
deier
minat
antiquo
rum
.
runt, plurimi penè de leuibus hoc pacto, grauibusq́;
ſo
lis
dixere:
quorũ alterũ, utriq; pondus habentibus. altero le
uius
eſt.
De hoc autẽ pacto graui, leuiq́; facta conſideratio-
ne
, de ſimpliciter etiã leui, grauiq́;
determinatũ à ſe fuiſſe
putant
:
ſermo tamen ad ipſa non accõmodatur. Hoc autem
perſpicuum
magis erit, ſi ulterius progrediamur.
Quidam
enim
de leuiore, grauioreq́;
ſic dicunt, ut in Timæo eſt ſcri-
ptum
.
Grauius quidem id eſſe, quod ex eiſdem pluribus con
ſtat
.
Leuius autem id, quod ex eiſdem paucioribus constat:
quemadmodũ plumbo plumbum, & æs ære maius, grauius
eſt
.
Similiter et unũquodq; cæterorũ ſimilium forma in cx-
ceßione
enim æqualium partiũ quodq;
grauius est. Eodẽ
modo
lignum &
plumbum dicunt: ex quibuſdã enim eiſdẽ
omnia
corpora, &
una materia eſſe aiunt, ſed non uideri.
Sic
autem de finitis non dictum eſt de ſimpliciter leui, ac
graui
.
Nunc enim ignis quidem ſemper eſt leuis, ſurſumq́;
fertur
, terra uerò, ac terrea cuncta deorſum, atque ad me-
dium
ipſum.
Quare non ob triangulorum paucitatem, ex
quibus
quodq;
ipſorũ cõstare dicũt, ignis aptus eſt ſurſum
ferri
:
maior enim minus utiq; moueretur, & grauior eſſet,
eùm
pluribus ex triangulis constet.
Nunc autem contra-
rium
ſanè uidetur, quo enim maior eſt, leuior eſt, &
ſur-
ſum
celerius fertur.
De ſupero etiã loco deorſum paruus
ignis
celerius, &
tardius magnus, fertur. Inſuper, cùm
@d
quod pauciora habet ea, quæ ſunt generis eiuſdem
326104ARIST. DE COELO uius eſſe, id uerò quo habet plura grauius eſſe dicãt: aërem
autẽ
, et ignem, ac aquam ex eiſdem aſſerant triangulis eſſe,
ſed
paucitate, multitudineq́;
differre, quapropter aliud ipſo
rum
leuius, aliud grauius eſſe, aliqua ſanè multitudo aëris
erit
, quæ grauior erit aqua.
At totum contrarium accidit:
ſemper enim maior aër, magis ſurſum fertur: & omnino
pars
quæuis aëris ſurſum ex aqua fertur.
Quidã igitur ita
de
graui, leuiq́;
definierunt. Quibuſdam autem non ſatis ui-
ſum
eſt hoc pacto diuidere, ſed quamuis ætate uetustiores
eſſent
, dehiſce tamẽ quæ nunc ſunt dicta, modo magis nouo
intellexerunt
.
Nonnulla nanq; corpora mole quidem mino-
ra
, ſed grauiora eſſe uidentur.
Patet igitur non ſatis eſſe, ex
æqualibus
ipſis primis ea quæ ſunt ponderis æqualis, dice-
re
cõstare:
eſſent enim æqualia mole. Maius autem ipſorũ,
grauius
eſſe, abſurdũ quidẽ exhiſce dicere, qui prima ipſa,
ac
indiuidua, ex quibus ea corporum constant, quæ pondus
habent
, plana inquiunt eſſe:
ij autẽ, qui ſolida eſſe dicũt, ma
gis
dicere poſſunt.
Compoſitorũuerò quoniam ſingula
hoc
modo ſeſe habere uidentur, ſed multa grauiora minora
mole
eſſe uidemus, quemadmodũ æs, lana:
aliam quidã cau-
ſam
&
putant eſſe, & aiunt. Vacuum enim comprehenſum
leuare
corpora dicunt, &
interdum maiora facere leuiora,
cùm
plus habeant, ut inquiunt, uacui:
propterea & molem
habere
maiorem ex æqualibus ſolidis perſæpe, aut exmino-
ribus
cõpoſita, dicunt.
Et omnino, cuilibet leuiori plus in-
eſſe
uacui, cauſam aiunt eſſe.
Dicunt igitur hoc modo de
ipſis
.
Sed addant neceſſe eſt, qui hoc pacto definiunt, ſi ſit
quippiam
leuius, non ſolùm uacui plus, ſed &
ſolidi minus
habere
.
Si enim talem rationẽ excedet, leuius ſanè erit: ob
id
enim ipſum &
ignem in quiunt leuißimũ eſſe, quia
327105LIBER IIII. plurimum habet. Eueniet igitur magnum aurum plus ha-
bens
uacui, igni paruo leuius eſſe, niſi &
ſolidum ipſum ha
buerit
multiplex.
Quare hoc eſt dicendũ. Quidã igitur
eorum
, qui non inquiunt uacuum eſſe, nihil de leui, grauiq́;
determinarunt ut Anaxagoras, & Empedocles. Qui uerò
determinarũt
quidem, dicunt autem uacuũ eſſe, nihil di-
xere
cur alia corporũ leuia, alia grauia ſunt, et alia ſurſum,
alia
deorſum ſemper feruntur.
Nullã præterea de hoc men
tionẽ
fecerunt, nonnulla, inquam, corporũ maiorem haben-
tia
molẽ, leuiora minoribus eſſe:
neq; patet ex hiſce quæ di-
cta
ſunt, quonam pacto fiet ut ipſi conſentanea dicant ijs,
quæ
apparent.
Eos etiam qui leuitatis ignis cauſam, uacui
multitudinem
inquiunt eſſe, eiſdem obnoxios difficultatibus
eſſe
neceſſe eſt:
minus enim cæteris corporibus ſolidi, & ua
cui
plus habebit.
Attamen erit ignis aliqua multitudo, in
qua
ſolidum, &
plenũ ea, quæ continentur in aliqua parua
terra
, ſolida exuperabit.
Quòd ſi & uacui dixerint, quonã
modo
definierint ipſum ſimpliciter graue?
aut enim hoc qd'
plurima
ſolidorũ habet, aut hoc quod uacui minus habet.

Si
igitur hoc dicent modo, erit quædã terra adeò parua, ut
in
illa minus ſit ſolidorum, quàm magno in igne.
Similiter ſi
uacuo
etiã, definiant, erit quippiam eorũ, quæ ſemper deor-
ſum
feruntur, leuius eo, quod ſimpliciter eſt leue, ſemperq́;

fertur
ad ſupera loca:
quod quidem eſt impoßibile: id enim
quod
abſolutè eſt leue, leuius eſt ſemper hiſce, quæ pondus
habent
, ac deorſum feruntur, Id autẽ quod eſt leuius, ſem
per
eſt leue:
propterea quòd & in hiſce, quæ põdus habẽt,
aliud
alio leuiusdicitur eſſe:
ut aqua, terra. At uerò neq; hoc
uacuũ
, inquã, rationẽ ad plenũ habere, ſufficiens ad ſoluen-
dam
dubitationem eſſe uidetur.
Accidet enim & hunc
328106ARIST. DE COELO dum dicentibus, ipſum identidẽ impoßibile. In maiore enim
igne
, atq;
minore, eandẽ ſolidum ad uacuũ rationẽ habebit.
At maior ignis minore ſurſum celerius fertur: & maius au-
rum
, plumbumq́;
, celerius deorſum mouetur, & cæterorũ
quodque
ſimili modo, quæ pondus habent.
At hoc accidere
profectò
oportebat:
ſi hoc pacto graue, leueq́; eſt defini
tum
.
Abſurdũ autẽ eſt, & ſi hoc uacuũ quidẽ ſurſum fera-
tur
, uacuũ autem ipſum ſurſum feratur.
At uerò ſi uacuũ
quidẽ
aptum est ſurſum ferri, plenũ uerò deorſum, atq;
ob
hoc
utriuſq;
lationis ſunt cæteris cauſæ, nihil de compoſitis
cõſiderare
oportebat, cur alia corporum grauia, alia leuia
ſunt
, ſed de ipſis dicere cur leue alterũ eſt, alterũ pondus ha
bet
.
Et inſuper, quænam eſt cauſa, ut plenũ uacuumq́; non
distent
.
Vacat autẽ ratione, & locum uacuo facere, quaſi
ipſum
locus quidã non ſit.
Quòd ſi uacuum mouetur, eſſe
quendã
ipſius locum è quo, &
ad quẽ mutatur, neceſſe eſt.
Et
inſuper, quidnam ipſius motus eſt cauſa?
Non eſi enim
uacuum
ipſum:
enim ſolùm ipſum, ſed ſolidum etiã moue
tur
.
Similiter abſurda accidunt, & ſi quiſpiã aliter definit,
magnitudine
, paruitateq́;
faciẽs grauiora, leuioraq́; , et alio
quouis
extruens modo, uniuerſis modò eadẽ materies aßi-
gnetur
, aut plures quidem ſubcõtrariæ tamen.
Nam ſi una
ſit
, erit graue ſimpliciter, atq;
leue, quemadmodũ ijs acci
dit
, qui ex triangulis constituunt elemẽta.
Sin cõtrariæ ſint,
ut
ij qui uacuũ plenumq́;
dicunt, dici poteſt, quã ob cau
ſam
ea, quæ ſunt inter ſimpliciter grauia, leuiaq́;
: grauiora,
leuioraq́
;
ſunt inter ſeſe, & ſimplicibus etiam ipſis. Magni-
tudine
autẽ paruitateq́;
definire: figmẽto quidẽ magis quàm
priora
eſt ſimile.
Sed quia differentiam elementorũ quodq;
facere
poteſt, ſecurius ad anteriores dubitationes ſehabet.
329107LIBER IIII. Eiuerò, quinaturam unam eorum facit, quæ magnitudine
differunt
idem accidere quæ hiſce accidunt qui materiã fa-
ciant
unã, neceſſe eſt:
& neq: leue quicquã ſimpliciter eſſe,
neq
;
ferri ſurſum, ſed aut posterius ſerri, aut extrudi: et mul
ta
parua, paucis magnis grauiora eſſe.
Quòd ſihoc erit,
accidet
magnum aëra, magnumq́;
ignẽ, aqua, terraq́; parua
grauiorem
eſſe:
quod quidem fieri nequit. Eaigitur quæ ab
alijs
ſunt dicta, hæc ſunt, atq;
hoc modo dicuntur.
Quòd unumquod{que} fenſibilium ita in ſuum locum feratur, vt
ad
ſpeciem.
CAP. III.
11Hîc Āriſto. ex
propria
ſenten,
tia
de graui &
leui
determi_
nat
.
_NO_s autem primùm id definiamus oportet, quo de ma
ximè
quidam dubitant, cur alia corporũ ſurſum, alia
deorſum
ſemper, alia ſurſum, deorſumq́;
ſecundùm natu-
ram
feruntur.
Deinde de graui leuiq́; atq; affectibus hiſce,
qui
circa ipſa accidunt, quam ob cauſam fiunt, dicamus.
_D_e hoc itaq; , ferri, inquam, unumquodq; ſuum in locum,
perinde
atq;
de cæteris generationibus existimandum eſſe
uidetur
.
Nam cùm tres ſint motus, alius in magnitudine,
alius
in forma, alius in loco, in horum quoq;
mutationem è
contrarijs
in cõtraria, atq;
in media fieri, & in quoduis
cuiuſuis
mutationẽ eſſe uidemus.
Simili modo neq; motiuũ
cuiuſuis
quoduis, ſed ut alterabile ac accreſcibile ſunt diuer
ſa
, ſic &
alteratiuum, ac accreſcitiuũ. Eodem modo et loco
motiuum
non quoduis cuiuſuis mobilis, existimandum eſt
eſſe
, Ad ſuperum igitur locum, ac inferum motiua quidem
ſunt
id quod ponderis, &
id quod leuitatis eſt affectiuum:
mobile autem id, quod potentia graue eſt, atque leue. Ferri
uerò
quodque ſuum in locum, nihil aliud eſt, quàm in ſuam
formam
ſerri.
Atque hoc pacto magis quiſpiam existima-
uerit
id, quod antiqui dicebãt, ſimile (inquam) in ſimile
330108ARIST. DE COELOri: hoc enim non omnino accidit: non enim ſi quiſpiam ter-
ram
co in loco poſuerit, ubinunc eſt luna, quæq;
partium
ad
ipſam ferretur, ſed eum in locum ubi etiam nunc eſt col-
locata
.
Omnino igitur ſimilibus & differentiam non ſub-
euntibus
, hoc accidat eodem motu neceſſe eſt.
Quare quò
pars
una quædam apta eſt ferri, &
totum aptum eſt fer
ri
.
Cùm autem locus ipſius continentis ſit finis, extremum
autem
, atque medium omnia, quæ ſurſum mouentur, deor-
ſumq́
;
contineat, atque hoc forma eius quodam modo ſit,
quod
continetur ſuum in locum ferri, nihil aliud eſt, quà in
ſimile
ferri.
Ea enim quæ deinceps ſunt collocata, ſimilia
ſunt
:
aqua nanque aëri: & hic; igni ſimilis eſt. Contrà ue-
dici in medijs quidem poteſt, in extremis uerò poteſt:
uelut aërem aquæ, & aquam terræ: ſemper enim id quod ſu
perius
eſt, ad id quod ſub ipſo collocatur ſic ſe habet, ut ad
materiam
forma.
Quærere uerò cur ignis ad ſupera loca,
et
terra ad infera fertur:
idẽ quod hoc eſt, cur ſanabile, ſi mo
uetur
, atq;
mutatur ea ratione, qua eſt ſanabile, in ſanitatẽ,
&
non ad albedinem uenit. Similiter, & cætera alter abilia
cuncta
.
At uerò & accreſcibile cùm hoc mutatur: quo eſt
accreſcibile
:
non in ſanitatem, ſed in exceßionem magnitu-
dinis
uenit.
Similiter & horum unumquodq; , aliud in qua-
litate
, aliud in quantitate mutatur:
& in loco, leuia quidem
ad
ſupera:
grauia uerò ad infera loca, proficiſcuntur, exci-
pitur
tamen hoc:
hæc enim graue, inquam, ac leue, in ſeipſis,
mutationis
principium habere uidentur:
illa uerò in ſe-
ipſis
, ſed foris, ceu ſanabile, ac accreſcibile:
quanquam &
hæc
interdum ex ſeipſ mutantur, &
paruo facto in exter
nis
motu, alterum in ſanitatem, alterum in incrementũ acce
dit
.
Et cùm idem ſit ſanabile, ægritudinisq́; ſuſceptiuum,
331109LIBER IIII. caratione, quaſanabile eſt, moueatur, in ſanitatem pergit:
ſin hoc quo ægro tabile eſt, in ægritudinẽ fertur. Magis ta-
men
graue, leué que in ſeipſis principium habere uidentur,
propterea
quòd horum materia propinquißima ſubstan-
tiæ
eſt.
Signum cuius eſt, lationem abſoluturum eſſe, &
ultimam
motuum generatione.
Quare motus hic, ſubstan
tia
primus erit.
Cùm igitur aër ex aqua fit, atque è graui
leue
, in ſuperum locum uenit:
ſimul autem eſt leue, & non
ulterius
fit, ſed illic eſt.
Patet igitur, cùm potentia ſit ad
actum
proficiſcens, uenire illuc, &
ad tantum & ad tale,
ubi
eſt actus &
quanti, & qualis, & ubi. Eadem eſt cauſa,
&
ut terra, ac ignis iam actu ad ſua loca nullo impediente
moueantur
:
etenim elementum cùm prohibens, & ſanabi-
le
cùm detinens ſublatum fuerit, continuò fertur, &
mouet
etiam
&
id quod in initio fecit, & id quod ſubtraxit, aut id
unde
reſiliuit, ut primis in ſermonibus dictum eſt, in quibus
definiebamus
nihil horum ipſum ſeipſum mouere.
Dictum
eſt
igitur quam ob cauſam fertur quodq;
eorum, quæ ferun
tur
, &
quid eſt ſuum in locum ferri.
Quòd aliquod ſimpliciter graue, & leue ſimpliciter, et definitio
horum
.
Quodq́; determinatum ſit medium ad quod grauia
ferantur
, at que extremum ad quod leuia.
CAP. IIII.
Differentias autem, & ea quæ accidũt circa ipſa nune
11Hic oftendit
Ā
riſt. graue &
leue
dupliciter
dici
: ſimplici-
ter
ſcilicet, &
reſpectiuè
, ſiue
ad
aliud.
dicamus oportet.
Primum igitur ſit definitũ ut uni-
uerſis
uidetur:
graue quidem ſimpliciter id eſſe, quod omni-
bus
ſubstat.
Leue autem, id quod ſuper omnia natat: ſimpli-
citer
autem dico in ipſum genus reſpiciens, &
in ea, in qui-
bus
ambo non inſunt:
ignis enim quæuis magnitudo, niſi
fortè
quippiam aliud prohibeat, ferri ſurſum uidetur:
&
terræ
etiam quæuis magnitudo, deorſum eodem modo:
&
332110ARIST. DE COELO celerius id fertur, quod maius eſt. Alio uerò modo grauia le
uiaq́
;
ſunt ea, quibus utrunq; ineſt: etenim natant ſuper ali-
qua
, &
ſubstant, ut aër, et aqua, abſolutè nanq; neutrũ ho-
leue eſt, aut graue:
terra enim ambo ſunt leuiora: quæuis
enim
pars ipſorum ſubſidet igni, ad ſeipſa uerò ſimpliciter
aliud
eſt graue, aliud eſt leue:
aër enim quantauis magnitudi
ne
, ſemper eſt ſuper aquam:
aqua autem quantauis quantita
tc
, ſubſidet aëri ſemper.
Quoniam autem & cæterorũ alia
pondus
habent, alia leuitatem, patet eam differentiam, quæ
in
ſimplicibus eſt horum omnium cauſam eſſe.
Ex eo nanq;
quia aliud plus, aliud minus illorũ ſunt aſſecuta: alia corpo
rum
leuia, alia grauia erunt.
Quare, de illis dicendũ eſt: cæ-
tera
enim, illa prima ſequuntur, quod &
eos oportere face
re
dicimus, qui ob plenum graue eſſe dicunt, &
ob uacuum
leue
.
Accidit igitur eadem ubiq; grauia, leuiaq́ ob diffe
rentiam
primorum uideri:
lignum enim centum librarum,
plumbo
unius libræ in aëre grauius, in aqua leuius erit.

Cauſa
autem eſt, omnia præter ignem pondus, &
leuitatem
præter
terram, habere.
Terra igitur, & quæ terræ pluri-
mum
habent, ubique grauitatem habere neceſſe eſt, aquam
autem
ubiq;
præter quam in terra, & aërem ſimiliter, præ-
terquam
in aqua, ac terra.
Suo enim in loco grauitatem
habent
omnia, præter ignem.
Signum cuius eſt, utrem in fla
tum
plus ponderis, quàm uacuum habere.
Quare ſi quid
plus
aëris habet, quàm terræ, &
aquæ, id in aqua quidem
alio
leuius, in aëre uerò grauius eſſe poteſt:
nam non natat
quidem
ſuper aërem, natat autem ſuper aquam.
Eſſe autẽ
quippiam
ſimpliciter graue, atq;
ſimpliciter leue, ex hiſce
perſpicuin
eſt.
Atq; leue ſimpliciter id dico, quod ſemper
ſurſum
aptum eſt, niſi prohibeatur, &
graue id quod
333111LIBER IIII. per deorſum aptum eſt ferri: ſunt enim aliqua talia, & non
omnia
pondus habent, ut quidam putant.
Nam & alijs qui-
buſdam
graue eſſe uidetur, ſemperq́;
ad medium ferri. Eſt
autem
&
leue ſimili modo: uidemus enim, uti dictum eſt
prius
, terrea ipſa ſub omnibus eſſe collocata, atq;
ad mediũ
ferri
.
At uerò, medium ipſum eſt definitum. Si igitur eſt
quip
piam, quod ſuper omnia eminet, ut ignis in ipſo aëre
ſurſum
ferri uidetur aëre quieſcente, patet hunc ad ipſum
extremũ
ferri:
quare nihil ipſe ponderis habere poteſt, ſub
alio
enim collocaretur.
At ſi hoc eſſet, aliquid aliud eſſet
pro
fectò, quod ad ipſum extremũ moueretur, quodq́;
ſuper
omnia
, quæ feruntur, collocaretur.
Nunc autem, nihil eſſe
uidetur
.
Ignis igitur nullum pondus habet, neq; etiam ter-
ra
leuitatem ullam habet:
ſiquidem ſubſidet uniuerſis, idq́;
quod ſubſidet ad ipſum medium fertur. At uerò medium
eſſe
ad quod latio fit eorũ, quæ pondus habent, &
ex quo
leuia
ſurſum feruntur, ex multis patet.
Primò quidem ex eo
quia
nihil ferri in infinitũ poteſt:
ut enim nihil eſt impoßi-
bile
, ſic neq;
fit impoßibile. Latio uerò è quopiam in quip
piam
, generatio eſt.
Deinde ignis quidẽ ſurſum, terra ue-
, &
quic quid pondus habet, deorſum, ſimiles ad angulos
fertur
.
Quare ad medium feratur, neceſſe eſt. Vtrum au-
tem
ad terræ medium, an uniuerſi feratur, cùm idem mediũ
ſit
ipſorum, alia ratio eſt.
Cùm autem id quod omnibus
ſubstat
ad medium ipſum feratur, id quod ſuper omnia na-
tat
, ad ultimum capedinis, in qua fit motus, feratur neceſſe
eſt
:
ſunt enim contraria, medium & extremum: & ſubsta-
re
, atq;
natare. Quapropter & cum ratione duo ſunt, gra-
ue
&
leue: & loca enim ſunt duo, medium ipſum, atq; ex-
tremum
.
Eſt igitur quid & id quod eſt inter hæc, quod
334112ARIST. DE COELO utrunq; ipſorum alterũ dicitur: id enim quod eſt inter ex-
tremum
aliquo modo et medium eſt amborum:
quo circa eſt
quid
&
aliud graue, et leue, ceu aër, & aqua. Dicimus au-
tem
id quidem quod continet, formæ eſſe:
id autẽ quod con-
tinetur
, materiei.
Atq; hæc differẽtia uniuerſis in generibus
eſt
:
in qualitate enim, et quãtitate, eſt aliud ut forma magis,
aliud
ut materies, &
in loco ſimili modo, ſuperum enim eſt
definiti
, inferum materiei.
Quare et in ipſa materia quæ eſt
ipſius
grauis, &
leuis, quò quidẽ tale eſt potentia, grauis
materies
eſt:
quò uerò tale eſt, leuis materies eſt, atq; eadẽ
quidem
eſt, eſſe autem idem eſt:
quemadmodũ & ægro-
tabile
, ac ſanabile, idem eſt:
eſſe uerò non idem eſt.
Quòd ſint elementa quatuor: quodq́; non omnium vna ſit ma-
teria
, ut uacuum, ſolidum, aut trianguli, quę ſit cauſa, diuer-
ſorum
ipſis motuum.
CAP. V.
_ID_ igitur, quod talem materiem habet, leue eſt, ſemperq́;
11Hîc declarat
Ā
riſt. ex nume
ro
motuum nu
metum
eleme
torum
.
ſurſum fertur:
id uerò quod contrariam habet, graue eſt,
ſemperq́
;
deorſum fertur. At ea, quæ diuerſas quidem ab
his
habent:
ſic uerò inter ſeſe habentes, ut ſe habent, ſim-
pliciter
&
ſurſum, & deorſum feruntur. Quapropter
aër
&
aqua leuitatem habent, & pondus: atque aqua qui-
dem
uniuerſis, terra excepta, ſubstat:
aër autem ſuper o-
mnia
eminet, igne excepto.
Cùm autem unum ſit ſolum,
quod
ſuper omnia natat, &
unum item & quod ſubſidet,
uniuerſis
duo alia eſſe neceſſe eſt, quæ &
cuipiam ſubstant,
&
ſuper aliquid collocantur. Quare & materias quot
hæc
ſunt, tot eſſe neceſſe eſt, quatuor (inquam) ideo uerò
quatuor
, ut una quidem ſit omnium communis, præſertim
ſi
ex ſeſe mutuò fiant, eſſe uerò diuerſum ſit.
Nihil enim
uetat
, ut inter contraria unum ſit, atq;
plura, quemadmodũ
in
coloribus:
multis enim modis dicitur id, quod eſt inter,
335113LIBER IIII. medium ipſum. Vnum quodq; igitur eorũ, quæ pondus ha-
bent
, leuitatemq́;
, pondus habet ſuo in loco, leuitatẽ autẽ
habet
, niſi in hiſce ſuper quæ natat.
Quapropter ſi ſubtra-
hatur
, deorſum in id fertur, q d' deinceps eſt collocatũ, aër
quidẽ
in locũ aquæ, aqua uerò in locũ terræ.
Surſum autem
in
locum ignis, ſi ignis ipſe tollatur, aër non feretur, niſi ui:
ſicut & ipſa aqua trahitur, ipſum planũ fuerit unũ: atq;
celerius
quiſpiã traxerit aquã ſurſum, quàm ſit ea latio, qua
fertur
ipſa, deorſum.
Neq; aqua ſimiliter in aëris locũ fer-
tur
, niſi uti nunc diximus.
Terra autẽ hoc non patitur, quia
planũ
non eſt unũ.
Quapropter aqua quidẽ in uas ignitum
trahitur
, terra uerò non trahitur.
Vt autẽ terra non fertur
ſurſum
, ſic nec ignis deorſum fertur, ſi ſubtrahatur aër:
ni-
hil
enim põderis habet, neq;
ſuo in loco, quẽadmodum neq;
terra
ullius eſt particeps leuitatis.
Feruntur autẽ duo deor-
ſum
, ſi infera ſubtrahantur, quia aliud eſt abſolutè graue,
quod
quidẽ omnibus ſubſidet:
aliud ad aliquid graue, quod
quidẽ
ſuũ in locũ, aut in eorũ ſuper quæ natat, propter ma-
teriei
ſimilitudinẽ, fertur.
Eſſe autẽ neceſſarium æquales fa-
cere
differẽtias ipſis, patet.
Nam ſi una ſit omniũ materies,
aut
uacuũ, aut plenũ, aut magnitudo, aut trianguli, aut uni-
uerſa
ſurſum, aut uniuerſa deorſum ferentur:
alter a uerò la
tio
erit.
Quare nihil erit ſimpliciter leue, ſi cuncta incli-
nãtur
magis deorſum ex eo, quia aut ex maioribus ſunt cor
poribus
, aut ex pluribus, aut quia ſunt plena:
hoc autem &
uidemus
, &
demonstratũ eſt: ſimiliter, inquã, deorſum ſem-
per
, et ubiq;
, ac ſurſum corpora ferri. Si uerò uacuũ ſit, aut
quippiam
tale quod ſurſum ſemper feratur, erit id, quod
ſem
{002} deorſum fertur:
& mediorũ aliqua celerius deorſum,
quàm
terra ferentur:
magno enim in aëre trianguli
336114ARIST. DE COELO. erunt, aut ſolida, aut plana: at nulla pars aëris deorſum ſer
ri
uidetur.
Similiter & in leui, ſi illud ſecerit quiſpiã excede
re
materia.
Sin uerò duæ ſint materiæ, ueluti ſi quiſpiã di-
xerit
eſſe uacuũ, atq;
plenũ: ipſa media, aër, inquã, & aqua
quonã
pacto facient ea, quæ faciunt?
Ignem igitur uacuũ
eſſe
dicunt, quapropter &
ſurſum fertur: terrã autẽ plenũ,
quocirca
deorſum fertur, aërem autẽ plus ignis habere, &

aquã
plus terræ:
erit itaq; quædã aqua, quæ plus ignis habe
bit
, quàm paruus aẽr:
et aër magnus plus terræ, quàm par-
ua
aqua.
Quare magnam aliquam aëris partẽ, a qua parua
deorſum
ferricelerius oportebit:
hoc autẽ nuſquam unquã
fieriuidetur
.
Vt igitur & ignem ideo ſurſum ſerri neceſſe
eſt
, quia hoc habet uacuum, inquã, cætera uerò :
& ter-
ram
ideo deorſum ſerri, quia plenũ habet, ſic et aërem ideo
ſuum
in locũ ſerri, ac ſuper aquã collocarineceſſe eſt, quia
hoc
habet:
& aquã ideo deorſum ſerri, ac ſub ipſo aëre col
locari
, quia hoc habet.
Siuerò aut unũ quid ambo ſint, aut
duo
, ambo uerò inſint utriq;
, erit aliqua multitudo utriuſq;
qua quidem aërem aqua paruum excedet ſupero, & aërem
aquam
inſero, quemadmodum ſæpe eſt dictum.
Quòd figura ſit cauſa vt velocior aut tardior ſit motus, non ta-
men
efficiat, vt ſurſum aut deorſum tendat.
Et cur corpora
lata
, vt ferrea, aut plumbea, per aquam non mergantur:
rotun,
da
autem, &
longa, vt acus, mergantur illico.
CAP. VI.
11Hîc declarat
Atiſt
. figuram
non
eſſe ſuffici
entem
cauſam
motus
: ſurſum
& deorſum.
_FI_guræ autem cauſæ ſunt, ut aut ſurſum, aut deorſum
abſolutè
ſerantur, ſedut celerius, tardiusq́;
ſerantur:
propter quas autem cauſas, eſt difficile. Dubitatur enim
nunc
, cur latum ferrum, plumbumq́;
ſuper aquã natat: alia
uerò
minora, minusq́;
grauia, ſirotunda ſint, aut longa, ut
acus
deorſum ſeruntur:
& nonnulla ob paruitatem, ut are-
na
auri, aliaq́;
terrea, puluerisq́; ſimilia, ſuper aërem natãt.
337115LIBER IIII. Cauſam igitur omnium horum eſſe putare, uti Democritus
cẽſet
, rectè ſe habet.
Ille enim dicit ea calida, quæ ſurſum
ex
aqua feruntur, grauiũ ea, quæ lata ſunt, ſustinere, angu-
ſta
uerò delabi, pauca enim ea eſſe, quæ ipſa offendunt.
In
aëre
autẽ magis etiã idipſum fieri oportebat, ut obijcit ille
ipſe
, obiectione uerò allata, molliter ſoluit.
Dicit enim,
in
{un}um, motionẽ eorũ corporũ ſieri, quæ ſurſum ſeruntur.
C{ùm} autẽ continuorum alia facilè, alia minus facilè diuidi
poßint
, &
diuiſiua modo eodem, alia magis, alia minus, has
eſſe
cauſas eſt putandum.
Id igitur ſacilè diuiſibile eſt, quod
facilè
terminos ſuſcipere poteſt:
& id magis, quod magis.
Aër
autem magis eſt tale, quàm aqua:
& aqua magis quàm
terra
, minus etiã quodq;
in genere corpus, magis facilè diui
ditur
, ſaciliusq́;
diſrũpitur. Ea igitur quæ latitudinẽ habẽt,
quia
multũ cõprehendunt, ideo ſuprà manẽt:
propterea
ſacilè illud diſrũpitur.
Ea uerò quæ cõtrario modo ſeſe
habent
ſiguris, quia parùm cõprehendunt, ideo deorſum fe
runtur
, propterea facilè illud diuidunt:
& in aëre multò
magis
:
quò facilius quàm aqua diuiditur. Cùm autẽ & pon
dus
aliquas habeat uires, quibus deorſum fertur, et cõtinua
ſimili
modo ut diſrũpantur, hæc inter ſeſe cõferre opor-
tet
.
Si uires enim ponderis, eas uires quæ in cõtinuo ſunt, ad
diſruptionẽ
, diuiſionẽq́;
exuperẽt, uim inſeret ipſum graue,
celeriusq́
;
deorſum ſeretur, ſin imbecilliores ſint, ſuprà ma-
nebit
, atq;
natabit. De graui igitur, atq; leui, & de hiſce,
quæ
circa ipſa accidunt, à nobis hoc modo ſit definitum.
ARIST. DE COELO
LIBRORVM IIII.
FINIS
.
338
[Empty page]
339
ARISTO-
TELIS

DE

GENERATIONE

ET
CORRVPTIONE
LIBRI
DVO
.
*
Franciſco V atablo interprete.
2[Figure 2]
LVGDVNI,
Apud
Theobaldum Paganum,
_M
.D. XLVII._
340
[Empty page]
3413
ARISTOTE
LIS
DE GENERATIONE
ET
CORRVPTIONE
LIBER I.
Franciſco Vatablo interprete.
Quid in hoc libro ſit exponẽdum. Qui omnia unum eſſe aiunt,
non
poſſe defendere generationem ab alteratione differre.
Qui plures rerum materias ponunt, generationem ab altera-
tione
differre, affirmare quidem, ſed ex ſuis poſitionibus id
defendere
non poſſe.
CAP. I.
_DE_ ortu autem, ac interitu eorum,
11Hoc lib, 1. de-
terminat
Āriſt.
de
generatione
& corruptione
alijsq́
; mutati,
onibuseis
anne
xis
. Hoc autem
in
primo capi.
antiquorũ
opi,
niones
quæ de
genera
. & cor-
ruptio
. fuerint
declarat
.
quæ natura, gignũtur, intereuntq́;
,
uniuerſim
de omnibus tum cauſas,
tum
rationes eorum distinguendo,
dicamus
oportet:
præterea quid
accretio
, quidq́;
alteratio ſit: et ean
dem
ne alterationis, atq;
gener atio
nis
eſſe naturam existimare liceat, an diuerſam, perinde ut
ipſis
quoq;
nominibus diſcretæ ſunt. Priſcorũigitur, quidã
generationẽ
ſimplicẽ, abſolutamq́;
alterationẽ eſſe inquiũt.
Quidã ã generatione alterationẽ aliud eſſe. Nam qui uni-
uerſum
aiunt unũ quippiã eſſe, &
omnia ex {un}o oriri cen-
ſent
, ij generationẽ alterationẽ eſſe, &
quod propriè gene-
ratur
, id alterari dicãt eſt neceſſe.
At qui plures quàm unã
eſſe
materias astruunt, uti Empedocles, Anaxagoras, &

Leucippus
, illas differre dicant oportet:
quanquam Anaxa
goras
ſuã profectò uocem ignorauit:
quippe cùm oriri, ac
interire
, idẽ eſſe quod alterari dicat, at multa eſſererũ
3424ARIST. DE GEN. ET CORR. menta: perinde atq; alij, aſſerit. Nam Empedocles corporeæ
quidẽ
elemẽta, quatuor:
omnia uerò unà hiſce quæ motu
ciendi
uim habẽt, numero ſex ait eſſe.
Anaxagoras uerò, &
Leucippus
, &
Democritus, infinita. Etenim Anaxagoras,
ea
facit elemẽta rerũ, quæ ſimilaria ſunt:
ut os, carnẽ, medul
lam
, cæteraq́;
, quorũ cuiuſq; pars eadẽ cum toto ſortita eſt
appellationẽ
.
Democritus autẽ & Leucippus ex diuiſibili-
bus
corporib9, quæ &
multitudine, et formis in finita ſunt,
cætera
cõponi dicunt, atq;
hæc inter ſeſe differre per illa, ni
mirũ
ſitu, ac ordine eorũ ex quibus constant.
Porrò Anaxa
goras
, &
Empedocles cõtrario dicere modo uidentur: ille
enim
terrã, aquã, aẽrem &
ignẽ, elemẽta quatuor, eáq; ſim
plicia
magis quãm carnẽ, os, &
id genus ſimilaria, Hic uerò
hæc
quidẽ ſimplicia, elemẽtáq;
: illa uerò terrã inquã, aquã,
aëremq́
;
et ignẽ cõpoſita: utpote quibus gignẽdis illa præ-
ſtent
ſemina.
Igitur qui ex uno omnia cõficiunt, generatio
nem
, &
corruptionẽ eſſe dicãt, alter ationẽ eſt neceſſe. Nam
ſubiectũ
ipſum, ſemper idẽ, atq;
unũ manere dicãt oportet,
quod
autẽ tale eſt, id dicimus alterari.
Quiuerò plura gene
ra
ſtatuunt, à generatione alterationẽ differre cenſeant ne-
ceſſum
eſt.
enim ea coëunt, aut diſſoluuntur, generatio,
corruptioúe
fit.
Quocirca & Empedocles ad hũc canit mo
dum
.
Nullius eſt natura, ſed ipſa miſtio, mistorumq́; prius di
uulſio
ſolũ.
Patet igitur ſermonẽ eorũ ſuppoſitionieſſe ac-
cõmodatũ
:
hoc pacto dicũt, ac eos ad hunc dicere modũ.
At neceſſariũ & illis quoq; eſt, ut alter ationẽ dicant ã ge
neratione
quippiã eſſe diuerſum, fieri tamen haudquaquam
poteſt
, iuxta ea quæ ab eis dicuntur.
Quòd autẽ hoc rectè di
camus
, facilè eſt per ſpicere:
nam quieſcente ſubstãtia, ut in
ca
mutationẽ in magnitudine, quæ uocatur accretio, &
3435LIBER I. cretio, ita & alterationem fieri uidemus. Verùm enim fieri
nequit
, ut alter atio fiat per ea, quæ dicunt, qui plura uno
principia
faciunt.
Siquidẽ effe ctus ipſi iuxta quos id accide
re
dicimus, differentiæ ſunt elementorum, quod genus ſunt,
caliditas
, frigiditas:
albedo, nigredo: ariditas, humiditas:
mollities, durities, & cæteræ aliæ, uti & Empedocles ait,
Albentem
penitus ſolem, calidumq́;
uideri,
Aſt
imbrem inter cuncta nigrum, ſimul atq;
regentem.
Similiter
&
de reliquis quoq; definit, pronũciaî; . Quare
ſi
fieri nequeat, ut ex igni oriatur aqua, aut ex aqua terra,
neq
;
proſectò ex albo quidquã nigrum fiet, aut è molli du-
rum
:
eadẽ & de cæteris quoq; ratio eſt: hoc autẽ eſt altera-
tio
.
An´ ne etiã perſpicuum eſt oportere ſemper contrarijs
ipſis
unã ſubijcere materiã, ſiue loco, ſiue accretione, decre-
tioné
ue, ſiue alteratione mutatio fiat?
Præterea ſimiliter et
hoc
alterationem eſſe eſt neceſſe.
Etenim ſi alteratio ſit, &
ſubiectũ
eſt elementũ unum, &
ommiũ quæ in ſeſe uicißim
mutantur
una eſt materia, &
ſi ſubiectũ unum ſit, alteratio
eſſe
ſolet.
Empedocles igitur, & hiſce quæ apparẽt, & ipſe
ſibi
contraria dicere uidetur.
Nam elementorũ nullũ ex alio
fieri
, ſed ex eis cætera omnia, et uniuerſam naturã in unũ
coëgit
præter diſcordiã, ex illo uno rurſus quodq;
fieri aſſe
rit
.
Quare ex uno quodã ut putet, eorũ quæ differẽtijs qui-
buſdam
, ac affe ctibus distin cta, ſeparataq́;
ſunt, aliud aqua,
aliud
igni factũ eſt:
quẽadmodũ ſolẽ ait albũ, & calidũ, ter-
ram
uerò grauem, atq;
durã. Detractis igitur hiſce differen
tijs
(detrahi enim poſſunt, genitæ ſunt) tum ex aqua tcr-
ram
, tum ex terra aquã neceſſariò fieri constat.
Eodẽ pacto
&
cæterorũ quodq; : neq; tum ſolũ, uerùm etiã nunc, ſi mo-
mutentur iuxta affectus.
Nam de numero eorũ ſunt
3446ARIST. DE GEN. ET CORR. adeſſe, & abeſſe rurſus poſſe dixit: præſertim adhuc inter
ſeſe
pugnantibus diſcordia, &
concordia. Quocirca &
tunc
ex uno or ta ſunt, ac genita:
enim uniuerſum ipſum
ignis
, aër, aqua, &
terra, cùm adhuc unum eſſent, erat. Sed
&
id quoq; ; nequaquam liquct, utrum ſcilicet ille ipſum
unum
principium ſtatuere debeat, an ipſamulta, ignem in-
quam
, &
terram, & quæ cum hiſce eiuſdem ſunt ſeriei.
Nam quo ipſum unum, ut materia, ſubijcitur, ex quo muta-
tione
quæ motionis opera fit, terra &
ignis fiunt, elenien-
tum
eſt.
At quo id quidem ex compoſitione fit, coëuntibus
inquã
illis, illa uerò ex diſſolutione:
hoc elementi appella-
tione
digniora ſunt, naturaq́;
priora.
Quòd Plato de Generatione & interitu non ſufficientem deter-
minationem
ſit executus.
Et quòd de generatione at{que} interitu
rectè
hic de:
erminandum eſt.
CAP. II.
_O_Mnino itaq; de generatione, & corruptione ſimpli-
11Hîc Āriſt. per,
ſequitur
quod
primo
cap. pro,
poſitũ
eſt, hoc
eſt
antiquorũ
opiniões
de ge
æeratiõe
& cor
ruptione
.
ci abſolutaq́;
utrũ ſit nec´ne, & quo pacto ſit: & de
cæteris
abſolutis motibus, uerbi cauſa de accretione, &

alteratione
, dicendum eſt.
Plato igitur de gener atione, ac
corruptione
quomodo rebus ipſis competant, conſidera-
uit
ſolùm, nec id quidem de omni, ſed elementorum:
quomo
do
uerò carnes, aut oſſa, aut quippiam aliud tale gignatur,
nequaquam
.
Inſuper nec de alter atione, nec de accretione:
quonam pacto rebus ipſis contingant. Ad ſummũ, de nulla
mutatione
, niſi ſuperficie tenus, quic quam ullus definiuit,
præter
quàm Democritus, cui omnia fuiſſe curæ uidentur,
ſed
in hoc nempe qua uia, ac ratione fiant, iam diſcrepat.

Nam
nec de accretione, quiſquam quic quam definiuit, ſicu-
ti
diximus, quod uel quiuis dicat.
Dixerũt enim res ipſas
acceſſu
rei ſimilis augeri:
id autem quonam pacto fiat, nihil
prætereà
dixere.
Nec de mistione, nec de aliorũ propè
3457LIBER I. xerim ullo, uerbi cauſa de actione, & paſsione quonammo
do
aliud agat, aliud patiatur in actione naturali.
Democri-
tus
autẽ, &
Leucippus figur as concinnant, ex quibus alte-
rationẽ
faciunt, atq;
generationẽ: congregatione quidẽ, &
ſegregatione
, generationẽ atq;
corruptionem: ordine uerò,
&
poſitu, alter ationẽ. Cæterum quoniã quæ apparent,
uera
eſſe putabãt, cõtraria autẽ &
infinita ſunt, quæ appa
rent
, in finitas fecere figuras, ita ut per cõpoſiti tranſmuta-
tiones
idẽ contrariũ uideatur alij atq;
alij, tranſmuteturq́;
incerta re puſilla, & omnino permutato uno quopiã diuer
ſum
quid appareat, quãdoquidẽ Trag ædia, &
Comædia,
eiſdem
fiunt literis.
At cùm gener atio & corruptio di-
uerſum
quid eſſe omnibus ferè uideantur, &
ea quæ ſunt
congregatione
, atq;
ſegregatione, oriri, ac occidere, & de
mutatione
affe ctuum alterari:
de his contẽplentur qui hoc
instituti
habẽt oportet:
hæc autẽ, & multas, & quæ ratio-
nis
fines egrediuntur, dubitationes habent.
Nam ſi ge-
neratio
congregatio ſit, multa ex eorum numero quæ fieri
nequeũt
, euenire ſolent.
Sunt autẽ rurſus aliæ rationes, quæ
urgẽt
, quæq́;
haud facilè ſolui poſſunt, quod fieri poteſt,
ut
quicquã aliter ſeſe habeat, ſi generatio congregatio non
ſit
, qut quæ omnino generatio non eſt, aut eadem alter atio
eſt
.
Atq; id quanquam difficile, enitendũ eſt ſoluere. Princi-
pium
autẽ horũ omniũ eſt, utrũ ea quæ ſunt generẽtur hoc
pacto
, accreſcant, alterenturq́;
, & hiſce contrarias ſubeant
mutationes
, magnitudinibus primis nullam diuiſionẽ admit
tentibus
, an nulla ſit magnitudo indiuiſibilis?
hoc enim in-
tereſt
quãplurimũ.
Et rurſum ſi magnitudines ſint inſecti-
les
, utrũ hæc corpora ſint, ut Democrito placet, atq;
Leu-
cippo
:
an plana, ut in Timæo ſcribitur? Hocigitur
3468ARIST. DE GEN. ET CORR. fieri inquam diſſolutionem ad plana uſq; , cancellos egredi-
tur
rationis:
id quod alio quoq; loco iam diximus. Idcirco
magis
conſentaneum rationi fuerit corpora poſſe diui-
di
.
Verùm & hæc quoq; perabſurda ſunt: ſed tamen hiſce
alterationem
, generationemq́;
uti dictũ eſt, facere, conuer-
ſione
, &
atta ctu: atq; figurarũ uarietate permutando, idem
contingit
quod ſanè Democritus facit.
Quocirca non eſſe
colorẽ
aſſerit:
nam res ipſas per conuer ſionem colore tin-
gi
, cenſet.
Atillis qui in plana diuiſionem faciunt, minimè.
Nihil enim planis cõpoſitis, præterquã ſolida, fit: quando
nulla
ex eis qualitas, affe ctusúe gigni poteſt.
Sed cur parum
ualeant
, quæ conſentanea ſunt perſpicere, cauſam habet ipſa
experientiæ
uacuitas.
Quamobrem quotquot diutius cir-
ca
rerum natur alium ſpeculationẽ uerſati ſunt, ij eiuſmodi
principia
, quæ inter ſe cohæreant, conſentiantq́;
quàm plu
rimũ
ſupponere, magis poſſunt.
Atqui è multis rationibus,
quænam
ueræ ſint haud quaquam expendere conſueuerunt,
paucis
in ſpectis facilè pronunciãt.
Porrò ex hiſce perpen
dere
etiam quis poteſt, quàm inter eos interſit, qui natura-
liter
, quiq́;
uia rationali quampiam exercent conſideratio-
nem
.
Nam de eo quod eſt magnitudines eſſe indiuiſibiles,
nonnulli
quidem inquiunt, quod ipſe, idealisq́;
triangulus,
plures
erit.
At Democritus rationibus proprijs, naturæq́;
accõmodatis
perſuaſus eſſe profectò uidebitur.
Quod autẽ
dicimus
, in progreſſu euadet apertum.
Nam res ipſa dubi-
tationem
habet, ſi quis corpus aliquod, magnitudinemq́;
o-
mnino
, atq;
omni ex parte diuiſibilem eſſe ſtatuat, atq; fieri
poſſe
ut penitus diuidatur.
Quid enim erit, quod effugiat
diuiſionem
?
Nam ſi omni ex parte, atq; omnino ſit diuiſibi-
le
, &
ita diuidi queat, ſiue ſimul erit hoc omni ex parte
3479LIBER I. uiſum (& ſi non ſimul dicatur) ſiue id fiat, nihil accidet im
poßibile
.
Igitur & ſecundum medium, haud ſecus. Et in ſum
ma
, ſi omni ex parte, ac omnino diuidi aptũ ſit, ſi diuidatur,
nullum
emerget impoßibile, quando ne ullum quidem oria
tur
impoßibile, ſi in decies millies dena millia diuiſum ſit:
quamuis fortè nemo unquam diuidet. Itaque cùm corpus
ipſum
omnino tale ſit, diuidatur:
quid ergo erit reliquum?
magnitudo
?
Id enim fieri non poteſt: eſſet enim quippiam
haud
diuiſum, at erat omni ex parte, omninoq́;
diuiſibile.
At
uerò ſi nec corpus, nec magnitudo relinquatur, diuiſio
tamen
ſit, aut corpus ex punctis constabit, &
ea ex quibus
componitur
magnitudine carebunt, aut nihil omnino erit.

Quare
ſiue ſactum ex nihilo, ſiue compoſitum ſit, proſe-
ctò
totum ipſum nihil præterquam apparens, erit.
Simili-
ter
ſi ex punctis conflari dicatur, quantum non erit.
Nam
cùm
una in magnitudine ſeſe tangunt, &
magnitudo una,
perpetuaq́
;
eſt, atq; illa ſimul ſunt, nihilo maius totũ ipſum
reddunt
, quoniã ſi totum in duo, aut plura diuidatur, nihilo
ipſum
minus quam prius euadit.
Qua de re pũcta etiã ſi o-
mnia
coagmenta ta ſint, nullã efficiunt magnitudinẽ.
Verùm
enimuero
ſi quid tale inter diuidendũ corpus fiat, quale eſt
ramentũ
illud, quod excidit, dum quippiã ſerra ſecatur, atq;

hoc
pacto corpus aliquod è magnitudine abſcedat, idem ſer
mo
recidit, quomodo inquam diuiſibile illud ſit.
Quòd ſi id
quod
abſcedere ſolet, corpus non ſit, ſed forma quædã, affe-
ctusúe
ſeparabilis, ſitq́;
magnitudo ipſa, puncta, uel tactus
ſic
affe cti, magnitudinẽ ex magnitudinibus constare in-
congruum
, atq;
abhorrẽs eſt. Ad hæc puncta ipſa ſiue à mo
tu
uacent, ſiue eundem ſubeant, ubinã crunt?
unus enim ſem-
per
duorum quorundam tactus eſt, tanquam re quapiã
34810ARIST. DE GEN. ET CORR. præter tactum, punctumq́; , atq; diuiſionẽ exiſtente. Si quis
ergo
quoduis, aut quantumlibet corpus eſſe omni ex parte,
atq
;
omnino diuiſibile ponat, hæc accidunt uniuerſa. Præ-
terea
ſi lignũ, aut quippiã aliud iam diuiſum rurſum cõpo-
nas
, iterũ æquabile, pariter atq;
unũ euadit. Igitur ad hunc
modũ
res ſeſe habet, ut patet, etiã ſi illud quolibet in puncto
incidas
.
Potentia ergo, omni ex parte, ac omnino diuiditur.
Quid igitur præter diuiſionẽ erit? Nam ſi eſt aſſe ctio quæ-
dam
, at quonã pacto diſſoluitur in hæc, fitq́;
ex his, aut qua-
liter
hæc ſeparari queunt?
Itaq; ſi fieri nequeat, ut magnitu-
dines
ex punctis, aut tactibus cõstent, indiuiſibilia ſint cor-
pora
magnitudinesq́;
neceſſe eſt. At uerò & ijs quoque qui
hæc
astruũt, minus accidit impoßibile:
de quibus quãquã
aliàs
fuerit à nobis conſideratũ, tamen ea ipſa ſoluere eniti
oportet
.
Quãobrẽ iterũ ab initio dicenda dubitatio eſt. Igi-
tur
oẽ corpus ſenſibile, quouis in puncto eſſe diuiſibile, atq;

indiuiſibile
nihil eſt abſurdũ:
potẽtia ſiquidẽ diuiſibile exi-
ſtit
, actu indiuiſibile.
At ut ſimul ſit omni ex parte potẽtia
diuiſibile
fieri poſſe uidetur.
Nam ſi fieri poßit, & fiat,
haudquaquã
ad hũc fiet modũ, ut ſimul ambo ſint actu, indi
uiſibile
inquã, atq;
diuiſum, ſed quolibet in puncto diuiſum.
Nihil
igitur erit reliquum, atq;
corpus ipſum corruptione
abibit
in incorporeũ:
et rurſum, aut ex punctis, aut prorſus
ex
nihilo fiet:
atq; id, quî ſieri poteſt? At uerò quod in ſe-
parabiles
, &
ſubinde minores, atq; inter ſe distantes, ſepa-
ratasq́
;
magnitudines diuidatur corpus, certũ eſt. Itaq; nec
per
partes diuidẽti ſectio quæ in minutula ſit in ſinita occur
ret
:
nec in ſuper cõtinget ut omni in ſigno ( enim eſt poſ-
ſibile
) ſed quadam tenus diuidatur.
Indiuiduas igitur ineſſe
magnitudines
, quæ oculi faciem fugiãt, neceſſe eſt:
&
34911LIBER I. ſertim, ſi generatio congregatione, & corruptio ſegrega-
tione
fieri debeat.
Quæ igitur ratio magnitudines eſſe indi-
uiſibiles
neceſſariò colligere uidebatur, hæc eſt.
Sed quòd
clanculò
peruerſa ratiocinatione utatur, &
quatenus la-
teat
, exponamus oportet.
Nam quia punctum puncto
hæret
, magnitudines partim ſunt, &
partim non ſunt omni
ex
parte diuiſibiles.
Sed cùm hoc poſitum, aſſertumq́; eſt,
punctum
ubiuis, ac omni in parte uidetur eſſe:
ita ut in pun
cta
diuidi magnitudinem ſit neceſſe, quippe cùm omni in
parte
punctum ſit:
quo fit, ut ea uel tactibus uel punctis
constet
.
At omni in parte diuiſibilis eſt, quia ubi unum eſt,
&
omnia ut ſingulum quodque, Vno autem plura non
ſunt
:
non enim ſunt deinceps. Quare non omni in parte
diuiſibilis
eſt.
Nam ſi per medium diuiſibilis ſit, & per
punctum
adhærens erit diuiſibilis.
At id haudquaquam fit:
ſiquidem nec ſignum ſigno, nec punctum puncto hæret.
Hoc autem eſt, diuiſio & compoſitio. Quare tam con
gregatio
, quàm ſegregatio eſt, ſed non ex inſectilibus, &

in
inſectilia (complura enim inde emergunt abſurda) nec
hoc
pacto ut omni ex parte fiat diuiſio (id enim eueniret, ſi
punctum
puncto hæreret) ſed ſegregatio in parua, &
mi-
nora
, &
congregatio ex minoribus fit. At ſimplex perfe-
ctaq́
generatio, cõgregatione &
ſegregatione dcfinita
eſt
, quemadmodũ nonnullis placet, qui &
eam quæ in cõti-
nuo
fit mutationẽ, alterationẽ eſſe aſſerunt.
Verũ id ipſum
eſt
, in quo prorſus errant:
enim generatio ſimplex, atq;
corruptio congregatione ſegregationeúe fit, ſed cùm ex
hoc
in hoc mutatio fit.
Alij uerò omnem eiuſmodi mutatio-
nem
alter ationem eſſe putant.
At in hoc diſcrimẽ ſubit: nam
hæc
ratione, illa materia, in ſubiecto existit.
Igitur
35012ARIST. DE GEN. ET CORR. in hiſce fuerit mutatio, generatio erit, uel corruptio, cùm in
affe
ctibus, &
ijs quæ per accidens alicui competunt, alte-
ratio
.
Sed quæ congregantur, ægrè: quæ uerò ſegregantur,
facilè
corruptioni redduntur obnoxia.
Nam ſi aqua in mi-
nores
aquæ particulas ſit diſcerpta, in aërem ocyus mutari
ſolet
:
ſi uerò collecta ſit, ſegnius: quod in hiſce quæ poste-
rius
dicentur, apertius fiet.
Nunc uerò ſit hactenus defini-
tum
, fieri non poſſe, ut generatio ſit eiuſmodi congregatio,
qualem
nonnulli eſſe aſſerunt.
An cõtingat aliquid generari at{que} interire ſimpliciter. Quãobrẽ
ſemper
retũ generationes.
Quare aliquid ſimpliciter aut ſecun,
dum
quid, dicatur corrũpi.
Cur ſemper corrupto aliquo gene_
ratio
fiat.
An ens illud in quod ſit corruptio, at{que} ex quo ge
neratio
fit, alicui ſit cõtrariũ.
An eadẽ ſit vtriuf{que} materia, &
eius
quod gignitur, eius quod corrumpitur.
CAP. III.
_H_Is autem determinatis pertractatisq́; , primò contem
11Hîc Ārifto. de
generatione
, &
corruptõe
quę
ſua
ſit ſentẽtia
declarat
, ſexq́;
dubitationes

ſoluit
.
plari oportet utrum ſimpliciter quippiam, an pro-
priè
nihil generetur, corrumpaturúe, ſemper autem ex quo
dam
quiddam fiat, ut ex ægro ſanũ, &
ex ſano ægrum, aut
puſillum
è magno, &
magnum è puſillo: & reliqua omnia
ad
hunc modum.
Nam ſi generatio ſimpliciter ſit, quippiam
proſectò
è non ente ſimpliciter, abſoluteq́;
fiet. Quare
uerum
erit dicere, quibuſdam non ens competere:
quippe
cùm
gener atio quædam è quodam non ente, ceu è non albo,
uel
non bono fiat.
At ſimplex generatio è non ente, ſimpli-
citer
fit.
Porrò ſimpliciter, abſcluteq́; non ens, aut id quod
ex
omnibus entis prædicamentis primum eſt, aut quod eſt
uniuerſale
, &
cuncta ambit, continetq́; , ſignificat. Igitur
ſi
primum, è non ſubstantia erit ſubstantiæ generatio.
At
cui
ſubstantia non competit, nec ei cæterorum prædicamen
torum
ullum, ueluti qualitatem, quantitatem:
aut ubi com-
petere
poſſe palam eſt:
nam alioqui, affe ctus ipſi à
35113LIBER I. tia ſeparari poſſent. Quod ſi ita res habeat, omnino ipſum
nonens
, uniuerſaliter omnium ericabnegatio.
Quare id
quod
generatur, ex nibilo gignatur erit neceſſe.
Sed de hiſce
in
alijs libris latius addubitatum, ſimul atque definitum
fuit
:
uerùm compendiosè in præſentia quoq; dicamus opor
tet
, è non ente ſimpliciter aliquo modo non fierigeneratio-
nem
, &
alio ex ente ſemper: nanq; ens potentia, ſed actu
ens
, præexistat eſt neceſſe:
quod ſanè, ut patet, utroque dici
tur
modo.
Determinatis autem hiſce, id rurſum exactè
diſquiramus
oportet, quod miram habet ambiguitatem,
quonam
inquam pacto generatio ſimplex ſit, ſiue ex ente
potentia
, ſiue etiam alio quouis pacto fiat.
Dubitauerit
nanq
;
quiſpiã, utrũ ſubstãtiæ, ac rei huiuſce, ſed non quali-
tatis
, quatitatis, aut ubi generatio fit:
eodẽ modo & de cor-
ruptione
.
ſi quid oriatur, quandã potentiã actu ſub-
ſtantiam
eſſe, dilucidũ eſt, ex qua fiat generatio, &
in quam
id
mutarineceſſe ſit quod corruptionẽ ſubit.
Vtrum igitur
ex
cæteris quæ actu ſunt quippiã huic competet, utrum in-
quã
id, quod potẽtia duntaxat hoc aliquid, atq;
ens eſt, ſim
pliciter
autem neq;
hoc aliquid, neq; ens quantitas erit, aut
qualitas
, aut ubi?
ſi actu nihil ſit, ſed omnia potẽtia, eue-
niet
&
id quod ita eſt ens eſſe ſeparabile: & inſuper (id
quod
ſemper maximè ſunt ueriti, qui primi in philoſophia
uerſati
ſunt) nihilo præexiſtente quippiã gigni.
Quòd ſi
uerũ
non ſit, hoc quidẽ ſubſtantiã, &
hoc aliquid eſſe, ſed è
cæteris
prædicamẽtis aliquid, cõtinget (ut diximus) affe-
ctus
ipſos à ſubstãtijs poſſe ſeparari.
De hiſce igitur quoad
fieri
poteſt, &
quænā ſit cauſa cur generatio tam quæ ſim-
pliciter
, quàm quæ ſecundùm partẽ ſit, ſemper ſit, diſſeren-
dum
eſt.
Sed cùm una quidẽ cauſa ſit unde motus eſſe
35214ARIST. DE GEN. ET CORR. cipium dicimus, altera uerò ipſa materies, de tali cauſa dica
mus
oportet.
Nam de illa quidẽ prius eſt dictũ, de motu
ageremus
, eſſe inquã aliud quod omni tẽpore perdurat im-
mobile
, &
aliud quod in motu ſemper eſt. Sed de principio
illo
quod mutationi eſt obnoxiũ, primæ Philoſophiæ eſt
determinare
, ac pertractare.
At de eo quod cætera iccirco
mouet
, quia continuè moueatur, quidã eorũ quæ ſingularia
uocantur
eiuſmodi cauſa ſit, posterius erit aßignandũ.
Nũc
autẽ
, quæ uelut in materiæ ſpecie ſita eſt, cauſam, per quã
generatio
, &
corruptio nunquã natura deficiunt, dicamus
oportet
.
Nam ſimul forſitan & hoc emerget, & id quo de
nuper
dubitauimus, quonã inquã pacto de generatione, &

corruptione
ſimplici dicere cõueniat.
Inuehit autem & id
quodq
;
magnũ abundè dubium, quænã cauſa ſit, ut genera-
tio
generationi ſemper cohæreat, &
alter am altera ſubinde
ſequatur
, ſiquidem quod corruptionẽ ſubit, ad id proficiſci
tur
, quod nequaquã in ratione rerum existit:
quod autẽ in
ratione
rerum minimè existit, nihil eſt.
Nam quod haud eſt,
neq
;
ſubstantia eſt, neq; qualitas, neq; quantitas, neque ubi.
Igitur ſi ſemper quippiã eorum quæ ſunt in ratione rerum
abeat
, cur dudum uniuerſum ipſum conſumptũ fuit, atq;

inane
euaſit, cùm id ex quo fit genitorũ quodq;
genitũ ſit?
enim propterea {quis} id ex quo quid fit infinitũ ſit, defi-
cit
:
id enim eſſe nequit: nihil enim actu infinitũ eſt, ſed po-
tentia
tantùm, nẽpe diuiſione ipſa.
Quare hanc ſolã cauſam
eſſe
oportebat, cur nunquã deficiat, quia ſemper quippiam
fiat
minus:
nunc autẽ hoc fieri minimè cernimus. Ergo pro-
pterea
{quis} interitus huius, alterius eſt ortus, &
contrà ortus
huius
, alterius interitus, neceſſariò accidit, ut mutatio irre-
quies
ſit, &
ſubſistere nequeat. Cur igitur generatio, &
3535LIBER I. corruptio ſimiliter ſemper ſit circa unumquodq; corũ quæ
ſunt
, hãc apud oẽs cauſam ſatis eſſe putandũ eſt.
Sed quã ob
rẽ
alia ſimpliciter, alia ſimpliciter oriri, ac interire dica
tur
rurſus conſideremus oportet, ſiquidẽ idẽ eſt generatio
huius
, &
illius corruptio, atq; huius corruptio, & illius ge
neratio
.
Id enim quandam postulat rationẽ. Dicimus enim
quippiã
ſimpliciter nũc, et ſolũ hocce corrũpi:
atq; hæc
generatio
, generatio ſimpliciter:
& hæc corruptio, corru-
ptio
ſimpliciter eſt.
Fit autem & hocce quidem aliquid,
autẽ
ſimpliciter:
etenim eum qui diſcit, ſcientẽ fieri dicimus,
non
autẽ ſimpliciter fieri.
Quia igitur quædã (id quod defi-
niendo
ſæpe diximus) hoc aliquid ſignificãt, quædã :
hac
ſanè
de cauſa quod in quæstione uerſatur euenit.
Refert
enim
haud parũ, in quod mutetur id quod mutationẽ ſubit:
uerbi cauſa, quæ ad ignem fit tranſitio, ea forſitã genera-
tio
ſimplex eſt &
alicuius, ceu terræ, corruptio. At terræ
generatio
, generatio quædam eſt:
cæterũ generatio ſimpli-
citer
non eſt, ſed corruptio ſimpliciter, puta ignis, ſicuti
Parmenides
aſſerit, qui duo, ens inquam, &
ens, ignem,
&
terram eſſe dicit. Verùm hæc, an alia eiuſmodi ſuppo-
nantur
, intereſt nihil:
quandoquidem modum quærimus,
non
ſubiectum.
Quæ igitur ad non ens ſimpliciter fit mi-
gratio
, corruptio ſimplex eſt.
Quæ uerò ad ens ſimpliciter,
ſimplex
generatio.
Quibus igitur illæ, ſiue igni, & terra,
ſiue
quibuſdã alijs definitæ ſunt, horum profectò alterum
ens
, alterũ non ens erit.
Vno igitur modo ſimpliciter quip
piam
generari, ac corrumpi, &
non ſimpliciter, hoc inter
ſe
differunt.
Altero, materiæ qualitate, cõditioneúe. Cuius
enim
differentiæ potius hoc aliquid ſignificant, ea magis
ſubstantia
eſt.
Contrà, cuius differentiæ priuationẽ
35416ARIST. DE GEN. ET CORR. ſignificant, ea magis non ens eſt. Vt calor, prædicamentum
quoddam
, &
ſpecies eſt frigiditas, priuatio: his autẽ diffe-
rentijs
, ignis &
terra differunt. At pleriſq; uidetur, illa po
tius
ſenſibili, &
inſenſibili differre. Nam ad ſenſibilẽ ma
teriam
mutatio fit, tum gigni quippiã aiunt:
cùm ad , quæ
ſub
ſenſum cadit, corrũpi.
Quandoquidẽ ens, & ens
ſentiendo
, &
non ſentiendo definiunt: quemadmodũ quod
ſcibile
eſt, ens eſſe aſſerũt, quod ſciri non ſolet, ens:
quip
pe
cùm ſenſus ipſe, ſcientiæ uim obtineat.
Igitur hi ut res
ipſas
uiuere quia ſentiant, aut ſentire poßint:
ita eaſdẽ eſſe,
quia
ſub ſenſum cadant arbitrantur, ueritatẽ modo quodã
ſectantes
, ſed hoc falſi dicentes.
Itaq; generari quippiã ſim-
pliciter
, atq;
corrũpi, iuxta opinionem alio atq; ueritatem
accidit
modo.
Nam ſpiritus, & aër ſenſu quidẽ, minus ſunt,
&
proinde illi, quæ ſimpliciter corrumpuntur, mutatione
ad
illa tendente corrumpi dicunt:
atq; generari, cùm in rem
tangibilem
, terramq́;
mutantur. Reuera uerò, hoc aliquid
&
ſpecies magis ſunt, quàm ipſa terra. Cur igitur ſit, aut
ſit ſimplex generatio, quæ eadem alicuius corruptio eſt,
&
corruptio ſimplex, quæ itidẽ generatio alicuius eſt, cau-
ſam
diximus.
Nam id, ob materiæ diſcrimen euenit: nempc
aut
quod ea ſubstantia ſit, uel non ſit:
aut quod hæc magis,
illa
minus:
& non, quia materia ex qua mutatio uenit, &
ad
quam proficiſcitur, alia magis, alia minus ſenſu perci-
pi
queat.
Dicuntur autem quædam ſimpliciter, quædam ſo-
lùm
aliquid fieri:
non ob mutuam generationem, ſed iuxta
eum
quem nuper diximus modũ.
Nam hoc tantũ nuper de-
finitum
, determinatumq́;
fuit, curnam cùm omnis generatio
ſit
alterius corruptio, &
omnis corruptio cuiuſpiam alius
generatio
, tam oriri, quàm interire non ſimiliter
35517LIBER I. hiſce, quæ in ſeſe uicißim mutariſolent. At quod postremo
loco
fuit dictũ, hoc idem minimè in quæstionẽ reuocat:
ſed
quamobrẽ
quod diſcit, non ſimpliciter fieri, ſed fieri ſciens,
quod
uerò naſcitur, fieri dicatur.
Hæc autẽ prædicamentis
distincta
ſunt.
Nam alia ſubstantiã, alia qualitatẽ, alia quã-
titatẽ
ſignificant.
Quæcũq; igitur ſubstantiã ſignificãt,
ca
ſimpliciter:
ſed ſecundũ quippiã fieri dicuntur. Verum
enimuero
, in omnibus generatio ſimpliciter iuxta ea quæ in
altera
ſunt ſerie, dicitur, ut ſubstantia, ſi ignis fiat, ſed ſi
terra
:
& in qualitate, ſi ſcium, ſed ſi inſciũ. Quòd igitur
quædã
ſimpliciter oriantur, quædã , etiã omnino in ipſis
ſubstantijs
dictũ eſt:
& quod ut generatio cõtinuè ſit, cauſa
ut
materia id quod ſubijcitur eſt, quia in cõtraria mutatiuũ
eſt
:
atque in ſubstantijs ſemper unius generatio, alterius eſt
corruptio
:
& unius corruptio, generatio alterius. At uerò
nec
dubitaſſe cõuenit, quã ob cauſam corruptis quibuſdam
ſemper
generatio fiat.
ut corrũpi ſimpliciter quippiã di
cunt
, illud ad inſenſibile, &
id quod baud eſt, proficiſci-
tur
, ſic &
ortũ ſubire ex eo quod haud eſt, ex inſenſibili
ſit
.
Siue igitur ſubiecto quopiã existente, ſiue non, ex eo ſit
quod
haud eſt.
Quare ſimili modo et ex eo quod haud eſt,
generatur
, &
in id quod haud eſt corrũpitur. Meritò igi
tur
generatio non deficit:
quippe cùm generatio, corruptio
ſit
eius quod haud eſt, atq;
corruptio generatio eius quod
haud
eſt.
Sed quæret aliquis, utrũ hocipſum quod ſimpli-
citer
eſt, cõtrarijs ſit alterũ:
uerbi cauſa, utrũ ens ſit
terra
, &
id quod graue eſt: ens uerò ignis, & quod leue eſt:
an , ſed ens terra, ens uerò terræ materies, atq; ignis ſi-
militer
?
Et utrũ materies utriuſq; diuerſa ſit, an nec ex ſeſe
mutuò
fierent, nec ex cõtrarijs:
nam hiſce, igni inquã,
35618ARIST. DE GEN. ET CORR. aquæ & aëri, contraria inſunt. At partim eſt eadem, par-
tim
diuerſa?
quod enim aliquando cùm ſit, ſubijci ſolet, eſt
idem
:
at ratio non item eadem eſt. Sed de hiſce hactenus.
Quòd generatio at{que} alteratio diuerſæ trãſmutationes ſint. Siin
genito
aliqua paſsio maneat, quæ fuit in corrupto, ſecundum
illam
tranſmutationem non eſſe.
CAP. IIII.
_DE_ generatione autem, atque alteratione, quo inter ſe
11Hîc Āriſt. de-
clarat
genera-
tionẽ
ab alte-
ratione
dupli-
citer
differre:
ipſam´
{que} rurſus
alterationẽ
dif
ferre
ab alijs
motibus
.
diſcrepẽt, agendum.
Nam haſce mutationes inter ſeſe
diuerſas
eſſe, dicimus.
Cùm igitur ſubiectum quippiam ſit,
&
affectio, atq; qualitas, quæ de ſubiecto nata eſt dici, ab
eodem
diuerſa ſit, ſitq́;
utriuſq; horæ mutatio: alteratio ſanè
eſt
, quando ſenſibile ſubiectum permanens, in ſuis mutatur
affe
ctibus, qui aut contrarij, aut inter cõtrarios medij ſunt:
ſicuti corpus idem permanens, uicißim modò ſanum, modò
ægrum
eſt:
atq; æs, quanquam idem, alias teres, atq; rotun-
dum
eſt, alias anguli ſpeciem præ ſe fert.
At cùm totum mu-
tatur
, nec ſenſibile quicquam ut ſubiectum, idem permanet,
ſed
perinde euenit, ut cum ex toto ſemine ſanguis, aut ex to-
ta
aqua aër, aut ex aëre toto aqua ſit:
iam quod eſt tale,
gener
atio huius eſt, &
illius corruptio. Et maximè ſi ex
inſenſibili
ad id, quod aut tactu, aut ſenſibus uniuerſis ſen-
ſibile
eſt, mutatio ſiat, aut contra:
ut cùm ex aëre gignitur
aqua
, aut eadem in aërem corrumpitur:
etenim aër prope-
modum
inſenſibilis eſt.
Cæterum in hiſce, ſi qua è contrarie
tate
affectio eadem remaneat in eo quod ortum eſt, quæ
prius
in eo quod interijt erat, ceu ſi cum ex aëre ſit aqua,
aëris
perſpicuitas, aut frigus, in aqua remaneat:
affectionũ
alterutram
eius eſſe in quod mutatio ſiat minimè oportet.

Sin
minus, erit alteratio.
Verbi cauſa: muſicus homo cor-
rumpitur
, &
homo non muſicus gignitur: homo uerò idem
perſeuerat
.
Siergo muſica, atque muſicæ uacuitas non
35719LIBER I. affectio per ſe hominis, generatio profectò foret alterius,
&
alterius corruptio. Quapropter hominis quidẽ affe-
ctiones
ſunt:
hominis uerò muſici, hominisq́; non muſici ge-
neratio
atq;
corruptio. Nunc autẽ id, eius quod permanet,
affectus
eſt, Proinde circa ea quæ eiuſmodi ſunt, alteratio
existit
.
Cùm igitur contrarietatis mutatio in quantitate eſt
accretio
, eſt atq;
decretio: cùm in loco, latio: cùm in affe ctu,
atq
;
qualitate, alteratio. At cùm id remanet, in quo affe
ctuũ
alter aut omnino accidẽs existit, tum generatio unius
eſt
, &
alius corruptio. Porrò ſubiectũ ortus & interitus
ſuſceptiuũ
, maximè quidẽ ac propriè materies eſt:
quodam
autẽ
modo &
id quoq; , quod cæteris alijs mutationib9 ſubij
ciſolet
:
propterea quòd ſubiecta omnia, quarundã contra-
rietatum
ſuſceptiua ſunt.
De generatione igitur, & cor-
ruptione
ſi eſt nec´ne, et quo pacto eſt, item de alteratione,
hoc
modo ſit deſinitum, atq;
determinatum.
An augmentatio ab alijs motibus differat: & de ſex ipſius con-
ditionibus
.
CAP. V.
_RE_stat de accretione dicamus, quonam à generatione,
&
alteratione differat, & quo pacto unumquodque
11Hîc de augmẽ
tatione
, & di-
minutione
de-
terminat
Ari-
ſtot
, oſtendit´{que}
augmẽtationẽ

ab
alijs motib9
differre
, duas
dubitationes

mouens
.
eorũ, quæ ſuſcipiunt incrementũ, augeatur:
& quoduis eo-
rum
quæ decreſcunt, diminuatur.
Primò itaque conſiderare
oportet
utrũ mutua earũ inter ſe differentia in eo ſolũ ſita
ſit
, circa quod uerſari ſolent:
uerbi gratia: utrum eo ſolum
inter
ſe dißideant, quòd ea mutatio, quam ex hoc in hoc
tendit
, puta ex ſubstantia potentia in ſubstantiam actu ge-
neratio
ſit:
quæ uerò circa magnitudinem uerſatur accre-
tio
, &
decretio: quæ autẽ circa affectum alteratio, atq; ea-
rum
quæ posteriore loco dictæ ſunt, utraq;
etiam ex hiſce
quæ
potentia ſunt, ad ea quæ ſunt actu, mutatio ſit, an
35820ARIST. DE GEN. ET CORR. mutationis modus differat? Nam nec id, quod alterationem
ſubit
, nec id quod generatur, neceſſariò mutari loco cerni-
tur
:
quod autẽ accreſcit, aut decreſcit, cernitur, at alio quàm
quo
fertur modo:
quod enim fertur, tota mole locũ mutat:
quod autẽ accreſcit, perinde atq; quod distendi, produciq́;
ſolet
:
hoc enim manente, partes aliò, ſicuti globi partes,
migrant
, ſuumq́;
deſerunt locũ: nam globi partes toto ma-
nente
æquabili in loco, locũ ex loco mutant:
at partes eorũ,
quæ
augentur, ſemper in ampliorẽ locum urgere ſolent:
&
eorũ
quæ decreſcunt, in minorẽ.
Generationẽ igitur, alte-
rationemq́
;
, & accretionẽ non ſolũ obiecto, ſed ipſo item
mutationis
modo differre, perſpicuũ eſt.
At id circa quod
accretio
, decretioúe uerſari ſolet (uerſari autẽ uidetur cir-
ca
magnitudinem) utro modo accretionem, decretionemúe
ſubire
existimandũ eſt:
utrum inquã ex potẽtia quidem ma-
gnitudine
, ac corpore, ſed actunec corpore, nec magnitudi
ne
corpus fieri, an , putandum eſt?
atq; cùm hoc bifariam
dici
cõtingat, utro modo fit accretio?
utrũ ex ſeparata ipſa
per
ſe materia, an existẽte in alio corpore?
An neutro modo
fieri
queat?
nam ſi ſeparata ſit, aut nullũ occupabit locum,
ueluti
punctus quidam, aut uacuũ, uel corpus non ſenſibile,
erit
.
Horũ autem, alterũ non contingit, alterũ neceſſe eſt in
aliquo
eſſe:
quod enim ex eo oritur, id ſemper alicubi erit,
quare
&
illud aut per ſe, aut per accidens. At uerò ſi ſit in
aliquo
, &
ita quidẽ ſeiunctum ſit, ut nihil illius aut per ſe,
aut
per accidens ſit, multa profectò uel quæ fieri nequeant,
euenient
.
Dico autẽ ut ſi ex aqua fiat aër: idem erit, aqua
mutationem
ſubeunte, ſed quia in aqua aut in uaſe materies
eius
eſt.
Nihil enim uetat, in finitas eſſe materias, quare &
actu
fieri.
Adde quòd nec ita aër ex aqua oriri uidetur,
35921LIBER I. permanente aqua aër inde egrediatur. Satius igitur fuerit,
inſeparabilẽ
omnibus materiã tribuere:
utpote quæ una nu-
mero
eademq́;
ſit, ratione una. At uerò nec puncta, nec li
neas
, corporis materiã ponere ijſdem de cauſis oportet:
ſed
cuius
ultima ſunt hæc, id materies eſt, quæ nec ſine affectu
unquam
, nec ſine forma eſſe poteſt.
Gignitur igitur abſolu-
aliud ex alio, id quod alio quoq;
loco iam definitum eſt.
Atq; ab aliquo actu existente, quod eiuſdem ſit aut generis,
aut
ſpeciei, ut ignis ab igni, aut ab homine homo.
Aut ab
actu
:
durum enim à non duro fit. Cùm autẽ et corpore ſub-
ſtantiæ
materies ſit corporis iam talis (nullum enim eſt cõ-
mune
corpus) eadẽ &
à magnitudine & ab affe ctu, ratio-
ne
quidẽ, non itẽ loco ſeparabilis eſt, niſi ut ipſi quoq;
affe-
ctus
ſeparabiles ſint.
Patet igitur ex his quæ addubitaui-
mus
, accretionẽ non eſſe mutationẽ è potentia quidẽ magni
tudine
, actu uerò nullã habente magnitudinẽ, quandoquidẽ
quod
cõmune eſt, ſeparabile eſſet:
hoc autẽ eſſe poſſe, di
ctum
iam eſt.
Præterea talis mutatio accretionis propria
non
eſt, ſed generationis.
Nam accretio, magnitudinis quæ
in
quopiam ineſt, augmentatio eſt.
Decretio uerò, eiuſdem
diminutio
.
Quamobrẽ id quod accreſcit, magnitudinẽ quan
dam
habeat oportet.
Proinde nequaquã conuenit accretio-
nem
è materia quæ magnitudinis ſit expers, ad actum ma-
gnitudinis
eſſe:
potius enim eſſet generatio corporis, non
accretio
.
Potius itaq; ſumamus oportet quaſi tractantes ab
initio
quæstionem, qualis accretio, decretioúe, cuius cauſas
quærimus
, existat.
Igitur eius quod accrementum ſuſcipit,
pars
quæuis augeri uidetur.
Atq; pari modo in decretione,
minor
euadere.
Prætera accedente quopiã accreſcere, &
abeunte
decreſcere.
Itaq; aut incorporeo, aut corpore
36022ARIST. DE GEN. ET CORR. geri illud, neceſſe eſt. Siigitur incorporeo, quod cõmune
eſt
, ſeparabile erit.
At à magnitudine materiam eſſe ſepara
bilẽ
, quemadmodũ prius eſt dictũ, impoßibile eſt.
Sin uerò
corpore
, duo corpora, id inquam quod augetur, &
quod
auget
, in eodẽ erũt loco:
quod etiã fieri nequit. At uerò nec
accretionẽ
, decretionemúe perinde fieri, atq;
ex aqua fit
aër
(tunc enim moles fieri maior adſolet) dicere contingit:
enim id accretio, ſed eius quidẽ in quod mutatio fit gene
ratio
, contrarij uerò corruptio erit:
neutrius autẽ, accretio.
Imò
aut nullius, aut quid ſi utriſq;
, ei in quam quod oritur,
et
ei quod interit, cõmune eſt, ueluti corpus, eius erit.
Et nec
aqua
, nec aër accreſcit, uerũ illa interit, hic oritur:
ſed cor-
pus
, ſi quid augeatur.
At hoc quoq; fieri nequit. Nam ea ſer
uare
oportet, quæ ei quod accreſcit, decreſcitúe ratione cõ-
petunt
.
Hæc autẽ, tria ſunt: quorum primũ eſt magnitudi-
nis
, quæ accreſcit, partẽ quamlibet maiorẽ effici:
uerbi gra-
tia
, ſi caro, carnis.
Alterũ accedente quopiam. Tertium, ſer
uato
, pariter atq;
manente eo, quod accretionẽ ſubit. Nam
cùm
quippiam ſimpliciter, abſoluteq́;
gignitur, aut interit,
non
permanet.
At cùm alteratur, aut accreſcit, decreſcitúe:
quod
alteratur, aut incremẽta ſuſcipit, id permanet:
uerùm
illic
affe ctio, hic magnitudo, eadẽ non manet.
Quòd ſimu-
tatio
illa, quam diximus eſſet accretio, cõtingeret profectò
quippiam
nulla re accedente, permanenteúe accreſcere, nul
laq́
;
abeunte decreſcere, & id non manere quod ſuſcipit
accretionẽ
.
At hoc ſeruare oportet: quippe cùm accretio ta
lis
eſſe ſupponatur.
Sed quæret aliquis, quid eſt quod ac-
creſcit
:
utrũ id cui nõnihil additur? uerbi cauſa, ſi quid crus
augeat
, crusúe maius euadit, quod autem incrementũ præ-
ſtat
, ipſum inquã alimentũ, minimè?
Sed cur non ambo
36123LIBER I. menta ſuſcipiunt? Nam tam quòd additur, quàm cui additio
fit
, maius reddi aſſolet:
haud ſecus atq; cùm aquæ uinum mi-
ſcueris
, pari enim ratione utrunq;
maius eſt. An quia huius
ſubstãtia
maneat, illius uerò, puta cibi, haudquaquã?
Quan
do
&
illic quoq; quod euincit, ac ſuperat, in ipſa mistione
dicitur
, ceu uinum.
Nam in uniuerſa mistura uini non aquæ
functionem
exercet.
In alter atione quoq; ſimiliter, ſi caro,
&
ſubſtantia ipſa maneat, eorum uerò affe ctuum, qui per
ſe
competunt, quiſpiam inſit, qui prius non inerat, hoc ſanè
alter
atum eſt.
Id autẽ quo alter atum eſt, interdum nihil pa-
titur
, interdum &
illud quoq; pati ſolet. Verùm quod alte-
rat
, atq;
motus principium, in eo eſt quod alteratur, & eo
quod
accreſcit:
quod enim mouet, in hiſce eſt. Quandoqui-
dem
&
quod augeri ſolet, fieri aliquando maius poteſt, &
corpus
quod eo fruitur:
ut ſi quod ingeritur, ſpiritus fiat.
Verùm cùm hoc patitur, corrumpi ſolet, nec in eo eſt id,
quod
mouendiuim obtinet.
Cùm autem de hiſce ſit abundè
addubitatum
, dubitationis ſolutionem inuenire enitamur
oportet
, illud ſeruantes, permanente inquam eo quod auge-
tur
, atque adueniente aliquo fieri accretionem, &
abeunte
decretionem
:
& inſuper, quoduis ſenſibile ſignum maius,
minusúe
reddi:
& neque corpus eſſe inane, neque eodem in
loco
duas eſſe magnitudines, neq;
in corporeare quicquam
augeri
.
Sumenda autem erit cauſa uno quidem prius à no-
bis
definito:
dißimilaria inquã augeri, cùm ſimilaria accre-
ſcunt
:
ex his enim quodq; componitur. Deinde carnẽ, &
os
, &
id genus partium quamque perinde atque cætera-
rum
, quæ formam habent in materia, duplicem eſſe:
nam ma
teries
, atq;
forma: caro dicitur, aut os. Partem igitur quam-
libet
augeri, &
accidente aliquo ſecundũ formam
36224ARIST. DE GEN. ET CORR. eſt poßibile: at ſecundum materiam, haudquaquam. Intelli-
gere
autem perinde oportet, atque ſi quis aquam menſura
eadem
metiatur:
quòd enim fit, aliud atque aliud ſemper eſt.
Ad hunc itaque modum & carnis materies augetur: &
cuiuis
parti eius quippiam additur, ſed alia dilabitur, alia
accedit
.
At cuiuis figuræ ac formæ parti, fit acceßio. Id au-
tem
magis constat in hiſce, quæ dißimilium ſunt partium,
ut
in manu quòd iuxta proportionis rationẽ aucta ſit:
quan
doquidem
materies cùm diuerſa eſt, facilius dignoſcitur hic,
quàm
in carne, &
hiſce quæ ſimilium ſunt partium, Idcirco
&
cùm mortuum eſt quippiam, magis adhuc caro, & os
quàm
manus, &
brachium eſſe uidetur. Quare partim au-
getur
carnis quælibet particula, partim non augetur.
Nam
ſecundum
formam quidem, cuiuis parti quippiam adiungi-
tur
:
ſecundum materiam uerò haudquaquam. Totum tamen
maius
euadit, accedente quopiam quod nutrimentum, atque
cõtrarium
nominatur, &
in eandem formam tranſeunte: ut
ſi
humidum ſicco accedat, &
cùm iam acceſſerit, mutatio-
nem
ſubeat, fiatq́;
ſiccum. Nam partim ſimile ſimili, partim
dißimile
dißimili accreſcit.
Dubitauerit autem quiſpiam,
quale
id eſſe oporteat, quo quid augetur.
Palàm itaque
eſt
:
hoc, potentia illud quod augetur eſſe oportere: ut ſi ca
ro
accretionem ſubeat, id quod illa accreſcit potentia car-
nem
eſſe, actu autem aliud:
quod ſanè ubi corrumpitur, ca-
ro
fieri ſolet.
Non igitur ipſum per ſe, ſolumq́; eſt (nam
alioqui
generatio eſſet, non accretio) ſed id quod augetur
cum
eo eſt.
Qualiter igitur hoc affecto, illud augeri ſolet,
an
misto haud ſecus atque ſi quis aquam uino infundat, &

idem
id quod ammistum eſt efficere uinum poßit?
An ſicut
ignis
tactum cremabile adurit, ſic &
id cui augendi
36325LIBER I. tas delegata eſt in eo existens quod accreſcit, quod' que
actu
caro eſt quod acceßit è potentia carne, actu carnem
facere
conſueuit?
illo igitur ſimul existente, idipſum acci-
dit
:
quoniam ſi ſeorſum eſſet, generatio ſanè foret. Nam
ignem
ad hunc facere modum contingit, uidelicet iniectis
in
eum qui iam eſt, lignis:
uerum ita quidem accretio eſt.
At cùm ligna ipſa incenduntur, generatio. Quantitas
autem
uniuerſalis nulla fit, ſicutinec animal quod nec ho-
mo
ſit, nec ſingulariũ aliquod:
ſed ut hic uniuerſale, ſic &
illic
quantitas.
Caro igitur, & os, & neruus, & ſimila-
res
partes, accedente quidem quanto aliquo, ſed non car-
ne
quanta augeſcunt.
Quo igitur potentia ſimul utrunq;
existit
, uidelicet caro quanta, hoc quidem auget:
nam car-
nem
quantã fieri oportet.
Quo uerò ſolùm caro, hoc alit,
hoc
enim nutritio, &
accretio ratione differunt. Quo-
circa
quandiu ſaluum manet animal, &
ſi decretionem
ſubeat
, alitur, ſed non ſemper accreſcit.
Atque nutritio
idem
quod accretio existit, ratio tamen eſt diuerſa.
Quò
enim
id quod adiungitur, atq;
additur potentia caro quan-
ta
eſt, hoc carnem augere poteſt:
quò uerò caro potentia ſo
lùm
, hoc nutrire.
Hoc autem forma, ſiue materia eſt: ut ti-
bia
, potentia quædam in materia eſt:
ſimiliter quoduis aliud
instrumentum
.
Quòd ſi materies aliqua accedat, quæ po
tentia
ſit tibia, et potentia quantitatem habeat, tibiæ ma
iores
euadent.
Sin uerò nihil præterea agere poßit, ſed res
perinde
habeat, ut uino ſubinde plus aquæ immiſcetur,
quæ
tandẽ uinum aqueum reddit, facitq́;
aquam, tum quan-
titatis
decretio ſit, forma autem remanet.
Quòd ſit exigenda quæſtio de actione & paſsione, & cõſequen-
ter
etiam de tactu ipſo.
Et de modis tactus ipſius quatuor.
CAP. VI.
36426ARIST. DE GEN. ET CORR.
_C_V´ m autem de materia, & hiſce quæ nuncupãtur ele-
menta
, primò dicere oporteat an ſint, nec´ne, &
utrũ
11Hîc Ārifto. de
tactu
determi-
nat
, ſine quo au
gmentatio
fieri
non
poteft.
unũquodq;
eorũ ſempiternũ ſit, an ortũ ſubeat aliquo pa-
cto
, &
ſi generentur, utrum ex ſeſe mutuò generẽtur eodẽ
modo
omnia:
an inter ipſa unum aliquod primum ſit, prius
utiq
;
de hiſce diſſeramus neceſſe eſt, de quibus nunc dicitur
indefinitè
.
Oẽs enim tam qui elemẽta ipſa, quàm qui ea quæ
constant
ex elemẽtis generant, ſegregatione et cõgregatio-
ne
, at q;
actione & paßione utuntur. Et autẽ congregatio,
mistio
.
Sed quonã pacto quippiã miſceri dicatur, planè ac
dilucidè
haudquaquã eſt definitum.
At uerò nec alterari
quic
quã, nec ſegregari, cõgregariúe, nullo patiẽte, aut agen
te
, poteſt.
Etenim qui plura faciunt elementa, actione &
paßione
mutua, generationẽ fieri cenſent:
quanquã ex uno
facta
omnia dicant neceſſe eſt.
Atq; hoc rectè quidẽ dicit
Diogenes
, niſi ex uno eſſent omnia, non poſſe uicißim age-
re
, &
pati, ceu calidum frigefieri, & idem rurſum calefieri:
enim calor & frigus, in ſeſe mutuò tranſeunt: ſed ipſum
ut
patet, ſubiectum mutationẽ ſuſcipit.
Quare horum, qui-
bus
actio competit, unam eſſe ſubiectam materiã neceſſe eſt.
Dicere igitur uniuerſa eſſe eiuſmodi, eſt uerum: ſed ea
quibus
mutuò à ſeſe pati, &
agere inſitũ eſt. At uerò ſi de
actione
, paßioneùe, &
de mistione contemplandum ſit, &
de
ta ctu ſpeculemur eſt neceſſe.
Nam neq; agere & pati ea
poſſunt
propriè, quæ ſe mutuò tangere nequeunt:
neq; fieri
poteſt
ut miſceantur, quæ non quodam modo ſeſe tangunt
prius
.
Quare de hiſce tribus, uidelicet quid ta ctus, quid mi
ſtio
, &
deniq; quid actio, determinandũ uidetur. Hinc autẽ
ſumatur
initium.
Nam ex entibus ea quibus mistio cõpetit
eſſe
apta, ut ſeſe mutuò tangant, eſt neceſſe:
atque ſi
36527LIBER I. agat, et aliud patiatur propriè, ſimili itidem modo atq; illa
afficiẽtur
.
Quocirca de tactu prius dicendũ eſt. Ferè igitur
ut
&
cætera quæq; alia nomina, pluribus dicuntur modis,
&
partim uniuocè, partim altera ab alteris, prioribusq́; :
ſic
&
de tactu quoq; res ſeſe habet. Sed tamẽ quod propriè
dicitur
, ad ea accõmodari ſolet quæ ſitũ habent.
Situs autẽ
hiſce
, quibus &
locus cõpetit: etenim perinde, ut Mathema
tici
, de tactu, et de loco reddamus oportet, ſiue eorũ quodq;
ſeparatum ſit, ſiue alio modo habeat. Siergo tangere ſit,
quemadmodum
anteà eſt definitum, extrema ſimul eſſe:
ea
profectò
ſe mutuò tangent, quæ cum diſcretas magnitudi-
nes
ſitumq́ habeant, extrema ſimul habent.
Porrò cùm ſi-
tus
omnibus, quibus &
locus competat, atq; ſuprà et infrà,
&
id genus oppoſita, prima loci differentia ſint, omnia ſa-
, quæ ſeſe;
mutuò tangũt, pondus, leuitatemúe, aut utraq; ,
aut
alterum habebunt:
quæ autem talia ſunt, actiua ſunt, &
paßiua
.
Vnde constat ea ſuapte natura mutuò ſeſe tan-
gere
, quorum cùm uicißim mobilia ſint, atq;
motiua, diſcre
tis
, ſeparatisq́;
magnitudinibus extrema ſunt ſimul. Cæte-
rùm
cùm id quod mouet nequaquam ſimiliter id moueat,
quod
motum ſubit, ſed neceſſe ſit ut idem aliud moueat mo-
tum
&
ipſum, aliud immobile perſistẽs: haud aliter de ipſo
quoq
;
agente dicendũ eſſe in aperto eſt. Nam id quod mo-
uet
, agere quippiã:
& contrà quod agit, mouere dicũt. Ve-
rùm
differentiã ſubeũt, &
proinde ea distinguamus opor-
tet
.
Non enim fieri poteſt, ut quoduis mouẽs agat, ſi patiẽti
agens
opponamus:
patiẽs autẽ ſit, cui motus ſecundũ affe ctũ
cõpetit
:
affe ctus uerò ſecundum quẽ ſolum alteratio fit, ut
albedo
, &
calor: ſed mouere latius quàm agere patet. Illud
igitur
palàm eſt, ea inquã quæ mouẽt, partim mobilia
36628ARIST. DE GEN. ET CORR. re, partim minimè. Verùm ea tangere uniuerſaliter diffi-
niuntur
, quæ ſitum habẽt, &
quorum alterũ motiuum eſt,
alterum
mobile, idq́;
uicißim, quibus agere, atq; pati cõpe-
tit
.
Magna igitur ex parte, id quod tangitur, id tangit, à
quo
tangi ſolet.
Etenim omnia ferè quæ apud nos ſunt, cùm
mouentur
, mouent:
per quæ eſſe neceſſe uidetur ut id, quod
tangitur
, tangat, à quo tangi ſolet.
Interdum autem dici-
mus
mouens, ſolum tangere id quod motu cietur:
& contrà
quod
tangitur, id non tangere à quo tangitur.
Verùm quia
quæ
eiuſdem ſunt generis cùm motum ſubeunt mouent:
ut
quod
tangitur tangat neceſſarium eſſe uidetur.
Quare ſi
quid
motus expers moueat, id profectò tanget mobile, nihil
autem
illud.
Interdum enim dicimus eum qui nos mole-
ſtia
afficit, tangere nos, non nos illum.
De tactu igitur re-
rum
naturalium, hoc pacto determinatum ſit.
Deactione & paſsione aliorum opiniones duæ. Quod ſimile
prorſus
eſt poſſe pati ab alio.
Neq; quod omnino diſsimi
le
eſt pati poſſe.
Quæ agunt at{que} patiũtur in ſe mutuo, ea par
tim
ſimilia, partim diſsimilia eſſe oportere.
Item rationi eſſe
cõſentaneum
, agens ſimile ſibi facere paſſum.
Quòd antiqui
ad
diuerſa reſpicientes dixerint, alij à ſimilibus, alij à diſsimi
libus
quæ patiuntur, pati.
Quæ materiam cõmunem non ha-
bent
, in agendo non pati uiciſsim.
Quòd principium, à quo
motus
fit, agat, non finis ipſe.
CAP. VII.
_DE_inceps de actione, & paßione dicendũ eſt, cùm de
11Hîc Āriſto. de
actione
& paſ-
ſione
determi-
nat
: quoniam ſi
ne
his ne{que} ge-
neratio
, neque
corruptio
fieri
poteſt
.
hiſce ſententias inter ſeſe ſubcontrarias à maioribus
nostris
acceperimus.
Plurimi enim uno ore hoc astruunt, à
ſimili
inquam ſimile nullum pati, quia neutrum altero po-
tius
actiuum ſit, aut paßiuum, quippe cùm eadem, omnia ſi
milibus
ſimiliter inſint, At quæ dißimilia, differentiaq́;
ſunt,
ut
mutuò agant, patianturq́;
aptißima eſſe aſſerunt. Nam
cùm
minor ignis à maiori corrumpitur, ob contrarieta@em
illum
id ipſum pati inquiunt:
dicunt enim multum
36729LIBER I. eſſe contrarium. Democritus uerò ſolus præ cæteris pecu-
liariter
dixit.
Nam agens & patiens, idem ac ſimile eſſe
aſſerit
, non enim fieri poſſe arbitratur, ut differentia, atque
diuerſa
à ſeſe uicißim patiantur.
Sed & ſi quæ diuerſa ſunt
quippiã
in ſeſe mutuò agant, hoc illis euenire, quò diuer
ſa
ſunt, ſed quò idem quippiã habent.
Quæ igitur dicuntur,
talia
ſunt.
Qui autem hoc pacto dicunt ſubcontraria dice-
re
uidentur.
Cõtradictionis uerò cauſa, eſt hæc. cùm to-
tum
quippiã cõtemplari oporteat, de parte quadã loquun-
tur
utrique.
Nam quod ſimile eſt, & omni ex parte nullam
prorſus
habet differentiam, nihil à ſimili pati, rationi cõſen
taneũ
eſt.
Cur enim potius alterũ altero erit paßiuum? Item
ſi
fieri queat ut quippiã patiatur à ſimili, illud quoq;
à ſeſe
pati
poterit.
At qui his ad hunc modum ſeſe habentibus,
nihil
aut incorruptibile, aut mutationis expers fuerit, ſiqui-
dem
ſimile quatenus ſimile existit, actiuum ſit.
Nam corpus
omne
ſeſe interno, proprioq́;
motu mouebit. Et quod pror
ſus
diuerſum, &
nullatenus idem eſt, ſimiliter. Nam neque
albedo
à linea, neq;
linea ab albedine quicquã patietur, niſi
fortè
per accidẽs:
ſeu ſi lineam eſſe albam, aut' nigram acci-
derit
.
Non enim ea, que neq; contraria ſunt, neq; ex contra
rijs
constant, ſeſe extrudunt, propelluntq́;
à natura. At
cùm
non quoduis agere, ac patinatum ſit, ſed quæ aut con-
traria
ſunt, aut habent contrarietatem, tam agens, quàm pa
tiens
genere quidem ſimile, ac idem ſed ſpecie dißimile, atq;
contrarium eſſe, eſt neceſſe. Nam corpus à corpore, &
ſapor
à ſapore, &
calor à calore, & in ſumma, quod eiuſ-
dem
eſt generis, ab eo quod eiuſdem itidem generis eſt,
pati
aptum eſt.
Cuius cauſa eſt, quòd cõtraria in eodẽ ge
nere
ſunt omnia.
Contraria uerò inter ſeſe uicißim
36830ARIST. DE GEN. ET CORR.patiunturq́; . Quare & agens, & patiens partim eadem
ſint
, partim diuerſa, atque inter ſeſe dißimilia, neceſſe eſt.
Cùm autem agens, & patiens genere quidem eadem, ſimi
liaq́
;
ſint, ſpecie autem dißimilia, contraria uerò ſint eiuſmo
di
tum contraria, tum quæ inter ea media ſunt, inter ſe mu-
tuò
actiua, &
paßiua eſſe constat. Etenim omnino gene-
ratio
, atq;
corruptio, in hiſce conſistunt. Quamobrem &
ignem
calef@cere, &
frigidum frigefacere, & omnino acti-
uum
id quod patitur ſibi ſimile reddere, iam rationi conſen
taneum
existit:
nam agens & patiens contraria ſunt, & ge
neratio
in contrarium tendit.
Quare neceſſe eſt, ut pa-
tiens
in id mutetur quod agendi uim obtinet:
hoc enim pa-
cto
in contrarium erit generatio.
Itaq; tametſi uerbo te-
nus
eadem non dicunt, utroſq;
tamen naturam ipſam attin-
gere
contingit.
Dicemus enim interdum ſubiectum ipſum
pati
, ut hominem ſanari &
calefieri, ac frigefieri, & cæte-
ra
ad hunc modum, interdum uerò frigidum calefieri, &

ægrum
ſanari:
atque utraque uera ſunt. Eodem modo, &
de
agente dici ſolet:
nam interdum hominem, interdum ca-
lidum
, calefacere dicimus.
Partim enim materies ipſa pa-
titur
, partim contrarium.
Igitur qui ad illam reſpexerunt,
agens
, &
patiens quippiam idem habere oportere puta-
runt
:
qui ad alterum, contrà. Cæterùm haud aliam eſſe ra-
tionem
de ipſo agere, ac pati, quàm de ipſo mouere, ac mo-
ueri
, existimandum eſt.
Etenim ipſum quoq; mouens, bifa-
riam
dicitur.
Nam & iam in quo motus principium ineſt
mouere
uidetur:
quippe cùm principium, prima cauſarum
ſit
:
& rurſum quod ultimum eſt, ad id quod mouetur, &
generationem
.
Simili modo de ipſo agente eſt dicendum.
Nam & medicum, & uinum, ſanare dicimus. Nihil
36931LIBER I. uetat in motu, quominus primum mouens immobile ſit: imò
in
nonnullis, etiam neceſſarium existit, at ultimum ſemper
ſubeundo
motum moueat, neceſſe eſt.
In actione autem
ipſum
quidẽ primum nihil patitur, ultimum uerò patitur.
Quæ enim eandem materiam non habent, ea citra paßionẽ
agunt
, ceu medendi ars:
hæc enim ſanitatem efficit, & nihil
ab
eo patitur quod ſanari ſolet.
At cibus dum agit, ipſe
quoq
;
quippiam patitur: aut enim calefit, aut frigefit, aut
aliud
quippiam patitur, &
ſimul agit. Eſt autem medendi,
ars
ueluti principium:
cibus uerò, ultimũ ac tangens. Quæ-
cunq
;
igitur actiua, in materia formam non habent, ea pati
nequeunt
:
quæcunque habent, queunt. Nos enim ſimiliter
propè
dixerim omnes oppoſitorum utriuſuis eandem eſſe
materiam
, ſicuti genus unum dicimus.
Atq; quod calidum
eſſe
poteſt, id propius admoto, præſenteq́;
calefactiuo, inca
leſcat
neceſſe eſt.
Iccirco, ſicuti diximus, ex ijs quæ agendi
uim
habent, quædam pati non ſolent, quædam patiſolent.
Atque quo modo in motione res ſeſe habet, ſic & in
actione
.
Nam ut illic quod primò mouet, motus expers
eſt
:
ita & hîc quod primò agit, pati nequit. Nam cauſa ut
unde
principium motus existit, actiua eſt.
Cuius autem gra
tia
cætera fiunt, actiua non eſt.
Quapropter ſanitas ipſa,
non
eſt actiua, niſi per tralationen.
Etenim cùm ea, aliquo
quidem
agente, adeſt, patiens fit quippiam.
Sed cùm habitus
ipſi
adſunt, nihil prætereà fit, ſed iam eſt:
formæ autem, atq;
fines, habitus quidem ſunt. At materies, ut materies, paßiua
eſt
.
Igitur ignis in materia calorẽ habet. Quòd ſi calor ſepa
rabile
quippiam eſſet, is nimirùm pateretur nihil.
Sed for-
taſſe
fieri nequit, ut is ſeparabilis ſit.
Quia ſi ſint nonnulla
ciuſmodi
, in eis profectò uerũ fuerit, quod dicimus.
37032ARIST. DE GEN. ET CORR. igitur ſit agere, ac pati, & quibus competat, & qua de cau
ſa
, &
quemadmodum hoc de pacto ſit definitum.
De modo agendi ac patiendi opiniones quatuor: príma Empe-
doclis
, ſecũda Leucippi, tercia Meliſsi, quarta Platonis:
atq;
confutatio earum.
CAP. VIII.
_QV_o autem pacto id euenire queat, dicamus rurſum.
11Hîc Āriſto. de
modo
agẽdi &
patiendi
deter
minat
, tresq́; ve
cerũ
refert opi-
niones
.
Quibuſdã igitur pati quodq;
uidetur ultimo prin
cipalißimoq́
;
agente per quoſdam meatus ſeſe intrudente,
atque
nos hoc pacto &
uidere, & audire, cæterisq́; alijs
ſenſibus
ſentire aiunt.
Tum etiam per aërem, & aquam,
&
ea quæ perſpecta, atque translucida ſunt res ipſas uide-
ri
:
propterea quod meatus habeant inuiſibiles quidem ob
paruitatẽ
, ſed tamen frequentes &
ſerie quadam, ac ordine
diſpoſitos
:
& magis, quæ magis perſpicua, dilucidaq́; ſunt.
Quidã igitur, quemadmodum & Empedocles, hoc pacto
in
nõnullis definierũt, ſolùm in agẽtibus, patientibusq́;
,
ſed
&
eamiſceri aiunt, quorũ pori atq; meatus cõmenſiles
inter
ſeſe ſunt.
Vna autem ratione, ac uia maximè de omni-
bus
definiere Leucippus, &
Democritus: principiũ facien-
tes
quod quidem ſecundum naturam eſt.
Nonnullis enim
ex
ueteribus, id quod eſt, neceſſariò eſſeunũ, atq;
immobile
uiſum
eſt, uacuum enim ipſum, non eſſe.
Nihil autem moue-
ri
poſſe, ſi uacuum ſeparatum in ratione rerum non ſit.

Nec
rurſus eſſe multa, ſi ipſum non ſit id, quod ea distin-
guit
.
Cæterum putare uniuerſum ipſum non eſſe cõtinuum,
ſed
ea quibus constat diuiſim ſeſe tangere, idem profectò
eſſe
, atque ipſum multa, &
non unum eſſe, & uacuum dice
re
.
Nam ſi omni ex parte diuiſibile ſit, nullum unum eſſe,
quare
nec multa, ſed uacuũ, uniuerſum.
Sin uerò partim di-
uiſibile
ſit, partim non diuiſibile, hoc figmento cuidam
eſſe
perſimile.
Nam quatenus, quamq́; ob cauſam pars
37133LIBER I. uniuerſi hoc pacto ſeſe haberet, plenaq́; eſſet, alia diuiſa?
Prætereà ſic eſſe neceſſariũ motum eſſe. Ob haſce igi-
tur
rationes nonnulli ſenſum prætereuntes, deſpicientesq́;
,
quaſi
rationẽ ſequi ducẽ oporteat, uniuerſum ipſum, unũ,
&
immobile & infinitũ eſſe aſſerũt. alioqui (inquiũt)
finis
ad uacuum finiret.
Quidã igitur ad hunc motũ, & ob
cauſas
haſce, de ipſa ueritate dixerũt.
Sed cùm in rationibus
hæc
uideantur euenire, in ipſis uerò rebus minimè, hoc pa-
cto
ſentire, inſaniæ perſimile existit:
nemo enim ex hiſce,
quos
inſania malè habet, à mente eouſq;
diſcedit, ut ignem,
&
glaciem, unum eſſe putet: ſed ſolum quæ bona, honestaq̃;
ſunt
, &
quæ per conſuetudinẽ talia eſſe apparent, ea qui-
buſdam
ob inſaniã nihil differre uidentur.
Leucippus uerò
rationes
habere arbitratus eſt, quæ ſenſui cõſentanea dicen-
tes
, nec generationẽ, nec corruptionẽ, nec motũ, nec entium
plur
alitatẽ, è medio tollant.
Conſentaneè autem hiſce, quæ
apparent
, hæc quidẽ locutus.
Illis uerò qui ipſum unũ con-
ficiunt
, quia ſine uacuo non ſit motus &
uacuũ eſſe ens,
et
eius quod eſt nihil, ens eſſe ait:
quod enim propriè eſt,
plenum
eſſe.
Sed quod eſt eiuſmodi, non unũ eſſe, ſed nume
ro
infinita, &
indiuiſibilia ob molis paruitatẽ. Atq; hæc, in
uacuo
ferri:
uacuũ enim eſſe. Item cùm coaleſcũt, coëuntq́;
generationẽ
:
cùm diſſoluuntur, corruptionẽ efficere. Atq;
agere
, &
pati, quatenus ſeſe tangunt: nam eatenus unum
eſſe
.
Et generare, cùm cõponuntur, cõplicanturq́; . Et ex eo
quòd
uerè unũ eſt, non gigni multitudinẽ, nec ex hiſce quæ
uerè
multa ſunt, unum:
ſed hoc eſſe impoßibile. Sed quemad
modũ
Empedocles &
quidã alij aiunt per meatus pati, ſic
omnẽ
alterationẽ, paßionemq́;
hoc fieri modo: cùm per ua-
cuum
fiat diſſolutio, &
corruptio, ſimiliter autẽ &
37234ARIST. DE GEN. ET CORR. tio, intro ſubeuntibus ſolidis. Ferè autẽ perinde dicat Empe
docles
, atque Leucippus ait, eſt neceſſe:
eſſe inquam ſolida
quædã
, cæterũ indiuiſibilia, niſi meatus omni ex parte con-
tinui
:
quod ſanè fieri nequit. Nam ſolidũ, nihil aliud præter
poros
, ſed totũ uacuum, eſſet.
Que igitur ſeſe tangunt indi
uiſibilia
eſſe, &
quæ inter hæc media ſunt uacua, quos ille
poros
, meatusq́;
appellat, eſt neceſſe. Ad hunc modũ, Leu-
cippus
de actione, et paßione dicit.
Modi igitur quibus alia
agunt
, alia patiuntur, hi ferè dicuntur, &
de hiſce quidem,
&
quo pacto dicãt, perſpicuũ eſt. Et ad poſitiones quibus
ipſi
utuntur, ferè cõſentaneè accidere uidetur, cæteris autẽ
minus
:
uerbi gratia, Empedocli qualiter generatio, corru-
ptio
, &
alteratio fiant, nequaquã liquet. his prima cor
pora
indiuiſibilia ſunt, figura tantũ inter ſe diſcrepantia, ex
quibus
primis entia cõponuntur, &
in quæ ultima diſſolui
ſolent
.
Empedocli uerò cælera quidẽ, ut patet, uſq; ad elemẽ
ta
ipſa, generationẽ habẽt, atq;
corruptionẽ. At hora ipſo-
rum
aceruata, cõgestaq́;
magnitudo, quo pacto oriatur, ac
intereat
, neq;
perſpicuum eſt, neq; fieripoteſt, ut ipſe dicat,
niſi
&
ipſiusignis elementũ eſſe dixerit: ſimiliter & aliorũ
omniũ
, ut Plato in Timæo ſcripſit.
Tantũ enim abeſt ut eo,
quo
Lcucippus modo dicat, quòd hic ſolida, ille plana eſſe
indiuiſibilia
:
& hic infinitis figuris, ille finitis, indiuiſibile
quodq
;
definiri aſſerit: quandoquidẽ indiuiſibilia utriq; &
figuris
deſinita dicunt.
Ex his itaq; generationes & ſegre-
gationes
fiunt.
Leucippo quidẽ duo modi eſſe poſſunt, et
per
uacuũ, &
per tactũ: hac enim ratione diuiſibile quodq;
existit, Platoni uerò, duntaxat per tactũ: nam uacuũ eſſe
inquit
.
Et de planis quidẽ indiuiſibilibus in hiſce quæ prius
dicta
ſunt, diximus:
de ſolidis uerò itidẽ indiuiſibilib9,
37335LIBER I. prætereà cõſiderari poteſt: in præſentia omittatur. Vt autẽ
paululũ
digrediẽtes dicamus, quodq;
eorũ quæ indiuiſibilia
ſunt
, im patibile eſſe ( enim fieri poteſt ut quicquã patia-
tur
, niſi per uacuũ) nullamq́;
paßionẽ efficere (nam uacuum
neq
;
durũ, neq; frigidum eſſe poteſt) neceſſe eſt. Atqui hoc
abſurdũ
eſt, ſolum inquam rotundæ figuræ calorẽ tribuere:
neceſſe enim eſt & cõtrarium frigus ſcilicet, alicui alij cõ-
petere
figuræ.
Abſurdũ etiã eſt ſi hæc quidẽ, caliditas inquã
&
frigiditas inſint, pondus autẽ, ac leuitas, & duritia, mol
litiesq́
;
inſint. Atqui Democritus indiuiſibilium quodq;
per
exceßionẽ grauius eſſe aſſerit:
quare, ut patet, & cali-
dius
.
At fieri poteſt, ut quæ talia ſunt, mutuò à ſeſe pa
tiantur
:
ceu à calore admodũ exuperante, id quod lentè ca-
lidum
eſt.
At uerò ſi durũ, et molle. Molle autẽ dicitur: quia
pati
quippiã ſoleat:
quod enim cedit, molle eſt. At uerò &
abſurdũ
quoq;
fuerit, ſi nihil niſi figura ſolùm inſit. Item, ſi
quid
inſit, ſed unũ ſolũ, ut ſi hoc durũ ſit, illud calidũ:
neq;
enim
eorũ natura, una aliqua eſſe poteſt.
Pari modo im-
poßibile
fuerit, &
ſi plura unà in ſint: nam cùm ſit indiuiſi-
bile
, in eodẽ affectus habebit.
Quare ſi patitur quatenus fri
gefit
, eatenus nimirũ &
aliud quippiam aget, aut etiã patie
tur
.
Ad hunc autẽ modũ, de cæteris quoq; paßionibus eſt di
cendũ
.
Siquidẽ hoc ipſum eodẽ modo accidit: tam ijs qui ſo
lida
, quàm qui plana eſſe indiuiſibilia dicunt.
Nam ſi uacuũ
in
hiſce quæ indiuiſibilia ſunt, inſit:
neq; rariora, neque
denſiora
fieri poſſunt.
Adhæc illud quoq; præter rationem
existit
:
parua inquã eſſe indiuiſibilia, magna uerò minimè.
Nunc
enim haud ſine ratione, quæ maiuſcula ſunt facilius,
quàm
quæ parua, frangi ſolent:
hæc enim magna ſcilicet, ſa
cilè
diſſoluuntur, quippe quæ in multa impingant.
Sed
37436ARIST. DE GEN. ET CORR. prorſus indiuiſibilia existunt, cur paruis potius quàm ma-
gnis
cõpetunt.
Inſuper utrum illorum omniũ ſolidorũ una
ſit
natura, an inter ſe differant, perinde atque ſi mole alia
ignea
, alia terrea eſſent?
Nam ſi una ſit omniũ natura, quid-
nam
id eſt, quod ea distinxit, ſeparauitq́;
? Aut cur cùm ſeſe
tangunt
, in unũ coaleſcunt, haud ſecus quàm aqua cùm
aquã
tangit?
nihil enim posterius à priori differt. Sin uerò
diuerſa
, qualianã hæc ſunt.
Atq; per ſpicuũ eſt ea potius,
quàm
figuras ipſas, poni oportere principia, cauſasq́;
eo-
rum
, quæ eueniunt.
Prætereà ſi natura differant, & agent,
&
patientur, cùm mutuò ſeſe tangẽt. Prætereà quidnã eſt id
quod
mouet?
ſi aliud ſit, affectioni erũt obnoxia. Sin ue-
quodq;
ſeſe moueat aut erit diuiſibile ita, ut altera parte
moueat
, altera moueatur, aut in eodẽ inerunt contraria, &

materies
non modò numero una, ſed et potẽtia, erit.
Qui igi
tur
ob meatuũ motionẽ paßiones accidere inquiunt, ſi op-
pletis
quoq;
meatibus id euenire dicant, meatus ſuperuaca-
nei
ſunt.
Nam ſi paßio ad hunc fiat modũ, uniuerſum ipſum
etiã
ſi foraminanõ habeat, ſed continuũ ſit, eodẽ pati modo
poteſt
.
Inſuper, quî fieri poteſt ut tranſpiciatur uti aiunt?
Nam neq; ſecundũ tactus per perſpicua tranſitio fieri po-
teſt
:
neq; per meatus ſi ſinguli pleni ſint. Quid enim meatus
habere
, an , refert?
totũ enim ſimiliter erit plenũ. At uerò
ſi
et hæc quidẽ uacua ſint, ſed corpora in ſe neceſſariò ha-
beant
, idem rurſum accidet.
Quòd ſi magnitudine tantilla
ſint
, ut nullũ corpus admittere queant, putare quod paruũ
eſt
uacuũ eſſe, quod magnũ non uacuũ, ne quantulumcunq;

quidẽ
, aut dicere ſeſe putare uacuũ eſſe quippiã aliud præ-
ter
corporis locũ, ridiculum eſt.
Quare, ut patet, uacuum
omni
corpori, mole æquabile erit.
In ſumma, meatus
37537LIBER I. ſuperuacaneum. Nam ſi per tactũ agat nihil: neq; per mea-
tus
ſeſe inſinuãdo aget.
Sin uerò quippiam ex eo agat, quia
tangit
, etiam ſi meatus nulli ſint, eorum quæ inter ſe agere,
ac
pati nata ſunt, alia agent, alia patientur.
Perinde igitur
meatus
astruere, ut quidam existimant:
aut falſum eſſe, aut
certè
uanum, ex hiſce constat.
Porrò cum corpora omni ex
parte
diuiſibilia ſint, meatus facere ridiculum existit:
nam
quo
diuiſibilia ſunt, hoc ſeparari queunt.
ditiones actionis & paſsionis quot ſint, & quæ.
CAP. IX.
_Q_Vonam autem modo ea quæ ſunt, generent, agantq́;
11Hîc Āriſto, de
agendi
patien-
diq́
; modo ex
propria
opinio
ne
loquitur.
ac patiantur:
ſumpto initio ſæpe iam dicto, declare
mus
oportet.
Si enim aliud potentia, aliud actu tale eſt, atq;
natum eſt non partim pati, partim non pati, ſed uniuerſim
quatenus
eſt tale, magis autẽ &
minus, quatenus magis, &
minus
tale eſt:
ſic proſectò melius quiſpiã meatus ineſſe di-
cet
, ſicuti in metallicis uenæ quædam rei affectui obnoxiæ
porrigi
ſolent.
Cõtinuum igitur quodq; & unum existens,
effectionis
expers eſt.
Similiter & ea quæ tametſi agere, &
pati
nata ſunt, tamen neq;
ſeſe tangunt, neq; alia. Intelligi
uolo
, ut ignis modò cùm tangit, ſed etiã ſi procul ſit, cal-
facit
.
Nãignis aërem, aër corpus excalfacit: cui ut agat, pa
tiaturq́
;
eſt inſitũ. At fieri poſſe ut quicquã parte altera
patiatur
, altera patiatur:
qui idipſum initiò definiere, di
cant
oportet.
Si enim magnitudo omnino, omniq́; ex par
te
ſit diuiſibilis, ſed corpus, aut latitudo indiuiſibilis ſit, non
erit
proſectò quicquã omni ex parte partibile, ſed ne conti-
nuum
quidẽ.
Quòd ſi hoc falſum eſt, & omne corpus eſt di
uiſibile
, diuiſum ´ne ſit, ſed tangat, an diuiſibile nihil refert.

ſi per tactus ſegregari poßit, perinde ut quidã affirmãt.

etiã
ſi nõdum ſit diuiſum, poterit tamẽ eſſe diuiſum:
37638ARIST. DE GEN. ET CORR. enim emergit impoßibile. Omnino autem generationem ad
hunc
fieri modũ, nempe diſcißis corporibus:
cancellos egre
ditur
rationis, Etenim ſermo iste, alterationẽ è medio tollit.
At idem corpus, quanquã continuũ, alias liquidũ, alias con-
cretum
uidemus, diuiſione?
aut cõpoſitione hoc paſſum,
neq
;
conucrſione, aut tractatu, ſicuti Democritus aſſerit.
Nam
neq;
trãſpoſitione, neq; naturæ demutatione, ex liqui-
do
concretũ euadere ſolet.
Neq; nũc dura, cõcretaq́; indiui
ſibilia
mole ſunt:
ſed ex æquo quoduis, nunc liquidu, inter-
dum
uerò durũ, ac concretũ existit.
Prætereà fieri po-
teſt
ut accretio, decretioúe ſit:
non enim quoduis fiet maius,
ſi
accretio adiectio ſit, &
non totum mutetur uel admisto
aliquo
, uel ipſo per ſe mutato.
Quod igitur generare, age-
re
, &
generari, ac pati inter ſeſe mutuò ſit, & quonam pa-
cto
id fieri queat, &
quonã quidam fieri dicant, non tamen
fieri
poßit:
hoc modo ſit definitum.
Quòd ſit inquirendum, quid mixtio ſit, quid miſcibile, & an ſit,
&
quo modo ſit. Quòd differant à generatione, alteratione,
&
augmentatione. Quòd quæ tertio inſunt mixta, non ſint
a
{ct}u, ſed poteſlate.
Iuxta poſitionem paruorum, mixtionem
non
eſſe, ſiue iuxta ſenſum ſint minima, ſiue iuxta verã quan
titatem
.
Quorum non eadem eſt materia, non eſſe mixtio-
nem
.
Multa paucis, magna paruis appoſita mixtionem non
efficere
, Et quæ tandem ſint miſcibilia.
CAP. x.
_R_estat ut de mistione contemplemur iuxtd eundem do
11Hîc determinat
Ā
rift, quid mi-
ſtio
, quid miſti
le
, quibus enti
bus
conueniat,
quomodo
fiat,
vtrũ
quo(quam} ſit
poſsibilis
.
ctrinæmodũ:
nam ex hiſce, quæ initio propoſuimus,
hoc
erat tertiũ.
Conſiderandum autẽ eſt quid mistio, quid
mistile
, quibus entibus, &
quo pacto competat: & inſuper
utrum
ſit mistio, an id falſum ſit.
Nam fierinon poteſt, ut
quid
alterũ alteri miſceatur:
ſicuti quidã aiunt. Etenim cùm
ea
quæ mista ſunt, adhuc ſint, nec alterationẽ ſubierint, non
magis
nunc, quàm prius eſſe mista, ſed ſimiliter ſeſe
37739LIBER I. dicunt. Porrò ſi alterum ſit corruptum: non eſſe mista, ſed
alterum
eſſe, alterum eſſe:
quæ ſimiliter ſeſe habent. Eo-
dem
autẽ modo &
ſi poſteà quàm in unum ambo uenerint,
utrunq
;
eorũ quæ miſcentur, corruptum ſit, enim ea eſſe
mista
, quæ omnino in ratione rerum non ſunt.
Hæc igitur
ratio
postulare uidetur, ut quo mistio à generatione, &

corruptione
, &
quo mistile à generabili, & corruptibili
differat
, definiamus.
Perſpicuum enim eſt, mistionẽ, ſi quidẽ
ſit
, ab illis differre oportere.
Quo fit ut hiſce cognitis,
quæ
addubita ta fuerunt, ſolui queant.
At uerò neq; mate-
riam
igni mistam eſſe, neque miſceri dum comburitur, aut
ipſam
ſuis partibus, aut igni, ſed ignem gigni, &
materiam
corrumpi
, dicimus.
Eodem autem modo, neq; corpori ali-
mentum
, neq;
figuram, quæ ceræ molem afformat, ceræ mi-
ſceri
dicimus.
Nec corpori albedinem, nec omnino affectus,
habitusq́
;
rebus ipſis miſceri poßibile eſt, quippe cùm ipſi
ſalui
cernantur.
At uerò nec albedinem, & ſcientiam, nec
aliud
quicquam inſeparabile, miſceri contingit.
Quinimò
nec
id probè dicunt, qui omnia aliquando &
ſimul eſſe, &
miſceri
inquiũt, enim omnibus omnia miſceri queũt, ſed
eorum
quæ miſcẽtur:
utrunq; ſeparabile quid eſſe oportet:
affe ctuum autem nullus ſeparabilis existit. Cùm autem eo
rum
quæ ſunt, alia actu ſint, alia potentia:
quæ mista ſunt,
eſſe
quodammodo, &
non eſſe contingit, actu quidem aliud
existente
eo, quod exeis factum eſt, potẽtia uerò quippiam
utriuſq
;
eorũ quæ erant, antè quàm miſcerentur, & eſſe
perdita
:
id quod ratio prius addubitabat. Nam quæ miſcen-
tur
, &
prius ex ſeparatis coiſſe, & poſſe rurſum ſeparari
uidemus
.
Igitur neq; permanent actu, uti corpus, & albe-
do
, neq;
corrumpuntur, aut ambo, aut alterum: nam
37840ARIST. DE GEN. ET CORR. uirtus, aut potentia ſalua manet. Iccirco hæc omittantur.
Dubitationem autem hiſce continuã, ediſſeramus oportet:
utrum
mistio quippiam ad ſenſum ſit, uerbigratia, cùm ea
quæ
miſcẽtur ita in parua diuiſa fuerint, et hoc pacto iuxta
ſeſe
poſita, ut nullum ſenſu dignoſcatur tunc ne mista ſunt,
an
:
ſed fit ut eorũ quæ mista ſunt, particula quælibet iu-
xta
quamlibet ſit?
Illo igitur modo mista eſſe dicuntur: ut
ordeacea
grana frumentaceis, cùm quodlibet iuxta quodli-
bet
poſitũ eſt.
Atſi omne corpus ſit diuiſibile, ſi corpus cor
porimistũ
ſimilare ſit, partẽ quamlibet, ſecus quãlibet, eſſe
oportebit
, Atq;
fierinequeat, ut in partes minimas diui-
ſio
fiat, &
cõpoſitio idem ſit quod mistio, ſed aliud,
oportere
dicere quæ miſcentur eſſe mista ſecundùm partes
exiguas
, quæ ſuà adhuc retineant naturã, per ſpicuũ eſt:
cõ-
poſitio
enim eſſet, non tẽperatura, aut mistio, nec pars ean-
dem
toto haberet rationẽ.
Dicimus autẽ ſi quid miſceri
debeat
, quod miſtũ eſt, ſimiliũ eſſe partium:
& quemadmo-
dum
aquæ pars, aqua eſt:
ita & tẽperati tẽperatum. Quòd
ſi
mistio ſit cõpoſitio ſecundũ partes exiguas, nihil horum
accidet
, ſed ſolum eſſe mista ad ſenſum:
atq; idem huic quidẽ
ſi
acutè uideat eſſe mistum.
Lynceo uerò eſſe mistum
uidebitur
.
Neque diuiſione adeò ut quæuis particula iuxta
quamuis
poſita ſit, mistio fit, nam fieri poteſt ut corpo-
ra
ſic diuidantur.
Aut igitur eſt mistio, aut hoc rurſum
eſt
dicẽdum, quo pacto inquam fieripoßit.
Sunt itaq; (uti
diximus
) eorum quæ ſunt, quædam actiua, quædam quæ ab
hiſce
pati ſolent.
Quædam igitur cõuertuntur, ſuntq́; inter
ſe
mutuò actiua, &
paßiua, quorum uidelicet eadem eſt ma
teries
.
Quædam uerò agunt & patiuntur: nimirum qui
bus
materies eadẽ non eſt.
Horũ igitur eſt mistio.
37941LIBER I. nec medendi ſcientia ſanitatem, nec ſanitas eadem mista cor
poribus
efficiunt.
Eorum uerò actiuorũ, & paßiuorũ, quæ
facilè
diuiſibilia ſunt, multa quidẽ paucis, &
magna paruis
cõpoſita
mistionem non faciunt, ſed accretionẽ eiuſce quod
euincit
.
Nam alterũ, in id quod euincit uerti ſolet: ut gutta
uini
, decies millenis aquæ menſuris miſcetur:
etenim for-
ma
uini perit, atq;
uinum in totam aquã uertitur. Cùm uerò
potentias
habent quodãmodo æqualeis, tum utrunq;
è ſua
quidẽ
mutatur natura in id, quod uincit ac ſuperat, tamẽ
fit
alterũ, ſed inter utrunq;
medium, atq; cõmune. Patet igi-
tur
ea eſſe mistilia, quæcunq;
ex agentibus contrarietatẽ ha
bent
:
hæc enim inter ſe paßiua ſunt. Parua autẽ dum paruis
admouẽtur
, propẽſius miſceri ſolent:
quippe ea facilius,
celeriusq́
;
ſeſe tranſmeent. Ad multum tardius hoc idem effi
cit
, patiturq́;
à multo. Iccirco ex hiſce quæ diuidipoſſunt,
patiq́
;
ſolent, quæ facilè terminos ſuſcipiũt, ea mistilia ſunt:
quippe quæ facilè in parua dirimantur: hæc enim eſt eius
quod
facilè terminatur, ratio.
Verbi gratia, quæ liquida
ſunt
, inter corpora maximè mistilia ſunt, cùm liquidũ maxi
omniũ diuiſibilium facilè terminari poßit, modò non ſit
uiſcoſum
, atq;
tenax. Hæc enim molẽ reddunt ampliorẽ atq;
maiorẽ
.
Cùm autẽ alterũ duntaxat paßiuũ fuerit, aut alterũ
uehementer
, &
alterũ admodũ remißè: uel nihilo, uel certè
paulò
maius euadet, qd' exutriuſq;
mistura cõſurgit: quod
in
ſtanno, &
ære accidit. Nõnulla enim entia inter ſe minus
diſcreta
ſunt, ambiguntq́;
: uidentur enim quodãmodo & re
mißè
miſceri, &
quaſi alterũ ſuſceptiuũ, alterũ forma eſſe:
quod
quidẽ &
in hiſce accidit. Nam ſtannũ quaſi affe ctio
quædam
ſine materia æris, penè euaneſcit, misturæ toti co-
lore
ſolùm indito:
quod idem & in alijs quoque uſu uenit.
38042ARIST. DE GEN. ET CORR. Patet igitur exhis quæ diximus, mistionem eſſe, & quid
caſit
, &
quam ob cauſam, & quænam entia mistilia ſint:
quandoquidem nonnulla ſunt eiuſmodi, quæ & pati inter
ſe
, &
facilè terminari, diuidiq́; poſſunt. Hæc enim cùm mi-
ſta
ſunt non eſſe corrupta, nec ultrd eadem ſimpliciter eſſe,
nec
eorum mistionem eſſe compoſitionem, nec ad ſenſum
neceſſe
eſt.
Sed mistile quidem eſt, quando cùm facilè defi-
niri
queat paßiuum eſt, &
actiuum, & ei quod eſt eiuſmo-
di
, mistile:
nam mistile, cum cognomine dici ſolet. Mistio ue
, eſt mistilium alteratorum unio.
DE GENERATIONE
ET
CORRVPTIONE
LIBER
II.
Quòd poſt expoſitionẽ de miftione, actione, & paſsione, auctro,
ne
, alteratione, generatione &
interitu, quo modo fient, at{que}
inter
ſe differant, conſiderandum ſit de ijs quæ elementa vo-
cantur
.
Opiniones de materiali principio nouem. Quòd pec
cent
, qui ſen ſibile quoddam corpus medium, præter qua-
tuor
elementa ponunt.
Quod´q; Platonis opinio in Timæo
non
ſit ſufficiens.
CAP. I.
_D_E mistione, igitur & tactu & actione, &
11Hoclib. z. Ari.
determinat
de
generatione
&
corruptiõe
ele,
mentorum
, &
mixtorũ
: hoc-
qúe
in. I. cap. in
quirit
de prin-
cipio
materiali
elementorum
.
paßione, quo pacto hiſce competant, quæ
natura
mutationem ſubeunt, et inſuper de
ortu
, et occaſu ſimplici, abſolutoq́;
quali-
ter
fiat, cuius ſit, &
quam ob cauſam, tum
etiam
de alter atione quid ſit alterari, &
quam quodq; eo-
rum
habeat differentiam, dictũ eſt.
Restat ut circa ea, quæ
clemẽta
corporũ appellantur, contẽpletur.
Nam generatio,
&
corruptio, ſubstãtijs omnibus quæ natura constãt,
38143LIBER II. ſine ſenſibilibus corporibus, cõpetunt. Quorũ ſubiectã ma
teriam
quidã unam eſſe aiunt, eam aërem, aut ignẽ, aut quip
piam
inter hæc medium quod &
corpus ſit, & ſeparabile
ponentes
.
Quidam numero plures una: alij enim ignem, &
terram
, alij &
hæc, & tertiũ aërem, alij & aquã inter hæc
quartã
uti Empedocles, ex quibus concretionem, ſecretio-
nemúe
, aut alterationẽ ſubeũtibus, ortũ atq;
occaſum rebus
ipſis
cõtingere dicunt.
Quod igitur prima ipſa, principia,
elementaq́
;
probè dicantur, ſit in conſeſſo: ex quibus ſi aut
congregatione
, ſegregationeúe, aut alia mutatione tranſmu
tẽtur
, generationẽ fieri cõtingat, atq;
corruptionẽ. Sed qui
unam
ultra ea, quæ ſunt dicta, materiam faciunt, eamq́;
cor_
poream
, atq;
ſeparabilem, errant. Nam fierinon poteſt, ut
corpus
boc cùm ſenſibile ſit, ſine contrarietate existat.
Et-
enim
infinitũ boc, quod nõnulli principium eſſe dicunt, aut
leue
, aut graue, aut calidũ, aut frigidũ ſit, neceſſe eſt.
Quod
autẽ
in Timæo eſt ſcriptũ, nihilhabet certi, definitiq́;
. Nam
nec
ille planè dixit, an id quod omnia ſuſcipit ab ipſis ſepa-
retur
elementis, nec ullo uti ſolet, cùm tamen prius dixerit
illud
uocatis elementis, ut aurum aureis operibus, eſſe ſubie
ctum
, quanquàm id non rectè dicitur, ſi boc dicatur modo.
Sed quorum eſt alteratio eaita ſeſe habent, quorũ uerò ge-
neratio
, atq;
corruptio, ea ex nomine eorũ, ex quibus fiunt,
appellari
impoßibile eſt.
At qui longè uerißimũ eſſe inquit,
dicere
quodq;
aurũ eſſe. Verũ cùm ſolida ipſa elemẽta ſint,
ad
plana uſq;
reſolutionẽ facit. Ad primã materiã eſſe pla-
na
ipſa, de numero eorũ cſt, quæ fieri nequeunt.
Nos autem
ſenſibilium
corporum quandam eſſe materiam dicimus, ſed
e
am ſepararinõ poſſe, ſed ſemper eſſe cum cõtrarietate, ex
qua
elementa uocata fiunt:
de quibus alibi exactius eſt
38244ARIST. DE GEN. ET CORR. nitum, atq; pertractatum. Verumenimuerò ad hunc mo
dum
ex materia corpora prima cõstent, de hiſce quoq;
de-
terminemus
oportet:
ſupponẽtes materiã inſeparabilẽ qui-
dem
, ſed cõtrarijs ſubiectam principium, atq;
primum eſſe:
enim calor frigori, nec frigus calori, ſed quod ſubijcitur,
utriq
;
materia existit. Quare primò, quod potentia ſenſibi
le
corpus existit, principium eſt.
Deinde contrarietates
ipſæ
, ceu calor, &
frigus. Postremò ignis, & aqua, & quæ
ſunt
eiuſmodi:
bæc enim in ſeſe tranſmutari ſolent: nec res
perinde
habet, ut Empedocles, &
cæteri aſſerunt: enim
eſſet
alteratio.
At contrarietates ipſæ, tranſmutari in ſe
ſolent
.
Verùm nihilominus & ut corporis ſunt, qualia, &
quod
principia ſint, dicamus oportet.
Nam ceteri ſuppoſi-
tis
utuntur, nec cur talia ſint, aut tot numero, dicunt.
Quòd qualitates tangibiles ſint principia & elementorum diffe
rentiæ
.
Quòd hîc iuxta grauitatẽ & leuitatẽ ſint ſumen
da
elementa.
Quòd´q; iuxta calidũ, frigidũ, humidũ & ſiccũ
ſumenda
ſit &
differentia, & numerus elementorum.
CAP. II.
11Hîc diſquirit
Ā
rift. à quibus
qualitatib@
ſu@
matur
numer@
@lementorum
,
_CV_m igitur cerporis ſenſibilis, hoc eſt tangibilis prin
cipia
diſquiramus, ſenſibile autem ſit, quod tactu ſen-
ſum
facit, constat non omneis corporis cõtrarietates, ſpe-
cies
, &
principia facere, ſed eas ſolùm quæ ſub tactum ca-
dunt
.
Nam cõtrarietate, eaq́; tangibili differunt. Quocirca
nec
albor, nec nigror, nec dulcedo, nec amaritudo, nec item
cæterarum
quicquam cõtrarietatum elementũ facit.
Atqui
uiſus
, tactu prior eſt:
quare & quod ei obijcitur, prius erit.
Verum non eſt corporis tangibilis affectio quatenus tan
gibile
existit, ſed per aliud, quanquam natura prius eſt.
Por
ipſorum tangibilium qualeſnam ſint primæ differentiæ,
&
contrarietates, distinguamus oportet. Sunt autem
38345LIBER II. gibiles contrarietates, : calidum, frigidum: ſiccum, humi-
dum
:
graue, leue: durum, molle: uiſcoſum, aridum: ſcabrum,
glabrum
:
craſſum, tenue. Ex quibus, graue & leue, neque
actiua
ſunt, neq;
paßiua: enim quod alterum quippiam
agat
, patiaturue ab altero, dicuntur.
At elementa ipſa inter
ſe
mutuò actiua ſint, &
paßiua, oportet. Nam miſcẽtur, &
in
ſeſe uicißim mutantur.
Calidum autẽ, frigidumq́; : & hu-
midum
, ac ſiccum:
illa quidem quòd actiua ſint, hæc uerò
quòd
paßiua, dicuntur.
Calidum enim, eſt quod ea congre-
gat
, quæ eiuſdẽ ſunt generis.
Nam ſegregare (id quod ignẽ
facere
aiunt) eſt cognata, &
quæ eiuſdem ſunt generis con-
gregare
:
accidit enim, ut aliena eximat. Frigidum uerò,
quod
ex æquo cogit, ac congregat, tam quæ eiuſdem ſunt ge
neris
, quàm quæ diuerſi.
Humidum autem, quod cùm facilè
terminos
ſuſcipiat, proprio non definitur.
Siccum uerò,
quod
proprio termino bellè definitur, alieno ægrè.
Tenue
autem
, &
craſſum: uiſcoſum, & aridum: durum, & molle:
& cæteræ differentiæ, ex hiſce ſunt. Nam cùm quod reple
tiuum
existit, ad humidum ex eo pertineat, quia non ſit de-
finitum
, ſed promptè terminari poßit, &
ſequatur id, quod
ipſum
tangit:
tenue autem ſit repletiuum (nam paruarum
eſt
partium:
& quod eſt eiuſmodi, repletiuũ eſt: totũ enim,
totũ
tangit:
tenue autem, maximè eſt tale) tenue ſub humi-
do
, &
craſſum ſub ſicco fore constat. Rurſum, uiſcoſum ab
humido
cõprehendetur:
nam uiſcoſum, humidum quadã
affe
ctione existit, uelut oleum.
Aridum autem, à ſicco. Ari-
dum
enim eſt, quod perfectè ſiccum eſt, adeò ut ob humidi-
tatis
defectum etiã concreuerit.
Inſuper molle humidum co
mitari
ſolet:
et durũ, ſiccum. Molle enim eſt, quod in ſeſere-
fugit
, ceditq́;
, et non reſistit: id quod humidũ facere aſſolet.
38446ARIST. DE GEN. ET CORR. Quamobrem & humidum molle non eſt, ſed molle ſub hu-
mido
:
& durũ ſub ſicco collocatur. Durũ ſiquidẽ eſt, quod
cõcretum
, ſeu congelatũ eſt.
Quod autẽ eſt cõcretũ, ſiccum
eſt
.
Porrò ſiccũ, & humidũ, multis dicuntur modis: nam &
humidũ
, &
madens, ſicco aduerſantur: & rurſus ſiccũ, &
concre
, humido.
Hæc autẽ omnia ad humidũ, & ſiccum,
quæ
prima dicta ſunt, attinẽt.
cùm madenti ſiccũ aduer-
ſetur
, &
madens ſit quod ſuperficietenus extr ariã admiſit
humiditatẽ
, &
humectũ quod introrſus, ſiccũ autẽ id, quod
hac
uacat:
madens ſub humido, & ei oppoſitum ſiccum,
ſub
primo ſicco fore constat.
Rurſum humidũ, & cõcretũ,
eodẽ
modo.
Humidũ enim eſt, quod in penitiore parte pro-
priã
habet humiditatẽ.
Cõcretum uerò, quod hac priuatum
eſt
.
Et proinde ex hiſce, alterum humidi, alterum ſicci erit.
Constat igitur cæteras omneis differentias ad quatuor pri-
mas
, &
has amplius in pauciores reduci: neq; enim cali-
dum
, id eſt, quod humidum, aut quod ſiccum eſt:
neq; humi-
dum
, quod calidum, aut quod frigidũ eſt, neq;
frigidum &
ſiccum
ſubalterna ſunt, neq;
ſub calido & humido ſtruun-
tur
.
Quare quatuor eſſe has neceſſe eſt.
Quòd quatuor ſint elementa oftenſio: & de ſex eorum pro
prietatibus
.
CAP. III.
CVm autem elementa ſint quatuor, & eorum quæ ſunt
11Hîc Ārifto. de
elementorũ
nu
mero
, eorumq́;
proprietatibus

detetminat
.
quatuor ſex ſint copulæ, contraria autem ſimul copu
lari
non poßint (calidum enim &
frigidum, et rurſum ſic-
cum
&
humidũ idem eſſe, eſt impoßibile) cõstat quòd ele-
mentorũ
copulæ quatuor erunt:
nempe calidum, & ſiccum:
calidum, & humidũ: rurſum frigidum, & ſiccũ: frigidum,
et
humidũ:
atq; bæc corpora ea quæ ſimplicia uidẽtur eſſe,
ignem
inquam, aërem, aquam, &
terrã, ſecundum
38547LIBER II. comitari, ac ſequi ſolẽt. Nam ignis, calidus, ſiccusq́; eſt. Aër
uerò
, calidus, &
humidus: nam aër, uelut uapor eſt. Aqua,
frigida
, humidaq́;
, Terra frigida, atq; ſicca. Vnde fit, ut dif-
ferentiæ
illæ non iniuria primis corporibus distribuantur,
&
iuxta rationem eorum numerus constet. Omnes enim et
qui
ſimplicia corpora elementa faciunt, alij unum, alij duo,
alij
tria, alij quatuor eſſe uolunt.
Qui igitur tantum unum
eſſe
dicunt, deinde denſitate, &
raritate cætera generant:
hiſce duo principia facere, rarum inquã, & denſum: aut ca
lidum
, &
frigidũ accidit: bæc enim opificis munus obeunt:
unum
autẽ ſubijci ſolet ſicuti materies.
Qui uerò continuò
duo
, ut Parmenides ignem, &
terrā, faciunt: quæ inter hæc
media
ſunt, ceu aërem, &
aquã, horũ misturas eſſe astruũt.
Eodem
modo &
qui eſſe tria inquiunt, quemadmodum Pla
to
in diuiſionibus:
medium ſiquidem, misturam, congeriemq́;
facit
.
Atq; eadem ferè dicũt, qui duo & qui tria faciunt: ue-
rùm
illi medium in duo ſecant:
hi uerò unum faciũt mediũ.
Porrò
nonnulli ſtatim quatuor eſſe aiunt, ut Empedocles.

Cogit
autem &
hic illa, in duo: nam igni, cætera omnia con
traponit
.
Ignis autem, & aër, & unumquodq; eorum, quæ
dicta
ſunt, haudquaquam ſimplex eſt, ſed miſtum.
Quæ ue-
ſunt ſimplicia, talia quidem ſunt, non tamen eadem:
ut
quod
igni ſimile eſt, igneum, non ignis:
& quod aëri, aë-
reum
, aër exiſtit:
ſimili modo, & de cæteris quoq; dicen
dum
eſt.
Ignis etiã, caloris eſt exceſſus: perinde ut glacies, fri
goris
.
congelatio, & feruor, exceßiones quædam ſunt:
illa
quidẽ frigoris, hic uerò caloris.
Igitur ſi glacies, humi-
di
, &
frigidi congelatio ſit: & ignis, calidi, & ſicci feruor
erit
.
Quamobrem, nec ex glacie gigni quicquam, nec ex
igni
poteſt.
Cùm autem ſimplicia corpora ſint
38648ARIST. DE GEN. ET CORR. è duobus utrunq; utriuſq; locorum eſt. Ignis enim & aër,
cìus
qui ad ſuperficiem, terminumq́;
uergit: terra uerò &
aqua
, eius qui ad medium.
Atque ignis, & terra, extrema
quidem
ſunt, &
ſynceriora: aqua uerò, & aër, media &
mista
magis.
Et utraque etiam, utriuſque contraria ſunt.
Nam igni, aqua: aëri uerò terra aduerſatur: hæc enim con-
trarijs
affectibus constant.
Verumenimuerò cùm ſim-
pliciter
quatuor ſint, quodque unius eſt.
Terra ſiquidem,
ſicci
potius eſt, quàm frigidi.
Aqua uerò frigidi magis,
quàm
humidi.
Aër, humidi magis, quàm calidi. Ignis ca-
lidi
magis, quàm ſicci.
Quòd ſimplicium corporum mutua ſir generatio, & quoduis ex
quouis
gigni poſſe.
Quòd eorũ quæ ſymbola ſunt cita muta-
tio
eſt, aliorum tardior.
Quòd ex duobus elementis aſymbolis
reliqua
gigni poſſunt.
Quòd in elementis ſymbolis alterum
ex
altero gignatur, non reliqua.
CAP. IIII.
_CV_m autẽ prius ſit definitũ ſimplicia corpora mutuã
11Hîc Āriftot. de
trãſmutatione

elemẽtorum
in
ſeinuicẽ
deter
minate
.
ſubire generationẽ, &
eainſuper gigni ad ſenſum ui
deãtur
(nam aliquo eſſet alteratio:
quippe cùm ea in re-
rum
tangibilium affectibus ſita ſit) quiſnam mutuæ gene-
rationis
ſit modus, &
utrũ quoduis ex quouis gigni poßit,
an
aliqua, &
aliqua , dicendũ uidetur. Quodigitur uni-
uerſa
in ſeinuicẽ tranſmutarinata ſint, palàm eſt.
gene-
ratio
in contrarium, &
è cõtrario fit. Omnia autẽ elemẽta
inter
ſe contrarietatẽ ex eo habent, quia differentiæ ipſæ
trariæ
ſunt.
Nam alijs, ceu igni & aquæ, ambæ ſunt contra-
riæ
:
ille enim calidus, ſiccusq́; eſt: hæc uerò humida, & fri-
gida
.
Alijs uerò ut aëri, & aquæ, altera ſolum: nam ille qui-
dem
humidus, calidusq́;
eſt, hæc uerò frigida, & humida.
Quare in uniuerſum quidem patet quoduis è quouis gigni
natum
eſſe.
Iam uerò quo pacto ex omnibus omnia
38749LIBER II. ſingulatim percipere haudquaquam eſt difficile. Different
tamen
, celerius, &
tardius, item facilius difficiliusq́; alia
alijs
tranſmutationem ſubeunt.
Quæ enim ſymbolũ in-
ter
ſe habent, horũ celerius eſt migratio:
quæ uerò ha-
bent
, tarda, quòd facilius ſit unũ, quàm multa mutari:
uerbi
cauſa
, ex igni fiet aër, altero mutationẽ ſubeunte:
nam ille
quidẽ
calidus, ſiccusq́;
eſt, hic uerò calidus et humidus: qua-
re
ſi ſiccitas uincatur ab humiditate, orietur aër.
Rur-
ſum
ex aere aqua fiet, ſi calorem frigus euincat:
ſi quidẽ aër
humidus
, calidusq́;
eſt, aqua uerò frigida, et humida: quare
mutato
calore, fiet aqua.
Eodem modo, ex aqua quoq; fiet
terra
, &
ex terra ignis: utraq; ad utraq; ſymbola habẽt:
aqua enim humida, frigidaq́; eſt, terra uerò frigida, & ſic-
ca
, quare ſi humiditate uincatur, emerget terra.
Et rurſum
cùm
ignis calidus ſit, &
ſiccus, terra uerò frigida & ſicca,
ſi
frigiditas intereat, ignis è terra fiet.
Quare patet cir-
cularem
generationem ſimplicibus cõpetere corporibus.

Atq
;
hic mutationis modus promptißimus eſt, proptereà
quòd
quæ déinceps ſunt ſymbolũ habẽt.
Aqua autẽ ex igni,
&
terra ex aëre, & rurſum ex aquaignis, & aër ex terra
gigni
quidẽ poſſunt, ſed difficilius, quòd plurium mutatio
ſit
.
Nam ſi ex aqua oriatur ignis, frigiditatẽ & humidita-
tem
corrũpi prius eſt neceſſe.
Et rurſum frigiditatem, &
ſiccitatem
, ſi ex terra fiat aër.
Eodem modo & ſi ex igni,
&
aëre, aqua & terra fiant, utraſq; mutari qualitates eſt
neceſſe
.
Hæc igitur generatio, tardior eſt. Sin uerò utriuſq;
altera
qualitatũ intereat, horum migratio facilius quidem,
ſed
in ſeſe mutuò fiet:
ſed ex igni quidem, & aqua, terra
&
aër: ex aëre uerò, & terra, ignis & aqua ortũ ſubibunt.
Cùm enim aquæ frigiditas fuerit còrrupta, & ignis
38850ARIST. DE GEN. ET CORR. tas fiet aër: nam @huius quidẽ caliditas, illius uerò ſimili-
ter
humiditas relinquitur.
At cùm calor ignis, & aquæ
humiditas
interierint, terra:
proptereà quod huius frigidi-
tas
, &
illius ſiccitas remanent. Eodẽ modo ex aëre, terraq́;
ignis & aqua: aëris calor, & terræ ſiccitas interilũ
ſubierint
, fiet aqua:
quãdoquidẽ illius humiditas, huius fri-
giditas
relinquitur.
Cùm uerò aëris quidẽ humiditas, ter-
uerò frigiditas, ignis:
quia illius caliditas remanet, huius
ſiccitas
, quæ nimirũ igni cõpetũt.
Ignẽ autẽ gigni, etiã ſen-
ſus
ipſe approbat, maximè enim flamma, ignis eſt:
hæc autẽ,
eſt
fumus ardens:
fumus uerò ex aëre, atque terra fit.
Porrò
in hiſce quæ ſunt déinceps, ſi in utroq;
qualitas alte-
ra
corrup@@ ſit:
haudquaquam elementorũ migratio in ullũ
corpus
fieri poteſt, eo quòd in utriſq;
aut eadem, aut cõtra-
ria
relinquãtur, ex quibus nullũ profectò corpus oriri po-
teſt
:
ut ſiccitas ignis, & aëris humiditas ſit corrupta, ca-
lor
in utriſq;
remanet. Si uerò ab utroq; calor abierit, con-
traria
ſiccum inquam &
humidũ relinquunt{ur}. Similiter
autem
&
in cæteris. Nam in omnibus quæ ſunt eiuſmodi
qualitatum
altera eadem, altera contraria ineſt.
Vnde ſi-
mul
perſpicuum euadit, quæ ex uno in unũ mutantur uno
corrupto
, quæ ex duobus in unũ, corruptis pluribus gigni.

Quod
igitur ex omnibus omnia gignãtur, &
quonã pacto
in
ſeſe uicißim commigrent, dictum eſt.
Quòd elementa non ſint materia rerum naturalium, ne{que} elemen,
tum
elemento.
Quodq́; non in infinitum procedant iuxta
rectitudinem
, ſed finita eſſe ſit ne ceſie.
CAP. V.
_AT_ tamen adhuc & hîc quoq; de eis cõtemplemur. Si
11Hîc {pro}b. Āriſt.
quatuor
eſſe
elemẽta
prima,
generabilia
&
enim aqua, &
aër, & id genus naturalium corporũ
materies
ſint, ſicutinonnullis quoq;
placet, aut unum,
38951LIBER II. duo aut plura, eſſe hæc neceſſe eſt. Itaq; ut unum, ſcilicet
11corruptibilia
qnęritq́
; anvnũ
elementorũ
al,
terius
ſit elemẽ
ti
materia.
aër, uel aqua, uel ignis, uel terra, omnia ſit, fieri nequit, ſi
tranſmutatio
in cõtraria ſit, atq;
id tranſmutetur. Nam ſi
aér
ſit, ſi remanet, alteratio erit, &
generatio. Inſuper
nec
ita uidetur, ut ſimul aër, &
ignis, aut quoduis aliud ſit.
Eſſet enim aduerſantia quædam differentiaq́; , cuius partem
alterã
, ceu calorem, ignis, haberet.
At uero, nec ignis aer
calidus
erit:
nam quod eſt eiuſmodi, alteratio eſt, & ge-
neratio
.
Adhæc ſi ex igni aër oriatur, calore in cõtrarium
mutato
fiet:
hoc ergo inerit aẽri, eritq́; aẽr frigidum quid.
Quare fieri poteſt, ut ignis, aër calidus ſit: ſimul enim
idem
calidũ eſſet, atq;
frigidũ. Erit ergo aliud quid præter
utrunq
;
, idem & alia quædã cõmunis materies. Eadem autẽ
&
de omnibus ratio eſt, eſſe inquã inter hæc unũ, ex quo
uniuerſa
ſint.
Sed neq; aliud quippiã præter hæc, ueluti
mediũ
quoddã aëris, &
aquæ, aut aëris & ignis, aëre quidẽ
&
igni craßius, ſed cæteris ſubtilius. illud, aër & ignis
cum
contrarietate eſſet:
ſed è contrarijs alterum, priuatio
eſt
.
Quare fieri non poteſt, ut illud unquam per ſe ſit,
quemadmodum
quidem aiũt infinitum, &
id quod cõpre-
hendit
, atq;
continet. Similiter ergo horum quoduis, aut
certè
nullum.
Si igitur nullũ ſenſibile hiſce prius ſit, hæc
@pfectò
erũt prima.
Aut igitur ea ſemper manere, & in ſeſe
uicißim
tranſmutari poſſe, aut poſſe, &
aut omnia, aut
aliqua
, &
aliqua , quemadmodum in Timæo Plato pro-
didit
, eſt neceſſe.
Quod igitur neceſſe ſit ea inuicem in ſe
mutari
, demonſtratum eſt prius.
Quòd uerò non æquè
celeriter
aliud ex alio naſcatur, quod quæ communem
nacta
ſunt qualitatem celerius ex ſeſe mutuò orian-
tur
, quæ uerò non ſunt nacta, tardius, dictum eſt iam.
39052ARIST. DE GEN. ET CORR.
Ergo ſi una ſit aduerſantia, per quam mutationẽ ſubeãt,
duo
ſint neceſſe eſt:
inſenſibilis, inſeparabilisq́; materies,
mediũ
eſt.
Porrò cùm plura eſſe uideantur, duæ ad mini-
mum
cõtrarietates erunt.
Sed cùm duæ ſint, eſſe tria non
poſſunt
, ſed quatuor, ut patet:
tot enim ſunt cõiugationes.
Nam cùm ſint ſex, duæ ex eis fieri poſſunt: proptereà
quòd
inter@ ſeſe cõtrariæ ſunt.
Sed de hiſce diximus prius.
Cùm autem mutuò in ſeſe tranſmutentur, fieri non poſſe
ut
principiũ quoddã ſit eorũ, uel in extremo, uel in medio,
ex
hiſce palàm fiet.
In extremis igitur non erit principiũ,
quia
ignis, aut terra eſſent omnia:
idemq́; ſermo eſt, atq; ſi
ex
igni, aut terra constare omnia dicamus.
Prætereàneq;
medium, principium erit, ſicuti quidam aẽrem quidem &
ignem
, &
in aquã: aquam uerò & in aërem, & in terram:
ultima
autem amplius in ſeſe uicißim trãſmutari putãt.

Nam
ſtet hoc, nec in infinitum recta utraq;
ex parte abeat,
oportet
:
in uno enim cõtrarietates eſſent infinitæ. Sit T
terra
, L lympha, ſeu aqua, A aër, I ignis.
Itaq; ſi A in I,
&
L, mutetur, una erit cõtrarietas, nempe ipſorũ A, I ſint
hæc
, albor &
nigror. Rurſus ſi I in L & A mutetur erit
altera
:
non enim L & I idem ſunt: ſint autem ſiccitas, &
humiditas
, S quidẽ ſiccitas, H uerò humiditas.
Igitur ſi
albor
maneat, humida, &
alba erit aqua: ſin minus, nigra:
quandoquidem
contraria mutatio eſt.
Aquam igitur, aut
albam
eſſe, aut nigram neceſſe eſt.
Sit primum. Pari ergo
ratione
, S inerit I.
Tranſmutabitur igitur & ipſe ignis
in
aquam:
contraria enim ſunt, nam ignis primò niger erat,
&
déinde ſiccus, aqua uerò humida, & posteà alba. Li-
quet
itaq;
omnia in ſeſe uicißim tranſmutari, atq; etiam in
hiſce
, ipſi terræ reliqua duo ſymbola, nigrorem inquã, &
39153LIBER II.humiditatem, cõpetere: hæc enim necdum copulata fuere.
Sed quòd fieri nequeat in infinitũ abitio (quod quidẽ cùm
eſſemus
demõſtraturi, in hoc antè incidimus) ex hiſce emer
get
.
Si enim rurſum I, id eſt ignis in aliud, ceu in M tranſ-
mutetur
, nec regreßio fiat, aduer ſantia quædã ab hiſce quas
diximus
alia, I &
M inerit: nam M nulli ipſorũ T L A I
eſſe
idẽ ſupponitur.
Sic itaq; K, ipſi I, & O, ipſi M, K itaq;
omnibus
T L A I inerit:
eain ſeſe mutuò tranſmutari
ſolent
.
Sed hoc quidẽ nondũ ſit ostẽſum, illud tamẽ in aper-
to
eſt, quòd ſi M in aliud rurſum trãſmutetur, alia in M et
in
I cõtrarietas inerit:
atq; ita ſemper primis cum ſequẽti-
bus
aliqua inerit aduerſantia.
Quare ſi infinita ſint, infi-
nitæ
quoq;
erunt in uno cõtrarietates. Quòd ſi hoc ſit, nec
finiri
quicquã, nec oriri poterit.
ſi aliud ex alio fiet, tot
&
adhuc plures trãſire cõtrarietates oportebit. Quare
in
nõnulla trãſmutatio fiet nunquã, uidelicet ſi intermedia
infinita
ſint:
quod {pro}fectò neceſſariò accidet, ſi infinita ſint
elemẽta
.
Prætereà neq; ex aẽre in ignẽ trãſmutatio fiet, ſi
infinitæ
ſint cõtrarietates.
Fient etiã omnia unũ: omnes
ſuperiorũ
cõtrarietates, hiſce ineſſe quæ infra I ſunt collo-
cata
, &
contrà neceſſe eſt. Quare omnia unum erunt.
Errores Empedoclis.
CAP. VI.
_MI_rabitur porrò aliquis eos, qui elementa corporum
11Hîc Āriſt. ſex
errores
Empe,
doclis
repro,
bat
.
uno plura eſſe dicunt, ita ut in ſe non tranſmutetur,
ſicuti
Empedocles inquit, quo pacto ipſi elementa eſſe cõ-
parabilia
dicere queant.
A tqui ille ad hunc modũ ait. Nam
æqualia
ſunt hæc omnia.
Si igitur ſecundũ quantitatem,
idem
quid omnibus ineſſe cõparabilibus quòd menſuren-
tur
, eſt neceſſe:
ut ſi ex aquæ ſeſtario uno, aëris decẽ fiant:
ergo idẽ quid utraq; ſunt, ſi menſurentur eodem. Sin
39254ARIST. DE GEN. ET CORR. non hoc pacto ſecundũ quantitatem, ut è quãto quantũ, ſed
quantum
poßint, uelut ſi aquæ ſeſtarius æquè frigefacere,
atq
;
aëris decem poßit, atq; ita ſecundũ quantitatẽ, qua-
tenus
quantitas eſt, ſed quatenus poſſunt aliquid, cõpar abi-
lia
ſunt, fiet ſanè ut etiã quãtitatis menſura ſecundũ po-
tentias
, atq;
uires, ſed proportione cõparentur, uerbi cauſa,
ut
hoc calidũ, hoc album.
Sed ut hoc in qualitate quidem
ſimilitudinẽ
ſignificat, in quãtitate uerò æqualitatem.
Vi-
detur
itaq;
eſſe abſurdũ, ſi corpora illa, quæ trãſinutari ne-
queunt
, proportione cõparabilia non ſint, ſed potentiarum
menſura
, &
eo quòd tantum ignis, æquale uel ſimile calidũ
ſit
, atq;
aëris multò plus. Idem nanq; cùm maius eſt ex eo
quia
unius eſt generis, hanc habebit rationẽ.
At uerò neq;
accretio fuerit ſecundū Empedoclem, præterquã quæ addi
tione
fit:
nam igni ignem augeri cenſet: inquit enim, Auget
terra
quidem propriũ genus, ætheraq́;
æther. Hæc autem
adijciuntur
, apponũturq́.
At ea quæ incremẽta ſuſcipiũt,
non
ad hũc modũ augeri uidẽtur.
Longè autẽ difficilius fue
rit
eidem de generatione, quæ natura fit, rationẽ aßignaſſe.

omnia quæ natura gignũtur, aut ſemper ſic, aut plerũ-
que
fiunt.
Quæ uerò ſemper, aut plerũq; fiũt, à caſu, &
fortuna
fieri aſſolent.
Quænam igitur cauſa eſt, ut ex ho-
mine
homo aut ſemper, aut plerunq;
: & è tritico triticũ,
ſed
non oliua, oriatur?
An ſi ita componatur os? non enim
utcunq
;
quemadmodũ inquit ille, ſed ratione quadã coëun-
tibus
fit aliquid.
Quænam igitur horum cauſa eſt? enim
ignis
, uel terra cauſa existit.
At uerò neque concordia,
aut
diſcordia:
etenim hæc ſegregationis, illa uerò congre-
gationis
ſolùm cauſa eſt.
Hoc autẽ eſt cuiuſq; eſſentia: ſed
non
mistio, miſtorumq́;
prius diuulſio ſolùm,
39355LIBER II. dum in quit ille. In hiſce nanq; fortuna nominari ſolet,
ratio:
fieri enim poteſt, ut aliqua, ut contingit, ac temerè
miſceantur
.
Itaq; ſic ſeſe habere, eorũ quæ natura conſtant,
cauſa
existit:
atq; cuiuſq; natura hæc eſt, de qua nihil memi-
nit
.
Nihil ergo de natura dicit. At uerò hoc, ipſum bonũ
existit
.
Porrò ille ſolam mistionem collaudat. Atqui diſcor-
dia
haudquaquam ſecernit elementa ipſa, quæ natura Deo
priora
ſunt, ſed concordia, autem &
hæc quoque ſunt.
Prætereà de motu ſimpliciter dici: non enim ſatis eſt dicere
concordiam
, &
diſcordiã mouere, niſi hæc concordiæ ratio
ſit
, motu inquam tali ciere, &
diſcordiæ tali. Igitur aut de-
finiuiſſe
, aut ſuppoſuiſſe, aut exactè uel molliter, uel alio
quolibet
modo demõſtraſſe, oportebat.
Inſuper cùm ui,
&
præter naturã moueri corpora uideantur, per naturam
quoq
;
mouentur: ut ignis ad ſuperũ quidem locũ non ui, ſed
ad
inferũ ui, fertur.
Vi autem & natura, contraria ſunt.
Contingit
autem ui moueri:
ergo & natura quoque motu
cieri
contingit.
Concordia igitur illo motu mouet, aut non
mouet
.
Nam terrã deorſum ferri, concordiæ contrariũ eſt,
&
ſegregationi ſimile existit, potiusq́ diſcordia, naturalis
motus
cauſa eſt, quàm cõcordia.
Vnde fit, ut omnino cõcor-
dia
potius præter naturam existat.
Simpliciter autem niſi
concordia
, aut lis moueat:
ipſorũ corporum nullus motus
ſtatus´
ue eſt.
At hoc abſurdum eſt. Abhæc, uidemus
corpora
motu cieri.
Nam diſcordia ſegregauit. Aether
autẽ
in ſublimè ſubuectus à diſcordia fuit.
Sed interdũ
illũ
uelut à fortuna ſublatũ aſſerit:
ſic dicẽs. plerũq; ali-
ter
, ſed ſic fortè cucurrit.
Interdũ ignẽ ſurſum ferri aptiſ
ſimũ
eſſe:
inquit enim, Aſt æther, lõgis ſub humum radici-
bus
ibat.
Et inſup ipſum quoq; mũdũ ſimiliter nũc
39456ARIST. DE GEN. ET CORR. diſcordiæ: ut prius tempore cõcordiæ habere dicit. Quid
igitur
mouens primum, motionisq́;
cauſa existit? non enim
diſcordia
, &
concordia: uerùm hæc alcuius motus cauſæ
ſunt
.
Quòd ſi ſint, illa principium erit. Porrò abſurdũ
eſt
animã ex elemẽtis constare, aut elementorum unum ali-
quod
eſſe.
Quomodo enim animæ alterationes, ceu muſi-
cum
eſſe, &
rurſum non muſicum, aut memoria, aut obli-
uio
, erunt?
Perſpicuum enim eſt quòd ſi anima ignis ſit, eæ-
dem
illi quæ igni ut ignis eſt, affe ctiones competent.
Si uerò
ex
elementorum mistura conſtet, corporea.
At harũ, nulla
corporea
existit.
Verùm de hiſce conſiderare, alterius
contemplationis
eſt officium.
Cùm exigne fiat aqua, & ex hac rurſus ignis, quia ſubiecta natu,
ra
vtriuſq;
cõmunis eſt: quomodo exigne; aqua, & reliquis ele-
mentis
fiat mixtum aliquod, vt caro, neruus, Quæſtio.
CAP. VII.
_D_E ipſis autem elementis, ex quibus corpora conſtant
11Hîc Āriſto. de
generatiõe
mi,
ftorum
ex ele-
mẽtis
determi,
nat
.
ijs quidẽ qui cõmune quid eſſe, aut ea inter ſe tranſ-
mutari
putant, ſi ex hiſce alterum, &
alterum quodq; con-
tingat
eſt neceſſe.
Qui uerò generationẽ mutuam non fa-
ciunt
, nec è ſingulis ſingula, ſed uelut è muro lateres gigni
uolũt
, abſurdum quid dicunt.
Nam quî carnes, & oſſa, &
cæterorũ
quoduis ex illis erunt?
Quod autẽ dicitur dubi-
tationem
habet, etiam apud eos qui generationem mutuam
aſtruunt
, quonã pacto ex ipſis diuerſum quid ab eis oria-
tur
.
Verbi cauſa, ex igni aqua fit, & ex aqua ignis: ſub-
iectum
, commune quid existit:
ſed & caro, atq; medulla ex
eis
fiunt:
at hæc, quo modo? Etenim illis qui périnde ut
Empedocles
dicunt, quiſnam erit modus?
Nam compoſi-
tionem
eſſe, quomodo è lateribus, atque lapidibus fit mu-
rus
, neceſſe eſt:
& hæc mistura, ac congeries, ex
39557LIBER II. uatis quidem, ſed ſecundũ exiguas portiones iuxta ſeſe cõ-
ſitis
erit elementis.
Ad hunc itaq; modum, caro, & cæte-
rorum
quodq;
fiet. Accidit autem ut non ex qualibet car-
nis
parte ignis, &
aqua gignantur (ſicuti ex cera, ex hac
parte
pila, ex aliqua alia meta fieri poteſt) ſed ex utraque
utrunq
;
fieri queat. Hæc itaq; hoc gignũtur modo ex carne,
&
quauis parte utrumq; . At hiſce quiillo modo dicunt, ex
quauis
utrũq;
gigni non poteſt: ſed périnde fit ut è muro
lapis
, &
latere, ex alio loco, ac parte utrũq; . Pari modo &
hiſce
, qui ipſorũ materiam unã faciunt, dubitatio quædam
obrepit
, qualiter ex ambobus, calido inquamet frigido, aut
igni
, &
terra, quippiã erit. ſi caro ex ambobus ſit, &
neutrũ
illorũ, nec rurſus ſeruatorũ cõpoſitio, quid reſtat id
eſſe
præterquam materiã quod exillis cõſtat?
corru-
ptio
alterius aut alterũ facit, aut materiam.
Igitur poſt-
quam
calidũ, &
frigidũ intenſionem, remißionemq́ ſuſci-
piunt
:
cùm ſimpliciter alterũ actu fuerit, tunc alterum erit
potentia
.
Cùm uerò prorſus, ſed frigidũ ut calidũ, &
calidum
ut frigidum fuerit, proptereà quòd quæ miſcentur
ſuas
exuperantias uicißim corrumpunt, tunc neq;
materia
erit
, neque illorum contrariorum utrũq;
, ſed inter medium,
actu
ſimpliciter erit.
Porrò quo potentia magis calidum
eſt
quàm frigidũ, aut contrà:
hoc duplo, aut triplo, aut alio
id
genus modo magis calidum potentia, quàm frigidũ exi-
ſtit
.
Alia itaq; miſta, ex contrarijs erunt, aut elementis: &
elementa
ex illis quodã modo potẽtia exiſtentibus, non ta-
men
ſicut materia, ſed dicto modo.
Atq; hoc quidem pacto
mistio
, illo uerò materia id, quod gignitur, existit.
Præterea
&
ipſa contraria pati ſolent, quemadmodum antè præfi-
nitum
eſt.
Etenim actu calidum, potentia frigidum eſt: &
39658ARIST. DE GEN. ET CORR. actu frigidum, potentia calidũ. Quare niſi ad æqualitatem
redacta
ſint, in ſe mutuò tranſmutentur.
Simili modo, &
in
cæteris contrarijs.
Atq; primò quidem elementa ipſa ita
tranſmutentur
:
déinde ex hiſce carnes, & oſſa, & eiuſmo-
di
fiunt, cùmilla calido quidem in frigidum, &
frigido in
calidum
tranſeunte, ad mediocritatem uenerint:
hîc enim
neutrum
eſt:
mediocritas autem multiplex eſt, & nequa-
quam
indiuiſibilis.
Similiter humidũ, & ſiccum, & talia,
carnem
, oſſáq;
, & cætera id genus mediocritate efficiunt.
Quoduis mixtum, quòd circa medium mundi fit, ex congreſſu
omnium
elementorum gigni.
CAP. VIII.
_O_Mnia autẽ mista corpora, quæ circa locũ, qui medio
11Hîc probat
Ā
riſto. corpus
miſtum
perſe,
ctum
naturali,
ter
exiſtens cir
calocũ
terræ,
cõponi
ex qua
tuor
elemẽtis.
uniuerſi tribuitur, collocata ſunt, ex ſimplicibus cõ-
ſtant
omnibus.
terra quidẽ ideo cũctis ineſt, quòd unũ-
quodq
;
maximè, & ut plurimũ, in proprio terræ loco exi-
ſtit
.
Aquauerò, quod cõpoſita finiri oporteat, & illa è ſim-
plicibus
ſola, bellè terminari queat.
Prætereà quòd & ter-
ra
ſine humiditate cõſistere poßit, ſed humiditas id ſit,
quod
cõtinendi uim, ac coërcendi habeat:
nam ſi humiditas
à
terra prorſus eximatur, ea defiuet proſectò.
Terra igi-
tur
, &
aqua, has ob cauſas inſunt. Item aër, & ignis, quòd
terræ
, &
aquæ contraria ſint. aẽri terra, & aqua igni
contraria
eſt:
quantũ ſubstantiã ſubstantiæ contrariã eſſe
contingit
.
Cùmigitur generationes è contrarijs ſint, &
contrariorũ
extremũ alterũ inſit, alterum quoq;
ineſſe eſt
neceſſe
.
Quare in omni cõpoſito, ſimplicia omnia inerũt.
Sed & id cuiuſq; rei nutricatio cõprobare uidetur: omnia
enim
eiſdem aluntur quibus constant:
omnia ſiquidem plu-
ribus
alũtur.
Nam quæcunque uno ſolo ali maximè uiden-
tur
, ut plantæ aqua, pluribus alũtur:
terra enim aquæ
39759LIBER II. miſta eſt. Quam ob rem ipſi quoq; agricolæ miſcëtes irri-
gare
conantur.
Cùm autem alimentum ad materiam perti-
neat
, quod aut nutritionem ſuſcipit cum materia coniun-
ctum
forma ſit, atq;
ſpecies, rationi conſentaneum fuerit,
ex
omnibus ſimplicibus corporibus quæ mutua generatio-
ne
oriuntur, oleo ignem nutriri, quẽadmodum &
priores
aiunt
:
quippe qui ſolus, ac maximè forma ſit, proptered
quòd
ſuapte natura ad terminum fertur uniuerſi.
In ſuum
autem
locum quodq;
ferri, natum eſt: forma uerò ſpeciesq́;
omnium, in ipſis conſistit terminis. Quòdigitur corpora
omnia
ex ſimplicibus omnibus conſtent, dictum eſt.
Quòd expediat inquiſiuiſſe cauſas generatilium, atq; corrupti-
lium
, &
de ij s errores antiquorum.
CAP. IX.
_C_Vm autẽ nõnulla gener abilia, corruptibiliaq́; ſint, &
11Declarat hic
Ā
riſto. cauſas
tranſmutatio-
nis
generabiliũ
& corruptibi-
liũ
, refertq́; an
tiquorũ
ea de
te
opiniones.
generatio in eo, qui circa mũdi mediũ eſt, loco ſit, de
omni
generatiõe ſimiliter, &
quot, & quæ ſint eius princi
pia
dicendũ eſt:
cſi enim facilius ſingularia cõtẽplabimur,
cùm
de uniuerſalibus prius ſumpſerimus.
Sũtigitur tot nu-
mero
, &
genere eadẽ, quæ in æternis, primisq́; . alterum
ut
materia, alterũ ut forma existit:
oportet autẽ & tertiũ
inſuper
adeſſe.
duo haudquaquã ſatis ſunt ad generan-
, ſicutinec in ipſis primis.
Igitur quod eſſe, & eſſe po
teſt
, generabilibus cauſa ut materies existit.
quædã ne-
ceſſariò
ſunt, ceu æterna:
quædã neceſſariò ſunt. Quorũ,
illa
quidẽ eſſe, hæc uerò eſſe eſt impoßibile, eo quòd fie-
ri
poßit ut neceſſariũ aliter ſeſe habeat.
Nõnulla et eſſe
poſſunt
, &
eſſe: de quorũ numero generabile existit, atq;
corruptibile: hoc enim interdũ eſt, interdum eſt. Quare
neceſſe
eſt ut generatio, atq;
corruptio circa id ſit, quod
eſſe
, &
non eſſe poteſt. Quocirca & hoc, cauſa ut
39860ARIST. DE GEN. ET CORR. ries generalibus existit. At forma ſpeciesq́; ut cuius gra-
tia
:
hac autem eſt ſubſtantia cuiuſq; ratio. Oportet autẽ &
tertium
quoq;
adeſſe, quod omnes quidem ſomniant, nemo
tamen
dicit.
Sed alij ſpecierũ naturam cauſam eſſe ſuffi-
ciẽtem
ad generandũ arbitrati ſunt, quemadmodũ in Phæ-
done
Socrates.
Nam ubi ille cæteros increpuit tanquam ni-
bil
locutos, eorũ quæ ſunt quædã ſpecies eſſe, quædã quæ
ſpecies
participent, &
eorũ quodq; per ſpeciem eſſe dici,
ſuſceptione
uerò oriri &
abiectione interire ſupponit.
Quare ſi bæc uera ſunt, ſpecies cauſas eſſe generatiõis, &
corruptionis
neceſſariò, putat.
Alij, ipſam materiã, nimi-
rum
à qua ſit motus.
At neutri rectè dicũt: ſi ſpecies cau
ſæ
ſunt, cur ſemper gignũt cõtine nter, ſed quando{que}, &

quãdoq
;
, cùm ſemper tum ſpecies, quæ eas participãt
in
ratione rerũ ſint?
Prætereà in nõnullis aliã quandã eſſe
cauſam
ſpectamus.
medicus in corpore ſanitatẽ efficit,
&
ſcientiã ſciens exiſtente & ipſa ſanitate, & ſcientia, &
hiſce
quæ eas participãt.
Eodẽ modo & in cæteris, quæ fa-
cultate
quadã fiũt.
Quòd ſi qui materiã ipſam ob motũ ge
nerare
dicãt, naturalius proſectò dixerint, quàm qui ita di-
cunt
.
Etenim qd' alterat, quodq́; trãsfigurationẽ facit, cauſæ
ut
quippiã oriatur rationẽ ſibi uẽdicatmagis.
Et in bus ex
æquo
tam hiſce, quæ natura cõſtant, quàm quæ ab arte pro-
ficiſcuntur
, hoc agens dicere cõſueuimus, quod mouẽdi uim
obtinet
.
Verum enimuero & hi quoq; non rectè dicunt.
Pati
nanq;
& moueri materiæ eſt: agere uerò & mouere,
alterius
potẽtiæ:
palàm autem eſt cùm in ijs quæ arte, tum
in
ijs quæ natura fiunt:
nam neq; aqua ex ſe animal facit,
ſed
natura:
neq; lignum lecticam, ſed ars. Quare & isti
ob
id, &
quia potiorem omittunt cauſam, haud rectè
39961LIBER II. cunt: quidditatẽ enim, formamq́; exterminant. Prætereà
potentias
, atq;
uireis corporibus tribuunt: per quas admo-
dum
inſtrumẽtaliter generãt, eam, quæ à ſpecie ſumitur, cau
ſam
auſerentes.
Etenim quoniam, ut aiunt, calidum ſe-
gregare
, &
frigidũ cõgregare natũ eſt, et cæterorũ quodq;
aliud agere, aliud pati, ex his, & per hæc gigni, & corrũ-
pi
cætera omnia dicunt.
At ipſe quoq; ignis moueri, ac
pati
uidetur.
Prætereà périnde faciunt, ac ſi quis ſerræ, &
inſtrumentorum
cuiq;
eorũ quæ generãtur cauſam tribuat.
Nam cùm quis ſerra ſecat, diuidi quippiã, & corra-
dit
, læue fierineceſſe eſt:
& in cæteris ſimili modo. Qua-
re
ſi quàm maximè agit, mouetq́;
ignis: quomodo tamẽ mo-
ueat
, ultrà cõtẽplãtur, nẽpe quod deterius quàm inſtru
mẽta
.
Sed et prius à nobis uniuerſaliter de cauſis dictũ eſt, et
nũc
de materia, &
forma pertractatũ, atq; determinatum.
Quòd generationis & corruptionis ſeries ſit perpetua. Et quòd
adid
confirmandū oſtendendumúe fatis ſit adduxiſſe latio,
nem
primi circuli, ſed &
alias ponere opo@@eat. Quòd tempus
generationis
æquale ſit tẽpori corruptionis:
& quòd cõtinuas
eſſe
oporteat, ne deficiant vnquam.
CAP X.
_PR_ætereà cùm demõſtratum ſit motum eum eſſe per-
11Hîc fuã Āriſt,
ſententiam
de
cauſa
genera-
tionis
& cor-
ruptionis
effit
ciẽte
exponi.
petuum, qui lationi accommodatur, his exiſtentibus,
&
generationem quoq; continenter eſſe neceſſe eſt. La-
tio
nanq;
continuè generationem ideo faciet, quia admo-
uet
, &
admouet id quod gignendi uim obtinet. Inſuper
&
priora eſſe dictarectè lationem inquam mutationem
primam
eſſe, &
non generationem, dilucidum eſt. Nam
multò
magis conſonum eſt rationi, id quod eſt ei quod non
eſt
, ut naſcatur cauſam eſſe, quàm id quod non eſt, ei quod
eſt
ut ſit.
Sed quod lationem ſubit, eſt: quod uerò oritur,
eſt.
Idcirco & latio generatione prior eſt. Cùm
40062ARIST. DE GEN. ET CORR. ſupponatur, & demonstratũ ſit continuam rebus ipſis ge-
nerationem
, corruptionemq́;
cõpetere, & lationem gene-
rationis
cauſam eſſe dicamus, patet quòd ſi unica latio fo-
ret
, fieri non poſſet ut ambe fierent, proptereà quòd con-
trariæ
ſunt.
idem eodemq́; modo ſemper habens, idẽ fa-
cere
natũ eſt.
Quare aut generatio ſemper eſſet, aut cor-
ruptio
.
Multos autem eſſe motus, contrariosq́; aut latione,
aut
inæqualitate cõuenit:
contrariorum enim cõtrariæ ſunt
cauſæ
.
Quocirca & prima latio, ortus, ac interitus cauſa
non
eſt, ſed obliqui circuli latio:
ea nanq; & cõtinua eſt, &
duobus
motibus fit.
generatio, corruptió ue futura ſit
ſemper
continua, ſemper quippiam quidem moueri neceſſe
eſt
, ut ne mutationes istæ deficiant:
ſed duobus, ut ne altera
duntaxat
eueniat.
Continuitatis igitur cauſa eſt, latio uni-
uerſi
:
acceſſus uerò, et receſſus, ipſa decliuitas: accidit enim
ut
interdũ procul, inter propè exiſtat.
Atq; cùm inter-
uallum
ſit inæquale, motus erit inæqualis.
Quare ſi ex co
generat
quia accedit, &
{pro} eſt: & quia abſcedit, & pro-
cul
existit, hoc idẽ corrũpit.
Atq; ſi quia ſæpenumero ac-
cedit
, generat:
& quia plerumq́; recedit, corrumpit: cõtra-
riorum
enim cauſæ ſunt contrariæ.
Et generatio, atq; cor-
ruptio
ſecundũ naturam, æquali in tempore fiunt.
Quocir-
ca
&
cuiuſq; tempus, & uita, numerum habent, numeroq́;
præfiniuntur: omnium enim ordo eſt. Et omne tempus ac
uita
, circuitu menſuratur:
uerũ non eodẽ omnis, ſed alia mi-
nori
, alia maiori mẽſuratur:
alij ſiquidem annus, alij maior,
alij
minor circuitus, menſura eſt.
Apparent autẽ & ad ſen-
ſum
hiſce quæ dicimus cõſentanea.
Accedẽte nanq; ſole ge-
nerationem
fieri, &
recedente corruptionẽ, & in tempore
æquali
utrunq;
, uidemus. Nam corruptionis, &
40163LIBER II. nis naturalis tempus, æquabile existit. Sed plerunq; accidit,
ut
in minori corruptio fiat, ob mutuã inuicẽ cõſpirationẽ.
Si enim materies inæqualis ſit, nec omni ex parte eadẽ, ge
nerationes
quoq;
inæquales, & quaſdã celeriores, quaſdã
tardiores
eſſe neceſſe eſt.
Vnde fit ut ob horũ generationẽ,
alia
corrũpi accidat.
Semꝑ autẽ ſicuti dictũ eſt generatio,
&
corruptio continentes erunt, nec unquam deficient, ob
eam
quam diximus cauſam.
Idq́; ratione optima euenit.
Nam
cùm in omnibus quod præſtabilius eſt, natura ſemper
expetere
dicatur:
præſtabilius autem ſit eſſe, quàm eſſe:
&
quot modis eſſe dicamus, alibi dictum ſit: hoc uerò in
omnibus
ineſſe impoßibile ſit, proptereà quòd lõgè ab ipſo
principio
diſtent, reliquo modo Deus ipſe uniuerſum cõ-
pleuit
, continua facta generatione.
Nam ita maximè,
ipſum
eſſe continenter erit:
proptereà quòd illud, ſemper
inquam
generationem fieri, ad ſubstantiam proximè acce-
dit
.
Cuius rei, ut ſæpe diximus, cauſa, circularis latio eſt:
ſola
enim continens eſt.
Quocirca & cætera alia, quæ in
ſeſe
ſecundum affectus, atque uireis tranſmutari ſolent,
ceu
corpora ſimplicia, circularem imitantur lationem:

nam
cum ex aqua gignitur aẽr, &
ex aẽre ignis, &
rurſum
ex igni aër, &
ex aẽre aqua, in orbem ire gene-
rationem
ideo dicimus, quia rurſum eodem redit, reci-
procatur´
que.
Quare & recta horum latio, circula-
rem
imitata lationem continens existit.
Adhæc ex hiſ-
ce
colliquet id, quod nonnulli addubitant, cur cùm cor-
porum
quodque ad ſuum feratur locum, in tempore in-
finito
corpora diducta, ſeparataq́;
non fuerunt. Nam
mutua
in ſeſe migratio, huiuſce rei cauſa existit.
Si enim
in
ſuo quodq;
loco manſiſſet, nec à uicino fuiſſet
40264ARIST. DE GEN. ET CORR. mutatum, iam iam ſeparata forent, atq; diſcreta. Tranſmu-
tantur
igitur ob lationẽ, quæ duplex eſt:
& quia tranſmu-
tationem
ſubeunt, fieri non poteſt ut ex ipſis ullum aliquo
in
loco ſtato maneat.
Quòd igitur generatio ſit, atq; cor-
ruptio
, &
quam ob cauſam, & quid generabile, & corru-
ptibile
, ex hiſce quæ diximus manifeſtum eſt.
Cùm autẽ ſit
neceſſe
quippiam eſſe mouens, ſi futurum eſt ut ſit motus,
quẽadmodũ
anteà dictũ eſt in alijs, &
ſi motus ſemper ſit,
ſemper
eſſe quippiã mouẽs:
& ſi cõtinuus, unũ idemq́; &
immobile
, &
ab alteratione, generationé ue immune: &
ſi
plures ſint motus circulares, plura quidẽ, ſed omnia hæc
quodammodo
ſub uno eſſe principio neceſſe ſit:
& cùm
tempus
ſit cõtinuum, motum eſſe continuum, ſiquidem fie-
ri
nequit ut ſit tempus ſine motu, tempus profectò cõtinui
cuiuſpiam
numerus erit.
Eius igitur, qui in gyrum fit, ſicuti
in
hiſce quæ initio diximus, præfinitum eſt.
Sed utrum mo-
tus
ideo ſit continuus, quia id quod motum ſubit cõtinuum
ſit
:
an quia id, in quo fit motus, locus inquam, aut affectus?
Palàm ſanè eſt, motum ideo continuum eſſe, quiæ id quod
mouetur
continuum eſt.
Nam quo pasto continuus eſt
affectus
, niſi quia res ea, cui accidit, continua eſt.
Si uerò
&
quia id in quo, hoc ſoli loco competit, quippe qui ma-
gnitudinem
quandam habeat:
è magnitudinibus autẽ ſola
circularis
continua eſt, adeo ut ipſa ſibi ſemper continua
ſit
.
Corpus igitur circulare quod ferri aſſolet, motũ fa-
cit
continuum:
motus uerò, tempus.
Quæſtiones quin{que}. Et de reſurrectione opinio Platonis,
atque
Peripateticorum.
CAP. XI.
11Hîc nonnullas
dubitationes

ſoluit
Āriſtot.
_CV_m autẽ in hiſce, quæ per ortum, alterationẽ ue aut
comnino
tranſmutationem continenter mouẽtur,
40365LIBER II. pòſt hoc deinceps eſſe, ac oriri intentum ut non deficiant,
uideamus
utrum quippiã ſit quod erit neceſſariò, an nihil,
ſed
omnia non fore contingat, conſiderandum eſt.
Palàm
enim
eſt, quòd nõnulla.
Atq; continuò fore, & eſſe futurũ,
hac
de cauſa, diuerſa ſunt.
de quo uerũ eſt dicere ipſum
fore
, de eo tandem hoc, ipſum inquam eſſe, uerum ſit opor-
tet
:
de quo uerò nunc uerum eſt dicere, ipſum eſſe futurum,
hoc
fore nihil uetat.
Nam tametſi futurum eſt, ut quiſpiã
ambulet
, tamen fieri poteſt ut non ambulet.
Omnino autem
cùm
ex entibus nonnulla &
eſſe, & non eſſe contingat,
quod
&
ea quæ gigni ſolent, ita ſeſe habebunt, & non ne-
ceſſariò
erũt, apertũ eſt.
Vtrũ igitur uniuerſa ſint eiuſmo-
di
, an non, ſed aliqua ſimpliciter fore neceſſarium ſit, &
ſi-
cut
in ipſo eſſe fit, ut quædam non poßint non eſſe, quædam
poßint
non eſſe, ſic &
in ipſa quoq; generatione? uerbi gra
tia
, ſolstitia fore neceſſe eſt, nec fieri poteſt, ut non contin-
gant
.
Si igitur prius fore neceſſe eſt, posterius erit, ut ſi do-
mus
, fundamentum, ſi uerò fundamentum, lutum:
nonne
ergo
ſi fundamentum factum eſt, domum quoq;
fore neceſ-
ſe
eſt:
an non adhuc, niſi & eam fore ſimpliciter neceſſe ſit?
quod ſi hoc ſit facto fundamento, fore domum neceſſe eſt.
Nam
ſi prius ſeſe habet, ad posterius.
Quade cauſa ſi hoc
erit
antè fore illud, eſt neceſſe.
Si itaque eſt neceſſe fore
poſterius
prius quoque neceſſe eſt:
& ſi prius, & poste-
rius
.
Verùm non ob illud, ſed quia neceſſariò futurum
ſupponebatur
.
In quibus ergo posterius eſſe neceſſe eſt, in
hiſce
recurrit, ſemperq́;
ſi prius eſt factum, posterius fore
neceſſe
eſt.
Quod ſi deorſum uerſus, in infinitum abeant,
hauquaquã
ex posterioribus hocce fore ſimpliciter, ſed ne
ex
ſuppoſitione quidẽ erit neceſſe:
ſemper aliud antè
40466ARIST. DE GEN. ET COR. ceſſariõ erit: quocirca & illud fore neceſſarium erit. Qua-
re
ſi infiniti non ſit principium, nec primum quicquã erit,
ob
quod fore erit neceſſarium.
At uerò ne in hiſce quidem
quæ
finem habent, atq;
terminum, hoc uerè dici continget,
ſimpliciter
inquæm fore quippiam, ceu domum, cùm factũ
fuerit
fundamentum.
Nam cùm fuerit factum, niſi ſemper
eam
fieri ſit neceſſe, ſemper id eſſe quod poteſt eſſe, eue-
niet
.
At in generatione ſemper ſit eſt neceſſe, ſi ipſius ge-
neratio
neceſſariò ſit:
neceſſariò & ſemper ſimul ſunt:
quod enim eſſe eſt neceſſe, poteſt eſſe. Quare ſi quid
neceſſariò
eſt, ſempiternum eſt;
& ſi ſempiternũ eſt, neceſ-
ſariò
eſt.
Si itaq; huiuſce generatio neceſſariò eſt, ſempi-
terna
eſt:
& ſi ſempiterna, neceſſariò. Si igitur generatio
cuiuſpiam
neceſſariò ſimpliciter ſit, in orbem eat, eodemq́;

reuertatur
neceſſe eſt.
Nam generatione, aut terminum ha-
bere
, aut non habere, neceſſe eſt.
Et ſi non habeat, aut in re-
ctum
, aut in circulum.
Horum autẽ, ſi ſempiterna ſit, in re-
ctum
minimè poßibile eſt, quia nequaquam ſit principium,
neque
deorſum, ut in futuris accipimus, neque ſurſum, ut in
hiſce
quæ iam facta ſunt.
At eſſe principium, ſi finita ſit,
atq
;
eam ſempiternam eſſe, neceſſe eſt. Quocirca circularis
ſit
, eſt neceſſe.
Igitur regreſſum fieri neceſſe erit. Vt ſi
hoc
neceſſariò ſit, ergo &
prius: at uerò ſi hoc, & poste-
rius
fore erit neceſſe:
atque hoc ſemper continuè: nihil enim
refert
per duo, an plura hoc dicamus.
Igitur neceſſariò ſim
pliciter
circularimotui, atq;
generationi cõpetit. Et ſi in
orbem
fiat generatio, fore quodq;
, eſſe factum neceſſe eſt:
&
ſi neceſſe ſit, horum generatio circularis erit. Hæc itaq;
ſine ratione accidunt posteaquàm motus ille circularis,
atque
cœlestis perpetuus eſt;
name hæc neceſſariò fiunt, &
40567LIBER II. erunt quæcunq; huiuſce motiones ſunt, & quæcunq; pro-
pter
hunc fiunt motum.
Nam ſi id, quod in orbem mouetur,
aliqua
ſemper moueat, eorum quoq;
motum circularẽ eſſe
neceſſe
eſt, ut ſi ſupera latio orbita ſit, ſol orbito mouetur.
Quoniam autem hoc pacto mouetur, hac ſanè de cauſa
anni
tempora in circulum fiunt redeuntq́;
. Quæ cùm ita
fiant
, omnia profectò quæ ſub ipſis ſunt haud ſecus fient.
Curnam igitur quædam ita fieri uidentur, nempe circula-
tim
oriri, ut pluuia &
aër (nam ſi nubes erit, pluat etiam
oportet
, &
ſi pluet, nubem quoque fore conuenit) homines
uerò
, &
animalia in ſeſe redeunt, remeantq́; ita, ut idem
rurſum
oriatur?
non enim ſi pater ſit, te fore, ſed illum, ſi tu
ſis
, neceſſe eſt:
hæc autem generatio in rectum proficiſci
uidetur
.
Rurſum autem hoc conſiderationis initium ſu-
matur
, ſimilí ne modo uniuerſa redeant, an , ſed quædam
numero
, quædam ſpecie ſolùm?
Quorum igitur ſubstan-
tia
motum ſubiens incorruptibilis eſt, ea omnia, ut patet,
etiam
numero eadem redire ſolent:
nam motus id comita-
ri
ſolet, quod motu cietur.
Quorum uerò non, ſed corru-
ptibilis
, ſpecie, non item numero, reuertineceſſe eſt.
Quo-
circa
cùm ex aëre aqua fit, &
ex aqua aër ſpecie idem, non
numero
, redit.
Quod ſi & eadem numero aliqua redeant,
non
tamen ea quorum ſubstantia ortum ſubit, eiuſcemodi
existens
, quæ non eſſe poßit.
LIBRORVM DE GENERA-
TIONE
ET CORRV-
PTIONE

FINIS
.
406
[Empty page]
407
METEORO-
LOGICORVM

ARISTOTELIS

LIBRI
QV A-
TV
OR.
*
Franciſco Vatablo
interprete
.
3[Figure 3]
LVGDVNI,
_Apud
Theobaldum Paganum._
M
. D. XLVII.
408
[Empty page]
4093
ARISTOTE-
LIS
METEORO-
LOGICORVM

LIBER
PRI-
MVS
.
Franciſco Vatablo interprete.
Eorttm quæ hactenus dicta ſunt, & quæ deinceps ſit deſcri-
pturus
, expoſitio.
CAP. I.
_DE_ primis igitur naturæ cauſis, ac
11Hîc Āriſt. quæ
hactenus
dicta
ſunt
, & quæ de
inceps
dicturus
eſt
cõplectitur.
omni natur alimotu, et inſuper de
ſtellis
ſupera in latione pulchrè,
riteq́
;
diſpoſitis, necnõ de corpo
reis
elemẽtis quot, &
quæ ſint, et
de
mutua eorũ trãſmutatione, itẽ
de
ortu, ac interitu cõmuni, dictũ
eſt
antea.
_R_eſtat aũt adhuc quædã huiuſce diſciplinæ pro-
tio
contẽplãda, quã priores uniuerſi _M_eteorologiã, id eſt
eorũ
quæ fiũt in ſublimi ſcientiã, appellitabãt:
cuiuſmodi
ſunt
, quæcũq;
per primielemẽti corporũ naturã quidẽ, ſed
quæ
tamẽ minus ſibi cõstet, in eo potißimũloco eueniunt,
qui
in cõuerſionis ſtellarũ uicinia ſitus eſt:
uerbi cauſa, de
lacteo
circulo, cometis, ostẽtis cõflagrantibus, diſcurrenti-
busq́
;
, necnõ de hiſce quæ aëri, & aquæ {pro}miſcuas eſſe affe-
ctiones
affirmare poſſumus:
& inſuper de hiſce, quæ terræ
ſpecies
, ac partes, aut earũdẽ affectus exiſtũt:
ex quibus, uẽ-
torũ
, ac terræ motuũ cauſas cõtẽplabimur, &
omniũ quæ,
dum
ea mouentur, cooriri ſolent:
inter quæ alia
4104ARIST. METEOROL. mus, alia modò quodam attingimus. Super hæc de fulmi-
num
caſu, typhonibus, præsteribus, cæterisq́;
circularibus
affectibus
, qui corporum concretione eorundem obueniũt.
Quibus pertract atis, ſpeculabimur ſi quid de anim alibus,
ac
plantis tam uniuer ſim quam ſeorſum dicere, uia &
ra-
tione
, qua cœptum eſt, queamus.
_F_erè enim his dictis, res
uniuerſa
, qua de agere ab initio inſtituimus, finem erit aſſe-
cuta
.
Sic ergo ſumpto initio, de ipſis prius dicamus.
Quòd cœlum cauſa ſit effectrix impreſsionũ apparentiumq́; de
quibus
eſt tractaturus, aqua verò ac terra materiam præbeãt.
Et quòd terra comparatione circunftantium corporum parua
ſit
exiſtimanda.
CAP. II.
_CV_m enim antè definitũ ſit à nobis, unũ quidẽ princi-
11Hîc Āriſto.
quæ
diuerſitas
cõtinentiæ
ſit
inter
cœlum &
terrã
oſtendit.
pium de numero illorũ corporũ eſſe, ex quibus natu-
ra
eorũ cõſtat, quæ in orbẽ cõmeant, &
alia corpora qua-
tuor
ob principia totidẽ eſſe, quorũ duplicẽ eſſe motũ, al-
terũ
à medio, alterũ ad medium dicimus:
atq; cùm hæc ſint
quatuor
, nempe ignis, aër, aqua &
terra, quod ſuper hæc
omnia
inuenitur eſſe ignẽ, quod ſubſidet terrã, duo etiã eſſe
quæ
périnde ut illa inter ſeſe habeãt ( aër igni inter cæ-
tera
proximus existit, aqua terræ) totus proſectò mundus
terræ
undiq;
incũbens ex hiſce cõſtat corporibus, circa quẽ
quæ
confingere ſolent affectiones, ſumi oportere cenſemus.
Eſt autẽ neceſſariò mũdus iſte ſupernis lationibus ferè con-
tinuus
, ut inde uis eius uniuerſaregatur:
_E_a ſiquidẽ cauſa,
prima
putanda omnibus eſt:
unde motus principiũ existit.
Adhæc quæ perpetua eſt, nec motus finẽ ratione loci ha
bet
, ſed in fine ſemper eſt.
_Q_uinetiam hæc omnia corpora
certis
diſcreta ſunt ſpacijs.
_Q_uare ignem, & terrã, & quæ
hiſce
cognata ſunt, eorum quæ in inferiore mundo contin-
gunt
, ut in genere materiæ eorum quæ fiunt, cauſas
4115LIBER I. mare addecet: quod enim ſubijcitur, patiturq́; , hoc nuncu-
pare
modo conſueuimus.
Sed quod ita cauſa eſt, ut unde
principiũ
motus:
ad eorũuim, quæ aßiduè mouentur reſe-
rendum
eſt.
Repetitis igitur poſitionibus, definitionibusq́;
quas prius diximus, de lacteo circulo, cometis, & cæteris,
quæ
hiſce cognata ſunt, ediſſeramus.
Dicimus itaq; ignem,
aërem
, aquam, &
terrã, ex ſeſe mutuo gigni: et eorũ périn-
de
quodq;
in quoq; potentia ineſſe, ut & cæterorũ, quibus
unum
quippiam, idemq́;
ſubijcitur, in quod ultimũ reſolui
ſolent
.
Principio igitur addubitauerit quiſpiam de uocato
aëre
, quam eius naturã in mundo terræ circunfuſo ſumere
oporteat
, &
quem ſibi ille uendicet ordinẽ ad reliqua, quæ
elementa
corporũ nuncupãtur.
Siquidem quanta ſit terræ
moles
ad ambientes magnitudines, haudquaquam obſcurũ
eſt
.
Iam enim per ſyderalis ſcientiæ theoremata deprehen-
ſum
à nobis eſt, terrã eſſe multò item quàm ſtellas quaſdã,
minorem
.
Aquæ uerò naturam, nec congregatã in unũ, ſe-
queſtratamq́
;
cernimus, nec fieri poteſt ut ab eo, quod cir-
ca
terrã ſitum eſt corpore ſeparetur, ſcilicet à manifestis
maris
partibus, fluminibus, &
ſi qua eſt altitudo proſunda,
quæ
nobis maniſeſta ſit.
Itaq; quod inter terrã, ſtellasq́;
in
ultimo locatas interpatet utrũ unũ quoddã eſſe natura
corpus
, an plura existimandũ eſt?
Et ſi plura ſint, quotnã
ſunt
, &
quæ ſint locis disterminata. De primo igitur ele-
mẽto
nobis prius dictũ eſt, quibus ſint uiribus &
cur totus
ille
, qui circa lationes ſupernas existit, mundus, illo corpore
differtus
eſt.
Quæ opinio non modò noſtra eſt, ſed priſca
quædã
, maiorumq́;
existimatio eſſe uidetur. quẽ uoca-
mus
æthera antiquam ſibi adoptauit appellationem, quam
Anaxagoras
idem quod ignis uocabulũ ſignificare,
4126ARIST. METEOROL. mihiuidetur: quippe qui & ſuperas mũdi partes igni ple-
nas
eſſe, &
uim quæ inibi eſſet, æthera uocare cẽſuit: quod
quidẽ
approbè fecit.
corpus quod aßiduè currit, ſimul
&
diuinũ natura existimaſſe uiſi ſunt, & quod eſſet eiuſ-
modi
, æthera nũcupare, tanquam nulli eorũ, quæ bîc uiſun-
tur
, idẽ ſoret, definierũt.
Non enim oportet opiniones mor-
taliũ
eaſdẽ ſemel, aut iterũ, aut iuxta quẽpiã paruũ num erũ
redire
dicamus, ſed infinities.
Qui autẽ id quod ambit,
&
corpora ſolũ, quæ lationem ſubeunt, eſſe purũ ignẽ
aiunt
, quod uerò inter terrã, ſtellasq́;
intercedit, aërem: ij, ſi
quæ
nunc Mathematicis rationibus abundè demonſtramus
fuiſſent
ſpeculati, forſitan ab hac puerili opinione destitiſ-
ſent
.
Eſt enim animi ꝑquàm ſimplicis, putare ſingula quæ
motu
ciẽtur ideo puſilla eſſe magnitudine, quòd nobis hinc
aſpicientibus
appareãt eiuſmodi.
Ergo tametſi uel anteà
inde
ſupero loco contemplationibus hac de re dictum ſit,
eandem
tamen rationem in præſentia quoq;
dicamus.
ſi
&
interualla ipſa ſorent oppleta igni, & corpora ex eo-
dem
conſtarent, dudum cætera alia euanuiſſent, perijſſentq́;
elementa. At uerò nec aẽre ſolo plena ſunt interualla. Nam
tum
aer communis rationis æqualitatem at corpora eiuſ-
dem
ſeriei, haud paruo exuperaret.
Etiam ſilocus, qui in-
ter
cœlum terramq́;
interhiat, elementis duobus ſit opple-
tus
:
quandoquidem terræ moles, quæ totam etiam aquæ co-
piam
complexa eſt:
nullius (propè dixerim) particulæ ra-
tionem
ſubit, ad ambiẽtem magnitudinem.
At molis exceſ-
ſum
in tanta fieri magnitudine haudquaquam uidemus, ubi
ex
aqua ſecretionem ſubeunte aẽr confit, aut ex aëre ignis.

Sed
quam tantilla ac perexigua aquæ portatio rationem
habet
ad aërem, qui ex ea cooritur:
eandem & tota
4137LIBER I. ad totum aërem habeat eſt neceſſe. Nibil autem intereſt,
ſi
quis ea non ex ſeſe uicißim gigni, æquas tamen uireis ha-
bere
dicat.
Nam hoc pacto uirium æqualitatem, magnitu-
dinibus
eorum competere périnde eſt neceſſe, atq;
ſi ex ſeſe
mutuò
gignerentur.
Patet igitur, neq; aërem ſolum, neque
interpatentem
oppleuiſſe locum.
Quæſtiones, Quomodo ignis & aẽr ordinẽtur ad cœlũ. Quare
qui
à ſuperioribus aftris in vicina terræ loca ſit calor, vehe,
mentior
ſit, quàm in aẽris regione media, aut ſupra.
Et cur in
ſumma
a aẽris regione nubes non ſiant.
CAP. III.
11Hîc Āriſto.
quæſtiones
ali
quot
de igni
& aẽre mouet.
_RE_liquũ eſt autẽ allatis' antè dubitationibus dicamus,
quonã
pacto elemẽta duo, aër inquã, ac ignis, ad pri-
mi
corporis poſitũ ſita ſint.
Et quã ob cauſam calor à ſu-
pernis
ſtellis ad loca, quæ ſunt circa terrã pfluat.
De aëre
igitur
prius locuti, ſicuti admonuimus dicamus deinceps
etiamnũ
de hiſce rurſum.
Itaq; ſi ex aëre aqua cooritur, &
ex
aqua aër:
quanã de cauſa nubes ſupero in loco conſi-
ſtunt
?
eo magis interibi nubes cõſistere addecebat, quo
longius
à terra locus ille diſtat, &
algidior eſt, proptereà
quòd
neq;
adeò propè ſtellas existat, quibus calorifica uis
ineſt
, neq;
prope radios à terra refractos, qui quod feruore
caloris
cõstitutiones ſegregẽt, uapores in nubẽ cogi prope
terrã
uetant.
Etenim nubiũ aſtrictiones ibidem fieri ſolent,
ubi
radij ppterea deſinũt quòd in uastũ aërẽ effundan-
tur
, diſperganturq́;
. Igitur aut ex quouis aẽre aqua fieri
aſſolet
, aut ſi ex quouis ſimiliter fiat, qui circa terrã eſt,
modò
aẽr, ſed ueluti uapor existit.
Próinde in aquam rur-
ſum
cogitur.
At uerò ſi uniuerſus aẽr tãtus exiſtẽs ſit ua-
por
, aẽris naturas, et aquæ multũ excedere uidebũtur, ſi ſu-
pera
interualla corpore quodã plena ſint, nec fieripoßit ut
igni
, propterea quòd aßiccata iam forent cætera
4148ARIST. METOROL. ſed reliquum ſit, ut aëre oppleta ſint, & quod telluriundi-
quaq
;
adiacet, aqua: nam uapor non niſi aquæ ſecretio exi-
ſtit
.
Ad hunc igitur modũ, de hiſce addubitatũ ſit. Nos
autem
quæ ſimul, &
ad mox dicenda, & ad nunc dicta con
ducant
deſinientes, dicamus.
Quod enim ſupero in loco
conſistit
, &
ad lunæ globũ uſq; porrigitur, corpus eſſe di-
uerſum
ab igni, &
aẽre, dicimus. Verumenimuerò in eo
alius
magis, alius minus purũ eſſe, ac ſyncerũ differentiasq́;
ſortiri, & in primis qua deſinendo, ad aërem, mundumq́;
terræ
circumquaque incumbentem pertingit.
Cùm autem
primum
elementũ, &
corpora quæ in eo ſunt, in orbem ſe-
runtur
, ſemper id quod ex infero mundo, ac corpore illi con
tinuum
eſt, ui motus diſgregatum accenditur, atq;
calorem
efficit
.
Sic autẽ mẽte cõcipiamus addecet, hinc item ſumpto
exordio
.
Nam corpus, quod ſuperæ conuerſioni ſubeſt, ue-
luti
materia quædã, quæ potẽtia ſit calida, frigida, arida, &

humecta
, cæterasq́;
alias omneis affectiones, quæ has comi-
tantur
ſubeat, fit, ac eſt eiuſmodiratione motus, &
immo-
bilitatis
, cuius cauſam principiumq́;
diximus anteà. Gra-
uißimũ
corpus, atq;
frigidißimũ, terra inquam, & aqua, in
medio
, &
circa medium ſegregata existunt. Circa quæ illa
quoq
;
ſunt, quæ hiſce hærent, aër ſcilicet, atq; id, quod quã-
uis
ignem aſſueuimus appellare, ignis tamen haudquaquam
eſt
.
Siquidẽ ignis caloris experiẽtia, ac ueluti ſeruor exi-
ſtit
.
Verùm aduertere oportet, eius quod à nobis aër dici-
tur
, uocaturq́;
, quòd uaporem reſerat, terræq́; exbalationẽ
habeat
, partem unam, quæ circa terrã eſt, ueluti calentem,
humidamq́
;
eſſe: alteram, quæ ſuperior eſt: calidã iam eſſe,
atq
;
aridam. Nam uaporis natura humecta, calidaq́; eſt: ex-
halationis
, calida, &
arida. Eſtq́; uapor, potẽtia ut aqua:
4159LIBER. exhalatio, potẽtia ut ignis. Cur igitur nubes ſupero in loco
non
cõſiſtant, hanc eſſe cauſam existimandum eſt, inibi non
aẽrem
ſolum, ſed potius ignem eſſe.
Nibil autem uetat per
lationem
quoq;
orbicularẽ præpedirinubes, quò minus ſu-
pero
in loco conſistant.
Nam circũfundens aër uniuerſus,
quicunq
;
intra eam capitur circunſerentiam, quæ efficit
ut
tellus tota rotũda ſit, fluat eſt neceſſe:
uidemus enim nũc
quoq
;
in ſtagnantibus terræ locis uentos cooriri, qui etiam
montes
altißimos haudquaquam trãſcendũt.
Diffluit autẽ
in
orbem, prolabiturq́;
aër, quod eũipſius uniuerſi cõuerſio
ſecum
trahat, rapiatq́;
. ignis ſupero elemẽto, aër autem
igni
continens eſt.
Ex quo etiam fit, ut motus inhibeat, quò
minus
in aquam cõcreſcat aër.
Verùm ſemper quæcũq;
aëris particula pondus habere cœperit, extruſo in ſuperum
locũ
calido, deorſum ruit:
et alia, in parte ſurſum una cauſa
exhalãte
igni emicat.
Ac ita cõtinuè aëre aliud, aliud igni
oppletũ
ꝑſeuerat:
& eorũ quodq; aliud ſubinde, atq; aliud
euadit
.
Quòd igitur nec nubes ſupero in loco fiant, nec in
aquam
concretio, item quonam pacto de loco inter ſtellas,
terramq́
;
medio ſentire oporteat, & quonam ſit locus ille
corpore
diffractus, tot dicta ſint.
At de calore genito, quẽ
Sol
præstare ſolet, magis quidem per ſe, &
exactè conue.
nit
in commentario de ſenſu dicere.
Nam calor, affectio
quædam
ſenſus existit.
Sed quam ob cauſam oriatur ca-
lor
, cùm corpora illa cœlestia, haudquaquã eiuſmodi ſua-
pte
natura ſint, dicendum nunc quoq;
. Videmus itaq; mo-
tum
poſſe aerem ſegregare, atq;
incẽdere, intantum ut fæ-
pius
&
quæ motu cientur, liquefieri uideantur. Vtigitur
tepor
gignatur, atq, calor, Solis latio dũtaxat, ſatis eſt effi-
cere
.
Nam, & celerem eſſe lationem, nec longius
41610ARIST. METEOROL. oportet. Stellarum igitur latio celeris eſt, ſed abiuncta
procul
.
Lun{æ}uerò, deorſum quidem eſt, pigra tamẽ. At
ſolari
lationi utraq;
hæc abundè cõpetunt. Porrò calorem
unà
cum ipſo Sole potißimùm gigni cõſentaneũ eſt rationi,
ſumpta
ab hiſce, quæ hic fiũt, ſimilitudine.
Etenim cùm quæ
dam
hic ui ferũtur, uicinus aër maximè, calidus effici ſolet:
id quod haud ſine ratione contingit. Nam ſolidæ rei motio,
aërem
in primis ſegregare poteſt.
Igitur tum hanc ob cau-
ſam
caloris feruor ad hũc ꝑtingere locũ aſſolet:
tum quod
ignis
aẽrem cõplexus, motionis ratione crebriter ſegrege-
tur
:
dißipeturq́; atq; ui deorſum feratur. Quod autẽ ſu-
perus
locus nec calidus ſit, nec ignitus:
uel ſtellarũ diſcurſus
ſufficienti
ſunt indicio:
illic enim non fiunt, ſed infero in
loco
:
quanquàm quæ ualidiore motu cientur, ut ocyus ita
plenius
igneſcere ſolent.
Ad bæc Sol ipſe, qui calidus cùm
primis
eſſe uidetur, candidus apparet, non igneus.
Flammæ cur in fummo aẽre appareant.
CAP. IIII.
_H_Is autem pertractatis, quam ob cauſam flãmæ arden
11Hîc Ārifto, de
ignis
& aẽris
ordine
ad ,
lum
determi-
nat
.
tes, &
ſtellæ diſcurrẽtes, & uocati à quibuſdã tor-
res
, et capræ circa cœlũ uiſantur, dicamus:
hæc enim omnia
idem
ſunt, atq;
eadem de cauſa, intenſione tamen ac remiſ-
ſione
diſparantur.
Horum autem, & aliorum complurium
principium
eſt, hoc.
Incaleſcente nanq; à Sole terra, halitũ
fieri
ſimplicem, uti quidam putant, ſed geminum, neceſ-
ſarium
eſt:
alterum, uaporoſum magis, alterum magis ſpi-
ritoſum
:
humidi quidem halitum, quòd in terra, & ſuper
terram
existit, pauorem:
terræ uerò præaridæ existentis,
anhelitum
fumidum:
è quibus, qui ſpiritoſus eſt eum calo-
ris
beneficio inuehi:
qui uerò humentior, ſubſidere ob gra-
uitatem
.
Et propterea id omne, quod à lunari ambitu
41711LIBER I. circunfunditur undiq; , eleganter hoc pacto digestũ eſt.
Nam ſtatim ſubipſa cœli conuerſione ſitum eſt, quod cali-
dum
, aridumq́;
eſt, quem nũcupamus ignẽ: ſiquidem nomi-
ne
uacat, &
cuilibet fumidæ ſecretioni cõpetit: attamẽ quia
quod
tale eſt, ex omni corporũ genere maximè ſuccendi, ae
conflagrare
ſuapte natura poteſt, ideo ſic uti nominibus eſt
neceſſe
.
Sub hac uerò natura, collocatus eſt aër. Noſſe aũt
oportet
hanc ueluti ſuccenſionẽ, quam nũc ignem diximus,
circa
eius ſphæræ extremum, quæ terram ambit, extenſam
eſſe
:
quo fit, ut cùm exiguũ, fortè fortuna motum nacta fue-
rit
, ſæpe fumi modò inardeſcat.
flãma, ſeruor eſt ſpiri-
tus
aridi.
Talis igitur cõstitutio, cùm à circulari motu ali-
quo
pacto agitata fuerit, qua potißimùm parte ardori cõ-
cipiẽdo
idonea, accõmodaq́;
eſt, eatenus ſuccẽditur. Suc-
cenſionis
itaq;
poſitu, aut multitudine, diſcrimen obuenire
ſolet
.
Nam ſi longitudinem, latitudinemq́ habeat ſuc-
cenſio
, ſæpius uidetur flãma collucens, propemodũ ita ut in
aruis
fit ſuccenſis calamis.
Sin autem longitudinẽ dun-
taxat
habeat, tum fiunt quos uocãt torres, necnõ capræ, &

uagæ
utcunque ſtellæ.
Nam ſi in longitudinem magis,
quàm
in latitudinem ſuccenſio porrigatur, cùm quaſ dam
ueluti
ſcintillas diſpuere uidetur, &
interim ardet: quod
quidem
ideo contingit, quia minutatim quidem, ſed priore
parte
ignem obiter excipit:
id eſt, quòd capra nominatur:
cùm
uerò hac affectione caret, torris.
Sin uerò exhalatio-
nis
lõgitudo in multas ſimul, &
exiguas parteis diſſemina-
ta
ſit, &
latitudo, atq; craßitudo ſe conſimiliter habeant,
tum
fiunt quæ creduntur uulgò uagari ſtellæ.
Interdum
igitur
exhalatio, motionis opera deflagrans, eaipſa gignit.

Interdum
ab aëre ob refrigerationem conſistente,
41812ARIST. METEOROL. ſecernitur, extruditurq́; . Vnde etiam fit, ut eorum delatio
proiectioni
magis, quàm incenſioni aßimiletur.
Dubitaue-
rit
enim quiſpiã, utrũ ſtellarũ excurſus haud aliter proue-
nient
, quàm lucernæ ſubdita exhalatio è flamma ſupera in-
feram
lucernã reaccendit (mira enim eſt eiuſce rei celeri-
tas
, ac iactui aßimilis:
nec périnde fieri uidetur, quaſi alius,
ac
alius ſubinde oriatur ignis) an corporis cuiuſpiã eiuſdẽ
proſectiones
exiſtant?
Mihi ſanè uidetur, eos præter utrũq;
fieri. & périnde fiunt, ut flammæ ardentis lucernæ, per
fumum
in extinctam irruptio lucernã efficitur:
& nonnul-
la
, quòd extrudantur, ideo proijci ſolent, ceu nuclei, qui è
digitis
elabuntur, dißiliuntq́;
: adeò ut in terrã, mareq́; de-
ferri
tum noctu, tum interdiu, cùm ſudũ ſuerit, uideantur.
Sed in partem elabũtur inſernã, propterea quòd denſa-
tio
propellens, ea deorſum uerſus excutiat.
Próinde ipſa
quoq
;
ſulmina in præceps ſerri ſolent: hæc enim omnia, ſe-
cretio
, quæ extruſionis ratione cõmittitur, non incenſio, gi-
gnere
ſolet:
quippe cùm natura calidũ omne, inſitũ habeat
ut
ſurſum uerſus ſeratur.
Quæcũq; igitur ſuperiore in lo-
co
conſistunt, cõflagrante fiunt exbalatione.
At quæcũq;
inſeriore, ſecretione exhalationis proueniũt, quòd ea cùm
ſit
humidiuſcula frigefiat, atq;
coagmẽtetur. Nam hæc cùm
coit
, ſpiſſaturq́;
, deorſum uergendo, id propellit, ac cõtor-
quet
infernè, quod caloris eſt particeps.
Ratione uerò po-
ſitus
utcũq;
exhalatio ſuo in ſitu forte fortuna latitudinem
habuerit
, atq;
altitudinem: ita demum aut ſurſum, aut de-
orſum
, aut ad latus commeat.
Sed magna ex parte in
obliquũ
, quod duabus cieatur lationibus, ui quidẽ, infernè:

natura
autem, ſupernè:
cũcta enim eiuſmodi per dimetien-
tem
lineam ferri ſolent.
Quocirca & diſcurrẽtium
41913LIBER I. rum delatio magna ex parte obliqua redditur. Omnium
igitur
horũ cauſa, tanquam materia, eſt exhalatio.
At tan-
quam
mouens, interdum ſupera latio, interdum aëris con-
creſcentis
coagulatio.
Hæc autem omnia infra lunam fiunt.
Argumento eſt ipſorum celeritas, eorum motui perſimilis,
quæ
à nobis iaciuntur, lacertisq́;
noſtris cõcorquentur, quæ
uidentur
planè multò, ſtellis, luna, ſole, meare celerius:
quòd
non
procul à nobis diſtent.
Imaginum multarum, velut hiatum, fouearum, colorũ cruen,
torum
nocte apparentium cauſæ.
CAP. V.
POrrò multa in cœlo quandoq; phãtaſmata uiſaq́; cõ-
11Hîc Āriſtot.
phantaſmatum

cauſas
oſtẽdit.
ſistere cernuntur, nec niſi nocte ſerena, uelut hiatus,
foueæ
, colores ſanguinei:
quorũ omniũ eadem quoq; cauſa
existit
.
cùm palàm ſuperus aër adeò cõſistat ut flagret,
&
incendiũ quãdoq; emergat eiuſmodi, ut flammã ardere
quãdoq
;
ut quaſi torres, aut ſtellas procurrere arbitremur:
nihil eſt abſurdi, ſi aër idem cõcreſcens uarios præferat co-
lores
.
Nam tam lumen minus per denſius tranſparens cor-
pus
, quàm aër refractionẽ ſuſcipiẽs, colorũ uarias, ac mul-
tiplices
faciet uiſiones.
In primis uerò punicei, et purpurei:
quòd
hi potißimùm miſtura ignei, cãdidiq́;
, alteri ſuperin-
dito
, tẽperari ſoleãt.
Indicio ſunt ſtellæ, quæ ſi oborientes,
occidẽtesq́
;
per æſtum, aut alioqui per ſumũ ſpectẽtur, pu-
niceæ
apparẽt.
Idẽ quoq; refractione efficiẽt, cùm ſpeculũ
fuerit
eiuſmodi, ut nequaquam figurã, ſed colorẽ ſuſcipiat.

Sed
cur hæc paruo tẽporis ſpacio edur ent:
cõstitutio, quæ
citò
abſumitur, in cauſa eſt.
Hiatus aũt lumine interrupto,
cærulei
, atríue coloris interuẽtu, efficit &
aliqua uideatur
ineſſe
pfunditas.
Atq; ex eiuſmodi etiã torres frequẽter ex-
cidunt
:
nimirũ ubi amplius cõcreuerit. Sed cùm adhuc
42014ARIST. METEOROL. hiatus uiſionem ingerit. In ſumma atrũ cãdido permistum
ceu
flamma fumo, multas colorum uarietates cõmittit.
In-
terdiu
igitur ſoleos fieri prohibet.
At noctu cæteri præter
puniceũ
, quia concolores ſint, uiſum deſugiunt.
Igitur ſtel-
larum
tranſcurrentium, corũ quæ incendio ſiunt, &
omniũ
in
ſupero oſtentorum, quæ ſunt eiuſmodi, ut repentinas in-
gerant
uiſiones, has eſſe cauſas putare operæpretium eſt.
De Cometis, priſcorum opiniones, ac ſolutiones ipſarum.
CAP. VI.
_PO_rrò de Cometis, & uoeato lacte edißeramus, allatis
11Hîc Āriſto.
priſeorum
opi
niones
de Co-
metis
ponit.
ſoluitq́
;.
prius ad ea, quæ ab alijs dicta ſunt, dubitationibus.
Anaxagoras igitur, atq; Democritus Cometas eſſe aſſerũt,
ſtellarũ
errantiũ coapparitionẽ, cùm, quia propius acceße-
rint
, ſeſe tangere mutuò uidentur.
At eorũ nonnulli, qui
Italiã
habitant, Pythagoreiq́;
uocitantur, cometen è ſtel-
lis
errantibus unã eſſe dicunt:
uerùm niſi longo interpo-
ſito
tempore cõparere in cœlo, &
parum ab Sole digredi.
Id quod etiã Mercurij ſtellæ obuenit. Nam quia ad-
modũ
ab Sole recedit, ſæpe cùm ſe uiſendã præſtare debe-
ret
, occultatur.
Próinde niſi lõgo tẽpore interiecto cer-
ni
ſolet.
Hippocrates autem ille Chius, & eius diſcipulus
Aeſcbylus
, ſecus quàm hidixere, uerùm à ſeſe habere
comam
, ſed dum errat interdũ ratione loci aſſumere, di-
cunt
:
nimirũ cùm ab humore, quẽ ad ſe attrahit, Solẽ uer-
ſus
aſpectus noſter reſrãgitur:
quia uerò inter cætera ſyde-
ra
tardißimè à Sole relinquitur, niſi plurimo tẽporis in-
teriecto
, ita demũ apparere, ut cùm eodẽ ex loco, toto ſuo
circulo
relictũ ab Sole cernitur:
ac ipſum ab Sole deſeri, &
ad
auſtrũ, &
ad ſeptẽtrionis. In intermedio igitur tropico-
rum
loco, aquã ad ſeſe attrahere, quòd ea ibi ob Solis
42115LIBER I. tionem feruore caloris abſumpta ſit. Cùm uerò ad auſtrum
accidit
, talis humoris copia perfrui.
Verùm quia ſupera cir
culi
portio parua eſt, infera longè maior, poſſe aſpectũ
hominis
refractũ, ad Solem peruenire, ſiue is austrino tro-
pico
propmquus feratur, ſiue in æstiuo ſolstitio exiſtat.
Quocircanec in hiſce quidem locis cometen ipſum gigni.
At
cùm ab Sole ad aquilonẽ digreſſus fuerit, comam acci-
pere
:
quia circuli portio quæ ſupra horizontem eſt, magna
ſit
:
quæ uerò ſubter, exigua: tũc enim aſpectum hominis ad
Solem
facilè pertingere.
Hiſce autẽ omnibus euenit quædã
cõmuniter
, quædam ſeparatim impoßibilia dicere.
Primò
igitur
, qui cometen, è jtellis errãtibus unã eſſe aſtruunt, im-
poßibilia
dicunt.
Nam ſtellæ uagæ omnes, ab Sole in ſigni-
fero
relinquuntur.
Ac cometæ non pauci extra ſigniferum
uiſi
ſunt.
Déinde & plures uno ſæpe ſimul facti ſunt. Ad
bæc
ſi ob refractionẽ comam haberent, quẽadmodũ Hip-
pocrates
, &
Aeſchylus aiunt, aliquãdo ſydus hoc etiã citra
ullos
crines apparere oportuit:
quãdoquidẽ & ad alia loca
ab
Sole digreditur:
cæſariem autem nonubiq; geſtat. Nunc
autẽ
præter quinq;
illas ſtellas, nulla in cœlo uiſa eſt. Sed
frequẽter
ſimul omnes ſupra horizontem eleuatæ uiſuntur.

Nec
minus cometæ:
cùm omnes quinq; apparent, quàm
cùm
non apparẽt, ſed quædam Solem ſubeunt, plerũq;
facti
conſpiciuntur
.
Aduerò neid quidẽ uerùm eſt, cometen ſub
ipſo
ſeptẽtrione ſolũ fieri.
Inſuper & Sole circa æstiuũ
ſolstitiũ
exiſtente.
& magnus ille cometes, qui haud ita
multò
antè factus eſt, quàm Achaia terræmotu quateretur,
&
in maris inũdatio introrũperet ab occaſu æquinoctia
li
emicuit.
Et in Auſtrinacœli regione multi facti ſunt.
Porrò
magiſtratum gerente Athenis Eucle Molonis
42216ARIST. METEOROL. menſe lanuario, Sole circa ſolstitium hybernum exiſtente, in
regione
cœli ſub ſeptentrionibus, crinitũ ſydus apparuit:
quãuis & ipſi affirment, fieri non poſſe ut tanta refractio
fiat
.
Cõmune autẽ eſt hiſce, & illis, qui cometen ſtellarum
errantiũ
coniunctionẽ, atq;
contactum eſſe aſtruunt, primò
quidem
è numero ſtellarum cœlo adhærentium nonnullas
comã
accipere.
Quain re, non Aegyptijs modò præſtanda
fides
eſt (nam &
illi id aiunt) ſed & nos uidimus. Nam
ſtella
quædam ex hiſce, quæ in caniculæ coxa ſunt, comam
habuit
, languidã tamen, atq;
obſcurã. Qui enim eam inten-
tis
oculis aſpectabant, ſplẽdorem agnoſcebãt exiguum:
qui
uerò
ſenſim conſpectum in eam quaſi obiter iactabant, ma-
iuſculum
.
Adbæc quotquotnoſtra tempeſtate uiſi ſunt, ſine
occaſu
ſupra horizontem euanuerunt, paulatim ita emar-
ceſcentes
, atq;
abſumpti, ut nec unius ſtellæ corpus, nec plu-
rium
reliquerint.
Nam & magnum illud ſydus, quo de
ſuprà
mentionem fecimus, tempore hyberno, rigente gelu,
atq
;
cœlo ſereno, ueſperi, Aristeo Prætore apparuit. Ac
prima
quidem die uiſum non eſt, quòd ante Solis occaſum
delituerit
, poſtea autem apparuit:
nam quàm minima fieri
poteſt
diſtantia, Solem reliquit, &
mox occubuit. Lumẽ ue-
ad tertiam uſq;
cœli partem, inſtar ſaltus porrigebatur,
unde
&
uiæ nomen accepit. Porrò ad uſq; baltheum con-
ſcendit
Crionis, inibiq́;
diſſolutum fuit. Atqui Democritus
opinionem
ſuam aſtruere contendit.
Nam poſt cometarum
diſſolutionem
ſydera quædã fuiſſe conſpecta aſſeuerat.
Ad
hoc
haudquaquã interdum fieri, interdũ non fieri, ſed ſem-
per
oportebat.
Præterea ipſi quoq; Aegyptij ſtellas er-
rantes
, tam inter ſe, quàm cum fixis, coire aiunt.
Atq; ipſi
iam
ſemel, atq;
iterum uidimus louis ſtellam in
42317LIBER I. existentem, quandã ſubijße, ac occultaſſe: ſed cometem
factum
, nequaquam.
Inſuper & ratione hoc ipſum patet.
Nam ſtellæ tametſi maiores, minores´ ue apparẽt, attamen
per
ſe indiuiduæ uidentur eſſe.
Vt igitur ſi indiuiſibiles eſ-
ſent
, ſuo cõtactu magnitudinem haudquaquam maiorẽ red-
derent
:
ſic etiã cùm indiuiſibiles non ſint, ſed appareant,
ſuo
coitu, ac concurſu nihilo maiorem præferre molem ui-
debũtur
.
Quas igitur de ipſis cauſas diximus, falſas eſſe,
etiam
ſi non per plura, at per hæc, abunde perſpicuum eſt.
De Cometis, eorum cauſis, ac differentia.
11Hîc Ārifto. de
cometis
, eorũ-
qúe
diuerſitate
determinat
.
_C_V m autem de hiſce, quæ ſenſui peruia non ſunt, ſatis
eſſe
iuxta rationem demonſtratum putemus, ſi ad id
quod
fieri poßit ea reduxerimus, ex hiſce quæ in præſen-
tia
dicuntur, existimauerit quiſpiam de hiſce maximè ad
hunc
modum uſu uenire.
Supponimus enim mundi terræ
circũfuſi
primam eam omnem partem quæ orbiculari ſub-
eſt
lationi, exhalationem eſſe calidam, aridamq́;
. Eam autẽ,
&
inſuper aẽris, quẽ ſuo in ſinu fouet, ac ambit, haud pa-
rum
circularis latio, ad motus ſecum circa terram raptat,
uerſatq́
;
. At interim illa fertur, ac mouetur hoc pacto,
qua
fortè fortuna fuerit bene temperata, ſæpe incenditur:
ob quod & illos ſparſorum ſyderum diſcurſus fieri dici-
mus
.
Cùm igitur ob ſuperiorum corporum conuerſionem
in
eiuſmodi denſitatem igneum inciderit principium, neq;

tam
uehementer multum, ut continuò, &
diu exurere
queat
, neq;
porrò tam debile, ut ſtatim extinguatur, ſed ua-
lidius
, &
quod diutius poßit permanere, ſimulq́; contin-
gat
ut ſubuolet in eum locum probè temperta exhala-
tio
, aptaq́;
ut incendatur, tum id, ſydus crinitum fit, quam-
cunq
;
figuram ſurrecta exhalatio contraxerit. Nam ſi
42418ARIST. METEOROL. diquè, ſimilis fuerit, cometes (id eſt ſtella crinita, & coma-
rum
modo in uertice, hiſpida) nuncupatur.
Sin autem
oblonga
, pogonlas (quaji dicas, barbata, &
cui inferiore
ex
parte in ſpeciem barbæ longæ promittitur iuba) uocita-
tur
.
Vt autem huiuſmodi latio, ſtellæ latio: ſic & ſtatio
ſtellæ
ſtatio uidetur eſſe.
Idem enim propemodum fit, ac
ſi
quiſpiam torrem, aut paruum ignis principiũ, in palea-
rum
cumulum, aceruumq́;
immiſerit, atq; iniecerit. &
ſtellarum
diſcurſus, huic rei perſimilis apparet.
Citò nanq;
ob ſuccenſæ materiæ accõmodantiam, in longitudinem ſe-
quela
quadã ſerpit.
Itaq; ſi id edurarit, nec trãſeũdo emar-
cuerit
, qua potißimũ parte ſuccenſio denſet, lationis pro-
fectò
initium, excurſionis fiet finis.
Tale eſt & crinitũ ſy-
dus
, utpote quod, non aliter quàm ſtellæ diſcurſus, princi-
pium
in ſe, finemq́;
habeat. Cùm igitur cõstitutionis prin-
cipium
in ipſo inferiore loco existit, per ſe cometes appa-
ret
.
Cùm autẽ ſub aliqua ſtella aut errantium, aut cœlo af-
fixarum
, motionis opera constiterit exhalatio, tum ex hiſce
quæpiã
, fit cometes.
Nec enim coma, ipſis adhæret ſtellis,
ſed
ſicuti coronæ circa ſolem, ac lunam apparent, ſydera
ipſa
quãuis aliò demigrent, ſequẽtes, ubi aẽr adeò denſatus
eſt
, ut hæc affectio ſub ſolis itinere fieri queat, ſic &
astris
ipſis
coma, ceu corona existit.
Verum corona, tali colo-
re
ob refractionem inſignitur.
Atcomæ, colorem quem
præferunt
in ſeſe habent.
Cùm igitur iuxta ſtellam aliquam
talis
concretio facta fuerit, cometes eodem quo ſtella motu
ferriuideatur
eſt nec eſſe.
Cùm uerò per ſe cõstiterit, tum
ſubſidens
, &
relictauidetur. Nam latio mũdi, qui circa ter-
ram
eſt, agnoſcitur eiuſmodi.
Hoc autem maximè in-
ſinuat
cometen non eſſe perinde ut coronam,
42519LIBER I. quandã, quæ in ſuccenſione pura, ac nitida ad ſydus ipſum,
aut
quemadmodũ Hippocrates affirmat, ad ipſum ſole fiat,
quod
&
plerũq; cometes per ſe, & ſæpius quàm circa ſtel-
las
quaſdam definitas fieri ſoleat.
Sed de area, hoc eſt coro-
na
, poſterius cauſam dicemus.
Quòd autẽ ignea ſit come-
tarum
constitutio, hinc coniectare licet.
Nam ſi plu-
res
fiant fatus, &
qualores portẽdunt: perſpicuũ enim eſt,
eos
ideo gigni, quòd eiuſmodi ſecretio redundet intãtum, ut
neceſſariò
aër aridior efficiatur, &
ſublatũ humidum co-
pia
exhalationis ſeruidæ adeo diſcutiatur, ac diſſoluatur, ut
non
facile conſiſtere, ac denſari in liquorem poßit.
Sed de
hac
item affectione dilucidius ſumus dicturi, cùm loquendi
de
flatibus tẽpus affuerit.
Cùm igitur crebri, ac plures ap-
parent
, ſicuti dicimus, aridus admodùm, &
flatuoſus red-
ditur
annus.
Cùm uerò rariores, & magnitudine non pér-
inde
inſigni conſpiciuntur, haudquaquàm ex æquo tale
quippiam
fieri ſolet:
uerumenimuerò exceſſus quidem fla-
tuum
uel in duratione, uel in magnitudine, magna ex parte
committitur
.
Quandoquidem & cùm lapis ille, qui aqud
Aegopotamos
oſtẽditur, ex aëre cecidit, uẽto ſublatus exci
dit
interdiu, comete quoq;
illis noctibus flagrãte. Atq; cir-
caid
temporis, quo magnũ illud crinitum ſydus apparuit,
ſicca
fuit byems, &
aquilonia. Necnon æstus ille maris,
qui
Achaiam inuaſit, ob flatuum cõtrarietatem factus eſt.
Nam ſinum ipſum aquilo occuparat: & extrà, ingens ſpi-
rabat
auſter.
Præterea Nichomacho Athenis imperãte,
circa
æquinoctialẽ circulũ paucis diebus cometes apparuit,
exortu
ſuo nequaquam u@ ſperi facto:
quo adbuc regnante,
uentum
illum, qui circa Corinthum debacchatus eſt, factũ
eſſe
accidit.
Cur autem plures non fiant cometæ, nec
42620ARIST. METOROL. curq́; extra tropicos potius fiant, quàm intra, in cauſa eſt
ſolis
, aſtrorurnq́;
latio, quæ non modò calidum ſecernit, ue-
rùm
etiam id ſegregat, quod conſistit.
In primis ut cau-
ſa
existit, quòd in lacteicirculi regionem, plurimæ exha-
lationes
còngregentur.
De circulo lacteo Priſcorũ opiniones. CAP. VIII.
11Hîc Āriſt, pri-
ſcorum
opinio
nes
de lacteo
circulo
refert.
_I_ Am uerò qualuer, & quã ob cauſam fiat lac, necnõ quid
ſit
, dicendũ eſt.
Sed prius quæ ab alijs de hoc quoq; dicta
fuere
, percurramus.
Quidã igitur ex bis, quos pytbagoreos
uocitant
, uiam eſſe bãc aiunt.
Alij cuiuſdã astri de cœlo
lapſi
, iuxta cœli cõflagrationem, quã ſub Phaẽtbonte ferũt
accidiſſe
.
Alij ſolis, quem per hũc circulũ aliquando ferri
dicunt
.
Hunc igitur locũ ueluti cõbustũ, aut quampiã aliam
id
genus affectionem paſſum eſſe, ab eorum latione uolunt.
At illud perabſurdũ eſt, non animaduertere, ſi ea foret cau-
ſa
ſigniferum quoq;
, & quidem potius, quàm lactis circu-
lum
, baud aliter affectum eſſe oportere:
quippe cùm erro-
nes
omnes, &
ſol duntaxat, in eo ferantur. Totus autem
circulus
, nobis eſt cõſpicuus:
ſemper enim eius ſemicirculus
nocturno
tẽpore apparet, ſed nibil id genus ſubijße uide-
tur
:
niſi ſi qua ipſius particula lacteo circulo ſeſe applicue-
rit
.
Anaxagoras uerò: at que Democritus, lac eſſe quo-
rundam
ſyderum lumen aßerunt:
ſolem enim dum ſub ter-
ra
fertur, ex ſtellis quaſdam non aſpicere.
Quæcũq; igitur
ab
ſole aſpiciuntur, earum lumen non uideri:
inbiberi enim
à
ſolis radijs.
Quibuſcunq; autem tellus ipſa obſistit, quo
minus
à ſole aſpiciantur, barum proprium lumen eſſe lac
aiunt
.
Sed quod impoßibile ſit, patet. Nam lac, aßiduè idem
in
eiſdem existit astris:
apparet enim maximus circulus.
Quæ
autem ſtellæ à ſole non aſpiciuntur, ſemper
42721LIBER I. ſunt, propterea quod ſol haudquaquam in eodem maneat
loco
.
Oportebat igitur, migrante ſole transferri & ipſum
lac
:
nũc uerò boc fieri minimè uidemus. Adbæc ſi, quẽadmo
dum
in cœlestiũ rerũ cõtemplationibus demõſtratũ eſt, ita
ſeſe
habeat, &
ſolis magnitudo maior ſit quàm terræ, et di-
ſtantia
ſtellarũ à terra multiplicatio maior ſit, quàm ſolis
ab
eadẽ, quẽadmodũ ſolis à terra, quàm lunæ maior eſt ali-
cubinõ
procul à terra turbo ille, qui à ſole initium ſumit,
radios
cõmittet, cõtingetq́;
: nec terræ umbra, quam noctem
appellitant
, ad aſtra pertinget, ſed ſolem ſydera omnia cir-
cunſpicere
, &
eorũ nulli terrã obſistere, neceſſe eſt. Eſt
autem
præterea delacte, tertia quædã opinio.
Quidam
enim
, lac ipſum périnde at q;
crinitũ ſydus, eſſe refractionẽ
noſtri
aſpectus ad ſolem, dicũt.
Sed & boc fieri nequit.
ſi
&
uidens, & ſpeculum, & totũ id, quod conſpectui ob-
uiam
eſt, quieſcãt, in eadem ſpeculi parte, eadẽ uiſionis por-
tio
apparebit.
Sin uerò ſpeculum, & res conſpecta in ea-
dem
ad id quod uidet acquieſcit diſtantia, ſed inter ſe nec
æquè
celeriter, nec eodem ſemper interuallo moueantur,
fieri
proſectò non poterit, ut eadem uiſio in eadem ſpeculi
parte
conſpiciatur.
At ſtellæ, quæ in lacteo circulo fe-
runtur
, &
ſol quem uerſus refractio fit, & ſimiliter, & ex
æquo
à nobis distantes, &
à ſeip ſis autem minimè, manen-
tibus
nobis mouentur.
Interdum ſiquidem media nocte in-
terdum
diluculo, exoritur Delphin:
Lactis autem partes,
eædem
in unaquaq;
manent. Atqui non oporteret, ſi lac
emphaſis
atq;
uiſio eſſet, imò ne in eis quidẽ locis bæc fo-
ret
affectio.
Præterea noctu in aqua, & id genus fpeculis
lac
ſpectantibus apparet.
Sed quî fieri poteſt, ut tum afpe-
ctus
in aduerſum, ſolẽ uerſus refrangatur?
Patet igitur
42822ARIST. METEOROL. hiſce, lacteũ circulũ neq; meantiũ ullius uiam, neq; ſtellarũ
quæ
uidẽtur iubar, neq;
refractionem eſſe. Hæc autẽ ſola
ferè
ſunt, quæ ad hoc uſq;
æui ab alijs tradita ſunt. Nos ue-
reſumpto quod ſubiecimus principio, dicamus.
Dictum
enim
eſt prius extremã aëris particulã uim ignis babere, ut
aëre
motus opera diſcreto, cõstitutio ſecernatur eiuſmodi,
qualẽ
crinita itẽ ſydera eſſe dicimus.
Operæpretiũ autẽ eſt
intelligamus
, tale quippiam fieri, quod in illis cùm ipſa ta-
lis
ſecretio haud quaquàm per ſe, ſed ſub aliqua ſtella, aut
cœlo
adfixa, aut errante fuerit facta.
Tum enim eiuſmodi
cometæ
cernũtur, ppterea quòd ſtellarũ lationem ſequan-
tur
, périnde atq;
ſolẽ talis ſecretio, in qua per refractionẽ,
coronã
apparere dicimus, ubi fortè fortuna fuerit ita tẽpe-
ratus
aër.
Quod autẽ circa unã ſtellã cõtingit, id circa to-
tum
cœlum, ſuperamq́;
lationẽ uniuerſam fieri accipiamus
oportet
.
ſi unius ſtellæ motus ſuccendere queat, etiã
fuerit
abſurdũ cunctarũ lationẽ, tale quid cõmittere, ac ignẽ
excitare
, præſertim in qua cœli parte dẽſißimæ, &
pluri-
&
maximæ ſunt ſtellæ. Igitur ſignifer ob ſolis, & er-
ronum
lationẽ, buiuſmodi cõstitutionẽ tenuat, ac diſſoluit.
Próinde pleriq; cometæ extra tropicos fiũt. Præterea neq;
circa
ſolẽ, neq;
circa lunã coma fieri ſolet. ocyus eiuſ-
modi
concretionẽ diſcernũt, quàm ut cõſistere queat.
lpſe
autẽ
circulus in quo lac, ſpectantibus apparet, &
maximus
eſt
, et ita ſitus, ut poſitu tropicos haud parũ excedat.
Ad-
bæc
locus ipſe maximis, ſplẽdidißimisq́;
ſtellis & inſuper
biſce
quas fparſas nũcupãt, oppletus eſt (quod et oculis cer
nere
licet) adeò ut his de cauſis aßiduè, ac ſemper tota hæc
coaceruetur
concretio.
Cuius rei ſignũ eſt. in buius cir-
culi
parte altera, quæ candorẽ duplicato maiorem
42923LIBER I. maius lumẽ eſt: in bac enim maiores, denſioresq́; ſtellæ ſunt,
quàm
in altera:
quaſi non alia ulla de cauſa iubar, quàm ob
ſtellarũ
lationẽ, fiat.
ſi hoc in circulo fiat, in quo pluri-
ſunt ſtellæ et buius ipſius circuli magis in ea parte, quæ
multis
, ac magnis ſtellis diffarcta apparet, bãc eſſe cauſam
affectionis
familiarißimã existimare par eſt.
Sed circu-
, tum ſtellas, quæ in eo ſunt, ex deſcriptione contẽplemur.
4[Figure 4]
Quas autem ſparſas uocitant, non licet in pilã ad bunc
intrudere
modum, quòd nullam ulla unquam babeat poſi-
tionem
, quæ oculo notari poßit, id quod in cœlũ afpectan-
tibus
dilucidum eſt:
in boc enim circulo ſolo, quæ inter la-
tera
iacent, ſtellis plena ſunt eiuſmodi:
in alijs uerò
43024ARIST. METEOROL. ſtellis, ut patet, buiuſmodi uacãt. Quare ſi cauſam cur co-
metæ
appareãt, quaſi mediocriter dictã recipiamus:
& de
lacteo
cãdore haud aliter habere ſentiẽdũ eſt.
Quæ enim ibi
affe
ctio circa unã ſtellã existit, bãc eãdẽ circa circulũ quẽ-
piam
effici cõtingit.
Eſtq́; lac ipſum (ut ita dixerim) ueluti
definitũ
:
facta ſecretionẽ maximi circuli coma. Et pró-
inde
(ut dictũ eſt) multi, neq;
ſæpe fiũt cometæ, quòd
talis
cõstitutio in bũc ſemper locũ, &
cõtinuè excreta ſit,
&
per ſingulas excernatur circuitiones. De biſce igitur,
quæ
in mũdo terræ circunfuſo, qui ſupernis adbæret latio-
nibus
fieri ſolẽt, de ſtellarũ diſcurſu, flãma ardẽte, &
inſu-
per
de crinitis ſyderibus, ac uocato lacte, dictũ eſt:
tot enim
ferè
ſunt affe ctiones, quæ circa huncce locum apparent.
De cauſis pluuiæ, nubibusq́; , ac caliginis differentia. CAP. IX.
_DE_ loco uerò ab iſto poſitione ſecundo, à terra uerò
11Hîc Āriſto, de
cauſis
pluuiæ
de´q
; nubis, &
caliginis
diffe-
rentia
, deter-
minat
.
primo (hic enim promiſcuus aquæ, &
aẽris locus
existit
) &
biſce, quæ in ſuperiore eius parte contingunt,
agendum
eſt.
Oportet autem & borum principia ſuma-
mus
, &
cauſas omniũ ſimiliter. Principium igitur ut mo-
uens
, præcipuumq́;
, & omnium primum, circulus ille est,
in
quo manifestè ſolis latio, quæ ſegregat, congregatq́;
, eo
quòd
terræ propius, remotius´ ue fiat, generationis, atque
corruptionis
cauſa existit.
Manente terra, humor qui
circa
eam eſt, in uaporem à ſolis radijs, &
ab alio calore
ſuperno
cõuerſus, in ſublime tẽdit.
Calore uerò, cuius ope-
ra
ſurrigebatur, uaporem deſerente, atque altero in ſupe-
rum
locum diſperſo, altero etiã extincto, quod longius in
aërem
, qui ſuper terrã eſt, euebatur:
uapor, frigore contra-
cto
ob caloris destitutionem, atque loci naturam, rurſum
conſistit
, &
ex aëre fit aqua, quæ posteà quàm genita
43125LIBER I. rurſum in terrã defertur. Eſt aũt balitus, qui ex aqua or-
tum
habet, uapor.
Qui uerò ex aëre in aquã mutari ſolet,
nubes
.
Nebula autẽ, nubis in aquã concretæ ſuperfluitas.
Próinde, ſerenos dies potius, quàm pluuios, portẽdit: quip-
pe
quæ ueluti nubes infœcũda, &
ſemine exbauſta exiſtat.
Circulus
autẽ iste, ſolis circulũ imitatur:
ſimul enim ille ad
latera
, &
iste ſurſum et deorſum mouetur. Atq; cõſideraſ-
ſe
oportet bũc ueluti fluuiũ aëris, &
aquæ {pro}miſcuũ, in or-
bem
ſurſum ac deorſum fluere.
cùm ſol prope terrã fer-
tur
, uaporis fluuius in ſublime effluit:
cùm uerò ſe dimouit,
aquæ
fluuius in terrã defluit:
quod citra ullã intercapedinẽ
haud
abſq;
ordine fieri ſolet Quare ſi priores Oceani no-
mine
, inuolucri cauſa utebãtur, bũc fortaßis fluuiũ dixerint,
qui
circa terrã fluit.
Humore aũt ſemper in altũ ui caloris
ſcandẽte
, et rurſus deorſum ad terrã ob refrioerationẽ ruẽ-
te
, cõtingẽtibus affectibus, &
eorũ buſdã differẽtijs pro-
priè
no mina poſita ſunt.
Nam cùm minutatim deſcendit,
ſtillæ
cùm per partes maiuſculas, pluuia nuncupari ſolet.
Roris, ac pruinæ cauſæ.
CAP. X.
11Hîc Ārifto. de
roris
& pruinæ
caufis
determi
nat
.
_E_X eo autem, quod interdiu euaporat, quantumcũque
attolli
in ſublime nequiuerit, ob caloris ipſum eleuan-
tis
, ad uaporem qui ſurrigitur, paruitatem cùm rurſum de-
ſcendit
concepto per noctem frigore, ros &
pruina uoci-
tatur
.
Pruina quidem, cùm uapor fuerit antè conglaciatus,
quàm
rurſum in aquam concreuerit.
Fit autem per bye-
mem
, &
potißimū frigidioribus in locis. Rosuerò, cùm
in
aquam uapor fuerit denſatus, &
nec tepor tantas ui-
reis
babuerit, ut quod ſublatum ſit aßiccare:
necitidem fri-
gus
, ut ipſum uaporem gelare, propter uel loci, uel tem-
poris
naturam calentiorem quiuerit.
Ros enim per temp
43226ARIST. METEOROL. riem magis, inq́; temperatioribus locis naſci ſolet: pruina,
uti
dictum eſt, contrà.
Conſtat enim uaporem aqua eſſe ca-
lidiorem
:
quippe qui ſubleuantem adhuc ignem habeat.
Quare pruinæ cõcretio ad frigiditatem pertinet maiuſ-
culam
.
Fiunt autẽ ambo, niſi ſerena nocte, & à uen-
tis
ſilente.
neq; cùm ſudum, ſerenumq́; fuerit, attol-
letur
quicquam, neq;
ſpirãte uento cõſistere poterit. Quæ
ideo
fieri, quia uapor non longè à terra ſurrigatur, indicio
eſt
, pruinã in mõtibus gigni.
Huius rei duæ ſunt cau-
ſæ
.
Vna bæc eſt, quòd è locis bumilibus, & aquoſis in ſub-
lime
attollitur.
Pròinde calor cuebẽs, quaſi qui pondus fe-
rat
maius, quàm ſuis congruat uiribus, in locum admodùm
altũ
ſurrigere illud nequit, ſed baud procul à terra rurſum
dimittit
.
Altera, quòd aër, qui in locis editioribus eſt ma
ximè
fluit, agitaturq́;
, atq; constitutionẽ eiuſmodi diſſoluit,
ac
dißipat.
Fit aũt ubiq; ros flãte auſtro, aquilone, præ-
terquàm
in Ponto, ubi cõtrà uſu euenit.
ſpirante aqui-
lone
, ros fieri ſolet:
auſtro, ſolet. Cauſa autẽ ſimiliter
babet
atq;
illud, quòd tẽperatis, bybernis tẽporibus ros
gignitur
.
Etenim tẽperiẽ auſter importat, aquilo byemem:
algidus enim eſt, qua re exhalationis calorem ſuo frigore
extinguit
.
At in Ponto tantam tẽperiem cõmittit auſter,
ut
uapor cooriri queat.
Sed aquilo frigore ſuo circumobſi-
ſtens
, calorem congregat, adeò ut calor maior uchementius
uaporẽ
eliciat.
Quod etiam extra pontum fieri, ſæpenume-
ro
cernere licet.
Nam putei flante aquilone, quàm auſtro,
largius
uaporẽ euomũt:
uerùm aquilonij flatus antè calorë
præſocant
, quàm ut ulla uaporis copia conſiſtat:
at auſtrini
exhalationem
aſtringi ſinunt.
Porrò aqua non périnde hîe
concreſcit
, atq;
co in loco qui nubes complectitur.
43327LIBER I.
Niuis cauſæ, & accidentia.
CAP. XI.
11Hîc Āriſto.
quæ
ſunt niuis
cauſæ
, earũq́;
generationẽ
&
accidentia
de,
clarat
.
_T_Ria ſiquidem corpora cõſistẽtia ob frigus, aqua, nix,
grando
, illinc uenire ſolent:
quorũ duo pari ratione,
ac
eiſdem de cauſis, quibus ea quæ fiunt procul à terra,
effici
aſſolent, intẽſione tamẽ, ac remißione, multitudine, &

paucitate
diſcrepant.
Nix nanq; , & pruina, itẽ pluuia, &
ros
ſunt idem:
uerùm illud multũ, hoc paucũ existit. plu
uia
fit ex multo uapore frigeſcẽte.
Cuius cauſa eſt tum loci,
tum
tẽporis amplitudo, in quo, &
ex quo colligitur. Ros
uerò
paucũ quid existit:
cõstitutio, ſingulorũ dierũ, &
locus
, paruus existit:
quod & ortus celeritas, & parua mul
titudo
ſigniſicant.
Cõſimiliter pruina & nix, ſeſe habẽt.
cùm nubes ſuerit cõgelata, nix: cùm uapor, pruina emer
git
.
Quocirca uel tẽporis, uel regionis frigidæ indiciũ exi-
ſtit
:
non enim, niſi ſrigus dominaretur, congelaſceret: cùm
multam
adhuc retineat caliditatem.
In nube nanq; multus
adhuc
calor ineſt, qui ex eo ſupereſt igni, qui à tellure hu-
morem
in uaporẽ cõuerſum ſuſtulit.
At grando illic quidẽ
fit
:
in quo autẽ loco uapores longè à terra inuehuntur,
hæc
deſicit.
(ſicuti diximus) utillic nix, ita hîc pruina:
itẽ
ut illic pluuia, ita hîc ros enaſci aſſolet.
Sed ut illic gran-
do
, ita hîc ſimile nullũ è regione aßignari poteſt:
cuius cau-
ſa
, cùm de grandine dixerimus, erit perſpicua.
Grando vbi generetur, & quo tẽpore magis.
CAP. XII.
22Hîc de grãdi,
ne
Āriſto. de,
terminat
.
_S_Vmere autem ſimul oportet, & quæ circa eius ortum
contingant
, &
quæ haudquaquam ſeducant, quæqúe
haud
præter rationem eſſe uideantur.
Grando nanque gla-
cies
eſt:
concreſcit autẽ aqua per byemem. Ipſæ uerò gran-
dines
uere, &
autumno potißimum fieri ſolent, déinde &
æſtate
, hyeme autem rarenter, &
tum cùm non
43428ARIST. METEOROL. magnum fuerit frigus. Atq; in totum grãdines, in locis
tẽperatioribus
fiunt:
niues, frigidiuſculis. Metas autẽ egre-
ditur
rationis &
illud, aquã ſupero in loco cõgelari.
neq
;
fieri poteſt, ut aqua antè cõglaciata ſit, quàm ortum
ſubierit
:
aut per ullum tẽporis ſpatium in ſublimi ſuſpenſa
maneat
.
At uerò neq; prout ſtillæ ob paruitatem ſupernè
inſident
, atq;
in aëre uerſantur, périnde ut ipſi quoq; aquæ,
ſæpe
terra, &
aurũ ob partiũ ſubtilitatẽ innatãt, ſi in aëre
pluuia
inuebitur.
Coëuntibus autem cõpluribus paruis, ma-
gnæ
ſtillæ decidũt.
Quod grãdini obuenire nequit: enim
concreta
, liquidorum more, coaleſcere queunt.
Quòd aqua
tanta
in alto manſiſſet, liquet:
nam alioqui baudquaquam
tanta
fuiſſet conglatiata.
Sunt igitur quibus buiuſce affe-
ctus
, ac generationis cauſa, bæc eſſe uideatur:
nubem cùm
in
ſuperiorem locum, qui iccirco frigidior eſt, quòd ſolariũ
radiorum
à terrarefractiones inibi deſinãt, fuerit propul-
ſa
, perueniritq́ illuc, in aquã denſari.
Quocirca & æſtate,
inq́
;
æſtuantibus locis, grandines gigni potius uolunt: quod
tum
calor longius à terra nubes ſurſum uerſus propellat.
Contingit autem in locis admodum editis, grandinem ne-
quaquam
fieri:
quanquàm illic fieri oportebat, uti & niuẽ
in
altis fierilocis maximè uidemus.
Præterea ſæpe uiſæ ſunt
nubes
circaterrã cum ingentiſono ſerri, adeò ut id terrorẽ
incuteret
biſce, qui audiebant, uidebantq́;
, quaſi maius
quippiam
eſſet futurũ.
Interdum autem & poſtquàm eiuſ-
modi
nubes abſque ſono apparuerunt, fit grando multa,
&
magnitudine incredibili, & figura nequaquam globo-
ſa
:
propterea quòd eius delatio tempore paruo abſuma-
tur
, tanquam prope terram facta concretione, &
non pér-
inde
ut illi aiunt.
At uerò neceſſarium eſt, potißimum
43529LIBER I. cretionis cauſam, magnas efficere grandines: ſiquidẽ grãdo
glacies
eſt, id quod cuiuis perſpicuum existit.
Magnæ autẽ
ſunt
, quæ nequaquam rotundam babent figuram:
quod ar-
gumento
eſt, grandines non procul à terra cõcreuiſſe.
Nam
quæ
eminus decidunt, circunfractæ, quod per longũ feran-
tur
interuallum, ut figurarotundæ, ita magnitudine mino-
res
euadere ſolent.
Patet igitur cõcretionem non ideo eue-
nire
, quòd nubes in ſuperiorem locũ, qui multo frigore ri-
get
, {pro}pellantur.
At cùm hic mutua calidi ac frigidi pugna,
antiperistaſin
fieri uideamus (ob quod ut æſtuante tẽpore
ſubterranea
loca, frigida ſunt, ita gelante calida) hoc ipſum
in
ſupero quoq;
loco fieri putandũ eſt. Próinde frigus tem-
pore
calidiuſculo, introrſum per antiperistaſin coactum
ob
circundantem calorẽ, interdum celeriter aquam è nube
facit
.
Quocirca & multò maiores ſtillæ, et aquæ impetuo-
ſiores
, æstuantibus diebus quàm byberno tempore fiunt.
Impetuoſiores nanq; dicũtur, cùm denſiores ex alto ruunt:
quod
profectò euenire ſolet ob concretionis celeritatem.
Hoc autem ipſum, contra fit, quàm Anaxagoras dicat.
Is etenim nubẽ, cùm in frigidum aſcendit aërem, hoc pati
aſſerit
.
Nos uerò ubi deſcendit in calidum: & tunc maxi-
, cum in maximè calidum.
Cùm autem frigus adbuc
magis
in proſundum coactum fuerit ab exteriore calore,
quàm
fecerit, aquam conglaciat magis, emergitq́;
grando:
quod
accidit ubi aquæ in inum lationem congelatio ante-
uertit
.
Nam ſi aqua tanto in tempore deſcendat, & frigus,
cùm
ſit uebemens, in minori conglaciauerit, nil uetat aquã,
cùm
adbuc erat in ſublimi, fuiſſe gelatã, ſi gelatio breuiori,
quàm
delatio, tẽpore abſoluatur.
Item quò propius, acre-
pentè
magis concretio facta fuerit, &
aquæ
43630ARIST. METEOROL. ſiores, & ſtillæ, atque grandines maiores euadũt, quòd per
breuem
ferantur locum.
Grandesq́; ſtillæ, non denſæ cadũt
eadem
de cauſa.
Minus autem grãdo æſtate, quàm uere,
aut
autumno, magis tamẽ quàm hyeme fieri ſolet:
quòd aër
per
æſtatem ſit aridior, uerno tempore ad huc humidus, au-
tumno
iam humeſcat.
Fiunt autem (quemadmodum dixi-
mus
) grandines etiã circa æſtatis calcem haud alia de cau-
ſa
.
Nonnihil autem facit ad concretionis celeritatem, præ-
cedens
aquæ cõcalfactio.
Quãdoquidẽ quæ prius incaluit,
ocyus
refrigerari aſſolet.
Quocirca multi cùm calidam ce-
lerius
refrigerare uolunt, prius inſolant.
Item accolæ Ponti
cùm
ſupra glaciem domunculas extruunt, quò piſcium ue-
natui
incumbant (uenantur enim, interſciſſa glacie) aquam
calidam
arundinibus circunfundunt, quòd celerius duretur
in
gelu.
Nam glacie ut plumbo utũtur, quò immotæ per-
ſistant
arundines:
conſistens autem aqua, calida celeriter
efficitur
in feruidis regionibus, temporibusq́.
Fiunt etiã
circa
Arabiam, &
Aethiopiam per æſtatẽ, & per hye-
mem
, aquæ:
eæq́; impetuoſæ, ac eodem die ſæpe, eandem ob
cauſam
.
per Antiperistaſin, quæ ob uehementem regio-
nis
æſtum cõmittitur, citò rigent.
Sed de pluuia, rore, niue,
pruina
, grandine, quam ob cauſam fiant, quænam item ſit
eorum
natura, tot à nobis dicta ſint.
De Ventis, Fluuijs, ac Fontibus.
CAP. XIII.
_DE_ uentis autẽ, flatibusq́ omnibus, & inſuper de flu-
11Hîc de ventis,
fiuuijs
, & fon,
tibus
Āriftol
determinat
.
uijs, ac mari, allatis prius de hiſce aduerſus noſipſos
dubitationibus
, dicamus.
Nam ut de cæteris alijs, ſic & de
hiſce
, nihil eiuſcemodi à maioribus dictũ accepimus, quod
non
uel quiuis dicere queat.
Sunt autem qui aërem mo-
tum
ſubeuntem, fluitantemq́;
eſſe uenium, & hunc
43731LIBER I. conſistentem nubem, rurſum, aquamq́; : tanquam eadem ſit
flatus
, &
aquæ naiura, necnon uenium motionem aëris
aſſerant
.
Quocirca & ex eorũ numero, qui doctè loqui
uolunt
, quidam uentos omneis unũ eſſe uentum aiunt, quia
omnem
aërem, qui motum ſubeat, eundem, atque unum eſſe
contingit
.
Sed cùm nullam ſubeat differentiam, uideri ta-
men
differre, propter loca unde ſemper ſiuit.
Périnde di
centes
, ac ſi quis omnia quoque flumina, unum eſſe flumen
putet
.
Quocirca plerique citra inquiſitionem melius di-
cunt
, quàm qui diſquiſitione adhibita ad hunc dicunt mo-
dum
.
ſi tam amnes, quàm flatus uniuer ſi ab uno cor-
riuarentur
primordio, forſitan qui ita dicunt, quippiã dice-
rent
.
Sin uerò hic, & ibi ſimiliter res habeat, lepidè qui-
dem
hoc dictum eſſe, non tamen uerè, perſpicuum existit.
Quandoquidem hoc congruam habet conſiderationem,
nempe
quid ſit uentus, quo pacto naſcatur, quid uentũ mo-
ueat
, unde ſit uenti exordium, &
utrum haud ſecus, quàm è
uaſe
quodam effluere uentum accipere oporteat:
idq́; tan-
tiſper
fieri, dum uas ſit inanitum, quaſi ex utre dißiliret, an
perinde
utipſi quoq;
pictores uentos depingunt ex ſeipſis
flatus
initiũ emittentes.
De fluuiorum autem generatio-
ne
, haud dißimilem quidã habent opinionem.
Etenim aquã
ſolaribus
radijs leuatam in ſublime, cùm plura rurſum, ag-
gregata
, congeſtaq́;
fuerit in terræ uiſceribus, tanquã ex al-
uo
prægrandi erumpere, &
aut fluuios omneis ex una, aut
aliũ
ex alia ſcaturire, nec ullã gigni aquã, ſed quæ hybernis
menſibus
in huiuſmodi cõceptacula collecta fuerit, hanc in
amniũ
euadere multitudinẽ, arbitrantur:
& ob id, putan t
maiores
ſemper hyeme, quàm æstate profluere.
Et quoſdã
perennes
eſſe, quoſdam minimè.
Quorum enim
43832ARIST. METEOROL. aqua ob cõceptaculi magnitudinem adeò multa existit, ut
ſufficiat
, nec prius abſumatur, quàm tempore hyberno rur-
ſum
pluuia aqua ſuperueniat, abſq;
ulla intercapedine flue-
re
dicunt.
Contrà, qui minora habent conceptacula, hos ob
aquæ
paucitatẽ antè aßiccari, euacuato nimirũ uaſe, quàm
cœlestis
ſuperueniat aqua.
Atqui liquet quòd ſi quis uelit,
ficto
antè conſpectũ ueluti ſuſceptaculo, quod per ſingulos
dies
fluentem cõtinenter aquam capiat, atq;
multitudincm
contemplari
, tota quæ effluit in annũ aqua recepta magni-
tudine
molem terræ exuperabit, aut certè parum deficiet.
Attamen cõplura eiuſmodi in pleriſq; terræ partibus
euenire
cõstat.
Verumenimuero abſurdum fuerit, ſi quis
putet eandem ob cauſam ex aere aquam etiam in terræ
uiſceribus
naſci, ob quam ſuprà terrã fieri aſſolet.
Quare ſi
hic
aër ad uaporis naturã accedens, ob frigus in aquã den-
ſeſcit
:
idẽ hoc ab ea quoq; , quæ in terra eſt frigiditate eue-
nire
, ac fieri, &
non ſolũ aquam eam, quæ in illa ſequeſtra-
ta
ſit fluere, ſed continuè fieri cenſeamus operæpretiũ eſt.
Præterea dato quòd aqua quotidie ortum ſubeat, ſed in
ratione
rerũ ſit, haud quaquã tale eſſe fluuiorum exordium,
nimirùm
ſtagna quædã ſub terra ſemota, ut quidam aiunt,
oportet
:
ſed ut in eo quoq; quieſt ſupra terrã, loco, exiguæ
aſpergines
coagmẽtantur, quæ rurſum alijs coëunt, &
tan-
dem
copioſus imber decidit, ſic etiam in terra grandiores
guttas
ex paruis fact as ſtillare primùm, necnon fluuiorum
principia
eſſe, quaſdam ueluti ſcaturigines aquarum, quæ
in
una aliquam terræ partem concurrant.
Quod expe-
rientia
ipſa declarat.
Nam qui aquæ ductus ſtruant, ſcro-
bibus
, atque cuniculis aquam deducere, tanquam ab excel-
ſis
ſudante terra, ſolent.
Quocirca & amniũ fluxus
43933LIBER I. montibus corriuari cernuntur. Atq; plurimi, & maximi
amnes
, è maximis defluunt montibus.
Pari modo & mõti-
bus
, locisq́;
excelſis uicini ſunt fontes plurimi: in planis ue-
, latisq́;
cãpis pauci admodũ ſine fluuijs fiũt. Mõtana ſi-
quidem
&
edita loca, tanquam ſpõgia quædã locis incum-
bentia
humilibus, pauxillatim quidẽ, ſed multis ex partibus
effundũt
, ſtillantq́;
aquam. & magnã aquæ ex alto ca-
dtis
copiã intra ſe admittũt (quid enim intereſt, cõcaua´ ne
ſit
, &
ſupina, an deuexa, & prona montium circũferentia?
utroq; enim pacto æqualẽ corporis molẽ amplectetur) &
uaporem
egredientem in ſublime frigefaciunt, rurſumq́;
in
liquorem
cogũt.
Quocirca amniũ maximi (ſicuti diximus)
è
maximis profluere montibus uidentur:
quod hiſce, qui
terræ
ambitus contẽplantur, perſpicuum exiſtit.
Etenim
uniuerſi
, quos contingit dicentes eoſdem &
ſpectato-
res
fuiſſe, ex hiſce, quæ à ſingulis percontando acceperunt,
eos
ad hunc deſcripſere modũ.
In Aſia igitur è mõte Pa-
ropamiſo
plurimi, maximiq́;
oẽs defluere uiſuntur. Cæ-
terum
hic, cõmuni cõſenſu, omniũ eorũ maximus eſt, qui ad
hybernum
uertuntur orientem.
Nam eo iam ſuperato, exte-
rum
mare cernitur, cuius finẽ, qui citra incolunt, haudqua-
quam
habent perſpectũ.
Ex hoc itaq; inter cæteros amneis,
Bactrus
, &
Choaſpes, et Araxes defluũt, à quo Tanais, qui
pars
eius eſt, in Mæotim lacum corriuatur.
Fluit etiam &
Indus
ex eo mõte:
maximum ex omnibus fluminibus aqua-
rum
agmen euoluens.
Ex Caucaſo uerò & pleriq; alij tam
numero
, quàm mole exuperantes defluunt, &
Phaſis. Cau-
caſus
autem mons eſt eorum, qui ad æstiuum ſolis exortum
uergũt
, multitudine, pariter atq;
celſitudine maximus. Cel-
ſitudinisautem
argumentum inde colligi poteſt.
Nam
44034ARIST. METEOROL. ab eo loco, quem Bathea (hoc eſt pro funda) Ponti uocant,
tum
ab hiſce, qui Mæotici lacus ostiũ nauigio ſubeũt, cer-
nitur
.
Præterea ſummæ eius partes noctu, mane inquã, &
ueſperi
, ad tertiã uſq;
partem radijs illustrãtur ſolaribus.
Multitudinis uerò, quia cùm multas ſedes habeat, in quibus
&
populos multos inhabitare, & lacus magnos eſſe dicãt,
attamen
eas omneis ad ſummũ uſq;
cacumen cognitas eſſe
aſſerunt
.
Porrò ex Pyrenæo (hic autẽ mons eſt Celticæ re-
gionis
, æquino ctialẽ occaſum ſpectans) Ister &
Tarteſſus
defluunt
:
hic, extra Herculis columnas: ille, totã interfluens
Europam
in Pontũ effunditur Euxinum.
Ex cæterorũ
autem
amniũ numero, plurimi ad ſeptentrionem è mõtibus
Hercinijs
profluunt, qui tam altitudine, quàm multitudine
maximi
in hoc tractu habentur.
Sub ipſo autẽ ſeptentrione
ultra
extremã Scythiã, montes Rhipbæi appellati, ſiti ſunt:

de
quorũ magnitudine, fabuloſa admodũ ſunt, quæ ferun-
tur
.
Plurimi igitur, & cæterorũ poſt Istrum fiuuiorũ ma-
ximi
, inde (ut aiunt) effluunt.
Simili autem modo in ipſa
quoq
;
A frica, alij, Aegon, atq; Nyſes ex Aethiopũ monti-
bus
defluunt:
alij, qui inter celebratos maximi ſunt, amnis
inquam
Chremetes nomine, qui in exterũ mare exoneratur,
&
Nili fluentũ primum è monte, cui Argenteo nomen eſt,
ortum
habent.
Ex hiſce autẽ, qui Græciã alluunt, Achelous
è
Pindo, unde &
Inachus effluit. At Strymon, Neſtus, &
Hebrus
, qui tres numero omnes ſunt, è Scombro ducunt
originem
.
Mul{ca} itidem flumina ex Rhodope cooriun-
tur
.
Atque ſimiliter cæteros quoq; amneis fluere quiſ-
piam
deprehẽdat:
uerùm testimonij gratia hoſce diximus.
Quicunq
;
enim amnes è paludibus Huere uidentur, ex eiuſ-
modi
profectò redduntur, quas ferè omneis ſub
44135LIBER I. aut locis, quæ molliter aſſurgunt, eſſe ſitas cõtingit. Quòd
igitur
cenſendum non ſit fluuiorum primordia haud ſecus,
quàm
ex ſequestratis quibuſdã cauernis fieri, constat.
Nec
enim
terræ locus ut ita dixerim ſufficeret.
quemadmodum
nec
nubium, ſi eam dũtaxat, quæ eſt in ratione rerum fluere
oporteret
, nec elaberetur una quidem, &
altera rurſum gi-
gneretur
, ſed ſemper ex ea quæ in rerũ natura existit, pro-
meretur
.
Item illud, ad montiũ radices fonteis eſſe, teſtatur
locum
aquam proptereà distributim reddere, quòd ea ad
exiguum
quid, ac paulatim ex multis cõfluat guttulis, Qua
etiam
ratione, amniũ fontes effici cõſueuere.
Verũ enimue-
ro
&
talia eſſe loca, ceu ſtagna, quæ aquarũ multitudinem
cõtineant
, ſed non tanta, ut illud accidere queat, haudqua-
quàm
magis fuerit abſurdum, quàm ſi quis fluuiorũ fontes
manifestos
eſſe putet:
ferè enim è fontibus plurimi effluunt.
Cenſere igitur ſtagna, & itidem fontes, uniuerſum aquarũ
corpus
eſſe, ſimile existit.
Quod autem terra taleis habeat
hiatus
, atq;
diſceßiones, flumina ipſa, quæ ſeſe condunt, de-
clarãt
:
quod quidẽ multis in locis terræ accidit, ut in Pelo-
poneſo
:
plurima enim ſunt eiuſmodi circa Arcadiã. Cauſa
autẽ
eſt:
quia mõtoſa eſt ex alueis in mare effluxũ nullũ
habet
:
oppleta nãq; loca, & effluxũ minimè habẽtia, amni-
bus
tranſitũ in imũ inueniunt, uim afferente ea, quæ ex alto
aduenit
, aqua.
In Græcia igitur parua admodũ talia fiunt.
At
ſub mõte Caucaſo ſtagnũ exiſtit, quod accolæ mare uo-
citant
, id enim multis fluminibus, ijsq́;
ingentibus receptis,
manifestũ
non habens effluxum terrã ſubit, ac demum iuxta
Coraxos
, circa uocata Bathea Põti, acceptas euomit aquas:

hæc
autem ſunt immenſa quædam aliitudo maris.
Nam
nemo
unquam uadum, demiſſo fune, reperire quiuit.
44236ARIST. METEOROL. itaq; lon ge à cõtinenti trecẽtisferè ſtadijs, longo tractu,
tamen
cõtinuo, ſed tripartito, potulenta redditur aqua.
Itẽ
amnis
quidem haudquaquàm Rhodano minor, in agro Li-
gustico
abſorbetur, rurſumq́;
alio in loco emergit. Rhoda-
nus
autem fluuius eſt, qui niſi nauigio tranſmitti poteſt.
Cur locaita mutentur, vt vbi prius vbi terræ fuerint, nũc flu-
mina
ſint, &
contrà. Etde Cataclyſmis in vniuerſum.
CA P. IIII.
_P O_rrò ſemper eadem telluris loca, uel aquoſa ſunt,
11Hîc Āriſto. de
cataclyſmis
de
terminat
, oſten
ditq́
; quare flu
uiorũ
alij per-
ennes
ſunt, alij
non
.
uel arida, ſed mutationẽ iuxta amnium ortum, ac de-
fectum
ſubeunt.
Et ideo, quæ continenti uicina ſunt, &
quæ
mari, permutari ſolent:
nec ſemper hæc terra, illa ma-
re
omni permanent tempore:
ſed ubi terra erat, illic mare
naſcitur
:
& ubi nunc mare eſt, illic rurſum terra erit: ordi-
ne
tamen quodam ac ambitu, fieri ista existimandum eſt.
Horum autem principium, cauſaq́; existit, quòd interiores
quoq
;
telluris partes, périnde atque animantium, planta-
rumq́
;
corpora, iuuentutem, atq; ſenectutem habeant. Ve-
rùm
istis hoc per partem ſubire, nequaquam contingit, ſed
ſimul
totum iuueneſcat, at que ſeneſcat neceſſe eſt:
terræ
particulatim
hoc idem ob frigus, atque calorem accidit.

Hæc
igitur, accreſcere ſimul, atq;
decreſcere propter ſolis
calorem
, conuerſionemq́;
aſſolent. Qua etiam de cauſa,
telluris
quoque partes, uireis ſibi uendicant differentes.

Próinde
ad aliquod uſque tempus aquoſa permanere que-
unt
, démde aßiccantur, atque ſeneſcunt rurſum.
Alia
porrò
loca reuiuiſcunt, &
ſecundum partem aquoſa reddi
ſolent
.
Sed cùm loca aridiora ſunt, fontes deleantur neceſſe
eſt
:
quæ cùm accidunt, omnes primum è magnis puſillos
fieri
, déinde tandem inareſcere oportet.
Quinetiam
44337LIBER I. amnes aliò cõmigrant, & hinc quidem euaneſcunt, ſed alijs
in
locis pari magnitudine erũpunt, permutari mare neceſ-
ſariò
accidit.
Vbi enim mare fluuiorũ auctu redundat, inibi,
cùm
recedit, aridam cõmittat neceſſariũ existit:
contrà ubi
multis
ſcatẽs fluxibus aßiccatur, inibi rurſum, cùm accedit,
ſtagnare
.
At quia omnis quæ circa terrã fit generatio, non
niſi
ſucceßiõe, et tẽpore reſpectu uitæ noſtræ oppido quàm
longo
, fieri ſolet, iſta nobis haudquaquam aduertentibus
fiunt
.
Atq; prius gẽtes uniuerſæ intereunt, pereuntq́; , quàm
horũ
mutatio ab initio ad finẽ uſq;
memoria teneri queat.
Maximas itaq; , celerrimasq́; clades prælia aduehunt, alias
morbi
, nonnullas ſterilitates:
& quaſdam ſtatim ma-
gnas
, quaſdã lentas adeò, ut taliũ quoq;
gentiũ tranſmigra-
tiones
nos lateant:
propter ea quòd alij regionem deſerunt,
alij
eouſq;
ſustinent, quoad nullã amplius multitudinẽ ale-
re
regio queat.
Inter primam igitur, nouißimamq́; loci de-
relictionem
, tẽpora interueniant adeò longa par eſt, ut ne-
mo
meminiſſe poßit, imo incolumibus etiamnum hiſce qui
remanſerint
, longi tẽporis iniuria obliuio irrepſerit.
Eo-
dem
modo latere quoq;
existimandũ eſt, quãdo primum ſin
guli
populi, quæ permutata eſſent, &
arida è palustribus,
aquoſisq́
facta, inhabitare cœperint.
Hîc enim incrementũ
paulatim
multo in tempore fieri aſſolet, ita ut memoriam
diffugiat
quinam primum, quo tempore, et qualiter habẽ-
tibus
locis uenerint:
ſicut & circa Aegyptum accidit. Et-
enim
locus iſte, totaq́;
regio, quæ fluminis tantum inuectu
nata
eſt, ſemper aridior effici uidetur.
At propterea quòd
paulatim
areſcẽtibus paludibus uicina loca incoli cœpere,
temporis
lõgitudo initium obliterauit.
Omnia igitur Ni-
li
ostia, præter unum Canopicum, manu instituta, non
44438ARIST. METEOROL. amne facta, uidentur. Quinetiam antiquitus tota Aegy-
ptus
urbe, quam Thcbas uocãt, constabat:
id quod & Ho-
merus
declarat, quinon adeò multò (ut ita dixerim) poſt
eiuſmodi
mutationes floruit.
loci illius mentionẽ fa-
cit
, tanquam necdum, aut omnino, aut certè tanta exiſtente
Memphi
.
Par eſt autẽ, id ad hunc cõtingere modum. Siqui-
dem
humilia loca mortales posterius incolere cœperunt,
quàm
edita.
ea loca, quæ cœno, quod amnis ſubinde con-
uehit
, uiciniora ſunt, diutius paluſtria ſint neceſſe eſt, pro-
pterea
quòd ſemper extrema plenius allui ſolent:
at id mu-
tatur
, atq;
rurſum in melius euadit. Nam quæ inareſcũt
loca
, ad bene habendum properant.
At quæ prius erant
bene
tẽperata, ſi inſuper aßiccẽtur, tum deteriora fiunt, id
quod
Græciæ, &
circa Argiuorũ, & Mycenæorum regio-
nem
uſu euenit.
Etenim Troianis tẽporibus, Argiuorum re-
gio
, quòd paluſtris eſſet, pauculos alere poterat:
cõtrà My-
cenæorum
ager pulchrè habebat:
ideoq́ honoratior habe-
batur
.
Nunc autem ediuersò, ob quam diximus cauſam.
hæc ſterilis facta eſt, atq; admodũ inaruit: illius quæ tũc
erãt
ſterilia, quòdaquis eſſent obruta, nũc fertilia ſunt effe-
cta
.
Quod igitur in illo loco, qui paruus eſt, accidit: hoc idẽ
etiam
circa loca magna, regionesq́;
integras accidere cẽſea-
mus
oportet.
Sed qui pauca reſpiciũt, uniuerſi mutationem
quaſi
cœlũ ortũ ſit, cauſam eſſe eiuſmodi affectuũ, arbitrã,
tur
.
Quocirca & mare ipſum, minus fieri quatenus ſiccet,
aiũt
quòd nũc plura loca quàm prius, ita ſeſe habere cernã-
tur
.
At hoc partim uerũ eſt, partim uerũ. Multa enim
ſunt
, quæ prius erant aquoſa, nunc autem continenti addita
ſunt
.
Sed & contra res agitur. Nam ſi conſiderare uelint,
mare
terram multis in locis occupaſſe comperient.
44539LIBER I. huiuſce rei cauſa, ad mundi generationem haudquaquam
referenda
eſt.
Ridiculũ enim foret ob paruas breuesq́; mu-
tatiões
, uniuerſum moueri aſſerere.
Porrò terræ moles, atq;
magnitudo, ad totum cœlum nihil profectò existit. Verùm
horũ
omniũ cauſam exist imemus oportet, quòd ut elapſis
certis
tẽporum fpacijs, inter anni tẽpora hyems ita magno
quodã
circuitu hyems magna, &
imbriũ exceſſus fieri ſo-
leat
.
At hic ſemper eiſdẽ in locis efficitur, ſed périnde
ut
uocatũ diluuiũ, quod tẽpore Deucalionis accidit.
Etenim
hoc
circa Græciam maximè &
potißimùm partẽ, quàm
antiquam
Hellada uocitant, ſactũ eſt:
hæc autẽ ca regio eſt,
quæ
circa Dodonẽ, &
Acheloum existit: hic ſiquidẽ mul-
tis
in locis defiuxũ mutauit.
Habitabant etenim inibi Selli,
&
quitunc appellabãtur Græci, nunc autẽ Hellenes. Cùm
igitur
talis imbrium exuperantia acciderit, ad longũ tẽpus
ſufficere
cenſeamus oportet.
Item quemadmodũ amplitu-
dinem
cauernarũ, quæ ſub terra ſunt, cauſam eſſe affirmãt,
cur
amniũ alij perennes ſint, alij haudquaquam, ita nos ipſi
excelſorum
locorum magnitudinem, eorumq́;
denſitatem,
atq
;
frigus, eiuſcerei cauſam eſſe dicimus: hæc enim atque
plurimum
receptant, tegũt, gignunt.
Quibuſcũq; autẽ flu-
uijs
incumbẽtes mõtiũ productiones, puſillæ ſunt, aut fun-
goſæ
, aut lapidoſæ, aut argilloſæ:
hoſce hoc pacto antè defi
cere
putemus oportet, quàm eos, in quos humoris delatio
fiat
eiuſmodi:
ut magis queat reddere perennes locorum bu
miditates
:
hi enim progreſſu tẽporis aßiccari magis uiden-
tur
:
alteri nẽpe, qui aquis abundãt, minus quouſq; circuitus
eiuſdem
constitutio redeat.
Cùm autem ſit, neceſſe quan
dam
eſſe mutationem uniuerſi.
Non tamen ortum, ac inte-
teritum
, ſiquidem ipſum permaneat, neceſſarium eſt
44640ARIST. METEOROL. ipſi dicimus )non ſemper loca eadem mari aut amnibus hu-
mectari
, atq;
ſicceſcere: quod re ipſa, quæ fieri aſſolet, li-
quidò
cõstat.
Tota nanq; Aegyptiorũ regio, quos homi-
num
antiquißimos eſſe dicimus, facta, ac amnis opus eſſe
uidetur
.
Idq́; regionẽ ipſam diſpicienti palàm eſt. Itë
quæ
rubro mari cõtermina ſunt, id abunde indicãt.
qui-
dam
è regibus, ex eo nauigabilẽ alueum perducere in Nilũ
tentauit
:
is enim per totũ quod inter flumen, & rubrum
mare
intereſt ductus, parua ipſis cõmoda adſerret:
quod
primus
ueterum Seſostris ag greſſus fuiße memoratur, ſed
excelſius
mare rubrum comperit, quàm terram Aegypti.
Quamobrem ille prius, & mox Darius fodere deſijt, ut
ne
immisto mari corrũperetur aqua Nili.
Patet igitur hæc
omnia
unum mare cõtinuum fuiſſe.
Quocirca & Libya re-
gio
illustrata Ammonis oraculo humilior uidetur, atq;
de-
preßior
, quàm ſubſidẽtis loci ratio poſtulet.
Perſpicuum
enim
eſt, quòd quia limũ, aut quippiã eiuſmodi aquarũ uis
intulit
, ſtagna facta ſunt, et tellus arida:
quodq́; inibi reli-
cta
, ſtagnansq́;
aqua, ſucceſſu tẽporis aßiccata, iam prorſus
euanuit
.
At uerò & quæ ad Mæoticum lacum pertingũt,
amniũ
conuectu intantum excreuere, ut naues multò mino-
re
nunc, quàm anno abhinc ſexageſimo, quæſtus gratia in-
grediantur
.
Quare ex hoc ratiocinari prõptum eſt, quod ut
à
prima ſtatim origine pleriq;
lacus, ita et hic quoq; amniũ
opus
ſit, quodq́;
tandem ut totus aßiccetur, ſit neceſſe. Præ-
terea
Boſphorus aßiduè fluit:
quòd ille limo oppleatur.
Atq; quonã pacto hæc cõtingant, ipſis quoq; oculis adhuc
cõtueri
licet.
poſteà quã fluxus citra Aſiã littus fecerat,
quod
ab eo ad Aſiã interueniebat, paruũ initio ſtagnũ effi-
ciebatur
, mox inareſcebat:
posteà uerò littus aliud citra
44741LIBER II. tus illud, & citra ſtagnũ emergebat, idq́; ſemp ad hũc mo-
dum
eueniebat ſimiliter.
Hoc autẽ cùm ſæpenumero fiat,
neceſſe
fuerit, ut procedente tẽpore tanquã flumen euadat,
quod
tandẽ etiã exſiccabitur.
Patetigitur cùm tẽpus nũquã
deficiat
, &
uniuerſum ſempiternum ſit, nec amnẽ Tanaim,
nec
Nilũ ſemꝑ fuiſſe, ſed loca unde pfluunt fuiſſe olim ari-
da
:
eorũ opus, terminũ habet, tẽpus habet. Id quod ſi-
militer
&
de cæteris quoq; fluminibus dicere cõgruet. At
uerò
ſi amnes ortũ habeãt atq;
occasũ, nec ſemꝑ eadẽ terræ
loca
ſcateant aquis, ipſum quoq;
mare ſimili modo mutari
oportet
, quod cùm aßiduè alia deſerat, alia inuadat, patet
ſemp uniuerſæ terræ tractus eoſdẽ, hos mare, illos cõti-
nentẽ
eſſe, ſed tẽpore cũcta ꝑmutari.
Igitur cur eædẽ tellu-
ris
partes nec aridæ ſemper, nec itidẽ nauigabiles existant,
&
quã ob cauſam iſta uſu eueniãt, ſimiliter & cur amniũ
quidam
perennes ſint, quidam haud quaquam, dictum eſt.
ARISTO TELIS
METEOROLOGICORVM
LIBER II.
De Maris generatione opiniones tres.
CAP. I.
_DE_ mari autem, & quænam ſit eius natu-
11Hîc ponit Ari
ſto
. antiquorũ
de
maris gene,
ratione
opinio
nes
.
ra, &
quam ob cauſam tam ingens aqua-
rum
copia ſalſa ſit, atque etiam de prima
eius
generatione, dicendum.
Igitur uete-
res
, quiq́;
diuina tractant, mari fonteis
tribuunt
, ut tam maris, quàm terræ primordia, radicesq́;
habeant. Sic enim fortaſſe quod dicitur magis tragicum
eſſe
, atque ueterandum arbitrati ſunt, quaſi pars hæc
44842ARIST. METEOROL. parua quædã portio ſit uniuerſi: atq; totum reliquum cœ-
lum
, locum hũc ambire dicunt:
& ob id, eum honor abilißi-
mum
eſſe, rationemq́;
principij ſubire putant. At qui hu-
mana
ſapiẽtia antecellunt, ij mare ortũ eſſe ſtatuunt.
Aiunt
enim
totum eum locum, qui circum undiq;
terræ innititur,
principio
humidũ, mox feruore Solis reſiccatũ fuiſſe, quod
in
uaporem tranſit, flatus, conuerſionesq́;
Solis ac lunæ ef-
ficere
, quod ſupereſt, eſſe mare.
Vnde etiã fit, ut mare mi-
nus
reddi aßiccatione putent, tandemq́;
fore ut aliquando
prorſus
inareſcat.
Inter quos, nonnulli mare eſſe ueluti
ſudationẽ
terræ, quæ Sole recaleſcit, ſalſumq́;
prómde ha-
beri
aiũt:
etenim ſudor ſalſus eſt. Alij ſalſedinis cauſam ter-
tribuunt:
nam ut aqua per cinerem trãſmiſſa ſalſa red-
ditur
, ſic etiã mare propter terrã eiuſmodi ſibi admistam,
ſaiſum
eſſe uolunt.
Verùm fieri non poſſe ut fonteis mare
habeat
, iam per ea, quæ uera ſunt, contemplemur oportet.
A quarũ enim, quæ circa terrã ſunt, aliæ ſunt fluitantes,
aliæ
ſtagnãtes.
Fluitantes quidẽ oẽs è fontibus dimanãt:
de quibus antea diximus, intelligi oportere fontẽ eſſe prin-
cipium
, à quo, quaſi è uaſe quodã promatur aqua, ſed in
quod
primum, quæ aßiduè fit, eodemq́;
fluit, cõcurrere, atq;
coagmentari
ſoleat.
Stagnantium uerò aliæ ſunt collectitiæ,
atq
;
ſubſidẽtes, ut paluſtres, et lacustres, quæ multitudinis,
ac
paucitatis ratione inter ſe diſcrcpant:
aliæ fontanæ, quæ
omnes
manu productæ ſunt:
uerbi cauſa, quæ puteales nũ-
cupantur
:
omnium enim fontẽ, quàm fluxum, ſublimiorem
eſſe
cõuenit.
Ex quo fit, ut quædã ſponte fluant, ut fonta-
, &
fluuiatiles: quædã artis auxilium deſiderent. Igitur
aquarũ
differentiæ tot numero, talesq́;
habẽtur. Quibus ad
bunc
modum definitis, ut mare fonteis ſortiatur, fieri
44943LIBER II. quaquam poteſt: nam mare in borum generum altero eſſe
nequit
, quippe cùm nec effluidum ſit, nec manu factum.
At
fontanæ
omnes alterum ex his ſubire conſueuerunt.
Nec ul-
lam
tantam aquæ fontanæ copiam, ſpõte ſua ſtare uidemus.
Adbæc cùm plura ſint maria, quæ nullo ipſa in loco inter
ſe
copulari, ſiue permiſceri ſoleãt ( quorũ rubrũ quidẽ, cum
eo
quod extra Herculis columnas iacet, parum cõmunicare
uidetur
:
Hyrcanum uerò, & Caſpiũ, & ab extero mari ſe-
iuncta
eſſe, &
circumquaq; accolas habere) fontes profe-
ctò
haudquaquã latere poſſent, ſi quo in loco ea haberent.

In
angustijs autẽ fluere mare uidetur, ſicubi ratione terræ
ambientis
in arctum ex amplo coëat, propterea quòd ultrò
citroq́
;
ſæpe libratur: quòd in magna aquarũ uastitate de-
prehendinõ
poteſt.
At ſi anguſto meatu ſit, quia lon-
refugiãt terræ, quæ in uaſto parua eſt, illic magna cerna-
tur
, aquæ liberatio neceſſe eſt.
Totũ autẽ id mare, quod in-
tra
Herculis columnas cõcluditur, ſectãdo terræ cauitates,
atq
;
omniũ multitudinẽ profluere ſolet. Mæotis in Pon
tum
influit, Põtus in Aegeum:
cætera uerò ab istis maria id
minus
apertè faciunt.
Hoc autem illis accidere ſolet, tum ob
amniũ
multitudinẽ (amnes enim plures Pontũ Euxinũ, atq;

Mæotin
ſubire ſolent, quàm maris interni tractum multò
maiorem
) tum ob altitudinis breuitatem.
Nam mare, ut in-
cedit
, ſemper altius eſſe cernitur:
ſiquidem Põtus Mæotidæ
altior
existit, Ponto Aegeum, Aegeo Siculũ:
omniũ altißi-
ma
, Tyrrhenum, atq;
Sardoum. At æquora extera, ut bre-
uia
ſunt ob lutum, ita flatibus ſolicitantur, quòd mare in
cauo
ſit.
Igitur ut per partes telluris è locis excelſis amnes
fluere
cernuntur, ita etiam è totius terræ locis editioribus,
quæ
ad ſeptentriones uergunt, plurimũ aquarum
45044ARIST. METEOROL. cooriri aſſolet. Quãobrem et extera maria, quædã minimè
alta
ſunt, quòd aliò ſuas refundãt aquas, quædam altiuſcula
habẽtur
.
Quòd autem ea terræ portio, quæ ad ſeptẽtriones
poſita
eſt, excelſa ſit, indicio uel id eſſe poteſt, quòd non
pauci
ex hiſce, qui olim ſublimium rerum ſtudioſi fuere,
Solem
non ſubter terram ferri, ſed circa eandem, atque lo-
cum
istum crediderunt:
diſparere autem, atq; noctem com
mittere
, quoniam terra ad urſam excelſa ſit.
Igitur quòd
fierinequeat
, ut mare fonteis habeat, &
quam ob cauſam
ita
fluere uideatur, tot, ac talia nobis dicta ſint.
Deloco maris, & quare à fluminibus ipſum ingredientibus
non
reddatur maius.
CAP. II.
_DE_ generatione uerò ipſius quãdo ortum ſubierit,
11Hîc Āriſto, de
maris
loco, &
cur
tot flumini
bus
ipſum in,
grediẽtib
9 ma,
ius
non reddat̃
determinat@
.
atq;
ſapore quænam cauſa ſit ſalſitudinis, & amari-
tudinis
, dicendũ eſt.
Cauſa quæ maiores noſtos compulit, ut
mare
uniuerſæ aquæ corpus, atq;
originẽ eſſe putarent, hæc
eſt
.
Videbitur enim conſonum eſſe rationi, ut totius aquæ
corpus
quoddã ſit, à quo cùm detrahitur, abſcedit, et cæte-
ris
admiſcetur, périnde ac cæterorũ quoq;
elemẽtorũ cõge-
ſta
moles eſt, atq;
initiũ, quod multitudine cõſtat: ut ignis,
in
ſublimi:
aëris, in loco ab igni ſecundo : terræ in eo, circa
quẽ
omnia istic apertè ſita ſunt.
Quare eadẽ quoq; ratio-
ne
, ut patet, de aqua quæramus, neceſſe eſt.
Tale aũt corpus
nimirũ
quòd périnde ut cæterorũ quoq;
elemẽtorũ corpo-
ra
, alicubi uniuerſum iaceat, præter mare, nullum eſſe uide-
tur
:
amniũ enim corpus neq; totũ alicubi ſitũ eſt, neq; ſtabi-
le
eſt, ſed quotidie ſemper fieri uidetur.
Ex hac itaq; dubi-
tatione
, mare tum humoris, tum aquæ uniuerſæ principium
eſſe
uiſum eſt.
Quãobrẽ & amneis ipſos quidã modò
in
mare delabi, uerùm etiam è mari fluere, aſſerunt:
45145LIBER II. enim aquam, cùm percolatur, potu idoneam reddi aiunt.
Huic autẽ opinioni alia dubitatio aduerſatur: curnam uide-
licet
hæc aqua, quæ cõſistit, potulenta eſt, ſed ſalſa, ſi ea
totius
aquæ origo ſit, atq;
principium. Cauſa pariter &
huiuſce
dubitationis ſolutio erit, &
primã de mari existi-
mationẽ
rectè accipi efficiet.
Cùm enim aqua terrã ambiat,
próinde
ut aquamaër, &
aërem ignis (hic enim omnim ul-
timus
, tam aliorum, qui plurimi ſunt, quàm noſtra ſententia
existit
) atq;
Soliſto fer atur modo, ob idq́; mutatio proue-
niat
, &
ortus, ſimul atq; interitus, quantũ profectò aquæ
leuißimũ
ſit, dulcißimumq́ aßiduè eximi, in uaporẽ cõuer-
ti
, &
deniq; in altũ ſeuocari uidetur: quo in loco ubi frigo-
ris
beneficio constiterit, rurſum ad terram delabitur:
quod
ſemper
eo modo, quo dictum iam eſt, natura ſolet efficere.

Quibus
fit, ut etiã priores omnes ridendi ſint, quotquot So
lem
humore ali existimarunt.
Ob quod nonnulli Solem etiã
cõuerti
aiunt, utpote cuinõ ſemper eadẽ loca nutrimẽtum
parare
queãt:
id quod Soli accidere, aut corrũpi eſſe ne-
ceſſe
uolunt:
ignem illum, quem uidemus, tandiu ardere,
quãdiu
habuerit alimentũ dicunt, &
ei alimentũ humorem
tantum
eſſe quaſi humor ille, qui ſubducitur, uſq;
ad Solem
pertingat
, aut ſecus, atq;
flamma, quæ fit in ſublime fe-
ratur
:
à qua, ſumpta ſimilitudine, de Sole quoq; ad hũc ſen-
ſere
modũ.
Ad id haud quaquam ſimile eſt, nam flãma per
continentem
humidi in ſiccum mutationẽ ſieri, ali, ſolet:

nullo
enim (propè dixerim) tẽpore, eadem manet:
hoc autẽ
Soli
accidere non poteſt:
quoniã ſi périnde nutriatur, ut illi
aiunt
, non ſolùm, ut patet, in dies, ſicuti Heraclitus aſſe-
rit
, ſed continuè ſemper nouus erit.
Præterea ſubductio illa
humoris
, quæ à Sole fit, aquis ignis opera incale
45246ARIST. METEOROL. perſimilis habetur. Si ergo ignis aquæ ſubditus, ea non nu-
triatur
, nec Solẽ aqua ali putare par eſt, etiã ſi totã in uapo
rem
calfaciendo uerterit.
Abſurdũ quoq; eſt, eos Solis tan-
tummodo
curã habuiſſe, reliquorũ autẽ ſyderum, quæ lot,
tantaq́
numero, ac magnitudine habẽtur, ſalutẽ neglexiße.
Eadem autẽ à ratione aberrant hi, atq; illi qui cùm ab ini-
tio
terra eſſet humecta, incaleſcente à Sole ea mũdi portio-
ne
, quæ circa terrã eſt, aërem ortū eſſe, totumq́;
cœlum in-
crementa
ſuſcepiſſe, atq;
nũc eundẽ flatus ſuppeditare, cœ-
liq́
;
cõuerſiones efficere dicunt. Semper enim aquã, quæ ſu-
perna
petierit, rurſum in terrã delabi apertè cernimus etiã
ſi
quotannis, &
in quaq; regione ſimiliter reddatur. At
tamen
ratis quibuſdã temporibus, quic quid humoris diluti,
fuerit
aſſumptũ, reddi ſolet, quaſi corpora ſuperna mini-
alantur:
nec humoris pars altera aër iam inde à genera-
tione
permaneat, altera rurſum in aquam euadat, corrũpa-
turq́
;
, ſed ſimiliter totus diſſoluatur, ac denuò in aquã con-
ſistat
.
Igitur pars quæ potu idonea, dulcisq́; , tota ſur-
ſum
ob leuitatẽ trabitur:
ſalſa, præ pondere, ut ſuo in loco,
ſubſidet
.
Id enim & decenter fuiſſe addubitatũ (abſurdũ
enim
fuerit, aquam périnde ut cætera elementa, locum non
habere
) &
hanc eius eſſe ſolutionẽ, putare oportet. Quem
enim
occupare locum mare cernimus, is maris locus eſt,
ſed
potius aquæ:
uidetur tamen locus eſſe maris, quia quod
ſalſum
eſt ratione põderis in imo manet, quod potulentum
eſt
, atq;
dulce existit, in ſublime propter ſuá leuitatem, ſcã-
dere
aſſolet:
quomodo in animantis corpore fieri nouimus.
Nam tametſi cibus omnis qui in animalis corpus ingeri-
tur
, dulcorem præferat, humidi tamen ſubſidens, excre-
mentitiaq́
;
materia, amara, ſalſaq́; deprehenditur:
45347LIBER II. enim dulcis, potuq́; idonea, quã natiuus calor ad ſe trahit,
in
carnes, aliamq́;
partiũ cõstitutionem pro cuiuſq; natura
tranſire
, &
abſumi ſolet. Igitur ut in animãtis corpore,
ſi
quis uentrem putet eſſe humidi alimenti locum, quòd
citò
euaneſcat ſed ex@rementi, quoniã hoc remanere cerna-
tur
, haudquaquã probè existimauerit:
ſic & de ipſius aquæ
loco
dicendum eſt, bîc enim, mea quidẽ ſentẽtia, aquæ locus
eſt
.
Vnde fit, ut amnes uniuerſi, & ꝗcquid aquæ gignitur,
influãt.
& ad id quod cauißimũ eſt, fluxio effici ſo-
let
, &
terræ locum eiuſmo di more occupat. Verùm ipſius
aquæ
pars altera tota feruere Solis attolli ſolet:
altera re-
linqui
ob , quæ dicta iam eſt, cauſam.
Porrò ueterem illã
quæstionẽ
mouiſſe, cur uidelicet tãta aquarũ copia nuſ-
quam
cõpareat, cùm innumeri immenſiq́ amnes quotidie
in
mare defluãt, nec ipſum ullatenus accreſcat, quanquàm
metas
non egreditur rationis, ſi quis tamen intendere uelit,
eiuſce
rei cauſam facilè agnoſcet.
Nam aquæ mẽſura eadẽ,
longè
lateq́;
diffuſa, collectaq́; haudquaquam æquabili tem
pore
reſiccatur:
quinimo hoc, an illo diſponatur modo tan-
topere
refert, ut hæc diem integrã edurare queat, illa pér-
inde
ac ſi quis aquæ cyatbũ unũ ſuper mẽſam ingentẽ ex-
tenderit
, tota interim dum eam contemplantur, euaneſcat.
Quod amnibus etiã ſolet. cùm aßiduè amnes toti,
ac
uniuerſi fluant, ſemper ea aquarũ portio, quæ ad locum
immẽſum
, latißimumq́;
peruenit, citò nec apertè coareſcit,
Quod autem de mari, & amnibus ſcriptum in phædo-
ne
eſt, fieri non poteſt.
Inquit enim Socrates plerasq; ca-
uitates
eſſe, quæ omnes ſub terra ſibijnuicem obuiant, ir-
rumpuntq́
;
: eſſe uerò aquarum omnium fontem, atq; prin-
cipium
uocatum Tartarum, quandam nimirum circa
45448ARIST. METEOROL. dium aquarũ multitudinem, à quo tam profluentes, quàm
ſtabiles
aquæ omnes emanant.
In ſingulos autẽ amniũ riuos
propterea
influere, quòd aßiduè quod primũ eſt, atq;
prin
cipium
, fluctuet.
nec fundamentũ habere, nec firmamẽ-
tum
, ſed ſemꝗ circa mediũ ſpir as agere:
atq; cùm mouetur
ſurſum
deorſumq́;
in amnium riuos exũdare, atq; influere.
Nõnullas item pleriſq; in locis ſtagnare cuiuſmodi noſirum
etiã
mare eſſe.
Omnes autẽ ad principiũ unde fluere cœpe-
rint
, in orbem relabi:
multas quidẽ per partem eandẽ, quaſ-
dam
uerò per cõtrariam quàm elapſæ fuerint:
uerbi cauſa,
ſi
ab ima fluere cœperint, in ſuperã illabi:
eſſe uerò ad me-
dium
uſq;
deſcenſum: ulteriorẽ enim prolapſum omnibus
fore
aſcenſum.
Porrò aquã ſapores, coloresq́; retinere pro
terrarũ
qualitate, per quas fluxerit.
Fit autẽ hac ratione,
ut
amnes ad eundẽ ſemper locũ fluant.
Sienim ad mediũ
confluant
, à quo ſanè effluunt:
non potius infernè, quàm ſu-
pernè
fluent, ſed ad utrãlibet partẽ Tartarus fluctuans in-
clinarit
.
Atqui ſi hoc contingat, id quod aiunt eueniet.
Surſum
uerſus incedere flumina, quod fieri nequit.
Præ-
terea
undenam erit aqua, quæ ortum ſubit, quæq́;
rurſus in
altum
rapitur?
totam enim eximere neceſſe eſt ſi ſemper
idem
aquarũ modus ſeruetur.
Quantum enim aquæ effluit,
tantundem
ad principiũ relabitur.
Atqui flumina omnia
quotquot
in alia non influunt, in mare deſinere uiſuntur:
in
terram
, nullum:
ſed quanquàm ſeſe condunt, tamen rurſum
emergere
ſolent.
Amniũ autem ij magni euadũt, qui per
caua
longo itinere labuntur:
multos enim amneis, quorum
uas
loco, ac longitudine intercipiũt, recipere ſolẽt.
Quã-
ob
rem Iſter, &
Nilus, amnium quiin hoc mare exedunt,
maximi
habentur.
Atque de amnium cuiuſque
45549LIBER II. alias alij cauſas aſtruunt, quoniã in eundẽ multi immittunt.
Itaq; hæc omnia effici non poſſe, apertũ eſt: præſertim cùm
etiam
inde originem mare habeat.
Quòd igitur locus iste
aquæ
, non maris locus ſit, item quam ob cauſam pars alte-
ra
, nẽpe quæ potu idonea eſt, haudquaquam niſi cùm fluic
manifeſta
ſit, altera remaneat:
denique cur mare aquæ fi-
nis
potius, quàm principium exiſtat, périnde utin corpori-
bus
excrementa, nutrimenti omnis, &
maximè humidi finis
ſunt
, tot nobis dicta ſint.
De maris ſalſedine opiniones, quomodo ea gignatur, vnde
fontes
ac flumina diuerſos ſapores habeant, ac colores.
CAP. III.
_DE_ maris autem ſalſitudine, & ideḿ ne ſemper mare
11Hîc de matis
ſalſitudine
Āri
ſto
. determi,
nat
.
ſit, an aliquãdo fuerit, &
aliquando non erit, ſed
deficiet
(ſic enim quidã opinãtur) dicamus oportet.
Id igi-
tur
omnes fateri uidẽtur, nempe quòd factũ ſit, ſi totus etiã
mundus
ortum habeat:
pariter enim cum eo maris' ortũ fa-
ciunt
.
Quare perſpicuũ existit, ſi uniuerſum ſempiternum
ſit
, de mari quoq;
haud aliter eſſc ſentiendũ. Qui autẽ mare
decreſcere
(ſicuti Democritus aſſerit) tandemq́;
defecturũ
cenſet
, atq;
ita ſibi perſuaſit, nihil ab Aeſopi fabulis diſſen-
tire
uidetur.
Is enim Charybdim, cùm bis aquas exorbuiſ-
ſet
, primò quidẽ mõteis, mox inſulas apparuiſſe, &
ad po-
ſtremũ
ubi ſorbuerit, terrã prorſus aßiccatum iri, cõmẽtus
eſt
.
Verùm Aeſopo in nautam irato, eiuſmodi fabulã dixiſ-
ſe
cõgruebat:
hiſce autẽ, qui ueritatẽ rimãtur, minus. Quã
enim
ob cauſam prius remãſit, ſiue hoc propter põdus ac-
ciderit
, quomodo etiam quidam horum aiunt (in promptu
enim
eſt, eiuſce rei cauſam perſpicere) ſiue etiam propter
aliud
quippiam, patet eſſe neceſſarium, ut eandem ob
45650ARIST. METEOROL. ſam ipſum reliquo tẽpore permaneat. Dicant enim opor-
tet
, aut quòd aqua à ſole ſublata nunquàm deſcendet, aut ſi
deſcendet
, neceſſe erit ut uel ſemper, uel quãdiu illud acci-
det
mare remaneat:
rurſusq́; illud quod potulẽtũ eſt, prius
eſſe
ſublatum oportebit.
Quare nunquã aßiccabitur: quod
enim
in cœlum prius aſcẽdit, id in mare deſcendere antici-
pabit
:
nihil enim reſert ſemel'ne, an pluries hoc fieri dica-
tur
.
Si quis igitur ſolis lationẽ interquieſcere ſtatuat, quid-
nam
id erit, quod uim habeat aßiccandi?
Sin uerò eam eſſe
ſinat
, ſemper ille ſuo acceſſu partem potabilẽ (uti diximus)
educet
, rurſumq́;
ſuo receſſu dimittet. Hanc autem de mari
ſententiam
ex eo ſumpſere, quòd multa loco ſicciora nunc,
quàm
prius, appareãt.
Cuiusrei cauſam diximus, nẽpe quòd
hic
affectus propter aquæ exuperantias, quæ ſtato quodam
tempore
obuenire ſolent, non propter uniuerſi, partium'ue
generationẽ
accidit.
Rurſumq́ cõtrà cueniet: & cùm facta
fuerit
aqua, rurſum exciccabitur.
Atq; id ita circulũ ſem-
per
ire neceſſe eſt:
ſic enim existimare, rationi magis con-
ſentaneum
eſt, quàm ob id totum cœlum permutari.
Sed de
hiſce
plura, quàm par erat, diximus.
De maris autem
ſalſugine
dicendum ſieri non poſſe, ut qui mare ſemel ge-
nerarint
, aut omnino ipſum generant, ſalſum eſſe ſtatuant,
Nam
ſiue mare reſiduum extet omnis eius humoris, qui cir-
ca
terrã existit, &
à ſole ſubuehi ſolet, ſiue in aqua multa,
&
prædulci tanta uis ſaporis propter terræ cuiuſpiã eiuſ-
modi
ammistionem inſit, mmus ipſum, ubi aqua in uapo
rem
conuerſa rurſum deſcenderit, quàm prius ſalſum eſſe,
cùm
multitudo æquabilis habeatur, neceſſe eſt:
& ſi non
prius
, nec poſterius quoq;
. Quòd ſi etiam prius ſalſum
crat
mare, continuò erat dicendum quidnam in cauſa ſit:
45751LIBER II.& inſuper, cur ſi tunc in altum aſcenderit, nunc quoq; idem
minimè
patiatur.
At uerò & hiſce, qui ſalſuginis cauſam
terræ
tribuunt (eam enim, dum ammiſcetur, multos haberc
ſapores
aiunt, adeò ut ab amnibus cõuecta mare ſalſum ob
admistionem
reddat) itẽ flumina ipſa ſalſa eſſe, abſur-
existit.
Quî enim fieri poteſt, ut eiuſmodi terræ mistio,
affectum
adeò euidentem, conſpicuumq́;
efficere in tanta
aquarum
multitudine queat, in quaq;
autẽ parte nequeat?
Cõſtat enim mare, totã fluuiatilem aquam eſſe: nihil enim
à
fluuijs differre, niſi quòd ſalſum ſit, uidetur:
quod idẽ, illis
obuenit
eo in loco, in quem cõfluunt uniuerſi.
Pari etiam
modo
ridiculũ fuerit, ſi quis cùm mare terræ ſudorem eſſe
dixerit
, dilucidum quippiam dixiſſe putet, périndeut Em-
pedocles
.
Is enim ita locutus, quo ad Poëſin, ſatis forſitan
dixit
(quippe cùm translatio poëtis amica ſit) quo ad co-
gnoſcendam
naturam, non ſatis.
Hîc enim minimè conſtat,
apertum
' ue eſt quonam pacto è dulci potu ſalſus ſudor
proueniat
:
utrum abeunte quopiam, ceu parte dulcißima,
ſolũmodo
:
an permistio, quomodo in aquis per cinerẽ co-
latis
euenit.
Cauſa eadẽ et excremẽtorũ generi, quod in ue-
ſicã
colligi ſolet, cõpetere uidetur:
quippe qd' amarũ, ſal-
ſumq́
;
euadat, cùm tamen qui bibitur humor, & quem ci-
bus
continet, dulcis ſit.
Itaq; ſi ut aqua, quæ per cinerem
tranſmittitur
amara fit, ſic &
urina, atque ſudor amaro-
rem
contrahunt:
urina quidem, quòd facultas eiuſmodi
unà
:
eum ea deferatur, qualis eſt ſalſilago illa, quæ etiam in
uaſis
ſubſidere uidetur:
ſudor uerò, quia facultas illa pa-
riter
cum eo è carnibus ſequeſtretur, humore ſcilicet, qui
ſeſe
foras promit, quod tale eſt è corpore abluendo dera-
dente
:
perſpicuum eſt quòd in ipſo quoq; mari, quod è
45852ARIST. METEOROL. ra cum humore miſcetur, ſalſitudinis cauſa eſt. Verùm in
corpore
talis eſt pars ea cibi, quæ ſubſidet, propter conco-
ctionis
uacuitatem.
At in terra quonam pacto hoc ipſum
inſit
, dicendum erat:
atq; omnino quî fieri potuit, ut tanta
aquarum
copia è terra dum ſicceret, calefieretq́;
, excreta
ſit
?
enim, partem quandã eſſe exiguam reſpectu eiuſce,
quæ
in terra relicta eſt, cõuenit.
Præterea cur etiã nunc
terra
, ſiue maior, ſiue minor, ſudare cùm reſiccatur ſoleat:
humiditas enim & ſudor, amara fiunt. Nam ſi tunc, & nũc
quoq
;
oportebat. Ad id nequaquàm accidere uidemus: imò
terra
, cùm humida eſt, reſiccatur:
cùm uerò ſicca, nihil ta-
le
pati ſolet.
Quî igitur fieri potuit, ut terra cùm circa pri
mam
ſui generationẽ humecta eſſet, ſudorem obareſcendo
emiſerit
?
Quin potius par eſt, ſicuti nõnulli aiunt, humore
plurimo
abeunte, &
ſolis beneficio in cœlum ſcandente,
quod
reliquũ fuit eſſe mare.
Nam fierinõ poteſt, ut tellus
cùm
humecta eſt, ſudet.
Quæ igitur ſalſitudinis cauſæ nar-
rantur
, rationẽ uidẽtur effugere.
Nos autem eodẽ quo &
prius
ſumpto initio, dicamus.
Cùm enim halitum eſſe du-
plicem
, alterum humidum, alterum ſiccũ poſitum ſit, eum
eiuſmodi
affectuum principium eſſe arbitrari oportere
ſtat
.
Quinimo & de quo quæſiſſe prius neceſſe eſt, utrum
etiam
mare permaneat, ſemper eiſdem numero partibus
conſtans
, an ſpecie, &
quantitate ſub' inde mutatis, périnde
ut
aër, aqua potabilis, ignis?
horum enim quodq; aliud, &
aliud
ſub' inde euadit, multitudinis tamen eorũ ſpecies haud
aliter
ac ſlammæ, &
profluentium aquarum fluxus, manet.
Hoc
itaque apertum, atque probabile existit, fieri inquam
non
poſſe, ut non eandem hæc omnia habeant rationem:

&
mutationis celeritate, tarditateq́; inter ſe distent,
45953LIBER II.gnanturq́; , ac intereant: quod tamen non abſq; certo quo-
dam
ordine, hiſce omnibus eueniat.
Quæ cùm ita habeant,
de
ſalſore quoq;
cauſam reddere enitendum eſt. Itaq; eiuſ-
modi
ſaporẽ ob cõmistionem quãdam prouenire multis
ſtat
indicijs.
Quod enim in corpore minimè cõcoctum eſt,
id
ſalſum, amarumq́;
haberi ſolet: quod idẽ etiã prius dixi-
mus
.
Nam cibi humidi excrementũ, minimè cõcoctum eſt.
Eiuſmodi ſunt ſedimenta omnia, ſed præcipuè illud, quod
in
ueſicã delabitur.
Cuiusrei indiciũ eſt, quòd tenuiß{imum}
ſit
:
quæ autẽ cõcoctionem admiſere, cõstant, craßaq́; ſunt.
Déinde
ſudor, in quibus idẽ illud corpus, quod hunc ſaporẽ
parit
, unà ſuperuacaneo humore excernitur.
Pari modo
et
in hiſce, quæ exurũtur, res habet:
quod enim calor eui
cerit
, id omne in corporibus excremẽtũ fit, in exustis cinis.

Quãobrẽ
&
mare è terra peruſta factũ eſſe nõnulli aſſe-
runt
.
Cæterũ ita quidẽ dicere, abſurdũ eſt: eſſe tamen ex tali
factũ
, à ueritate nequaquã abhorret.
ut in hiſce, quæ di
ximus
, ita in ipſo quoq;
uniuerſo, qd' ex ijs, quæ naſcuntur,
atq
;
naturã fiũt, aliter quàm ex ijs, quæ ignẽ ſentiũt, re
lin
qui ſolet, eſſe terrã talẽ animaduertẽdũ ſemp eſt.
Quin
imo
et omnẽ aridæ telluris halitũ eſſe eiuſmodi, putãdũ eſt:

ea
enim hanc ingentem halituũ copiã ſuppeditat, Cùm au-
tem
halitus uapidus cum arido permistus (ut diximus) in
nubem
, &
aquam cogitur, neceſſariò accidit ut ſemper
quædã
non parua huiuſce facultatis portio intercipiatur:

&
rurſum pariter cum pluuia deorſum feratur, idq́; ſem-
per
fiat, ordine quodam, quantum fieri poteſt, ut quæ apud
nos
ſunt ordinẽ participent.
Vnde igitur in aqua ſalſitudo
proueniat
, dictum eſt.
Ob idq́; imbres, tam quos Auster
affert
, quàm qui autũnalium primi ſunt, ſalſiuſculi ſunt.
46054ARIST. METEOROL. Auſter enim tam uehementia ſua, quàm flatu æſtuo ſißimus
uẽtus
eſt, et calidis, ſiccisq́ locis ſpirat.
Quare parũ uapo
ris
ſibi aſciſcit, &
próinde feruidus extat. Nam & ſi eiuſ-
modinõ
ſit, ſed unde ſpirare incipit frigidus habeatur, ni-
hilominus
dum ſe longius protrahit, propterea quod mul-
tum
ſicci halitus è uicinis locis ſecum rapit, calidus eſt.
At
aquilo
, ut qui ab uliginoſis flare locis ſoleat, uapidus eſt,
ideoq́
;
frigidus. Hic tamẽ, quòd nubes propellat ſerenus eſt,
in
locis oppoſitis, pluuius:
pari modo et auſter A fris ſudus
eſt
, nobis pluuiam importat.
Talis igitur facultas in aqua,
quæ
deorſum ruit, parũ cõfert.
Atq; per autumnũ ſalſi
imbres
fiũt:
quæ enim plus põderis obtinẽt, ea priora defe-
rantur
, neceſſe eſt.
Quare quibus eiuſmodi terræ copia in-
eſt
, ij celerrimè deſcendunt.
Ob idq́; , mare calidũ eſt.
aduſta
omnia, potentia in ſe aliquid habent caliditatis, cal-
cem
, cinerem, ſedimenta animalium, humidũ inquam, ſimul
&
aridum intueri licet. Et animaliũ, quæ uẽtres habent ca-
lidißimos
, ſedimẽta calidißima eſſe uſu euenit.
Igitur mare
hac
de cauſa ſubinde ſalſius reddi ſolet.
Semper autẽ ipſius
portio
quædã unà cum parte dulci, attollitur:
uerun: tantò
minor
eſt, quantò in ipſa quoq;
pluuia, pars dulcis ſalſam
exuperat
.
Ex quo ſit, ut ſemper æquale (quod in totũ di-
xerim
) habeatur.
Quid autẽ aqua maris, quæ in uaporem
conuertitur
, potulẽta euadat, quodq́;
pars ea, quæ naturam
induit
uaporis, cùm rurſus concreuerit, nequaquã in liquo-
rem
cogatur, qui maris naturam retineat dicere conemur.
Hoc idẽ in cæteris quoq; alijs euenit. & uinum, &
cætera
ſuccorũ genera, quotquot in uaporẽ mutari, in hu-
morẽ
rurſum cõcreſcere ſolent, aqua ſiunt.
Affectus enim
cæteri
, aquæ propter quandam commistionem, competũt:
46155LIBER II.& qualecunque id fuerit, quod ei permiſcetur, talem in ea
parere
ſaporẽ aſſolet.
Sed de hiſce aliâs, cùm opportunior
dabitur
occaſio, erit cõſiderandum.
Nunc eatenus dicamus
oportet
, nempe quòd cùm mare in rerum natura ſit, aßiduè
quippiã
ab eo in altũ ſcandit, potuq́;
idoneũ, ac dulce red-
ditur
, quodq́;
per imbreis ex alto in imũ labitur, iam aliud
effectum
, nec id prætera existens quod fuerat ſublatum,
quod
deniq;
mare potulentæ partiratione ponderis ſubſi-
det
.
Ob idq́; nec ipſum inſtar amnium deficere, niſi lo-
corum
ratione aſſolet:
quod idem pariutriſq; modo acci-
dere
neceſſum eſt.
Nec ſemper eædem nec terræ, nec maris
partes
permanent:
ſed tota duntaxat moles. Etenim in
hunc
modum de ipſa quoq;
terra existimare par eſt. Nam
pars
alia aſcendit, alia rurſum deſcẽdit.
Quinetiã loca cõ-
mutant
, quæ per ſumma innatare, quæq́;
in ima rurſum de-
ferriaßolent
.
Porrò ſalſitudinem in rei cuiu ſpiã admistio-
ne
cõſistere, palàm eſt, ex ijs tantum, quæ dicta ſunt, ue-
rùm
etiã ſi quis uas è cera afformatũ in mare demittat, ob-
turato
prius re tali oſculo, ut nihil interhiet, per quod ma-
re
introfluat:
quæ enim ſeſe uaſi per cæteros parietes inſi-
nuat
aqua potulenta euadit:
ut terrena portio ita & quod
ſalſitudinem
ſua admistione cõmittit:
ſequeſtrari cùm per-
colatur
aqua aſſolet:
id enim tum põderis (ſalſa enim quàm
dulcis
grauior eſt) tum etiam craßitudinis cauſa extat.
Et-
enim
aquæ craßitudo, corpulentiaq́;
tantam afferre diffe-
rentiã
poteſt, ut nauigia æquo rerũ, quæ conuehũtur, onere
preſſa
in amnibus ferè demergi uideantur, in mari modice
ſeſe
, atq;
ad nauigandũ peropportunè habeant. Otãobrem
nõnulli
corũ, in amnibus naueis onerãt, ob ipſam igno-
rationẽ
damnum ſubiere grauißimum.
Quòd autem
46256ARIST. METEOROL. piam admiſtum ſit, illud argumento eſſe poteſt, quòd eius
moles
craßiuſcula eſt:
mare, propè quaſi lutũ eſt, tãtam
rei
copulẽtæ copiam continet:
ſi quis enim aquã indito ſale
uehemẽter
ſalſam fecerit, in ea oua, etiã ſi plena ſint, inna-
tant
.
Hoc idem, circa ipſa quoq; ſalſamenta moliri ſolent,
Quòd
ſi in Palæstina ſit, ut quidã ferunt, lacus eiuſmodi, in
quem
ſi à quoquã homo uinctus, aut iumẽtũ inijciatur, per
ſumma
natat, nec in aquis mergitur;
is profectò testimonio
fuerit
hiſce, quæ iam dicta ſunt:
aiunt enim adeò amarum,
ſalſumq́
eſſe lacum, ut piſcis nullus innaſcatur, et uestimẽ-
ta
purget, ſi quis madefacta cõcuſſerit.
Quæ omnia, eo-
rum
quæ diximus ſigna ſunt, nempe quòd corpulentũ quid-
dam
ſalſitudinẽ pariat:
& quòd id quod ineſt, terrenũ ſit.
Etenim in Chaonia fons quidã aquæ ſalſiuſculæ, habetur,
qui
haud lõgè ab ortu in amnem dulcem quidẽ, at piſcibus
uacantem
influit.
Nam, ut aiunt incolæ ſacta ab Hercule
optandi
poteſtate, cùm is ab Erithia uaccas abigẽs rediret,
ſalem
pro piſcibus elegerunt, qui ipſis è fonte fieri ſolet:
huius enim aquæ portionẽ quandã posteà quàm decoxere,
quieſcere
ſinunt, quæ frigefacta, ubiunà cum calore humor
euaporauit
, in ſalẽ denſum, grumoſumq́;
, ſed niuis modo
laxum
, atq;
ſubtilem euerti ſolet: quod genus ſalius imbe-
cilliorem
, quàm cætera, uirtutem obtinet, largiusq́;
adhibi-
tum
guſtum ingerit ſuauem:
colore item non æquè cãdido,
existit
.
Aliud huic rei proximũ, Vmbri moliuntur, quen-
dam
enim locum habent, in quo arundines, &
iunci ena-
ſcuntur
:
quorum cinerem decoquere aqua ſoliti ſunt, do-
nec
exiguum ſuperſit humoris, quiubi refrixit, in ſalis co-
piam
euadere ſolet.
Quicunq; autẽ amniũ fontium'ue flu-
xus
ſalſi ſunt, cos maxima ex parte aliquando
46357LIBER II. déinde ignis principium extinctũ fuiſſe, cenſendũ eſt: terrã
uerò
, per quam trãſmißi colantur, cineris, &
calcis naturã
adhuc
retinere.
Sunt etiam pleriſq; in locis tam fontes,
quàm
amnium fluẽta, quæ uaria ſaporũ genera præferunt:
quorum omniũ cauſam eſſe igneã uirtutem, ſiue facultatẽ,
quæ
in eis eſt, aut innaſcitur, ſtatuendum eſt.
terra dum
ignẽ
ſentit, quòd plus minus id pati ſoleat, uarias ſaporum,
colorumq́
;
formas cõtrahit: quippe quæ aluminis, calcis, et
cæterorũ
id genus uirtutibus plena reddatur:
per quæ dum
tranſmittitur
aqua, quæ dulcis eſt, permutari ſolet.
Et quæ-
dam
aceſcit, quo modo in Sicilia agro Sicanico euenire ui-
demus
.
Inibi enim oxalme (quã acidã muriã interpretor) gi
gnitur
, qua ut aceto in ꝗbuſdã epularũ generibus uti ſolẽt.

Eſt
autem &
circa Lyncon, fons quidam, cuius aqua acidæ
eſt
.
Circa Scythiam alius, qui amaras euomit aquas, quæ
uniuerſum
amnem, in quem incidunt, amarũ reddunt.
Ho-
rum
differentiæ, hinc apertæ ſunt.
Sed qui ſapores, ex qui-
bus
tẽperaturis exultent, ſeorſum per ſe alio loco dictum
eſt
.
Igitur de aquis, & mari, quas ob cauſas aßiduè ſemper
ſint
, quænam ſit eorum natura, qua ratione, ac uia permu-
tentur
, tum etiam de plurimis affectibus, quos committere,
aut
pati per naturam ipſis accidit, propè diximus.
Ventorum cauſæ, ac generatio.
CAP. IIII.
11Hîc ventorum
cauſas
, ecrũq́;
generationem

Ā
riſto. declà-
rat
.
_DE_ uentis autem initio, quod iam prius diximus, ſum-
pto
, dicamus.
Duæ enim ſunt noſtra quidẽ ſenten-
tia
halitus ſpecies:
alter humidus eſt, alter ſiccus. Ille ua-
por
nuncupatur:
hic, in totũ nomine caret: particulari ta-
men
utentes, uniuerſaliter eum ueluti fumũ uocemus ne-
ceſſe
eſt.
Cæterùm nec humidũ ſine arido, nec aridum ſine
humido
eſſe poteſt:
uerùm hæc omnia ita ſecundum
46458ARIST. METEOROL. rationem uocari ſolent. Itaque cùm ſol ipſe orbito feratur,
&
ubi propius accedit, humorem ui caloris ſubuehat: ubi
autẽ
lõgius dimouet ſeſe, uapor qui ſublatus fuerat, rurſum
in
aquam refrigerationis beneficio cõcreſcat (qua de cau-
ſa
, imbres hyeme potius, quàm æſtate fiũt:
& nocte, quàm
interdiu
:
ſed non uidetur, propterea quòd imbres nocturni
magis
, quàm diurni lateant) aqua autẽ illa, quæ ad ima de-
ferri
ſolet, tota in terrã diſtribuatur, terra uerò ipſa mul-
tum
ignis, atq;
caliditatis in ſeſe habeat, atq; ſol non ſolum
humorẽ, qui per ſumma telluris reſidet attrahat, uerùm
etiam
terrã ipſam calefaciendo aßiccet, cumq́;
halitus (id
quod
iam dictum eſt) duplex ſit, alter uapidus, alter fumi-
dus
, utrunq;
profectò halitum fieri neceſſarium eſt: quorũ
qui
humorem continet largiorem imbrium primordium,
quemadmodum
anteà dictũ eſt, existit:
qui aridus eſt: flatuũ
omnium
principium, atq;
natura. Hæc autem ad hunc eue-
niant
modum eſſe neceſſe, ex ipſis etiam affectibus certum
eſt
.
Etenim halitum differentiã recipere, ueceſſum eſt. Atq;
ſolem, & terræ caliditatem ea ipſa efficere, non modò poſ-
ſibile
, uerùm etiam neceſſarium existit.
Cùm autem ſpecies
utriuſque
diuerſa ſit, patet quòd inter ſe diſcrepant.
Nec
uenti
eadem ac imbrium natura existit, péinde ut quidam
aiunt
:
eundem enim aërem ſi moueatur, uentum, ſi concre-
ſcat
, aquam eſſe uolunt:
uerùm ex hiſce aër (quemadmo-
dum
anteà diximus) gigni ſolet.
Vapor enim bumidus, al-
gidusq́
eſt:
facilè terminos ſuſcipit, ut humidus: at quia
aquæ
eſt, ſuapte natura ut aqua non calefacta frigidus exi-
ſtit
.
Fumus uerò, calidus, & aridus. Quare ex hiſce, tan-
quàm
ex ſymbolis, cõstituitur aër:
qui humidus, calidusq́;
eſt
.
Etenim abſurdum fuerit, ſi aër iste, qui quemque
46559LIBER II. bit, dum motu cietur, flatus fiat, & undeuis fuerit agitatus
uentus
exultet, &
non ut amneis eſſe existimamus qua-
litercunq
;
profluente aqua etiam ſi multa ſit, ſed quod pro-
fluit
, id à fonte ortum ducat oportet, ſic de ipſis quoq;
uen-
tis
res habere dicatur.
Nam ab aliqua ingenti ruina, magna
aëris
copia, quæ nec principium habeat, nec fontem moue-
ri
poteſt.
Quæ autẽ fieri aſſolent, ea, quæ diximus, ap-
probant
.
Nam quia continuè quidem, ſed plus ac minus fie-
ri
, &
maior, minor´ ue halitus aſſolet, ſemper nubes, ac ſpi-
ritus
per ſingula anni tẽpora, pro cuiuſq;
natura efficiun-
tur
.
At quia interdũ uapidus, interdum ſiccus & fumidus
altero
longè amplior aſſurgit, aliquando pluuij, &
hume-
cti
redduntur anni, aliquãdo flatuoſi, &
ſqualibũdi. Quã-
doque
igitur ſqualores, imbresq́;
multos, ſimul & per ma-
gnum
, cõtinuumq́;
tractũ fieri, quãdoq; per parteis, euenit.
Sæpe enim regio, quæ circunquaq; adiacet, temporarios re-
cipit
imbres, aut etiã plureis:
at in hiſce parte aliqua ſqua-
lor
eſt.
Quandoque ediuerſo res agitur: nam cùm tota,
quæ
in circuitu eſt regio, aut modicis potiatur aquis, aut
potius
ſqualore fatiſcat:
una quædam portio immenſam
aquarum
copiã recipit.
Cuius rei cauſa eſt, quòd magna ex
parte
eandem affectionem longè, lateq́;
diffundi, ac ſerpere
conſentaneum
eſt:
quia uicina loca ſitum ad ſolem reti-
nent
conſimilem, niſi peculiarem quandam ſortita ſint dif-
ferentiam
.
At uerò interdum hac in parte ſiccus anhe-
litus
, in altera uapidus, uberior gigni ſolet:
nonnunquam
uice
uerſa accidit.
Huius autem ipſius cauſa eſt, quòd hali-
tus
, uterq;
in proximæ, ſibiq́ cõtinuæ regionis halitum in-
cidit
.
Verbi cauſa, ſiccus per ſuam flisit regionẽ, humectus
ſibi
proximum inuadit:
uel etiam ad locum quẽdam
46660ARIST. METEOROL. tiorem ui uentorũ propulſus accedit. Interdum ille ma-
net
, &
idẽ, qui ei cõtrarius eſt, agit. Atq; ſæpenumero illud
euenit
, nẽpe quod quẽadmodũ in corpore hominis, ſi aluus
fuperior
ſicceat, inferior cõtrario habitu eſt:
ediuerſo, ſi in-
ferior
ſicca ſit, ſuperior humecta, frigidaq́;
eſt: ſic et in ipſis
quoq
;
locis antiperistaſis fit, & exhalationũ genera cõmu-
tantur
.
Prætereaut poſt imbrẽ flatus magna ex parte ori-
ri
eo in loco ſoliti ſunt, in quo illum fieri cõtigerit:
ita ſu-
perueniente
imbre, cõſternũtur.
Hæc enim propter prin-
cipia
, quæ dicta ſunt, euenire neceſſum eſt.
ab imbribus
terra
dum calore tam ſuo, quàm ſuperno reſiccatur, halitũ
profundit
, qui nimirùm uenti materies eſſe ſolet.
Atq;
ubi ſecretio eiuſmodi in rerum natura fuerit, obtinẽt uenti:
quibus
ponentibus, propterea quòd pars calida ſeuocari,
atq
;
ſuperum in locum efferri ſemper aſſolet, uapor refri-
geratus
cõſistit, ſpiſſeſcitq́;
, atq; in humorẽ uertitur. Quin
etiam
ubi eundem in locum pulſæ nubes ſunt, &
frigus in-
trò
ſe colligens circunfuſo calori obluctatur, oritur aqua,
cuius
beneficio ſiccus anhelitus refrigerari ſolet.
Ergo
ut
imbribus uenti ſopiuntur, ita ubi uenti deſiſtũt, imbres
gigni
propter has cauſas aſſolent.
Adde quòd aliud cau-
ſæ
eſt, cur à ſeptentrione, &
meridie flatus potißimũ oriã-
tur
.
Omnium nanq; uentorũ plurimi, Aquilones, & auſtri
ſpirare
ſolẽt.
ſolhæc una loca adit, ſed ad ea ſeſe ap-
plicat
, ab eisq́;
dimouet: ad occaſum uerò, & exortum aßi-
duè
fertur.
Quamobrem nubes in curſus ſolis lateribus cõ-
ſiſtere
ſolent:
atq; ſole accedente, humor exhalat: aduerſam
in
partem abeunte, hyems imbresq́;
excitantur. Itaq; ob
ſolis
lationem, quà ſolstitia petuntur, deſerunturq́;
, æstas,
byemsq́
;
fiunt: & aqua in altum rapi, rurſum in
46761LIBER II. conuerti ſolita eſt. At cùm aquæ plurimum in hiſce locis
deſcendat
, ad quæ ſol uergit, &
à quibus, ſeſe remouet, hæc
autem
ſunt quæ ſeptentriones uerſus, atq;
meridiem poſita
ſunt
:
atq; ubi tellus aquas recipit uberiores, amplißimam
inibi
halituum copiam fierineceſſum ſit, périnde ut è uiri-
di
ligno fumũdepromi copioſißimum uidemus, halitus au-
tem
ipſe uentus ſit, ratione euenit optima, ut inde flatuum
plurimi
, principalißimiqúe exoriantur.
Qui autem à
ſeptentrionióus
mittuntur, Aquilones:
qui à meridie, Auſtri
dici
ſolent.
Porrò ſpiritus tramite ferri obliquo aſſolent:
nam circaterrã ſpirant, cùm tamen halitus ipſe per dire-
ctum
feratur, quod totus circum fundens aer flatuum latio-
nem
cõſectetur.
Quocirca quæret quiſpiã, utro ex loco,
ſuperó
ne, an infero flatibus initium ſit?
deſuper uen-
torum
motio eſt:
& antè quàm ſpirent, illuſtratur aẽr, ſi
nubilus
, caliginoſus'ue ſit, quippe cùm nubis motio, flatus
initium
prius, quàm apertè ad nos uenerit, portendat, tan-
quam
flatus deſuper originẽ habẽte.
Cùm autẽ uẽtus, quæ-
dam
ſicci halitus, quem tellus profundit, copia per terram
currens
ſit, motionisinitiũ ab alto prouenire, materiei, &

ortus
ab imo, planũ eſt.
qua parte quod aſcendebat,
inclinarit
:
inde ſui curſus cauſam ſortitur. Nam latio eorũ,
quæ
à terra remotiora ſunt, potior, ac domina existit.
Et
inſuper
, exhalatio ab imo ſurſum uerſus recta line a fertur,
cunctaq́
;
plus roboris habent, cùm in propinquo ſunt. At
ortus
principium, ad terram referri debere, in aperto eſt.

Porrò
flatuũ initia multis exhalatiõibus ſenſim coëuntibus
exultare
, quomodo amnium fontes terra humorem funden-
te
fiunt, experientia quoq;
ipſa cõſtat. Omnes enim uenti,
ibi
minimi ſunt, unde ſinguli ſpirare cœperint.
At
46862ARIST. METEOROL. longius ſe protraxerint, ingenui uenire ſolent. Præterea
regio
, quæ ſeptentrionibus ſubdita eſt, per byemem trãquil-
latur
, nec ullum flatum ſentit.
At quod paulatim expirat,
atq
;
eodem illo in loco latet, id ubi præterijt, iam ſpiritus
euadit
illuſtris.
1 gitur natura uẽti quænam ſit, & quo pa-
cto
oriatur, tum etiam de ſqualore, &
imbrium abũdantia,
item
quam ob cauſam poſt imbreis flatus &
ſurgant, &
ſternantur
:
& cur Aquilo, & Auſter ſæpißime ſpirent,
adhæc
de uentorum curſu, dictum iam eſt.
Cur ceſſent venti quando{que}, moueãtur quãdo{que}. Vnde,
&
quo tempore quiſ{que} flare ſoleat.
CAP. V.
_P_Orro ſol & cõprimit, & excitat flatus. Etenim exha-
11Hîc Āriſt. ceſ-
ſationis
vento
rum
, cõmotio
nis
{que} cauſas ex
ponit
, quinque
ítẽ
Zonas de,
clarat
.
lationes, cùm imbecillæ ſunt, atq;
paruæ tabefacit, &
ampliore
ſuo calore, earum calorẽ, qui minor eſt, diſcernit,
atq
;
dißipat. Adde quòd terrã prius aßiccat, quàm ſecre-
tio
uniuerſa orta ſit, haud aliter ac magnus ignis paruũ cre
mabile
, ſi quod inciderit, ante quàm fumũ edat, deurit.
Ob
has
igitur cauſas, minus ſol flatus cõpeſcere, quàm quò
minus
ab initio oriãtur obſistere ſolet:
quia halitus ema
cerat
, uentos ponere facit, quia celeriter terrã aßiccat, fieri
prohibet
.
Quapropter circa Orionis exortũ, & ab eo
uſq
;
ad Anniuer ſarios, & Præuios, aër maximè cõſile ſcit.
Ad ſummũ, uenti tranquillitas duabus de cauſis prouenire
ſolet
.
aut quia exhalatio frigoris beneficio extinguitur
(ut fit cùm ualidũ gelu coortũ eſt) aut quia æſtus opera elã
gueſcit
, Medijs aũt tẽporibus creberrimè cœlũ à ſpiritu ſi-
let
:
aut quia nondũ quicquam exhalat, aut quia halitus iam
abijt
, necdũ alius affluit.
At Orioni & cùm oritur, & cùm
occidit
, incertus, ac difficilis eſſe propterea uidetur, quòd
eius
exortus, &
occaſus tum cùm tempora euariant,
46963LIBER II.mutanturq́; , illæ æſtate, hic hyeme, accidãt. Idq́; propter ſy-
deris
magnitudinẽ, diebus edurat pluribus.
Omniũ autem
mutationes
turbulentæ propter uarietatẽ exiſtũt.
At Anni-
uerſarij
poſt ſolstitiũ, &
Caniculæ exortũ, & non tum cùm
ſol
maximè accedit:
recedit'ue, aſpirare ſolẽt: atq; interdiu
ſpirãt
, noctu deſiſtũt.
Cauſa, quòd ſol cùm proximè eſt, ter-
ram
prius aßiccat, quàm ut ulla oriatur exhalatio.
At cùm
paululum
receßit, modicus exultat calor adeò ut congla-
tiatæ
aquæ deliqueant:
& dum terra cùm ſuo, tum ſolis ca-
lore
inareſcit, in quendam ueluti fumum, &
exhalationem
tranſeant
.
Noctu uerò deſinunt flare, quoniã tum congelata
omnia
liqueſieri ceſſant, propter noctium frigus.
Cæte-
rùm
nec id quod gelu induratum eſt, nec id, quod ſiccitatis
habet
nihil, exhalat:
ſed quod cum ſiccitate cõiunctam ob-
tinet
humiditatẽ, id cùm recaleſcit, anhelitum reddere ſolet.
Nonnulli autem addubitant quam ob rem Aquilones con-
ſtantius
perflãt poſt æstiuũ ſolstitium, quos Eteſias (id eſt
Anniuerſarios
) uocant:
Austriuerò poſt hybernum nequa-
quàm
.
Hoc autẽ minimè alienum à ratione eſt: nam tem-
pore
oppoſito appellati Leuconoti fiunt, tamẽ adeò con
tinui
.
Iccirco latentes occaſionẽ præbẽt inquirẽdi. Cau-
ſa
quòd Aquilo à locis ſub ſeptentrionibus poſitis ueniat,
quæ
aquarũ, &
niuis copioſæ plena ſunt, quibus à ſole col-
liquatis
poſt æstiuũ ſolstitiũ potius, quàm in ipſo ſolstitio,
Anniuerſarijs
flare ſoliti ſunt.
Nam & ipſi quoq; æſtus ita
fieri
ſolent, non cùm ſol proximè ad ſeptentriones accedit,
ſed
cùm diutius concaleſcit, &
adhuc in propinquo eſt.
Pari etiam modo Auiculares (quos Græci Ornithias, ab
aduẽtu
auiũ, uocant) poſt hybernum, æquinoctium ſpirare
ſoliti
ſunt.
Hi enim Anniuerſarij imbecilli ſunt,
47064ARIST. METEOROL. tamen, atq; tardius quàm Anniuerſarij flare ſolent: nam
ſeptuageſimo
die aſpirare incipiunt, propterea quòd ſol
cùm
procul abeſt, roboris minus habeat.
autẽ ſimiliter
continui
perflant, quoniã quæ in ſumma telluris parte ia-
cent
, imbecillaq́;
ſunt, ea per id tẽpus ſecerni, atq; erui ſolẽt:
quæ uerò cõglaciata ſunt, plus caloris deſyderãt. Quam-
obrem
hi intermittẽdo flare tãtiſper ſoliti ſunt, quoad rur-
ſum
Anniuerſarij in ſolstitio æstatis ſpirẽt:
quãdoquidẽ ab
co
tẽpore ſemper uentus quàm maximè cõſtanter flare ſo-
let
.
Auſter autẽ ab æstiuo ſolstitio, & ab altera urſa
ſpirat
.
cùm terræ habitabilis ſegmenta duo ſint, &
altera
ad ſublimiorem uerticem, qui apud nos eſt, altera ad
alterũ
, &
meridiem poſita ſit, atq; tympani ſpeciem præfe-
rat
:
talem profectò terræ figurã lineæ à cẽtro ipſius ductæ
diſſecant
, atq;
turbines duos efficiunt, quorum alter apud
tropicum
, alter apud ſemper conſpectum uerticem baſin,
ſed
uterque in meditulio terræ mucronem, obtinet.
Eo-
dem
pacto ad inferiorem uerticem alij duo turbines telluris
diſſectiones
faciunt.
autem, inh abitari ſolæ queunt.
Nec
fieri poteſt, ut quiſquam ultra ſolstitium incolat, non
enim
in ſeptentrionem umbræ iacerentur:
nunc autem lo-
ca
prius inhabitabilia redduntur, quàm ut abſumantur um-
bræ
, aut mutent ſemet in meridiem.
Pars autem orbis ſe-
ptentrionibus
ſubdita, præ rigore habitari nequit.
Fer-
tur
etiam Corona quoqueipſa, circa huncce locũ:
nam no-
bis
ſupra uerticem eſſe uidetur, cùm ad meridiei lineã per-
uenit
.
Quo fit etiã, ut hoc tempore telluris ambitus ridi-
culè
depingãt.
Nam partiorbis terrarum habitatæ, figu-
ram
tribuunt orbicularem.
At hoc fierinõ poſſe, ratione
pariter
atque experientia cognitum.
Nam quòd in
47165LIBER II. dinem definita ſit, circulum tamen continentem præferre
per
temperiem queat, tum ratio ipſa commonſtrat (quippe
cùm
non per longitudinem, ſed in latum nimio rigore, atq;
incẽdio prematur: adeò ut niſi mare nonnuſquam loci pro-
hibeat
, peruia tota ſit) tum ea quæ circa nauigationes, &

itinera
uidemus.
Nam longitudo à latitudine haud parum
differt
:
quod enim à columnis Herculis ad terram Indicam
uſq
;
porrigitur, eo quod ab Aethiopia ad Mæotin uſq; , &
extremas
Scytbiæ parteis pertingit, maius quàm quinq;
ad
tria
eſt, ſi quis tam nauigationes, quam uias, quatenus ta-
lium
certitudo ſumi poteſt, metiri uelit.
Atqui partem or-
bis
terræ habitatam, in latum ad loca uſque inhabitata ex-
ploratam
habemus.
Nam hic, præfrigore, illic præ æſiu, ha
bitari
prætereanequit.
Quæ uerò ultra Indiam, & colum-
nas
Herculis iacent, coniungi périnde quaſi continens fo-
ret
tota telluris habitatæ portio, haudquaquàm uidentur.

Cùm
autem neceſſe ſit ut locus quidem ad alterum polum
ſimiliter
ſeſe habeat, atq;
is quem incolimus ad , qui ſu-
pra
nos eſt, conſtat quòd ut cætera alia, ita ſpirituum quo-
que
ſtatio, proportione reſpondebit.
Quare quemadmo-
dum
nobis Aquilo, ſic &
illis uentus quidam ab ea quæ in-
ibi
eſt urſa aſpirat, què huc penetrare haudquaquàm poßi-
bile
eſt:
quando ne iſte quidem Aquilo, totam quæ apud
nos
eſt partem orbis terrarum habitatam, peruadat.
A qui-
lonius
nanq;
flatus, ceu abterr aneus eſt. At quia hæc habi-
tatio
ad ſeptentriones poſita eſt, ideo Aquilo frequentißi-
ſpirat, ſed tamen &
apud nos deficit, & progredi lon-
non poteſt.
Quandoquidem circamare Auſtrale, quod
ultra
Africam iacet ut hic Aquilo, &
Auſter ſpirant, ſic
illic
Vulturnus, &
Fauonius uicißim abſq;
47266ARIST. METEOROL. ſemper flare ſolent. Itaq; auſtrũ ab altero polo non uenire,
apertum
eſt, quando ne ipſe quidem ab hyberno ſolstitio
ſpiret
:
nam alium ab æstiuo uenire oporteret: ſic enim pro-
portionis
ratio exigit.
Nunc autem, inde nullus aſpirare ſo-
let
:
ſolus enim unus ſpirare ex illis locis uidetur. Quare ne-
ceſſariò
fit, ut uentus qui ab exusta terrarum parte ſpirat,
Auſter
ſit.
Locus autem ille, propter ſolis uiciniam, nullum
habet
humorem, aut pabulũ, quod per liquefactionem fla-
tus
anniuerſarios commitat.
Verùm quia locus ille multò
amplior
eſt, atq;
longè lateq́; patet. Auſter uehementior,
crebrior
, &
magis æstuoſus, quàm Aquilo existit: atq; ille
huc
magis quàm hic illud penetrare ſolet.
Quænam igitur
Auſtri
, &
Aquilonis cauſa ſit, & quonam pacto ſeſe al-
teruter
ad alterum habeant, dictum eſt.
De ventorum ſitu, qui ſint inter ſe contrarij: de
ipſorum
natura, &
complexionibus.
CAP. VI.
_D_E uentorum autẽ ſitu, qui quibus aduerſantur quos
11Hîc Āriſto. de
ventorum
ſitu,
natura
, & com
plexiõibus
de,
permuinat
.
ſimul flare cõtingat, &
quos , tum etiam qui, &
quot
ſint, adhæc de cæteris affectibus, quiin problematis
particularibus
dicti non ſunt, nunc agendum.
Situs ratio-
nem
exdeſcriptione contemplari oportet.
Deſcribatur igi-
tur
ut res ipſa clarior euadat, horizon circulus, &
pròin-
de
rotundus.
Intelligendum autem eſt, alterum ipſius ſe-
gmẽ@um
, quod ſub nobis eſt, habitari:
nam & id ipſum ad
eundem
diuidere modum licebit.
Supponatur autem pri-
, quæ plurimum diſtantloco, loco cõtraria eſſe:
quo mo-
do
quæ fpecie plurimum diſtant, fpecie contraria ſunt.
Di-
ſtant
autem plurimum loco, quæ per dimetientem lineam
è
regione poſita ſunt.
Sit igitur A occidens æquinoctialis:
47367LIBER II. B uerò ei ex aduerſo reſpondens, oriens æquinoctialis
Sitq́
;
alia diameter, quæ hanc adrectos ſecet angulos: cu-
iuspars
altera, quæ eſt G,ſit urſa:
altera è regione aduerſa,
quæ
eſt H, meridies.
Item F, æstiuus exortus: E, æstiuus
occaſus
.
Porrò D, hybernus exortus: C, hybernus occaſus.
Ducatur autem diameter ab F, ad C: item à D, ad E. Cùm
igitur
quæ plurimum distant loco, contraria loco ſint, plu-
rimũ
autem diſtant, quæ per diametrum:
neceſſariò fit ut
flatuum
hi inter ſe contrarij ſint, quicunq;
per diametrum
diſpoſiti
ſunt.
Flatus autem ipſi, iuxta locorum poſitum
uocari
hoc pacto ſolent:
ab A, Fauonius, nam A, occidens
æquinoctialis
existit à B, ſubſolanus, huic contr arius, nam
à
B, oriens æquinoctialis eſt, à G, Aquilo &
Septentrio,
quippe
cùm hac in parte urſa ſit:
ab H, Auſter, huic cõ-
trarius
, nam &
unde ſpirat meridies eſt, & H & G con-
traria
ſunt cùm per diametrum distent:
ab F, Cæcias, nam
F
, æstiuus exortus existit, contrarius autem ei eſt, non qui
ab
E ſpirat, ſed qui à C, nempe Africus, nam Africus ab
occaſu
brumali mittitur.
Hic autem illi contrarius eſt, nam
ab
eo per diametrum diſtat.
à D, Vulturnus, quippe quiab
exortu
brumali uenit, atq;
Auſtro uicinus eſt. Ob idq́; ſæ-
penumero
Euronoti aſpirare dicuntur.
Huic autem aduer-
ſatur
, non qui à C, nomine Africus, ſed qui ab E ſpirare ſo-
let
, quem alij Argesten, Olympiam alij, alij Scirona uocãt.
Hic enim ab occaſu æstiuo adflat, & ſolus v ulturno
per
diametrum reſpondet.
Igitur uenti, tum qui per dia-
metrum
diſpoſiti ſunt, tum qui contrarios obtinent, hi ſunt.
47468ARIST. METOROL.5[Figure 5] Sunt item alij, quibus contrar ij flatus nulli ſunt: ab I quem
Thraſciam
nuncupant:
is enim media regione inter Corũ,
&
Septentrionẽ ſpirat. à K, quem Meſen uocant, hic enim
inter
Septentrionem, &
Cæciam eſt. Cæterùm diameter
K
, iuxta polum ſem per conſpectum eſſe ſolet, non tamen
exactè
ſub eo existit.
His autẽ flatibus cõtrarij nulli ſunt,
Meſæ
uidelicet (nam à puncto M, ſpiraret aliquis:
id enim
per
diametrum distat) atq;
Thraſciæ: flaret enim à pũcto
N
, quippe cùm id ex aduerſo reſpõdeat.
Niſi ab eo puncto
ueniat
, &
non longè progrediatur quidam uentus, quàm
accolæ
Phœniciam uocant.
Venti igitur princip al ißimi,
definitiq́
;
hi ſunt, atque hoc digeri ordine aſſolent.
47569LIBER II. 6[Figure 6]
Cur autem à ſeptentrionali plaga plures uenti, quàm
de
partibus meridianis prodeant, cauſa eſt:
quòd pars orbis
terræ
habitata ad ſeptentriones poſita eſt, quodq́;
in eam
partem
plus aquarum, &
niuis, quàm in auſtrinam (pro-
ptereà
quòd hæc ſub ſole, atque eius curſu iacet) depelli-
tur
, quibus in terram liqueſcentibus &
à ſole, ac terra in-
caleſcentibus
, neceſſariò accidit ut exhalatio amplior, &

quæ
latius diffundi queat, hac eadem de cauſa oriatur.
Sunt
autem
è flatibus, quos iam diximus, Septẽtrio proprijßimè
&
Thraſcias, & Meſes, Aquilo. Cæcias uerò Subſo-
lani
, &
Aquilonis communis habetur. Qui à meridie
ſpirat
&
Africus, Auster. Qui ab æquinoctiali exortu
mittitur
atque Vulturnus, Subſolanus.
Phœnicias
47670ARIST. METEOROL. communiter ad Subſolænũ, & Auſtrum pertinet. Qui ab
occaſu
, &
is quem Græci Argeſtem, noſtri Corum uocant,
Fauonius
.
Omnino autẽ ex hiſce, alij Aquilonij, Auſtrini
alij
, nuncupari ſolent.
Fauoniani Aquiloni tribuũtur: frigi-
diuſculi
enim ſunt, quòd ab occaſu ueniant.
Subſolanij Au
ſtro
:
nam calidiuſculi ſunt, propterea quòd ab exortu aſpi-
rant
.
Sũpta igitur à frigore, & calore, ac æſtu differentia,
ſpiritus
ad hunc nominarunt modũ.
Ab ortu autem flantes,
calidiores
ſunt ab occaſu flãtibus:
quia ſol diutius ſupra il-
los
fertur:
hoc uerò citius deſerit, tardiusq́; eum ad locũ ac-
cedit
.
Ventis hunc in modum diſpoſitis cõſtat fieri non
poſſe
, ut aduerſi ſimul ſpirent, nam per dimetientẽ diſtdnt:
alter igitur alterius ui preſſus, ceſſabit. At qui ita fron-
te
aduerſa poſiti ſunt, eos ſimul flare nihil obſtat, ut F.
D.
A@q; ob id, nõnunquàm ſecundi ambo ad idẽ ſignũ ſimul
flare
, non eodem ex loco, nec flatu eodẽ, ſolent.
Porrò con-
trarijs
temporibus flatus, cõtrarij maximè {ſp}irant.
Verbi
cauſa
, circa æquinoctiũ uernũ Cæcias, &
omnino qui ultra
æstiuum
tropicũ collocati ſunt, circa autumnale, Africus.
Item circa ſolstitium æstiuum, Fauonius: circa hybernum,
Vulturnus
.
Incidunt autẽ in alios maximè, atq; compeſcũt.
Septentrio
, Thraſcias, &
Corus, proptereà quòd è pro-
pinquo
ueniunt.
Quinetiam hi omnium maxlmè crebri,
ac
ualidi ſpirare ſolent, &
próinde inter reliquos maximè
liquidi
&
illuſtres existunt. Nam cùm depropè maximè
ſpirent
, ui ſua reliquos flatus ſternunt, &
diſcußis nubibus,
quæ
coaleſcere cœperant, cœlum ſudum, apertumq́ red-
dunt
.
Niſi fortè etiam impendiò frigidi ſint: tunc autem ſe-
reni
non ſunt.
Nam ſi frigidi mag{ls}, quàm uehementes fue-
rint
, prius nubes gelu indurant, quàm ut easrepellere
47771LIBER II. ſint. At Cæcias ſerenus non eſt, quòd in ſe reflectatur: unde
&
illud prouerbiũ dici ſolet. Vt Cæcias nubem: périnde ad
ſe
trahens.
Porrò pro ſolis diſcurſu uicißitudo {ſp}irituum
agi
, ipſis in ſibi proximos tranſeuntibus, aſſolet propterea
quòd
id, quod primordio contiguũ eſt, mouetur à ſole po-
tißimũ
.
Initiũ uerò flatuũ: ut ſol ambit. Flatus autem con-
trarij
aut idem, aut contrariũ efficiũt.
Verbigratia: Humi-
di
, Africus, &
Cæcias, quem aliqui uocant Helleſpontiam.
Sicci, Corus, & Vulturnus, quem Subſolanũ uocãt: hic in-
ter
initia ſiccus eſt, ad poſtremũ aquã mittit.
Niualis, Me-
ſes
, &
Septentrio maximè: hi frigidißimi ſunt. Grãdi-
nes
Septentrio importat, &
Thraſcias, & Corus, Aectuo-
ſi
, Auſter, Fauonius, &
Vulturnus. Nubibus obducunt cœ-
lum
:
denſioribus Cæcias, et rariuſculis Africus. Cæcias, quia
&
in ſereciprocatur, ac redit, & Aquilonis & Vulturni
cõmunis
eſt.
Quare, quia algidus eſt, uaporem cõpingendo,
nubes
cõstituit:
quia uerò ratione loci Subſolanus eſt, mul-
tum
materiæ, ac uaporis, quem propellat, habet.
Sereni,
Septentrio
, Thraſcias, &
Corus. Cauſa, dicta prius eſt. Ful-
gura
præ cæteris aduehũt, &
hi quos diximus, & Meſes.
quia haud quaquam de longè ueniũt, frigidi ſunt:
frigo
ris
autẽ opera fulgur gignitur, coëuntibus ſiquidem nubi-
bus
, excerni aſſolet.
Quocirca & ex hiſipſis nonnulli
grandinẽ
afferũt:
citò enim in glaciẽ aquã uertũt. Procel-
autẽ (hoc eſt uenti, qui excußinubibus ſæuiũt.
Ecnephias
Græciuocãt
) autumno maximè, mox uere:
& præcipuè Se-
ptentrio
, Thraſcias, &
Corus fieri ſolent. Cauſa uerò,
quòd
procellæ potißimum fiunt:
cùm alijs flantibus uentis
alij
ingruunt:
id quod isti maximè facere ſolent. Cauſa
etiam
huiuſce rei anteà dicta eſt.
Porrò flatus
47872ARIST. METEOROL. ſarij (qui uocãtur à Græcis Eteſiæ) tranſire apud Occidẽ-
talis
plagæ incolas ex Septentrionibus in Thraſcias, Coros,
&
Fauonios (Septentrio nanq; Fauonius eſt) conſueuere,
incipientes
ab urſa, deſinentes autem in eos, qui longè ab-
ſunt
.
Apud Orientaleis, ad Subſolanũ uſq; ambire ſolent.
Sed de uentis, & primaria eorum generatione, & eſſentia,
atq
;
affectibus tam priuatis, quàm communibus, hactenus.
De Terræmotu opiniones tres.
CAP. VII.
_D_Ecõcußione autẽ, ac motu terræ, poſt hæc agendũ:
11 Āriſto. de
rerrę
moru opi
niones
refert.
nam huius affectionis cauſa, huic eidẽ generi hæret.
Quæ autem de eo ad hoc uſque temporis tradita ſunt, tria
numero
ſunt, &
à totidem autoribus prodita. Nam Anaxa
goras
Clazomenius, &
ante eum Anaximenes Mileſius,
&
poſt utrunq; Democritus Abderita, de terræ motu diſ-
ſeruere
.
Anaxagoras igitur ætherẽ, qui ſurſum ferri aptiſ-
ſimus
eſt, dum ſe in uenas &
cauernas terræ cõdit, motita-
re
terram affirmat.
Nam ſuperas telluris partes, coaleſcere
imbrium
beneficio, aſſerit:
quãdoquidem, natura totam ſi-
militer
fungoſam, laxamq́;
eſſe terram prædicat. périnde
quaſi
totius pilæ pars altera ſupera, altera in fera ſit:
ac
ſupera
, in qua habitamus:
infera, altera. Verùm aduerſus
hanc
cauſam tanquam parum admodum conſideratè di-
ctam
, nihil dicere fortaſſe congruit.
Nam ſtultum eſt ar-
bitrari
ſurſum, ac deorſum ita habere, ut non corpora gra-
uia
ad terram undique ferantur:
& leuia, ac ignis, in ſupe-
rum
concedant locum:
idq́; , cùm cernamus circulum, quo
pars
orbis terrarum habitata, quanta nobis cognita eſt,
deſinitur
, nobis locum ex loco mutãtibus diuerſum ſub in-
de
fieri, quia terra gibboſa ſit, &
in ſphæræ faciem cõglo-
betur
.
Dicere quoq; ratione magnitudinis ſuſpẽſam
47973LIBER II. medio aëris tellurẽ, quati uerò cùm ab imo ſurſum uerſus ui
percußionis
, quæ per totam meet, impellitur.
Præterea, ni-
hil
meminerũt eorum, quæ circa terræ motus cõtingere ſo-
lent
:
enim regiones quæuis, aut tempora, id ſentiũt affe-
ctionis
.
Democritus autẽ, terrã cùm aqua referta eſt, et mul
tam
inſuper pluuialẽ aquã recipit, ab ea moueri dicit:
ut
quæ
amplior aduenit, uim afferẽdo, propterea quòd cauer-
nis
capi poteſt, terrã quatere:
ita quæ locũ demutat, atq;
aliò transfertur, irrũpẽdo terrã agitare, quæ aßiccetur, atq;
è
locis plenioribus in uacua trahat, aſſerit.
Anaximenes
uerò
, terrã tam cùm madet, quàm cùm reſiccatur rũpi, &

ab
hiſce fragmentis ingẽtibus quæ incidere ſolẽt, quati di-
cit
.
Ideoq́; , terræ motus per ſqualores, & rurſum tẽpore
pluuio
fieri:
tellurem (uti diximus) per ſqualores: ſiccẽ-
tem
rũpi, &
per imbreis ab aquis præterea madefactã in-
cidere
affirmat.
At ſi hoc accidat, humum refugere in ſeſe
pleriſq
;
in locis cerni oportuit. Præterea quam ob cauſam
hæc
affectio quibuſdã in locis ſæpenumero fieri ſolet, quæ
ab
alijs nullo tali exceſſu dißidẽt?
Atqui, ea dißidere opor-
tuit
.
Deniq; neceſſe eſt, ut qui ita existimant ſemper minus
terræ
motum fieri, tandemq́;
aliquando terram quati deſi-
turam
dicant:
quod enim decutitur, talem obtinet naturã.
Quare
ſi id fierinequeat:
perſpicuum eſt fieri non poſſe,
ut
terræmotus cauſa, eiuſmodi habeatur.
Terræmotus cauſæ & generatio. Et quòd ab exhalatione
procedat
, ſigna decem.
CAP. VIII.
11Hîc Āriſt. ter-
motus cau-
ſas
, & accident
tia
, item´q; ex-
halatiõis
ſigna
declarat
.
_V_Erùm cùm cõſtet neceſſariũ eſſe, ut ab humido, & à
ſicco
halitus prodeat, id quod antea diximus, neceſ-
ſariò
fit, ut hiſce in rerum natura existentibus, terra intre-
miſcat
.
Nam terra per ſe quidem, arida existit: at
48074ARIST. METEOROL. tione imbrium, multum in ſe cõtinet humoris, adeò ut cùm
ipſa
tam feruore Solis, quàm ſuo incaleſcit, multũ ſpiritus
intrà
, extraq́;
gignatur. Atq; is interdũ quidem extrà totus
continenter
effluit, interdum autem intrò infiuit:
nonnun-
quam
uerò &
in parteis distribui ſolet. Itaq; ſi hoc ali-
ter
habere nequeat, quod cõſequens eſt, cõſiderandũ fuerit,
nempe
qualemnam ex omni corporũ numero uim mouendi
præcipuã
obtineat.
Neceſſe eſt enim, ut id, quod longißi-
progredi natum eſt, atq;
uehementißimũ existit, potißi-
mum
tale ſit.
Quod igitur celerrimè fertur, id neceſſariò
uehemẽtißimũ
existit:
quippe cùm præ celeritate maximè
percutiat
.
Quod uerò tranfire per totum maximè poteſt, id
longius
progredia@tum eſt:
eiuſmodi autẽ eſt, quod tenuiſ-
ſimum
eſt.
Quare ſinatura ſpiritus talis ſit omniũ corpo-
rum
maximè ſpiritus facultatem obtinet mouendi.
Etenim
ignis
, ubi ſpiritui admiſcetur, fit flãma, atq;
celeriter fertur.
Igitur neq; aqua, neq; terra, cauſa tremoris eſſe poteſt, ſed
ſpiritus
, ubi ſcilicet, quod extrà exhalat, intrò influit.
Vn-
de
fit, ut plurimi maximiq́;
terræ motus, cœlo trãquillo fiãt,
nam
exhalatio, quæ cõtinẽs, ac perpetua existit, ut plurimũ
initij
motum ſectari ſolet.
Quare tota ſimul aut intrò, aut
extrà
cõtendit.
Quòd autẽ aliqui terræ motus flãte etiã
uento
fiant, nihil abſurdũ;
nam interdũ plureis uẽtos ſimul
flare
uidemus, quorũ ubi alter terram ſubierit, terræ motus
ſpirante
uento accidet) minores tamen euadunt hi, pro-
pterea
quòd eorũ cauſa atq;
principiũ diuiſum, distractũq́;
ſit
.
Porrò noctu ſæpius, ualidiusq́; terra quatitur. Cùm au
tem
interdiu, id circa meridiem accidere ſolet:
ut pluri-
mum
meridies partiũ diei trãquillißima existit:
quippe Sol
cùm
maximè euincit, exhalationem in terram diſſoluere
48175LIBER II. litus eſt: euincit autem maximè circa meridicm. Item no=
ctes
, diebus tranquilliores, propter Solis abſentiã, exiſtunt.
Quare rurſum, intrò ſpiritus influit: quomodo aquarũ
influxus
in contrariam atque effluxus partem fieri aſſolet.
Et propinqua luce creberrimè: etenim ſpiritus tunc in=
cipere
flare nati ſunt.
Siergo flatuũ initiũ intrò Euripi
more
cõmigret, propter copiam, ualidißimũ excitat terræ
motũ
.
Præterea ualidißimi terræ motus circa ea loca fiũt,
ubi
mare fluidũ eſt, autregio fungoſa eſt, atq;
ſubterraneis
cauernis
abundat.
Quamobrem & circa Helleſpontum,
Achaiam
, Siciliã, &
Eubœeam tellus uehementißimè qua=
titur
:
nam circa ea loca, mare terram fistulis ueluti quibuſ=
dam
ſubire uidetur.
Quocirca & calidæ balneæ, quæ circæ
Aedepſum
poſitæ ſunt, à tali cauſa prouenere.
Circa prædi
cta
autem loca, terræ motus maximè fiunt, ob angustiam.
Nam ſpiritus uehemẽtior factus, qui profectò è terra effla=
re
natus erat, in terrã rurſum propelli, ob occurrentis ma=
ris
copiam, aſſolet.
Atq; regiones omnes, quæ ſubterraneas
parteis
inaneis, atq;
fistuloſas obtinẽt: cùm magnã fpiritus
copiam
admittant, crebrius mouentur.
Et autumno, ac uere
maximè
:
item per imbreis, & ſqualores haud alia de cau=
ſa
fiunt.
Hæc enim inter anni tẽpora flatuoſißima ſunt.
æſtas
, &
hyems, aẽris immobilitatem (bæc rigoris cauſa,
illa
æſtus) aduehunt:
etenim hyems, perquàm algida eſt:
æſtas
impendiò arida.
Atq; per ſqualores, aër ſpirantior
eſt
:
nam tum demũ ſqualor eſt, cùm ſiccus terræ anhelitus
humido
copioſior exultat.
Tẽpore autem pluuio terra qua=
titur
, tum quia exhalatio in terra amplior reddi ſolet, tum
quia
talis ſecretio ut loco augustiore capitur, ita minorẽ in
locũ
protrudi, repletis nimirum aqua terræ cauernis,
48276ARIST. METEOROL. let. Cùm enim uincere cœperit, propterea quòd licet am=
pla
ſit, in exiguũ tamẽ locũ impactaeſt, tum uentus fluens,
ac
terræ ſeſe applicans, eam ualidè motitat.
Noſſe enim
oportet
, ut noſtro in corpore flatus incluſi uis tremorũ,
quàm
pulſuũ cauſa existit, ita &
in ipſa quoq; terra flatũ
ſimiles
præſtare effe ctus, atq;
è terræ motibus, aliũ eſſe ue=
luti
tremorẽ, aliũ ueluti pulſum.
Et qualia per corpus ſæpe
cõtingere
reddita urina ſolent (fit enim ueluti tremor qui=
dam
, nimirũ uniuerſo ſpiritu extrinſecus intrò ſeſe cõden=
te
) talia etiã circa terrã fieri.
Sed quantas ſpiritus uireis
habeat
, ſolùm ex hiſce, quæ in aëre fiũt, contẽplari opor
tet
(nam hic fpiritũ ſua magnitudine talia cõmittere poſſe,
existimauerit
quiſpiã) uerùm etiã ex hiſce, quæ in corpori=
bus
animantiũ fieri ſolent.
Nam & conuulſiones, & di=
ſtentiones
neruorũ, ſpiritus motiones ſunt:
tantum autẽ ro=
boris
habent, ut etiã ſi multi ſimul conantur allata ui repri=
mere
ægrotantium motum, tamẽ euincere nequeant.
Idem
in
terra quoq;
ipſa fieri (ut rem magnam paruæ conferam)
intelligendũ
eſt.
Harum autem rerũ indicia, uel ad oculum
pleriſq
;
in locis facta fuere. Iam enim motus terræ quibuſ=
dam
in locis factus, antè deſijt, quàm uentus ille, qui per=
mouerat
, facta eruptione in locũ terra ſublimiorem apertæ
procellæ
modo exierit.
Id quod etiam circa Heracleã Pon=
tinuper
accidit, &
prius circa Hieran inſulam, quæ una
eſt
ex ijs, quas Aeolias inſulas appellitãt:
in hac enim pars
terræ
intumeſcebat, aſſurgebatq́;
cum ſono in tumuli ſpe=
ciem
quo tandem diſrupto multum ſpiritus prodijt, qui ſcin
tillam
, cineremq́;
ſustulit, ac Liparæorum urbem, que haud
procul
aberat, totam in cineres redegit, &
ad quaſdam
Italiæ
urbes acceßit, atq;
iſto etiamnum tempore, ubi
48377LIBER II. ignium euomitio cõtingit aperium eſt. Etenim hanc eſſe
cauſam
ignium, qui in terra fieri ſolẽt, arbitrandũ eſt:
nẽpe
ſpiritus
colliſi incenſionem, diſcerpto prius in exigua fru=
ſta
aëre.
Quòd autem fpiritus ſub terram fluant, argu=
mento
uelid eſſe poteſt, quod circa haſce inſuias fieri ſolet.
Cùm enim flaturus eſt Auſter, prius quam cœperit, de=
nuntiat
:
nam loca ea, è quibus illæ flãmarũ eruptiones fiũt,
reſonare
ſolent:
quòd è longinquo propelli iam mare =
perit
, &
ab eo id quod è terra efflaturum eſt, rurſum intrò
cõpellatur
.
Quà autem accedit, hàc ſonum ſine motu facit,
tum
propter locorũ amplitudinem ( intrò ſubiens in im=
menſum
diffunditur) tum propter aëris repulſi exiguita=
tem
.
Præterea Solis caligo, & obſcuritas ſine nube proue=
niens
, &
uenti tranquillitas, atq; frigus acre, quæ nonnun=
quam
ante matutinos terræ motus accidere ſolent:
cauſæ
prædictæ
indicio ſunt.
& Solẽ caliginoſum, obſcurũq́;
fieri, & cùm dies instat, atq; diluculũ appetit, trãquillita=
tem
, atq;
frigus oboriri, incipiente cõdi in uenas terræ ſpi=
ritu
, qui uim diſſoluẽdi, diſcernẽdiq́;
aërem obtinet, neceſ=
ſum
eſt.
Quandoquidẽ tranquillitas parte plurima (quẽ=
admodũ
etiã prius diximus) accidit:
quia ſpiritus intrò ue=
luti
refluit.
Et magis, ante maiuſculos motus. ſpiritu
cùm
partim intrò, partim extrà distrahitur, ſed uniuer=
ſus
cõditur:
neceſſariò accidit ut plus roboris, ac uiriũ ha=
beat
.
Frigus uerò ppterea quòd exhalatio, quæ per ſe ſua=
pte
natura calida eſt, intrò cõuertitur.
uidẽtur aũt uẽti
eſſe
calidi périnde ut neq;
ſpiritus ille, qui per os efflari ſo=
let
:
quoniã aerem mouẽt, qui uapore frigido, eoq́; multo re=
fertus
eſt.
is enim è {pro}pinquo ꝗaẽ calidus eſt, qualis etiã eſt
cùm
exhalamus, uerùm {pro}pter exiguitatẽ non æquè
48478ARIST. METEOROL. poteſt: è longinquo uerò frigidus, eadem qua uenti cauſa
Deficiẽte igitur in terrã tali uirtute, uapida effluxio hu=
miditatis
ratione coiens frigus importat, in ꝗbus locis eiuſ=
modi
affectũ fieri cõtingit.
Hæc eadem etia cauſa eſt, &
eius
ſigni, quòd nõnunquam præcedere motu futuro cõſue=
uit
:
aut enim mterdiu, aut paulò pòſt occaſum, ſereno, ceu
tenuis
linea nubis in longũ porrecta ſpacium uiſitur, nimi=
rum
langueſcẽte ſpiritu propter demigrationẽ.
Nec abſi=
mile
in ipſo quoq;
mari circa littora euenit: cùm mare
fluctuoſum
exundat, fluctus;
qui littore frangi ſolent, ad=
modũ
craßi et obliqui reddũtur:
cùm uerò ſopitũ eſt, pro=
pter
exiguã ſecretionẽ tenues ac recti.
Quod igitur mare
circaterrã
, id flatus circa caliginem, quæ in aëre eſt efficit:
adeò ut cùm cœlũ trãquillũ fuerit, nubes quæ ueluii fluctus
aëris
existit, modis omnibus recta, tenuisq́;
relinquatur. Hac
eadẽ
etiã de cauſa nõnunquã accidit, ut circa lunæ defectus,
terra
quatiatur.
Cùm enim terræ obiectus inſtat, & =
dum
prorſus lumẽ defecit, nec calor à Sole {pro}fectus ab aẽre
receßit
, ſed emarceſcere cœpit, trãquillitas oboritur, =
migrãte
in terrã ſpiritu, qui ante lunæ defectus motũ terræ
cõmittit
( uenti quoq;
ſæpe ante lunæ defectus excitan=
tur
) initio quidẽ noctis cùm defectus medio incipit noctis,
medio
uerò cùm manè.
Id autẽ euenire {pro}pterea ſolet, quòd
calor
lunæ habebatur, cùm curſus iam proximè eſt quo de=
fectus
exultet.
Remiſſo itaque calore, quo retentus aër
quieſcit
, rurſum moueri, ac ſpiritus reddi pro defectiõis tar
ditate
tardius incipit, Cùm autẽ ualidus terræ extiterit
motus
, necillico, nec funditus quatere deſinit:
quinimo non
ante
quadraginta dies ſistitur, plerunq;
& tardius: utpote
cùm
quidam annuo, &
biennij ſpacio circa eadem
48579LIBER II. geat, duretq̃; . Porrò tam ſpiritus multitudo, quàm forma
cauernarũ
, uel cuniculi per quem meat, magnitudinis terræ
motus
cauſa existit.
Qua enim fpiritus reſultat, nec facilè
penetrare
poteſt, &
maximè quarit, & in fpecuũ anguſtijs
intercludatur
aquæ modo, quæ pertranſire non poteſt, ne=
ceſſariũ
existit.
Quocirca ut in corpore pulſus non re=
pentè
nec ſubitò ſedari, ſed paulatim elangueſcente affe=
ctione
ſolent, ita nec origo ipſa, à qua exhalatio prodijt.
Quin in aperto quoq; eſt, ſpiritus delationẽ {pro}tinus
omnẽ
abſumpſiſſe materiã, ex qua uẽtũ illũ cõcreauit, quẽ
σ
{ει}ωσμὸμ, hoc eſt terræ motũ nũcupamus.
Quod igitur
quãtũ
ſpirituũ ſupereſt inſumptũ ſit, terrã quati, ſed leuius,
&
eòuſq; dum id quod exhalat minus ſit, quàm ut ingenuè
mouere
queat, neceſſe eſt.
Porrò ſpiritus ſonos eos facit,
qui
ſub terra fiunt, quiqúe terræ motus præcedere ſolent.
Quin & ſine motu, iam alicubiſub ierra factus eſt ſo=
nus
:
ut aẽr cùm flagellatur uarios edit ſonos, ita etiã cùm
ipſe
percutit, multiplices ſonorum differentias affert:
nihil
enim
intereſt, hoc, an illo afficiatur modo, quippe cùm o=
mne
, quod percutit, ſimul &
ipſum percuti ſoleat. Præ=
cedit
uerò motũ ſonus, quoniam ſubtilis eſt, atq;
penetrare
melius
, quàm ſpiritus poteſt.
Cùm autem minor eſt, quàm
ut
terrã mouere propter ſuã tenuitatem queat, quia facilè
percolatur
, tranſmittiturq́;
, mouere terram nequit: quia
uerò
feruet contrà ſolida, cauaq́;
corpora, & uarias ca=
uernarum
figuras, uarias edere uoces aſſolet, adeò ut
nonnunquam
) id quod etiam portentorum ſcriptores
aiunt
) terra mugire uideatur.
Iam uerò & aquæ erupe=
runt
, dum terra quateretur.
At nequaquam ob id aqua, mo=
tionis
cauſa existit:
ſed ſiue in ſumma telluris parte ſit,
48680ARIST. METEOROL. ab imo ui ſpiritus efferatur, ſpiritus id eſt, qd' mouet : quo-
modo
uenti fluctuũ:
non fluctus, uentorũ cauſæ ſunt: quan-
doquidẽ
uel ſic quiſpiã terrã eſſe huiuſce affectionis cau-
ſam
dicere poſſet.
Siquidẽ terra dum quatitur, aquá mo-
do
ſubuerti ſolet:
amniũ nanq; effluxio non niſi ſubuerſio
quædã
existit.
Verùm ambo isthæc terra, inquã, & aqua,
cauſæ
ut materies ſunt:
patiuntur enim, non agunt: ſpiritus
uerò
, ut principiũ.
Vbi autẽ mũdatio ſimul, terræ motu
accidit
:
ſpiritus ex aduerſo flantes in cauſa ſunt. Id uerò fit
cùm
ſpiritus, qui terrã quatit, mare ab alio ſpiritu delaium
repellere
nequit omnino, ſed propellendo, ac in unum con-
trahendo
, magnã uim maris colligit:
tunc enim hoc ſpiritu
euicto
, uniuerſum à cõtrario ſpiritu pulſum erũpere, ac di-
luuiũ
facereneceſſe eſt.
Id quod circa ipſam quoq; Achaiã
accidit
.
Extrànanq; flabat Auster, intrà Aquilo: cùm autẽ
facta
fuit tranquillitas, &
uẽtus intrò fluere cœpit, unacũ
inundatiõe
etiã terræ extitit motus:
& eo præſertim, quòd
mare
nullũ ſpiritui ſub terra debacchanti reſpiraculũ, nul-
lamq́
;
difflationẽ cõcedebat, imo obstipabat, @@terſepiebat-
qúe
:
nam ſe mutuò oppugnãdo, ſpiritus motũ terræ fecit,
fluctus
diluuium.
Fiunt etiã particulares quidã terræ mo-
tus
, &
plerunq; ultra paruum procedentes tractũ: uen-
ti
uerò nulli.
Particulares, inquam, cùm exhalationes pro-
prij
, uiciniq́;
loci in unũ coiërint, quomodo ſqualores, im-
breisq́
;
particulatim fieri diximus. Et quidem terræ motus
ad
hunc fieri modũ ſolent, uenti minimè.
Nam ſubterranea
principatum
obtinent, ut ad locum unũ omnes contendant
exhalationes
.
Soluerò æquè facere poteſt ut omnes, ſed
magis
quæ ſuſpenſæ in aëre ſunt, cùm iam principium ſui
curſus
à Sole pro locorum differentia cœperint, in
48781LIBER II. fluant. Quoties igitur ſpiritus eſt multus, terram in latum
tremoris
inſtar mouet.
Fit autẽ & quibuſdã in locis terræ
motus
, ſed rarò, ueluti pulſus:
cùm aſſurgẽs intumeſcit, al-
ternoq́
;
motu reſidet. Quocirca & rariuſculè ad hũc qua-
tit
modũ:
haud enim facilè fit, ut adeò multũ coëat princi-
pium
:
quippe cùm exhalatio in longũmultò plus quàm in
craßitiem
digeri ſoleat.
Vbi autem motus terræ factus eſt
eiuſmodi
, copia lapidũ, eorum in morẽ, qui in cribris emer-
gunt
, per ſumma telluris iacet.
Siquidẽ terræ motu ad hunc
modũ
facto, Sipylus uocatus Phlegræus ager, &
regio Li-
gustica
, euerſa fuerũt.
Porrò inſulæ procul in alto poſitæ,
minus
quàm quæ cõtinenti uicinæ ſunt quati ſolent.
Nãma
ris
copia exhalationes refrigeratinecnõ ſuo põdere obſtat,
quominus
quatiantur, uimq́;
infert. Prætereà mare flatibus
euictũ
fluit:
quatitur. Itẽ quia mare, magnũ occupat lo-
cum
, haud ad hoc, ſed ex hoc ueniũt exhalationes, quas quæ
è
terra oriũtur, comitari aſſolent.
Inſulæ autẽ illæ, quæ cõ-
tinenti
uicinæ ſunt, cõtinẽtis portio ſunt, &
próinde quati
ſolent
, quãdo mare, quod inſulas illas, cõtinẽtemq́;
interia-
cet
, præ ſua exiguitate uireis nullas habet.
At quæ ſunt in
medio
mari poſitæ, nequaquã abſq;
toto mari, quo ambiũ-
tur
, moueri poſſunt.
Igitur de terræ motibus, & quænam
ſit
eorũ natura, &
quam ob cauſam fiant, item de cæteris,
quæ
circa ipſos accidunt, ijsq́;
maximis, dictum eſt.
De Tonitru & Fuiguratione veterum opiniones.
CAP. IX.
DE Tonitru autem, & Fulgure, & inſuper de Vor-
11Hîc refert Āri
ſto
. veterũ de
tonitru
, & ful-
gure
, opinio-
ties
.
tice, qui Typhon uocatur, id eſt uibratus, &
Turbi-
ne
accenſo, quem Græci Præſtera nuncupant, &
deniq; de
Fulminibus
, dicamus oportet:
nam horũ omnium idem
48882ARIST. METEOROL. principium, existimandũ eſt. Cùm enim ( uti diximus ) du-
plex
ſit exhalatio, altera humida, altera ſicca, cumq́;
ipſa
cõcretio
hæc ambo potentia habeat, &
in nubem cõſistat
(quemadmodum anieà dictũ eſt) &
inſuper cùm nubium
cõstitutio
apud ſupremum finem denſior euadat (quà enim
calor
ſequcſtratus ſuperiorem in locũ deficit ) hanc cõsti-
tutionem
denſiorem eſſe, frigidioremq́;
neceße eſt. Quocir-
ca
&
Fulmina, & Procellæ, et omnia generis eiuſdẽ, deor-
ſum
feruntur.
Atqui calidũ omne, in ſublime, ſuapie natu-
ra
ſcãdit.
Verùm expreßionẽ fieri in cõtrariã dẽſitati par-
tem
, neceſſariũ existit, quomodo nuclei, qui è digitis elabũ-
cur
, exprimi ſolent :
hi enim quãuis põdus habeant, tamen
ſurſum
, plerunq;
feruntur, calor profectò qui excernitur, in
ſuperũ
ſpargi locũ aſſolet:
quantũ autẽ aridæ exhalationis
in
mutaciõe frigeſcẽtis aëris intercipitur, id coëuntibus nu-
bibus
excernuur:
quod cùm ui feratur, & ambientibus nu-
bibus
incurrat, ictum facit, cuius ſonitus tonitru nuncupari
ſolet
.
Efficitur autẽ ictus, haud aliter ( ut paruæ affectioni
magnam
cõferam) quàm qui in flamma fit ſonus:
quem alij
Vulcani
riſum, alij Veſtæ, nõnulli horum minas uocant.
Fit
autem
cùm exhalatio in flammam cõuerſa, diſrumpentibus
ſeſe
lignis, atq;
ſiccẽtibus, exilit. Sic enim & ſpiritus ſecre-
tio
, quæ in ipſis nubibus fieri ſolet, cùm nubium denſitati
ingruit
, tonitru excitat.
Varij autem, ac multiformes ſoni
fiunt
, tum propter nubiũ inæqualitatem, tum propter ca-
uernas
, quæ intermediæ ſunt:
quà denſitatis contincntia de-
ficit
.
Tonitru igitur id eſt, atque ex hac cauſa fit. Spiri-
tus
autem qui extinguitur, ferè conflagrat tenui, &
imbe-
cilli
ardore :
atq; id eſt, quod uocamus fulgetrum, quo ceu
tmctus
excidens ſpiriius uideatur.
Fit autem poſt
48983LIBER II. atq̀; tonitruum: ſed prius cerni, quàm tonitruũ audiri aſſo-
let
:
quoniam aſpectus auditum anteuertit. Id quod remi-
gatio
triremiũ declarat:
cùm enim iam rurſum remos nau-
reſerunt, primus remigij ſonus ad aureis peruenit.
Quã-
quàm
quidã aiunt haudquaquam ignem intra nubes gigni.
Hunc autem Empedocles quidem id eſſe inquit, quod è ſo-
lis
radijs intus circũuenitur, coërceturq́;
. Anaxagoras ue-
, quod è ſuperno æthere, quem ille ignem uocat, de-
orſum
è ſublimi defertur.
Itaq; ſplendorem huiuſce ignis,
fulgetrum
:
ſonitũ uerò, atq; ſtridorem, quem facit, cùm in-
tra
nubes extinguitur, tonitru eſſe dicũt, tanquã ſicut prius
fulgetrum
fieri, quàm tonitruũ uidetur, ita etiam prius fiat.

At
illa ignis intercluſio, utroq;
quidẽ modo à ratione re-
mota
eſt:
ſed magis ſuperni ætheris detractio. Nam dicẽdæ
cauſa
eſt, cur quod ſurſum ferri aptißimũ eſt, deorſum fe-
ratur
:
& quam ob rem id in cœlo fiat tantũmodo, cùm nu-
bilum
eſt, nec id tamẽ aßiduè cùm ita eſt affectũ, cœlo uerò
ſereno
fiat :
ſiꝗdẽ illud leuiter dictũ modis omnibus ui-
detur
.
Pari modo & illud quoq; , dicere inquam radiorum
ſolis
calorem, qui in nubibus inhibetur, atq;
detinetur, eſſe
harũ
rerũ cauſam haudquaquam probabile existit:
etenim
hæc
ratio oſcitanter admodũ reddita eſt.
Nam & à toni-
tru
, &
fulgetro, & cæteris generis eiſdem, cauſam ſemper
eſſe
diſcretam, atq;
distinctam, & ſic illa fieri, neceſſe eſt.
At
illud plurimum ab hoc diſcrepat:
ſimile enim eſt atq; ſi
quis
putet aquam, niuem, &
grandinem, cùm antè in nubi-
bus
eſſent, posteà excerni, &
non fieri : quaſi ad manum
faciente
ſemper concretione unumquodque eorum :
nam
pari
ratione hæc, concretiones :
illa, ſecretiones eſſe exi-
ſtimandum
eſt.
Quare ſi ex hiſce altera non fiant,
49084ARIST. METEOROL. ſint, utriſq; eadem accõmodabitur ratio. Item cur caloris
in
nubibus interceptionẽ diuerfiorem eſſe dixerit quiſpiã,
quàm
ut in hiſce quæ denſiuſcula ſunt?
Atqui aqua à ſole,
&
igni calefit, ſed tamen cùm rurſum coit, & inalgeſcen-
do
denſeſcit, nullam talem fieri excidentiã cõtingit, qualem
illi
prædicant:
quanquàm fieri oportuit, pro magnitudi-
nis
ratione.
Atq; ſpiritũ, ignis opera in aqua genitũ, fer-
uorem
facere, qui ut inſit prius, nec fieri poteſt:
nec illi ſo-
nitum
feruorẽ eſſe ſtatuunt, ſed ſtridorẽ.
At ſtridor, niſi
paruus
feruor eſt:
quo enim id quod incidit dum extingui-
tur
euincit, ac ſuperat, hoc feruẽdo ſonitũ edit.
Sunt etiam
qui
fulgur, quẽadmodũ &
Clidemus, haud eſſe dicant, ſed
apparere
, per ſimilitudinem dicentes, quaſi affectio ſimilis
ſit
:
ut mare cùm uirga percutitur noctu, reſplendere uide-
tur
, ſic humorẽ cùm in nebula flagellatur, fulgoris apparẽ
tiam
, quæ niſi fulgetrũ eſt, ingerere.
Verùm hinondũ
uerſati
fuerant in opinionibus, quæ derefractione ſunt, quæ
quidem
eiuſmodi affectionis cauſa eſſe uidetur.
Nam aqua
dum
percutitur, fulgere uidetur, refracto ab ea ad quippiã
lucidũ
aſpectu.
Quamobrem noctu magis, quàm interdiu,
fulgurat
:
interdiu apparet, {pro}ptereà quòd maius diei
lumen
illud offuſcat, &
hebetat. Igitur hæc ſunt, quæ de
tonitru
, &
fulgetro ab alijs dicũtur, alijs fulgetrũ quidem
eſſe
refractionẽ, alijs fulgorẽ dicẽtibus:
tonitru uerò extin-
ctionẽ
ignis, qui per ſingulas affectiones nubibus inna-
ſcatur
, ſed qui inſit.
Nos autẽ ſuper terrã uentum, in terra
terræ
motũ, in nubibus tonitru, eãdem eſſe naturã dicimus.
Nam hæc omnia, idem eſſentia ſunt, nempe exhalatio ari-
da
, quæ cùm modo quodam fluit, uentus existit:
cùm autem
isto
, motus terræ facere ſolet:
cùm autem in nubibus
49185LIBER III. tionem ſubiens excernitur, coëuntibus ipſis, & in aquam
concreſcentibus
, tonitrua, &
fulgura, & inſuper cætera
alia
, quæ eiuſdem cum hiſce naturæ ſunt.
_A_tq; de toni-
tru
, &
fulgure, dictum iam eſt.
ARISTOTELIS
METE OR OLOGICORVM
LIBER III.
Ecnephiæ & Typhonis cauſæ: eorum generatio & differen-
tiæ
:
& fulminum ſpecies.
CAP. I.
11Hîc Āriſto. de
ecnephia
, & ty
phonis
cauſis,
eorũq́
; generæ
tione
, & diffe,
rentijs
, atq; de
fulminnm
ſpe
ciebus
deter-
minat
.
_D_E reliquis autẽ ſecretionis huiuſce operi-
bus
, modo quo iam cœptum eſt, dicamus,
oportet
.
_N_ã flatus iſte, ꝗexcerni ſolet,
in
parteis exiguas, ſparſimq́;
diffunditur,
&
ſæpe fit, ac perflat, necnõ ſubtilior eſt,
tonitrua
, &
fulgura edit. At ſi uniuerſus & denſior, minus
autẽ
ſubtilis expreſſus fuerit, _P_rocellã gignit, quæ uocatur
à
Græcis _E_cnephias.
Quo fit, ut etiã uehemens existat:
excretionis
celeritas, robur aduehit.
Cùm igitur magna,
&
cõtinens ſecretio fuerit cõſecuta, tum proſe ctò idẽ acci-
dit
, quod cùm rurſum aduer ſam in partẽ halitũ copiatetẽ-
derit
, euenire aſſolet:
tum enim pluuia rugis, multaqúe fit.
Itaq; hæc ambo in materia, potẽtia inſunt: & quidem cùm
utriuslibet
facultatis principium factũ eſt, quod è materia
coëxcernitur
, cuiuſcunq;
copia maior fuerit abūdãtius ſub-
ſequi
aſſolet:
fitq́; huius exhalationis pars altera, imber:
illius
altera, Ecnephias.
Cùm autem flatus, qui in nube
erat
excretus, alteri incurrendo repercutitur, périnde ut
cùm
ex lato in angustum adigitur uentus in portis, uijsq́;
49286ARIST. METEOROL. (nam repulſa prima corporis ad hunc modũ fluẽtis, parte,
proptereà
quòd illa nequaquam cedant, aut ob loci angu-
ſtias
, aut quòd in frontem aliquis alius afflet ſpiritus, in
istiuſmodi
locis ſlatus circulum, uertiginemq́;
fieri ſæpe-
numero
accidit:
ſiquidem aliud ne ulterius procedat ar-
cet
, aliud à tergo impellit.
Quare cogitur in latus, qua ni-
mirũ
parte phibetur, ſeſe uertere:
atq; ita ſemper quod
proximũ
, cõtinuumq́;
eſt, quouſq; unus euadat. Hoc autem,
circulus
eſt:
cui enim figuræ unica latio cõpetit, eam ipſam
circulũ
eſſe neceſſe eſt) ob id profectò nertigines in terra,
&
in nubibus ſimiliter iuxta principium fiunt. Niſi quòd
quemadmodũ
cùm Procella fit, ſemper nubes excernitur,
atq
;
cõtinuus cooritur uẽtus, ita hîc ſemper nubis cõtinui-
tas
ſubſequi ſolet.
At ob nubis denſitatem impotẽs ab ipſa
flatus
ſecerni, in orbẽ primò cõuertitur, ob quã diximus
cauſam
.
In præceps autẽ fertur, quia cõtinuè nubes dẽſan-
tur
qua parte calor excidit.
Quare hæc affectio, ſi coloris
expers
fuerit, uocatur Typhon, qui quidẽ uentus eſt, ueluti
Ecnephias
, inconcoctus.
Non fit autẽ Aquilonijs Typhon:
nec niue iacente Ecnephias, proptereà quòd hæc omnia fla-
tus
exiſtunt.
Flatus uerò, non niſi calida, ſiccaq́; exhalatio
eſt
.
Igitur gelu, atq; frigus quia euincunt, principiũ ipſum
cùm
adhuc ſit, ſtatim extinguũt.
Quòd autem euincãt, do-
minenturq́
;
, palàm eſt: non enim eſſet nix, neque partes ad
Aquilonẽ
poſitæ humerent:
quippe cùm hæc uincente fri-
gore
, accidant.
Fit itaq; Typhon, cùm Ecnephias ſtatim ab
ortu
excerni è nube poteſt.
Eſt autẽ ob uertiginis oblu-
ctionem
, cùm ad terrã cõuolutio ipſa delabitur, quæ ſecum
aliquid
abreptũ è nube defert, à quo abſoluinõ poteſt:
Quà
æutem
tramite directo procedit, flatu agitat:
atq;
49387LIBER III. in circulum facto cuicunq; rei impetu uiolento ingruerit,
eam
cõtorquet, ſorbetq́;
in excelſum. At ſpiritus quiènube
detrahitur
, ardens, accenſusq́;
dum fuerit, quod quidẽ acci-
dit
, ſi tenuior efficiatur, Præster uocatur, hoc eſt incenſio:
incendit enim ſimul aërem adeò ut ardore ipſum inficiat.
Quòd
ſi ex ipſa nube multus, ac tenuis expreſſus fuerit fla-
tus
, is fulmen exultat:
quod ſi admodum tenue fuerit, ſed
præ
tenuitate non adurat, illud eſt quod Poëtæ Arges (id
eſt
clarum) uocant:
ſi uerò minus adurat, quod Pſoloẽn,
quaſi
dicas fumidum.
Nam illud ob eſſentiæ tenuitatem,
fertur
:
at ob motus celeritatẽ antè penetrat, quàm ut adu-
rat
, &
mora ſacta infuſcet: hoc autẽ cùm ſit tardius, inficit
quidẽ
, non autẽ adurit, ſed penetrare anticipat.
Quocirca
&
quæ obſiſtunt, quippiã pati ſolent: quæ minimè, nihil.
Verbi cauſa, iam æs, quo ſcutũ integebatur, liquatũ fuit:
lignũ uerò nihil ſustinuit: nam propter ligni raritatẽ, prius
ſpiritus
percolatus ſuit, atq;
trãſmiſſus, quàm ut lignũ affi-
ci
ullo pacto quiuerit.
Per ueſteis quoq; pari modo tranſi-
uit
, quas adußit, ſed protriuit.
Quare hæc omnia fia-
tus
eſſe, uel ex talibus cõſtat.
Licet autem oculis quoq; ipſis
interdũ
contẽplari:
id quod nuper ſec imus in templi Ephe-
ſini
conflagratione.
Tunc enim flãma ſeorſim reuulſa, mul-
tas
in parteis cõtinua ferebatur.
Fumum, ſpiritum eſſe, ac
ardere
, apertum eſt, &
alio loco anteà dictum. Cùm autem
uniuerſim
abſcedit, tum eſſe flatus apertè uidetur.
Quod
igitur
in paruis rogis fieri uidemus, hoc idẽ uel tunc, multa
nimirùm
ardẽte materia longè ualidus, fiebat.
Ruptis itaq;
lignis
, unde ſpiritus origo, atque initium crat, multus:
qua
parte
efflabat uniuerſim ſecedebat, &
ardens in ſublime
ſerebatur
.
Quare, flamma ipſa ferri & incidcre in
49488ARIST. METEOROL. uidebatur. Semper enim ſpiritum ſulmina præcedere, co-
mitariq́
;
, putandum eſt: ſed non cerni, quia coloris expers
ſit
.
Ideoq́; quati prius omne, & afflari, quàm percuti: ut
pote
cùm ſpiritus ocyor fulmine ſit.
Quinetiam tonitrua
findunt
, dißipantq́;
, non ſono, ſed ſpiritu. Nam ſpiritus tam
ſonum
, quàm ictum efficiens, unà cum illis excernitur:
qui
ſi
percutiat, findere, non urere ſolet.
Verùm de tonitru,
fulgure
, &
Ecnephia, tum etiã de Præstere, Typhone, &
fulmine
, &
quòd omnia idem ſint, & quænam ipſorum
omnium
inter ſe differentia ſit, dictum eſt.
Halonis cauſæ, generatio, & accidentia.
CAP. II.
11Hîc Āriſto. de
halonis
ſiue a-
reæ
generatio-
ne
, cauſa, & ae
cidentibus
de-
@erminat
.
_D_E Area autẽ, ſiue corona, & Arcu cœlesti, & quid
utrunq
;
ſit, & quam ob cauſam fiat, itẽ de Parelijs,
&
Bacillis, dicamus: hæc omnia, eiſdẽ de cauſis euenire
ſolent
.
Primùm autem ſumamus oportere affectiones, &
quæ
circa unũquodq;
ipſorum accidũt. Area igitur plerũq;
cõpleta circuli forma cernitur, fitq́; circa ſolem, lunãq́; , &
ſplẽdida
astra.
Prætereànõ minus noctu, quàm interdiu: et
horis
antemeridianis, quàm poſtmeridianis:
mane uerò, &
circa
ſolis obitũ, rarius.
At arcus cœlestis, nec unquã circu-
lus
cuadit, nec maior, quàm dimidia circuli forma ſectio.
Et
occidẽte
, &
oriente, minimi circuli maximus ambitus: cùm
autẽ
eleuatur magis, circuli maioris minor ambitus.
Itẽ poſt
autumni
æquino ctiũ, die decreſcẽte, quacũq;
hora fit: æſta-
te
uerò per meridiẽ cernitur.
Nec unquam plures ſimul
quàm
duo, fiũt.
Horũ autẽ, quãuis uterq; tricolor ſit, atque
eoſdẽ
, pariq́;
numero ac reliquus colores habeat, tamen qui
in
exteriore ſunt, obſcuriores habẽtur, atq;
ordine cõtrario
poſiti
.
Nãarcus interior primã, quæ maxima eſt, circunſe-
rentiam
, puniceam geſtat:
exterior ultimam, quæ
49589LIBER III. eſt, ſed illi proxima: atq; reliquas proportionabiliter. Cæ-
terùm
colores hi ſunt, quos ferè ſolos facere pictores ne-
queunt
:
hi enim quoſdã aliorũ mistura faciunt. At puniceus
uiridis
, &
purpureus, nequaquam hoc pacto fiũt: hos autẽ
colores
arcus habet.
Qui autẽ puniceũ, & uiridẽ interia-
cet
, is plerũq;
flauus apparet. Parelij autem, atq; Virgæ, ex
obliquo
ſemper effici ſolent:
& nec ſupra ſolem, nec infrà
prope
terrã, nec è regione, nec etiã noctu, ſed ſemper circa
ſolem
.
Proptereà aut aſcendente, aut deſcendente: occidẽte,
frequenter
:
cœli umbilicum perreptante, rarò: id quod in
Boſphoro
aliquãdo accidit.
coorti duo Parelij, ab matu
tino
tẽpore durauerũt in occaſum.
Quæ igitur circa eo-
rum
quodq;
accidũt, hæc ſunt. Horum autem omniũ una,
eademq́
;
cauſa eſt: nam hæc omnia, refractio ſunt: differunt
tamen
modis quibus fiant, &
in hoc, nempe à quibus, &
quomodo
refractio ſolemuerſus, aut aliquid aliud lucidum
fiat
.
Item arcus interdiu quidem fit: noctu uerò, à luna ſci-
licet
, ueterũ quidẽ ſententia minimè fiebat.
Hoc autem illis
accidit
, propter raritatem:
eos enim latebat. Fit tamen, ſed
rarò
.
Cauſa, quòd colores in tenebris lateant, quodq́; alia
multa
cõcurrere, eáq;
omnia una die menſis, oporteat, nam
plenilunio
fiat, ſi futurus ſit, neceſſe eſt:
atq; tunc, oriente,
aut
occidente luna.
Quam ob rem in annis ſupra quin-
quaginta
, bis tantum in eum incidimus.
Quòd igitur ut
ab
aqua, ita etiam ab aëre, cæterisq́;
omnibus, quæ ſuper-
ficie
leui constant, refrangatur aſpectus, ex hiſce quæ cir-
ca
aſpectum demonſtrantur, ſumenda fides eſt, quodq́;
in
quibuſdam
ſpeculis non modò colores, uerùm etiam figu-
appareant, in quibuſdam uerò colores ſolùm.
Eiuſ-
modi
autem ſunt, quæcunq;
exigua ſunt, & ſenſilem
49690ARIST. METEOROL. ſionem nullam habent. Nam fieri non poteſt, ut in hiſce fi-
gura
appareat, uideretur enim eſſe diuiſibilis:
nam figura
omnis
ſimul &
eſſe figura, & omni ex parte diuidi poſſe
uidetur
.
At cùm quippiam in alijs apparere ſit neceſſum,
figuram
autem impoßibile ſit, reliquum eſt profectò ut co-
lor
ſolùm appareat.
Porrò ſplendidorum color interdum
ſplendidus
apparet:
interdum uerò, aut quia cum ſpeculi
colore
permiſcetur, aut quia reſpectus infirmus eſt, alte-
rius
coloris ingerit phantaſiam.
Sed de his in hiſce, quæ de
ſenſibus
demonſtrãtur, ſit à nobis conſideratum.
Próinde
ex
hiſce alia dicamus, alijs uti ueris utamur.
Halonem eſſe circulum: & quid denuntiet.
CAP. III.
_PR_imum autẽ de Areæ figura, & cur circulus euadat,
11Hîc oftendit
Ā
rifto. aream
eſſe
circulum,
quid
'q; denun
ciet
exponit.
&
cur circa ſolem, lunamq́; , & cõſimiliter circa ali-
quod
aliud aſtrum cerni ſoleat, dicamus:
omnibus eadem
accõmodabitur
ratio.
Fit igitur aſpectus refractio, cùm ua-
pidus
aer in nubem cõcreſcit, dũmodo cõſiſtens æquabilis
ſit
, ac partibus cõſtet exiguis.
Quãobrem cùm uapor cõſi-
ſtit
, aquæ ſignũ datur:
cùm uerò dißipatur, aut emarceſcit,
minimè
.
cùm dißipatur, flatũ: cùm uerò emarceſcit, ſe-
renũ
indicat.
Sienim uapor nec emarceſcat, nec dißipetur,
ſed
ſuam ſortirinaturã ſinatur, meritò aquæ ſignũ existit:
quãdo iam talem fieri cõſistentiãindicat, ex qua ad aquam
uenire
denſatione continentiã accipiẽte, neceſſum ſit.
Vnde
etiam
fit, ut hi uapores omniũ maximè colore atro ſint.
At
cùm
dißipatur, flatum portẽdit.
Nam uaporis diductio à
flatu
fit, qui iam quidẽ eſt, nondũ tamen apud nos excurrit.

Cuius
reimdiciũ eſt:
quòd unde præcipua dißipatio fit, hinc
flatus
, acœdit.
Cùm uerò emarceſcit, ſerenitatem: nam
ſi
aér nullo pacto ita ſeſe habeat, ut quem in ſe
49791LIBER III. calorem euincat, & in pluuiam denſitatem ueniat, conſtat
exhalationis
partẽ humentem, ac frigidã ab arida, &
ignea
nondum
eſſe ſequestratam:
quod ſerenitatis cauſa existit.
Itaq; quo pacto habente aẽre refractio fiat, dictum eſt.
Refrãgitur autem aſpectus à caligine, quæ circa ſolem,
lunam
ue conſistit.
Quocirca Area non è regione, pér-
inde
ut Arcus, apparet.
7[Figure 7] Cùm autem æquo undique
modo
refrangitur aſpectus,
circulum
exulcare, aut cer-
circuli partem neceſſe
eſt
.
Nam lineæ æquales ab
codem
puncto ad idem pun
ctum
ductæ, ſemper ſupra
circuli
lineam frangẽtur.
Sit enim à puncto A, uer-
ſus
punctum B, fracta li-
nea
A C B, linea A F B,
&
linea A D B: ſintqúe
æquales
inter ſehæ, A C,
A
F, A D:
& quæ ad B
ſe
conferunt, nempe C B,
F
B, D B, itidem inter ſe
æquales
, atq;
pducatur li-
nea
A E B.
Quare triãguli
æquales
, ſimilesqúe ſunt:

quippe
qui ſuꝑ æqualẽ lineã A E B, cõſiſtũt.
Ducãtur autẽ
ex
angulis ad lineã A E B, perpẽdiculares:
ab angulo C, per-
pẽdicularis
C E:
ab angulo F, perpendicularis F E: ab angu
lo
D, perpẽdicularis D E.
itaq; inter ſe æquales ſunt.
49892ARIST. METEOROL. in æqualibus triãgulis, & uno in plano, omnes cõſtant:
oẽs enim ſeſe ad rectos angulos lineæ A E B, in uno pũcto
ſcilicet
E, iungũt.
Igitur deſcripta linea, circulus erit: cẽtrũ
uerò
, E.
Sit autẽ punctũ B, ſol: punctũ A, aſpectus: circũ-
ferentia
C F D, nubes, à qua ſolem uerſus refrãgitur aſpe-
ctus
.
Specula etiam cõtinua intelligere oportet. Verùm
ſingula
ob paruitatem inuiſibilia ſunt:
quod autẽ ex omni-
bus
conſtat, unũ eſſe uidetur, quia ita digeſta ſunt, ut unum
déinceps
poſt alterũ ſit collocatũ.
Quod autẽ cernitur al-
bum
, ſol eſt, qui in unoquoq;
ſpeculo per circulũ cõtinẽter
apparet
, nec ullam, quæ ſenſui peruia ſit, recipit diuiſionẽ.
Huic autẽ proxima, continuaq́; ora nigricat, ob illius al-
borem
atrior apparens.
Sed circa terrã magis, quòd locus
terræ
uicinior magis uento careat.
Nam fieri non poteſt, ut
flante
uento, ſtatio certa fiat.
Porrò circa lunam Areæ ſæ-
piuſcule
fiunt:
quia ſol cùm ſit calidior, ocyus aëris consti-
tutiones
diſſoluit.
Circa aſtra autem, fiunt quidẽ eiuſdem de
cauſis
, non tamen ex æquo portendunt, quòd constitutio-
nes
prorſus exiguas, &
nondum fœcu@das ſignificent.
De Iridis accidentibus tum cæteris, tum coloribus: & de eius
ad
Halonem differentijs.
CAP. IIII.
_QV_òd autem Arcus refractio quidẽ ſit, iam diximus:
11Hîc Ārifto. de
iridis
acciden/
ti
bus, colori-
busq́
;, quotitẽ
iridis
& areæ
differẽtiæ
ſint
dererminat
.
qualis autẽ, &
quo pacto, quaq́; de cauſa ſingula,
quæ
illi accidunt, fieri ſoleant, in præſentia dicendum.
Igi-
tur
ab omnibus leuibus refr@ngi aſpectus uidetur, de quo-
rum
numero eſt tam aër, aquàm aqua.
Fit autem refractio
ab
aẽre, cùm denſeſcit.
At ob uiſus imbecillitatem, fre-
quenter
uel ſine in ſpiſſatione uiſum refringere idem aſſo-
let
.
Id quod cuidam molliter, non acutè uidenti, aliquando
accidit
:
dum enim ambulabat, ſemper ſimulacrum
49993LIBER III. fronte præcedere uidebatur: quod illi contingebat, quoniã
uiſio
ad ipſum reflectebatur:
nam præ lãguore adeò imbe-
cilla
, tenuisq́;
modis omnibus erat, ut & propinquus aër
ſpeculi
uicẽ illi périnde ut quiremotus, denſusq́;
eſſet, præ-
ſtaret
, &
ab illa repelli nequiret. Quocirca & promõ-
toria
in mari, reuulſa:
& Euro ſpirãte omnia maiora uidẽ-
tur
.
Item quæ in caligine poſita funt, ut ſol, & aſtra, dum
oriuntur
, &
occidunt potius, quam cùm cœli mediã tenẽt.
Ab aqua autem maximè uiſus refrangitur, & adhuc ab
ea
, quæ fieri incipit melius, quàm ab aëre.
Etenim quãlibet
partium
, è quibus cõſistentius roratio fit potius quàm ca-
liginem
, ſpeculũ eſſe neceſſe eſt.
Cùm autem & apertũ
ſit
, &
iam dictũ in buiuſmodi ſpeculis colorẽ duntaxat, non
etiam
figurã apparere:
neceſſariò accidit cùm pluere inci-
pit
, &
iam quidẽ nubium aër in mollem pluuiã concreuit:
nondum tamẽ pluit, ſi è regione ſit ſol, aut quippiam aliud,
quod
adeò lucidũ ſit, ut nubes ſpeculũ reddi queat:
et refra-
ctio
in corpus lucidum ex aduerſo fiat, coloris, non figuræ
apparitionem
fieri, cùm ſpeculum quodq;
paruum ſit, atq;
inuiſibile
.
At cùm magnitudinis cõtinẽtia, quæ ex illis omni
bus
exultat, uideri queat, magnitudinem perpetuã eundem
prætendere
colorem neceſſe eſt:
nam ſpeculum quodq; ei,
quod
ex omnibus coaleſcit, ſuum colorem tribuit.
Quare
cùm
hæc accidere poßint quoties ſol, &
nubes ſeſe ad hũc
modum
habebũt, &
nos ſolem inter & nubem erimus, ap-
paritio
quædam ob refractionem fiet.
Quinimo & tunc,
&
non aliter habentibus illis, Arcus in cœlo cernitur. Patet
igitur
Arcum eſſe refractionem uiſionis in ſolem.
Quam
obrem
&
Arcus, niſi ſole aduerſo: Area uerò, niſi circa
ſolem
non fit.
Et quidem ambo, refractiones ſunt:
50094ARIST. METEOROL. colorum uarietas alter am à reliqua diſcriminat: nam alte-
ra
ab aqua, atroq́;
& è lõginquo fieri ſolet: altera ab aëre,
qui
ſuapte natura cãdidior eſt, &
è propinquo. Quod au-
tem
fulgidum eſt, per atrum, aut in atro (nihil enim refert)
puniceum
apparet.
Contueri autem poſſumus ignem, qui è
uirentibus
lignis fit, rubram flammam habere:
proptereà
quòd
ignis, qui fulgidus, albusq́;
eſt, multo fumo admistus
eſt
.
Quinetiã ſol ipſe per caliginem, & fumũ, puniceus ap-
paret
.
Quocirca Arcus refractio prima, ciuſmodi colorem
habere
uidetur:
quippe cùm earefractio à paruis aſpergini
bus
fiat.
At Areæ refractio, minimè. Decæteris autẽ colo-
ribus
poſteà ſumus dicturi.
Prætereà talis cõstitutio circa
ſolem
ipſum permanere diu poteſt, ſed aut pluit, aut diſ-
ſoluitur
:
dum tamen è cõtrarijs aqua gignitur, tẽpus quod-
dam
interuenit.
Si enim illud eueniret, Areæ modo Arcus
tinctæ
forent:
nunc autem integra quidẽ aut circularia nulla
fiunt
, quæ talem habeant apparitionem:
ſed exigua, & per
parteis
, nẽpe quiuocãtur Bacilli, ſeu Virgæ.
Quãdo ſi cali-
go
cõſisteret, qualis eſſet aquæ, aut cuiuſpiã alius atri, ſicu-
ti
iam diximus, Arcus cœlestis integer périnde, ut qui circa
lucernas
fit, appareret.
Nam frequẽter per byemem flante
Auſtro
circa lucernas fit iris, quam maximè uidẽt, qui ocu-
los
habent humidos:
quoniã eorũ aſpectus præ imbecillita-
te
celeriter refrangitur.
Fit autẽ tam ab aẽris humiditate,
quàm
à fuligine illa quæ à flamma defluit, atq;
cùm aëre
miſcetur
:
tũc enim ſpeculũ uel propter nigrorem fieri aſſo-
let
.
Nam fuligo, fumida existit. At lucernæ lumen albũ,
ſed
purpurcum, &
flori Ireos ſimile, non autem puniceum,
circulo
apparet:
nam & aſpectus qui refringitur, exiguus
eſt
:
& ſpeculum, atrum, At Iris illa, quæ à remis fieri
50195LIBER III. let, qui è mari referuntur, ſitu quidem eodem fit modo, quo
quæ
in cælo cernitur, colore tamen ſimilior ei eſt, quæ circa
lucernas
apparet:
non enim puniceum habere colorem ui-
detur
, ſed purpureum.
Ipſa autem refractio à minutißimis
quidë
, ſed cõtinuis aſperginibus fit, quæ niſi aqua ſunt,
quæ
iam prorſus diſcreta eſt.
Fit autẽ etiã lris ſi quis talẽ
locum
, qui ſoli oppoſitus ſit, &
hàc quidẽ ſol faciem ſuã
oſtentet
:
illac uerò umbram faciat, tenuibus cõſpergat ra-
tionibus
.
Nam in tali loco, ſi quis intra irroret, ei qui fo-
ris
ſtat, qua ſolis radij permutantur, atq;
umbrã efficiunt,
lris
apparer ſolet.
Hæc autem modo locoq́; conſimili
fit
, &
cauſa eadẽ, qua quæ à remis efficitur: nam qui irro-
rat
, manu uice remi, uti ſolet.
Quòd autem lris color
talis
ſit, fimul &
de cæterorum colorum apparitione, ex
hiſce
patebit.
Intellexiſſe enim oportet, uti iam diximus,
atq
;
ſuppoſuiſſe, primò quidem rem lucidam in nigro, aut
per
nigrum, colorem efficere puniceum.
Secundò aſpe-
ctum
qui ſe longè deducit, imbecilliorem, minoremq́;
red-
di
.
Tertiò, atrum eſſe ueluti abnegationem: nam quia ui-
ſus
deficit, atrum apparere ſolet.
Quocirca quæ longè ab-
ſunt
, nigriora omnia apparent:
quia uiſus ea minus aſſe-
quatur
.
Sed iſta ex hiſce, quæ circa ſenſus accidunt, con-
ſiderentur
:
nam quæ de hiſce rebus dicuntur, ad illa perti-
nent
:
nunc autem de ipſis dicamus, quantum nobis opus eſt,
Hac
igitur de cauſa, tam quæ remota ſunt, quàm quæ in ſpe
culis
, nigriora, minoraqúe, ac leuiora apparent.
Quin-
etiã
nubes hiſce, qui in aquã, quàm qui in´ipſas aſpiciunt,
nigriores
eſſe uidentur, idq́;
admodum inſigniter: nam aſpe
ctu
exiguo, propter refractionem, ſpectantur.
Nihil
autem
intereſt, conſpectus dimoueatur, an res
50296ARIST. METEOROL. ctuiobuia: fit enim ratio utralibet, ut idem eueniat. Ad hæc,
nec
id nos latere oportet:
accidit enim ut cùm nubes prope
ſolem
, ſi fuerit, ſi quis in eam dirigat pupillæ aciẽ, nullo in-
fecta
colore, ſed alba appareat:
at ſi in aqua eãdem ſpectet,
colorem
quendã Arcus cœlestis habere uideatur.
Patet igi-
tur
, quòd conſpectus fractus ut præ imbecillitate quod ni-
grum
eſt magis nigrum, ita quod album eſt minus albũ ap-
parere
facit, atq;
ad nigrorẽ adducit. Validior igitur aſpe-
ctus
, colorẽ album in puniceũ, proximus ab illo in uiridem,
qui
prætereà imbecillior eſt in purpureum, mutare aſſolet.
Vltra hos autẽ colores, nullus prætereà apparet, ſed ut plu-
rima
quoq;
alia, ita & hiternario definiti ſunt. Aliorũ au-
tem
colorum mutatio, inſenſibilis eſt.
Quocirca & Arcus
tricolor
, uterq;
quidẽ ſed oppoſito modo apparet. Primus
igitur
extimam:
ſupremamq́; circũferentiam, puniceã ha-
bet
:
nam aſpectus à max{ima} circũferentia ſoli plurimus in-
currit
:
extima autem, maxima eſt. Proxima uerò, & tertia,
iuxta
proportionẽ ſeſe habent.
Quare ſi quæ de colorũ ap-
paritione
diſſeruimus, probè dicta ſunt, Irim &
tricolorem
eſſe
, &
hiſce ſolis coloribus tingi neceſſe eſt. Flauus autem
color
iccirco apparet, quia iuxta poſiti colores ſpectantur.

color puniceus iuxta uiridẽ, albus apparet.
Cuius rei ſi-
gnum
eſt.
in nube nigerrima, Iris maximè pura, ſynce-
raq́
;
fieri aſſolet: tũc enim accidit, ut color puniceus flauior
eſſe
uideatur.
Flauũ autẽ illud, quod in Arcu apparet, co-
lor
eſt inter puniceum, &
uiridem medius. Igitur ob nu-
bis
circunſtantis nigrorem, quicquid eius puniceum eſt, al-
bum
apparet, nam puniceum, ad illa, album eſt.
Et rurſum
emarceſcente
proxime terram Iride, cùm diſſoluitur pu-
niceum
, nebula alba iuxta uiridem ſeſe applicans, in
50397LIBER III. um tranſire ſolet. Hæc autem, maximè indicat lunæ Ar-
111 us, quippe qui albus omnino appareat:
quod accidit, quia
&
in nube atra, & noctu ſpectari ſolet. Ergo ut ignis
igni
adiectus, ſic nigrum iuxta nigrum poſitum, quod re-
mißè
album eſt, quale eſt puniceum, prorſus album appa-
rere
facit.
Hæc autem affectio, uel in floribus perſpicua eſt.
Nam in texturis, & uariegaturis, colore s quidam iuxta
alios
, &
alios poſiti, apparitione ſuprà quàm dici queat,
differunt
:
ut purpurei in albis, nigris%B4; ue lanis. Prætereà in
ſplendore
tali, aut tali.
Quocirca & qui uarijs filorum
coloribus
flores concinnant, cùm ad lucernam operantur,
ſeſe
frequenter errare, &
imprudenter alios pro alijs ac-
cipere
aiunt.
Quòd igitur Iris ſit tricolor, quodq́; hoſce
colores
tantummodo præferat, dictum eſt.
Quæ autem
ambit
, ſecūda &
coloribus languidioribus eſt: quos itẽ ſitu
diuerſo
, atque prima, hac ipſa de cauſa habet.
Nam aſpe-
ctus
longius procurrens, ut quod remotius eſt, ita quod hic
eſt
, uidet.
A ſuperiori igitur Iride refractio imbecillior
exultat
:
quia remotiore in loco fit. Quare cùm minor in-
uadat
, colores apparere languidiores efficit.
Item or dine
conuerſo
, proptereà quòd ſeſe à minori, ac interiori circũ-
ferentia
ad ſolem maior trudit.
Nam quæ uiſio minus di-
ſtat
, à propinquißima primæ lridi circunferentia refran-
gitur
:
minima autem exterioris Iridis circunferentia, pro-
pinquißima
eſt.
Itaque ea puniceum colorem habebit: illi
a
utem proxima, &
tertia, iuxta proportionem. Exterior
Iris
, B:
interior, A: Colores, C puniceus, D uiridis, E
Purpureus
.
Pars autem illa, quæ eſt F, flaua apparet.
50498ARIST. METEOROL.8[Figure 8] Cæterùm tres Arcus, aut plures facti ad hoc uſq; æui nun-
quàm
fuerunt:
quia ſecundus obſcurior euadat, adeò ut
tertia
refractio admodum infirma reddatur, nec ad ſolem
peruenire
queat.
Iridis proprietates aliquot.
CAP. V.
_P_Orrò Arcum cœlestem nec in circulum euadere poſ-
11Hîc aliquot
iridis
proprie-
tates
Ārift. po
nit
.
ſe, nec in portionem ſemicirculo maiorem, atq;
de cæ-
teris
, quæ illi accidunt, ex deſcriptione fiet conſiderare
uolentibus
apertum.
Nam hemiſphærio ſupra terminan-
tem
circulum A existente, centro autem K, at que puncto
quodam
alio ceu G exoriente, ſi lineæ quæ à K in turbi-
nis
ſpeciem procidunt, uelut axem lineam G K faciant,
&
lineæ à K ad M productæ ab hemiſphærio ad G ſuper
angulum
maiorem refrangantur, lineæ profectò quæ à K
egrediuntur
, ſeſe circuli oræ applicabunt.
Atque ſi in
astri
exortu, abitu´ue fiatrefractio, dimidia circuli portio,
quæ
ſupra terram ſit, excipi ab horizonte conſueuit.
Si
uerò
dum astrum ſupera in parte cœli existit,
50599LIBER III. aſpectus, ſemper arcus minor dimidia circuli forma aſſu-
mitur
.
Minimus autem, dum illud circulum attingit meri-
dianum
.
Sit enim primùm in oriente G, & linea K M in
G
refrangatur:
atq; planũ E, quod àtergo triãguli G K M
existit
, educatur:
nihil enim referret, ſi quodlibet planũ ex
hiſce
, quæ ſupra lineam G K, iuxta triangulũ K M G con-
ſistunt
, eductum ſit.
Orbis itaq; ſectura, circulus erit, ma-
ximus
ſit E.
Lineæigitur à punctis G K hacratione du-
ctæ
, haudquaquam in alio, &
alio quàm ſemicirculi illius
in
quo E, puncto concurrent.
Nam cùm & puncta G, K
data
ſint, &
linea K M, data utrique erit & linea M G.
Quare & ratio lineæ M G ad lineam M K. Datam
igitur
circunferentiam, punctum M attinget.
Sit itaque
ea
, N M.
Quare circunferentiarum ſectio data eſt.
Ad
aliam enim quàm N M circunferentiam, ab eiſdem
punctis
eadem ratio in eodem plano minimè cõſistit.
Ex-
tra
deſcriptam igitur figuram, linea quædam nempe D B,
ſeorſim
iaceat, ſeceturq́;
ad hunc modum, ut quomodo
linea
M G ad lineam M K ſeſe habet, ita linea D ad
lineam
B ſeſe habeat.
Maior autem eſt linea M G,
quàm
linea M K:
quandoquidem turbinis refractio ſu-
per
maiorem angulum fit:
ſub maiori enim angulo trian-
guli
, M K G, porrigitur:
maior ergo eſt linea D li-
nea
B.
Accedat igitur ad lineam B, linea F, aut quod eſt
linea
D ad lineam B, id linea B F ad lineam D ſit:
déinde
quod
eſt linea E, ad lineam K G, id linea B ad aliam, puta
K
Q fiat:
atque à puncto Q ad punctum M, produ-
catur
linea Q M.
Igitur punctum Q, circuli cui lineæ
à
K profluentes ingruunt, uertex erit.
Nam ut linea F ſeſe
habet
ad lineam K G:
& linea B ad lineam K Q, ita &
506100ARIST. METEOROL. linea D ad lineã Q M ſeſe habebit. Ponamus enim
ita
habere, ſed aut ad minorẽ, aut ad maiorẽ lineã Q M.
Nibil enim refert, utrã dicamus: ſit ad lineã Q R. Eandẽ
igitur
rationẽ lineæ G K, &
K Q, & Q R inter ſe ha-
bebunt
:
quam lineæ F, B, D, habent. At lineæ F, B, D, ra-
tionum
ſimilitudinẽ ſubeunt:
quod eſt linea D ad lineam
B
, id linea F B ad lineam D.
Quare ſicut ſe habet linea
G
Q ad Q R, ſic linea Q R ad Q K.
Siigitur à pũ-
ctis
G, K, ad punctũ R protrahantur lineæ G R, &
K R,
protractæ eãdem ſeruabunt rationem, quã linea G Q
ad
lineam Q R.
Nam lineæ trianguli G Q R, & trian-
guli
K R Q circa eundẽ angulũ Q, rationũ ſimilitudinẽ
ſ
ubeunt.
Quare & linea G R, ad lineam K R eandẽ ha-
bebit
rationem, quã &
linea G Q ad lineã Q R ſortita
eſt
.
Eandẽ autẽ rationem habet linea M G, ad lineã M K:
quam
linea D, ad lineam B.
Quare quæ à punctis G, K,
ducuntur
:
ambæ non modò apud circunferentiam M N cõ-
current
, tametſi eandem habeãt rationem, uerùm etiã alibi:

quod
ſanè fieri nequit.
Cùm igitur linea D, nec maiori:
nec
cum minori quàm Q M (utrunque enim ſimiliter
ostendetur
) communem obtineat rationem, patet idem illi
cùm
ipſa linea Q M euenire.
Quare qd' eſt linea M Q,
ad
lineam Q K id erit linea G Q, ad lineam Q M.

Igitur
ſi circulus deſcriptus ſit, qui uertice Q, &
in-
teruallo
Q M utatur:
angulos omneis attinget, quos re-
fractæ
lineæ, quæ à punctis K G prodeunt, efficere ſolent.

Quòd
ſi attinget:
quæ alibi, quàm in ſemicirculo coëũt,
eandem
habere rationem conſimiliter oſtendentur:
quod
fieri
non poſſe, iam diximus.
Siergo ſemicirculum E circa
diametrum
G K Q circumagas, quæ à punctis G K
507101LIBER III. punctum M refrangi ſolent, omnibus in planis conſimili-
ter
ſeſe habebunt, efficientqúe angulum æqualem, nempe
K
M G:
& quem angulum lineæ K Q, & Q M, ſu-
per
lineam G Q committent, ſemper æqualis erit.
Igi-
tur
trianguli ſemper lineam G Q constituti, triangu-
lo
G M Q æquales ſunt:
horum autem perpendicula,
in
idem punctum lineæ G Q cadent, atq;
æqualia inter
ſe
erunt.
Cadant in O, igitur O, circuli centrum existit:
cuius partem alteram, nempe eam, quæ circa M N bo-
rizon
abſtulit.
9[Figure 9]
Rurſum, ſit horizon A C, ſupra quẽ iam ſubiectũ ſit pun-
ctum
G:
ſitq́ nũc axis: G Q. Reliquaomnia, haud ſecus
atq
;
prius ostendẽtur. Circuli enim uertex Q, ſub horizõ-
te
A C, eleuato pũcto G, erit.
Vertex autẽ circuli, & cen-
trum
tam circuli, quàm eius, qui nunc pũcti eleuationẽ ter-
minat
(is enim eſt G Q) in eadem linea ſunt.
Cùm uerò
puncta
K G, ſupra diametrũ A C ſint, circuli centrũ ſcili-
cet
O ſub priori terminante, nempe A C, in linea K Q
erit
.
Quare portio, quæ ſupra horizontem existit, ut S T
ſole
ſupra eandem eleuato, minor ſemicirculo erit:
nam
R
S T, ſemicirculus erat, nube autem à terminante A C
interfectus
eſt:
portio itaq; B S. minimè apparebit.
508102ARIST. METEOROL. 10[Figure 10]
At cùm idem in meridie existit, minima. Nam quò punctũ
G
ſuperius fuerit, circuli centrum, &
uertex inferius
erunt
.
Cur autem ab æquinoctio autumnali die decreſcente
quacunq
;
hora fiat Iris, & eo rurſus creſcente ab æquino-
ctio
uerno uſq;
ad alterum per meridiem non cernatur, ra-
tio
eſt, quòd circulorum ſectiones, quæ ab æquino ctiali ad
ſeptentrionem
uergere ſolent, omnes ſemicirculo maiores
ſunt
, atq;
ſubinde ſemper maiores euadũt: quoduerò diſpa-
ret
, paruum.
Contrà quæ ab eodem ad meridiem ſpectãt,
minores
(nam quæ ſupra terrã extat, parua eſt:
quæ autem
infra
, magna:)
& quæ lõgius abſunt, ſemper minores ſunt.
Vnde fit ut diebus ſolstitio æstiuo utrinq; proximis, ob ſe-
ctionis
magnitudinem priuſquã punctũ G ad ſectionis
509103LIBER III. dium, meridianamq́ lineam perueniat, T prorſus deor-
ſum
exiſtat:
proptereà quòd meridies à terra proculob ſe-
ctionis
magnitudinem abeſt.
At diebus ſolstitiũ byber-
num
ſtipantibus, proptereà quòd circulorum ſectiones
admodũ
ſupra terram ſunt, contrà accidere neceſſum eſt:
nam paululum eleuato puncto G ſol in meridie conſistit.
Virgarum & Pareliorum cauſa & generatio.
CAP. VI.
_DE_ geminato autem ſole (quem Græci Parelium uo-
11Hîc Ātiſto. vir
garum
, & pa-
reliorū
cauſas
ac
generatiouẽ
declarat
.
cant) &
Virgis, ſiue Bacillis, eaſdem cum ijs, quas
diximus
, cauſis eſſe existimandum eſt.
Nam tum Parelius
fieri
aſſolet, cùm ſolem uerſus refrangitur aſpectus.
Virgæ
autem
proptereà quòd aſpectus talis, qualem ſemper fieri
diximus
, quoties nubibus prope ſolem conſiſtentibus ab
aliquo
humido refrangitur, ad nubem ſeſe applicat.
Nam
nubes
cùm per directum ſpectantur, coloris expertes eſſe
uidentur
:
cùm uerò in aqua, plenæ Virgarum apparent.
Verùm tunc, nempe cùm in aqua ſpectantur, color eſſe
nubis
uidetur:
ac cùm Virgæ in cœlo fiunt, idẽ in ipſa nu-
be
apparet.
Hoc autem fit, cùm nubis constitutio inæqua-
bilis
eſt, &
nubes partim denſa, partim rara, & una in
parte
aquoſa magis, in altera minus existit:
nam refracto
in
ſolẽ aſpectu, ſolis figura non cernitur, ſed color.
At quia
ſol
lucidus, &
albus existẽs, quem uerſus refrãgitur aſpe-
ctus
, in re apparet inæquabili aliud puniceum, aliud uiri-
de
, aut flauum apparet.
Nibil enim refert per talia uidere,
an
à talibus refringi a ſpectum dicamus, utroq;
enim modo
colore
ſimili apparet.
Quare ſi illo modo puniceũ, & hoc
quoque
tale apparebit.
Virgæigitur, propter ſpeculi in
æquabilitatẽ
, figura, ſed colore fiunt.
Parelius autẽ fit,
cùm
aẽr quàm maximè æquabilis, &
ex æquo denſus eſt:
510104ARIST. METEOROL.& próinde albus apparet. Nam ſpeculi æquabilitas, ap-
paritionis
colorem, unum reddit.
At aſpectus uniuer ſi re-
fractio
, quòd à caligine, quæ denſa eſt, &
necdum quidem
aqua
eſt, ſed propè eſt ut aqua ſit, ad ſolem concurrat, co-
lorem
qui in ſole eſt apparere perinde facit, ut cùm ab ære
leui
ob eius denſitatem frangitur aſpectus.
Quare cùm ſo-
lis
color albus ſit, Parelius quoq;
albus apparet. Ob id-
ipſum
autem Parelius, quàm Virgæ certior aquæ futuræ
index
existit:
quippe qui aërem gignendis imbribus pro-
cliuem
eſſe magis indicat.
Et cùm in Austrina cœli regio-
ne
cõstiterit, magis quàm cùm in Aquilonia:
quoniam au-
ſtrinus
aër, quàm ſeptentrionalis melius in aquam mutari
ſolet
.
Fiunt etiam tam Parelij, quàm Virgæ, uti diximus, in
oriente
, &
occidente, & nec ſupra ſolem, nec infra, ſed ex
lateribus
, nec prope admodum, nec procul omnino.
Nam
ſi
illa aëris concreſcentis ſoliditas propè ſit, reſoluetur à
ſole
:
ſi procul, aſpectus refrangi poterit: cùm enim lon-
de paruo ſpeculo remeet, imbecillus redditur.
Quam-
obrem
Areæ quoq;
fieri poſſunt è regione. Quòd ſi ſu-
pra
, &
in propinquo inchoëtur, à ſolis ſeruore diſſolue-
tur
:
ſin procul, aſpectus minor, quàm ut refractionẽ facere
queat
, ſolem haudquaquam inuadet.
Sed in latere fieri po-
teſt
, ut ſpeculum ita diſtet, ut nec ſolis feruore abſumi poſ-
ſit
, &
aſpectus uniuerſus recurrat: nam ſi in terrã, quaſi
per
immenſum ſparſus feratur, deuenire ad ſolem non po-
teſt
.
Sub ſole etiam fieri non poteſt, quia ſi prope terram
extiterit
, conſumetur feruore:
ſi autẽ ſupra cœlo in medio,
aſpectus
distrahetur, &
euaneſcet. Deniq; nec è latere
quidẽ
effici illa poteſt, cùm ſol cœli umbilicũ perreptat:

aſpectus
nequaquã ſertur in terram.
Itaq; exiguus ad
511105LIBER III. culum uenit, & refractus omnino imbecillus recedit. Quæ
igitur
opera in locis, quæ ſupra terram ſunt, ſecretionem
exh
ibere contingat, tot ferè numero, taliaq́;
ſunt. Quæ au-
tem
in terra ipſa, eadem in terræ partibus occluſa efficiat,
dicendum
.
Duas enim corporum differentias, quoniam &
ipſa
quoq;
duplex eſt, ibi périnde ut in ſublimi, efficere aſ-
ſolet
.
Nam ut balitus duo ſunt(ut diximus) alter uapidus,
alter
fumidus, ita &
corum quæ in terra fieri ſolent, gene-
ra
duo ſunt:
etenim alia foßilia ſunt, alia metallica. Igitur
exbalatio
arida, ſuo calore foßilia omnia, uerbi cauſa tam
illiquabilia
lapidum genera, quàm ſandaracam, ochram,
minium
, ful fur, cæteraq́;
generis eiuſdem efficit. Plurima
autem
foßilium, partim coloratus puluis ſunt, partim lapis
è
tali cõſistentia factus, ut cinnabari.
At quæcunq; metal-
lica
ſunt, &
aut fuſilia ſunt, aut ductilia, ut ferrum, æs, au-
rum
, ad uapidam pertinent exbalationem.
Vapida autem
exhalatio
, cùm in terra includitur, &
in lapidibus potißi-
mum
ob eorum ſiccitatem constringitur in arctius, denſe-
ſcitq́
;
roris, aut pruinæ modo cùm excernitur, ea omnia
comrnittit
:
ſed inibi ea prius, quàm illa excernatur, gigni
ſolent
.
Vnde fit, ut partim aqua ſint, partim minimè: nam
eorũ
materies potentia quidẽ aquæ erat, nondũ tamen eſt.
Nec ex aqua, quæ per affectionẽ quãpiã ſaporũ in morem
fiat
, cõſtantinõ enim ad bũc modũ boc æs, illud aurũ euadit:

ſed
borũ ſingula cõcreta prius exbalatione, quàm ortum
ſubeant
, fiunt.
Quocirca & terrã cõtinent in ſe, & urũtur
omnia
, quòd ſiccã exbalationẽ babeat.
At aurũ, unũ omniũ
nequaquam
uri ſolet.
Sed de bis omnibus, cõmuniter quidẽ
à
nobis dictum eſt:
propriè autem ij conſiderent oportet,
qui
generis cuiuſq;
determinationem ſuſcipiunt.
512106ARISTOTELIS
METEOROLOGICORVM
LIBER
IIII.
Quænam qualitates ſint actiuæ & quæ paſsiuæ. Ac de putre-
factione
pulchra diſputatio.
CAP. I.
_C V M_ autem elementorũ cauſas quatuor
11Hîc Ārift. quę
qualitates
acti
ſint, quæ
paſsiuæ
decla
@at
.
eſſe à nobis definitũ ſit, &
iuxta cõiuga-
tiones
barũ ipſa quoq;
elementa eſſe qua-
tuor
acciderit, è quibus duæ quidẽ, calor
inquam
, &
frigus agere ſolẽt : duæ uerò
ariditas
uidelicet, &
bumiditas pati(cuius rei fides ex indu
ctione
ſumi poteſt.
in omnibus calor, et frigus, tam quæ
unius
, quàm quæ diuerſi ſunt generis definire, copulare,
tranſmutare
, humectare, arefacere, indurare, &
mollificare
uidẽtur
.
Arida uerò, & bumida, tum ipſa per ſe, tum cõmu-
nia
corpora quæcũq;
cõſtãt ex utriſq; , definiri, & cæteros,
quos
diximus, affectus pati.
Prætereà & boc quoq; ratio-
nibus
ipſis, quibus eorũ naturas definimus, per ſpicuum exi-
ſtit
.
calidũ, & frigidũ, uti actiua dicimus: quod enim
gregãdi
uim babet, id uelut actiuũ ꝗd exiſtit.
Humidũ uerò,
et
aridũ, paßiua.
prõptè, et ægrè terminabile, quo eorũ
natura
quippiã ſustinet, dicũtur.
Eſſe igitur alia actiua, alia
paßiua
, in aperto eſt:
cùm bæc inquã definita ſint, eas pro-
fectò
operationes, quas quæ actiua ſint exbibeãt, atq;
paſ-
ſiuorum
ſpecies ſumere oportebit.
Principio igitur uniuer
ſaliter
ſimplex, abſolutaq́;
& naturalis generatio, atque ei
oppoſita
per naturam corruptio, ab biſce potentijs effici
aſſolent
.
Ipſæ ergo in plantis, animãtibusq́; , & eorũ par-
tibus
inſunt.
Eſt autẽ ſimplex, naturalisq́; generatio,
513107LIBER IIII. mutatio quæ ab biſce fit potentijs, ubi ex ſubiecta materia
ad
quanq;
naturã rationem obtinent: ea autem ſunt paßiuæ
illæ
potentiæ, quas diximus.
Porrò tum calor, & frigus gi-
gnere
ſolent, cùm materiam euincũt.
Cùm uerò euincũt,
particulariter
quidẽ inquinatio, &
incõcoctio effici ſolet.
Simplici autem generationi cõtrariũ maximè cõmune, pu-
trefactio
eſt.
Omnis enim corruptio, quæ natura ſit, ceu ſe-
nectus
, &
arefactio, ad eam ducit. Nam borũ omniũ finis,
marcor
eſt:
niſi quid ex biſce, quæ natura cõſtant, ui corrũ-
patur
.
& carnẽ, & os, & quoduis eorũ cremare licet,
quorum
finis eius, quæ natura fit corruptionis, putrefactio
existit
.
Idcirco quæ putrem, primò humida, poſteà tandem
ſicca
euadũt.
ex biſce facta ſunt, definitumq́; eſt bumi-
do
ſiccũ:
operantibus biſce quibus agẽdi facultas eſt tribu-
ta
.
Corruptio autem fit, cùm id quod definitur, ob id quod
ambit
, cõtinetq́;
dominãtius eo fuerit quod definit. Verùm
putrefactio
, de biſce quæ particulatim corruptionẽ ſubeũt,
cùm
à ſua receſſerũt natura peculiariter diciſolet.
Quo-
circa
&
reliqua omnia, præter ignẽ, putrent: etenim terra,
&
aqua, et aẽr, putreſcũt: bæc omnia, igni materia ſunt.
Eſt
autem putreſactio proprij, naturalisq́;
caloris in uno-
quoq
;
humido exiſtentis ab extraria caliditate corruptio:
bæc
autẽ eſt, quæ in eo quod circun funditur, ac cõtinet, exi-
ſtit
.
Quare cùm caloris defectu patiatur frigidũ omne qua-
tenus
eiuſmodi potentiã deſyderat, ambo utiq;
putreſactio-
nis
cauſæ erunt, &
putrefactio ſrigiditatis propriè, & ca-
liditatis
peregrinæ communis affectio.
Ob id enim & quæ
putrefiunt
ſicciora redduntur omnia, &
tandem fimus, ac
terra
fieri aſſolẽt.
Abeunte ſiquidem calore proprio, natu-
ralis
bumiditas unà illo difflatur, atq;
euaporat, nec
514108ARIST. METOROL. plus id quod bumorẽ inuebere ſolet in ratione rerũ existit.
Nam calor proprius trabendo, bumorẽ inuebit, adducitq́.
Atq
;
in frigore minus, quàm tẽpore, res putreſcunt. Nam
tẽpore
byberno circundans aër, &
aqua parum caloris re-
tinent
, &
ideo nullas uireis babẽt: æſtate uerò plus. Itẽ nec
id
putredinẽ ſentit, quod cõcretũ eſt.
magis frigidũ eſt,
quàm
calidus ſit, aër:
euincitur igitur. At id qd' mouet,
uincit
:
nec id quod feruet, aut calidũ eſt: calor enim qui in
aëre
eſt, minor eo eſt, qui in reipſa existit.
Quare nec do-
minatur
, nec mutationẽ ullã cõmittit.
Simili modo & illud,
quod
motu cietur, ac fluit, minus eo quod quietem agit, im-
motumq́
;
manet, putrilagine tãgitur. motus ille, qui ab
aëris
calore prouenit, imbecillior eo efficitur, qui in re ipſa
etiã
antè inerat.
Quare facere poteſt, ut quicquã mute-
tur
.
Eadẽ aũt cauſa eſt, & cur multũ minus, quàm paucũ pu
treſcere
ſoleat.
in re maiore, maiore, maior eſt caliditas ppria,
atq
;
frigiditas, quàm ut potẽtiæ, quæ in circũfuſo aëre ſunt,
euincãt
.
Vnde etiã fit, ut mare in parteis quidẽ diſtractum,
celeriter
putreat:
ſed integrũ, ac totum, baudquaquam. Et
reliquæ
aquæ, pari modo.
Quinetiam in biſce quæ putre-
fiunt
, animalia gigni ſolent:
quòd calor qui natur alis eſt,
dum
educitur, quæ ſegregata ſunt conſiſtere faciat.
Igitur
quid
ſit generatio, &
quid corruptio, dictum eſt.
Quid ſit Concoctio: & quid, quæ huic opponitur, cruditas.
CAP. II.
_R_Estatiam dicamus cõſequentes ſpecies, quas ex ſub-
11Hîc deſpecie_
bus
digeſtiõis
& indigeftio_
nis
determinat
Ā
riſto.
iectis, quæ natura constant, dictæ uires efficiunt.
Eſt
itaq
;
caloris quidem, concoctio: & concoctionis, matura-
tio
, elixatio, aſſatio.
Frigoris uerò, inconcoctio: & buius,
cruditas
inquinatio, excaldatio, Hæc autem nomina,
515109LIBER IIII. quaquam propriè dici existimandum eſt: non enim in uni-
uerſum
, rebus ſimilibus nomina poſita ſunt.
Quare non
bas
, ſed taleis eſſe ſpecies, quas diximus, putare oportet:
ſed
quid
ipſarũ quæq;
ſit, dicamus. Concoctio igitur, perfectio
eſt
, quæ à naturali, proprioq́;
calore ex oppoſitis fit paßi-
uis
, quæ ſua cuiq;
materies existũt. Nam cùm quid conco-
ctum
eſt, perfectũ eſt, ac genitũ.
Atq; perfectionis exordiũ
à
natiuo calore prouenit, quamuis aliquo externorũ admi-
niculo
ad calcẽ uſq;
; perduci ſoleat: quomodo alimentũ per
balnea
, &
id genus alia cõcoquitur: uerùm principij uicem
internus
calor occupat.
Porrò concoctionis finis, alijs na@
tura
existit:
natura autẽ eſt, quam ueluti formã, eſſentiamq́;
dicimus. Alijs, ad quandã ſubiectam formã cõtendit: ubi ſci-
licet
bumor, qui torrebatur uel elixabatur, uel putrefiebat,
uel
alio quouis modo incaleſcebat, talis, tantusq́;
euaſit: tũc
enim
&
utilis eſt, & concoctionẽ recepiſſe dicitur, ut mu-
ſtum
, &
quæ in tuberculis collecta ſunt, ad ſuppuratio-
nem
peruenere, &
lacbrymæ cùm ſordes in oculis obortæ
ſunt
, &
cætera ſimili modo. Hoc autem omnibus obtingit.
cùm
materies, atq;
bumiditas ipſa uicta fuerit: bæc aũt eſt,
quæ
ab ea caliditate, quæ in ipſa natura eſt, definiri ſolet:

hoc
tandiu natura eſt, in ea, ratio ipſa inſit.
Quocirca et
eiuſmodi
, &
urinæ, & alui ſedimenta, & omnino corporis
excrementa
, ſanitatis indicia ſunt:
& concocta dicuntur,
quòd
humorẽ à calore uinci ſignificẽt.
Quæ uerò cõcoquũ
tur
craßiora euadãt, atq;
calidiora, eſt neceſſe. ei quod
cõcoquitur
ampliorem molẽ calor tribuit, &
craßius illud,
aridiusq́
;
reddit. I gitur cõcoctio, boc existit. At incõcoctio,
imperfectio
eſt, quæ pprij caloris penuria, accidit:
caloris
uerò
penuria, frigus eſt.
Atq; impſectio, ad oppoſita
516110ARIST. METEOROL. ſiua pertinet, quæ profectò natura cuiq; materies existunt.
Hocigitur pacto concoctio, atq; incſo~; coctio, definitæ ſint.
Concoctionis ſpecies tres funt, maturatio, elixatio, aſſatio: &
quid
ſit harum vnaquæ{que}.
Itidem cruditatis totidem ſpe,
cies
ſint, &
definitionis.
CAP. III.
_M_Aturatio uerò, cõcoctio quædã existit. eius ali-
11Hîc Āriſto, de
maturatiõe
, eli
xatiõe
, aſſatio
ne
, & cõtrarijs
determinat
.
moniæ, quæ in arborũ fructibus eſt, cõcoctio, matu-
ratio
nuncupatur.
Cùm autẽ cõcoctio, perfectio quædã ſit,
tũc
maturatio perfecta eſt, cùm ſemina, quæ in fructuũ ge-
nere
ſunt, aliud eiuſmodi quale ipſum eſt, efficere ualẽt.

&
in cæteris, perfectũ ita dicimus. Hæcigitur maturatio,
fructus
arborũ eſt.
At multa quoq; alia ex hiſce, quæ cõco-
ctaſunt
, eadẽ quidẽ forma, ſed tralatione matura dicuntur,
proptereà
quòd nomina (quẽadmodũ etiã prius dictũ eſt)
cuiq
;
perfectioni circa ea, quæ à natiuo calore, ac frigore
definiri
ſolẽt, baudquaquam indita ſunt.
Tuberculorũ autẽ
pituitæ
, &
cæterorum id genus maturatio, cõtenti humoris
concoctio
, quam natiuus calor efficere aſſolet, existit:
nibil
enim
niſi præualeat, ac ſuperet, determinare ꝗcquã poteſt.
Quæigitur matureſcunt, omnia ex aërijs aquea, ex aqueis
terrea
cõſiſtendo fiũt, &
è tenuibus ſubinde craßiora red-
di
aſſolẽt, atq;
boc pacto natura quædã ad maturationẽ ad-
ducit
, quædã ab eaſubmouet repellitq́;
. Dictũ eſt igitur, ꝗd
ſit
maturatio.
Huic autẽ, cruditas aduerſatur. Maturatiõis
uerò
contraria eſt, eiuſce alimenti quod in arborum fructu
continetur
, inconcoctio:
boc autem eſt bumor definitus.
Quamobrem
cruditas, uel aërea, uel aquea, uel eorum, quæ
ex
utriſq;
conſtãt, exictit. Cùm autem maturatio, perſectio
quædam
ſit:
cruditas, imperfectio erit. Imꝑfectio uerò ob
caloris
naturalis defectum, atque commenſum bumori
517111LIBER IIII. maturitatem pergenti minimè reſpondentem, fieri aſſolet.
Porrò nullũ bumidũ per ſe, ſine arido maturum fit. Etenim
aqua
, ex bumidis ſola, non craſſeſcit:
quod ideo euenire ſo-
let
, quia uel exiguũ calorem, uel magnã bumoris qui defi-
nitur
, copiam babeat.
Et próinde, crudorum ſuccus præte-
nuis
eſt, &
gelidus potius, quàm tepidus, & eſu, ac potu
inutilis
.
Cæterũ ipſa quoq; cruditas périnde ut maturatio,
multifariã
dicitur.
Vnde & distillationes, & urinæ, et alui
ſedimina
, cruda dici eadẽ de cauſa ſolent:
ex eo nanq; cruda
nuncupantur
omnia, quòd à calorenec uincantur, nec cõſi-
ſtant
.
Quòd ſi lõgius progredi uelimus, & fictile, & lac,
&
multa alia cruda dicũtur, ſi cùm à calore trãſmutari, ac
conſiſtere
poßint, inaffecta permaneant.
Quare elixa dici-
tur
aqua, ſed cruda minimè, quòd craſſa non euadat.
Quid
igitur
ſit mutatio, atq;
cruditas, & cur utraq; ſit, dictũ eſt.
Elixatio
autẽ in uniuerſum quidem, eſt indefiniti in bumo-
re
exiſtentis cõcoctio, ab bumido calore facta.
Sed uo cabu-
lum
, de elixis ſolùm propriè dici ſolet.
Hoc autem nempe
quod
indefinitũ eſt, aëreum, uti diximus, uel aqueũ eſſe po-
teſt
.
Fit autẽ e{li}xatio abigni, qui in bumore eſt. Quod enim
in
ſartagine igni admouetur, torreri aſſolet:
ab extremo
calore
patitur.
Humorem autem illum, in quo eſt, plenius
aridum
ad ſe trabẽdo reddit.
Quod autem elixatur, contrà
efficit
:
nam calor quem externus bumor babet, ab eo bu-
morem
foras pellit.
Quã ob rem elixa aßis aridiora ſunt:
enim quæ elixãtur, ad ſe humorẽ attrahunt, quando ex-
ternus
calor internum uincit.
Quòd ſi præualeret inter-
nus
, humorem ad ſe traheret proſectò.
Porrò non omne
corpus
elixabile eſt:
nam neq; id, in quo nibil eſt humoris,
ceu
lapis:
neq; id, in quo humor quidem ineſt, ſed
518112ARIST. METEOROL. tis ratione umci non poteſt, ut lignum, elixari poteſt. Sed è
corporibus
ea duntaxat elixari ſolent, quæ humiditatẽ ha-
bent
eiuſmodi, ut ab igni, qui in humore existit, pati queãt.
At aurum, lignum, & pleraq; alia, elixari dicuntur: ſorma
quidem
eadem, ſed tralatione:
enim differentijs propria
indita
ſunt uocabula.
Liquida quoq; , ceu lac, atq; mustum,
elixari
diximus:
ubi circundans, & forinſecus excalfaciens
ignis
ſaporem, qui in humore conſistit, in aliam quand ã ſa-
poris
ſpeciem trãſmutat.
Quare modo quodã ſimile quip-
piam
dictæ elixationi cõmittit.
Finem autem non cundem
nacta
ſunt omnia, nec quæ elixantur, nec quæ concoquũtur:

ſed
aliorum finis in eſitatione, aliorũ in ſorbitione, aliorum
in
alio uſu conſistit:
quandoquidem uel medicamenta ipſa
elixari
dicimus.
Quare elixabilia omnia ſunt, quæcunque
craßiora
, uel minora, uel grauiora:
aut eorũ quædã eiuſmo-
di
, quædã diuerſa fieri poſſunt:
proptereà quòd eorum quæ
diſgregantur
, alia craſſa ſunt, alia tenuia:
quomodo lac in
ſerum
, atq;
caſeum diſtribui aſſolet. Oleũ autẽ ipſum per
ſe
non elixatur, quòd horũ nibil ſubeat.
lgitur cõcoctio ea,
quæ
elixatio nuncupatur, id eſt:
nibilq́; intereſt, inftrumen-
tis
arte, an natura paratis fiat:
eadem enim de cauſa, fient
omnia
.
Inquinatio autem, inconcoctio quidem, at elixatio-
ni
aduerſa existit.
Fuerit autem, cùm ei, qua de priore loco
diſſeruimus
, aduerſari ducatur, inconcoctio infiniti in cor-
pore
existẽtis, quam coloris humoris circũfu ſi penuria cõ-
mittit
.
Quod autẽ caloris penuria frigus habeat ammistũ,
dictũ
eſt:
per alium tamen quàm frigus, motum, fieri ſolet:
nam
calor ille, cui coquendi officium delegatum eſt, depel-
litur
, ac offuſcatur.
Atq; penuria illa, copia frigoris in hu-
more
circumiacente, uel eo quod elixatur existentis,
519113LIBER IIII. nire ſolet. Tunc enim euenit, ut calor, qui eſt in humore,
amplior
ſit, quàm ut non moueat, ſed mmor quàm ut æqua
bilitatem
afferre, atq;
cõcoquere poßit. Vnde fit ut inqui-
nata
, elixis duriora ſint:
& humida, ſiccẽtibus magis defi-
nita
.
Quid igitur, & cur elixatio ſit, atq; inquinatio, dictũ
eſt
.
Aſſatio uerò concoctio eſt, quæ ab arido, & alieno
calore
efficitur.
Ea de cauſa cùm quis elixare quippiã niti-
tur
, ſi id ab humoris caliditate, ſed ab igneo calore mu-
tari
, ac cõcoqui faciat, ubi perſectũ eſt, aſſumpſit, elixũ,
&
exuperantia inſuper adustũ eſſe dicitur. Vbiautẽ per-
fectũ
, ſiccius euadit, a calore ſicco fit.
Quo fit ut partes ex-
timæ
, intimis fiant aridiores:
id quod in elixis cõtrà euenit.
Atq; in hiſce, quæ manuũ beneficio cõfici ſolẽt, plus aſſatio
negocij
, quàm elixatio inuehere ſolet:
quippe cùm ſummas,
&
internas rei partes æquabiliter excalfacere, per arduũ
ſit
:
quæ igni uiciniores ſunt, ſemper ocyus ſiccent, quare
&
impẽſius. Cùmigitur foramina illa, quæ extra prominẽt
coëunt
, adductãturq́;
, contentus humor exprimi poteſt,
ſed
intercluditur ubi meatus cõniuẽt.
Igitur aſſatio, & eli-
xatio
, arte quidẽ efficiũtur:
ſed & natura quoq; , ſicut di-
cimus
, ſpecies uniuer ſaliter eædẽ fiũt.
effectus, qui fieri
aſſolent
, tametſi nomine careant, haudquaquam tamẽ dißi-
miles
exiſtũt, cùm ars naturæ æmula ſit.
Quãdoquidem &
cibi
in corpore cõcoctio, elixatiõi perſimilis habetur:
quip-
pe
cùm in calido, &
humido à corporis calore fiat. Et in-
cõcoctio
, inquinationi.
Nec in ipſa concoctione naſcuntur
uermes
, ſicuti quidam aiunt:
ſed in excrementis, quæ in aluo
putrent
inferiore geniti, in ſublime posteà ſeſe attollunt.

Nam
in ſuperiore uentriculo, concoctio effici ſolita eſt:
at
quod
ſecreuit natura, id in inferiore putreſcit:
quam
520114ARIST. METEOROL. ob cauſam, dictũ alias eſt. Inquinatio igitur, elixationi ad-
uerſatur
.
At ei cõcoctioni, quæ aſſatio uocitatur, quip-
piã
oppoſitũ pari modo existit:
ſed eiuſmodi, ut difficilius
ſibi
, quàm illa nomenclaturam inueniat.
Fuerit aũt périnde,
ut
ſi excaldatio fiat, aſſatio, propter caloris indigentiã:
quæ ſanè aut exterioris ignis paucitate, aut in re aſſanda hu
moris
diluti copia accidere poteſt.
Nam calor tum maior
eſt
, quàm ut motũ non excitet:
minor, quàm ut concoquere
queat
.
Quid igitur ſit cõcoctio, & incõcoctio: maturatio,
&
cruditas: elixatio, & aſſatio: et hiſce cõtraria, dictũ eſt.
De Pafsionibus, qualitates paſsiuas in corporibus mixtorum
conſequentibus
.
CAP. IIII.
_PA_ßiuorum autem aridi inquã, & humidi, ſpecies, di-
11Hîc Āriſto, de
ſpeciebus
paſ_
ſionũ
humido
rum
, & ſicco,
determinat.
camus oportet:
ſunt autem paßiua corporũ primor-
dium
, humidũ, atq;
ſiccum: cætera uerò ex hiſce temperata
quidem
ſunt, ſed magis huius per naturam ſunt, ex quo lar-
gius
:
uerbi gratia, alia magis ſicci: alia, humidi. Hæc autem
omnia
partim actu erũt, partim potentia, quæ actui aduer-
ſatur
:
quo pacto eliquatio, & eliquabile ſeſe babent. Cùm
autem
humidum facilè, &
ſiccum ægrè definiantur: haud
aliter
ſeſe quàm obſonium, &
condimenta, uicißim babẽt.
Nam humidum, arido ut definiatur cauſa eſt, & alterutrũ
alteri
glutinis instar existit:
id quod & ipſe quoq; Empe-
docles
in naturalibus aſſeruit, farinã aquæ agglutinans.
Et
ea
de cauſa, definitũ corpus utroq;
cõſtat. Porrò ex omni
elementorũ
genere peculiarißimè terræ quidem ſiccũ, aquæ
autẽ
humidũ tribuitur.
Eam ob rem omnia iſta definita cor
pora
, non ſine terra, &
aqua cõſiſtunt: ſed potentia quoq;
buius
eſſe uidetur, cuius plus habuerit.
Quinetiam animan-
tes
in terra, &
aqua ſolùm ſunt, in aëre autem &
521115LIBER IIII. nimè: proptereà quòd terra, & aqua, corporum materies
exiſtunt
.
Ex corporis autẽ affectibus hi, duritia inquam,
aut
mollities, primi definitærei cõpetant, eſt neceſſe.
Nam
quod
ex arido conſtat, &
humido, durũ, aut molle neceſſa-
riò
euadit.
Eſt autẽ durũ, quod per ſumma in ſeſe non re-
fugit
.
Molle uerò quod in ſeſenõ obluctãdo refugit: aqua
nanq
;
haudquaquam mollis eſt, quippe cuius pars ſumma,
compreſſu
intrò minimè cedat, ſed circumobſiſtat.
Igitur
abſolutè
durũ, aut molle eſt, quod abſolutè eſt eiuſmodi:
ad
aliud
uerò durũ, aut molle, quod reſpectu illius tale eſt.
Hæc
ergo
inter ſeſe uicißim collata indefinita ſunt:
quòd magis,
atq
;
minus dura, mollia´ue ſint. Sed cùm ſenſibilia cũcta ſen
ſu
dijudicẽtur, nos tam durũ, quàm molle ſimpliciter tactu,
eodem
ueluti mediocritate quadam utẽtes, definiuiſſe con-
ſtat
.
Quocirca rem omnem, quæ tactum edomat, duram:
quæ uerò ſubter ſugit, mollem eſſe dicimus.
Quòd corpus terminatum omne, durũ aut molle eſſe neceſſe
ſit
:
& de coagulatione decerminatio, eiusq́; cauſæ.
CAP. V.
_CO_rpus autem omne ſuo definitum termino, durũ ſit,
11Hîc Āriſtc. de
corpore
deter
minato
, alijsq́;
determinat
.
aut molle neceſſe eſt:
aut in ſeſe cedit, aut nequa-
quam
.
Adbæc concretũ ſit oportet: hac enimre definitur.
Quare cùmres omnis definita, atq; conſistens, uel mollis,
ueldura
ſit, concretionisq́;
opera euadat eiuſmodi: nulla
proſectò
cõpoſita, definitaq́;
corpora, ſine concretione eſſe
queunt
.
Frgo de concretione diſſerendum. Duæ itaq; ſunt
cauſæillæ
, quæ circa materiã uerſari ſolent:
id inquã quod
agendi
facultatem obtinet, &
affectus ipſe: hic ut ſpecies,
ac
forma:
illud, ut id à quo proficiſcitur, pendetq́; motus.
Quare
&
cõcretionis, & diſſolutiõis, & aßiccationis, &
522116ARIST. METEOROL. humectationis cauſæ, totidem erũt. Porrò ipſum agẽs du-
plicipotentia
agit:
& patiens, duabus itidem patitur affe-
ctionibus
, uti dictũ eſt.
agens, calore agit, atq; frigore:
at caloris, frigoris´ue præſentia, aut abſentia, paß@onẽ fieri
cõſtat
.
Sed cùm cõcretio, fermè aßiecatio ſit, de hac prius
dicamus
.
Quod itaq; patitur, aut humidum, aut aridũ, aut
ex
utroq;
cõflatum existit. Atq; aquam, humidi: terrã, ſicci
corpus
eſſe ſtatuimus:
quippe que inter humida, & ſicca,
maximè
paßiua ſint.
Quocirca frigus, paßiuorũ magis exi-
ſtit
, in his enim eſt:
quandoquidẽ & terrã, & aquã, frige-
re
ſupponimus.
At frigus, actiuũ eſt quatenus corrũpere,
aut
aliud quippiam per accidẽs efficere poteſt:
quemadmo-
dum
anteà eſt dictum.
Nãinterdũ & urere, & excalface-
re
dicitur:
non tamen périndeut calor, ſed quia calorem
cogit
, &
in uinum contrahit, aut eidem circum obſistit.
Quæ
autem aqua, &
aquæ ſpecies ſunt, aut aquam ſiue ad-
uentitiam
, ſiue inſitam habent, ſicceſcunt.
Aduentitiã eam,
uoco
quæ in lanam ſeſe inſinuat.
Inſitam, quam lacteus hu-
mor
habet.
Aquæ uerò ſpecies ſunt huiuſmodi, uinum, uri-
na
, ſerum, &
omnino quæcunq; nullũ, aut certè paucũ ſe-
dimen
, nec id tenacitatis ratione habent:
nam tenacitas in
cauſa
eſt, ut quibuſdã nihil ſubſideat:
id quod oleo, & pici
accidit
.
Siccent autem omnia, dum aut calefiunt, aut refri-
gerãtur
:
utrũq; tamẽ calor uel internus, uel externus cõmit-
tere
aſſolet.
Etenim quæ frigore ſiccẽt, périnde ut uestis, ſi
cùm
humida eſt ſeorſim ipſaper ſe maneat:
ab interiori
calore
humorem ſecum educente reſiccari ſolent, ſi humor
exiguus
ſit, calore ob circunfuſum frigus egrediẽte, Siccent
igitur
uniuerſa, dum uel calefiunt, uel refrigerantur:
quæ
omnia
calore uel interno, uel externo humorem ſecũ
523117LIBER IIII. cente fiunt: externo, ut elixa: interno, ut cùm humor à ca-
lore
, quem in ſeſe continet, reſpirante eximitur, abſumi-
turq́
;
. Dictum eſt igitur de aßiccatione.
Coagulabilium alia eſſe aquam, aut ſpecies aquæ, alia
aquæ
&
terræ. Et de modis differentibus coagulandi,
ſoluendíq
;
res.
CAP. VI.
_AT_ humectatio uno quidem modo accidere ſolet, cùm
11Hîc Āriſt. coa
gulabiliũ
alia
eſſe
aquã, aut
aquę
ſpecies ex
ponit
, alia a_
quæ
& terræ.
quid in aquam cõſistit.
Altero, id eliquatur, quod
prius
cõcreuerat.
Horũ autẽ eſt ſpiritus, qui in aquã frigore
denſatur
.
De eliquatione autẽ, pariter atq; cõcretione, per-
ſpicuum
euadet.
Quæcunq; autem concreſcũt, cùm aut ad
aquam
, aut ad terrã, &
aquam ſpectent cõcreſcere, idq́; uel
frigore
, uelcalore ſicco, aſſolẽt.
Quocirca & quæcũq; ca-
lore
, uel frigore cõcreta ſoluuntur, cõtrarijs ſolui ſolẽt.

quæ
calore ſicco cõcreuere, aqua ſoluuntur, quæ humor al-
gidus
eſt:
quæ uerò frigore, igni, qui calidus exi{st}it. At nõ-
nulla
aquæ beneficio cõcreſcere uidẽtur, quod genus eſt mel
decoctum
:
uerùm id non ab aqua, ſed à frigore aquæ indito
prouenit
.
Quæ igitur ad aquã ſpectant, feruore ignis con-
creſcere
nequeunt:
ab igni ſoluũtur. Idem autẽ eidẽ ſe-
cundũ
idẽ cõtrarij cauſa eſt.
Ad hæc quia calor egredi-
tur
, res cõcreſcere ſolent.
Vnde fit ut quia ingreditur, re-
ſolutionẽ
fore cõſtet.
Quare, agente frigore res cõcreſcũt
cogunturq́
;
. Quocirca eiuſmodi omnia cũm cõcreſcunt,
haudquaquã
ſpiſſari ſolent.
cùm partes humidæ euane-
ſcunt
, &
ſiccæ coagmentãtur, ſpiſſatio oboriri aſſolet: ſola
autẽ
ex humidorũ genere aqua, ſpiſſatur.
Atq; telluri,
et
aquæ cõmunia ſunt tam igni, quàm frigore cõcreſcũt.
At
quæ
ab utroq;
ſpiſſantur: quod partim eodẽ modo, partim
diuerſo
ſieri ſolet.
A calore ꝗdẽ, qui bumorẽ educit: eua-
porante
humore, pars arida ſpiſſatur, atque cõſistit.
A
524118ARIST. METEOROL. gore uerò, quod calorem exprimit, diſcutitq́; : quo dum
euaporat
, ſimul humor abit.
Quæc{un}q; igitur mollia
ſunt
, ſed liquida, abeunte humore non ſpiſſantur, ſed cõ-
creſcunt
, ut fictile coctum.
Atè mistorum numero quæ-
cunq
;
liquida ſunt, ceu lac, ſpiſſantur. Pleraq; autem &
humeſcunt
prius, nimirum quæ frigus antè ſpiſſa, duráue
reddiderat
:
quemadmodũ & fictile dum cogitur, primum
euaporat
:
atq; molliuſculũ redditur. Ob idq́ in furnis per-
uerti
aſſolet.
Igitur ex hiſce, quæ cùm terræ, & aquæ
communia
ſint, plus tamen terræ habeant, frigoris opera
concreſcunt
:
quæ ideo concreſcere ſolent, quòd calor egre-
diatur
:
ea calore liquefieri, eodẽ ſcilicet rurſum ingredien-
te
, aſſolent:
ueluti cœnum, ubi in gelu concreuit. Quæ
autem
ob refrigerationem, &
quia ſimul uniuerſus calor
euaporauit
, concreſcunt, ea ſolui non niſi caloris exuperan-
tia
queunt, ſed molleſcere ſolent, ut cornu, atq;
ſerrum.
Liqueſit autem & ipſum quoq; elaboratũ ſerrũ, adeò
ut
liquidum reddatur, &
rurſum concreſcat. Nec ſecus
chalybem
facere conſueuere:
ferri nanq; fæx, ſubſidet, atq;
in imũ ſecernitur. Vbi autem ſæpe deſæcatum fuit, ac pu-
rum
, mũdumq́;
euaſit, fit chalybs. Sed id nequaquã ſæpe
agunt
, proptereà quòd dum repurgatur, ſubſtantiæ pluri-
mum
defluit, libramentumq́;
minus efficitur. At ferrum,
præſtantius
eſt, quò minus habet excrementi.
Item &
lapillus
ille:
quem Pyrimachũ uocant, intantum eliquari ut
ſtillet
, fluatq́;
, aſſolet. Quod autem concreuerat, ubi flu-
xerit
, rurſum dureſcere ſolet.
Quinetiã lapides molares,
adeò
colliqueſcunt ut diffluant.
Cæterũ dum id, quod con-
creuerat
fluit, tametſi colore eſt atro, calcis tamen in mo-
dum
albicat.
Porrò tellus quàm cœnũ liquefieri
525119LIBER IIII. ſunt. Eorum autem, quæ calore arido coguntur, quædã
humoris
ui ſolui nequeunt, quædã queunt.
Fictile igitur,
&
nõnulla lapidum genera, qui terra ſeruore ignis deusta
fiunt
, ueluti molæ, ſolutionẽ haudquaquàm admittunt.
At
ſal
, atq;
nitrum, humore ſoluuntur, non tamen quolibet, ſed
algido
.
Et ideo aqua, & aquæ generibus omnibus, præ-
terquàm
oleo, eliquari conſueuere:
nam calori arido frigus
humidũ
aduer ſatur.
Ergo ſi alterũ coëgit, reſoluet alterũ.
Ita enim contrariorum affectuum contrariæ erunt cauſæ.
Sales alij aquæ, a@@j terræ plus habent. Et de proportione
horum
in mixtis cæteris,
CAP. VII.
_QV_æ igitur plus aquæ habent, quàm terræ, igni ſolũ-
11Hîc Āriſt. qui
ſaliũ
aut a quę,
aut
terræ pluri
mum
cõmuni-
cent
declarat.
modo ſpiſſari poſſunt:
quæ uerò terræ, cõcreſcere.
Quocircanitrum, ſal, fictile, lapis, ad terram potius quàm
ad
aquam ſpectant.
Oleiautem natura, perquàm ambigua
existit
.
ſi plus haberet aquæ, ut frigore glaciei modo
cogeretur
, oporteret:
ſin uerò terræ, ab igni périnde ut fi-
ctile
:
nũc autẽ à neutro cogi, ſed è regione ab utroq; ſpiſſa-
ri
uidetur.
Cuius rei cauſa eſt, quòd aëre reſertũ ſit. Qua-
propter
&
aquæ per ſumma inſidet: etenim aër, quem cõ-
tinet
, ſurſum uerſus effertur.
Frigus igitur dum è ſpiritu,
qui
inter oleum eſt, aquam elicit, oleum ſpiſſeſcere facit:

ſemper
enim ubi aqua, &
oleum permista fuerint, quip-
piam
utroque ſpißius oriri aſſolet.
Ab igni autem tractu-
qúe
temporis, albeſcit, craſſeſcitqúe:
albeſcit quidem,
aqueo
humore ſi quis inſit euaporante:
craſſeſcit uerò,
quòd
marceſcente calore, aër in aquæ uicem trãſeat.
Vtra-
que
igitur ex parte, atque eandem ob cauſam, uerùm non
codem
modo, eadem oritur affectio.
Ergo opera utriuſque
ſpiſſari
aſſolet, à neutro tamen aßiccatur:
ſi quidem
526120ARIST. METEOROL. ſolis calor, neque frigus oleum aßiccare poteſt: non modò
quòd
tenax, lentumq́;
ſit, ſed etiam quòd aëre ſortis exiſtat.
Aqua uerò ab igninec aßiccatur, nec decoquitur, quòd te-
nacitatis
ratione in fumum euaneſcere nequeat.
Quæ autẽ
terra
temperantur, &
aqua, ea iuxta utriuſq; copiam nun-
cupentur
oportet:
eſt enim uini genus quoddã, quod deco-
quitur
, atq;
cõcreſcit, ceumustam. Humor autem aqueus ab
omnibus
eiuſmodi, dum inareſcunt, exirelſolitus eſt.
Quòd
autem
aqua inſit, indiciũ eſt:
nam uapor, in aquam cõſistit,
ſi
quis colligereuelit.
Quare quibuſcunq; quippiā rema-
net
, id profectò terrenæ ſortis existit.
Porrò ex biſce non-
nulla
frigoris etiã uehemẽtia(uti diximus) craſſeſcũt, aßic-
cantuq́
;
: frigus ſiquidẽ non modò cogit, & deſiccat, uerùm
etiam
incraſſat:
aquam quidẽ aßiccat, aërem autem cùm
aquã
ex eo elicit, craſſeſcere facit.
Cõcretionem uerò, aßic-
cationẽ
quandã eſſe diximus.
Quæ igitur frigore ſpiſſa-
ri
nequeunt, ſed cõcreſcere, ad aquam potius ſpectãt:
quod
genus
ſunt, uinũ, urina, acetũ, lixiuium, ſerum.
At eorum,
quæ
quãuis non euaporent, feruore tamen ignis craſſeſcũt,
ſpiſſanturq́
;
, quædam terrena ſunt, quædam communiter ad
aërem
, &
aquã pertinent: mel quidẽ ad terrã: oleum uerò,
ad
aërem, &
aquã. At lac, & ſanguis utriq; , aquæ, & ter-
cõmunia ſunt:
ſed magna ex parte plus terræ continent,
përinde
ut &
humores illi, unde ſal, atq; nitrũ fiũt: ex qui-
buſdã
autẽ talibus, lapides constituiſolent.
Quocirca ſerũ,
niſi
ſequeſtratũ ſit, cùm decoctionẽ ſubit, calore ignis deu-
ritur
:
terrena uerò portio ſi quis aliquantulum decoxerit,
uti
medici ingesto coagulo faciunt, ui quoq;
coaguli in ca-
ſeum
denſari conſueuit:
atque ad hunc modum, à caſeo ſe-
rum
ſequestratur.
Cùm uerò ſequeſtratum eſt,
527121LIBER IIII. quàm prætereà craſſeſcit, ſed aquæ modo deuritur. Quòd
ſi
lac aliquod nihil, aut parũ habeat caſei, ad aquam potius
ſpectat
, at nullatenus alit.
Sanguis quoq; haud ſecus habere
ſeſe
uidetur:
nam quòd frigore ſicceat, cogitur. At quicogi
nequit
, ut ceruorũ, is ad aquam magis pertinet, atq;
oppidò
quàm
frigidus habetur.
Et iccirco fibras nullas habet: quip-
pe
cùm fibræ ad terrã ſpectent, atq;
quod ſtabile, ac firmũ
existit
.
Quare ſi etiã illæ adimantur, ſanguis cõcreſcere
poteſt
:
quod ideo accidit, quia ſiccet: quod enim ſuꝑeſt,
id
périnde atq;
lac caſeo iam exẽpto, aqua existit. Signum
autẽ
eſt.
ſanguis uitiatus, concreſcere non ſolet: quippe
qui
ſaniem præ ſe ſerat, quæ niſi pituitoſus humor, &

aqueus
eſt, quòd cruda, incoctaq́;
, & à natura uicta ſit.
Prætereà quædã ſolubilia ſunt, ut nitrũ: quædã inſolubilia,
ut
fictile:
atq; ex hiſce alia molleſcunt, ceu cornu: alia mini-
, ueluti fictile, atq;
lapis. Cauſa autẽ eſt, quia cõtrariorũ
cõtrariæ
cauſæ ſunt.
Quare ſires duobus, frigore, ac ſicci-
tate
cõcreſcant, coganturq́;
: calore, & humore ſoluãtur eſt
neceſſe
.
Vnde fit utigni, & aqua ſoluãtur: ea enim cõtra-
ria
ſunt.
Aqua quidẽ, quæ igni ſolo: igni uerò, quæ frigore.
Quare
ſi qua ab ambobus cogicontingat, ea maximè inſo-
lubilia
ſunt.
Talia autẽ euadunt, quæcũq; cõcalſacta prius,
frigore
poſteà cogũtur:
uſu enim euenit, ut ubi calor exeũ-
do
exhauſtus eſt, rurſum humoris plurimũ frigoris opera
inculcetur
, adeò ut ne humori quidem tranſitũ frigus con-
cedat
.
Atq; ob cauſam, nec calor ea ſoluit: quæ enim fri-
goreſolo
cõcreſcũt, hæc calor ſoluit.
Necitidẽ aqua ſolue-
repoteſt
.
quæ ſrigus cogit, aqua ſoluere non poteſt: ſed
quæ
ui caloris aridi ſolummodo cõcreuere, poteſt.
A t fer-
rum
caloris feruore colliquatũ, frigore concreſcit.
528122ARIST. METOROL. utroq; ut concreſcat indigere conſpicitur. Vnde fit, ut ſolui
nequeat
.
Ligna uerò, terræ ſunt, & aëris. Quare colli-
quari
, aut molleſcere nequeũt, uri queunt.
Itẽ ſuper aquã
innatant
omnia præterquàm ebenus, quæ minimè inuehi-
tur
.
cætera, aëris plurimũ cõtinent: at aër ex ebeno atra
reſpirauit
, in qua &
terræ maior, quàm aẽris portio ineſt,
Fictile
uerò, ad terrã ſolũmodo ſpectat:
quòd ſiccendo pau
latim
concreuerit.
Quare nec aqua illud ſoluit: enim
aqua
ingredi per foramina illa ualet, per quæ ſpiritus ſo-
lùm
exiuit.
Nec itidem ignis : eius opera concretio illius
prouenit
.
Quid igitur concretio, & eliquatio, quotq́; ob
cauſas
eueniant, &
quibus competere poßint, dictum eſt.
Mixtorum perfectorum paſsiones, earumq́ enumeratio.
CAP. VIII.
_EX_ his autem per calorem, ac frigus cõſiſtere corpus
11Hîc Āriſt. paſ-
ſiones
mixto-
perfectorũ
enumerat
.
omne, in aperto eſt:
hec autem ſpiſſando, & cogendo,
ſuo
fungi munere ſolent.
Atq; proptereà quòd ab biſce cæ-
tera
conficiuntur, omnibus in rebus calor ineſt:
in quibuſdã
etiam
frigus, quatenus ille deficit.
Quare cùm calor, ac fri-
gus
quòd agant:
& humor, atq; ariditas quòd patiantur,
corporibus
inſint:
quæ communia ſunt, hæc omnia partici-
pant
.
Similaria igitur corpora tam in plãtis, quàm animã-
tibus
, terra, et aqua cõſtant.
Item metallica, ceu aurũ, argẽ-
tum
, &
cætera id genus: tum ipſis, tum exhalatione, quæ
ab
utroq;
dimanat intercluſa. ut aliâs diximus, cõſtant. Por
hæc omnia, &
peculiari affectione, quæ ad ſenſus perti-
neat
, &
agẽdiquippiã facultate, inter ſediſcrepant. Nam
candidũ
, odorum, ſonorum, dulce, calidũ, &
frigidũ, quòd
ſenſum
mouere, ac irritare queant, in ratione rerum ſunt.
Quæuerò ex eo nomen ſortita ſunt, quòd patiãtur, ceu
529123LIBER IIII. quabile, concretile, flexile, & reliqua id genus omnia, per
alias
magis peculiareis affectiones exiſtunt, cuncta namq;
eiuſmodi perinde atq; humidũ, aridumq́; , paßiua ſunt. Itaq;
Ds
, caro, neruus, lignũ, cortex, lapis, &
cætera alia corpora
ſimilaria
quidẽ:
ſed naturalia, hiſce diſcrimen ſubeunt. Pri-
autẽ dicamus numerum eorum quæ iuxta potẽtiam, &

potentiæ
priuationem diciſolẽt.
Sunt autẽ hæc: Concretile,
Incõcretile
:
Eliquabile, Ineliquabile: Mollificabile, Immol-
lificabile
:
Humectatile, Inhumectatile: Flexile, Inflexile:
Fractile
, Infractile:
Friabile, Infriabile: Impreßile, Inim-
preßile
, Formatile, Informatile:
Preſſatile, Impreſſatile:
Tractile
, Intractile:
Ductile, Inductile: Fißile, Infißile: Se-
ctile
, Inſectile:
Tenax, Remittẽs: Dẽſatile, Indẽſatile: Con-
buſtile
, Incõbuſtile:
Exhalabile, Inexhalabile. Plurima igitur
corporũ
, his fermè differũt affectibus:
quã aũt quodq; horũ
uim
habeat, ediſſeramus.
Igitur de cõcretili & incõcretili,
&
eliquabili, et ineliquabili, tametſi prius generatim dictũ
eſt
, tamen &
nũc quoq; dicere aggrediamur. ex corpo-
ribus
, quæ cõcreſcũt, atq;
durent, quædam feruore caloris,
quædã
frigore:
illo quidẽ humorẽ aßiccãte, hoc uerò calo-
rem
extrudẽte, ita afficiſolẽt.
Quare alia humoris abſentia,
alia
caloris, hocce patiũtur:
aquea quidẽ, caloris: terrea ue-
, humoris, Quæ igitur humoris abſentia, ealiquefacere
humor
poteſt:
niſi adeò ſeſe collegerint, coierintq́; , ut mi-
nora
partibus aquæ, foramina relicta ſint:
id quod fictili
accidit
.
Quæcũq; autem non ita coiërunt, humore liquan-
tur
:
ceu nitrum, ſal, terra è cœno orta. At quæ caloris pri-
uatione
, calore deliqueſcunt:
ut crystallus, plumbum, æs.
Quæ
ergo ſint cõcretilia, &
eliquabilia, & quæ ineliqua-
bilia
, dictum eſt.
Incõcretilia autem ſunt, quæcunq; nec
530124ARIST. METEOROL. morem habent aquoſum, nec aqueæ ſortis ſunt, ſed terreæ
plus
, calorisq́;
continent: uti mel, atq; uinũ paſſum, quippe
quæ
ueluti feruentia ſint.
Item quæcunq; aquea quidẽ ſunt,
ſed
aẽris plus continent:
périnde ut oleum, argentum uiuũ,
&
ſi quid tenax, lentumq́; eſt, ueluti uiſcum, atq, pix.
Paſsionum reliquar@m enumeratio.
CAP. IX.
MOllificabilia autẽ ſunt, quæcũq; cõcreta ex aqua
11Hîc de reli,
quis
paſsioni,
bus
Āriſto@de,
.
conſtant, ut glacies (omnis enim glacies, aquæ eſt)
ſed
quæcunq;
ad terrã potius ſpectant, & nec eorũ humor
uniuerſus
périnde ut in ſale, nitró ue aßiccatus eſt, nec inæ-
quabiliter
, ut in fictili, ſeſe habet, ſed tractilia ſunt, &
non
bumectatilia
:
aut ductilia, & aquea, atq; ignis opera, ac
feruore
mollificabilia ut ferrũ, cornu, lignum.
Et eliquabi-
lium
, &
ineliquabiliũ, quædã humectatilia ſunt, quædã in-
humectatilia
:
Verbi cauſa: æs inhumectatile eſt, cùm eli-
quabile
ſit:
lana uerò & terra, humectatilis: madefieri
aſſolet
.
Et quidem æs colliquabile eſt, tamẽ ab aqua col-
liquari
poteſt.
Sed & eorũ, quæ aqua liquari queunt, nõ-
nulla
inhumectatilia ſunt, ceu nitrũ, atq;
ſal: nec enim quic-
quam
humectatile eſt, quod cùm aqua inſpergitur, mol-
liuſculũ
fiat.
Nõnulla autem, cùm humectatilia ſint, eli-
quabilia
ſunt:
ut lana, atq; fructus. Cæterùm humectati-
lia
quidem ſunt:
quæ terrena ſint, & aqua durlora exi-
ſtant
, meatus ampliores, quàm partiũ aquæ moles, cõtinẽt.
Liquabilia uerò aqua, quæcunq; illos per totũ cõmeantes
poßident
.
Cur igitur terra humore eliquari, atq; humecta-
ri
, nitrũ uerò eliquari, humectari poteſt?
Nimirùm quòd
in
nitro foramina cõtinuata totũ penetrãt:
unde fit ut aqua
partes
continuò diſpeſcãt.
At in terra, foramina euariant,
nec
inter ſeſereſpondent:
quare quoquo pacto aquam
531125LIBER IIII. ceperit, diuerſa oritur affectio, Porrò corporum alia fle-
xilia
, atq;
directilia ſunt, ut arãdo, ac uimen: alia inflexilia,
ut
fictile, atq;
lapis. Flexilia autem atq; directilia corpora
ſunt
:
quorũ longitudo ex ambitu in rectũ, & cõtrà è recto
in
ambitũ permutari ualet.
Atq; flecti, & dirigi, in re-
ctum
, aut ambitũ migrare, atq;
tranſire existit: etenim tam
quod
reflectitur, quàm quod inflectitur, flectitur, curua-
turq́
;
Flexio igitur eſt ad deuexitatẽ aut concauitatem, ſer-
uata
longitudine motio.
Si enim flexio ad rectitudinẽ quoq;
tranſitio eſſet, idem ſimul flexũ rectumq́; foret: quod pro-
fectò
, rectũ inquã flexũ eſſe, fieri nequit.
Quòd ſi omnino
uel
reflexu, uel inflexu res flecti ſoleant, quorũ alterum ad
conuexũ
, alterũ ad concauũ migratio eſt:
flexio ſanè ad re-
ctum
{pro}fectio eſſe poteſt, ſed aliud flexio, aliud directio
existit
.
Atq; hæc ſunt, flexilia, & directilia, & inflexilia, et
indirectilia
.
Item alia, fractilia, & friabilia, ſimul & ſeor-
ſim
existunt:
uerbi cauſa, lignũ fractile eſt, friabile: gla-
cies
autẽ, &
lapis, fr{ia}bilis, non fractilis: at fictile, & fra-
ctile
, &
friabile. Differũt tamẽ, fractio, in magnas par-
teis
diuiſio, atq;
diſtractio existit: friatio uerò, in quaſuis
ſine
diſcrimine, &
quæ duabus plures ſint, Quæcũq; igitur
ita
concreuere, ut multis ſcateant foraminibus, quæ dire-
ctim
poſita non ſint, friabilia ſunt:
hac enim fini, inter ſeſe
diſtant
.
Quæ uerò longè porrecta habuerint foramina,
fractilia
.
Quibus autem utrunq; cõpetit, ea tam friabilia,
quàm
fractilia ſunt.
Porrò alia impreßilia ſunt, ut æs, ce-
ra
:
alia minimè, ut fictile, aqua. Eſt autem impreßio, partis
eius
, quæ per ſumma reſidet, introrſum migratio:
quæ pul-
ſione
, autictu, ſed in totũ tactu accidit.
Sũt autẽ eiuſmo
di
, tammollia, ceu cera, q uàm alia ſuꝑficiei parte
532126ARIST. METEOROL. partim ſuffugit: quàm dura, ut æs. Item quæ impreßionem
defugiunt
, tum dura ſunt, ut fictile (non enim ſuperficies
refugit
) tum liquida, uelut aqua, quæ cedit, at non ſecun-
dum
partẽ ſed ad rei prementis latera reſilit.
Impreßiliũ
uerò
, quæcunq;
facile manu imprimi queunt, manentq́; im-
preſſa
, ea quidem formatilia funt.
At quæ difficile (lapidis
more
, uel ligni) imprimũtur:
aut facilè quidẽ ſed impreſ-
ſio
, ceulanæ, aut ſpongiæ non remanet, hæc formatilia non
ſunt
, ſed preſſatilia.
Preſſatilia autẽ ſunt, quæ pulſa col-
ligere
ſeſe poſſunt, intro recedente ſuperficie, diſtracta,
nec
aliò demigrãte parte alia, id quod in aqua facit:
quippe
quæ
in ſublime reſilire ſoleat.
Pulſio autẽ motio eſt ab eo,
quod
mouet orta, quæ tactionẽ efficitur.
Ictus uerò quæ
per
delationẽ.
Preſſantur autẽ, quæcunq; cognati corpo-
ris
uacuos meatus obtinẽt.
Atq; preſſatilia ea ſunt, quæ in
ſua
coire uacua, foraminá ue poſſunt (interdũ enim forami-
na
in quæ coëant, inania non ſunt) id quod in madefacta
ſpongia
euenit, nam ſua foramina imbibito humore diſten-
duntur
.
At ea, quorum meatus corpore molliori, quàm
idipſum
quod ſuapte natura in eos coire poteſt, referti fue
rint
, preſſatilia quidẽ ſunt:
ut ſpongia, lana, cera, caro. Im-
preſſatilia
uerò, quæ pulſione in ſua coire foramina per na
turam
nequeunt, quòd uelnulla habeant, uel re duriore op-
pleta
gerant.
Ferrũ nanq; , lapis, aqua, & liquidũ quod-
cunq
;
, impreſſatilia ſunt. Tractilia uerò ſunt, quorũſu-
perficies
in latũ porrigi poteſt.
Trahi autẽ, eſt ſuperſi-
ciem
perpetuam existentem uerſus id ipſum porrigi, quod
facultatẽ
mouẽdi obtinet.
Sunt autẽ quædã tractilia: ut pi-
lus
, lorum, neruus, maſſa triticea, uiſcũ:
quædã intractilia,
ut
lapis, atq;
aqua. Igitur quædam tractilia, &
533127LIBER IIII. lia eadẽ ſunt, ut lana: quædam non ſunt, uerbi cauſa: pituita
preſſatilis
non eſt, ſed tractilis:
& ſpongia preſſatilis, ſed
non
tractilis.
Sunt porrò etiam quædam ductilia, ut æs:
quædã non ductilia, ut lapis, atq; lignũ. Ductilia autẽ ſunt
quorū
ſuperficies tota in latũ, pariter atq;
profundum
migrare
eodẽictu poteſt:
ductilia uerò, quorũ poteſt.
Porrò
ductilia omnia, etiam impreßilia ſunt:
at non omnia
impreßilia
, ductilia, ceu lignũ:
quod tamen, ut in uniuerſum
dixerim
, recurrit.
Sed preſſatiliũ, quædã ductilia ſunt, quæ-
dam
minimè:
cera quidè, atq; cœnũ, ductilia ſunt: lana autẽ,
atq
;
aqua, haud quaquã. Sunt & quædã fißilia, ceu lignũ:
quædã
infißilia, ut fictile.
Eſt autẽ fißile, quod ampliorem,
quàm
quæ ab eo quod diuidit fiat, diuiſionẽ ſubire põt.

tum
quippiã finditur, cùm diuiſionẽ quàm corpus diuidens
adferat
, maiorẽ admittit:
atq; diuiſio ipſa, quòd facultatem
obtinet
diuidẽdi, anteuertit:
id qd' in ſectiõe minimè euenit.
Infißilia
uerò ſunt, quæcũq;
iſtud patinequeũt. Porrò fiſ-
ſile
nullum, molle existit:
de hiſce autẽ loquor, quæ abſolu-
, &
nonad alia, mollia ſunt: ad huncenim modũ, uel fer-
rum
ipſum molle foret.
Nec dura omnia, fißilia ſunt. Sed,
quæcunq
;
nec liquida, nec impreßilia, nec friabilia existunt.
Talia
autem ſunt, quæcunq;
meatus, quibus inter ſe partes
cohærent
, in longum porrectos, ſed non in latum habent.

Sectilia
autem ſunt exhiſce, quæ dura constant, mollia´ue
ſunt
, quæcunque nec diuiſionem neceſſariò anticipare, nec
comminui
cùm diuiduntur, poſſunt.
inſectilia uerò, quæ-
cunque
aut eiuſmodi, aut liquida ſunt.
Nonnulla autem &
ſectilia
, &
fißilia eadem ſunt, uelutilignum: uerùm parte
plurima
quodper lõgitudinem fißile eſt, per latitudinẽ ſe-
ctile
existit.
Cùm enim in plura quodq; diuidatur, quo
534128ARIST. METEOROL. gitudines multæ unaſunt, eo fißile eſt: ſed quo plures lati-
tudines
in unã conflãtur, eo ſectile existit.
Tenacia autem,
ſiue
lenta ſunt, quæ cùm liquida, molliáue ſint, protrahi
poſſunt
.
Talia autem permutatione fiunt, quæcũq; corpora
catenarum
modo componuntur:
ea enim diſtendimulium,
&
rurſum cõtrahi queunt. Quæuerò nõſunt eiuſmodi, re-
mittentia
existunt.
At denſatilia ſunt, quæcũq; preſſatilium
ſtabilem
, fixamq́;
habent preſſationem. Indenſatilia uerò,
quæcũq
;
uel impreſſatilia ſunt, aut preſſationem obtinent
incõſtantem
.
Quinetiam quædam cõbustilia ſunt, quædam
incombustilia
:
uerbi cauſa, lignũ, oſſa, lana, cõbustilia ſunt:
lapis, atq; glacies, minimè. Cõbustilia autem ſunt, quæcũq;
meatus
habent eiuſmodi, ut ignem introrſum admittãt, atq;

in
hiſce meatibus, qui per rectũ diſpoſiti ſunt, minus ualen-
tem
, quàmignem, cõtinent humorem.
At quæ nullũ habẽt,
aut
ualentiorem, ceu glacies:
& quæ uehementer uirẽt, in-
combustilia
ſunt.
Exhalabilia autem ſunt, quæcunq; corpo-
ra
humorem habent, ſic tamen habent, ut euaporare niſi
ignitis
addantur, non poßint.
Eſt enim uapor, ab humido
in
ſpiritum, aëremq́;
, ui caloris urentis facta ſecretio, quæ
madefacere
queat.
Ea autem, in aërem temporis ſpacio ſe-
cernuntur
:
atq; euaneſcendo, alia arida, alia terra fiunt. Sed
hæc
ſecretio in hoc diſcrimen nacta eſt, quòdneq;
madefa-
cit
, neq;
ſpiritus efficitur. Eſt autem ſpiritus, fluxus æëris in
longitudmẽ
cõtinuus.
Exhalatio uerò, cõmunis ſicci, & hu
midiſecretio
, quæ uniuerſim caloris ustiui opera fieriſolet.

Próindéq
;
non madefacit, ſed colorem potius admouet. Eſt
autem
lignoſi quidem corporis exhalatio, fumus.
Eodem
nomine
&
oſſa, & pilos, & quicquid eſt eiuſmodi, appel-
lito
:
tametſicõmune nomen inditũ non eſt, omnia
535129LIBER IIII. ſub eadem proportionis lege comprehenduntur: quẽadmo-
dum
&
Empedocles inquit. Iſta, pili, ſquamæ, frõdes, &
denſa
uolucrum pluma ſolent fieri, queis uiuida membra te-
gantur
.
Pinguis autem, fuligo: oleoſi uerò, nidor. Ea de
cauſa
oleum nec decoquitur, nec craſſeſcit, quòd exhalabi-
le
, non euaporabile ſit:
at aqua, haudquaquam exhalabilis
eſt
, ſed euaporabilis.
Vinũ autẽ paſſum, utpote quod pin-
gue
ſit, exhalat, atq;
idem quod oleum facit: nam frigore
coginequit
, atq;
deuri aſſolet. Eſt autem uoce uinũ, re ne-
quaquam
:
etenim eius ſapor, uini ſaporẽ refert. Quo-
circanec
homines reddere ebrios aſſolet, uinum autẽ quod-
cunq
;
aſſolet. Sed exhalationem habet exiguam, Vnde fit,
ut
etiã flãmam emittere queat.
Combustibilia autem eſſe
uidentur
, quæcunq;
corpora in cinerẽ reſoluuntur: id quod
omnibus
obuenit, quæ uel calore, uel utroq;
, calore & fri-
gore
coguntur:
nam hæc ab igni euinci conſpiciuntur: at è
lapillis
, gemma illa, quem Carbunculũ nuncupamus, minimè
eum
ſentire uidetur.
Porrò combustiliũ, alia quidẽ flam-
matilia
ſunt, aliauerò inflãmatilia:
atq; horũ, nonnulla car-
bonatilia
.
Flammatilia igitur ſunt, quæ flammam emittere
queunt
.
Inflammatilia uerò, quæ nequeunt. Quæ autem
cùm
liquida ſint, exhalare poſſunt, ea flammatilia ſunt:
pix tamen, & oleũ, & cera, flãmatilia ſunt, ſed magis cum
alijs
quàm per ſe:
maximè uerò cum hiſce, quæ fumũ eiacu-
lantur
.
Carbonatilia autem ſunt, quæcunq; eiuſmodi, ter-
plus, quàm fumi cõtinent.
Prætereà nonnulla cùm liqua-
bilia
ſint, flammatilia ſunt, ueluti æs:
nõnulla item flam-
matilia
, non liquabilia, ceu lignũ:
alia, utraq; , ut thus. Cuius
rei
cauſa eſt:
Nam ligna compactũ, & ubiq; cõtinuũ ita ut
deuratur
, humorem gerũt.
Aes, per ſingulas partes
536130ARIST. METEOROL. ſum, non continuũ, & pauciorcm quàm ut queat flãmam
producere
.
Thus, partim hoc pacto, partim illo habet. Pla-
exhalabiliũ flãmatilia ea ſunt, quæ idcirco colliqueſcere
nequeũt
, quòd ad terrã magis ſpectent:
partem enim ari-
dam
cum igni habent cõmunẽ:
hæc igitur pars arida, ſi ca-
lefiat
, ignis oriri ſolet.
Eam ob rem flamma, fpiritus, uel fu-
mus
ardẽs existit.
Verùm lignorũ exhalatio, fumus dicitur.
Ceræucrò, thuris, picis, cæterorumq́; id genus, & quæ picẽ
cõtment
, aut quippiã eiuſmodi, fuligo.
At olei, & eorũquæ
proximè
ad olei naturã accedunt, quæq́ ſola ideo minimè
ardent
, quòd aridi parũ habeant, per quod fit in ignem mi-
gratio
, ſed alio celerrimè (hoc enim eſt, ſiccũ pingue, aut
oleoſum
) nidor.
Ergo è liquidis, quæ exhalare queunt, ad
bumidiatatẽ
magis pertinent:
quæ uerò ardere, ad ſiccitatẽ.
De Homœomeris, ſiue ſimilaribus partibus.
CAP. X.
_HI_s autẽ affectionibus, atq; differentijs ſimilaria cor-
11Hîc Ārifto. de
homœomeris
,
ſiue
ſimilari,
bus
partibus
determinat
.
pora ſecundum tactũ, uti diximus, &
inſuper odo-
re
, ſapore, &
calore, inter ſe diſtãt. Similaria dico, ut metal
lica
, aurũ inquam, æs, argentum, ſtannũ, ferrum, lapides, &

cætera
id genus, &
quæ per ſecretionẽ ex hiſce fiunt: nec-
non
quæ in animantibus inſunt, ut carnem, oſſa, neruos, cu-
tem
, uiſcus, pilos, fibras, uenas, ex quibus tandem dißimilaria
conſtant
, ceu facies, manus, pes, cæteraq́;
generis eiuſdem:
item quæ in plantis, ut lignum, corticem, frondes, radicem,
&
quæcunq; ſunt istiuſmodi. Cùm aũt ſimilaria alia ratio-
ne
, ac uia, quàm que dißimilium ſunt partiũ cõstitui ſoleãt,
&
ex quibus ea fiant, ſint materies quidem aridũ, & humi
dum
, &
próinde terra, & aqua (horũ enim utrunq; utriſq;
potentiam
habet euidentißimã) agentia uerò calor, atque
frigus
(hæc enim exillis ſimilaria corpora constituunt,
537131LIBER IIII. pinguntq́)ex ſimilaribus quæ terræ, quæ aquæ, quæ deniq;
utriuſq; communes ſint ſpecies, ſumamus. Itaq; è concretis
corporibus
, alia liquida ſunt, alia mollia, alia dura.
Horum
autem
quæ mollia, aut dura concretionis ratione existant,
dictũ
eſt prius.
Liquidorum igitur quæcunque euaporare
queunt
, ad aquã ſpectãt.
Quæ nequeunt, uel ad terram, &
aquam
cõmuniter ſpectant, ceu lac:
uel ad terrã, & aërem,
uti
mel:
uel ad aquam, & aerem, ut oleũ. Et quæ quidẽ fer-
uore
caloris ſpiſſantur, cõmunia ſunt.
At inter ea, quæ
liquida
ſunt, de uino quiſpiã ambigat.
Nam & euaporare
poteſt
, &
ſpiſſari aſſolet, ut quod recẽs eſt. Cauſa autẽ eſt,
quòd
uini plures ſunt ſpecies, &
aliud alio habet modo:
nam
quod recẽs eſt, magis quàm quod uetus, terroſum exi-
ſtit
.
Quo fit etiam ut calore potißimum craſſeſcat, & fri-
gore
minus cogatur, quoniã caloris multum, ac terræ con-
tineat
:
uelut Arcadicum, quod utribus inditum fumo adeò
aßiccari
ſolet, ut cùm depromitur concreſcat.
Quòd ſi ui-
omne fœcem habeat, pro fæcis copia utriuslibet uel ter-
, uel aquæ existit.
Quæ autem frigore craſſeſcunt, terræ.
Quæ
uerò utroq;
, plurimum communia ſunt: ut oleũ, mel
prædulce
uinum.
Sed ex hiſce, quæ conſiſtunt, quæ frigore
concreuere
, aquæ:
ut glacies, nix, grando, pruina. Quæ ca-
lore
, terræ:
ut fictile, caſeus, nitrum, ſal. Quæ utraq; (cu-
iuſmodi
ſunt, quæ refrigeratione coagulata ſunt:
hæc autem
ſunt
, quæ priuatione utriuſq;
, caloris inquã, atq; humoris,
unà
cum calore abeuntis concreuere.
Nam ſal, & quæ ter-
ra
ſyncera constãt, ſolius humoris:
glacies autem ſolius
caloris
priuatione concreſcunt) ea profectò utriuſq;
ſunt.
Quocirca
ut utrunq;
ſortita ſunt, ita ab utroq; cogi aſſo-
lent
.
Quorum igitur uniuerſus humor exudauit, ea
538132ARIST. METEOR OL. tærrenæ ſortis existunt, ceu fictile, atq; ſuccinum: etenim
ſuccinum
, &
quæcunq; ſibi lachrymæ nomen uſurparunt,
uti
myrrba, thus, gummi, refrigeratione fieri ſolent.
Huius
autem
generis ſuccinũ quoq;
uidetur eſſe, concreſcitq́: nam
occluſa
in co animalia cõſpiciuntur.
Fluminis autem rigore
calor
ſuccini périnde egrediens ut decocti mellis cùm in
aquam
fuerit demiſſum euaporare humorẽ facit.
Quinetiã
quædam
illiquabilia ſunt, &
immolliſicabilia, ueluti ſucci-
num
, &
lapides nõnulli, ceu pori, qui in ſpeluncis gigni ſo-
lent
:
etenim hi non ſecus ortũ, ac illa ſubeunt, nec caloris fa-
cultate
efficiuntur, ſed frigoris:
cùm calor dimanat, hu-
mor
pariter calore, qui à ſe diſcedit, egreditur:
alijs autẽ
in
rebus, calor externus humorem diſcutit.
At quorum non
uniuerſus
humor exudauit, ea terræ potius ſunt, ſed molle-
ſcere
ualent:
ut ferrũ, atq; cornu. Thus tamen & eiuſmo-
di
, périnde ut ligna euaporant.
Cùm igitur liquabilia poni
oporteat
, quæ igni colliquãtur, aquoſiora ſunt:
nõnulla etiã
cõmunia
, ut cera.
Quæ aqua, terrea. Quæ neutro, aut ter-
rea
, aut ex utroq;
cõflata. Si igitur uel liꝗda, uel cõcreta ſint
omnia
, &
quæ dictis affe ctibus obnoxia ſunt, de eorũ nu-
mero
ſint, nec inter ea quippiã interueniat, dicta ſunt uni-
uerſa
:
quibus terræ´ ne, an aquæ, uel plurium quippiã com-
mune
ſit, &
an igni, an frigore, an utroq; constiterit, diju-
dicemus
.
Itaq; aurum, argentum, æs, ſtannum, plumbũ, ni-
trum
, &
lapides multi nomine uacantes, aqueæ ſortis ſunt:
quippe cum ea omnia feruore caloris deliqueſcere ſolita
ſunt
:
nõnulla prætereà uini genera, urina, acetum, lixiuiũ,
ſerum
, ſanies:
nam frigore cuncta gelãt. At ferrum, cornu,
unguis
, oſſa, nerui, pili, lignum, cortex, folia, potius terreæ
ſunt
:
adbæc ſuccinum, myrrha, thus, omnia quæ
539133LIBER IIII. nomen nacta ſunt, & porus, id eſt tofus lapis, nec´non fru-
ctus
, ut legumina frumentumq́:
ex hiſce, quæ talia ſunt,
tametſi
quædam magis, quædam minus, omnia tamen ter-
rena
existunt, eorum enim alia mollificabilia ſunt, alia ex-
halabilia
, atq;
frigore genita: inſuper ſal, nitrum, & eala-
pidum
genera, quæ neq;
rigore fiunt, neq; eliquari queunt.
Sanguis uerò, ac genitura, ad terram, aquam, & aérem cõ-
muniter
ſpectant.
Nam ſanguis, qui quaſdam ueluti fibras
habet
, magis terrenus existit:
& próinde ut refrigeratione
cogitur
, ſic humore deliqueſcit.
Qui uerò nullas habet,
aqueus
:
ideoq́; concreſcere neſcit. At genitura, quòd unà
cum
tempore humor decedat, refrigeratione coagulatur.
De temperamentis mixtorum, quæ frigida ſint, quæ calida
plerun
{que}, &
quo pacto.
CAP. XI.
_EX_ cõcretis autẽ, liquidis´ ue, quænam tepida, aut fri-
11Hîc Ārifto,
Aquea
plerũ{que}
effe
frigida: vt
terrea
calida
oftendit
.
gida ſint, ex hiſce, quæ iam diximus, perſequi decet.
Quæ igitur ad aquã pertinẽt, magna ex parte frigida ſunt,
niſi
calorem externũ habeant, ceu lixiuium, urina, uinum.

Quæ
ad terrã, magna ex parte calida, ob uim teporis effe-
ctricem
, ut calx, atq;
cinis. Porrò quædã, quantũ ad materiã
attinet
, perquàm algida eſſe ſumamus oportet.
Nam cùm
ſiccum
, &
humidũ ſint materia (paßiua enim ſunt) atque
horum
corpora maximè terra, &
aqua, hæc autem frigore
definita
ſint:
palàm eſt quòd corpora omnia, quæ utriusli-
bet
elementi abſolutè fuerint, frigida magis ſunt:
niſi calorẽ
externũ
habeant, ueluti aqua, quæ efferuet, aut que per ci-
nerem
tranſmiſſa, atq;
percolata fuit: etenim ea à cinere te-
porem
cõtraxit:
in omnibus quæ ignem ſenſere largius,
parcius
' ue tepor ineſt.
Quocirca & in marcidis uermes
innaſci
aſſolent:
in eis tepor quidã ineſt, quiſuũ cuiuſq;
540134ARIST. METEOROL. calorem diſperdat, abſumatq́. Quæ autẽ cõmunia ſunt,
ea
calorem poßident:
plurima ſiquidem ui caloris eiuſce,
qui
cõcoctionẽ peregit, cõstitere:
quædã uerò ceu colliqua-
menta
, niſi putrefactio exiſtũt.
Vnde fit, ut cùm ſuã reti-
nent
naturã, calida ſint:
ut ſangnis, genitale profluuiũ, me-
dulla
, coagulũ, &
reliquaid genus omnia: càm autẽ corrũ-
puntur
, &
à natura ſuarecedũt, amplius: etenim mate-
ries
, quæ terra eſt, aut aqua, remanet.
Quocirca utrũq; qui-
buſdam
placet:
& ea alij frigida eſſe, alij calida dicũt: quo-
niam
ea uideãt cùm in ſua natura ſunt, calida eſſe, cùm au-
tem
ab ea receſſere, concreta.
Res igitur périnde omni-
no
habet, ut definitũ eſt.
Nãin quibus aquæ plurimũ ma-
teries
eſt, ea frigida ſunt:
ſiquidẽ aqua igni potißimum ad-
uerſatur
.
In quibus uerò terræ aut aëris calidiuſcula, Cõtin-
git
autem interdũ, ut eadem frigidißima, &
calidißima
externo
tepore fiant:
etenim quæ maximè concreuere, &
oppoidò
quàm ſolida, firmaq́;
ſunt, eaut frigida maximè
euadunt
, ſi ſuo priuentur calore, ita deurunt maximè, ſi
ignis
opera concaluerint:
quomodo aqua, quàm fumus:
& lapis, quàm aqua uehementius urit.
Homœomera, vt caro, os, neruus, & reliquorũ: quodq́; ea clemẽ-
tis
cõſtant.
Et quòd pofterior, quorũ gratia homœomera ſunt,
&
ipſorum organa, notiora ipſis ſunt.
CAP XII
_CV_'m autem de hiſce ſingulatim definitũ ſit, quid ca-
11Hîc Ārifto. Ih o
moœomera
ex
elementis
con-
ftare
oftendit.
ro, aut os, aut quodlibet cæterorũ, quæ ſimilium ſunt
partium
, ediſſeramus.
Nam ex quibus ſimilarium natura
conſtet
, eorũ genera cuius quodq;
generis ſit, ex ortu ipſo
colliqueſcit
.
Nam ex elemẽtis ſimilaria cõſtant, ex ſimila-
ribus
autem ut materia, integra naturæ opera conficiuntur.
Atq; omnia ſunt, ut è materia quidem, ex hiſce quæ dicta
ſunt
:
ut autem ſecundum eſſentiã, ratione. Hoc autẽ
541135LIBER IIII. magis apertũ in poſterioribus eſt, & omnino hiſce, quæ ut
inſtrumenta
ſunt, &
alicuius gratia. Nam quòd emortuus
homo
equiuocè homo ſit, cõſtat magis.
Périnde ergo emor-
tui
hominis manus æquiuocè manus dicitur, atq;
ſi uellapi-
deæ
tibiæ, tibiæ dicantur:
nam & quoq; uelut inſtrumẽ-
ta
quædã eſſe uidentur.
At eiuſmodi in carne, & oſſe minus
aper
{ca} ſunt:
& adhuc in igne & aqua minus. ubi ma-
teriæ
plurimũ existit, ibi id gratia cuius quippiã factũ ſit,
minimè
conſtat.
Périnde enim euenit, atq; ſi extrema ſu-
mantur
:
nam materies nihil aliud eſt, quàm materies: eſſen-
tia
, quàm ratio:
quæ inter hæc media ſunt, ut quodq; propè
eſt
, quãdo et horũ quodlibet, alicuius gratia existit.
Quin
etiam
non quouis modo habet aqua, aut ignis:
ſicuti nec ca-
ro
, nec uiſcera:
adhuc autẽ magis, manus, & facies. Sed ſuo
munere
, ac officio definita ſunt uniuerſa:
quæ fuo fungi
munere
queunt, ſingula uerè ſunt:
ut oculus ſi cernat: quæ
uerò
nequeunt, æquiuocè:
ut emortuus, lapideusue oculus:
non enim ſerra lignea, præterquàm ſerræ imago, ac effigies
existit
.
Sic & caro, uerùm eius officium minus quàm lin-
guæ
, dilucidum eſt.
Sic & ignis: ſed adhuc forſitan minus
eius
, quàm carnis officium naturaliter innoteſcit.
Sic &
plantarum
partes, &
inanima, ut æs, atq; argentum. Cun-
cta
nanq;
facultate quadam aut agendi, aut patiendi ſunt,
uti
caro, ac neruus:
ſed rationes eorum nequaquam ad un-
guem
per ſpectæ ſunt.
Quare quãdo ſint, & quando
ſint
, non eſt facile diſcernere:
niſi admodum deprauata ſint,
&
figura ſola reliqua ſit. Cuiuſmodi ſunt uetuſta illa
cadauera
, quæ in capſulis adſeruata in cinerem ſubitò uer-
tuntur
:
necnõ fructus admodum inueterati, qui figura tan-
tummodo
, non etiam ſenſu fructus eſſe uidentur:
item
542136ARIST. METEO. LIB. IIII. lacte coacto cõſtant, Tales igitur partes calore ac frigore,
&
eorum motionibus fieri contingit, cùm caloris ui, atque
frigoris
cogantur:
eas autem intelligo, quæ ſimilares ſunt, ut
carnẽ
oſſa, pilos, neruos, &
quæcũq; ſunt eiuſmodi: omnes
enim
differentijs hiſce, quas prius diximus, tenſione ſcilicet,
tractione
, cõminutione, duritia, mollitie, &
cæteris id genus
diſtant
.
Tales inquam partes calore, frigore, & miſtis
motibus
fiunt.
At dißimilares, quale eſt caput, aut manus,
aut
pes:
ex illis constitutæ nemini uidebuntur: ſed ſicuti fri-
goris
, &
caloris motio ut æs, argentumue fiat, cauſa eſt,
ut
uerò ſerra, aut phiala, aut arca, non item:
ſed hic ars, illic
antem
natura, aut alia quædã cauſa eſt:
ſic & ut illæ fiãt, in
cauſa
aſſe putabitur.
Cùm igitur iam ſit ostenſum cuius
ſimilarium
quodque generis ſit, de unoquoque quid ſit, uer-
bi
cauſa, quid ſanguis, aut caro, aut genitale ſemen, &
alio-
rum
quoq;
ſumamus oportet. Tunc enim cur quodq; ſit, &
quid
ſit ſcimus, cùm materiam, aut rationem, ſed maxi-
cùm utranque, &
unde ſit motionis exordiũ,
cognoſcimus
.
Quibus elucidatis, pari
modo
de dißimilaribus, &
denique
hiſce
quæ ex eis conſtant, ut
homine
, planta, &
cæ-
teris
id genus, con-
ternplandum

uidetur
.
FINIS LIB. IIII. METEO.
ROLOGICORVM
.
543
ARISTO
TELIS

DE
ANIMA
LIBRI

TRES
.
*
Ioanne A rgyropylo ByZantio
interprete
.
11[Figure 11]
LVGDVNI,
_Apud
T heobaldum Paganum._
M
. D. XLVII.
544
[Empty page]
5453
ARISTOTE
LIS
STAGIRITAE
DE ANIMA LI-
_BER
PRIMV S._
De dignitate ſcientiæ, de Anima, & de difficultate eiu s.
CAPVT I.
_C V M_ omnem ſcientiam, rem eſſe
11Hîc ait Āriſto.
ſcientiã
de ani,
ma
omniũ eſſe
difficilimã
, &
præſiãtiſsimã
.
bonã arbitremur, ac honorabilem,
&
aliã alia magis ex eo talem eſſe
putemus
, quia uel exactior eſt, uel
rerum
eſt earũ, quæ magis præſta-
biles
, magisq́;
ſunt admir abiles,
ſcientiam
animæ nimirum ob hæc
utraq
;
iniuria ponendã in primis eſſe cenſemus. Videtur
autẽ
&
ad ueritatẽ omnẽ, ipſius animæ cognitio uehemẽter
cõferre
, et maximè ad ipſius naturæ ſciẽtiã:
eſt enim anima,
quaſi
principiũ omniũ animaliũ.
Atq; perſpicere, cogno
ſcereq́
;
naturã eius, & ſubstantiã qnærimus: déinde ea: quæ
circaipſam
accidũt, quorũ quædã affe ctus ipſius eſſe pro-
prij
, quædã animalibus etiã per ipſam ineſſe, cõpetereq́;
ui-
dentur
.
Verùm enim omni ex parte, atq; omnino difficil-
limum
eſt, fidẽ aliquã de ipſa tandẽ accipere.
cùm hæc
quæstio
cõmunis ſit etiã alijs rebus cõpluribus, de ſub-
ſtantia
dico, &
quid eſt. unus cuipiã fortaſſe modus, una uia
quædã
eſſe uidetur, qua cognoſcere ꝗdnã ſit unaquæq;
poſ
ſumus
rerũ, quarũ ſubstantiã percipere uolumus,
5464ARIST. DE ANIMA atq; modus unus eſt biſce, quo proprij rerũ demonſtrantur
affectus
, Quapropter quærendum eſt, quæ nam ſit illa uia,
quis
ille modus unus, quo rerum ſubſtantiæ percipi poſ-
ſint
.
Quòd ſi non unus quidem, atq; communis ſit ille mo-
dus
, longè difficilior ipſa pertract atio fit:
oportebit enim
de
unaquaque rerum accipere, quis ad unamquamq;
modus
accõmodabitur
.
Si uerò pateat illum demonſtrationem, uel
diuiſionem
, uel etiã quẽdam alium modum eſſe, complures
inſuper
difficultates, erroresqúe emergunt in ijs exquiren-
dis
, è quibus uniuſcuiuſq;
conficienda eſt defintio: aliarum
nanq
;
rerum alia principia ſunt, ut numerorum, ſuperfi-
cierumq́
;
. Primùm autem fortaße neceſſarium eſt diuide-
re
, atq;
accipere in quonam generum collocetur, quidq́; ſit
anima
:
utrum ſit ſubstantia, an in qualitate, uelin quanti-
tate
, uel in alio quodam prædicamentorum genere colloce-
tur
.
Déinde peruestigandum eſt, utrum eorum ſub@at ra-
tionem
, quæ potentia ſunt, an potius quidam ſit actus:
non
enim
parum intereſſe uidetur.
Conſiderandum eſt præ-
terea
, ſi partibilis ſit necne:
& utrũ eiuſdem ſit anima ſpe-
ciei
omnis, necne.
Et ſinon ſit eiuſdem ſpeciei, utrum ſpecie
tantùm
, an etiã genere differat:
nunc enim ij, qui dicũt, atq;
quærunt de anima: de humana tantum quærere, perſcruta-
riq́
;
uidentur. At cauendum eſt ne nos prætereat, utrum
una
ſit eius ratio ut animalis, an uniuſcuiuſque ſit alia ra-
tio
, ut equi, canis, bominis, Dei.
Animal autem uniuerſale,
aut
nibil eſt, aut poſterius eſt, &
quicquid itidẽ aliud com-
muniter
prædicatur.
Præterea ſinon plures ſint animæ,
ſed
partes:
utrum animam totum, an partes quærere prius
oporteat
.
Difficile autem eſt id quoq; determinare, quæ-
nam
inquam partes à quibus diuerſæ ſint.
Et
5475LIBER I. ipſas partes, an ipſarum partium operationes prius quære-
re
, perſcrutariq́;
oporteat: ceu intelligere an intellectiuum?
& ſentire an ſenſitiuum? & eodẽ modo de cæteris. Quòd
ſi
operationes ſint exquirẽdæ prius, rurſus profectò quiſ-
piam
dubitabit, ſi oppoſita prius ſint inquirenda, ut ſenſi-
bile
prius quàm ſenſitiuum, &
intelligibile quàm intelle-
ctiuum
.
Non ſolùm autem ipſius quid eſt co gnitio, con-
ferre
uidetur ad perſpiciendas eorum cauſas, acciden-
tium
, quæ per ſe ſubstantijs inſunt:
ut in Mathematicis cõ-
fert
quid eſt rectum, &
quid curuum, uel quid linea, quid
ſuperficies
ad cognoſcendum quot rectis anguli trianguli
ſunt
æquales.
Nam ipſum quid eſt, omnis eſt principium de-
monstrationis
, ſed econuerſo etiam accidentia magnã affe-
runt
opem ad illud percipiendum.
Nam cùm per imagina-
tionem
de accidentibus, aut omnibus, aut pluribus reddere
poßumus
:
tum aliquid etiam de ſubſtantia dicere poteri-
mus
optimè.
Quare patet eas omneis definitiones diße-
rendi
modo, uaneq́;
dictas, & aßignatas eſſe: quibus non fit
ut
accidentia percipiantur, aut de ipſis coniectura facilis
babeatur
.
Eſt etiam de àffe ctibus animæ dubitatio, utrũ
omnes
communes ſint cum eo quod babet aimã, an ſit &

ipſius
animæ pprius aliquis?
boc enim ipſum accipere qui-
dem
neceſſarium eſt, non tamen accipi facile poteſt.
Atq;
plurimi
ſunt, quorum ſine corpore nullum aut agere, aut
pati
uidetur:
ut iraſci, cõfidere, cupere, omnino ſentire. Ma
ximè
autem ipſum intelligere, proprio ſimile eſt.
Quòd ſi
boc
etiam imaginatio ſit quædam, aut ſine imaginatione
non
ſit:
nec istud eſſe ſine corpore poteſt. Si igitur ope-
rationem
animæ, uel affe ctuum aliquis proprius ſit ipſius,
ficri
poteſt ut ipſa anima ſeparetur.
Sin uerò nullus
5486ARIST. DE ANIMA eius proprius, non ſeparabilis eſt, ſed eſt de ipſa périnde
atq
;
de recto, cui multa quidem ut rectum eſt, competunt,
ueluti
puncto pilam æneam tangere, non tamen ipſum un-
quam
ſeparatũ tanget:
eſt enim inſeparabile: quippe cùm
ſemper
aliquo cum corpore ſit.
Videntur autem & o-
mnes
affectus animæ cum corpore eſſe, ira, manſuetudo,
timor
, miſericordia, confidentia gaudium, odium denique,
atq
;
amor: nam unà cum bis ipſum corpus aliquid patitur.
Quod quidem ita eſſe ex eo patet: interdum enim non ira-
ſcuntur
, neq;
timent, etiam ſi ſe uebementes ipſis, manife-
ſtæB4
;
ue cauſæ offerant: interdum à paruis quibuſdam mouẽ-
tur
, atq;
exiguis, ſi feruet, concitaturq́; corpus, & périn-
de
ſe babet atq;
cùm afficitur ira. Hoc magis ex eo patet,
quia
nonnulli nulla re penitus accidente, quæ quidem poſ-
ſit
terrere, nulloq́;
imminente periculo, ut ij qui metuunt,
perturbantur
, ac afficiuntur timore.
Quæ ſi ita ſint, pa-
tet
affectus, rationes eſſe materiales:
quare & definitiones
ipſorum
ſunt tales.
Iraſcinãq; motus quidam talis eſt cor-
poris
aut partis, aut potentiæ, ab boc buius gratia, Iccir-
co
naturalis eſt de anima, uel omni, uel tali conſiderare.
Diuerſo autem modo Naturalis, & Dißerendi artifex,
unumquodq
;
ipſorum definiet. Nam alter iram appetitio-
nem
eſſe dicet doloris uicißim aduerſario inferendi, aut
aliquid
tale:
alter ſanguinis, aut caloris eius, qui circa cor
eſt
, feruorem, ebullitioneḿ ue:
atque alter materiem, alter
formam
boc pacto reddit, &
rationem. Hæc enim eſt ratio
rei
, quam neceſſe eſt ſi fuerit, in tali materia eſſe:
ſic enim
&
domus aßignari definitio ſolet. Nam quidã talem eius
rationem
aßignat, eſſe dicens tegmentum, quod quidam
probibere
propulſareq́;
poteſt incommoditates eas,
5497LIBER I. tum à uẽtis, tum ab imbribus, tum etiam ab æſtu fieri, eue-
nireq́
;
ſolent. Quidam dicit lapides eſſe, lateres, atque li-
gna
.
At alius formam in biſce ponit, borum dicẽdo gratia.
Quis igitur istorum eſt Naturalis ? is'ne qui materiã aßi-
gnat
, &
rationem ignorat, an is qui ſolam rationẽ reddit,
&
materiam ipſam omittit? an is potius quiutranq; com-
plectitur
?
At illorum uterq; quis eſt? Etenim constat
neminem
eſſe, qui circa materiæ uerſetur affectus non ſe-
parabiles
, &
ut non ſeparabiles ſunt, præter ipſum Phi-
loſophum
naturalẽ.
Etenim Naturalis circa omnia ea uer-
ſatur
, quæ talis corporis, talisq́;
materiei ſunt operationes,
atq
;
affectus: circa autem ea, quæ talia non ſunt, Natu-
ralis
, ſed alius ſolet uerſari.
Atq; de nonnullis quidẽ conſi-
derat
ſi fortè fuerit artifex, faber inquam, uel medicus.
De
bis
autem quæ ſeparabilia quidem non ſunt, attamen non
ut
affectus corporis talis, ſed abstractione ſumuntur.
Ma-
thematicus
.
At ea, quæ ſunt ſeparata, & ut talia ſunt, ipſe
prius
Philoſopbus contemplatur.
Sed redeundum eſt,
unde
noſtra defluxit oratio.
Dicebamus autẽ affectus ani-
eſſe inſeparabiles ab animalium naturali materia, ut
tales
ſunt:
& non ut ſeparatur linea, ſuperficiesq́; , ſic irã,
&
metum à ſubiecta ſibi materia ſeparari.
Antiquorum de Anima opiniones.
CAP. II.
_VE_rumenimuerò neceße eſt conſiderantes de anima,
11Hîc Atiftotel.
antiquorũ
opi
niones
aliquo@
de
anima re-
fert
.
&
de his dubitantes, ac ambigentes quæ nos opor-
tet
procedẽtes inuenire, atq;
percipere, in medium eorum
antiquorum
afferamus opiniones, qui de anima tractarũt
aliquid
, atque dixerunt, ut ea quidem accipiamus quæ
bene
ſunt dicta:
ab bis autem caueamus, quæ non bene,
recteq́
;
dicta fuere. Initiũ autẽ inquiſitionis boc erit
5508ARIST. DE ANIMA fectò congruum, ſi prius poſuerimus ea, quæ maximè ui-
dentur
animæ competere ſuapte natura.
Animatum itaque
duobus
bis ab inanimato maximè differre uidetur, motu,
ac
ſenſu.
A maioribus etiam noſtris bæc duo ferè de animæ
accepimus
.
Inquiunt enim nõnulli animam id eſſe, quod
maximè
, primoq́;
mouet, atq; existimantes fieri non poſſe,
ut
id aliud quicquam moueat, quod non moueatur, animam
unũ
quid eorũ eſſe putarunt, quæ motu cientur.
Quocirca
Democritus
ignẽ, atq;
calorem ipſam cenſuit eſſe: nam cùm
ſint
infinitæ figuræ, ac indiuidua corpora, rotunda dicit
ignem
, &
animam eſſe. Hæc indiuidua corpora, ſimilia cor
puſculis
ijs eſſe, quæ in aere ferri uidentur, in ipſis inquam
radijs
, qui per fenestram ingrediuntur, &
rerum elementæ
generandarũ
, ſeminaq́;
totius eſſe naturæ dixit. Eadem
&
Leucippus ille cenſebat. Horum igitur corporum ea,
quæ
ſunt rotunda, ignem, ac animã aßerunt eſſe, propterea
quòd
maximè omnium figuræ tales totum corpus ingredi,
penetrareq́
;
poßunt, atq; cætera mouere, cum moueantur
&
ipſa: arbitrantur enim animam id eſſe, quod motũ ani-
malibus
præbet.
Quapropter & reſpirationem, uiuen-
di
rationem, atq;
cauſam eſſe putant: nam eo quod continet
contrabente
corpora, comprimenté ue, ac extrudente fi-
guras
eas, quæ præbent animalibus motum, quia nec ipſæ
unquam
quieſcunt, ſuccurſum, auxiliumq́;
reſpiratione
fieri
dicunt, ingredientibus alijs figuris ſimilibus, quæ qui-
dem
egredi probibent ipſas, quæ animalibus inſunt, id re-
pellendo
quod contrabit, atq;
premit, & eouſque uiuere
animalia
, quouſque id facere poſſunt.
Videtur autem &
id
, quod à nonnullis Pytbagoricis dicitur, eandem babere
ſententiam
.
Quidam enim ipſorum ea corpuſcula,
5519LIBER I. agitantur in aëre: quidam id, quod illa mouet, ac agitat,
animam
eſſe dixerunt, propterea quòd continuè moueri
uidentur
, etiam ſi nullus uẽtus penitus afflet.
_E_odem fe-
runtur
&
ij, qui dicunt animam id eſſe, quod ſeipſum agi-
tat
motu:
etenim omnes ij motum uidentur putaſſe maxi-
proprium eſſe animæ, &
alia quidem uniuerſa per ani-
mam
, hanc autem à ſeipſa moueri:
quia nihil uidebant mo-
uere
, quod non moueatur &
ipſum. _S_imiliter & _A_na-
xagoras
id, quod mouet, animam eſſe dicit:
& ſi quis alius
cenſuit
uniuerſum, mentem mouiſſe:
non tamen périnde pe-
nitus
atq;
_D_emocritus. Is enim animam, & intellectum
ſimpliciter
idem eſſe putauit:
etenim id quod uidetur, uerũ
eſſe
dicebat.
_Q_uocirca rectè dixiſſe inquit _H_omerum,
_H_ectora
iacere alia ſapientem.
_N_on igitur ut potentia
quadam
circa ueritatem, utitur mẽte, ac intellectu:
ſed idem
eſſe
animam dicit, &
intellectum. _A_naxagoras autem mi-
nus
de ipſis explanat:
multis enim in locis, boni, rectiq́; mẽ-
tem
cauſam eſſe dicit:
alibi autem animam, ipſam mentem
eſſe
aſſerit:
animalibus uniuerſis, tam paruis, quàm ma-
gnis
, tam præstabilibus, quàm minus etiam præstabilibus
mentem
ineſſe dicit.
_A_t ea mens tamen, & intellectus, cui
prudentia
tribuitur, uniuerſis ſimiliter animalibus, quin-
etiam
neq;
cũctis hominibus ineſſe uidetur. _O_mnes igi-
tur
ij, qui ad animantis reſpexere motum, maximè motiuũ,
animam
eſſe putarunt.
_A_t qui cognitionem animaduer-
terũt
ipſius, ac ſenſum quibus res cognoſcit, &
ſentit, ij di-
cunt
animam ipſam, principiarerum eſſe.
_A_t qui plura
principia
faciunt, hæc ipſa:
qui uerò unum, idipſum animã
eſſe
cenſent.
Empedocles enim ex elementis quidẽ uniuerſis
ipſam
constare cenſet, tamen &
unumquodq; istorum
55210ARIST. DE ANIMA mam eſſe putat. _D_icit enim, _T_erram nam terra, lympha
cognoſcimus
undã, Aetheraq́;
æthere, ſanè ignis dignoſci-
tur
igne:
_S_ic & amore amor, ac tristi diſcordia lite. Eo-
dem
&
_P_lato modo, animam in _T_imæo ex elementis con-
ſtare
cenſet:
ſimili nanq; , eius quoq; ſententia, cognoſcitur
ſimile
:
& res ipſæ ex principijs ſunt. _S_imiliter determi-
natum
eſt ab eodẽ &
in hiſce, quæ de _P_hiloſophia dicun-
tur
, animal quidẽ ipſum ex ipſius unius idea, forma'ue, &

ex
longitudine prima, &
latitudine, profunditate'ue cõſta-
re
:
cætera uerò ſimili modo. Inſuper & alio pacto, intel-
lectũ
quidẽ, eſſe unũ ipſum, ipſa uerò duo, ſcientiã:
eſt enim
ipſa
tantum ad unũ proceßio.
Superficiei præterea nume-
rum
, opinionem, ſolidi, ſenſum:
nam numeri quidem formæ
ipſæ
, &
principia dicebantur: ſunt autẽ ex elementis. _R_es
uerò
partim intellectu, partim ſcientia, partim opinione,
partim
ſenſu dijudicantur, ac diſcernuntur:
atq; hi numeri
formæ
ſunt rerum.
Cùm autem anima motiuum, & co-
gnitiuum
ſit, quidam utrunq;
complexi ſunt, atq; animam
numerum
eſſe ſeipſum mouentem aſſeruerũt:
omnes tamen
de
principijs quæ, &
quot ſunt, inter ſeſe diſſentire uiden-
tur
, atq;
maximè quidem ij, qui corporea putant eſſe, ab
hiſce
dißentiũt, qui incorporea ponũt:
minus autem ab ijs,
qui
compoſuerunt, &
ex utriſq; principia rerum aßigna-
uerunt
.
Diſſentiunt etiam & de multitudine eorundem,
quidam
enim unum, quidam plura principia dicunt eſſe.
Atq; ut de principijs ſenſerunt, ſic de anima etiam de-
termin
arunt:
non enim abeſt à ratione in primorũ natur a
mouendi
cauſam collocare.
_Q_uapropter ignis quibuſdam
eſſe
uidetur:
is enim ſubtilißimarũ eſt partium, & longè
magis
, quàm elementa catera, incorporeus:
mouetur
55311LIBER I. per, & cætera primò mouet. _D_emocritus autẽ & ſub-
tilius
dixit, cùm aßignauit cur eſt istorum utrunq;
: dixit
enim
animam quidem, mentemq́;
idem eſſe, hoc autem ex
ipſis
primis, atq;
indiuiſibilibus corporibus eſſe: atque ob
partium
quidem ſubtilitatẽ, mouere, ob figuram uerò, mo-
ueri
:
figurarum autem omnium mobilißimam, figuram ro-
tundam
aßerit, talemq́;
eſſe intellectum, & ignem. _A_t
_A_naxagoras
uidetur quidem aliud animam, aliud intelle-
ctum
, mentem'ue dicere, quemadmodũ &
anteà diximus,
utitur
tamen utriſq;
, perinde atq; una natura. _V_erùm men-
tem
principium maximè omniũ ponit:
ſolam nanq; rerum
omniũ
ipſam, ſimplicem, &
mistã, & puram eſſe, ſyn-
ceramq́
;
dixit. _A_tq; eidem principio hæc utraq; tribuit, co-
gnitionem
inquam, &
motum, dicens uniuerſum mentem
mouiße
.
_T_hales etiam uidetur exhiſce, quæ tradita me-
moriæ
ſunt, motiuũ quiddam animã ipſam eſſe putaſſe:
ſi-
quidem
dixit magnetem habere animam, quia mouet tra-
hitq́
;
ferrũ. _D_iogenes autem, ſicut & alij quidã, aërem
ipſam
cenſuit eſſe, hũc ſubtilißimæ ſubſtantiæ, rerũq́;
prin-
cipium
eſſe putans.
_I_ccirco cognoſcere, atq; mouere ani-
mam
dixit:
hoc quidem cognoſcere, quo primum eſt, & ex
hoc
ipſo cætera cõſtant:
hoc autem eſſe motiuum, quo ſub-
tilißimum
eſt.
_H_eraclitus quoq; principium ait animam
eſſe
:
quippe cùm exhalationem eſſe, ex qua cætera dicit
conſtare
, &
maximè incorporeum eſſe, & ſemper fluere
dicat
:
atque id quod mouetur, eo quod motu cietur cogno-
ſci
, conſtat.
_M_oueri autẽ res uniuerſas, & ipſe, & alij cõ-
plures
arbitrabantur.
_S_imili modo & _A_lcmæon de anima
putaſſe
uidetur.
_D_icit enim ipſam immortalem eſſe, ex eo
quia
ſimilis ipſis immortalibus eſt:
quod quidem ideo
55412ARIST. DE ANIMA ipſi competere, quia ſemper mouetur: mouentur enim &
res
omnes diuinæ continuè ſemper, luna inquàm, ſol, ſtel-
, totumq́;
cœlum. _Q_uidam, & magis importuni, animã
aquam
eſſe dixerunt:
ut _H_ippon, qui quidem ad hanc ſen-
tentiam
ratione ſeminis uidetur eſſe cõpulſus, quia omniũ
ſemen
humidum eſt:
etenim redarguit eos, qui ſanguinem
animam
aſſerunt, quia ſemen ſanguis non eſt:
hoc autem,
primam
anim am eſſe dicit.
_S_unt & qui ſanguinem ipſam
eſſe
dixerunt, ut _C_ritias, ſentire ipſum maximè proprium
animæ
eſſe putantes:
quod quidem competere propter na-
turam
ſanguinis, crediderunt.
_I_ta omnia elementa, præter
terram
, iudicem habuerũt:
hanc autẽ nemo tribuit animæ,
niſi
quis ipſam dixerit ex omnibus elementis constare, aut
omnia
eſſe.
_V_t igitur in ſummam omnia redigamus, tri-
bus
his omnes animã, motu, ſenſu, incorporeoq;
definiũt:
quorũ unumquodq; reducitur ad principia rerum, ut pa-
tuit
.
_Q_uapropter & ij, qui cognitione definiũt animã: aut
elementũ
, aut ex elementis faciunt ipſam ſimiliter omnes
præter
unum, dicentes.
_I_nquiunt enim, ſimile ſimili ſibi co-
gnoſci
:
atq; cùm uniuerſa cognoſcat, ac percipiat anima,
ex
uniuerſis rerũ principijs ipſam conſtare dicunt.
_Q_ui-
bus
igitur placuit unam cauſam, elementumq́;
unũ ponere
rerum
:
ij animam etiam unũ, uelut ignem, aut aërem eſſe
ponunt
.
_Q_ui uerò plura rebus principia tribuunt, ij plura
quoq
;
dicunt animã eſſe. _S_olus autem _A_naxagoras mẽtem
paßione
uacare dicit, &
nihil prorſas cum cæteris habe-
re
cõmune.
_V_erùm cùm talis ſit, quonam pacto cognoſcat,
&
quam ob cauſam, neq; ille dixit, neq; ex dictis perſpici
poteſt
.
_A_t uerò qui contrarietates in principijs faciunt, ij
conficiunt
animam etiam ex contrarijs.
_Q_ui uerò
55513LIBER I. alterum ponunt contrariorum, calidum inquam, aut frigi-
dum
, aut aliquid, aliud huiuſcemodi:
ij ſimiliter & animã
unum
istorum aſſerunt eſſe.
_Q_uapropter & nomina ipſa
ſequuntur
:
nam ij, qui calidum cſſe dicunt, inde inquiunt
ipſum
uiuere ductũ, nominatumq́;
fuiße: & ij rurſus, qui
frigidum
eſſe cenſent, animam inde nuncupatam ob reſpi-
rationem
, &
refrigerationẽ aſſerunt eſſe. _H_æc igitur ſunt,
quæ
de anima tradita ſunt à maioribus noſtris, &
hæſunt
cauſæ
, ob quasilli talia de ipſa dixerunt.
Aduerſus oẽs, qui putant Animã eſſe corpus mouens & motũ.
CAPVT III.
11Hîc oſtendit
Ā
riſto. animã
nec
ignem eſſe,
nec
ſeip̃am mo
uere
.
_C_Onſiderãdum eſt autem primùm de motu. _N_am for-
taſſe
ſolùm falſum eſt, ſubstantiã animæ talẽ eſſe,
qualem
ij dicunt, qui animã id aſſerunt eſſe, quod ſeipſum
mouet
, aut mouere poteſt, ſed etiam unum id eſſe quoddam
uidetur
eorũ, quæ nequeunt eſſe, motũ inquam ipſi ineſſe,
atq
;
cõpetere. _N_on neceßarium igitur eſſe id omne moue-
ri
, quod mouet, olim iam diximus, &
probauimus. _C_ùm
autem
omne, quod motu cietur, dupliciter moueatur, aut
enim
per aliud, aut per ſe mouetur, per aliud autẽ id omne
moueri
dicimus, quod eſt in eo quod motu cietur, ut naui-
gantes
:
hi nanq; périnde atq; nauis mouẽtur: hæc enim
per
ſe mouetur, illi motu ciẽtur, quia ſunt in eo, quod mo-
tu
cietur:
quod quidẽ ita eſſe, patet in partibus: motus enim
proprius
pedum eſt ambulatio, qua mouẽtur &
homines:
tunc autem hiſce motus ineſt, ut patet in nauigantibus.
_C_ùm igitur id, quod mouetur (ut diximus) bifariam di-
catur
moueri, conſideremus nunc oportet de anima, ſi per
ſe
moueatur, motusq́;
particeps ſit. _C_ùmigitur quatuor
ſint
motus, latio, alteratio, accretio, atq;
decretio, aut
55614ARIST. DE ANIMA rum uno, aut pluribus, aut omnibus, ut patet, mouebitur.
Quòd ſi non per accidens moueatur, natura ſanè motus
inerit
ipſi:
at ſi hoc ſit, locus etiã eidem identidem cõpetet:
oẽs
enim iam dicti motus in loco ſunt.
Quòd ſi ſubſtã-
tt
a ſit animæ ſeipſam motu ciere, non per accidens inerit
ipſimotus
, ut ineſt albedini, aut tricubito:
mouentur enim
&
ipſa, uerùm per accidẽs: quippe cùm corpus id mouea-
tur
, cui res tales inſunt.
Quapropter & locus nullus ipſo-
eſt:
at erit animæ ſine cõtrouerſia locus, ſi natura motus
particeps
eſt.
Præterea ſi natura motu cietur, ui quoque
moueripoteſt
:
& ſi ui mouetur, & natura moueri poteſt.
Eodẽ
modo de quiete quoq;
dicere poſſumus: in boc enim
naturares
quieſcere ſolet, in quod ſuapte natura moue-
tur
:
inhoc parimodo ui planè quieſcit, in quod ui pulſa
mouetur
.
Atqui motus erunt animæ uiolenti, quietes´ ue.
neq
;
ſi fingere uolumus, aßignare facilè poſſumus. At uerò
ſi
ſurſum mouebitur, ignis, ſi deorſum, terra:
hiſce nanq;
corporibus
hi motus competunt.
Eadem eſt & de medijs
corporibus
ratio.
Præterea cùm uideatur anima corpus
mouere
, rationi conſentaneũ eſt ijs motibus ipſum mouere,
quibus
&
ipſamouetur. Quòd ſi id ſit, conuertendo uerè
quoq
;
dicere poßumus, eo ipſam motu cieri, quo mouetur
&
corpus: at latione corpus mouetur, quare mutabitur &
anima
périnde atq;
corpus, & aut tota, aut partibus locum
mutabit
.
Quod ſi id fieri poteſt. fieri quoq; poteſt ut egreſ-
ſa
, rurſus corpus ingrediatur:
ex quo fiet, ut animalium ea
quæ
mortẽ obierunt, reſurgant.
At enim motu per acci-
dens
ab alio quoq;
mouebitur: animal enim ui pelli poteſt.
Non
autẽ oportet cuius in ſubſtãtia ineſt à ſeipſo moueri,
id
ab alio motu cieri, niſi per accidẽs:
quemadmodum neq;
55715LIBER I. quod per ſe, uel propter ſe bonũ eſt, id per aliud oportet,
aut
gratia cuiuſpiam eſſe.
Animam autem, ſi mouetur,
à
ſenſibilibus maximè quiſpiã dicet moueri.
At uerò ſi mo-
uet
ſeipſam anima, &
ipſa quoque mouetur. Quare cùm
omnis
motus, exitus, atque remotio ſit eius, quod motu cie-
tur
, earatione qua motũ ſubit, anima nimirũ ex ſubstantia
dimouetur
, &
exit, niſi ſeipſam per accidens moueat: at
motus
, ut inquiunt, ſubstantiæ eſtipſius per ſe.
Quidam
autem
aſſerunt animam id corpus in quo eſt, eodem moue-
re
modo, quo &
ipſa mouetur, ut Democritus: qui quidem
périnde
atque philippus Comicus, dicit.
Ille nanq; Dæ-
dalum
ait, ligneam Venerem confeciße, quæ motu moue-
batur
argenti uiui, quod in illam infudit.
Et Democritus
pari
modo pilas indiuiſibiles ſecum trahere corpus totũ,
atq
;
mouere dicit, ex eo quia nunquã ipſæ quieſcunt ſuapte
natura
, deſinuntq́;
moueri. Nos autem ipſum interrogabi-
mus
, ſi quietem etiam idipſum faciat unquam?
At quonam
pacto
quietem faciet, difficile eſt dictu, uel potius dici non
poteſt
.
Omnino autem anima non ſic mouere uidetur ani-
mal
, ut inquiunt ipſi, ſed electione quadã, intellectionèue.
Eodem autẽ modo Timæus etiã animã corpus mouere
dicit
:
mouere enim ipſamex eo cenſet, atq; aſſerit corpus,
quia
mouetur:
propterea quòd ad ipſum connexa est. Ipſe
enim
dicit ex elementis eam constitutam, numerisq́;
distin-
ctam
ſonoris, ut inſitum ſonoritatis, atq;
concentus habeat
ſenſum
:
& ut uniuerſum feratur conſonis lationibus, recti-
tudinẽ
coëgit, atq;
flexit in circulum, & cùm unũ in duos
diuiſißet
circulos duobus in punctis coniunctos, rurſus
unum
in ſeptem orbes diuiſit, quoniã lationes ipſius cœli,
motiones
ſunt animæ, quibus ipſa mouetur.
Primũ
55816ARIST. DE ANIMA tur non rectè dicitur, animam magnitudinem eſſe: nam ani-
mam
uniuerſi talem ipſe uult eſſe, qualis eſt ea, quæ mens,
&
intellectus uocatur, non qualis eſt ſenſitiua, nec qualis
eſt
ea, quæ eſt principiũ cupiendi, quippe cùm harum mo-
tus
non ſit, ut patet, conuerſio.
Intellectus autem unus
eſt
, &
continuus, périnde ac intellectio. Intellectio uerò
eſt
ipſius intellectus conceptio.
Sed hi nimirum unũ hoc
ſunt
, quòd alius deinceps poſt aliũ eſt, uti numerus, ſed non
uti
magnitudo.
Quocirca nec intellectus hoc pacto cõti-
nuus
eſt, ſed aut partibus penitus uacat, aut non eſt ut ma-
gnitudo
continuus.
Atque ſi magnitudo ſit, quonam pa-
cto
quacunq;
ſuarũ intelliget parti@, ſiue illæ ſint mægni-
tudines
, ſiue etiam puncta, ſi hæc quoq;
partes appellare
oporteat
?
Nam ſi puncto, puncta uerò ſunt infinita, nun-
quã
pertranſibit, ut patet.
Sin magnitudine, ſæpius, uel
infinities
idẽ intelliget.
At uidetur & ſemel intelligere
poſſe
.
Quòd ſi ſat eſt quãuis partiũ tãgere, quid oportet
aut
orbe uerſari, aut omnino magnitndinẽ ipſum habere?
Quod ſi neceſſe eſt ipſum intelligere tolo tãgentẽ cir-
culo
, quis eſt ipſarum partiũ tactus?
Præterea quonam
pacto
uel impartibili partibile, uel impartibile partibili
ipſe
intelliget?
Neceſſe eſt autẽ intellectum eſſe circulũ
hunc
:
intellectus nanq; motus, intellectio eſt: circuli uerò,
cõuerſio
.
Si igitur intellectio cõuerſio eſt, & circulis is
intellectus
erit profectò, cuius talis cõuerſio intellectio eſt.
Aliꝗd præterea ſemper intelliget: oportet enim ipſum,
aliquid
intelligere ſemper, quippe cùm conuerſio ſit per-
ennis
, atq;
perpetua. At constat intellectionũ rerum ea-
rum
, quæ cadunt ſub actionẽ, terminos eſſe, ac fines:
omnes
enim
alicuius ſunt gratia.
Contemplatiuæ quoq;
55917LIBER I. nibus identidem terminatur: & rationũ aliã definitionem,
aliam
demonſtrationẽ eſſe patet.
Demõſtrationes autẽ &
ex
principio ſunt, &
finẽ habẽt quodãmodo ratiocinatio-
nem
, aut concluſionem.
Quod ſi non terminãtur, at ſaltem
non
ad principiũredeunt, ſed medium, extremumq́;
ſemper
ſumentes
recta proficiſcũtur:
at conuerſio rurſus, ut patet,
ad
principium redit, atq;
reflectitur. Definitiones etiã
finitæ
ſunt omnes, ac terminatæ.
Præterea ſi ſæpius ea-
dem
cõuerſio fiat, idẽ ſæpius intelligere oportebit.
Præ-
terea
intellectio quietimagis, &
ſtatui, quàm motui ſimilis
eſſe
uidetur:
eodem modo & ipſa etiã ratiocinatio. At-
qui
neq;
beatum id eſt, quod non eſt facile, ſed uiolentũ, ut
patet
.
Quòd ſi motus non ſit ipſius ſubstantia, præter na-
turam
ſanè mouebitur.
Laborioſum eſt etiam coniunctum
eſſe
cum corpore, neq;
abſolui ab eo poſſe, & inſuper ma-
ximopere
fugiendum:
quippe cùm melius ſit intellectui
eſſe
cum corpore, quemadmodum &
diciſolet, & complu
res
planè conſentiunt.
Cauſa prætereà qua cœlum conuer-
titur
, uidetur ex dictis illis emergere.
Neq; enim animæ
ſubſtantia
, cauſa eſt conuerſionis, ſed per accidens hoc mo-
do
mouetur:
neq; etiã corpus, ſed anima corpori potius cau
ſa
eſt motionis.
At uerò neq; dicitur ita melius eſſe, & ta-
men
oportebat ideo deum animã orbe uerſari facere, quid
melius
eſt ipſi moueri, quàm ſtare, &
hoc pacto moueri,
quàm
alio modo.
Verùm enim cùm huiuſcemodi cõſidera-
tio
magis alijs accommodetur ſermonibus, nunc omitta-
mus
.
Illud autem abſurdum euenire uidetur tam huic ſen-
tentiæ
, quàm etiam compluribus alijs, quæ dicuntur de ani-
ma
.
Etenim coniungunt quidem animam cum corpore, po-
nuntqúe
ipſam in eo, &
tamen nihil prorſus
56018ARIST. DE ANIMA quam ob cauſam, & quomodo ſeſe habente corpore: quod
tamẽ
neceſſariũ eſſe uidetur.
Nam ob propinquitatem hoc
quidem
agit, illud patitur:
& hoc rurſus mouetur, illud au-
tem
mouet:
quorum nihil ſanè quibuſuis inter ſeſe compe-
tit
.
At illi dicere quidẽ quale quid ſit ipſa anima enitũtur,
de
ſuſceptiuo uerò corpore nihil penitus dicũt, atq;
deter-
minãt
:
périnde quaſi fieri poßit, ut quæuis anima ſine ullo
diſcrimine
quoduis corpus ingrediatur, ut pythagoricorũ
fabulæ
dicunt:
animantis enim cuiuſq; propriã ſpeciem ha-
bere
, formãq́;
uidetur. Périnde igitur dicunt, atq; ſi quiſpiã
artem
fabrilem fistulas ingredi dicat, etenim ars quidem
inſtrumentis
, anima uerò corpore utatur oportet.
Animam eſſe harmoniã: & de Anima mundi: & vtrum anima
noſtra
vita potius, quàm anima ſit dicenda.
CAP III.
_E_St autem & illa quædã opinio de anima tradita pro-
babilis
quidem compluribus, &
nulla earum inferior,
quæ
de ipſa dicuniur, reprobata tamen &
hiſce rationi-
bus
, quæ in communibus ſermonibus fiunt.
Animam enim
harmoniam
quandam inquiunt eſſe, harmoniam nãq;
tem-
perationem
eſſe, compoſitionemq́;
contrariorũ dicunt, &
corpus
ex contrarijs compoſitum eſſe.
Verum enim har-
monia
quidem, ratio quædam eorum eſt, quæ ſunt permiſta
uel
etiam compoſitio:
anima autem neutrum istorum eſſe
poteſt
, ut patet.
Prætereà harmoniæ non eſt mouere, animæ
autem
id omnes maximè tribuunt.
Accommodatius autem
harmonia
de ſanitate, atq;
omnino de uirtutibus corporis,
quàm
de anima dici poteſt:
atque manifestißimum id erit
profectò
, ſi quiſpiam operationes, atque affectus animæ in
aliquam
harmoniam reducere enitatur:
accommodare nan-
que
perdifficile eſt.
Prætereà in duo reſpicientes
56119LIBER I. niam dicere cõſueuimus, & proprijßimè quidem earũ ma-
gnitudinum
compoſitionem, quæ motum habent, poſitio-
neḿ
ue, cùm adeò ſunt coniunctæ, ut nibil eiuſdem generis
inter
ſeſe ſuſcipere poßint:
hinc autem & rerum rationem
mistarum
.
At neutro profectò modo conſentaneum eſt ra-
tioni
, harmoniam animam appellare.
Ncq; partiũ corpo-
ris
compoſitio facilis eſt admodùm inquiſitionis:
complu-
res
nanq;
compoſitiones ſunt, ut patet, & uariæ, partium.
Cuius igitur, aut quonam pacto intellectum. aut etiam ſen-
ſitiuum
, aut appetitiuum, cõpoſitionem eſſe putare opor-
tet
?
Similiter abſurdum eſt ſanè, mistionis quoq; rationem
animam
eſſe putare:
non enim elementorum mistio ratio-
nem
habet candem in carne &
oſſe, caterisq́; corporis
partibus
.
Fiet igitur ut complures habeat animas, per to-
tumq́
;
corpus, ſi partes quidem uniuerſæ corporis ex ele-
mẽtis
cõstent permistis:
ratio uerò mistionis harmonia ſit,
ut
inquiunt, animaq́;
. Id etiam quiſpiam & ab Empedocle
non
iniuria petet:
unamquanq; nanq; partium, aliqua ra-
tione
dicit eſſe confectam.
Vtrũ igitur ratio ipſa ſit anima,
an
potius ſit aliquid aliud anima, &
ipſis membris adue-
niat
?
Prætereà utrum cuiuſuis mistionis ſine ullo diſcrimi-
ne
cauſa ſit ipſa cõcordia, an eius quæ ratione cõficitur?
Et
bæc
utrum ſit ipſa anima, an aliquid diuerſum à ratione?

Hæcigitur
tales dubitationes habere uidẽtur.
Verùm ſi
anima
diuerſum à mistione ſit, uti diximus, cur unà ra-
tione
carnis, &
cæterarũ etiã animalis partium tollitur?
Inſuper
ſi non unaquæq;
partium animam habeat, ſi ſit
anima
ratio mixtionis, quid eſt quod decedente corrumpi-
tur
anima?
Ex his igitur quæ dicta ſunt, patet animam nec
harmoniam
eſſe poſſe, nec orbe uerſari, per accidens
56220ARIST. DE ANIMA men (ut diximus) moueri poteſt, & ſeipſam mouere: moue-
tur
nanq;
corpus in quo eſt, mouetur autem, ut patet ab ani
ma
:
alio uerò modo fieri nequit, ut ipſa moueatur motu ad
locum
accommodato.
At enim rectius de hac ipſa quiſ-
piam
ad talia reſpiciẽs dubitabit, putabitq́;
ipſam moue-
ri
.
Dolere nanque dicimus animam, gaudere, confidere, ti-
mere
, inſuper iraſci, ſentire, ratiocinari, quæ quidem omnia
motus
eſſe uidẽtur.
Quapropter ipſam quiſpiam exi-
ſtimabit
moueri.
Verùm id non neceſſarium eſt: nam
etſi
quàm maximè dolere, uel gaudere, ucl ratiocinari mo-
tus
ſunt, uel potlus moueri, tamen ipſum moueri ab anima
eſt
.
Iraſcinanq; , aut timere, eſt hoc modo mouericor, ra-
tiocinari
autem aut tale forſitan eſt, aut etiam aliud.
Atque
quædam
istorum ſiunt, cùm aliqua latione mouentur:
quæ-
dam
cùm aliqua alterantur:
quænam uerò ſint illa, & quo
modo
fiunt, alia ratio eſt.
Dicere autem animam iraſci,
uel
timere, ſimile eſt atque ſi quiſpiam animam texere di-
cat
, uel ædiſicare.
Nam mclius eſt fortaſſe dicere non ani-
mam
, ſed hominem anina miſereri, uel diſcere, uel ratioci-
nari
:
idq́; non, quia motus in illa ſit, ſed quia nonnunquam
quidem
uſq;
ad illam, nonnunquam uerò ab illa, ueluti ſen-
ſus
quidem, ex hiſce:
recordatio autem ab illa ad eos motus
ucl
ſtatus, qui ſunt in ipſorum ſenſuum instrumentis.
Intellectus autem aduenire uidetur, & ſubstantia quæ-
dam
eſſe, ac non corrumpi.
Nam ab ea maximè, quæ in ſe-
nectute
fit obfuſcatione, corrumperetur, nunc autem pér-
inde
fit atque in ſenſuum instrumentis:
& enim ſi ſenex ta-
lem
acciperet oculum, uideret ſicut et iuuenis.
Quare ſene-
ctus
non eſt, quia anima quicquam eſt paſſa, ſed quia id,
in
quo eſt aliquid, paſſum eſt:
quemadmodum in
56321LIBER I. bus, & morbis fieri ſolet. Et ipſum igitur intelligere,
ac
contemplari marceſcit, quia aliud quoddam intus cor-
rumpitur
:
ipſum autem paßione uacat. Ratiocinari uerò,
&
amare, aut odiſſe, non ſunt illius affectus, ſed huiuſce
quod
habet illud, ea ratione qua illud habet.
Quapropter
&
hoc corrupto, nec recordatur, nec amat: non enim erãt
illius
, ſed ipſius communis, quod quidem perijt.
Intellectus
autem
, diuinum quid eſt fortaſſe, paßioneq́;
uacat. Eſſe igi-
tur
impoßibile moueri animam, perſpicuum iam ex dictis
euaſit
:
quòd ſi omnino non motu cietur, patet nec à ſeipſa
motu
cieri.
Atqui numerum animam eſſe dicere ſeipſum
motu
cientem, multò longius quàm ea, quæ dicta ſunt à ra-
tione
distare uidetur.
Nam ijs qui id aſſerunt, ea primũ im-
poßibilia
quæ emergunt ex motu, deinde propria quædam
ex
eo, quia dicunt ipſam numerum eſſe eueniũt.
Quo nanq;
modo unitatem moueri intelligere oportet, & à quo, &
quonam
pacto, cùm impartibilis ſit, &
nullã habeat dif-
ferentiam
?
ſi enim motiua ſit, atque mobilis, diuerſam
eſſe
oportet.
Prætereà cùm lineam quidem motione ſu-
perficiem
facere dicant, punctum autem lineam, unitatum
etiam
motus erunt continuò lineæ:
punctum enim unitas
eſt
poſitionem habens, atque numerus animæ, iam alicubi
eſt
poſitionemq́;
habet. Prætereà ſi quis à numero nume-
rum
, uel unitatem abstulerit, alius relinquitur numerus:

atqui
plantæ, multaq́;
animalium uiuunt diuiſa, & eandem
animam
ſpeciei uidentar habere.
Atq; nibilreferre uidebi-
tur
, unitates dicantur, an corpuſcula parua, Etenim ſi pun-
cta
fiant ex Democriti pilulis, modò maneat quantitas,
erit
in ipſis aliud quidem quod mouet, aliud autem quod
mouetur
, ſicut in magnitudine:
non enim quia
56422ARIST. DE ANIMA ne differunt, aut paruitate, id quod dictum eſt accidit, ſed
quia
ſubeunt quantitatẽ.
Quocirca neceſſe eſt aliquid eſſe,
quod
ipſas unitates mouebit:
quòd ſi id, quod in animali mo
uet
, anima eſt, et id quod in numero mouet, anima eſt.
Qud-
re
anima non eſt id quod mouet, atq;
mouetur, ſed id quod
mouet
dũtaxat.
At uerò quî fieri poteſt, ut hæc, unitas ſit ?
oportet enim ipſius à cæteris aliquam differentiam eſſe:
at
unici puncti quænam præter poſitionem eſſe differẽtia
poteſt
?
Si igitur unitates, pũctá ue quæ ſunt in corpore, di-
uerſa
ſunt ab unitatibus animæ, atque punctis, erunt ipſæ
unitates
in eodem proſectò loco:
punctum enim animæ lo-
cum
occupabit puncti corporis.
Atqui quid obstabit, ac
prohibebit
ut ſi duo puncta ſunt ſimul in eodem loco, &

plura
ſint duobus, ac infinita?
quorum enim locus indiuiſi-
bilis
eſt, &
ipſa indiuiſibilia ſunt. Sinuerò ea puncta, quæ
ſunt
in corpore, ſint ipſe numerus animæ, uel ſi numerus,
qui
ex punctis conſtat, quæ ſunt in corpore ſit anima, cur
non
omnia corpora animam habẽt?
nam in cunctis punctæ
eſſe
uidentur, &
etiam infinita. Inſuper quî fieripoteſt ut
ſeparentur
, ac abſoluantur à corporibus ipſa puncta?
ſi_
quidem
line æ non diuiduntur in puncta.
Aduerſus omnes eos, qui dicunt, animã ex elemẽtis conditã eſſe:
& reliqua priſcarum opinionum confutatio.
CAP. V.
_F_It autem uti diximus, ut partim idem ij dicant, quod
11Hîc oſtendit
Ā
riſto. animã
non
cõponi ex
corporeo
ſub,
iiliſsimo
.
illi, qui eorpus quoddã ſubtilium partium animam eſſe
dixerunt
, partim propriũ ipſos comitetur abſurdũ, corpus
ab
anima périn de moueri, atq;
Democritus aſſerebat. Nam
anima ſit in omni corpore ſentiente, neceße eſt in eodem
duo
corpora eſſe, ſi animam corpus aliquod eſſe ponatur.
56523LIBER I. Et borũ etiam ſententia, qui animam numerũ eſſe cenſent,
fit
:
ut in uno pũcto multa ſint puncta, aut omne corpus ha-
beat
animã, ſi numerus quiſpiã alius, atq;
diuerſus à pũ-
ctis
ipſius corporis ſuꝑueniat.
Fit etiã ut animal à numero
périnde
moueatur, atq;
Democritum diximus idipſum mo-
ueri
cenſere.
Quid enim intereſt, paruæ pillæ dicantur, an
unitates
magnæ, uel unitates omnino quæ agitantur motu?
utroq; nanq; modo neceſſe eſt ipſas ex eo mouere animal,
quia
ipſæ motu ciẽtur.
His igitur qui motũ, ac numerum in
aßignanda
anima coniunxerũt, hæc quæ dicta ſunt abſur-
da
, &
alia huiuſcemo di multa eueniunt: eſt enim impoßi-
bile
ſolũ Definitionẽ animæ talẽ eſſe, ſed etiã accidens.

Quod
ꝗdẽ patet, ſi quis ex hac ratione operationes, atque
affe
ctus animæ conabitur aßignare, cogitationes inquam,
ſenſus
, uoluptates, dolores, et cætera istiuſmodi:
, ut prius
diximus
, neq;
uaticinari ex ipſis facilè poſſumus. Tribus
autẽ
traditis modis, quibus antiqui definiunt animam, duos
reprobauimus, &
quas habet utraq; ſentẽtia dubitatio-
nes
, cõtrarietatesq́;
penè diximus: & inquã, quæ maxi-
motiuũ ipſam eſſe ex eo ponit, quia ſeipſam mouet:
&
quæ corpus ipſam ſubtilißimarũ partiũ, aut magis quàm
cætera
incorporeũ eſſe cenſet.
Restat igitur tertius modus,
atq
;
ſentẽtia, quæ ipſam aſſerit ex elementis conſtare, quã
quidem
déinceps conſideremus oportet.
Atq; patet ob hoc
ex
elementis animã constare quoſdam dixiſſe, ut ſentiat ea
quæ
ſunt, &
rerũ unũquamq, cognoſcat. At hanc ſenten-
tiã
multa proſectò comitãtur abſurda, atq;
eorũ quàm plu
rima
, quæ fierinequeũt:
aſſerũt enim ſimili cognoſcere ſi-
mile
, quaſi animas res ipſas eſſe potẽtes.
Verùm elemẽ-
ta
ſunt ſolum, ut patet, ſed præter ea multa ſunt etiam
56624ARIST. DE ANIMA quin potius infinita for taſſe numero, quæ conſtant ex ipſis
ac
componuntur.
Sit igitur ea cognoſcere, ſentireqúe ani-
mam
ex quibus illorum unumquodq;
componitur: at totum
ipſum
cõpoſitũ quo cognoſcet quæſo, uel ſentiet?
ut quid
ſit
Deus, uel homo, uel os, uel caro, &
cæterorum compo-
ſitorum
unũquodq;
ſimiliter? enim unumquodq; istorũ
eſt
ipſa elementa, quouis ſeſe habẽtia modo ſine ullo diſcri-
mine
:
ſed ex ipſis unumquodque conficitur ratione qua-
dam
, compoſitione'ue, quemadmodum &
Empedocles os
ex
elemẽtis conſtare cenſet.
Dicit enim, Cœperat ante duas
tellus
iustißima uaſis Aëris, ac fontis partes, Vulcanus &

ipſe
Quattuor ex octo adiunxit:
queis cãdida, magna Vis,
fœcũdaq́
;
naturæ, conſecerat oſſa. Nil igitur elementa pro-
ſunt
, ſi ſint in anima, niſi rationes etiam inſint &
compo-
ſito
:
unũquodq; enim cognoſcet ſimile, os autem aut homi-
nem
non cognoſcet profectò, niſi ipſa etiam inſint:
hoc au-
tem
opus eſt unum eorum eſſe dicere, quæ fieri nequeunt.
Quis enim ambiget unquam, ſi lapis uel homo, uel equus
ſint
in anima, &
bonum ſimiliter, & non bonũ, & de cæ-
teris
identidem rebus?
Præterea c{ùm} id quod eſt, multipli-
citer
dici ſoleat (quoddã enim ſubstantiã, quoddã quanti-
tatem
, aut qualitatẽ, aut aliquod aliud enumeratorum iam
prædicamentorũ
ſignificat) utrum ex uniuerſis, an non ex
uniuerſis
anima cõstent?
At non uidentur cõmunia omniũ
eſſe
elementa.
Ex biſcé ne igitur ſolis constat, quæ ſubstan-
tiarum
ſunt elementa?
At quonã, pacto cæterorum etiam
unumquodq
;
cognoſcit? An dicẽt uniuſcuiuſq; generis ele-
mẽta
propria, atq;
principia eſſe, ex quibus anima cõstat?
Erit
igitur ipſa, &
quãtitas, & qualitas, & ſubstantia. At
fieri
nequit, ut ex quãtitatis elementis ſubſtãtia ſit,
56725LIBER I. titas. Eos igitur, qui cenſent animam ex uniuerſis conſtare,
hæc
&
huiuſcemodi alia comitantur. Abſurdum eſt etiã, ſi-
mile
quidem à ſimili non pati dicere, ſimile uerò ſentire ſi-
mile
, ſimileq́;
cognoſcere ſimili putare, atq; aſſerere: dèinde
ſentire
, pati quoddam eſſe, moueriq́;
ponere, & intellige-
re
, ſimiliter &
cognoſcere. Atqui multas dubitationes, ac
difficultates
Empedoclis habere ſententiam, (corporeis in-
quam
elementis, &
ſibi ſimilibus cognoſci res ſingulas,)
teſtatur
id quod experiẽtia latè patet.
Partiũ enim @anima-
liũ
corporũ , quæ ſunt ſimpliciter terræ, ut oſſa, nerui, pi
li
, nibil ſentire uidẽtur:
quare neq; ſimilia ſibi: at oportebat
tamẽ
.
Prætereà cuiq; principiorũ maior ignoratio, quàm
cognitio
inerit nimirùm.
Vnumquodque enim cognoſcet
unum
, multa autẽ ignorabit:
cætera nanq; omnia. Fit etiam
Empedoclis
eadem ſentẽtia, ut Deus ſit amãtißimus, quip-
pe
cùm ipſe ſolus unum elementorum non comprebendat,
ipſam
diſcordiam inquam, mortalia uerò cũcta cognoſcãt,
cùm
ex uniuerſis ſingula conſtant.
Prætereà dicat oportet
omnino
, quam ob cauſam non habent animam omnia:
cùm
omne
quod eſt, aut ſit elementum, aut ex elemento uno, uel
pluribus
, uel omnibus conſtet:
neceſſe eſt enim omne quod
eſt
, aut unum quid, aut quædam, aut uniuerſa cognoſcere.
Dubitabit etiam non iniuria quiſpiam, quidnam id ſit,
quod
ipſa continet, atq;
unit: elementa nanq; materiei ſimi-
lia
ſunt.
Atq; præſtabilißimum id eſſe patet, quod continet
quicquid
id tandem ſit:
at nequit eſſe quicquã præstabilius
anima
, quòd quidem dominetur, &
magis etiã intellectu:
maximè enim rationi conſonum eſt, bunc omnia præceſ-
ſiſſe
, &
præſtantißimum omnium, & natura dominũ eſſe:
illi
autem elemẽta, ea quæ ſunt præcedere cenſent.
At
56826ARIST. DE ANIMA nemo prorſus de omni anima dicit, nec eorum qui cenſent
ipſam
ex elemẽtis ideo conſtare, quia ſentit, cognoſcitq́;
ea
quæ
ſunt, nec etiam eorum qui maximè motiuũ ipſam aſſe-
runt
eſſe:
non enim omnia mouentur quæ ſentiunt. Sunt
enim
animalia nonnulla, quæ mouentur loco, &
tamen hoc
ſolo
motu anima uidetur animal agitare.
Similiter &
eorum
qui tam ſenſitiuum, quàm intellectum ex elementis
conficiunt
, nemo animā omnem complectitur:
uiuere nanq;
uidentur plantæ, at expertes ſunt tamẽ & lationis, & ſen-
ſus
:
animaliũ quoq; cõplura ſunt, quæ mente, rationeq́; ua-
cant
.
Quòd ſi quis & bæcillis cõceſſerit, intellectũq́; par-
tem
eſſe poſuerit animæ, &
idẽtidem ſenſitiuũ, neq; ſic de
omni
anima, neq;
de ulla tota dicere uidebuntur. In boc eo-
dem
errore uidetur eſſe &
ea ſententia, quæ carminibus
Orpbicis
fertur.
Dicit enim Orpheus, animã ferri uentis,
&
ex toto ingredi re ſpiratione. Id autẽ nequitipſis accide-
re
plantis, neq;
quibuſdã itidẽ animaliũ: quippe cùm haud
uniuerſa
reſpirẽt:
quod quidẽ eos præterijt qui ita de ani-
ma
cenſuere.
At uerò ſi conficere animã ex elemẽtis opor-
teat
, non ex uniuerſis continuò cõficienda eſſe uidetur:
al-
tera
nanq;
pars contrarietatis ſufficiens eſt ſeipſam, oppo-
ſitamq
;
diſcernere: recto enim & ipſum rectũ, ut patet, &
obliquum
cognoſcimus:
regula nanq; iudex eſt utriuſq; , at
obliquum
nec ſui planè, nec recti.
Sunt & qui in toto uni-
uerſo
permistam ipſam inquiũt eſſe.
Quocirca for ſitan &
Tbales
, omnia plena Deorum eſſe putauit.
Hoc autem du-
bitationes
babet nonnullas.
Quam enim ob cauſam anima
in
aëre quidem, uel igne ſi ineſt, non facit animal, in mistis
autem
facit?
præſertim cùm in illis uideatur eſſe præſtan-
tior
?
Quaret etiã quiſpiam, quam ob cauſam anima
56927LIBER I. quæ eſt in aëre, præſtabilior eſt, ac immortalior ea, quæ
in
animalibus ineſt?
Vtrobiq; autẽ emergit quoddã abſur-
dum
, &
rationis egrediens metas: nam ignem, aut aërem
animal
eſſe dicere, rationis egreditur fines:
& aſſerere rur-
ſus
animalia non eſſe, ſi inſit in ipſis anima, perabſurdum
eſt
ſanè.
Videntur autem ideo putaſſe in his animã eſſe,
quia
totum, &
partes eiuſdem ſunt ſpeciei. Quare neceſſe
eſt
ipſos, &
animã, & partes eiuſdem eſſe dicere ſpeciei,
ſi
animalia ex eo fiunt animantia, quia in ipſis aliqua pars
continentis
recipitur.
Quòd ſi aër quidem diſcerptus eiuſ-
dem
eſt ſpeciei, anima autem eſt dißimilium partiũ, patet
aliam
ipſius partem ineſſe, aliam ineſſe.
Neceſſe eſt igi-
tur
ipſam, aut ſimilium eſſe partium, aut non in quacunque
totius
ineſſe parte.
Patet igitur ex dictis, neq; cognitionem
ex
eo competere animæ, quia constet ex elementis, neq;
re-
ctè
, uereq́;
dicit motum eidem ineſſe. At quoniã cognoſce-
re
, ſentire, opinari, inſuper cupere, deliberare, &
omnino
appetitiones
, ipſius animæ ſunt, motus etiã animalium lo-
co
, ab anima fit:
& inſuper accretio ſtatus, atq; decretio:
quæret utiq; quiſpiam, utrum borũ unumquodq; toti ani-
cõpetat, &
nos intelligamus, & ſentiamus, & mouea-
mur
, cæterorumq́;
unumquodq; agamus, patiamurq́; tota,
an
alijs alia partibus?
lpſum præterea uiuere, utrum in ho-
rum
aliquo uno, an in pluribus, an in omnibus conſistat, an
ſit
eius alia quædam etiam cauſa?
Atque ſunt qui dicunt
ipſam
eſſe partibilem, nosq́;
alia eius parte intelligere, alia
cupere
cenſent.
Quid igitur ipſam cõtinet animam, ſi par-
tibilis
ſit?
non corpus, quippe cùm contra potius uideatur
corpus
anima continere.
Quapropter & egreſſa diſſolui-
tur
corpus, atq;
putreſcit. Si igitur aliquid aliud ipſam
57028ARIST. DE ANIM. LIB. I. tineat, unumq́; faciat, illud erit potißimũ anima. At opor-
tebit
de illo etiam quærere, utrum unum, an multarum ſit
partium
?
Atq; ſi ſit unum, cur & animam continuò di-
cimus
unum eſſe?
Sin partibile, rurſus ratio quæreret quid-
nam
ſit illud, quod illud etiam continet?
atq; hoc pacto fiet
in
infinitum abitio.
Dubitabit etiam quiſpiam de partibus
eius
, quam unaquæq;
potentiam in corpore habeat. Nam ſi
anima
tota totum contineat corpus, oportet &
unãquanq;
etiam partem, aliquam partem corporis continere. Id au-
tem
eſſe non poſſe uidetur:
quam enim partium corporis
intellectus
, aut quo continebit pacto, fingere quoq;
diffi-
cillimum
eſt:
uidemus autem & plantas diuiſas uiuere, &
animalium
inſectorum nonnulla, utpote animam, &
ſi non
numero
, tamen fpecie eandem habẽtia.
Itaq; partiũ utraq; ,
&
ſenſuũ habet, & per aliquod tẽpus loco mouetur. Nec
abſurdum
eſt, ſi non perdurant:
inſtrumenta nanq; non ha-
bent
ut naturã conſeruẽt, ſed nibilo minus omnes in utraq;

partium
inſunt, animæ partes.
Atq; animæ partes eadẽ ſub
ſpecie
collocantur, &
etiam tota: illæ quidem, quia non ſe-
parabiles
ſunt:
tota autem anima, quia indiuiſibilis cſt. Vi-
detur
autem &
id principium, quod ineſt in plãtis, & ani-
ma
quædam eſſe:
hæc enim ſola communis eſt &
plantis
, &
animalibus. Atq; hæc quidem à
ſentiendi
principio ſeparatur:
ſine
autem
ipſa, nibil eſt pror-
ſus
quòd habeat
ſenſum
.
57129
ARISTOTELIS
DE ANIMA L Ia
BER 11.
Definitio animæ, & ipſius inquiſitio.
CAP. I.
11Hîcl Āriſto.
animæ
defini,
tionem
eiusq́;
declarationem

ponit
.
_D_ICTIS hiſce, quæ à maioribus de Ani-
ma
nobis tradita ſunt, redeamus rurſus
oportet
, atq;
enitamur uelut ab initio de-
terminare
quid Anima ſit, &
quænam ſit
eius
cõmunis maximè ratio.
Dicimus ita-
que
genus unum quoddam eorum quæ ſunt, ipſam ſubstã-
tiam
eſſe, atq;
huius aliud ut materiam, quod quidem per ſe
non
eſt hoc aliquid:
aliud formam, & ſpeciem qua quidem
iam
hoc aliquid dicitur:
& tertiumid, quod ex istis con-
ſtat
, atq;
componitur. Eſt autẽ materia quidem poten-
tia
, forma uerò actus, atq;
perfectio: quæ quidem bifariam
dicitur
:
quædam enim eſt ut ſcientia, quædam ut contem-
platio
.
Maximè autem corpora uidentur eſſe ſubstãtiæ
&
ipſorum ea magis, quæ naturalia ſunt: hæc enim cæte-
rorum
principia ſunt.
Naturalium uerò corporum, quæ,
dam
habent uitam, quædam non habent, ſedea uacant.
Vi-
tam
autem dicimus, nutritionem, accretionem, atq;
decre-
tionem
, quæ quidem per idipſum fit, quod uiuere dicitur.
Quare corpus omne naturale particeps uitæ, ſubstantia
eſt
, &
ita ſubstantia ut compoſita. Atq; cùm tale etiã ſit
corpus
, id eſt, habens uitam, corpus profectò non erit ani-
ma
:
corpus nanq; non ſubit rationem eorum, quæ ſunt in
ſubiecto
, ſed ut ſubiectum potius eſt, &
materies. Neceſſe
eſt
igitur animam ſubstantiam eſſe, périnde atq;
formam
corporis
naturalis potentia uitam habentis:
ſubstãtia
57230ARIST. DE ANI MA actus eſt, & perfectio: talis igitur corporis eſt perfectio,
atq
;
actus. Sed cùm perfectio, atq; actus bifariam dicatur,
ut
diximus (quidam enim eſt ut ſcientia, quidam ut contem-
platio
) patet animam actum eſſe périnde atq;
ſcientiam.
Nam ex eo quia anima eſt, & ſomnus eſt, & uigilia: atq;
uigilia
quidem contemplationi, ſomnus autem ſcientiæ ope-
ratione
uacanti ſimilis eſt.
Altera autem alterã in eodem,
ſcientia
, inquam, contemplationem generatione præcedit.

Quapropter
anima primus eſt actus, perfectioq̃;
corporis
naturalis
potentia uitam habentis:
& talis planè, ut partes
ipſius
ſint instrumenta.
Enimuero partes quoq; planta-
rum
, instrumenta ſine controuerſia ſunt, quamuis uidean-
tur
penitus ſimplices eſſe:
eius enim quod circa fructũ eſt,
tegmen
eſt folium, &
fructus etiam, illud: radices præterea
uicem
ſubeunt oris:
utriſq; namq; trahitur alimentũ. Si igi-
tur
commune quid de omni anima ſit dicendũ ipſa pcrfe-
ctio
prima, primusq́;
actus eſt corporis naturalis, cuius par
tes
ſunt instrumenta.
ldcirco non quærere oportet, ſi unũ
ſit
anima, atq;
corpus, ſicut neq; ceram, & figuram, neque
omnino
materiem cuiuſq;
, & id cuius materies eſt: cùm
unũ
, &
eſſe multifariam dicatur, actus eſt id, quod propriè
unum
eſt, atq;
propriè eſt. Vniuerſaliter igitur diximus,
quidnam
anima ſit.
Eſt enim ea ſubſtantia, quæ eſt ut ratio:
hæc
autẽ eſt, quiditas corporis talis:
& périnde ſanè, atq; ſi
quod
instrumẽtorum artis naturale corpus eſſet, ceu ſecu-
ris
:
eius nanq; ſubstantia ipſius eſſet, ut patet, ſecuris ratio:
idq́
;
eſſet anima, qua ſeparata, eſſet ulterius, ut patet ſe-
curis
, niſi nomine tantum, at nũc eſt ſecuris:
non enim talis
corporis
ſubstantia, ratioq́;
eſt ipſa anima: ſed naturalis, ut
diximus
, talis, quod in ſe motus ſtatus´ ue principiũ
57331LIBER I. habet. Atq; id quod dictũ eſt, in partibus etiã inſpicere li-
cet
:
nam ſi oculus eſſet animal, eius anima uiſus ipſe nimi-
rum
eſſet:
hîc eſt enim, ut patet, oculi ſubstantia, quæ ſeſe
habet
ut ratio:
oculus autẽ eſt materies uiſus, qui cùm deſe
cerit
, non ulterius erit oculus, niſi nomine tantũ, &
périn-
de
atq;
lapideus, uel etiã pictus. Id igitur quod de parte di-
ctum
eſt, ad totum corpus uiuens accõmodare oportet, eſt
enim
hîc profectò rationũ ſimilitudo:
nam ut pars ſeſe ha-
bet
ad partem, ſic totus ſenſus ad totum ſenſitiuum corpus
ut
talis eſt rationis.
Non eſt autem id potentia uiuens, quod
abiecit
animam, eaq́;
uacat: ſed id quod ipſam habet. Semen
uerò
, fructus´ ue, id nimirũ eſt quod potest tale corpus eua-
dere
.
Vt igitur inciſio, uiſioq́; , ſic eſt uigilia actus, & ut ui-
ſus
rurſus, inſtrumẽtiq́;
uis, ſic eſt anima actus: corpus au-
tem
eſt id, quod, ut diximus, eſt potẽtia uiuens:
uerùm ut pu
pilla
, uiſusq́;
oculus eſt: ſic anima, & corpus eſt animal.
Animã igitur ſeparabilẽ eſſe à corpore, uel partes ipſius
nonnullas
, ſi partibilis ſit, non obſcurum eſſe uidetur:
cor-
poris
nanq;
partium patet aliquas, animæ partium actum
eſſe
:
nihil tamen uetat ut aliquæ partium ſint ſeparabiles
animæ
, propterea quòd corporis nullius ſint actus.
At ob-
ſcurum
eſt, necdum patet, ſi périnde corporis anima ſit
actus
, ut gubernator actus eſt nauis.
hoc igitur pacto uni-
uerſaliter
de anima determinatum, deſcriptum'ue ſit.
A notioribus eſſe incipiendum, & deſinitionem afferen_
dam
, quæ cauſam, quamobrem, contineat:
& omnia
per
animam viuere.
CAP. II.
_A_T enim cùm ex obſcuris quidem, magis aũt manife-
11Hîc animam
ait
Āriſto. ex
ſuis
operibus
iuueſtigandā
.
ſtis fiat id notum, quod eſt dilucidũ, ac notius ratio-
ne
:
enitendum eſt rurſus hoc pacto de ipſa anima
57432ARIST. DE ANIMA ctare. Rationem enim definitiuam ſolùm eſſe ſignifica-
re
, ut complures dicere definitiones uidentur, ſed etiam in
ipſa
cauſam ineſſe, ac apparere oportet.
Nunc autem defi-
nitionum
complures, ut concluſiones eſſe uidentur, ueluti
quid
eſt quadratio, cõfectio figuræ laterum æqualium, an-
gulorumq́
rectorum æqualis altera ex parte lõgiori figu-
:
atq; definitio talis, concluſionis occupat locum. At ea,
quæ
quadrationem, inuentionem eſſe mediæ dicit, ipſius rei
profectò
cauſam, ut patet, aßignat.
Dicamus igitur, hinc
cõſiderationis
initio ſumpto, animatum ab inanimato uitæ
ſeiungi
.
Atq; cùm multifariã uiuere dicatur, etiam ſi unum
tantum
istorũ inſit, uiuere illud dicimus cui ineſt:
ut intel-
lectus
, ſenſus, motus loco, ac ſtatus, &
inſuper motio nu-
trimẽto
accõmodata, et accretio, decretio'ue.
Quapropter
&
uniuerſæ plantæ uidentur uiuere, quippe cùm uideantur
in
ſeipſis uim habere talem, atq;
principiũ: quo, ad contra-
ria
loca tam incrementa, quàm decrementa ſuſcipiunt:
non
enim
ſurſum quidem accreſcunt, deorſum autem accre-
ſcunt
, ſed ad utranq;
ſimiliter differẽtiam, & omni ex par-
te
, ſemperq́;
nutriuntur, & eouſq; uiuunt quouſq; poſſunt
alimentũ
accipere.
Atq; hæc quidem uis à cæteris ſeiungi,
ſeparariq́
;
poteſt: cæteræ autem in ipſis mortalibus, ab iſta
nequeũt
ſeparari.
Quod quidem in ipſis perſpicitur plan-
tis
:
nulla enim prorſus in ipſis, ut patet, alia, præter hanc,
animæ
potentia, atq;
officiũ ineſt. Viuere igitur, ob hoc
principiũ
uiuentibus cõpetit.
Animal autem eſt, ob ſenſum
primò
:
nam & ea, quæ non cientur motu, nec mutant locũ:
ſenſum autem habent, non ſolùm uiuere dicimus, ſed etiam
animalia
nũcupare ſolemus.
At uerò ex ſenſibus, tactus pri
cũctis animalibus ineſt.
Atq; ut uegetatiuum à
57533LIBER 11. ſenſuq́; omni, ſic à cæteris tactus ſeparari ſenſibus poteſt.
Eam autem partem animæ, uegetatiuam dic imus eſſe, cuius
&
plãtæ participes ſunt. Animalia uerò cũcta, ipſam uim
habere
ſentiendi tactu uidentur.
Atq; quã ob cauſam isto-
rum
utrũq;
fit, postea dicemus, ac explanabimus: nunc eo-
uſq
;
tantum dicatur, animam, inquam, principium eſſe eo-
rum
quæ dicta ſunt, &
his eſſe definitã, uegetatiuo, ſenſi-
tiuo
, intellectiuo, etiam motu.
Quærendum autem eſt:
utrum
horum unumquodq;
ſit anima, an animæ pars: &
ſi
pars, utrum hoc pacto ut ſit ſeparabile ratione ſolùm:

an
etiam loco:
atq; de nonnullis quidem istorũ uidere, di-
ſcernereq́
;
facilè poſſumus: nonnulla autem dubitationem
habent
.
Nam ut plantæ nonnulle diuiſæ, ſeiunctæq́; uiden-
tur
uiuere, ppterea quòd anima, quæ eſt in istis, actu qui-
dem
in unaquaq;
planta eſt una, potentia uerò plures: ſic
&
circa alias uidemus animæ differentias fieri: cùm inci-
duntur
animantium ea, quæ inſecta uocamus, utraq;
nanq;
partium
&
ſenſum habet, & motu loco cietur. Quòd
ſi
ſenſum habet, &
imaginationẽ & appetitum etiã ha-
bet
, ubi nanq;
eſt ſenſus, ibi dolor etiam existit, atq; uolu-
ptas
:
at ubi ſunt hæc, ibi neceſſariò cupiditas etiam ineſt.
De intellectu uerò, contemplatiuaq́; potentia, nondum
quicquam
eſt manifestum, ſed uidetur hoc animæ genus eſſe
diuerſum
, idq́;
ſolùm périnde atq; perpetuum ab eo, quod
accidit
, ſeiungi:
ſeparariq́; poteſt. Cæteras aũt animæ par-
tes
, ſeparabiles quidem non eſſe, ut quidam aſſeruerunt, ex
ijs
quæ diximus patet.
Ratione uerò differre, non obſcu-
rum
eſſe uidetur:
ſenſitiui nanq; ratio diuerſa eſt à ratione
principij
opinandi, ſiquidem diuerſa ſunt ſentire ac opina-
ri
:
& unumquodq; dictorum ſimiliter. At uerò
57634ARIST. DE ANIMA animãtium cunctæ partes, ut patet, inſunt: quibuſdam non-
nullæ
ſunt:
& quibus una tantum ineſſe uidentur, atq; id
ipſum
differentiam animantium facit:
quam autẽ ob cau-
ſam
ita fit, poſtea perſcrutabimur.
Eadem & circa ſenſus
fieri
ſanè uidemus:
quædam enim omnes, quædã aliquos,
quædam
unũ duntaxat habere uidentur, tactum, inquam,
ipſum
qui quidem eſt omnium maximè neceſſarius.
Quo-
niam
autem id, quo uiuimus, quó ue ſentimus bifariam di-
citur
, périnde atq;
id quo ſcimus, & id etiam quo ſani ſu-
mus
, atq;
ualemus (quoddam enim ſcientiam, quoddã ani-
mam
dicimus, quippe cùm utroq;
ſcire dicamus, & aliud
ſanitatem
, aliud partem corporis aliquam, uel totum dici-
mus
corpus:
atq; horum utrunq; tam ſcientia, quàm ſani-
tas
, forma quædam, &
ſpecies eſt, & ratio, & tanquam
actus
ſuſcipientis, ſcientia quidem, ſciẽtis:
ſanitas autẽ, ſa-
ni
:
actus enim agẽtium, in eo quod patitur, atq; diſponitur
ineſſe
uidetur:
anima autem id eſt, ut patet: quo uiuimus, &
quo
ſentimus, ac intelligimus primò) ipſa profectò ratio
quædam
erit &
forma, ſed non ut materies, atq; ſubiectũ.
Nam cùm ſubſtantia tripliciter dicatur, ut diximus (quæ-
dam
enim eſt forma, quædam materies, quædam id quod ex
utriſq
;
componitur: & materia quidem eſt, ut patet, po-
tentia
:
forma autem actus) cùm igitur, ut diximus, ſubſtã-
tia
dicatur trifariam, animansq́;
id ſit, quod ex utriſque,
corpore
inquam, &
anima conſtat, corpus profectò eſt
actus
animæ, ſed ipſa corporis alicuius eſt actus.
Idcirco
rectè
admodũ putãt ij, quibus anima neq;
eſſe ſine corpo-
re
, neque corpus aliquod eſſe uidetur, etenim ipſa, corpus
quidem
non eſt, eſt autem corporis aliquid.
Et ineſt ob hoc
in
corpore, atq;
in corpore tali: non in quouis ſine
57735LIBER II. mine ullo, quẽadmodum ueteres ad corpus ipſam accõmo-
dabant
, nihil prorſus determinãtes quodnã illud, &
quale
ſit
corpus, atq;
non rectè, ut patet: quippe cùm uidea-
tur
quoduis ſine ullo diſcrimine, quodcunq;
ſuſcipere. Hoc
autem
pacto cum ratione etiã fit ſanè, actus enim uniuſcu-
iuſq
;
in eo quod eſt potẽtia, & in propria materia, ſuapte
natura
fieri, eſſeq́;
ſolet. Animã igitur perfectionẽ quandã
eius
, &
actum, ac rationem eſſe, quod potentiam habet ut
huiuſmodi
ſit, ex hiſce quæ diximus innoteſcit.
De animæ potentijs, ordine ipſarum, at{que} differentia definitio,
num
, quæ per notiones cognominis, &
quæ per eſſentiam
conſtituuntur
.
Item ſingulas definitiones ad ſingulas ani@
ſpecies accommodandas eſſe.
CAP. III.
11Hîc Āriſto.
de
animæ potẽ
tijs
, eiuſdemq́;
figura
: ac de
ipſi
conuenien
tibus
, determi-
nat
.
_A_Nimãtium autem, quibuſdam omnes inſunt poten-
tiæ
dictæ, quibuſdam nonnullæ ſunt, &
quibuſdam
una
tantum ineſſe uidetur.
Atq; potentias animæ diximus
has
, nutritiuum, ſenſitiuum, appetitiuum, loco motiuum,
atq
;
intellectiuum. Et plantis quidem nutritiuum eſt dun-
taxat
, alijs autem &
idipſum, & ſenſitiuum: quòd ſi ſenſi-
tiuum
ineſt, &
appetitiuum etiam ineſt: appetitus, cu-
piditas
eſt, &
ira, atque uoluptas. Animalia uerò cuncta
unum
ex ſenſibus habẽt, tactum inquam ipſum:
atque cui
ſenſus
ineſt, ei uoluptas etiam, &
dolor ineſt, & perce-
ptio
iucundi atq;
molesti: quibus autem hæc inſunt, ea cu-
piditatem
etiam habent:
hæc eſt enim appetitio eius, quod
afficit
uoluptate.
Alimenti præterea ſenſum habent: ta-
ctus
enim, ſenſus eſt alimenti.
Nam ſiccis, & humidis, &
calidis
, atq;
frigidis aluntur uiuentia cuncta: horum au-
tem
, ut patet, ſenſus, eſt tactus:
cæteris uerò ſenſibilibus,
per
accidens nutriuntur:
nihil enim conducit ad
57836ARIST. DE ANIMA tum ſonus, uel color, aut odor. Sapor autem, unum quid eſt
eorum
, quæ tactu percipiuntur.
At uerò fames, ſitis´ ue,
cupiditas
eſt:
ſicci quidem, & calidi, fames: frigidi uerò,
&
humidi, ſitis: at ſapor horum quaſi quoddam eſt condi-
mentum
.
Verùm hæc declaranda posterius ſunt: nunc
eouſq
;
ſit dictum animantium inquam hiſce, quæ tactum
habent
, &
appetitum ineſſe. De imaginatione uerò non
patet
, ſed de hoc postea conſideremus oportet.
Nonnul-
lis
inſuper &
loco motiuum etiam ineſt, & alijs ratioci-
natiuum
, ac intellectus:
ut hominibus: & ſi quid ſit aliud
tale
, uel etiam præſtabilius.
Perſpicuum igitur eſt unam
animæ
rationem eſſe périnde, atque figuræ:
neq; enim ibi
figura
ulla præter triangulum eſt, &
eas, quæ déinceps
ſunt
collocatæ, neque hîc anima ulla præter eas, quas di-
ximus
.
At ut in figuris una communis ratio fieri poteſt,
quæ
cunctis quidem figuris accommodabitur, nullius au-
tem
erit figuræ propria ratio, ſic &
in animabus dictis
fieri
poteſt.
Quapropter ridiculum eſt & in his, & in
cæteris
rebus communem quærere rationem, quæ quidem
nullius
eorum quæ ſunt, erit propria ratio, nec in pro-
pria
cuiquam accommodabitur, &
indiuidua ſpecie, ra-
tionem
eam omittentes, definitioneḿue, quæ cuilibet hoc
pacto
competere, accõmodariq́;
poteſt. At uerò quem-
admodum
in figuris, ſic &
in anima fit: nam tam in figu-
ris
, quàm in animantibus, in eo quod déinceps eſt collo-
catum
, id ineſt potentia, quod illo eſt prius:
in quadra-
to
nanque triangulus, &
in ſenſitiuo ucgetatiuum ineſt,
ut
patet.
Quapropter in ſingulis quærendum eſt quæ-
nam
ſit cuiuſq;
anima: ut quænam ſit anima plantæ, quæ
bestiæ
, quæ denique hominis.
Quam autem ob
57937LIBER II. déinceps ſic ſeſe habent, conſiderare oportet. Senſitiuum
nanque
ſine uegetatio non eſt:
at à ſenſitiuo uegetatiuum
in
plantis ſeiungitur.
Rurſus ſine tactu, nullus cætero-
rum
ſenſuum eſt, at ipſe tactus ſine cæteris eſt:
complu-
ra
nanque ſunt animalium, quæ neque uiſum, neque audi-
tum
, neque ſenſum habent odoris.
Et eorum rurſus, quæ
ſentiunt
, quædam habent loco motiuum, quædam non
habent
:
extrema autem, atque minima, rationem ha-
bent
, &
mentem: quibus enim mortalium ineſt ratio, his
ſunt
continuò &
cætera cuncta: at quibus unumquod que
illorum
ineſt, hiſce non omnibus ineſt &
ratio, ſed quædam
imaginatione
uacant, quædã hac ſola uiuunt.
De intellectu
uerò
contẽplatiuo, alia ratio eſt.
Quæ cùm ita ſint, patet
horũ
cuiuſq;
rationẽ, animæ maximè propriã rationẽ eſſe.
Trium cauſarum vicem obtinet in viuentibus anima.
CAP. IIII.
11Hîc Āriſto,
animã
in viuẽ-
tibus
triũ cau
ſarũ
vicẽ obti-
nere
declarat.
_N_Eceſſe eſt autem eum, qui de hiſce cõſiderationẽ fa-
cturus
eſt, quidnam ſit unũquodq;
ipſorũ accipere,
deniq
;
quærere, perſcrutariq́; de hiſce quæ ſequuntur, ac
comitantur
.
Quod ſi dicere oporteat quid unumquodque
ipſorũ
ſit, ut quid ſit intellectiuũ, uel ſenſitiuum, uel nutri-
tiuum
, anteà dicendũ eſt quidnam ſit intelligere, quid ſen-
tire
:
nam operationes, actiones´ ue potentijs, uiribusq; prio-
res
ſunt ratione.
Quòd ſi ita ſit, atq; prius etiam obiecta,
quàm
ista, contemplari oporteat, primùm profectò de illis
propter
eandẽ cauſam, ut de alimento, de ſenſibili, de intel-
ligibili
, determinare oportet.
Quare de alimento, gene-
rationé
ue, primò dicendum eſſe uidetur.
Nutritiua nanque
anima
&
cæteris ineſt, & prima eſt, & maximè cõmunis
animæ
uis, &
potentia, qua cũcta uiuẽtia uiuũt. Cuius
58038ARIST. DE ANIMA operationes, officiá ue, generare, nutrimẽtoq́; uti: hæc enim
operatio
maximè omniũ operationũ uiuentibus eſt natura-
lis
, uiuentibus inquam hiſce, quæ ſunt perfecta, membris
capta
, quæq;
non ſine ſemine oriũtur: unũquodq; inquam
aliud
ſibi ſimile procreare, animal quidem animal, plantam
autẽ
plantã, ut ſint ſemper hoc pacto, cõditionemq́;
ſubeãt
quoad
poßunt diuinam:
id enim ipſum appetunt uniuerſa,
gratiáq
;
ipſius omnia agunt, quæcunq; ſecundùm naturam
agunt
.
Duplex eſt autem id, cauſa cuius cætera fiunt,
atque
unum eſt quo, alterum cui.
Cùm igitur ſemper eſſe,
conditionemq́
;
diuinã ſubire cõtinuatione nequeat animã-
tia
, quia fieri nequit ut caducorũ, atq;
mortaliũ quicquàm
idẽ
, unumq́;
numero ſemper permaneat, ut unũquodq; po-
teſt
, ſic æternitatis, cõditionisq́;
diuinæ particeps eſt, aliud
quidem
magis, aliud autẽ minus, permanetq́;
ipſum, ſed
tale
quale eſt ipſum, numero quidem non unũ, ſpecie autem
unum
.
Eſt autem anima, corporis cauſa, principiumq́;
uiuentis. Atqui cùm multifariam hæc dicantur, anima pa-
ri
modo tribus determinatis modis cauſa eſt.
Nam eſt ea
cauſa
, à qua profluit motus:
eſt etiam ea gratia cuius cæ-
tera
fiunt:
eſt inſuper, ut forma corporum animatorũ ſub-
ſtantiá
ue.
Atq; cauſam ut ſubstantiam animãtium eſſe,
non
eſt obſcurum, cauſam nanque cunctis ut ſint, formam
ipſam
, atq;
ſubstantiam eſſe patet. At uiuere, uiuentium eſt
eſſe
:
cuius ſanè cauſa eſt, ut constat, atq; principium, ani-
ma
.
Præterea actus eius quod eſt potentia, ratio eſt eiuſ-
dem
:
at anima, uiuentis eſt corporis actus. Patet etiam ani-
mam
eſſe cauſam, ut id gratia cuius cætera fiunt:
nam ut
mens
, ſic &
natura alicuius gratia facit, quod quidẽ ipſius
eſt
finis:
atq; tale eſt in ipſis uiuentibus anima &
58139LIBER II. naturam: uniuerſa nanque naturalia corporatam anima-
lium
, quàm etiã plantarum, ipſius animæ ſunt instrumen-
ta
.
Quo fit, ut ipſa ſint animæ ſine cõtrouerſia, gratia. Du-
plex
eſt autẽid, uti diximus, cauſa cuius cætera fiunt:
atq;
unum eſt quo, alterum cui. At uerò constat animam id etiã
eſſe
, unde primùm motus ad locum accommodatus emer-
git
:
uerùm bæc uis, non uniuerſis ineſt uiuentibus. Fit etiam
per
animam &
alteratio, & accretio: ſenſus enim, altera-
tio
quædam eſſe uidetur, ſentitq́;
nihil quod habeat ani-
mam
.
Eadẽ eſt de accretione, decretioné ue, ratio: nihil enim
incremẽta
naturaliter, decremẽtá ue ſuſcipit, quod non nu-
triatur
, &
nihil prorſus nutritur, quod non uitæ particeps
ſit
.
Atq; hac in parte ſententia Empedoclis eſt poſthaben-
da
, qui quidem hoc non rectè dixit, ac addidit, ideo incre-
menta
plantas ſuſcipere, tum in radicibus infrà, tum in ra-
mis
etiam ſuprà, quia terra deorſum ſuapte natura, &

ignis
ſurſum identidem pergit.
Primùm nanquenon rectè
accipit
in plantis differentias dictas, infrà inquam, ac ſu-
prà
:
non enim eadem ſunt omnium rerum, & uniuerſi ſu-
prà
&
infrà: ſed quam habet rationem in animalibus ca-
put
, eam ſubeunt in plantis radices, ſi instrumenta diuer-
ſa
, uel eadem, operationibus, officijs' ue dicere, aßerereqúe
oportet
.
Déinde quid eſt quod continet terrã, igneḿue,
quæ
quidem in contraria loca feruntur?
distrahentur enim
profectò
, niſi aliquid ſit, quod ipſa prohibeat, atque deti-
neat
.
Quòd ſi ſit aliquid, id eſt profectò anima ipſa: quo
fit
ut ipſa ſit augendi cauſa, nutriendíue, non elementa,
quemadmodum
ille putabat.
Sunt autem quibus ipſius
ignis
natura, cauſa ſimpliciter nutritionis, &
accretionis
eſſe
uidetur:
ipſe nanq; ſolus omnium corporum aut
58240ARIST. DE ANIMA mentorum, nutriri, ac augeri uidetur. Quapropter & in
plantis
, &
in animalibus putabit quiſpiam ignem idipſum
eſſe
quod operatur, uerum non ita eſt.
Sed cùm comitetur
cauſam
, eſt obidipſum quodammodo, non ſimpliciter cau-
ſa
, ſed talis eſt potius anima.
Nam ignis quidem accretio in
infinitum
progreditur, &
eouſq; fit, quouſq; ſit combusti-
bile
:
at eorum omniũ quæ natura constant, eſt finis tam ma-
gnitudinis
, quàm accretionis, &
ratio. Hæc autem animæ
ſunt
, non ignis, &
rationis potius quàm materiæ. Cùm
autem
eadem uis animæ ſit, &
nutriendi, & generãdi, pri-
mùm
de alimento determinare neceſſe eſt:
hæc enim à cæ-
teris
potentijs hoc opere, atq;
munere ſeiungitur. Videtur
itaq
;
contrarium eſſe contrario nutrimentũ: at non cuilibet
quoduis
, ſed id ei quorũ alterum ex altero non ſolum mu-
tuò
generatur, ſed incrementa etiam ſuſcipit:
complura
nanq
;
contrariorũ fiunt quidẽ ex ſeſe mutuo, ſed non à ſuis
omnia
contrarijs incremẽta ſuſcipiunt, ut ex ægrotante fit
ſanum
.
At uerò nec illa modo eodẽ ſibi mutuò nutrimentũ
eſſe
uidẽtur, ſed aqua quidem alimentũ eſt igni, ignis autem
nutrit aquã.
At in ſimplicibus corporibus horũ alterũ
alimẽti
, alterũ eius quod nutritur maximè ſubire rationem
uidetur
.
Verũ enim is locus, dubitationem habere uidetur.
Sunt enim qui dicũt, ſimile ſimili nutriri, quemadmodũ &
accreſcere
.
Quibuſdã autẽ (uti diximus) non hæc ſentẽtia,
ſed
cõtraria placet, cenſentq́;
non ſimile ſimili, ſed contra-
rio
cõtriariũ ali.
etenim fieri nequit, ut inquiunt, ut à ſimili
ſimile
patiatur:
alimentum autem mutatur, atq; digeritur:
mutationemq́
;
rerũ omnium in oppoſitũ, uel in mediũ eſſe,
constat
.
Præterea nutrimentum quidem aliquid patitur
ab
eo quod alitur:
hoc autẽ ab alimento non patitur
58341LIBER II. quàm, quemadmodum nec à materia faber, ſed materies, ut
patet
, à fabro, qui quidem ex otio mutatur tantũ ad operã-
dum
.
At enim intereſt planè, ſi nutrimentum ſit id, quod
ultimò
tandem adiungitur, atq;
additur, an non hoc, ſed id
quod
primum ingreditur.
Quòd ſi utrunq; quidem eſt ali-
mentum
, alterum tamen eſt digestum, alterum indigeſtum:
utroq; profectò modo, & contrario contrarium, & ſimile
ſimili
dicere licet nutriri.
Nam ſi ut indigestum, ſumatur,
contrariũ
cõtrario alitur:
ſin ut digestũ ſimile ſimili nimi-
rum
hoc pacto nutritur.
Quare patet illos utroſq; partim
rectè
, partim non rectè dicere, atq;
ſentire. Cùm autem
nihil
nutriatur, quin habeat uitam, animatum id erit pro-
fectò
corpus, quod alitur, ea ſanè ratione, qua eſt anima-
tum
.
Quare & nutrimentum ad animatum per ſe refer-
tur
, &
non per accidens. Atqui diuerſa eſt alimenti ra-
tio
, ut nutrit, &
auget. Nam ut ipſum alimentum quãtum
eſt
quoddam, auget, ut eſt hoc aliquid, &
ſubſtantia, nu-
trit
:
conſeruat enim ſubſtantiã, & eſt eouſq; profectò quo-
uſq
;
nutritur. Efficit præterea generationem, ac ortum, non
eius
quod alitur, ſed talis quale eſt id, quod nutritur:
enim
eſt
ipſa ſubstantia, &
nihil ſeipſum generat, ſed cõſeruat.
Quare tale quidem animæ principium, uis eſt talis, ut
id
cõſeruet, quod ipſam habet, ea nimirũ ratiõe, qua ipſam
habet
.
Alimentum autem ad operandũ præparare uidetur.
Quapropter alimento priuatum, eſſe non poteſt. At ue-
cum hoc in officio tria ſint hæc, neceſſarioq́;
concurrãt,
id
inquam quod nutritur, &
quo nutritur, & quod nutrit:
id
quidem quod nutrit, eſt ipſa anima prima, id autẽ quod
nutritur
, corpus eſt, quod ipſam animam habet:
at id quo
nutritur
, ipſum eſt alimentum.
Atq; cum ſit par
58442ARIST. DE ANIMA. à fineres appellare, finisq́; huius animæ ſit generatio talis,
quale
eſt id, quod ipſam habet, erit anima prima proſectò
principium
generandi tale, quale eſt id quod hanc ipſam
animam
habet.
Id autem quo nutrit anima duplex eſt,
quemadmodũ
&
id quo gubernator gubernat, manus in-
quam
, &
clauus: atq; aliud mouet, atq; mouetur, aliud mo-
uet
tantum.
Neceſſe eſt autem omne nutrimentum naturæ
ſit
talis, quæ digeri poßit, at digestionẽ efficit calor.
Qua-
propter
omne animãs habet calorem.
Quid igitur ſit ali-
mentum
ipſius, uniuer ſaliter diximus, posteà uerò de ipſis
exactius
perſcrutabimur.
De vi ſentiẽdi generatim: Senſum eſſe paſsionẽ quandã: item
ſimile
pati, tum à ſimili, tum à diſsimili.
Itẽ actionẽ & paſ-
ſionem
genera eſſe comparatione motus, &
alia quædam.
CAP. V.
11Hîc Āriſto.
deſenſibus
, mo
djsq́
; potentiæ
determinat
.
_D_Eterminatis autẽ his, primùm de omni ſenſu cõmu-
niter
, déinde de unoquoq;
dicamus. Fit itaq; ſenſus,
cùm
mouetur, atq;
patitur aliquid, uti diximus: nam ipſe
ſenſus
, alteratio quædã eſſe uidetur.
Inquiunt autẽ quidam
&
à ſimili ſimile pati, quod quidem quonam pacto fieri
poteſt
, aut non poteſt, in uniuerſalibus de actione ſermoni-
bus
, paßioné ue diximus.
Habet autẽ is locus dubitationem,
ambigetq́
;
non iniuria quiſpiam, cur & ſenſuum ipſorum
ſenſus
non ſit, &
cur ſine ijs quæ ſunt extrà, non efficiunt
ſenſum
, cùm inſit &
ignis & terra, cæteraq́; elemẽta, quo-
rum
eſt per ſe ſenſus, uel per ea quæ ipſis accidũt.
At enim
patet
ſenſitiuũ non eſſe actu, ſed potentia tantũ.
Quapro-
pter
ſentit, quẽadmodum combustibile uritur ipſum
per
ſe, ſine eo quod ipſum urere poteſt:
ureret enim ſei-
pſum
, &
indigeret eius, qui actu eſt ignis. At uerò quo-
niam
ſentire bifariã dicere cõſueuimus ( &
id quod
58543LIBER II. tentiauidet, & audit uidere, audireqúe dicimus: & ſi fortè
dormiat
, et id identidem quod iam operatur) dupliciter &

ipſe
ſenſus profectò dicetur, quidam ut potẽtia, quidam ut
actu
, Similiter &
ipſum ſentire, & quod eſt potentia, &
quod
eſt actu.
Primum igitur id ſcire oportet, nos inquam
quaſi
ſint eadem pati, moueri, ac operari, ita nunc his uti
ac
dicere:
motus enim eſt quidam actus, imperfectus tamen,
ut
in alijs diximus.
Eauerò cuncta, quæ patiuntur, atque
mouentur
, an actiuo, &
eo quod eſt actu patiuntur, atque
mouentur
.
Idcirco fit, ut tum à ſimili ſibi, tum à dißimi-
li
res omnis patiatur, ut diximus, patitur enim ea, quæ eſt
dißimilis
:
at cùm eſt paſſa tum ſimilis eſt, ut patet.
Deinde diſtinguendum eſt de potentia, atq; actu: nunc
enim
de his ipſis ſimpliciter dicimus.
Nam eſt hoc pacto
quippiam
ſciens, ut ſi dicamus hominem eſſe ſcientem, quia
homo
eſt talis ſuapte natura ut ſit ſciẽs, atq;
ſcientiam ha-
beat
.
Eſt etiã hoc pacto quippiam ſciens, ut hominẽ eum
iam
dicimus eſſe ſciẽtem, qui Geometriã atq;
Grãmaticam
habet
.
Atq; horum uterq; eodẽ modo poteſt, potẽtiæq́;
ſubijcitur: ſed alter quidẽ ex eo quia genus ipſum eſt tale,
materies´
ue, alter uerò propterea quod cùm uoluerit con-
templari
, poteſt idipſum facere, niſi quod externum fortè
prohibeat
, impedimẽtoq́;
fiat. At præter ipſos eſt hiſce,
qui
iam contemplatur, &
actu, proprieq́; ſciens hoc A.
Ambo igitur illi primi potentià quidem ſunt ſcientes,
utdiximus
:
uerùm unus indiget alteratione per diſcipli-
nam
, qua quidem nonnunquam etiam ex habitu contrario
diſpoſitioneq́
;
mutatur: alter habet quidem ſenſum, aut
Grammaticam
, ſedindiget operationis, ut ex ocio tandem,
operationisq́
;
uacuitate agat, ac operetur: atq; hic
58644ARIST. DE ANIMA potentiæ, diuerſus eſt, ut patet, ab anteà dicto. At uerò
neque
ipſum pati ſimplex eſſe uidetur, ſed aliud eſt à con-
trario
corruptio quædam:
aliud eſt ſalus potius eius, quod
eſt
potentia, ab eo quod eſt actu, ſimileq́;
périnde atq; po-
tentia
ſeſe habet ad actũ.
Fit enim contemplans quod ſcien-
tiam
habet:
quod quidẽ aut non eſt alterari (in ipſum enim
fit
incrementum, &
in actum, perfectionem'ue) aut aliud
alterationis
eſt genus.
Quocirca non rectè ſe habet di-
cere
ipſum ſciens cùm ſcit, alterari:
ſicut nec ædificatorem
cùm
ædificat.
Quod igitur in actum ducit ex eo quod eſt
intelligens
potentia, atque ſciens, id non doctrinam appel-
lare
oportet:
ſed aliud nomen eſt æquum habere. At quod
ex
eo quòd eſt potentia diſcit, accipitq́;
ſcientiam ab eo
quod
eſt actu ſciens, atque ab ipſo docente, id aut non eſt
dicendum
pati, ac alterari, aut duos alterationis eſſe modos
fateamur
oportet, eam inquam mutationem, quæ ad priua-
tiuas
eſt diſpoſitiones, &
eam quæ eſt ad habitus, atq; na-
turam
.
Hæc cùm ita ſint, prima quidem mutatio ſenſiti-
ui
, ab eo quod generat, fit:
cùm autem ortum, ac generatum
eſt
, habet iam ſenſum périnde atque ſcientiam:
& ſentire
actu
, ſimile eſt ac contemplari.
Differentia tamen eſt: nam
ea
quæ actu ſenſum efficiunt, extra ſunt, ipſum inquam ui-
ſibile
, &
audibile, & ſenſibilium cætera. Cuius cauſa
hæc
eſt, actu nanq;
ſenſus ſingularium eſt: ſciẽtia uerò, uni-
@erſalium
eſt:
hæc autem in ipſa anima quodammodo ſunt.
Quapropter intelligere quidem cùm quiſpiam uolue-
rit
, in ipſo eſt ſitum:
ſentire autem, non collocatur in ipſo:
neceſſe eſt enim ſenſibile ipſum adeſſe. Pari modo res ſeſe
habet
&
in ſcientijs ſenſibilium, & ob eandem utiq; cau-
ſam
:
quia ſenſibilia, ſingularia ſunt, & extra, ſicuti
58745LIBER II. mus. Sed ut de his exactius, dilucidius'ue dicamus, dabitur
nobis
rurſus occaſio.
Nuncid ſit à nobis determinatũ,
cùm
ſimplex inquam non ſit id, quod dicitur eſſe potentia,
ſed
aliud quidem ſit, ut puer quem militare poſſe dicere li-
cet
, aliud autẽ ut is, qui iam ætate militariq́;
arte aptus eua-
ſit
ad militandũ:
ſenſitiuũ ſimiliter ſe habere. Atq; cùm
ipſorum
differentia nomine careat, determinatum autem
ſit
ipſa eſſe diuerſa, &
quo pacto diuerſa ſunt, neceſſe eſt
ipſo
pati, ac alterari tanquã proprijs nominibus uti.
Ipſum
autem
ſenſitiuum potentia tale eſt, quale iam ipſum ſenſibi-
le
eſt actu, ſicuti diximus.
Patitur igitur cùm eſt ſimile:
at paſſum euaſit ſimile, & eſt tale, quale eſt illud.
Aliqua eſſe ſenſibilia communia, aliqua propria, aliqua
per
ſe, aliqua per accidens.
CAP. VI.
11Hîc Āriſto.
de
ſenſibilibus
per
ſe, & per
accidens
deter
minat
.
_A_T enim de unoquoque ſenſu déinceps à ſenſibilibus
cuiuſq
;
proficiſcentes dicamus oportet: atque prius
ipſa
ſenſibilia distinguenda eſſe uidentur.
Senſibile itaquæ
trifariam
dicitur:
ſenſibilium enim quædã per ſe, quædam
per
accidens ſentiuntur.
Et illorum rurſus alia ſunt uniuſ-
cuiuſq
;
propria ſenſus, alia communia cunctis. Atq; pro-
prium
id ſenſibile dico, quod alio ſenſu ſentiri non poteſt,
&
circa quod error fieri nequit, ut color reſpectu uiſus,
&
ſonus auditus, & ſapor gustus. Tactus autẽ plures dif-
ferentias
habet quidem, iudicat tamen de illis ut cæterorum
ſenſuum
quiſq;
de ſuo ſenſibili, & decipitur. Viſus enim
errat eſſe colorem, aut auditus eſſe ſonum, ſed quid ſit id
quod
eſt@ infectũ colore, uel ubi, aut quid ſit id quod ſonat,
uel
ubi.
Huiuſcemodi enim ſenſibilia dicuntur uniuſcuiuſq;
propria ſenſus. Cõmunia uerò ſunt hæc, motus, quies, nu-
merus
, figura, &
magnitudo: talia nanq; nullius ſunt
58846ARIST. DE ANIMA pria ſenſus, ſed omnibus cõmunia ſunt: ctenim tactu motus
quidã
ſenſibilis eſt, atq;
uiſu. Per ſe igitur ſenſibilia hæc
ſunt
.
Per accidens autem ſenſibile dicitur, ut ſi albũ Diaris
filius
ſit:
per accidens enim hoc ſentit, quia albo, quod ſen-
tit
, id accidit.
Quapropter & nihil ipſe ſenſus ab huiuſce-
modi
ſenſibilibus patitur, ut talia ſunt.
Eorum autem, quæ
per
ſe ſentiuntur, illa ſunt propriè ſenſibilia, quæ propria
ſunt
, &
ad quæ ſubstantia uniuſcuiuſq; ſenſus eſt apta.
De Viſu, & de accidẽtibus ſubiectisq́; uiſui, & de Perſpicuitate.
CAP. VII.
_C_Vius igitur uiſus eſt perceptiuus, id eſt uiſibile: uiſi-
11Hîc Āriſto.
de
colore &
perſpicuo
de-
terminat
.
bile uerò eſt color, &
id, quod oratione quidem ex-
plicare
, ac dicere licet, nomine autem caret, atque idipſum
maximè
patebit, cùm ulterius procedemus.
Viſibile igi-
tur
eſt color:
hic autẽ id eſt, quod eſt in eo, quod per ſe uiſi-
bile
eſt:
per ſe uerò, non ratione, ſed quia in ſe cauſam ha-
bet
ut ſit uiſibile.
Color autem omnis, motiuus eſt eius,
quod
eſt per ſpicuum actu:
& id eſt ipſius natura. Qua-
propter
non eſt uiſibile abſq;
luce, ſed omnis uniuſcuiuſq;
color in lumine ſanè uidetur. Quamobrem quidnam ſit
ipſum
lumen, prius dicere, declarareq́;
oportet. Eſt igitur
aliquid
perſpicuum.
Perſpicuum autem id dico, quod eſt
quidem
uiſibile, non eſt autem ut ſimpliciter dicam per ſe,
ſed
per alienum colorem uiſibile.
Atq; res talis eſt aër, &
aqua
, &
ſolidorum complura: ut uitrum, & glacies, &
huiuſmodi
corpora:
non enim aqua, uel aer, ut eſt aqua, uel
aer
, perſpicuũ eſt, ſed quia natura eadem ineſt in his utriſ-
que
&
in perpetuo ſupero corpore. Lumen autem,
actus
eſt huiuſce perſpicui, ea nimirũ ratione, qua perſpi-
cuum
eſt.
Ad id eſt potentia, in quo nunc idipſum
58947LIBER II. eſt, nunc tenebræ. Atque lumen quaſi perſpicui color eſt,
cùm
eſt perſpicuum actu ab igne, uel ab huiuſcemodi cor-
pore
, quale eſt ipſum ſuperum corpus:
nam, huic ineſt ali-
quid
unum &
idem. Quid igitur eſt perſpicuum diximus,
&
quid etiam lumen: nam neq; ignis eſt, neq; omnino cor-
pus
, neq;
corporis eſt ullius defluxus (eſſet enim quoddam,
hoc
quoq;
pacto, profectò corpus) ſed eſt ignis, uel huiuſce
modi
cuiuſdam in perſpicuo præſentia corporis:
fieri nãq;
non poteſt, ut in eodem ſint duo corpora ſimul. Videtur
autem
tenebris contrarium eſſe lumen.
At tenebræ priuatio
ſunt
talis habitus, atque ignis, uel corporis talis abſentia à
perſpicuo
.
Quare patet huiuſce præſentiam, eſſe lumen.
Atq; rectè dixit Empedocles, & ſi quis itidem cen-
ſuit
, lumen ferri, atq;
extendi tandem inter terram & con-
tinens
, nosq́;
idipſum latere. Hoc enim & rationis metas
egreditur
, &
eſt præter ea nimirum que apparẽt: in paruo
nanq
;
ſpatio motus fortaſſe lateret, ſed ab ortu ſolis ad oc-
caſum
tanti corporis motũ latere, magna nimirũ profectò
eſt
poſtulatio.
Atqui coloris quidem id eſt ſuſceptiuũ, quod
colore
uacat.
Soni autẽ, id quod ſono. Vacat autẽ colore
perſpicuũ
ipſum, &
inuiſibile, uel id quod uix tandẽ uide-
tur
:
quale id eſſe uidetur, quod tenebris eſt affectum: atque
tale
eſt ipſum, ut patet, perſpicuũ:
attamen cùm eſt per-
ſpicuũ
actu, ſed cum potẽtia:
eadem enim natura, modò eſt
tenebræ
, modò lumen.
At uerò uniuerſa uiſibilia in lu-
mine
ſunt uiſibilia, ſed ſolùm uniuſcuiuſq;
proprius color:
nonnulla nanq; in lumine quidẽ non uidentur, in tenebris
autẽ
efficiunt ſenſum:
ut ea quæ apparẽt ignea, atq; ſplen@
dent
, hæc autẽ nomine carẽt uno, ut fungus, cornu, piſcium
capita
, ſquamæ, oculi:
ſed nullius horũ pprius color
59048ARIST. DE ANIMA tur. Atq; quam ob cauſam hæc uiſibilia ſunt, alia ratio eſt.
Nunc tantũ patet, id inquã quod in lumine uidetur, eſſe co-
lorem
.
Quocirca, ſine lumine uidetur. Hæc eſt enim ſanè
coloris
ratio, eſſe inquã eius motiuũ, quod eſt perſpicuum
actu
:
actus autem perſpicui, lumen eſt, uti diximus. Id ita
eſſe
, ex eo, tanquam è manifeſto ſigno, patere poteſt:
nam
ſi
quiſpiam id quod habet colorem ſuper ipſum uiſum po-
ſuerit
, non ſanè uidebit, ſed color quidem mouet perſpicuũ,
ut
aërem, ab hoc autẽ cùm ſit continuus, ſenſus instrumen-
tum
mouetur.
Non enim hoc loco rectè ſentire uidetur
Democritus
, qui quidem putat, ſi medium ſpatium uacuum
fiat
, formicam etiã ſi ſit in cœlo, exactè, perfecteq́;
uideri,
etenim
idip ſum fierinon poteſt:
uiſio nanq; fit patiente ali-
quid
ſenſitiuo, at ut patiatur ab ipſo colore, qui uidetur,
fieri
nequit:
restat igitur ut à medio. Quare neceſſe eſt ali-
quod
eſſe medium inter colorem ipſum, &
uiſum. Quòd ſi
id
uacuum fiat, non modò non exactè, ſed neq;
quicquam
omnino
uidebitur.
Quam igitur ob cauſam neceſſe eſt in
lumine
colorem uideri, diximus.
At ignis in utriſq; pla-
uidetur, in tenebris inquam, atque lumine:
id autem ne-
ceſſariò
accidit, ipſum enim perſpicuum, ad hoc perſpicuũ
fit
.
Eadem autem eſt & de ſono, & de odore etiam ratio:
nihil
enim ipſorum ſenſus inſtrumentum tangens, efficit
ſenſum
:
ſed ab odore quidem, & ſono, mouetur medium: ab
hoc
autem utrunq;
ſenſuum instrumentum. Quòd ſi quiſ-
piam
ſuper ipſum inſtrumentum ſenſus uelid quod ſonat,
uel
id quod olet, poſuerit, nullus profectò ſenſus efficietur.
Simili modo res ſeſe habet in tactu, & etiam gustu, ſed
non
apparet:
quam autem ob cauſam posteà dicetur, ac pa-
tebit
.
Atq; medium quidem in ſonis, eſt aër, in
59149LIBER. II. autem, nomine uacat. Nam ut perſpicuum in colore cõmu-
nis
eſt quidem affectis in aëre, atque aqua, ſic alius qui-
dem
in odoribus eſt affectus qui quidẽ ineſt in his utriſq;
,
in
aëre inquam, &
aqua. Videntur enim & animalium
ea
quæ uerſantur in aquis, ſenſum odoris habere:
uerùm ho
mo
, cæteraq́;
animantia, quæ degunt in terra, atque reſpi-
rant
, nequeũt ſine reſpiratione olfacere.
Et cauſaetiam hu-
iuſce
posterius explicabitur.
De Auditu, & ſubiecto Sono.
CAP. VIII.
11Hîc Āriſto.
de
duplici ſo-
no
, déq; auditu
determinat
.
_N_Vnc autem poſt hæc de ſono, & auditu determine-
mus
oportet.
Eſtitaq; ſonus duplex: quidam enim eſt
actu
, quidam potentia, ſonus.
Nam corporum quædam non
habere
dicimus ſonum, ut ſpongiam, lanam, &
huiuſcemo-
di
:
quædam habere, ut æs, & quæcunque ſolida, leuiaq́;
ſunt: quia poſſunt ſonare, id eſt, inter ſe & auditum ſonum
efficere
.
Fit autem actu ſonus, alicuius ſemper ad ali-
quid
, &
in aliquo: ictus eſt enim, qui ſonum efficit ipſum.
Quapropter fierinon poteſt, ut ſi unum ſit corpus, ſo-
nus
efficiatur:
quippe cùm aliud ſit id quod uerberat,
aliud
quod uerberatur:
quare id quod ſonat, ad aliquid ſo-
nat
.
Sine autem latione nunquam efficitur ictus. Atq; uti
diximus
, quorumuis ictus corporũ ſine ullo diſcrimine
ſonus
eſt:
nullum enim efficit ſonũ, ſi percuſſa fuerit lana:
ſed æs, & quæcunq; ſunt leuia, concauaq́; : æs quidem, quia
corpus
eſt leue, concaua uerò, quia per reflexionem, com-
plures
poſt primum efficiunt ictus:
quippe cùm non poßit
aër
motus, ac agitatus exire.
Præterea auditur quidem
ſonus
&
in aëre, & in aqua. At uerò nec aër eſt autor
ſoni
, nec aqua:
ſed opus eſt ut inter ſeſe ſolidorum corpo-
rum
atque ad aërem ictus fiat:
quod quidem tum fit,
59250ARIST. DE ANIMA aër percuſſus permanet, neq; diffunditur. Quapropter ſi
citò
uehementerq́;
percutiatur, ſonat: opus eſt enim ut per-
cutientis
motus, diffuſionem præueniat aëris, périnde atq;
ſi cumulum, aut aceruum arenæ cùm fertur, uelociter quiſ-
piam
uerberet.
Fit autẽ echo, ſonitus inquam is, qui poſt
ſonum
reſultat, cùm aër factus unus cb uas, uel locum, qui
terminauit
ipſum atq;
diſſolui prohibuit, inde reſilit ue-
luti
pila, repulſus.
Videtur autem talis ſonuus fieriſemper,
ſed
non ſemper clarus efficitur:
& in ſono périndè atq;
in
lumine fit.
Lumen enim ſemper refrangitur, alioquin
fieret lumen ubiq;
, ſed eſſent extra locum eum tenebræ,
quò
radijſolis perueniunt.
Verùm non ita ſemper refran-
gitur
, ut umbram efficiat, qua terminare lumen ſolemus:

quod
quidem tum fit, cùm ab aqua, uel aëre, cæterisq́;
leui-
bus
, ut patet, reflectitur.
Rectè autem à ueteribus audiendi
uacuo
tribuitur autoritas:
nam aër, uacuum eſſe uidetur, is
autem
eſt, qui audire facit, cùm cõtinuus, unusq́;
fuerit agi-
tatus
.
Verũ quia fragilis eſt, non perſonat, niſi id quod eſt
percuſſum
, ſit leue:
tum enim unus ipſe ſimul ob planitiem
ipſam
euadit:
leuis nãq; corporis planũ, eſt unũ. Id igitur
ſonum
efficit, quod mouet uſq;
ad auditum continuatione
aërem
unũ.
Ineſt autem auditui quidã inſitus aër, atq; cùm
auditus
in aëre ſit, cùm externus aër mouetur, &
internus
mouetur
, ac agitatur.
Quapropter animal non omni audit
ex
parte, neq;
quouis aër pertranſit, & penetrat: quippe
cùm
animatũ habeat aërem ubiq;
, quo poßit quauis ſua
parte
moueri.
Ipſe igitur aër uacat ex ſe ſono, quia facilè
diſpergi@ur
, ac diſſoluitur:
uerum cùm prohibetur diſſolui,
tum
motio ipſius eſt ſonus.
At is aër, qui in auribus eſt col-
locatus
, intus eſt cõditus, ut ſit immobilis:
atq; hoc, ut
59351LIBER II. ctè ſentiat differentias oẽs motus. Et propter hoc in aqua
etiam
audimus:
quia ingreditur in ipſum inſitum rem
nec
in aurem ob obliquitates ipſius, aqua.
Quòd ſi accide-
rit
, non audimus:
necitem, ſi ægrotauerit ipſa membrana,
quemadmodum
etiam non uidemus, cùm ea pellis ægrotat,
quæ
pupillam complectitur.
At enim ſignum id eſt audien-
di
, uel non audiendi:
nam auris ſemper ſonat périnde ac
cornu
:
ſemper enim aër inſitus, motu ſuo quodã in auribus
agitatur
:
uerùm ipſe ſonus alienus eſt, & non proprius. Et
proptereà
ueteres uacuo nos inquiunt audire ac perſonan-
te
:
quia audimus eo quod determinatum aërem habet. Sed
utrum
horum duorum ſonet, utrum id quod uerberatur, an
id
quod uerberat?
At constat utrunq; ſonare, modo autem
diuerſo
.
Sonus enim motio eſt eius, quod eo motu moueri
poteſt
, quo mouentur ea, quæ reſiliunt à corporibus leuibus
cùm
quiſpiam percutit.
Nec omne quoduis tam uerberatũ,
quìm
uerberans, ſonum efficit, uti diximus:
non enim, ut pa
tet
, ſonus efficitur, ſi acus feriat acum:
ſed opus eſt ut id
quod
uerberatur, ſit planum, quo ſimul aér inde reſiliat,
totus´
ue concutiatur.
Atq; differentiæ ſonorum, actu ſono
manifestæ
fieri ſolent:
nam ut abſq; lumine non uidentur
colores
, ſic neq;
acutum, graueq́; ſine ſono diſcernitur. Hæc
autem
à tangibilibus translatione dicuntur:
acutum nanq;
multum in breui tempore ſenſum mouet: grauè uerò, lon-
go
in tempore parum.
Non igitur idem eſt acutum, & ue-
lox
, neque graue, tardumq́;
: ſed fit alterius quidem motus
propter
uelocitatem talis, alterius autem talis ob tarditatẽ.

Et
ſimilia eſſe uidẽtur acuto, atq;
obtuſo, quæ ſunt in tactu
(nam acutũ quidë, quaſi pũgit:
obtuſum autem, quaſi pel-
lit
) quia illud in pauco, hoc in multo tẽpore mouet.
59452ARIST. DE ANIMA re fit, utillud ſit uelox, hoc tardum. Atq; de ſono quidẽ de-
terminatum
ſit hactenus.
Vox autem ſonus quidam eſt ani-
mantis
:
nihil enim inanimatorũ uocem habet, ſed ſimilitu-
dine
quadam dicuntur uocem emittere:
ut tibia, lyra, cæte-
raq́
;
inanimata, quæcunq; extenſionem, concentũ, & locu-
tionem
habent:
horum enim ſoni ſimiles eſſe uoci uidentur,
quia
uox &
hæc eadem habet. Atqui cõplura ſunt anima-
lium
, quæ non eliciunt uocem, ut ea quæ ſanguinis exper-
tia
ſunt:
& eorum quæ ſanguinem habent, piſces: atq; id
non
abſq;
ratione: ſiquidem ſonus motio quædam aëris eſt.
Sed qui uocem dicuntur emittere, ut Acheloi fluuij piſces,
ij
branchijs ſanè ſonitant, uel aliqua ſimili parte.
Vox au-
tem
&
ſonus eſt animalis, & non quauis efficitur ſine diſ-
crimine
parte.
Sed cùm aliquo percutiente aliquid, & in
aliquo
, quod quidem eſt aër, ſonus effici ſoleat, iure profe-
ctò
uocem animalium ea ſolùm habebunt, quæ ſuſcipiunt,
aërem
.
Iam enim ipſa natura ut ad gustum, & locutionem
utitur
lingua, quorum gustus quidem neceſſariũ eſt (qua-
propter
pluribus ineſt) interpretatio uerò eſt gratia boni,
ſic
&
aëre, qui reſpiratione trahitur, ad duas utitur ope-
rationes
, ad internum inquam diſponendum calorem, quod
quidem
eſt neceſſarium, &
cauſam in alijs explicabimus,
&
ad uocem etiam conficiendam ob bonum. Instrumen-
tum
autem reſpirãdi fauces ſunt:
pulmoq́; id eſt, gratia cu-
ius
eſt ista pars:
nam ea quæ gradiũtur, hac in parte plus
habent
caloris, quàm cætera.
Is præterea locus, qui circa
cor
eſt, primus, reſpiratione nimirũ eget.
Idcirco neceſſa-
riumeſt
aërem ingredi reſpiratione attractũ.
Quare uox
eſt
ictus aëris reſpiratione attracti, qui quidem ab anima
fit
ea, quæ his in partibus collocatur, ad eam partem,
59553LIBER II. gurgulio appellatur. Non enim omnis quiuis animalis ſo-
nus
, uox eſt:
uti diximus (fit enim ut & lingua ſonus effi-
ciatur
, &
etiam ut tußientes efficiunt) ſed oportet & ani-
matum
ſit id quod uerberat, &
aliqua cum imaginatione.
Vox enim ſonus quidam eſt ſignificatiuus, & non aëris
eius
qui reſpiratione trahitur uti tußis, ſed hoc ferit aërem
eum
, qui eſt in gurgulione ad ipſum.
Signum autem eſt, non
poſſe
quenquam edere uocem ſpirantem, aut reſpirantem,
ſed
aërem retinentem:
detinẽs enim aërem, hoc ipſo nimirũ
mouet
.
Patet autem & quam ob cauſam piſces uocem
non
fundũt:
fauces enim habent, at hanc partem ha-
bent
, quia ſuſcipiũt aërẽ, neq;
reſpirãt. Sed qui ita dicũt,
uehementer
aberrãt:
quam autẽ ob cauſam, alius ſermo eſt.
De Olfactu, quem homo habet hebetiſsimum, deq́; Odori,
bus
, quod propria nomina non habent, ſed à ſaporibus
transferuntur
.
CAP. IX.
11Hîc Āriſto.
de
odore, &
odorabili
de
terminat
.
_D_E odore uerò, & odorabili non æquè bene atq; de
hiſce
, quæ dicta ſunt, diſcernere determinareq́;
poſ-
ſumus
:
non enim ſic patet quale quid ſitodor, ut ſonus, uel
lumen
, uel color.
Cuius cauſa eſt, nos habere hũc ſen-
ſum
exactum, ſed inferiorem complurium animalium ſen-
ſu
:
remißè nanq; homo olfacit, & nihil odorabilium per-
cipit
abſq;
dolore, uel uoluptate, proptereà quòd ſenſus
inſtrumentum
huiuſce eſt exactum, atque perfectum.
Atq; conſentaneum eſt rationi tam animalium ea, quæ
duros
oculos habent, ſic ſentire colores, ut non eorum per-
cipiant
differentias niſi terrore, contrarioq́;
ipſius, quàm
hominum
genus odores.
Similiter autem rationem ſubire
uidentur
, odoratus ad gustum, &
odoris ſpecies ad ſpecies
ipſas
ſaporum.
Verùm exactiorem gustum habemus,
59654ARIST. DE ANIMA odoratum: ex eo quia guſtus tactus eſt quidam, quem qui-
dem
ſenſum homo exactißimum habet.
In cæteris nanq;
ſenſibus, uehementer à cæteris animalibus ſuperatur: at
tactu
longè cæteris omnibus excellẽtius percipit.
Quapro-
pter
&
prudentißimum eſt animalium. Indiciũ autem eſt,
in
hominum genere ob hoc inſtrumentum ſenſus, ingenio-
ſos
eſſe hebetes´ ue, &
non ob aliud quicquam. Qui nanq;
ſunt
duri carne, ij ſunt inepti mente:
quiuerò ſunt molles
carne
, ij ſunt ingenioſi, mentéq;
dextri. Vt autem ſapo-
rum
alius dulcis, alius eſt amarus:
ſic & odorum quoſdam
dulces
, quoſdam appellamus amaros.
Verùm quædã odo-
rem
habẽt ſaporemq́;
ſimilis rationis, dulcem inquam ſa-
porem
, dulcemq́;
odorem: quædam contrà. Similiter &
acer
eſt, &
acerbus odor, & acutus, & pinguis: nam quia
odores
non ſunt, uti diximus, manifesti perinde atq;
ſapo-
res
, ideo nomina odorum deducta ſunt à ſaporibus per ſi-
militudinem
rerum:
alius enim eſt dulcis, ut croci, mellisq́; :
alius
acer, ut thymi, ac buiuſcemodi rerum:
idem & in
cæteris
modus ſeruatur.
Atqui ſicut auditus eſt audi-
bilis
, atque inaudibilis:
& uiſus uiſibilis, atque inuiſibi-
lis
, &
quiſque ſimiliter ſenſuum, ſic & odoratus eſt odo-
rabilis
, atque inodorabilis.
Indorabile autem multi-
pliciter
dicitur:
nam & id quod omnino caret odore, neq;
unquam
odorem habere poteſt, &
id quod exiguum ha-
bet
, &
id etiam quod malum, tetrumqúe habet odorem,
hoc
appellarinomine ſolet.
Similiter & ipſum inglistabi-
le
dicitur.
Fit autem olfactus etiã per mediũ, ut aẽrem,
out
aquam:
etenim animalium ea, quæ in aquis degunt, ui-
dentur
odorem ſentire, tam habentia, quàm non
59755LIBER II. tia ſanguinem, ſicut & ea quæ uerſantur in aëre: horum
nanq
;
nonnulla odorem alimenti percipiunt eminus, per-
guntq́
;
adipſum. Quocirca dubitationem is locus habe-
re
uidetur, ſi cuncta quidem ſimiliter olfaciunt, homo uerò
reſpirans
, non reſpirans autem, ſed ſpirans, aut detinẽs ſpi-
ritum
non olfacit, neque eminus, neq;
cominus, neque ſi in
ipſis
naribus intus rem olentem poſuerimus.
Atq; ſenſum
quidem
non fieri, ſi in in ſtrumentum ſenſus res ipſa ſenſu
percipienda
ponatur, commune omnibus eſt:
ſed non ſenti-
re
ſine reſpiratione, proprlum hominũ eſſe uidentur, quod
quidem
experientia latè patet.
Quare ea quæ ſanguinis
expertia
ſunt, cùm non reſpirent, ſenſum quendam præter
eos
ſenſus qui dicuntur, aliũ habent.
At id eſſe non poteſt,
quippe
cùm odorem percipiant:
ſenſus enim rei tam malè,
quàm
bene olentis, olfactus ſine controuerſia eſt.
Prætereà
à
uehemẽtibus &
ipſa corrumpi uidentur odoribus, à qui-
bus
&
homo corrumpitur, ut bituminis, ſulphuris, & ſi-
milium
.
Neceſſe eſt igitur ipſa olfacere, non reſpirantia ta-
men
.
Atq; huius instrumentum ſenſus in homine périnde
uidetur
ab instrumento differre talium anim intium, atque
oculi
differunt ab eorum oculis animalium, quæ duros ocu
los
habent:
Nam anim alium ea, quæ molles oculos habent,
palpebras
ipſas uti ſepem, &
tegmen habẽt quas niſi mo-
uerint
, ac aperuerint, non uident, ut latè patet:
at ea quæ
durorum
ſunt oculorum, nihil habent profectò tale, ſed ili-
co
res eas uident, quæ in perſpicuo ſunt.
Sic igitur & in-
ſtrumentum
olfactus in hiſce quidem quæ non reſpirant,
uel
animo caret, périnde atq;
oculus durus, ut diximus: in
his
autem quæ ſuſcipiant aërem, habet uelamen, quod cùm
re
ſpirant, aperitur, uenis, meatibus'ue distentis.
Et
59856ARIST. DE ANIMA quæ reſpirant, non olfaciunt in aqua: neceſſe eſt enim olfa-
ciant
reſpirando, at id in aqua facere nequeunt.
Eſt autem
odor
ſicci, ſicut humidi ſapor:
ipſum uerò instrumentum
olfactus
eſt potentia tale.
De Guſtu, & Sapore.
CAP. X
_G_Vstabile autem eſt quoddam tangibile. Atq; hæc eſt
11Hîc Āriſto,
de
guſtabili &
guſtandi
ſenſu
determinat
.
cauſa, ut ipſum non ſit ſenſibile per medium corpus
externum
:
neq; enim tactus tali medio percipit: enimuero
corpus
etiam id, in quo tanquàm in materia eſt ipſe ſapor,
qui
gustu percipitur, humidũ eſt, quod eſt tangibile quod-
dam
.
Quapropter ſi etiam eſſemus in aqua, dulce ſanè ſen
tiremus
in ipſa poſitũ, &
non ſenſus illius nobis per aquã,
tanquam
per medium eſſet:
ſed quia permistum illud eſſet
cum
humido, quẽadmodum in potione fieri ſolet.
Color
autem
non hoc uidetur, quod miſcetur, neq;
de fluxibus.
igitur
ut eſt ibi, ſic &
hic eſſe de medio dicere poſſumus:
nullum enim externum eſt medium, ut diximus: ut autẽ ui-
ſibile
eſt color, ſit eſt guſtabile ſapor.
Atqui nihil abſq; hu
miditate
ſaporis efficit ſenſum, ſed omne quod ipſius efficit
ſenſum
, humiditatem aut actu, aut potentia nimirùm habet
ut
ſalſum:
nam & ipſum liqueſcere potest facilè, & lin-
guam
, ut patet, cùm liqueſcit humidiorem efficere poteſt.

At
uerò ſicuti uiſus eſt uiſibilis, &
inuiſibilis (& tenebræ
nanq
;
ſunt inuiſibiles, quas etiam uiſus diſcernit) & eius
quod
ualde ſplendidum eſt (&
hoc enim inuiſibile dicitur,
quapropter
, non eodem, ſed alio modo quàm tenebræ) ſi-
cutigitur
uiſus uiſibilis, &
inuiſibilis eſt, & auditus ſimi-
liter
ſoni, ſilentijq́;
: quorum alterum audibile, alterũ inau-
dibile
eſt, &
etram ſoni magni périnde atq; ſplendidi uiſus
(nam ut paruus ſonus, modo quodã inaudibilis eſt, ſic
59957LIBER II.& magnus, ac uiolentus. Indiuiſibile uerò multifariam di-
ci
ſolet:
quoddam périnde dicitur, atq; in cæteris etiam id,
quod
innpoßibile eſt:
quoddam hoc pacto, ut aptũ quidem
ſit
id habere quod uideri poßit, illo autẽ careat, aut habeat
remißè
, uel prauè, ut informe dicitur, aut indoctum) ſicut
igitur
, uiſus inquàm uiſibilis, &
inuiſibilis eſt, & auditus
ſimiliter
, ſic &
gustus gustabilis, & ingustabilis eſt: quod
quidem
aut exiguum habet, aut prauum, aut uastãtem gu-
ſtum
ſaporem.
Videtur autem potabile, & impotabile eſſe
principium
, utrumq;
enim gustu percipitur: uerum alte-
rum
eſt paruum, gustumq́;
deuastat: alterũ, eſt amicum na-
turæ
.
Eſt autem potabile, gustui cum tactu cõmune. At ue-
cùm guſtabile ſit humidũ, neceſſe eſt &
instrumentum
ſenſus
ipſius neq;
humidũ eſſe actu, neq; etiam tale ut hu-
mectari
non poßit, humidumq́;
euadere: patitur enim ali-
quid
gustus ab ipſo gustabili, ea nimirùm ratione, qua gu-
ſtabile
eſt.
Neceſſe eſt igitur inſtrumentũ guſtus, potentia
quidem
humidum eſſe, humectari autem actu:
ita autẽ hu-
mectari
, ut eius conſeruetur:
cùm humectatur & ratio. Si-
gnum
autem eſt linguam neq;
cùm eſt ualde ſicca, neq; cùm
eſt
nimiùm humida, ſentire.
Is enim tactus fit humidi primi
périnde
atq;
ſi cùm prægustauerit quiſpiam uehementem,
acreḿ
ue ſaporem, déinde alium gustet, &
ut in ægrotan-
tibus
fit, quibus cuncta uidentur amara, quia lingua ſentiũt
tali
humiditate reſerta.
Species autem ſaporum ita ſeſe ha-
bent
, quemadmodum colorum.
Dulce nanq; , & amarum,
contraria
ſimplicia ſunt:
hæret autem dulci quidem, pin-
gue
:
amaro autem, ſalſum. At inter hæc collocantur, acre,
acerbum
, acidum atq;
acutum: nanq; ferè differentiæ ui-
dentur
eſſe ſaporum.
Quare gustus quidem
60058ARIST. DE ANIMA id eſt quod eſt potẽtia tale. Guſtabile autem, id quod ipſin
actu
facere poteſt.
De tactu.
CAP. XI.
_D_E tangibili autem, & tactu, eadem ratio eſt. Nam ſi
11Hîc Āriſto. de
tactu
, déq; eius
ad
alios ſenſus
comparatione

determinat
.
tactus unus ſit ſenſus, ſed plures, neceſſe eſt &
ea,
quæ
tactu percipiuntur, plura ſenſibilia eſſe.
Dubitatio-
nem
autem iste locus habere uidetur, utrum plures ſint ta-
ctus
, an unus tantùm:
& de inſtrumento tactus quid tandẽ
ſit
, utrum ipſacaro, &
id quod in cæteris ſimile eſt carni,
an
ita non ſit:
ſed id quidem ipſum ſit ſenſus huiuſce me-
dium
:
instrumentum autem ipſius primum aliud quoddam
ſit
intus.
Omnis enim ſenſus, unius contrarietatis eſſe ui-
detur
:
ut uiſus, albi, nigriq́; : & auditus, acuti, grauisq́; &
gustus
, dulcis, at que amari.
At in tangibili plures inſunt
contrarietates
, ut patet:
eſt enim calidum, frigidum, bu-
midum
, ſiccum, molle, durum:
& istiuſmodi alia. Sed
eſſe
uidetur ad hanc dubitationem quædam ſolutio.
Nam
in
cæteris etiam ſenſibus plures ſunt contrarietates:
in uo-
ce
nanq;
non ſolùm eſt acumen, & grauitas, ſed etiam ma-
gnitudo
, &
paruitas, & lenitas, & aſperitas uocis, & alia
huiuſcemodi
.
Sunt & circa colorem differentiæ aliæ tales.
Verùm quidnam ſit unum obiectum tactui, ſicut unum eſt
auditui
ſonus, non eſſe manifestum uidetur.
Huius autem
utrum
inſtrumentum tact us intus ſit poſt carnẽ, an non ſit,
ſed
ſtatim ſit ipſa caro, id non eſſe ſignum uidetur, ſenſum
inquam
ilico fieri cùm res tactu percipiendæ tangũtur.
Et-
enim
ſi quis nunc circa carnem ſubtilem pellem extẽderit,
déinde
rem tactu percipiendã tetigerit, ſenſus ſtatim ſimi-
liter
fiet:
& tamẽ patet in illa pelle tactus inſtrumentũ
eſſe
.
Quòd ſi copulata fuerit, uelocius, ut patet, ſenſus
60159LIBER II. ceptio fiet. Quapropter talis pars corporis, périnde ſeſe
habere
uidetur, atq;
ſi circumfuſus aër coniunctus eſſet no-
bis
, ac copulatus:
tunc enim uno quodã inſtrumento profe-
ctò
ſonũ, &
colorem, & odorẽ uideremur ſentire: & unus
quidem
uideretur eſſe nimirũ ſenſus, uiſus, auditus, atq;
ol
factus
:
nunc autem quia ſeiunctũ eſt id per quod fiunt mo-
tus
, patet inſtrumenta iam dicta ſenſuum eſſe diuerſa.
In ta-
ctu
autem idipſum tunc latet:
fieri enim nequit, ut ex aëre
uel
aqua, corpus animatũ tantũmodo conſtet, quippe cùm
ſolidum
quiddam eſſe oporteat.
Restat igitur ut ex bis, atq;
terra ſit mistũ: quale eſt ipſa caro, & id quod uicem ipſius
ſubit
.
Quare neceſſe eſt ipſum corpus copulatum, medium
eſſe
inter inſtrumentu ipſius tactus, &
res ipſas tangibiles,
per
quod fiunt ipſi ſenſus, qui quidem ſunt plures.
Indicat
autem
plures eſſe, tactus hiſce qui in lingua conſistit:
nam
eadem
in parte, &
omnes res tangibiles & ſaporẽ etiã ſen-
tit
.
Si igitur & cæteræ partes carnis ſentirent ſaporẽ: unus
idemq́
;
tũc ſenſus uideretur eſſe profectò guſtus, & tactus:
nunc
autem quia non fit conuerſio, duo diuerſi ſenſus eſſe
cenſentur
.
At uerò dubitabit hoc loco non iniuria quiſ-
piam
:
Nam ſi corpus quidem omne, profunditatem habet,
atq
;
bæc eſt tertia magnitudo, fieri uerò nequit ut ea cor-
pora
ſeſe mutuò tangant, inter quæ corpus aliquod me-
dium
intercedit, bumidumq́;
non eſt ſine corpore, nec bu-
mectatum
, ſed neceſſe eſt uelaquam eſſe, uel aquam babe-
re
:
quî fieri poteſt, ut corpus tangat corpus in aqua? ete-
nim
neceſſe eſt, cùm extrema ſint ſicca, in medio aquam
eſſe
, qua repleta ſunt ipſa extrema.
Quòd ſi hoc eſt ue-
rum
, fieri profectò non poteſt, ut corporum tactus fiat in
aqua
.
Eodem etiam modo de ijs dici poteſt, quæ in
60260ARIST. DE ANIMA collocantur: ſimili nanq; modo ſeſe habet aër ad ea, quæ
ſunt
in ipſo, &
aqua ad ea quæ ſunt in ipſa: latet autem
nos
magis in hiſce quæ in re collocãtur, quàm in anima-
libus
quæ ſunt in aqua, ſi bumectatum, bumectatũ tangit.
Vtrum igitur omnium ſimili modo ſit ſenſus: an ſen-
ſuum
quidam ut nnnc uidetur eodem, quidem diuerſo mo-
do
obiecta ſua percipiãt, gustus quidem, &
tactus tangen-
do
, cæteri autem eminus?
At id profectò non ita eſt, ſed du-
rum
etiam, &
molle per alia planè ſentimus, quemadmo-
dum
&
id quod ſonat, & uiſibile, ac odorabile: uerùm bæc
quidem
, eminus:
illa uerò, comminus ſentiuntur. Quapro-
pter
latet, ſi per medium illa percipiantur:
nam ſenſibilia
cuncta
per medium ſentiuntur, ſed in illis idipſum latet, ut
diximus
.
Enimuero ſi per ſubtilem pellem, ut prius etiã eſt
dictum
, poſitam circa carnẽ ſentiremus omnia tangibilia,
idipſum
non animaduertẽtes, ſic nos tum utiq;
ſentiremus,
ut
nunc in aëre ſentimus, &
aqua: nunc enim uidemur res
ipſas
tangibiles tangere, &
nullum medium eſſe. Intereſt
autem
inter tangibile, &
ea quæ ſonant, & uiſibilia: nam
bæc
quidem ſentimus, medio in nos aliquid agente:
at tan-
gibilia
ſentimus, non à medio, ſed unà cum ipſo medio mo-
ti
, uti fit quum quiſpiam per clypeum eſt percuſſus:
non
enim
percuſſus clypeus percußit, ſed fit ut ambo ſint ſi-
mul
percußi, clypeus, atq;
miles. Omnino autem ut aër,
&
aqua ſeſe babent ad uiſum, & auditum, atq; olfactum,
ſic
caro, ac lingua ſeſe ad huius inſtrumentum ſenſus babe-
re
uidentur, atque nec ibi profectò, nec bîc perceptio ſenſus
fiet
, cùm instrumentum ſenſus à re ſenſibili tangitur:
ut ſi
quiſpiam
ſuper extremum oculi corpus poſuerit albũ.
Ex
quo
etiam planè patet instrumentum ſenſus ipſius, quo
60361LIBER II. percipiuntur tangibiles, intus eſſe collocatum, ut dixi-
mus
.
Sic enim & in hoc ſenſu fiet id porrò, quod in cæ-
teris
ſenſibus fieri ſolet:
ſenſibilium enim, ſi in ipſis inſtru-
mentis
ponantur ſenſuum, non fit, ut patet, perceptio:
at ſi
ſuper
carnem ponatur tangibile, fit, ut docet experientia,
ſenſus
.
Quare ſine dubio ipſa caro medium eſt in tactu. At
qui
ea tactu percipiuntur, quæ corporis ſunt, ut corpus
eſt
, differentiæ.
Dico autem differentias eas, quæ rerum
elementa
distinguũt, calidum, frigidum, ſiccum, ac bumidũ:
de quibus antea diximus ijs in locis, in quibus de elementis
ipſis
tractauimus.
Instrumentum autem, id quo dictæ qua-
litates
ſentiũtur, &
in quo primo ſenſus is collocatur, quẽ
appellare
conſueuimus tactum:
pars ea ſanè eſt, quæ eſt
potentia
talis.
Sentire nanq; pati quiddam eſt, ut diximus.
Quare id quod agit, tale illud facit, cùm ſit potentia,
quale
eſt ipſum actu.
Quocirca ſimile calidum, atq; frigi-
dum
, &
durum, ac molle non ſentimus, ſed exuperationes:
quia ſenſus eſt quaſi mediocritas quædam contrarietatis
eius
, quæ in ipſis ſenſibilibus ineſt.
Et propter hoc ſenſibi-
lia
ipſa diſcernit, nam mediũ ipſum extremorum eſt iudex:

fit
enim ad utrumq;
ipſorum alterum extremorum. Atq; ut
id
quod album nigrumq́;
percepturum eſt ſenſu, neutrum
ipſorum
actu, ſed potẽtia ſit utrumq;
oportet, & in cæte-
ris
eodem modo, ſic &
in tactu neq; calidum, neq; frigidũ
id
actu ſit oportet, ſed utrumq;
potentia, quod utrumq; eſt
percepturum
.
Præterea ut uiſus uiſibilis, ac inuiſibilis quo-
dammodo
eſt, ut diximus, cæteriq́;
ſenſus oppoſitorũ ſimi-
liter
, ſic etiam eſt tangibilis, ac intangibilis, tactus.
Intangi-
bile
autem eſt etiã id, quod exiguam admodũ differentiam
tangibiliũ
habet, quale paſſus eſt aẽr:
& exuperationes
60462ARIST. DE ANIMA tangibilium, qualia ſunt ea quæ corrũpere poſſunt. De ſen-
ſuum
igitur unoquoq;
dictum ſit hoc modo, quaſi figura.
Communia ſenſuum, hoc eſt, ſenſum recipere ſine materia res ſen,
ſiles
.
Item non propria pati ſenſum. Item exuperantias ſen
ſilium
omnibus ſenſibus officere:
& alia.
CAP. XII.
Hoc autẽ uniuerſaliter accipere de omni ſenſu opor-
11Hîc Āriſto.
ſenſus
rerũ for
mas
ſine mate-
ria
ſuſcipere de
clarat
.
tet, ſenſum, inquam, id eſſe, quod ſenſibiles ſine ma-
teria
formas ſuſcipere poteſt:
périnde atq; anuli ſignum
ſine
ferro, uel auro ſuſcipit cera:
ſuſcipit autem æneum, uel
aureum
ſignum, ſed non ut æs, aut aurum, neque ſignum ut
eſt
aureum, æneum´ ue.
Simili patitur & ſenſus uniuſcuiuſ-
que
ſenſibilis, modo:
ab eo quod habet colorem, aut ſonũ,
aut
ſaporem, ſed non ut unumquodq;
illorum dici@ur, ſed
ut
eſt tale, &
ratione. Instrumentum autem id ſenſus eſt
primũ
, in quo eſt talis uis, atq;
potentia collata. Atq; ſunt
idem
, ratio uerò non eſt eadem, ſed diuerſa:
nam id quod
ſentit
, aliqua eſt magnitudo, non tamen ratio ſenſitiui:
neq;
ſenſus eſt magnitudo, ſed eſt quædam ratio, pctentiaq́; il-
lius
.
Patet autem ex his, & cur ſenſibilium exuperatio-
nes
, ſenſuum instrumenta corrumpunt:
nam ſi motus ſit
uehementior
, instrumentiq́;
ſenſus ſuperet uires, diſſolui-
tur
ratio:
id autem erat ſenſus, diſſoluiturq́; périnde atq;
concentus
intentione, cùm uebementer fides pulſantur.
Patet præterea & quam ob cauſam non ſentiunt plan-
tametſi partẽ aliquam habent animæ, atq;
ab ipſis tan-
gibilibus
patiuntur:
frigeſcũt enim. & calefiunt, ut patet.
Nam huius cauſa eſt, mediocritatom habere, neq; prin-
cipium
tale ut ſenſibilium ſine materia ſuſcipiant
60563LIBER II. ſed materia patiãtur. Dubitabit autẽ quiſpiam ſi poßit
id
ab odore pati, quod olfacere nequit, aut id à colore quod
haud
quoq;
uideri poteſt, & in cæteris ſimili modo. Quòd
ſi
odorabile ſit odor, ſi quid in odoratum agit, odor profe-
ctò
agit.
Quare fieri nequit, ut ab odore quicquam patia-
tur
eorum, quæ olfacere nequeunt:
eadẽ eſt & in cæteris
ratio
.
Nec etiam fieri poteſt, ut à ſenſibilibus quicquam
patiatur
eorum, quæ ſentire poſſunt, n@ſi ut quodq;
eſt ſen-
ſitiuum
.
Id ita eſſe patere poteſt, & hoc etiam pacto: nam
neq
;
lumen, & tenebræ, neq; ſonus, neq; odor in corpora
quicquam
agit, ſed ea nimirũ in quibus ſunt ipſa:
aẽr enim,
quieſt
cum tonitruo, ſcindit lignum.
At enim tangibilia,
ſaporesq́
;
agunt: ſi enim non agerent, à quonam inanimata
paterentur
, atque alterarentur?
Quid igitur, agunt´ ne &
ſenſibilia
illa?
at ut uidetur: non omne corpus ab odore
pati
ſoncq́;
poteſt: & ea quæ patiuntur, terminis uacant,
&
non manent, ut aẽr: olet enim ipſe, tanquam ali-
quid
paſſus.
Quid aliud eſt olfacere qui-
dem
præter idipſum, aliquid, inquam,
pati
?
at enim olfacere quidem,
ſentire
eſt:
aẽr autem
paſſus
, citò ſenſi-
bilis
fit.
60664ARISTOTELIS
DE ANIMA L I-
BER
III.
An præter quincßiam expoſitos alius quiſpiam ſenſus ſie.
CAP. I.
_SEN_ S V M autem nullum alium eſſe
11Hîc oftendit
Aſifto
, nullum
præter
quinc{que}
exteriores
ſen,
ſum
ſupereſſe,
præter hos quinq;
: Viſum, inquam, Audi-
tum
, Odoratum, Gustum, &
Tactum, ex
hiſce
profectò quæ nunc déinceps dice-
mus
, credere quiſpiam poteſt.
Nam ſi
nunc
ſenſum omnis eius habemus:
cuius ſenſus eſt tactus,
omnes
nanq;
rei tangibilis, ut eſt tangibilis, effectus nobis
ſunt
ſenſibiles tactu:
nullus itaq; Tactus, uel Gustus, uel
Olfactus
, uel Auditus, uel Viſus deeſſe nobis uidetur.
Præ
terea
ſi ſenſus nobis deficiat aliquis, &
instrumentum ne-
ceſſe
eſt illius nobis deeſſe.
Præterea omnis ſenſus per
medium
ſentit, ut patuit.
Medium autem aut cõiunctum,
aut
ſeiunctũ:
externumq́ eſſe neceſſe eſt. At nos habe-
mus
utrumq;
, & id, inquam, quod eſt coniunctum, quo
quidem
tangentes ſentimus ſenſibilia tactu, &
id etiam per
quod
eminus non tangentes ſentimus:
id uerò duplex eſt
ſpacium
ſimplex, aër, inquam, &
aqua. Res autem ita ſeſe
habere
uidetur:
ut ſi ſenſibilia plura diuerſa genere per
unum
medium ſentiãtur, neceſſarium fit eum, qui ſenſus
instrumentum
habeat tale:
ſenſitiuum illorum eſſe: ut ſi ex
aëre
ſenſus ſit instrumentum, &
aër ſit medium in colore
ſentiendo
, ac ſono.
Quòd ſiunum idemq́; per plura media
ſentiatur
, ut color per aërem, atq;
aquam (hæcenim
60765LIBER III. que perſpicua ſunt) is qui alterum tantũ habet ipſorum,
ſentiet
nimirum id, quod per utrumq;
ſentiri poteſt. Nam
ex
hiſce duobus ſimplicibus tantũ, inſtrumenta ſunt ſenſus,
ex
aëre, atq;
aqua, etenim pupilla ex aqua, auditus ex aëre,
odoratus
ex horum altero, constat.
Ignis, aut nullius eſt in-
ſtrumenti
, aut communis omnium eſt:
quippe cùm ſine ca-
liditate
nihil ſit ſenſitiuum.
Terra etiam, aut nullius eſt
inſtrumenti
, aut in tactu maximè cõmista.
Quocircare-
ſtat
nullũ ſenſus inſtrumentũ eſſe præter aërem, atq;
aquã.
Hæc autem nonnulla nunc animalium habent. Ab ijs igitur
animalium
, quæ ſunt perfecta, non imperfecta, nec mẽbris
capta
, omnes ſenſus habẽtur:
etenim & talpa ſub cute ocu-
los
habere uidetur.
Atq; ſi nullum aliud corpus eſt, præter
ea
quæ percipimus eſſe, nec ullus alius affectus, præter eos
qui
corporibus hiſce competunt, quæ ſunt hîc, nullus pro-
fectò
deficit ſenſus.
At uerò neq; ſenſus instrumentũ quic-
quam
proprum ſenſibilium communiũ eſſe poteſt:
motus
inquã
, quietis, figuræ, magnitudinis, numeri, unius, quæ uno
quoq
;
ſenſu ſentimus non per accidens. Omnia enim hæc,
ſanè
motu ſentimus, etenim magnitudo, motu ſentitur.
Qua
re
&
figura quidem, cùm figura quædam magnitudo ſit. Et
id
quod quieſcit, ex eo quia non mouetur.
Et numerus, con-
tinui
negatione, &
ſenſibilibus proprijs: unuſquiſq; nanq;
ſenſus
nimirum unum ſentit.
Quare patet fieri poſſe, ut
communium
cuiuſq;
ſit proprius ſenſus: ſi enim eſſet, péra
inde
tunc fieret atq;
nunc uiſu dulce ſentimus: quod quidẽ
propterea
fit, quòd utrorumq;
ſenſum habemus, quo cùm
concurrũt
, agnoſcimus.
Quod ſi ita eſſet, nullo alio mo-
do
profectò niſi per accidens, ſentiremus, quo pacto filium
ſentimus
Cleonis:
non enim Cleonis filium, ſed album
60866ARIST. DE ANIMA mus: huic autem accidit, ut filius ſit Cleonis. At communiũ
habemus
iam ſenſum cõmunem, per accidens ſanè.
Nul-
lus
igitur ipſorũ ſenſus eſt proprius:
nullo enim ſentiremus
modo
, niſi eo quo diximus filiũ uidere Cleonis.
Propria au-
tem
ſenſibilia ſenſus ipſi per accidẽs, alter alterius ſentiũt:
non hoc ſanè quo ipſi ſunt, ſed quo unus, cum ſimul in eodẽ
ſenſus
efficitur, ceu bilem amaram eſſe ac flauam:
non enim
ad
alterum pertinet, unum ambo hæc eſſe dicere.
Quapro-
pter
&
errat, & ſi ſit quippiam flauum. Quæri poteſt au-
tem
cuiuſnam gratia plures ſenſus, ſed non unum tantũ ha-
bemus
.
At ut minus ipſa quæ ſequuntur, atq; communia la-
teant
, ut motus, &
magnitudo, et numerus. Nam ſi eſſet ſo-
lus
uiſus, qui quidẽ eſt &
coloris, magis laterent acidẽ eſſe
omnia
uiderentur, propterea quòd color, &
magnitudo ſi-
mul
ſe ſequũtur, &
comitãtur: nunc autẽ cùm in alio quoq;
ſenſibili
ipſa cõmunia ſint, fit inde perſpicuum, unũquodq;

illorum
aliquid aliud eſſe, atq;
diuerſum.
An eodem ſenſu quo ſentimus ſentire non percipiamus.
CAP. II.
_CV_'m autem ſentiamus nos uidere, ac audire, neceſſe
11Hîc inueſtigat
Ā
riſt, an eiuſdẽ
ſenſus
diuerſa
ſit
vis.
eſt aut uiſu ſentiamus nos uidere, aut alio ſenſu.
At
ſi
alio ſenſu, tum idem ſenſus erit &
ipſius uiſus, & etiam
coloris
ſubiecti.
Quare uel duo ſenſus eiuſdem erunt
ſubiecti
, uel ſe ipſum ſentiet ipſe.
Præterea ſi alius ſit ſen-
ſus
, qui percipit ipſum uiſum:
aut in infinitum fiet abitio,
aut
erit aliquis ſenſus, qui ſeipſum percipiet ſentientem:
Quare idipſum in primo ſenſu continuò eſt faciendum.
At hinc oritur dubitatio. Nam ſi uiſu quidem ſentire
nihil
aliud eſt, quàm uidere, uidetur autem color, uel id
quod
habet colorem:
ſi quippiam uiderit id, quod
60967LIBER III.& colorem id habebit profectò quod uidet primum. Pa-
tet
igitur, non unum idipſum eſſe, ſentire, inquam, uiſu:
nam cùm non uidemus, tenebras, & lumen uiſu diſcerni-
mus
, ſed non eodem, ut patet modo.
Præterea idipſum
etiam
quod uidet, colore quodam modo delibutum eſt.
In-
ſtrumentum
enim uniuſcuiuſq;
ſenſus, ipſum ſenſibile ſine
materia
ſuſcipit, uti diximus.
Quocirca ſenſibilibus ipſis
ſemotis
, inſunt in ſenſuum inſtrumentis ſenſus, imaginatio-
nesq́
;
. At qui operatio rei ſenſibilis, atq; ſenſus, una quidem,
&
eadem eſt: at earum ratio non eadem eſt: dico autem
ſonum
actu, &
auditum actu: fit enim ut is, qui auditum
habet
, non audiat:
& id quod habet ſonum, non ſemper
ſonet
:
ſed cùm operatur id, quod audire potejt, & ſo-
natid
quod ſonum efficere poteſt, tum ſimul fit &
audi-
tus
actu, &
ſonus etiam actu: quorum alterum quiſpiam
auditionem
, alterum ſonationem eſſe, non incongruè dice-
re
poteſt.
Quòd ſi motus, & actio, atq; paßio in eo eſt
quod
patitur, atq;
mouetur, neceſſe eſt & ſonum, & au-
ditum
actu, in auditu qui eſt potentia eſſe:
agentis, nanq;
mouentisq́
;
operatio, in ipſo patiente ſuſcipitur, atq; ineſt.
Quocirca non neceſſe eſt, id quod motu cietur, moueri.
Actus igitur ſonatiui, ſonus eſt, uel ſonatio: auditiui ue-
, auditus, uel auditio:
duplex enim eſt auditus, & duplex
etiam
ſonus.
Eadem eſt & in cæteris ſenſibus, ac ſenſibili-
bus
ratio:
atq; ut actio, paßioq́; non in agente eſt, ſed in eo
quod
patitur, ſic &
ipſius ſenſibilis actio in ipſo eſt ſenſi-
tiuo
.
Sed in quibuſdam nomina quoq; ſunt poſita, ut ſona-
tio
, ac auditio, in quibuſdam autem caret alterum nomine:
operatio enim uiſus, uiſio dicitur: at coloris, nomine uacat:
operatio
præterea gustus, guſtatio dicitur:
at ſaporis,
61068ARIST. DE ANIMA. men non habet. Hæc cùm ita ſint, atq; unus actus rei ſen-
ſibilis
, ſenſitiuiq́;
ſit, quamuis diuerſas habeat rationes, ſi-
cuti
diximus, neceſſe eſt ſimul corrumpantur, ſimulqúe
ſint
ſalua, auditus, ac ſonus, qui hoc modo dicuntur, &
ſa-
por
itidem, &
gustus, cæteraq́; ſimiliter. At ea quæ di-
cuntur
potentia, non hanc ipſam proſectò neceſſariò ſub-
eunt
legem.
Non rectè igitur priores naturales Philoſo-
phi
ſentiebant, qui quidem ſine uiſu neque album ullum,
neq
;
nigrum eſſe dicebant: neq; item ullum ſine gustu ſa-
porem
.
Nam partim rectè, partim non rectè cenſebant:
etenim cùm dupliciter ſenſus, ſenſibileq́; dicatur, poten-
tia
, atq;
actu, in his quidem ſecundis fitidipſum ſanè quod
dictum
eſt, in illis autem primis non fit, ut luce clarius ex-
tat
.
At illi de hiſce ſimpliciter loquebantur, quæ ſimplici-
ter
non dicuntur.
Quòd ſi uox quædam concentus eſt:
uox
autem &
auditus tum unum, tum non unum, aut non
idem
ſunt, &
cõcentus eſt ratio, neceſſe eſt & auditũ quẽ-
dam
eſſe rationem.
Atq; obidipſum exuperans quodq; tam
acutum
, quàm graue, corrumpit auditum, atq;
deuastat, &
in
ſaporibus, gustũ:
& in coloribus uiſum, id quod nimium
eſt
ſplendidum, &
tenebroſum: & in odoribus, uehemens
odor
ſiue dulcis, ſiue amarus:
quia ſenſus ipſe, quædam eſt
ratio
rata.
Quocirca ſenſibilium ea quæ ſyncerè talia,
quæq́
;
ſimplicia ſunt, ut acutum, uel dulce, uel ſalſum, cùm
reducuntur
ad rationem, ſenſui ſunt iucunda:
tunc enim
ipſum
delectare uidentur.
Omnino autem ipſum mistum
magis
concentus eſt, quàm acutũ, uel graue.
Tactui quoq;
non
calidum ſanè ſimplex, ac ſrigidum, ſed id quod eſt ad
rationem
redactum, amicum eſt, atq;
iucundum: enimuero
ſenſus
ipſe ratio quædam eſt, uti diximus:
ſenſibiliũ
61169LIBER III. ea quæ exuperant, aut dolorem afferunt ipſi, aut tandem
ipſum
corrumpunt.
Vnuſquiſq; igitur ſenſus, ut ſæpe di-
ximus
, ſenſibilis eſt obiecti:
eſtq́; in instrumento ſuo eara-
tione
, qua illud ſenſus eſt instrumentũ, &
differentias ſen-
ſibiles
obiecti ſui diſcernit:
ut album quidem, & nigrum
uiſus
, dulce autẽ &
amarũ, gustus: & cæteri ſimiliter ſen-
ſus
.
At enim cùm album, & dulce, & ſingula ſenſibiliũ
ad
ſingula nimirùm aliquo comparemus, ac diſcernamus,
&
ſentiamus differre, neceſſe eſt idipſum profectò fieri
ſenſu
:
quippe cùm illa ſenſibilia ſint. Quo patet, carnẽ
ultimum
instrumentum ſenſus non eſſe:
nam neceſſe eſſet
id
, quod diſcernit, tangendo diſcernere.
Fieri igitur non
poteſt
, ut ſeparatis diſcernatur dulce diuerſum eſſe ab al-
bo
, ſed uni cuipiam ambo nota eſſe oportet:
illo nanq; mo-
do
ſanè pateret inter ſeſe illa differre, etiam ſi alterũ ego,
alterum
tu ſentires.
Vnum igitur dicat oportet, diuerſa eſſe
dulce
, ac album.
Dicit igitur idem: quare ut dicit, ſic &
intelligit
, atq;
ſentit. Patet ergo, fieri non poſſe, ut ſepa-
ratis
ſeparata dijudicentur.
At hinc patet, neq; fieri poſ-
ſe
, ut ſeparato in tempore diſcernantur.
Nam ut idẽ aliud
eſſe
bonum, ac malum dicit, ſic quando alterum dicit aliud
eſſe
, tunc &
alterum etiam dicit: atq; dico quãdo non per
accidens
:
ueluti nunc dico quippiam aliud eſſe, non tamen
dico
illud nunc aliud eſſe:
ſed hoc pacto non dicit, ut dicat,
&
nunc illud eſſe: ſimul igitur dicit. Quo fit, ut inſepara-
bile
&
in inſeparabili tempore, ſeparata diſcernat. At
uerò
fieri non poteſt, ut ſimul idem earatione, qua diuiſi-
bile
eſt, &
in indiuiſibili tempore motibus contrarijs mo-
ueatur
.
At dulce quidem ſic mouet ſenſum, ac intellectum:
amarum autem, cõtrario modo: & album itidẽ diuerſo.
61270ARIST. DE ANIMA ne igitur quod diſcernit, indiuiſibile quidẽ numero, ſepara-
tum
autem ratione?
Partim igitur ut diuiſibile res ſentit di-
uiſas
, partim ut indiuiſibile:
nam ratione quidem, diuiſibile:
loco autem, atq; numero, indiuiſibile eſt. An id minime fieri
poteſt
?
idem enim potentia quidem eſt ipſa contraria, & di
uiſibile
, &
in diuiſibile: actu autem eſſe non poteſt, ſed pa-
tiendo
diuiſibile eſt.
At fierinequit ut ſimul ſit album, & ni
grum
Quare neq;
formas ipſorum ſimul ſenſus, ac intelle-
ctus
, ſi talia ſint ut patiantur, ſuſcipient.
At enim hoc per´-
inde
ſeſe habet, atq;
id quod quidam punctum appellant,
quod
quidem tum unum eſt, tum duo, quo pacto &
diuiſibi
le
eſt.
Quo igitur indiuiſibile eſt, hoc unum eſt id quod di-
ſcernit
, ac ſimul:
quo uerò est diuiſibile, hoc non unum eſt:
bis
enim eiuſdem ſigni ſimul fit uſus.
Quo ergo finis uſus ſit
ut
duorum, hoc duo diſcernit, atq;
eſt ſeparata, ut ſeparatũ:
quo
uerò unum eſt, hoc unius fit uſus, &
ſimul. Sed de prin
cipio
quidem quo dicimus animal ſenſitiuum eſſe, ſit hoc
modo
determinatum.
De mente, Intellectu{que}, quem veteres exiſtimarunt idem eſſe Sen-
ſu
.
Item in quo differat Intellectus à Senſu.
CAP. III.
_C_Vm autem duabus priſci differẽtijs maximè definiant
11Hîc Āriſto. diſ
quirit
, an intel
ligere
, ſapere,
ac
ſentire ſint
idem
.
animam motione inquam loco accõmodata, &
intelli
gendo
, &
diſcernendo, ac ſentiẽdo, conſiderandũ eſt ſi quid
interſit
inter intelligere, ac ſentire.
Videtur nãq; tam intelli
gere
, quàm etiã ſapere, ueluti quoddam eſſe ſentire:
etenim
his
utriſq;
rerum aliquas anima diſcernit, atq; cognoſcit. Et
ueteres
idem eſſe ſapere, ſentireq́;
cenſent. quemadmodum
&
Empedocles dixit: Ad præſens, hominum creſcit ſapien
tia
ſemper.
Et alio rurſus in loco, Hinc uaria his
61371LIBER. III. prudentia ſomnia monstrat. Idem & Homerus, his carmini
bus
ſenſißè uidetur:
Tales nanq; inſunt mentes mortalibus
ipſis
.
Quales quotidie ſummi fert rector olympi. Etenim
omnes
hi putant ipſum intelligere corporis eſſe, périnde
atq
;
ipſum ſentire. Et ſentire ſimili ſimile arbitrantur, & ſa
pere
;
ut in ſuperioribus diximus locis. Oportebat tamen ip-
ſos
de errore quoq;
, deceptione´ue diſſerere: ſunt enim hæc
magis
propria animalium, plusq́;
id temporis eſt, quo in his
anima
uerſatur, ut patet.
Idcirco neceſſe eſt aut uniuerſa
quæ
uidentur, ut quidam inquiunt.
eſſe uera: aut dißimilis
rei
tactum, errorem eſſe, deceptionem'ue:
quippe cùmid ſit
contrarium
illi, ſimili inquam cognoſcere ſimile.
Videtur
autem
&
deceptio & ſcientia contrariorum eſſe eadem.
Non idem igitur eſſe ſentire, ac ſapere, patet: illud enim
omnibus
animalibus, hoc ualde paucis ineſt.
At neq; intelli-
gere
idem eſt, ac ſentire:
intelligere inquam, quo rectè, atq;
non
rectè res percipi ſolent:
quo namq; rectè percipit, id
eſt
prudentia, &
ſcientia, atq; opinio uera: at quod non re-
ctè
, id est nimirum his dictis contrarium.
Etenim proprio-
rum
ſenſus, ſemper eſt uerus, &
uniuerſis animalibus
inest
:
at fit ut falsò quoq; quis ratiocinetur: neq; cuiquam
competit
, cui non inest &
ratio. Imaginatio nanq; di-
uerſa
eſt à ſenſu, menteq́;
: atque neq; hæc fit ſine ſenſu, ne-
que
exiſtimatio ſine hac eſſe poteſt.
Non idem au-
tem
eſſe imaginationem, existimationem'ue, patet.
Hic
enim
affectus in poteſtate noſtra ſine controuerſia collo-
catur
:
licet nanq; cùm libet fingere quicquid uolumus, atq;
ante
oculos ponere, périnde atq;
ij faciunt, qui in artifi-
cioſæ
memoriæ comparatis, atq;
diſpoſitis locis imagi-
nes
fingunt, atq;
ſimulacra collocant. At opinari, in
61472ARIST. DE ANIMA bis non eſt ſitum: neceſſe eſt enim opinantem, aut ueram,
aut
falſam existimationẽ habere.
Præterea cùm opina-
mur
aliquid malum eſſe, atq;
terribile, continuò perturba-
mur
:
ſimiliter & cùm opinamur quippiam eſſe tale, ut in
illo
ſit confidendum.
At cùm imaginamur talia, périnde af-
ficimur
, atque ſi in pictura, eadem ſpectaremus.
t autem
&
existimationis ipſius differentiæ, ſcientia, & opi-
nio
, &
prudentia, & ea quæ ſunt hiſce contraria: de diffe-
rentia
quorũ, alius ſit ſermo magis ad id ipſum accõmoda-
tus
.
At uerò cùm diuerſum ſit ſentire, ac intelligere, & hu
ius
aliud imaginatio, aliud existimatio eſſe uideatur, de
imaginatione
primò, déinde de altero dicamus oportet.
Si igitur imaginatio, id eſt phãtaſia, ſit id quo uiſum, phan-
taſmaq́
;
aliquod in nobis dicimus fieri, & non aliud quic-
quam
quod per translationem hoc eodem nomine nũcupe-
tur
, ipſa profectò una quædam eſt potẽ tiarum earum, aut
habituum
quibus diſcernimus, &
aut uerè percipimus, aut
falsò
.
Tales autem ſunt, ſenſus, opinio, ſcientia, intellectus.
At ipſam non eſſe ſenſum, ex hiſce patere poteſt. Sen-
ſus
enim, uel eſt potentia:
uel operatio, ut uiſus, uel uiſio:
atqui nonnunquam neutrum eſt istorum, & tamen appa-
rent
aliqua, uidemurq́;
uidere, ut ea quæ in ſomnis appa-
rent
.
Déinde ſenſus quidem ſemper adeſt, imaginatio
autem
non ſemper.
Quòd ſi idem eſſet imaginatio, ac
operatio
, bestijs imaginatio profectò cunctis ineſſet:
at
non
eſſe uidetur:
ut api, aut formicæ, aut uermi. Præterea
illi
quidem ueri ſunt ſemper, imaginationes uerò plures
fiunt
, ut patet, falſæ.
Præterea cùm exactè circa ſenſi.
bile
operamur, non dicimus hoc nobis hominem uideri,
ac
apparere, ſed potius cùm clarè ſentimus, quando
61573LIBER III. fit ut ſit uerus ſenſus, & falſus. Atq; nobis (quod quidem
paulò
anteà dicebamus) clauſis etiam oculis uiſa uidentur,
atq
;
apparẽt. Atquinec ullus habituum eorum erit, qui
ueri
ſunt ſemper, ut ſciẽtia, uel intellectus:
eſt enim & fal-
ſa
imaginatio, non ſolùm uera.
Reſtat igitur ut perſcru-
temur
, ſi ſit opinio.
Fit enim opinio & uera, & falſa: ue-
rùm
opinionem quidẽ ſequitur fides:
quippe cùm fieri ne-
queat
, ut hiſce quiſquam non credat, quorum habet opi-
nionem
.
Bestiarum autem, fides quidem nulli: imaginas
tio
uerò compluribus ineſt.
Prætera fides omnem opi-
nionem
ſequitur, perſuaſio fidem, ratio perſuaſionem.
At
imaginatio
quidem quibuſdam belluis ineſt, ratio autem
nullis
.
At uerò patet nec opinionem eſſe cum ſenſu, nec
opinionem
per ſenſum, nec opinionis, ſenſus'ue cõiunctio-
nem
, &
per ea quæ dicta ſunt, & hac etiam ratione: patet
enim
ſi imaginatio ſit opinionis, ſenſusq́;
coniunctio, opi-
nionem
non cuiuſuis rei, ſed eius eſſe, cuius eſt etiam ſen-
ſus
:
dico autem imaginationem ſi ſit coniunctio ſenſus, opi-
nionis
'ue, coniunctionem eſſe opinionis albi, &
ſenſus eiuſ-
dem
albi:
non enim erit ex opinione quidem boni, ſenſu au-
tem
albi:
apparere igitur, eſt opinarirem eam, quam ſen-
tit
, non per accidens.
At apparent nonnunquam etiam fal-
ſa
, de quibus ſimul ueram opinionem habet:
ſol enim pe-
dalis
quidem apparet, at perſuaſum eſt terra ipſum eſſe
longè
maiorem.
Fit igitur ut aut ſuam is opinionem quam
habet
ueram, abijciat, re modo eodẽ ſeſe habente, non obli-
tus
nec dißuaſus:
aut ſi adhuc illam habeat, eadem ſit ne-
ceſſario
falſa, ſimul &
uera. At constat opinionem tum
euadere
falſam, cùm res muta ta latet.
Neq; igitur unum
eſt
istorum, imaginatio, neq;
ex his eſt cõiunctum.
61674ARIST. DE ANIMA rùm quoniam fieri poteſt, ut aliud moueatur ab eo ipſo
quod
motum eſt, imaginatio uerò motio quædam eſſe ui-
deatur
, &
non fieri ſine ſenſu, ſed ſentientibus, & eorum
etiam
eſſe quorum eſt ſenſus:
fit autem ut motus oriatur à
ſenſuiam
actu, quem quidem neceſſe eſt ipſi ſenſui ſimilem
eſſe
.
Imaginatio motio hæc est profectò, que neque ſine
ſenſu
nimirum eſſe, neq;
competere non ſentientibus poteſt.
Atq; multa per ipſam id agere, pati ue contingit, quod
ipſam
habet:
& inſuper & ueram, & falſam eſſe. Atq;
id propterea fit, quod ſenſus quidem propriorum eſt ue-
rus
, aut rarò admodum ſuſcipit falſitatem.
At eſt ſen-
ſus
eius etiin rei, cui propria ſenſibilia accidunt:
ubi iam
fit
, utipſe ſit falſus:
nam non eſt falſus, ſi album dixerit
eſſe
:
ſed ſi album, hoc, aut aliud eſſe. Eſt præterea com-
munium
, ſenſus:
quæ quidem périnde atq; propria ijs acci-
dunt
, quæ ſunt per accidens ſenſibilia:
dico autem motum,
&
magnitudinem, quæ, ut patet, accidunt ſenſibilibus:
circa
quæ maximè error, deceptioq́;
fieri ſenſu poteſt.
Motus
igitur hiſce, qui fit à triplici tali ſenſu, differentiã
ob
idipſum nimirum habebit:
atq; primus quidẽ, cùm ope-
ratio
ſenſus adeſt, eſt uerus:
cæteri uerò falſi etiã eſſe poſ-
ſunt
, &
præſente, atq; abſente, præſertim cùm à ſenſulon-
ge
ſenſibile distat.
Si igitur nibil aliud præter imaginatio-
nem
habeat ea quæ dicta ſunt, ſitq́;
idipſum quod dixi-
mus
ipſa:
imaginatio motus is est profectò, qui fit à ſen-
ſu
iam operante.
Cùm autem uiſus maximè ſit ſen-
ſus
, hinc eſt quòd nomen imaginatio ab ipſo lumine ſum-
pſit
, phãtaſiaq;
dicitur, quia ſine lumine uiſio fierinequit.
At
quia imaginationes immanent, ſenſibusq́;
ſimiles ſunt,
ideo
per ipſas animalia, bestiæ inquam, atq;
homines
61775LIBER III. ta agunt: illæ, quia mentis ſunt, ut patet, expertes. homines:
quia mens perturbatione nõnunquam, uel morbo, uel ſomno
ſubmergitur
.
Sed de imaginatione quidem, determinatum
ſit
hactenus:
ſatis enim quidnã ipſa ſit, & cur ſit, hiſce quæ
iam
dicta ſunt, explicauimus.
Deintellectu potentiæ, qui vt ſenſus à ſenſibilibus, ita ipſe ab
intelligibilibus
patitur, necvllam propriam formã habet.
CAP. IIII.
_DE_ animæ autẽ ea parte, qua cognoſcit, atq; ſapit, ſi-
11Hîc oſtendit
Ā
riſt. ſenſum,
intellectũ
, im æ
ginationem
'{que};
non
idem eſſe.
ue ſit ſeparabilis, ſiuenon ſeparabilis magnitudine,
ſed
ratione, conſiderandum déinceps eſt quam differentiam
habet
, quoq́;
pacto tandem fit intelligere. Si igitur ipſum
intelligere
ſit ut ſentire, aut pati quoddam, erit ab ipſo in-
telligibili
, aut aliquid aliud tale.
Vacare igitur ipſam paſ-
ſione
, ſed formæ ſuſceptiuã eſſe, oportet:
& potentia talẽ,
ſed
non illam eſſe:
& ſimilitudinem ſubire cum ſenſu, ut
quemadmodũ
ſeſe habet ad ſenſibilia ſenſus:
ſic ſeſe habeat
ad
intelligibilia intellectus.
Quare neceſſe eſt ipſum, cùm
uniuerſa
intelligat, non mistum eſſe, ſicut Anaxagoras di-
xit
, ut ſuperet, atq;
uincat, id eſt ut cognoſcat, atque perci-
piat
:
alienum nanq; , cùm apparet iuxta, prohibet, atque ſe
iungit
.
Quo fit, ut neq; ulla ſit ipſius natura, niſi ea ſo-
lùm
, qua poßibilis eſt.
Is igitur qui intellectus animæ nun-
cupatur
(dico autem nunc eum, quo ratiocinatur anima,
&
existimat) nihil eſt actu prorſus eorum, quæ ſunt anteà
quàm
intelligat ipſe.
Quocircaneq; cum corpore mi-
ſtum
ipſum eſſe, conſentaneum eſt rationi:
qualis enim qui-
dam
fieret, calidus, aut frigidus, &
inſtrumentum aliquod
ipſius
eſſet, proſectò ſicut eſt ſenſus:
nunc autẽ ipſius nullũ
prorſus
eſt inſtrumentũ.
Atq; bene, recteq́; cẽſent, qui
61876ARIST. DE ANIMA marum locũ, animã inquiunt eſſe: attamen neq; tota eſt lo-
cus
, ſed intellectiua, neq;
eſt actu, ſed potẽtia formæ. At-
qui
paßionis uacuitatem non ſimilem eſſe ſenſitiui, at q;
in-
tellectiui
, patet in ſenſuum inſtrumẽtis, atq;
in ipſo ſenſu.
Senſus enim ex uehemente ſenſibili ſentire non poteſt: au-
ditus
nanq;
non audit ſonum, poſt magnos ſonos: & uiſus
non
uidet, atq;
odoratus non olfacit, poſt uehemẽtes colo-
res
atq;
odores. At intellectus aliquo ualde intelligibili
intellecto
, non minus ſanè, ſed magis percipit, intelligitq́;

inſeriora
, ſenſitiuum enim non eſt ſine corpore:
at intelle-
ctus
ab eodem eſt ſeparabilis.
Factus autẽ unumquodq;
périnde
atque is qui dicitur actu ſciens, quod quidem tum
accidit
, cùm ipſe per ſeipſum operari poteſt:
eſt quidem &
tunc
quodammodo potentia:
ſed non périnde ut erat an-
teà
quàm didiciſſet, uel inueniſſet.
Atque tunc, ſeipſum
etiam
intelligere poteſt.
Cùm autẽ aliud ſit magnitudo,
aliud
magnitudinis eſſe, &
aliud aqua, aliud aquæ eſſe,
&
in alijs itidem multis ( enim uniuerſis hic modus ac-
cõmodatur
, ſed ſunt in quibus hæc ipſa ſunt eadem, di-
uerſa
) aut alia ſanè, aut parte quidẽ eadem, ſed aliter ſeſe
habẽte
, carnem, &
eſſe carnis diſcernit: caro nanque non
eſt
ſine materia, ſed périnde atque ſimum, hoc eſt, in hoc.
Senſitiua igitur parte calidum diſcernit, & frigidum,
quorũ
quædam eſt ratio, caro:
alia uerò eſſe carnis diſcer-
nit
:
aut ſeparabili, aut ſeſe habẽte ad ſeipſam, périnde atq;
ſeſe habet cùm extenſa fuerit, linea flexa. Rurſus in hiſ-
ce
, quæ in abſtractione cõſistunt, eadem eſſe uidentur:
re-
ctum
enim ſe habetut ſimum:
eſt enim ipſum cum cõtinuo
ſemper
.
Quòd ſi quidditas ſit diuerſa, aliud eſt profectò
eſſe
recti, aliud ipſum rectum, ut ibi:
ſit enim dualitas.
61977LIBER III. Quare fit, ut hæc etiam alia, uel alio modo ſeſe haben-
te
parte diſcernat.
Omnino igitur ut res ſeparabiles
ſunt
à materia, ſic ſeſe habent &
ea, quæ ſunt circa in-
tellectum
ipſum.
Dubitabit autem non iniuria quiſ-
piam
, quonam modo intelliget intellectus, ſi ipſe quidem
ſimplex
ſit, ac paßionis expers, nihilqúe habeat cum ulla
re
prorſus commune, ſicut Anaxagoras aſſerit, intelli-
gere
autem pati quoddam ſit, ut diximus:
quo nanque
quippiam
eſt utriſque commune, hoc nimirum alterum
agere
, alterum pati uidetur.
Præterea ambiget quiſ-
piam
, ſi ipſe etiam intelligibilis ſit.
Nam aut cæteris re-
bus
inerit intellectus, niſi alia ratione ſit intelligibilis ipſe,
intelligibile
autem unum quoddam eſt ſpecie:
aut aliquid
ipſe
mistum habebit, quod ipſum intelligibilem perinde
atque
cætera, facit.
At enim ipſum pati diuiſum eſt
priùs
una quadam ratione communi.
Atque intellectus,
potentia
quidem eſt quodammodo intelligibilia ipſa:
actu
uerò
nibil eorum anteà quàm intelligat ipſa.
Oportet
autem
in ipſo nibil eſſe, périnde atque in tabula nihil eſt
actu
ſcriptum, anteà quàm in ipſa ſcribatur:
hoc enim
in
ipſo fit, atque accidit intellectu.
Eſt etiam intelli-
gibilis
&
ipſe, ut intelligibilia cuncta. Nam in hiſce qui-
dem
, quæ ſine materia ſunt, intelligens, &
id quod in-
telligitur
, idem eſt:
etenim idem eſt contemplatiua ſcientia,
&
id quod ita ſub ſcientiam cadit: ſed cur non ſemper in-
telligit
, conſideranda eſt cauſa.
In ijs autem, quæ ma-
teriam
habent, unumquodque intelligibilium potentia eſt.
Quare illis quidem non inerit intellectus: nam intellectus
talium
potẽtia ſine materia eſt, ipſe autem intelligibilis ra-
tionem
ſubibit.
62078ARIST. DE ANIMA
De intellectu agẽte qui ſit neceſſatius ad intellectũ potẽtiæ
perficiendum
.
CAP. V.
11Hîc oſtendit
Ā
riſt. itellectũ
ex
actu potẽtia
conſtitui
.
_CV_ mautẽ in omni natura ſint quædam, quorũ alterũ
quidem
unicuiq;
generi materies eſt, quod id eſſe pa-
tet
, quod eſt potentia illa cuncta, alterum uerò cauſa est,
&
efficiens omnia, nimirum efficiendo, atq; agendo talem
ſubiens
rationẽ, qualem ars conditionẽ ad materiam ſubit,
neceſſe
eſt &
in anima differentias has eaſdem ineſſe.
Atq; quidam eſt intellectus talis, ut omnia fiat: quidam
talis
ut omnia agat, atq;
efficiat: qui quidem ut habitus eſt
quidam
, &
perinde ac lumen: nam & lumen, colores qui
ſunt
potentia, actu colores quodammodo facit.
Et is intel-
lectus
ſeparabilis eſt, &
non miſtus, paſſioneq́; uacat, cùm
ſit
ſubſtantia actus:
ſemper enim id quod efficit, atq; agit,
præſtabilius
eſt eo, quod patitur:
& ipſum principiũ omni
no
materia.
Scientia autem ea, quæ eſt actu, eſt idem quod
res
:
ea uerò quæ eſt potẽtia, in uno, prior eſt tempore, abſo-
lutè
autem, neq;
tempore: ſed non nunc quidem intelligit,
nunc
autem non intelligit.
Separatus uerò id eſt ſolùm quod
eſt
, atq;
id ſolùm eſt immortale, perpetuumq́; . Non autem
recordamur
, quia hoc quidẽ expers eſt paßionis.
Intellectus
uerò
paßiuus extinguitur, &
ſine hoc, nihil intelligit.
Primam intellectus actionem eſſe circa ſimplices terminos uerſari: de
inde
circa compoſitionem, in qua iam ſit veritas ac falſitas.
CAP. VI.
22Hîc Āriſto. de
operationibus

intellect
9, & in
diui
ſibilis mo
disdeterminat
.
_IN_diuiſibilium igitur intellectio, in hiſce conſistit, circa
quæ
falſitas non eſt.
At in quibus & falſitas iam, & ue-
ritas
ineſt, in hiſce cõpoſitio quædam iam eſt cõceptuũ in-
tellectus
, quaſi ipſi ſint unum.
Atq; ut Empedocles dixit:
Multorum certè capita, admirabile dictu,
Ceruice
abſq;
fuere exorta in luminis aura.
Illa
tamen dulcis poſt hoc cõcordia iungit.
Sic & hæc
62179LIBER III. parata, componi ſolent, ut incommenſurabile, & diameter.
Quòd ſi eorum etiam, quæ fuerunt, uel erũt fit compoſi-
tio
, &
tempus inſuper intelligitur, atque additur: falſitas
enim
in cõpoſitione ſemper conſistit:
nam ſi album non al-
bum
eſſe dicat, ipſum tum non album componit.
Licet autẽ
diuiſionẽ
etiam omnia dicere.
Attamen falſitas, aut ueritas
non
ſolùm conſistit in hoc, Cleon eſt albus, ſed in his etiam,
Cleon
erat, uel erit albus.
Id uerò quod ſingulos dictos
ceptus
componit, unumq́;
facit, ipſe eſt intellectus. Cùm
autem
dupliciter indiuiſibile dicatur, aut potentia, aut actu:
nihil prohibet intellectum cùm longitudinem intelligit, in-
diuiſibile
intelligere, &
in indiuiſibili tẽpore: eſt enim in-
diuiſibilis
actu.
Et tempus, perinde atq; longitudo diuiſibi-
le
, ac indiuiſibile eſt.
Non igitur dici poteſt, quid in utroq;
temporis
dimidio intelligebat, non eſt enim, ſi non diuiſio
fiat
, niſi potentia.
At cùm utrunq; ſeorſum intelligit, diuidit
ſimul
&
tempus, atq; tunc ut longitudines, illa intelligit.
Quòd
ſi longitudinem ex utriſq;
conſtantem intelligat, in
eo
quoque tẽpore nimirum ipſam intelligit, quod ex utriſq;

pari
modo temporibus conſtat, atq;
componitur. Quod ue-
non quantitate, ſed forma eſt indiuiſibile, ſed in indiuiſi
bili
tempore, &
animæ indiuiſibili intellectione percipit,
atq
;
intelligit: per accidens autẽ, & hoc ſanè, quo illa di
uiſibilia
ſunt, id quod intelligit, &
tempus in quo intelli-
git
, ſed hoc quo indiuiſibilia ſunt.
Ineſt enim & in his
indiuiſibile
quiddam, at fortaſſe ſeparabile, quod quidẽ
unum
tam tẽpus ipſum, quàm ipſam longitudinẽ facit:
atq;
id
in omni ſanè continuo, &
tẽpore, & longitudine ſimili-
ter
ineſt.
Punctum autem, omnisq́; diuiſio, & id quod eſt
ſic
indiuiſibile, périnde atq;
priuato cognoſcitur,
62280ARIST. DE ANIMA ſtumq́; euadit: ſimilis eſſe uidetur & in alijs ratio: hoc
enim
modo malum cognoſcit, atq;
etiam nigrum: contrario
nanque
quodam modo cognoſeit.
Id autem quod cogno-
ſcit
, potentia nimirũ eſſe, &
in ipſo potentiã ineſſe opor-
tet
.
Quòd ſi cauſarum, alicui nullum ſit omnino contra-
rium
:
illa ſeipſam profectò cognoſcit, & eſt actus, & etiã
ſeparabilis
.
Eſt autem dictio quidem, quippiam, de quo-
piam
quemadmodum affirmatio:
atque omnis eſt uera, uel
falſa
.
At intellectus non omnis, ſed qui eſt ipſius quid eſt
ad
formam accommodati, eſt uerus, &
non quippiam de
quopiam
dicit.
Sed ut uiſio proprij ipſius eſt uera, ſi uerò
album
hominem eſſe dicat, aut non, non ſemper uera, ſic
ſeſe
habent ea, quæ ſine materia ſunt.
Quod in ſenſu voluptas & dolor eſt, hoc in intellectu eſſe bo-
num
&
malum. Item quomodo & quando tam ſenſus
quàm
intellectus perſequatur aliquid, aut fugiat.
CAP. VII.
_SC_ientia autẽ ea quæ eſt actu, eſt idem quod res: ea uerò
11Hîc Āriſto.
deſenſus
, & in-
telligentiæ
cõ-
ueniẽtijs
deter
minat
.
quæ eſt potentia, in uno, prior eſt tempore:
ſimpliciter
autem
, neq;
tempore, ſunt enim uniuerſa quæ fiunt, ex eo
quod
actu eſt.
Senſibile autem, ad actũ ex potentia ſen-
ſitiuum
ipſum deducere, actuq́;
uidetur efficere: non enim
patitur
, ac alteratur.
Quapropter alia quædam eſt hæc
ſpecies
motus, motus, actus eſt imperfecti:
ac tactus ſim
pliciter
, qui quidẽ eſt rei perfectæ alius eſt omnino, diuer-
ſusq́
;
ab illo. Sentire igitur, ipſi dicere ſolum: ac intelli-
gere
ſimile eſt.
Cùm autem ſenſus iucundũ, aut molestũ
diſcernit
, quaſi affirmauerit, aut negauerit, tum perſequi-
tur
, aut fugit.
Atq; delectari, aut dolere, eſt operari ipſa
medietate
ſenſus ad bonum, aut malum, ut talia ſunt, &

fuga
:
& appetitus qui eſt actu, hoc ſunt: & non aliud
62381LIBER III. appetitiuum aliud fugitiuum, nec alia ſunt iſta à ſenſitiuoi
quanquã
ipſorum ratio non eſt eadem, ſed diuerſa.
Ani-
autẽ, quæ principiũ eſt ratiocinandi, ipſa phantaſmata
périnde
atque ſenſibilia ſenſui ipſi, ſubijciuntur:
atq; cùm
bonum
, aut malum eſſe dicit affirmando aut negando tum
fugit
aut perſequitur.
Quapropter ipſa anima ſine phan-
taſmate
nunquam intelligit.
Fit autem & hic, périnde
ut
ibi:
nam aẽr quidem pupillam talem efficit, ipſe autem
aliud
:
& auditus ſimili modo: ipſum uerò ultimum unum
quidem
eſt, &
medietas una: at ipſius plures ſunt ratio-
nes
.
Quo uerò dijudicat: atque diſcernit calidum à dulci
differre
, dictum &
prius eſt: & nunc etiam eſt dicendum:
eſt enim, unum quid ipſum, & ita unũ ut terminus. At-
que
hæc ipſa unum ſunt, aut ſimilitudine rationis, aut nu-
mero
quem habent ad utrunque, ut illa inter ſeſe habent.

Quid
enim intereſt, ſi quonam pacto diſcernit, aut ea, quæ
ſub
eodem genere collocantur, aut contraria, dubitemus,
ut
album ac nigrum?
Sit igitur ut eſt A quod eſt album,
11Album
A

B

Nigrum
ad B quod eſt nigrum, ſic C ad D:
quare mutato ordine
comparationem
etiã eorundem uerè facere licet.
Siigi-
tur
C D ſint unum, ipſa, profectò ſeſe habebunt périnde
atque
A B, ut ſint idem, &
unum, eandem autem ha-
22Dulce
C

D

Amatum
beant rationem, &
illa ſimili modo. Eadem erit omnino
ratio
, &
ſi A quidem ſit dulce, B uerò albũ. Intellectiuum
igitur
ipſas formas in phanta ſmatibus ipſis intelligit.
Et
ut
in illis ipſi definitum eſt id, quod fugiendum eſt, uel ſe-
quendum
:
ſic & ſine ſenſu cùm in phantaſmatibus eſt mo-
uetur
:
ſentiens enim ſignũ face datum ignem eſſe, uidensq́;
ipſum communi ſenſu agitari motu, cognoſcit hostẽ acce-
dere
:
at nonnunquam hiſce quæ ſunt in anima,
62482ARIST. DE ANIMA tibus, aut mentis conceptibus, quaſi uidens, ad ea quæ ſunt
præſentia
ratiocinatur, atque deliberat de futuris.
Et
cùm
dixerit hîc, aut ibi rem eam eſſe, quæ uoluptatem, aut
dolorem
affert, tum fugit, aut perſequitur, &
omnino ali-
quid
agit.
Ipſum etiã uerũ, ac falſum, quæ ſine actiõe ſunt,
in
eodem genere ſunt, in quo ſunt bonũ, ac malum:
ſed ab-
ſolutè
differũt, atq;
cuiuſpiã ratione. At uerò res eas, quæ
uocitantur
ob abstractionẽ abstractæ, hoc pacto intelligit:
nam ut ſi quiſpiã ſimitatem, ut eſt ſimitas, quo quidem
pacto
percipi ſeparata poteſt, ſed ut cõcauitas eſt, intel-
ligeret
actu ſine ea tum ipſam intelligeret carne, in qua
cauitas
eſt:
ſic cùm res intelligit mathematicas, tum ſepara-
tas
ipſas, ut ſeparatas intelligit.
Omnino aũt is intellectus,
qui
actu intelligit, res ipſe eſt, uti diximus.
Si uerò fieri
poßit
ut aliquam, ipſenõ ſeparatus à magnitudine, ſepara-
tarum
rerum intelligat nec´ne, conſiderandum eſt posteà.
Anima quodam modo omnia eſt.
CAP. VIII.
_N V_nc autẽ ea, quæ de anima dicta ſunt, quaſi ad quæ-
dam
capita redigentes, rurſus dicamus animã ipſam
ea
uniuerſa quodã modo eſſe, quæ ſunt:
nam ea quæ ſunt,
aut
intelligibilia ſunt, aut ſenſibilia.
Atq; ſcientia qui-
dem
eſt res quodam modo, quæ ſub ipſam ſcientiam ca-
dunt
:
ſenſus autem, ipſæ ſenſibiles: uerum quo pacto id ita
eſt
, quæratur oportet.
Scinditur igitur in ipſas res, ſciẽ-
tia
, atque ſenſus:
is quidem, qui eſt potentia, in res potentia
tales
:
is uerò, qui eſt actu in actu ſimiliter tales: & ſcien-
tia
pari modo.
Senſitiuum autem animæ, & id quod
ſcientijs
affici poteſt, hæc potentia ſunt:
hoc quidem, id
quod
ſub ſcientiam cadit:
illud uerò, ſenſibile.
62583LIBER III. neceſſe eſt aut res ipſas, aut formas in anima eſſe, at non
ſunt
in ea, res ipſæ profectò:
non enim ipſe lapis in anima,
ſed
forma lapidis ineſt.
Quare anima, eſt ut manus, manus
enim
inſtrumentorum eſt inſtrumentum:
& intellectus,
formarum
eſt forma:
& ſenſus, itidem ſenſibilium forma.
Cùm autẽ nulla res ſit præter magnitudines ſeparata, ut
uidẽtur
res ipſæ ſenſibiles, in ipſis profectò ſenſibilibus for
mis
, ipſæ ſunt intelligibiles formæ tum earũ rerũ, quæ ab-
ſtractæ
uocantur, tum eorũ etiam ſenſibiliũ quæ ſunt habi-
tus
, atq;
affectus. Idcirco & qui ſentit, nibil diſcere,
uel
intelligere poteſt.
Et qui contẽplatur, neceſſe eſt unà
cum
phantaſmate cõtempletur:
ipſa nanq; phãtaſmata, uel
uti
ſenſibilia ſunt, attamen ſine materia.
Eſt autem aliud
phantaſia
ab affirmatione, negationé ue:
uerum enim, uel
falſum
, complexio eſt conceptuum intellectus.
At men-
tis
primi conceptus, quo quæſo different, ut non phantaſ-
mata
ſint?
An neq; cæteri ſunt phantaſmata, non tamen
ſine
phantaſmatibus ſunt.
De anima motrice ſecus locum.
CAP. IX.
_C V_m autem animaliũ anima hiſce duobus ſit defini-
11Hîc Āriſto.
declaratipſius

animæ
mouen-
di
vis quid ſit.
ta, diſcernendi inquã potẽtia, quod quidem eſt opus,
officiumq́
;
mentis, atque etiam ſenſus. & inſuper etiã mo-
nendi
motu ad locum accommodato potentia, de ſenſu qui-
dem
, &
intellectu hæc ſint determinata, ac pertractata.
Déinceps autem de eo, quod mouet, quidnam ſit ipſius
animæ
, conſideremus oportet, utrum una quædam ipſius,
ſit
pars ſeparabilis magnitudine, uel ratione, an ipſa ani-
ma
tota:
& ſi pars ſit aliqua, utrũ, ſit alia quædã propria
præter
eas, quæ dici ſolent, &
eas quas diximus, an
62684ARIST. DE ANIMA aliqua una? Atq; hîc exi{st}it cõtinuò dubitatio, dubitabitq́;
non iniuria quiſpiam, quomodo partes animæ, & quoc,
oporteat
dicere :
nam infinitæ quodam modo, & non
ſolùm
eſſe uidentur, quas diuidendo quidam dixerunt, ra-
tionis
inquam particeps, &
iraſcendi, ac cupiendi princi-
pium
, uelut alij rationis particeps &
rationis expers. Per
differentias
enim, quibus haſce diuidũt, &
ſeparant partes,
&
aliæ partes eſſe uidentur, quæ maiorem inter ſeſe quàm
dictæ
distantiam habent.
Vegetatiua inquam, quæ qui-
dem
&
plantis, & uniuerſis animalibus ineſt. Et ſenſi-
tiua
, quam nec ut rationis expertem, nec ut eiuſdem parti-
cipem
quiſquam facilè ponet.
Præterea imaginatiua,
quæ
ratione quidem ab omnibus eſt diuerſa, cui uerò ſit
iungẽda
, ut ſit idem quod illa, aut à qua ſeiungenda, ut ſit
alia
ab illa, magnam dubitationem habet profectò, ſi quis
ſeiunctas
animæ partes, ſeparatasq́;
ponat. Inſuper appeti-
tiua
, quæ &
ratione, & ui, alia, diuerſaqúe ſine dubio ab
uniuerſis
eſſe uidetur.
Abſurdũ autem eſt, hanc à cæteris
diuellere
partibus:
fit enim & in participe rationis, uolũ-
tas
:
& in ratione uacante, cupiditas, atq; ira. Quod ſi tres
in
partes diuiditur anima, in unaquaq;
profectò partium
inerit
appetitus.
Sedutredeamus unde digreßi ſumus,
quid
eſt id quod mouet ipſum animal loco, quo de nunc di-
ſputatio
noſtra eſt instituta?
motu nanq; eo, quo incremẽ-
ta
, decrementaq́;
ſuſcipiũtur, qui quidem omnibus animan-
tibus
ineſt, id mouere ſanè uidetur, quod uniuerſis ineſt eiſ-
dem
, principium inquam generãdi, ac nutriendi.
De reſpi-
ratione
autem, expiratione'ue, &
ſomno, atq, uigilia, po-
ſterius
conſiderare oportet:
nam & hæc ipſa, magnam du-
bitationem
, difficultatemq́;
habent. Nunc eſt de motu ad
62785LIBER III. cum accommodato cõſiderandum, quidnam id tandem ſit,
quod
ipſum animal motu mouet progrediendi.
Patet itaq;
non eſſe ipſam potentiã nutriendi: nam alicuius gratia ſem-
per
hic motus efficitur, eſtq́;
cum imaginatione, uel appe-
titu
:
nihil enim non appetens, aut fugiens, hoc motu cietur,
niſi
forſitan ui.
Præterea plantæ quoq; talicierentur proſe-
ctò
motu, partemq̃;
aliquam ad hunc motum ut inſtrumen-
tum
haberent.
Parimodo nec ipſam ſentiendi uim, motus
huiuſce
principium eſſe conſtat:
ſunt enim animalium mul-
ta
, quæ ſenſum quidem habent, manent tamen, &
ſemper
immobilia
ſunt.
Quòd ſinatura nibil facit fruſtra, neq; ne-
ceſſariorũ
quicquam omittit, niſi in animalibus mẽbris ca-
ptis
, ac imperfectis, atq;
animalium hæc & perfecta ſunt,
&
non membris capta, cuius id indicium eſt, & generant
enim
, &
ſtatum, decrementaq́; ſuſcipiunt, haberent & eas
ipſa
profectò partes, quæ progrediendi ſunt inſtrumenta.
At uerò neque ratiocinandi uis, & id quod intellectus
appellatur
, principium eſt mouendi.
Intellectus enim con-
templatiuus
, nihileorum quæ ſub actionem cadunt cõtem-
platur
, neque dicit quicquam omnino ſi ſit fugiendum, an
perſequendum
:
at motus, ſemper aut fugientis, aut perſe-
quentis
quippiam eſt.
Actiuus etiam cùm rem aliquam
huiuſcemodi
contemplatur, minimè iam fugere, aut per-
ſequi
iubet :
tamen ſi res illa terribilis ſit, cor ipſum mo-
uetur
:
ſin afficiens uoluptate, pars aliqua alia corporis
agitatur
.
Præterea intellectus nonnunquam iubet, ra-
tioqúe
fugere aliquid, aut perſequi dicit, at non obtempe-
rat
homo, neq;
mouetur ſed agit cupiditate, ut inipſo fieri
ſolet
incontinente.
Omnino autem perſæpe fieri uidemus,
utnon
medeatur hiſce, qui medicinam habet, nec hiſce
62886ARIST. DE ANIMA ficiat ſtatuam, qui ſtatuariam habet artem: proptereà quòd
non
ars ipſa, neq;
ſcientia, ſed aliquid aliud hanc habet uim,
&
potentiam, ut per ipſam artem aliquid ſcientiamq́; aga-
tur
.
At uerò nec appetitus autor, atque princeps huius
eſt
motionis :
continentes enim quãquam appetunt, atque
cupiunt
, non tamen agunt ea, quæ cupiunt, ſed intellectum
ipſum
ſequuntur, rationiq́;
obtemperant.
Intellectum actiuum, & appetitum iunctim cauſam eſſe
motus
animalium.
CAP. X.
_VI_dentur igitur duo hæc eſſe mouentia, uel appetitus
uel
intellectus ſi quis imaginationem ut quãdam in-
tellectionem
eſſe ponat.
Nam & homines magis imagina-
tionem
, quàm ſcientiam plerunq;
ſequuntur: & in cæteris
animalibus
non intellectio, neq;
ratio, ſed imaginatio ineſt.
Hæc igitur ambo, intellectus, & appetitus, mouendi motu
dicto
, principia ſunt.
Intellectus is inquam, qui alicuius
gratia
ratiocinatur, quiq́;
principiũ eſt agẽdi, atq; hic fine
ab
intellectu cõtemplatiuo differt.
Appetitus etiam omnis
alicuius
eſt gratia:
cuius enim eſt appetitio, id eſt principiũ
intellectus
actiui :
at ipſum ultimũ, principiũ eſt actionis.
Quare
non ſine ratione principia mouendi uidentur hæc
eſſe
duo, appetitus inquam, &
mens ea, quæ principiũ eſt
agendi
:
ipſum enim appetibile mouet: & propterea mens
mouet
quod appetibile ipſius principium eſt.
Imaginatio
quoq
;
cùm mouet, non abſq; appetitione mouet. Vnũigitur
eſt
id, quod mouet, ipſum inquam appetitũ:
nam ſi duo in-
tellectus
, atq;
appetitus, mouerent, per aliquam communem
utiq
;
formã mouerent: nunc autem intellectus quidem non
uidetur
abſq;
appetitu mouere: uoluntas enim appetitus
62987LIBER III. quidam. Atq; cùm ſit motus per rationem, & etiã per uo-
luntatem
fit.
Appetitus autem abſq; ratione mouet : cupi-
ditas
enim &
ipſa quidã eſt appetitus. Intellectus igitur
rectus
eſt omnis:
at appetitus, atq; imaginatio, & recta eſt,
&
nonrecta. Quocirca ſemper quidem ipſum appetibile
mouet
:
hoc autem eſt aut uerè bonũ, aut apparens bonũ:
attamen non omne bonũ mouet, ſed id quod ſub actionem
cadit
.
Sub actionem autẽ cadit, quod aliter ſeſe habere etiã
poteſt
.
Patet igitur talem animæ uim, atq; potẽtiam, prin-
cipium
eſſe mouendi, quæ quidem eſt, quam appetitum
conſueuimus
appellare.
Conſtat etiam eos oportere, qui
partes
animæ diuidunt, ſi modò potentias ipſas diuidant,
atque
ſeparent, complures ipſas eſſe concedere, nutriendi
principium
, ſentiendi, intelligendi, deliberandi, &
appe-
tendi
:
hæc enim plus inter ſeſe differunt, quàm poten-
tia
cupiendi, ac iraſcendi.
Cùm autem appetitiones
inter
ſeſe contrariæ fiant:
quod quidem tum fit, cùm ratio,
cupiditasq́
;
contrariæ ſunt, idq́; fieri ſolet in hiſcæ quæ ſen-
tiunt
, atq;
percipiũt tempus (mens enim ob futurum retra-
here
iubet, cupiditas uerò præſens ipſum perſequitur:
nam
quod
iam afficit uoluptate, id &
ſimpliciter afficere uolu-
ptate
, &
abſolutè bonum eſſe uidetur, ex eo ſanè quia fu-
turum
non per ſpicitur.)
Specie quidem unum id eſt pro-
fectò
quod mouet, appetitiuum inquam ut appetitiuũ eſt,
atq
;
appetibile omnium eſt mouentium primum (hoc enim
mouet
, &
non mouetur, mente, aut imaginatione perce-
ptum
) numero uerò plura ſunt ea, quæ mouent.
At uerò
tria
ſint in animalium motu, unum id quod mouet, ſecun-
dum
id quo mouet, &
tertium id quod mouetur : atque id
quod
mouet ſit duplex.
nam aliud eſt immobile, aliud
63088ARIST. DE ANIMA uet, atq; mouetur: immobile quidem id bonum eſt quod ſub
actionẽ
cadit:
id uerò quod mouet, atq; mouetur eſt ipſum
principium
appetendi (mouetur enim id quod appetit, ea
ratione
qua appetit, &
appetitio eſt motus quidam, uel
operatio
) id autẽ quod mouetur eſt animal ipſum, at quo
mouet
appetitus ut inſtrumento, id iam corpori tribuen-
dum
eſt.
Quocirca de ipſo tunc eſt contemplandum, cùm
de
communibus animæ, corporis'ue operibus, atq;
officijs
contemplabimur
.
Nunc ut in ſumma dicamus, id quod
mouet
ut inſtrumentum, ibi eſt collocãdum, ubiidem prin-
cipij
rationem, finis'ue ſubit, ut in cardine fit:
hic enim
connexum
, &
concauum eſt, quorum alterum finis, alte-
rum
principium eſt.
Quapropter alterum quieſcit, al-
terum
mouetur.
Sunt ratione quidem diuerſa, magnitudine
uerò
ſeparantur:
uniuerſa nãq; pulſu, tractuq́; mouẽtur.
Idcirco oportet périnde atq; in circulo, aliquid manere, &
hunc
incipere motum.
Omnino igitur, uti diximus, hoc ſui
ipſius
motiuum eſt animal, quo eſt appetitiuum.
At appeti-
tiuum
ſine imaginatione non eſt:
omnis autem imaginatio,
aut
rationis eſt particeps, aut eſt ſenſitiua:
atq; huius et bel-
luæ
participes ſunt.
Demotu animalium quæ Imperfecta ſunt.
CAP. XI.
_AT_enim conſiderandum eſt etiam quidnam ſit id,
11Hîc Āriſto, de
inſectorũ
mo-
tu
determinat.
quod imperſecta animalia motu ciet, quibus ſenſus
ineſt
tantummodo tactus:
atque inuestigandum eſt, ſihis
etiam
inſit imaginatio, cupiditas'ue, necne :
etenim dolor
atque
uoluptas his ineſſe uidetur :
quòd ſi hæc inſunt, &
cupiditatem
neceſſe eſt eiſdem ineſſe.
At quonam pacto
his
imaginatio ineſt?
An aſſerendum eſt ut uidetur, hæc
&
in his ineſſe, imaginationem inquam, atq; cupiditatem:
63189LIBER III. uerum ut indeterminatè mouentur, ſic & hæc ipſis ſunt
indefinitè
.
Imaginatio igitur ſenſitiua, ratione etiam
expertibus
uti diximus, animalibus ineſt.
At deliberatiua
his
ineſt tantum, in quibus ratio ineſt:
nam utrũ hoc agat,
an
hoc rationis iam opus, atque officium eſt:
atque neceſ-
ſe
eſt uno quodam metiri, maius enim perſequitur.
Quare
poteſt
unum ex pluribus phantaſmatibus facere.
Et hæc
eſt
cauſa ſanè cur non omnis imaginatio uidetur opinio-
nem
habere, quia eam, quæ ex ratiocinatione, non habet:
at
hæc
illam nimirum habet.
Quapropter deliberatiuum ap-
petitus
non habet.
Vincit autem interdum appetitus, mo-
uetq́
;
uoluntatem: inter dum hæc illum, appetitus inquam
appetitum
ut ſphæra, cúm incontinentia fit:
atque ſemper
ſuperior
magis eſt princeps, mouetq́;
natura. Quo fit ut
tres
iam motus efficiantur.
Ea uerò ratio, cui ſcientiæ tri-
buuntur
, non mouet, ſed manet.
Cùm autem existimatio-
num
, ac rationum alia ſit uniuerſalis, alia ſingularis (illa
nanq
;
dicit, omne bonum honoribus eſſe afficiendum, hæc
uerò
dicit, me bonum eſſe) hæc iam opinio mouet, non illa
uniuerſalis
, quin potius ambæ mouent:
at illa, quieſcẽs ma-
gis
:
hæc autem, non quieſcens.
Qui ſenſus animalibus ſint neceſſarij, & quamobrem.
CAP. XII.
_NE_ceſſe eſt igitur omne quod uiuit, animamqúe ha-
11Hîc declarat
Ā
riſto. qui ſen
ſuum
animali-
bus
ſint neceſ
ſarij
.
bet, nutriendi uim habere ab ortu, generationé ue
uſque
ad interitum, corruptionem'ue ſuam:
neceſſe eſt
enim
omne quod eſt ortum, accretionem, &
ſtatum, &
decretionem
habere, quæ quidem, ut patet, ſine nutritio-
ne
fieri nequeunt.
Neceſſe eſt igitur, uniuerſis his quæ
accreſcunt
, atque decreſcunt, ineſſe potentiam nutriendi.
63290ARIST. DE ANIMA
At non in omnibus uiuentibus neceſſe eſt ſenſum eſſe:
etenim neque ea poſſunt tactum habere, quorum corpus
eſt
ſimplex, quæqúe non ſine materia formarum ſunt ſu-
ſceptiua
:
neque fieri poteſt, ut ſine hoc ſenſu anima-
lium
quic quam in rerum ſit ratione.
Animal autem ne-
ceſſe
eſt ſenſum habere, ſi nihil facit frustra natura:
nam
uniuerſa
quæ natura conficiuntur, gratia ſunt alicuius,
aut
ſunt caſus eorum, quæ alicuius cauſa fiunt.
Siigi-
tur
corpus quod habet uim gradiendi, non haberet ſen-
ſum
, corrumperetur ſanè:
& non ad ſuum proficiſceretur
perueniretq́
;
finem, quem quidem opus eſſe naturæ con-
ſtat
.
Quo nanq; pacto nutrietur? Immobilibus enim adeſt
nutrimentum
eo in loco, ubi ſunt orta, quo nutriri poſ-
ſunt
ſuapte natura.
Fieri autem nequit, ut corporũ quic-
quam
mobile, atq;
ortum, animã quidem habeat, diſcernen-
temq́
;
mentem, ſenſu autem uacet. Cur enim non habebit?
aut
enim animæ, aut corpori idipſum melius erit.
At neutri
uidetur
melius eſſe:
illa nanq; ob hoc non intelliget magis,
illud
autem non ob ipſum magis perſistet.
Nullum igitur,
uti
diximus, non immobile corpus, habet animam abſque
ſenſu
.
Atqui ſi ſenſum habet, neceſſe eſt ipſum uel ſim-
plex
corpus, uel mistum eſſe.
Sed fieri non poteſt, ut ſit
ſimplex
:
non enim habebit tactum. At hunc ſenſum ineſſe
neceſſe
eſt:
quod quidem ex hiſce perſpicuum euadere po-
teſt
.
Nam cùm animal omne corpus ſit animatum, corpusq́;
omne
tangibile ſit, tangibile autem ſit id, quod eſt ſenſi-
bile
tactu, neceſſe eſt &
animalis corpus uim habeat ſen-
tiendi
tangendo, ſi debeat ipſum animal conſeruari.
Cæte-
ri
nanq;
ſenſus per alia quædã externa ſentiunt, odoratus
inquam
, uiſus, ac auditus:
tangens autẽ, niſi ſenſum
63391LIBER III. poterit alia quidem fugere, alia autem capere. Quod ſi
ita
ſit, fieri non poteſt ut ipſum animal conſeruetur.
Qua-
propter
&
ipſe gustus, quaſi tactus eſt quidã: eſt enim ali-
menti
ſenſus:
at alimentum, corpus eſt quod tactu percipi-
tur
.
Sonus autẽ, & color, & odor, non nutriunt, nec accre-
tionem
, decretioneḿ ue faciunt.
Quare neceſſe eſt ipſum
guſtum
, tactũ quendã eſſe:
quia rei tangibilis, ac nutritiuæ
eſt
ſenſus.
Hi igitur ſenſus neceſſarij ſunt animali: at que
perſpicuum
eſt fieri non poſſe, ut ſit animal abſq;
tactu. At
cæteri
ſenſus, boni ſunt gratia, &
definito iam generi, non
cuiuis
, animalium ſine ullo diſcrimine, ſed cuidam ut gra-
dienti
, neceſſe eſt inſint:
nam ſi conſeruari debeat, non ſo-
lùm
tangendo, ſed eminus etiam ſentire ipſum oportet.
Quod quidem erit, ſi per externum ſentire medium
poßit
, hoc pacto ut à ſenſibili quidem medium, ab hoc autẽ
ipſum
patiatur, ac moueatur.
Nam ut in motu ad locũ ac-
commodato
fieri ſolet:
cùm per multa efficitur (primum
nanq
;
mouens pellit ſenſum, pellendoq́; facit ut illud pellat
id
, quod déinceps post illud eſt collocatum:
fitq́; hoc pacto
motus
per medium:
atq; primum quidem pellit, & pel-
litur
:
ultimum autem pellitur, & non pellit: medium uerò
pellitur
, atq;
pellit: & interdum plura ſunt media, inter-
dum
pauciora) ſic &
in alteratione fieri ſolet, hoc exce-
pto
duntaxat, id inquam quod alterat, eodem in loco ma-
nere
:
ueluti ſi quiſpiam in ceram tinxerit, uſq; ad id motæ
eſt
, uſquequo tinxit:
lapis autem mouetur: at aqua ad di-
ſtantiam
longam:
aër autem ad longiorem mouetur: atque
agit
, &
patitur: ſi maneat, ſitq́; unus, & non diuiſus. Qua-
propter
&
de reflexione melius eſt aẽrem à figura, colo-
req́
;
pati, quouſq; ſit unus (eſt autẽ unus: in ipſo leui)
63492ARIST. DE ANIMA egrediẽtem uiſionem frangi, atq; reflecti cenſere. Quocir-
ca
rurſus hic mouet uiſum, périnde atq;
ſi ſignum quod in
ceram
imprimitur, tranſmitteretur, uſq;
ad finem.
Nullum animal ortus occaſusq́; particeps ex vno elemento
conſtitui
poſſe, & alia quædam. CAP. XIII.
_AT_ qui perſpicuum eſt, fieri non poſſe ut corpus ani-
11Hîe oſtendir
Ā
riſto. anima,
lis
corpus ſim,
plex
eſſe non
poſſe
.
malis ſit ſimplex:
igneum, inquam, aut aqueum, aut
aëreũ
.
Nam nullus alius ſenſus abſq; tactu haberi poteſt:
corpus enim animalis omnis, ut dictum eſt, uim habet ſen-
tiendi
tangendo:
cætera autem elementa, præter terram,
inſtrumenta
ſenſus fieri poſſunt.
Atq; omne tale, per aliud
ſentiendo
ſenſum nimirum efficit, &
per media: at tactus,
in
tangendo ſenſibilia ſua, cõſistit.
Quapropter & hoc
nomine
nũcupatur.
Atq; tametſi cætera quoq; ſenſuum
instrumenta
tactu ſentiunt, tament per aliud medium ſen-
tiunt
:
at ipſe tactus, per ſeipſum ſolus ſentire uidetur. Qui-
bus
efficitur, ut nullum talium elementorum, corpus ſit ani-
malis
.
At uerò neq; terreum eſſe poteſt: tactus enim ueluti
mediocritas
eſt omniũ tangibilium, &
instrumentũ ipſius,
non
modò terræ differentiarum eſt ſuſceptiuum, ſed etiam
calidi
, frigidiq́;
, cæterorumq́; omnium tangibilium. Et ideo
neq
;
oßibus, neq; pilis, neque talibus partibus ullis omnino
ſentimus
, quia terrea ſunt.
Hinc & plãtæ omnium ſenſuum
ſunt
, ut patet, expertes, quia &
ipſæ terreæ ſunt. At abſq;
tactu
fieri non poteſt, ut alius quiſquam ſit ſenſus:
huius
autem
inſtrumentum ſenſus, neq;
terræ eſt: neq; cæterorum
ullius
elementorum.
Hæc cùm ita ſint, patet animalia ne-
ceſſariò
mori, cùm hoc ſolo ſenſu tactus priuantur, neque
enim
fieri poteſt, ut hunc ſenſum non animal habeat, neq;

ſi
animal eſt, alium ſenſum præter hunc habere neceſſe eſt.
63593LIBER III.
Et propterea fit, ut cætera quidem ſenſibilia non cor-
rumpant
ſuis exuperationibus animal, color, inquam, ſo-
nus
, &
odor, ſed ipſa tantum ſenſuum inſtrumenta, niſi per
accidens
:
ut ſi ſimul cum ſono, pulſio, ictusq́; fiat, & ſi à
rebus
, quæuidentur, atque ab olentibus, alia moueantur,
quæ
tactu corrumpunt:
ſapor etiam hoc ſanè corrumpit,
quo
ſimul accidit ipſum tangibile eſſe.
Exuperationes
autem
tangibilium, ut calidorum, frigidorum, &
huiuſmo-
di
, ipſum interficiunt, atq;
interimunt animal. Exupera-
tio
enim ſenſibilis cuiuſuis ſenſus deſtruit instrumentum,
atq
;
deuastat. Quare & tangibile exuperans ipſum de-
ſtruit
tactum.
At hoc ſenſu, definitum eſt animal: ſine
nanq
;
tactu fierinon poſſe ut ſit anima, demonſtrauimus.
Quamobrem exuperationes eorum, quæ tactu perci-
piuntur
, non ſolùm instrumentum ipſius ſenſus, uerùm
etiam
animal ipſum interimunt, atq;
corrumpunt: quia
neceſſe
eſt animal, hunc ſolum habere.
Cæteros autem ſen-
ſus
animal habet, non ut ſit, ſed ut bene ſit, ut antea dixi-
mus
.
Viſum enim habet ut uideat, quoniam & in aëre
&
in aqua, & omnino in perſpicuo degit. Guſtum au-
tem
, ob id quòd uoluptate afficit, aut dolore, ut in
alimento
ea ſentiat, &
cupiat, ac moueatur.
Et auditum, ut aliquid ſignificetur.
Linguã
præterea, ut ipſum,
aliquid
alij per ipſam
ſignificet
.
LIBRORVM TRIVM ARISTO-
TELIS
DE ANIMA
FINIS
.
636
[Empty page]
637
[Empty page]
638
[Empty page]
639
ARISTOTE-
LIS
STAGI
RITAE
,
11
De
{ # Senſu & Senſili, \\ Memoria & Reminiſcentia, \\ Somno & Vigilia, \\ Inſomnijs, \\ Diuinatione in ſomno, \\ Lõgitudine & Breuitate vitæ, \\ Iuuẽtute & Senectute, & Vita \\ & Morte, & Reſpiratione,} # Libri \\ ſingu \l̇i.
Franciſco V atablo interprete.
12[Figure 12]
LVGDVNI,
A pud T heobaldum Paganum.
M. D. XLVII.
640
[Empty page]
6413
ARISTOTE-
LIS
DE SENSV ET SEN-
SILI
LIBER
VNVS
.
Franciſco Vatablo interprete.
Hic Āriſto. de his quæ ſunt animæ, & corpori communia,
&
primùm de Viſu determinat.
CAP. I.
_C_VM de anima inſe, & de ſingu-
lis
eius potentijs particulatim de-
finitum
iam ſit, proximũ eſt ut de
cũctis
tam animãtibus, quàm hiſ-
ce
quæ uitã ſortita ſunt, quænam
actiones
eorum propriæ ſint, &

quænã
cõmunes, cõſyderemus.
Igi
tur
ſuppoſitis hiſce quæ de anima dicta ſunt, de reliquis
exorſi
à primis, ediſſeramus.
Planè tam communia, quàm
propria
animãtibus ceu ſenſus, memoria, ira, cupiditas, de-
niq
;
appetitus, & inſuper uoluptas, & dolor (etenim hæc,
animalibus
ſerè omnibus cõpetunt) promiſcua corpori, &

animæ
maximè uidẽtur eſſe.
Adhæc quædã omnibus quæ
uita
participant communia ſunt, quædam animantium
nonnullis
.
Horum autem copulæ quatuor numero præci-
puè
existunt:
nempe uigilia, & ſomnus: iuuentus, & ſene-
ctus
:
reſpiratio, & expiratio: uita, & mors. De quibus cõ-
templari
oportet, &
quidnã eorũ quodq; ſit, & quibus de
cauſis
eueniant.
Cæterùm ad Naturalẽ quoque
6424ARIST. DE SEN. ET SEN. prima ſanitatis, & ægritudinis principia cognoſcere: ete-
nim
ſieri poteſt, ut quæ uita destituta ſunt, ſana ſint, aut
ægra
.
Iccirco tam Natur aliũ ferè plurimi, quàm Medi-
corum
ij, qui doctiuſculè artẽ ipſam perſequi, ac tractare
ſtudent
, alteri in ijs quæ ad artem Medicinalẽ pertinẽt, ſuæ
conſyderationi
finem imponũt:
alteri ab ijs, quæ ad cõtem-
plationem
naturæ ſpectant, Medendi ſcientiã auſpicantur.
Quòd autẽ ea omnia, quæ diximus, ad corpus, & ani-
mam
muniter attineant, haud obſcurũ eſſe uidetur.
Nam
ex
eis quædã cum ſenſu eueniũt, quædã per ſenſum.
Item
alia
affectus eiuſdem ſunt, habitus alia, alia porrò tutelæ,
atq
;
ſeruationes, alia corruptiones, atq; priuantiæ. Sen-
ſum
uerò per corpus animæ cõpetere, per rationẽ, &
abſq;
ratione conſtat. Ipſis autem animalibus ſenſum ineſſe, qua
nimirũratione
quodq;
animaleſt: neceſſe eſt: hoc ipſo,
eſſe
animal, &
non eſſe definimus. Verùm de ſenſu, & ſen-
tiendo
quid ſit, &
cur hæc affectio animantibus accidat, in
libris
de anima diximus.
Nunc autem, priuatim de ſingulis
ſenſibus
agendũ eſt.
Tactus, & gustus, animalia omnia ne-
ceſſariò
comitantur:
tactus, ob , quam in libris de anima
explicauimus
cauſam:
gustus, ob alimentũ: gustus quod
uoluptate
afficit, quodq́;
dolore in alimento diſcernit, ac
dijudicat
:
adeò ut hoc ſugiat, illud perſequatur: atq; omni-
no
ſapor, partis altricis affe ctio existit.
At ſenſus illi, qui
intercedẽte
aliquo extrinſecus medio ſiunt, olſactus inquã,
auditus
, &
uiſus, ex animantiũ numero inceßilibus omni-
bus
eos quidem habentibus, tutelæ, ac ſalutis gratia adiun-
cti
ſunt, ut præſentientes alimentũ perſequantur, &
quæ
praua
ſunt, atque exitialia fugiant.
Sed ijs quæ prudentiæ
quoque
participes ſunt gratia cuiuſpiam commodi
6435LIBER. acceſſere: nam auditus, & uiſus, multas adnuntiant diffe-
rentias
, quibus rerum tam intellectilium, quàm quæ ſub
actionem
cadere ſolent, peritia cõparetur.
Horũ ipſorũ,
ad
paranda quæ neceſſaria ſunt magis uel per ſe uiſus con-
ducit
:
ad cultũ ingenij capeſſendũ, per accidens auditus.
uiſus
cõplures, uariasq́;
differentias aduehit, quòd corpo-
ra
omnia colore participent.
Quare & hoc ſenſu maximè
cõmunia
ſentimus.
Cõmunia dico, figuram, magnitudinem
motũ
, ſtatũ, numerũ.
At auditus, ſoni tãtũmodo diſcrimina,
paucis
etiã uocis renunciat.
Sed per accidẽs magnũ adſert
adiumẽtũ
ad acquirẽdã ſapientiã, prudentiãq́;
: nam ſermo
cùm
ſit audibilis, diſciplinæ cauſa non per ſe, ſed per acci-
dens
existit:
conſtat enim ex nominibus: ſingula autẽ nomi-
na
, quarũdam notionum ſymbola ſunt.
Quamobrem ex
ijs
, qui iam inde ab ortu naturæ utroq;
ſenſu priuati ſunt,
qui
cæci ſunt, hiſce qui muti, ſurdiq́;
ſunt, ſapientiores eua-
dunt
, atque prudentiores.
De uirtute igitur, ac facultate,
quam
quiſq;
ſenſuum ha@eat diximus.
Hîc Āriſto. de ſenſuum organis determinat, oculumq́;
aqueum eſſe oſtendit.
CAP. II.
_C_Orpora autẽ ſenſoria in quibus ijdem ſieri apti ſunt,
nonnulli
quidem iuxta elementa corporũ diſquirunt,
atq
;
inuestigant: ſed cùm nequeant quinq; ſenſus ad qua-
tuor
elementa reducere, cui quintus accommodari debeat,
hæſitant
.
Omnes autem uiſum igni tribuunt, quòd cu-
iuſdam
affe ctionis cauſam ignorent.
nam preſſo, agitatoq́;
oculo, igneus fulgor apparet. At hoc in tenebris euenire
natum
eſt, aut cùm palpebræ oculos integunt:
nam tum
quoq
;
tenebræ oboriri ſolent. Habet autẽ hoc aliam quoq;
6446ARIST. DE SEN. ET SEN. dubitationem. Nam cùm fieri non poßit, ut quenquam la-
teat
ſe ſentire, ac uidere rem quãpiã cõſpectui obuiam:
ne-
ceſſum
eſt ut oculus ipſe ſeipſum uideat:
cur igitur idipſum
quieſcenti
oculo non euenit?
Cauſa huiuſce & dubitatio-
nis
, &
deniq; quamobrem uiſus ex igni conſtare uideatur,
hinc
ſumenda eſt.
Nam quæ leuia ſunt, fulgere in tenebris,
non
tamen illuſtrare, inſitum habent:
oculi autem pars ni-
gra
, mediaq́;
leuis eſt. Ea uerò cùm mouetur oculus, appa-
ret
:
propterea quòd tum accidi, t ut res una ut duæ ſit, id
quod
motionis celeritas efficit, adeò ut aliud eſſe uideatur
id
quod uidet, &
aliud id quod uidetur. Iccirco etiam non
fit
, niſi celeriter, et in tenebris oculi motio fiat:
quod le-
ue
eſt, in tenebris ſuapte natura collucet:
ceu quorundã pi-
ſciũ
capita, &
ſepiæ atramentũ: & cùm lentè cõmouetur
oculus
, nequaquã cuenit ut ſimul duo eſſe uideantur quod
unum
eſt, nempe uidens, &
uiſum. Illo autem modo oculus
ipſe
ſeipſum uidet:
quomodo & in refractione agitur.
ſi
oculus conſtaret ex igni, ut Empedocli placet, &
in Ti-
mæo
ſcriptũ eſt, accideretq́;
uidere egrediente ueluti è la-
terna
lumine, cur etiã in tenebris aſpectus uideret?
Di-
cere
autem uiſum cùm egrediatur in tenebris extingui, ut
Timæus
astruit, inane modis omnibus existit.
Quænam
enim
eſſe poteſt luminis extin ctio?
nam aut frigido extin-
gui
, aut humido aſſolet, quod calidum, ſiccumq́;
eſt, qualis
eſt
&
prunarum ignis, & flamma ipſa: quorum neutrum
lumini
ineſſe uidetur.
Quòd ſi inſint quidem, ſed quia re-
mißè
inſunt, nos lateat, oportebat interdiu, &
ſuperue-
niente
pluuia lumen extingui, ac tempore glaciali potiſ-
ſimùm
tenebras fieri:
nam flamma ipſa, & conflagrantia
corpora
idipſum patiuntur.
Nunc uerò nihil tale
6457LIBER. ni accidit. Empedocles autem interdum existimare uide-
tur
egrediente lumine, id quod prius diximus, nos cernere:
inquit enim ad hunc modum. Vt cùm quis meditatus iter
noctem
per opacam.
Aſſolet ardẽtem faculã, lychnum' ue
parare
, Addens laternam, quæ flatus arceat omneis, Diſ-
ſipatiſta
quidem flantis ſpiramina uenti:
At lux egrediens
quantum
ſe fundere poßit, Colluſtratq́;
uiam radijs, uin-
citq́
;
tenebras. Sic tunicis clauſus ualidis ſubtilibus, am-
plis
, Ignis natiuus, pupillarem impetit orbem ma-
gnam
laticis uim qui circunfluit arcent.
Dißilit ille ſo-
ras
quantum ſe fundere poßit.
Interdum inquam nos hoc
pacto
cernere aßerit, interdum defluxibus, &
exunijs à re
conſpecta
mißis.
Democritus uerò, quatenus uiſum eſſe
aquã
aſſerit, rectè dicit:
quatenus uiſionẽ eſſe emphaſin, id
eſt
apparitionem, ſiue apparentiã, non rectè.
Id enim eue-
nit
, quia oculus leuis eſt.
Atq; emphaſis, nequaquam in re
uiſa
, ſed in uidente existit:
quippe cùm ea affectio, reſra-
ctio
ſit.
Verùm necdũ illi quic quam, ut uidetur, de appa-
rentibus
, &
refractione apertũ erat. Abſurdũ etiam &
illud
eſt, non ſuccurriſſe inquam ei ut dubitaret, cur ſolus
uideat
oculus, &
cæterorum nullum in quibus ſimulacra
appareãt
.
Conſpectum igitur eſſe aqueum, ueritati quidem
conſonum
eſt:
non tamen uiſio fit ut leſt aqua, ſed ut tranſ-
lucet
:
quod & aẽri cõmune eſt. Verùm aqua facilius, quàm
aër
cõprehendi, atq;
retineri poteſt. Idcirco pupilla, &
oculus
, ex aqua conſtant.
Quod quidem & experẽtia ipſa
latè
patet:
nam quod ſocietatis oculis effluere aſſolet, uide-
tur
eſſe aqua.
Quin & in fœtibus nuper afformatis ocu-
li
ſupra modũ ſplendent, reſulgentq́;
. Atq; in ſanguina-
rijs
, albida portio oculi, opima, pinguisq́;
ob id eſt, ut
6468ARIST. DESEN. ET SEN. mor perſistat incõgelabilis. Et ob id oculus, minimè omniũ
partium
corporis rigere ſolet:
nemo enim unquam interna
parte
oculi friguit.
Exanguiũ uerò oculos tunica dura am-
bire
ſolet, qua illos ab iniuria frigoris tuetur, atq;
defendit.
Porrò illud omnino metas egreditur rationis, nẽpe con-
ſpiciendi
uim exeũte quopiã uidere, &
aut ad aſtra uſque
deduci
, aut cùm ad uſq;
certũ quoddã ſpatiũ proceßerit
lumine
externo uniri, atq;
cõiungi ſicuti quidã aiunt. Nam
iſto
præstabilius id erat, nimirũ cõiunctionẽ in oculi prin-
cipio
fieri.
Quanquam & id quoq; ſtultũ eſt: quid enim eſt
lumen
lumini cõiungi, aut quonam pacto id eſſe poteſt?

enim
quoduis cuiuis ſine diſcrimine cõiũgitur.
Item qui in-
terdum
lumẽ externo cõiungetur, cùm mẽbrana ipſa, inter
illa
media ſit?
De hoc igitur, uidelicet quòd ſine lumine
non
uideatur, alibi diximus.
Verũ ſiue lumen, ſiue aër id ſit,
quod
oculũ, &
rem cõſpectam interiacet: motio ipſa quæ
per
fit, uiſionem efficit.
Atq; ratione euenit optima, ut
interna
oculi portio, aquea ſit:
nam aqua perſpicua eſt.
Vt autem extrà non ſine lumine uidetur: ſic & intra.
Perſpicuũ ergo eſſe oculum oportet, eundemq́; aquam eſſe
neceſſe
eſt, quãdo aër non eſt:
enim anima ipſa, aut ani-
ſenſoriũ, in oculi extremo, ſed in parte, ut patet, interna
existit
.
Quãobrẽ neceſſe eſt, ut pars oculi interior, per-
lucida
, &
luminis exceptiua ſit. Atq; etiam hoc ex hiſ-
ce
, quæ contingere ſolent, apertũeſt.
Iam enim quidam ac-
cepto
in prælio circa tempora uulnere adeò profundo, ut
porioculi
, &
meatus fuerint execti, ſeſe tenebris offundi,
quaſi
extincta lucerna, putarũt:
propterea quòd perlucida
pars
oculi &
uocata pupilla, abſciſſa, ceu laterna quædã,
fuit
.
Quare ſi in hiſce périnde euenit ut dicimus:
6479LIBER. eſt hoc modo aßignare oportere, et accõmodare unũquod-
que
ſenſorium uni elemento.
Oculi enim partem cui ui-
dendi
facultas data eſt, ex aqua constare existimandũ eſt:
ex
aëre
, id quod ſonos percipit:
olfactũ, ex igni: nam quod ol-
faciendi
uim obtinet, id potẽtia eſt quod olfactus actu:
ſen-
ſile
enim ſenſum agere facit.
Quare neceſſe eſt eundem
ſenſum
potentia prius eſſe.
Odor autem, non niſi fumi-
da
quædã exhalatio existit, quæ profectò ignea eſt.
Quo-
circa
&
peculiare ſenſoriũ olfactus in cerebro ſitum eſt:
nam rei frigidæ materia, potentia calida eſt. Atq; oculi ge-
neratio
ad hunc ſeſe habet modum:
nam oculus à cerebro
cõstitutus
eſt, quod omniũ partium corporis humidißimũ,
frigidißimumq́
;
existit. Cui autem tangendi tributa eſt au-
toritas
, ex terra:
cui guſtandi, ſpecies quædã tactus eſt. Et
ob
id ſenſorium eorũ, guſtus inquam, &
tactus, haud pro-
cul
à corde eſt:
cor, cerebro ex aduerſo iacet, & omniũ
partium
corporis calidißimum eſt.
Ac de ſenſarijs quidem
corporis
partibus, hoc pacto definitum ſit.
Hîc Āriſto. de Colore determinat, oftenditq́; vnumque,
que
ſenſuum dupliciter dici.
CAP. III.
_D_E ſenſilibus aũt cuiuſq; ſenſorij, uerbi cauſa de co-
lore
, ſono, odore, ſapore, et ta ctili, quodnam ſit eorũ
munus
, atq;
officiũ, & quænam ſit cuiuſq; ſenſorij actio,
uniuerſaliter
quidem in libris de anima dictũ eſt:
quidnam
uerò
ſit quodlibet eorum, ceu quid color, quid ſonus, quid
odor
, quid ſapor, &
ſimiliter quid tactile, conſiderandum
eſt
.
Et primò quidem de colore agendum uidetur. Vnum-
quodq
;
igitur, bifariam dici ſolet: actu ſcilicet, & poten-
tia
, Verùm quonam pacto color, &
ſonus actu
64810ARIST. DE SEN. ET SEN. actu, uiſui ſcilicet, & auditui idem ſint, aut aliud, in com-
mentarijs
de anima dictum iam eſt:
quid autẽ existens eorũ
quodq
;
ſenſum, actionemq́; faciat, nunc dicamus. Vtigi-
tur
ibi de lumine dictum eſt, quòd perſpicui color per ac-
cidens
ſit, ita hic quoq;
dicendum: nam corporis ignei præ-
ſentia
in perſpicuo, lumen eſt, priuatio tenebræ.
Quod au-
tem
perſpicuitatem nuncupamus, id non aëri, aut aquæ aut
ulli
elementorum proprium eſt:
ſed eſt facultas quædã, &
natura
communis, quæ ſeparabilis quidem non eſt, ſed in
illis
eſt, atq;
cæteris corporibus, alij plus, alij minus ineſt.
Quemadmodum igitur neceſſe eſt corporum aliquod eſſe
extremum
, ita &
huius. Luminis itaq; natura, in perſpicuo
indefinito
eſt.
Quòd autem perſpicuitatis corporibus in-
ſertæ
extremitas aliqua ſit, certum eſt:
quòd uerò ea color
ſit
, ex hiſce quæ eueniunt patere poteſt.
Nam color, aut in
termino
reſidet, aut terminus eſt.
Quocirca & Pythago-
rei
, ſuperficiem ipſam colorem appellabant:
etenim color
in
termino corporis inhabitat, ſed nequaquam terminus
corporis
eſt:
quanquam eandem eſſe naturam quæ extrà,
&
intrà coloratur, putare oportet. Porro aër, & aqua,
colorata
apparent:
etenim aura, talis eſt. Cæterum nec aër,
nec
mare, eundem cominus, &
eminus colorem ſortiuntur,
quòd
ibi color in indefinito ſit.
At in corporibus ipſis, niſi
id
quod ea continet, ac ambit, mutationem aliquam affe-
rat
, coloris apparitio definita eſt:
idem igitur hic, & illic
coloris
ſuſceptiuum eſſe conſtat.
Ergo perſpicuitas quate-
nus
corporibus ineſt, ineſt autem plus, &
minus: omnibus
ut
colore participẽt, in cauſa eſt.
Cùm autem color in ter-
mino
ſit, perſpicuitatis profectò terminus quidam erit.

Quare
color, perſpicuitatis in corpore definito
64911LIBER. erit. Sed & perſpicuis ipſis ut aquæ, & ſi quid aliud eiuſ-
modi
eſt, atque hiſce, quæ colorem proprium habere ui-
dentur
, in extremitate omnibus ſimiliter ineſt.
In ipſa
igitur
perſpicuitate, interdum id ineſt, quod in ipſo quoq;
aëre lux efficere ſolet, interdum non ineſt, ſed perſpicui-
tas
eo destituta eſt.
Ergo quemadmodum in aëre, modò lu-
men
, modò tenebræ inſunt, ita in ipſis corporibus albor,
&
nigror innaſci aſſolent. De cæteris autem coloribus
distinguendo
quot modis fieri poßint, iam diſſerendum
eſt
.
Fieri enim poſſunt hoc pacto, albo, & nigro, iuxta ſeſe
poſitis
, ita ut utrunque inuiſibile ſit ob paruitatem, quod
ex
ambobus reſilit, uiſibile reddatur:
hoc enim, nec album
fieri
, nec nigrum poteſt.
At cùm neceſſe ſit colorem quen-
dam
eſſe, &
neuter horum eſſe poßit, mistum quẽdam co-
lorem
, &
coloris ſpeciem quãdam aliam eſſe neceſſum eſt.
Igitur
plures eſſe colores præter album, &
nigrum: ad
hunc
putes modum.
Ac plurimos quidem proportione:
nam
fieri poteſt ut tria ad duo, &
tria ad quatuor, & ita
per
alios numeros, iuxta ſeſe ponantur.
Alios uerò nulla
penitus
proportione, ſed exceſſu quodam, ac defectu incõ-
menſili
.
Atque illos eodem utique quo concinentiæ modo,
ſeſe
habere.
Qui enim ſunt in numeris proportionis genus
eximium
ſeruantibus, eos eſſe qui conſonantiarum modo
omnium
ſuauißimi uidentur, ceu purpureus, &
puniceus:
atque
eiuſmodi paucos eſſe, eadem qua concentus pauci
ſunt
, cauſa.
Qui uerò non ſunt in numeris, reliquos eſſe.
Aut etiam colores omneis, tam certos, quàm incertos, in
numeris
eſſe:
atque hos ipſos cùm puri, ſynceriq́; non ſunt,
quia
non ſint in numeris tales euadere.
Vnus igitur gene-
rationis
colorum modus hic eſt.
Secundus, quando
65012ARIST. DE SEN. ET SEN. per alterũ apparet: ut nõnunquàm pictores faciunt, colo-
rem
alterum alteri clariori ſuperlinentes, ſicut cùm facere
uolunt
ut quippiã in aëre, aut aqua eſſe uideatur:
& ut ſol
per
ſe apparet albus, per caliginem, &
fumum, puniceus.
Atq; ita multi colores ad eundem, qui prius dictus eſt, mo-
dum
erunt:
namratio quædã ſuperiorũ ad inferiores erit.
Alij
, nulla penitus ratione cõstabunt.
Porrò dicere périnde
ut
antiqui, colores eſſe defluuia, &
tali de cauſa uideri, ab-
ſurdum
eſt:
nam ipſis neceſſariũ eſt, ut attactu ſentiri omnia
ſtatuant
.
Quare continuò præstat dicamus, ſenſum fieri,
quod
à ſenſibili mediũ moueatur, quàm attactu, &
de flu-
xibus
.
In illis igitur, qui iuxta ſeſe poni ſolent, ut inuiſi-
bilem
accipere magnitudinẽ, ita inſenſibile tempus neceſſe
eſt
, ut motionum acceßiones nos fugiant, &
quia ipſi ſimul
apparent
, unus eſſe uideantur.
At in hiſce nulla eſt neceßis
tas
:
ſed color ille, qui in ſuperficie extat, cùm ſit immobilis,
&
moueatur ab eo qui ſubsternitur, motionem pariet diſ-
ſimilem
.
Quocirca & diuerſus apparebit, & albus, aut
niger
.
Atq; isto pacto nibil obstat, quin color quidam
cõmunis
appareat ijs, qui procul abſunt.
Quare ſi fieri
nequeat
ut ulla magnitudo ſit inuiſibilis, ſed omnis ex quo-
dam
ſpatio uiſibilis habeatur, quænam erit hæc colorũ mi-
ſtio
?
quòd enim nulla magnitudo ſit inuiſibilis; poſt hæc
conſyderabimus
.
Quòd ſi corporũ mistio aliqua ſit,
ſolùm
périnde fit, ut quidam putant, uidelicet minimis, ſed
nobis
per ſenſum incognitis, iuxta ſeſe poſitis, ſed prorſus
omnino
cõfuſis:
quemadmodum in de mistione cõmentario
uniuerſim
de omnibus diximus.
Illo enim modo ea ſolùm
miſcẽtur
, quæ in minima diſtribui poßũt, ut homines, equi,
ſemina
:
quandoquidẽ hominũ homo, minimũ eſt:
65113LIBER. equus. Quare horum iuxta poſitione, cõpoſitorum multi-
tudo
mista eſt, unum autem hominẽ uni equo mistum eſſe
nequaquàm
diximus.
At quæcunque in minima diuidi ne-
queũt
, quæ ipſa profectò ut miſceãtur aptißima ſunt, fieri
non
poteſt ut eorũ mistio ad hunc fiat modum, ſed fit quia
prorſus
miſceantur:
quod qua uia, ac ratione fieri queat
dictũ
eſt anteà, ubi de mistione agebamus.
Cæterùm quæ
neceßitate
eueniat, ut cùm miſcentur, illa colores quoq;
mi-
ſceantur
, atq;
hãc eſſe principem cauſam cur colores mul-
ti
ſint, &
non ſuperpoſitionem, aut iuxta poſitionem, per-
ſpicuũ
eſt:
non enim è longinquo quidem, non autem è pro-
pinquo
, mistorũ color unus apparet, ſed undelibet.
At cõ-
plures
ideo colores erunt, quòd quæ inter ſeſe miſcentur,
ea
multis miſceri rationibus contingit.
Atq; alij in nume-
ris
, alij in exuperatione ſolùm:
& cætera ad ipſum mo-
dum
, quem in iuxta poſitis, ſuperpoſitis´ ue coloribus, dice-
re
cõtingit.
Ac de hiſce quidẽ, quæ miſceantur, alibi quoq;
determinatum fuit. Quam autem ob cauſam colorum ſpe-
cies
, item ſaporum, ſonorũq́;
, finitæ ſint, & non infinitæ,
postea
docebimus.
Quid igitur ſit color, & quamobrem
colores
ſint multi, explicatum iam eſt.
De ſono autem, &
uoce
, tractauimus prius in libris de Anima.
Hîc Ārifto, de Odore, déq; sapore determinat.
CAP. IIII.
_DE_ odore uerò, & ſapore, nunc agendum: nam eadem
ſerme
affectio eſt, ſed non in eiſdem uterque existit.
Porrò ſaporum genus, quàm odorum, nobis euidentius eſt.
Cuius
cauſa eſt, nos habere olfactum cæterorum animaliũ
olſactu
inſeriorem, &
ominum ſenſuum, qui in nobis ipſis
ſunt
, ſtupidißimũ:
ta ctum uerò ſuperiorem, & omniũ
65214ARIST. DE SEN. ET SEN. actißimum: guſtatum autem, tactum quendam eſſe. Igitur
aqua
, ſuapte natura inſipidaeſt.
Neceſſe autẽ eſt, aut aquã
in
ſe omnia ſaporum genera ob exiguitatem inſenſibilia,
uti
Empedocles aſſerit, continere:
aut in aqua ta lem mate-
riam
ineſſe, quæ quaſi ſemina gignendi, ſaporem generi-
bus
ſuppeditet, &
omnia ex ea generari, ſed alia ex alia
parte
:
aut ſi aqua nullam ſubeat differentiã, cauſam agen-
tem
ſoli, &
calori tribuere. Cæterùm ex hiſce illud eſſe
falſum
, quod Empedocles affirmat, perquàm facile depre-
hendatur
.
Nam ſapores calore immutariuidemus, ſi ſru-
ctus
ex arbore decerpti, ſoli exponãtur, aut igni:
ut intel-
ligatur
eoſdem non quòd ab aqua quippiam contrahant,
ſed
quòd in ipſis fructibus in alios uertantur, tales efficit:
item quoties cauſa temporis diluta pars exhalatur, ex dul-
cibus
austeros, &
amaros, & omnimodos fieri: necnõ ubi
decoquuntur
, in omnia propè dixerim ſaporum genera
trãſmutari
.
Conſimiliter & illud, aquam eſſe materiam,
quæ
gignendis ſaporibus ſemina præſtet, de numero corum
eſt
, quæ fieri nequeunt:
uidemus enim ex eadem re, ceu ex
eodem
cibo, ſapores diuerſos fieri.
Rcliquũ itaq; eſt, ſapo-
res
ideo permutari, quòd aqua quippiam patiatur.
Sed
quòd
aquanõ ui ſola caloris ſacultatem eam imbibat, quã
ſaporem
uocamus, hinc patere poteſt.
Nam cùm aqua li-
quidorum
omnium tenuißima ſit, atq;
ipſum etiam oleum
tenuitate
ſuperet, quanquàm oleũ plus quàm aqua disten-
di
poteſt, quòd oleum lentũ, uiſcoſumq́;
ſit, aqua uerò re-
mittens
, &
fragilis (Qua retione etiam fit, ut ægrius aqua
manu
, quàm oleum, contineri ſoleat) &
ea ipſa ſola, dum
calefit
, minime craſſeſcere uideatur, certum eſt ſapores al-
teram
quandam cauſam habituros eſſe, quòd omnes
65315LIBER. ſiuſculi existant, cum qua calori cauſæ nuncupatio commu-
nis
habeatur.
Porro quotquot ſapores in fructibus ſunt,
ijdem
in ipſa quoq;
terra ineſſe uidentur. Quapropter &
plurimi
ueterum natura interpretum dixere, talem eſſe
aquam
:
qualis eſt terra per quam meat. Idq́; in aquis ſalſis
maximè
ſpectari poteſt:
nam ſal, ſpecies quædã terræ exi-
ſtit
.
Quocirca quæ per cinerem, qui amarus eſt, tranſmit-
tuntur
, ſaporem ingerunt amarum:
& quæ per alia, alium.
Necnon è fontibus, quidam ſunt amari, nonnulli acidi, alij
uarijs
alijs ſaporibus præditi.
Quapropter rationi conſo-
num
eſt, ut ſaporum genus in plantis præcipuè gignatur:

nam
humidum, périnde ut cætera, pati à ſuo contrario na-
tum
eſt:
ſiccum autem, ei contrarium eſt. Vnde fit, ut etiam
ab
igni quippiam patiatur:
ſiquidẽ ignis, natura ſiccus eſt.
Quanquàm calidum igni peculiare eſt, ſiccũ terræ: uti
in
commentatione de elementis diximus.
Nihil itaq; quate-
nus
ignis ſit, aut aqua, aut quippiam aliud, agere, aut pati
natum
eſt:
ſed omnia, quatenus contrarietatem ſubeunt, ea-
tenus
agunt, patiunturq́;
. Vt igitur qui colores, ſuccos' ue
in
aqua eluũt, talem reddere aquam aſſolent:
ſic ipſa quoq;
natura, cùm in humore partem ſiccam, terrenamq́; diluit,
aut
per eundem humorẽ percolat, &
calore incoquit, hu-
mori
qualitatem quampiam inſerit.
Quæ non niſi ſapor
eſt
, id eſt, affectio quæ à prædicto ſicco in humore genita,
gustatum
qui in poteſtate ſit, ad actum demutat:
nam ſen-
tiendi
uim, quæ prius poteſtate erat, eodem perduci:
cùm
ſenſio
, diſciplinæ ſed contemplationi, reſpondeat.
Cæ-
terùm
ſapores non cuiuſuis ſicci, ſed eius quod alere poſ-
ſit
, aut affectiones eſſe, aut priuationes, hinc ſumendum,
quòd
nec ſiccum ſine humido ſit, nec contrà, humidum
65416ARIST. DE SEN. ET SEN. ſicco: neutrum enim horum animantibus, aut plantis ipſis
cibus
eſſe poteſt, ſed quod ex utriuſque mistura conſurgit.
Qumetiam in genere cibi, quem animalia ingerũt, quæ
è
ſenſilibus tactilia ſunt, ea incrementũ faciũt, atq;
decre-
mentum
.
Etenim id quod ingeritur, horum cauſa eſt, qua-
tenus
calidum eſt, aut frigidũ:
nam calor, & frigus, auctio-
nem
efficiunt, atque decretionem.
Alit autem, quatenus
guſtabile
eſt:
omnia nanque dulci aluntur, uel ſimplici, uel
commisto
.
Sed de hiſce in libris de generatione definien-
dum
eſt:
nũc tamen quãtum neceſſe ſit, ea tangamus opor-
tet
.
Nam calor, ut auget, ita etiam alimentum præparat:
atq; quod leue eſt, attrahit: quod uerò ſalſum, amarumq́; ,
ratione
ponderis relinquit.
Quod itaque exterior calor
in
extraneis corporibus efficit, hoc idem interior in animã-
tium
, plantarumq́;
natura efficere ſolet. Vnde fit ut ea dul-
ci
ſapore alãtur.
Cæteri tamẽ ſapores, périnde ut ſalſus, &
acutus
, pro condimento cibis admiſceri ſolent:
at isti, ut re-
trahant
:
quia quod dulce eſt & innatat, nimium alit. Por-
quẽadmodum colores ex albo &
nigro commistis pro-
ueniunt
, ſic &
ſapores permistione dulcis, & amari exul-
tant
.
Quin & ſecundum proportionem, quòd plus, mi-
nus
' ue adſit, ſinguli producuntur:
ſiue ſecundùm numeros
quoſdã
mistionis, &
motus, ſiue etiã indefinitè. Qui ue-
uoluptatem important demisti, hi ſoli in numeris ſunt.
Pinguis igitur ſapor, ſpecies dulcis eſt: ſalſus uerò &
amarus
, idem ferè ſunt:
acris, austerus, acerbus, & acidus,
intermedij
.
Quãdoquidem ſaporũ, & colorũ ſpecies, ferè
numero
pares ſunt:
nam utrorumq; ſpecies, ſeptem haben-
tur
:
ſi quis, uti conſentaneum eſt, fuſcum colore non alium
quàm
nigrum poſuerit.
Reliquum enim eſt, ut flauus
65517LIBER. lor ad album, ſicuti ſapor dulcis ad pinguem, pertineat.
Puniceus uerò, purpureus, uiridis, & cæruleus, album
&
nigrum interiacent: cæteri: ex horum mistura gignun-
tur
.
Item quẽadmodum nigrum, albi in diaphano, id eſt
translucido
corpore priuatio eſt:
ita ſalſum, & amarum,
dulcis
in humore, qui alere poßit.
Vnde fit, ut etiã cinis
deustorum
omnium, amarus ſentiatur:
utpote à quibus id
quod
potui idoneum erat, exactum ſit.
At Democritus,
&
è naturæ interpretibus, qui de ſenſu diſſeruere pluri-
mi
, abſurdißimum quippiã cõmittunt:
nam ſenſilia omnia,
tactilia
ſaciũt.
Quanquàm ſi hoc ita ſit, certũ eſt omneis
alios
ſenſus tactum quendã eſſe:
quod fieri poſſe, nequa-
quam
difficile eſt internoſcere.
Præterea ſenſilibus hiſce
quæ
ſenſibus omnibus cõmunia ſunt, tanquã proprijs utũ-
tur
:
etenim magnitudo, figura, & aſperitas, & læuor, &
acuties
, &
obtuſitas, quæ moli cõpetit, ſenſibus communia
ſunt
:
quòd ſi omnibus, ſaltẽ tamen uiſui, & tactui. Qua-
propter
&
circa hæc falluntur: circa propria uerò, ceu ui-
ſus
circa colores, &
auditus circa ſonos, nequaquam errare
ſolent
.
Sunt etiã qui propria redigũt ad ista, ſicuti Demo-
critus
.
Is enim, candorẽ quidẽ leuitatẽ, & nigrorẽ ſcabri-
tiem
eſſe affirmat:
ſapores autem figuris tribuit. Atqui co-
gnoſcere
cõmunia, aut ad nullum ſenſum, aut ad uiſum po-
tius
ſpectat.
Si ergo ad gustum potius ſpectaret, cùm exa-
ctißimi
ſenſus ſit in ſingulis generibus tenuißima quæq;
di-
ſcernere
, oporteret ſanè gustũ cùm cætera communia ma-
ximè
ſentire, tum figurarũ arbitrum eſſe perſpicacißimũ.
Ad hæc ſenſilia omnia, cõtrarietatem ſortita ſunt: nam in
coloribus
, albus nigro contrarius eſt:
in ſaporibus, dulcis
amaro
.
Figura uerò figuræ non uidetur eſſe contraria:
65618ARIST. DE SEN. ET SEN. enim è multangulis, rotunda contraria eſt? Prætereà cùn@
figuræ
ſint innumeræ, ſapores quoq;
innumeros eſſe neceſ-
ſe
eſt, quod eſt impoßibile:
cur enim è ſaporibus, quidam
ſentiretur
, quidam minimè?
Ac de ſapore quidẽ, & guſta-
bili
, diximus:
cæteræ nanq; ſaporum affectiones, in cõmen-
tatione
de plantis, propriam nactæ ſunt conſiderationem.
Hîc Āriſto, de odoris ſpecie bus determinat, oſtenditq́; odori
cum
ſapore cognationem eſſe.
_E_Odem modo & circa odores intelligamus oportet.
Quod enim ſiccitas in bumido facit, hoc in alio ge-
nere
itidem facit, in aẽre inquam, &
aqua: de quibus, nunc
pellucidum
cõmuni ratione dicitur:
olfactile tamen eſt non
quatenus
pellucet, ſed quatenus ſapidæ ſiccitatis diluendæ,
ac
diffundendæ uim ſortitur.
Nam non in aëre modo, ſed
etiã
in aqua olfactio fit.
Id aũt tam in piſcibus, quàm in te-
ſtaceo
animaliũ genere, palàm eſt:
piſces olfacere uiden-
tur
, quamuis nec aér in aqua ſit (nam ſimul ac aër in aqua
gignitur
, emergere aſſolet) nec ipſi reſpirẽt.
Si quis igitur
utraq
;
, aërem ſcilicet, & aquam, humida poſuerit: ſaporo-
ſæ
profectò ſiccitatis natura in humido existens, odor erit:

&
quod tale fuerit, olfactile. Quòd autem affectio ipſa
à
re ſapida pendeat, per ea quæ odorẽ habent, &
quæ odo
ris
expertia ſunt, patere poteſt.
Ipſa etenim elementa, ceu
ignis
, aër, aqua, terra inodora ſunt:
proptereà quòd ſua
tam
ſicca, quàm humida ſapore carent, niſi misturam reci-
piant
.
Qua etiam de cauſa, mare odorem habet: iam enim
ſaporis
, &
ſiccedinis quippiã imbibit. Et ſal, nitro odo-
ratior
eſt:
id quod oleo, quod è ſale exprimi conſueuit, de-
claratur
:
nitrum uerò, terroſius. Lapides quoque inodori
ſunt
quia inſipidi.
Ligna contrà, odora: quia ſaporem
65719LIBER. ment: at inter hæc, quæ aquoſa ſunt, eaminus odorata ſunt.
Item è genere metallico, aurum inolidum eſt: nullum enim
ſaporem
obtinet.
Aes autem & ferrum, olida: at ubi hu-
mor
per ustionem abſumptus eſt, recrementa omniũ (Græ-
ci
ſcorias uocant) inodoratiora redduntur.
Argentũ uerò,
&
ſtannum, his quidem magis odora ſunt, illis uerò mi-
nus
:
aquoſa enim ſunt. Cæterùm nonnulli fumidam exha-
lationem
quæ terræ, &
aëri communis eſt, odorem eſſe pu-
tant
:
atq; hi omnes, de odore in hanc eunt ſententiam. Et
ob
id Heraclitus hoc dixiſſe uidetur:
quòd ſi omnia quæ
ſunt
, euaderent in fumum, nares ea dinoſcerent.
Ad odoren@
autem
uniuerſi accedunt, dicentes cum eſſe alij uaporem,
alij
exhalationem, alij utrunq;
. Eſt autem uapor, humiditas
quædam
.
Fumida uerò exhalatio, uti iam diximus, cõmunis
aëri
, &
terræ eſt. Et ex illo quidem fit aqua, ex hac uerò,
ſpecies
quædam terræ.
At neutrum horum, odor eſſe uide-
tur
.
Nam uapor, ad aquam pertinet: fumida exhalatio, in
aqua
fieri nequit:
odorantur autem & quæ ſunt in aqua,
uti
dictũ iam eſt.
Prætereà, exhalatio périnde dicitur, atque
defluxio
:
ſi ergo iſta probè dicitur odor, necilla. Quòd
igitur
humor tum ris (nam &
aër ſuaptenatura hume-
ctus
eſt) tum aquæ recipere, ac pati quippiã à ſapida ſicci-
tate
poßit, haud obſcurum eſt.
Præterea ſi diluta quaſi
ſiccitas
périnde in humidis agat, atque in aëre, palàm eſt
oportere
odores ſaporibus eſſe proportionales.
Immo
uerò
, iam hoc in quibuſdam accidit.
Nam odores, & aërei
ſunt
, &
dulces, & auſteri, & acerbi, et pingues. Quin &
putidos
, amaris ſaporibus analogos dicas.
Quocirca quẽ-
ædmodum
ſapores amari ægrè deglutiuntur, ita odores pu-
tidi
non ſine fastidio hauriri naribus aſſolent.
Clarũ itaq;
65820ARIST. DE SEN. ET SEN. eſt, quod ſapor in aqua eſt, id odorem aëre, & aqua eſſe.
Ob idq́ frigus, & concretio, ut ſapores hebetant, ita odo-
res
abolent:
quippe quæ calorem illum deleant qui mouen-
di
uim obtinet, atq;
creandi. Porrò olfactilis duæ ſunt ſpe-
cies
:
non enim non ſunt, ut quidam aiunt, ſed ſunt: determi-
nandum
autem eſt, quomodo ſunt, &
quomodo non ſunt.
Nam
odorũ, alij ſaporibus reſpondent, ut diximus, &
per
accidens
cum oblectatione, aut fastidio ſentiuntur:
quia
ſapores
ſunt affectiones partis altricis, eorum odores eſu-
rientibus
ſuaues occurrunt, repletis uerò, &
nihil deſide-
rantibus
non ſuaues:
quo tempore, ne cibus quidem ille, qui
odoribus
differtus eſt, ſuauis habetur.
Quare isti quidem,
ut
diximus, ex accidenti commotionem uoluptatis, aut dolo
ris
afferunt:
unde fit, ut omnibus cõmunes animalibus ſint.
Alij
per ſe uoluptifici ſunt, nempe qui è floribus ſpirãtur:

nihilo
enim magis, minus'ue ad edendum prouocant, nec
quicquam
ad cibicupiditatem excitandum conferunt, quin
potius
obſunt:
nam illud uerum eſt, quod ait Stratis, Euri-
pidem
taxans, Ne admiſceas unguentum, ubi lentem co-
quis
.
At qui nunc tales facultates potionibus demiſcent, ij
conſuetudine
uoluptatem ipſam tantiſper urgent, quoad è
duobus
ſenſibus oblectatio quaſi una, &
ab uno proue-
niens
exultet.
Hoc igitur olfactile, homini peculiare eſt:
illud
uerò quod ſaporum generi reſpondet, cæteris quoq;

animantibus
promiſcuum, ut antè retulimus.
Atq; illud,
in
ſpecies ſecundum ſapores diuiditur, quòd per accidens
delectationem
afferat:
hoc, minimè: quòd eius natura per
ſe
iucunda ſit, aut molesta.
Cauſa quãobrem talis odor fa-
miliaris
, ac proprius homini ſit, à cerebri refrigeratione
petenda
eſt.
Nam cùm cerebrũ ſuapte natura frigidum ſit:
65921LIBER.& ſanguis, qui circa ipſum in uenulis habetur, tenuis qui-
dem
, &
purus: ſed facilè refrigerabilis fit (qua de cauſa &
cibi
diuaporatio, ratione loci refrigerata, fluxiones mor-
bidas
committit) hominibus auxilio ut ſanitatem tueantur,
talis
ſpecies odoris existit:
eius enim nulla alia, quàm hæc,
functio
habetur:
hanc autem apertè exercet. Nam cibus
tam
ſiccus, quàm humidus delectabilis exiſtens, plerunque
morbos
excitat:
at qui præ odore, qui per ſe bene oleat de-
lectabilis
eſt, is utcunq;
homines habeãt, ſemper propè di-
xerim
utilis aduenit.
Obidq́ ſenſus eius, per reſpirationem
non
omnibus, ſed hominibus, &
è ſanguineo genere qua-
drupedibus
, ac ijs quæ uberius ris naturam participant,
fieri
uidetur.
Cùm enim odores propter leuitatem caloris,
qui
in eis eſt, ad cerebrum aſcendunt, locus iſte incolumius
habere
ſolet:
quando uis odoris per naturam calida eſt.
Natura autem, ſpiratione abutitur ad duo: ex instituto, ad
opitulandum
intraneis partibus pectoris:
præter institutũ,
ad
odores excipiendos:
nam ſpirante homine, natura quaſi
obiter
, per nares motum facit.
Eiuſmodi uerò odoris genus
naturæ
hominis proprium eſt, quòd homo inter animantia
maximum
proportione corporis, humidißimumq́;
cere-
brum
habeat:
ob id enim & è cũctis animantibus unus, flo-
rum
, taliumq́;
rerum odores ſentit, & eiſdem gaudet: nam
calor
eorum, ac motio, exuperationi humiditatis, &
frigi-
ditatis
loci illius commenſu quodam reſpõdet.
Cæteris au-
tem
pulmone præditis, per reſpirationem ſenſum alterius
generis
odoris, natura conceßit, ut ne duo ſenſoria face-
ret
:
unum enim ſufficit, quandoquidem ut homines utrunq;
olfactile
reſpirando olfaciunt, ita hæc alterum ſolum.

Quæ
uerò non ſpirant, olfactilis ſenſum habere, in
66022ARIST. DE SEN. ET SEN. to eſt. Etenim piſces, totumq́; inſectorum genus, exactè
uel
eminus, etiam ſi multum distent, cibum ſibi peculiarem
ſentiſcunt
propter alimentariam ſpeciem odoris, ut mel
apes
, &
paruarum formicarum genus, quas quidam culi-
ces
dictos muliones appellant:
& è marinis purpuræ, &
pleraq
;
alia id genus animalia, ſuum cibum propter odo-
rem
acriter ſentiunt:
quo uerò ſentiant, non périnde ma-
nifestum
eſt.
Quocirca dubitauerit quiſpiam quo per-
cipiant
odorem, ſi reſpirãtia quidem unico, ſimpliciq́;
mo-
do
odorentur (id enim in omnibus quæ ſpirant, continge-
re
uidetur) ex illis autem nullũ reſpiret, tametſi odorari
ſoleant
:
niſi quidam alius præter illos quinq; ſenſus habea-
tur
.
At hoc fieri nequit: nam ipſius olfactilis, olfactuseſt.
Illa uerò hoc ſentiunt, ſed forſitan non eodem modo: ſed
reſpirantibus
quidem, ſpiritus id quod instar operculi cu-
iuſdam
ſuperpoſitum eſt, aufert:
unde fit, ut quando non
reſpirant
, nullum odorem ſentiant:
non reſpirantibus au-
tem
, hoc natura denegauit.
Et quidem hac in re périnde
atque
in oculis euenit:
nam ex animantibus, quædam palpe-
bras
habent, quibus non apertis cernere nequeunt:
quædam
nempe
quibus duri ſunt oculi, eiſdem carẽt.
Quocirca nul-
lo
indigent quod eas aperiat:
ſed protinus ex quo ſpatio
fieri
poteſt ut uideant, uident.
Conſimiliter & è cæteris
animantibus
quodlibet, neq;
odorem rerum per ſe grauiter
olentium
auerſatur, niſi quid fortè occurrat, quod illi per-
niciem
afferre poßit:
ab his autem périnde ut homines exa-
minatur
:
& quemadmodum homines alitu prunarum gra-
uedinem
capitis contrahunt, &
plerunq; ſuffocãtur, ita
&
illa, ui ſulphuris, bituminoſarumq́; rerũ fugitant, quòd
malè
afficiantur, &
interdum extingui ſolent. Neq;
66122LIBER. per ſe graueolentiam perſequitur, quamuis ſtirpes pluri-
grauiter oleant, niſi quid illi ad irritandam gulam, ci-
buḿ
ue ſumendum conferat.
Videtur autem & ipſe ſenſus
olfactus
, cùm ſenſus numero concludantur impari, &
nu-
mer
us impar medium obtineat, eſſe me dius inter eos, qui
tangendo
ſuo munere funguntur:
quales ſunttactus, & gu-
ſtus
:
& eos qui intercedente aliquo ſentiũt, cuiuſmodi ſunt
uiſus
, &
auditus. Quapropter & ipſum olfactile, affectio
quædam
nutritiuorum eſt:
hæc autem in eodẽ genere ſunt.
Quin & audibilis, & uiſilis. Vnde fit ut animantia, tum
in
aëre, tum in aqua odorentur.
Quare ipſum olfactile, his
utriſque
commune quippiam existit, quod &
tangibili, &
audibili
, atq;
per ſpicuo ineſt. Quo etiam fit, ut non ab
re
per ſimilitudinem quandam dicta ſit eſſe:
quaſi tinctura
quædam
, &
collutio ſiccitatis in humido, & fluido. Quo-
modo
igitur olfactilis ſpecies dicere conueniat, &
quomo-
do
non conueniat, hactenus dictum ſit.
Quod autem qui-
dam
Pythagoræi dicunt, aſſerentes nonnulla odoribus ali,
haud
quaquam rationi conſonum eſt.
Nam primò quidem
uidemus
, oportere cibum eſſe compoſitum:
etenim ea quæ
aluntur
, ſimplicia non ſunt.
Quocirca & è cibo ſuperua-
canea
quædam gignuntur, aut intra illa, aut extra quomo-
do
plantis accidit.
Déinde, nec aqua ipſa per ſe, & incom-
mista
, alere ſolet:
cùm oporteat id quod ex aliquo cõstitua-
tur
corpulentum eſſe.
Sed & adhuc multò minus conſenta-
neum
eſt, aërem corporari.
Præterea omnibus animalibus
locus
ineſt, qui cibum recipiat, à quo ipſam corpus alimo-
niam
attrahit:
at olſactilis ſenſoriũ, in capite ſitum eſt. Itẽ
illud
unà ſpiritoſa exhalatione in greditur:
quare ad ſpi-
randi
officinam cõmeabit.
Quod igitur olſactile,
66224ARIST. DE SEN. ET SEN. olſactile nibil ad nutricationẽ conferat, certũ cſt: ſed quod
ad
ſanitatem, &
per ſenſum, & per ea quæ diximus pate-
ſcit
.
Quare quod eſt ſapor in nutritiuo, & ad ea quæ nu-
triuntur
, id eſt olſactile ad ſanitatem.
Per ſingula igitur
ſenſoria
definitum ſit, atq;
pertractatum hoc modo.
Hîc Āriſt, quomodo qualitates ſenſibiles ſunt diuiſibiles, declarat.
CAP. VI.
_DV_bitauerit autẽ quiſpiam, quæretq́; ſi corpus omne
in
infinita diuidatur, ſenſiles´ ne etiam affectiones,
ceu
color, ſapor, odor, ſonus, grauitas, leuitas, frigiditas, ca-
liditas
, durities, &
mollities, in infinita diuidẽtur, an id fieri
nequeat
?
Quoniam ſingula quæq; ſenſilis affectio, ſen-
ſum
facere poteſt:
ex eo quod pellere ſenſum irritareq́;
poßit, hoc nominis ſortita ſit. Quare neceſſariũ eſſet, ipsũ
quoq
;
ſenſum in infinita diuidi, necnon ſenſibile omne ma-
gnitudine
præditũ eſſe:
quandoquidem fieri non poteſt, ut
quis
quod albũ quidem ſit, ſed quantum, cernere queat.

Nam
ſi ita non ſit, continget corpus aliquod eſſe, quod ne-
que
colorem habeat, neq;
grauitatem, neq; aliam ullam id
genus
affectionem:
quare neque ſenſile prorſus erit: etenim
illæ
, ſenſilia ipſa ſunt.
Senſile ergo non è ſenſilibus compo-
ſitum
erit.
At neceſſarium eſt, ipſum è ſenſilibus compoſi-
tum
eſſe:
enim è mathematicis componitur. Præterea
qua
parte agnoſcemus ea, atque dijudicabimus an mente,
ſiue
intellectu?
At intellectilia non ſunt: non enim intelle-
ctus
externa ea, quæ ſub ſenſum minimè cadunt, intelligit.

At
ſi hæc ita ſeſe habeant, astipulari uidentur hiſce, qui
magnitudines
ſaciunt indiuiſibiles:
ad hunc enim modum
ratio
ipſa diſſoluatur.
Verùm hæc impoßibilia ſunt: di-
ctum
eſt autem de ipſis in diſſertatione de motu.
66325LIBER. autem ſolutio pariter emerget, & cur ſpecies & coloris,
&
ſaporis, & ſonorum, & cæterorum ſenſilium, finitæ
ſint
.
Nam quæ extrema obtinent, eorũ extranea finita ſint
neceſſe
eſt:
ipſa porrò contraria, extrema ſunt: omne au-
tem
ſenſile, contrarietatem poßidet:
uerbi cauſa, color, al-
bum
&
nigrum: ſapor, dulce & amarũ, & reliqua omnia
ad
hunc modum.
Ipſumigitur continuum, in infinita qui-
dem
inæqualia infinita uerò æqualia ſecatur:
quod autem
non
per ſe continuum eſt, infinitas ſpecies.
Cùmigitur affe-
ctiones
ipſæ, ſpecies appellandæ ſint, atq;
in hiſce conti-
nuitas
ſemper inſit:
ſumendum eſt eſſe potentia, & actu,
differre
.
Obidq́; decies milleſimam milij partem uiſam
latere
, quamuis aſpectus ſeſe applicet ad milium:
& ſo-
num
in die ſi itidem latere, quamuis auditus totum conti-
nentem
modulum exaudiat.
Nam interuallũ illud, quod
ſeſe
ab intermedio ad extremos porrigit, latere ſolet.
Con
ſimiliter
&
in cæteris ſenſilibus, illa quæ admodum exi-
gua
ſunt:
ubi enim ſeparata ſuerint, potentia uiſibilia
ſunt
, actu minimè:
etenim linea pedalis actu iam diuiſa,
bipedali
potentia ineſt.
Tantillæ autem exuperantiæ, ſepa-
ratæ
, ratione optima in continentia ipſa diſſoluentur, non
aliter
quàm ſi quis modicum ſuccum in mare effundat.
Verumenimuero cùm exuperantia ſenſus nec per ſe ſenſi-
lis
ſit, nec ſeparata (ea enim in ſenſu exactiore potentia in-
eſt
) neq;
tantillum ſenſile ſeparatũ ſentiri actu poterit, at-
tamen
ſenſile erit:
iam enim potẽtia ſenſile eſt, & actu erit,
ubi
toti acceſſerit.
Nõnullas igitur magnitudines, affectio-
nesq́
;
latere, et quã ob cauſam: item quomodo ſenſiles ſint,
&
quomodo ſint, dictum eſt. Vbi uerò adeò tot iam in-
ſunt
, ut actu ſenſiles ſint, &
non ſolùm in ipſo toto, ſed
66426ARIST. DE SEN. ET SEN. ſeorſim, & colores, & ſapores, & ſonos numero finitos
eſſe
neceſſe eſt.
Dubitauerit porrò quiſpiam, utrũ aut ſen-
ſilia
ipſa, aut motiones ab eis profectæ, utrouis modo ſen-
ſio
fiàt, ubi operantur, prius ad medium deueniant, quòd
tam
odor, quàm ſonus agere uidetur:
qui enim in ppinquo
eſt
, is prius odorem ſentire ſolet:
atq; ſonus, diutile poſt ictũ
ad
aureis peruenit.
Num ego ſic de eo quod uidetur, & lu-
mine
ſentiendum, quemadmodum &
Empedocles aſſerit,
dicens
lumen quod à ſole profluit, prius ad medium, quàm
ad
ipſum oculum, aut ad terram deuenire?
Id quod ratione
optima
contingere uidetur.
Nam id quod cietur, alicunde
aliquo
cieri ſolet.
Quare neceſſe eſt, tempus aliquod exul-
tet
, in quo ab altero ad alterum cieatur, at tẽpus omne, di-
uiſibile
.
Quare erat quando nondum uidebatur: ſed adhuc
ferebatur
in medio radius.
Et quamuis omnia audiant ſi-
mul
&
audierint, & omnino ſentiant, & ſenſerint, atque
ſenſionum
nulla ſit generatio, ſed abſque generatione exi-
ſtant
:
tamen nibilominus illa perinde habebunt atq; ſonus,
quiictu
iam facto nondum apud auditum eſt.
Hoc autem
&
ipſa literarum afformatio declarat, quaſi latio in me-
dio
fiat:
non enim audiuiſſe uidemur id, quod dictum ſit:
quia aër motum ſubiens, afformetur. Nunquid igitur &
color
, &
lumen, hoc idem factitant? non enim ex ijs, quæ
æquabili
interuallo distant, alterum cernit, alterum cerni-
tur
, eo quòd modo quodam ſeſe habeãt, cùm minimè opor-
teat
utrunq;
certo loco eſſe: quoniam in ijs quæ intercape-
dine
æquabili diſiunguntur, nihil refert, ſine propè, ſiue
procul
à ſeſe ſint.
An ſono & odori hoc ipſum euenire cõ-
ſentaneum
eſt?
nam périnde ut aër, & aqua, continua qui-
dem
ſunt, ſed tamen motio utriuſq;
partita eſt.
66527LIBER. tum idem, tum non idem, primus, & nouißimus audiunt,
olfaciuntq
;
. Videtur autem quibuſdam, hoc quoq; diffi-
cultatem
habere.
Quidam enim aiunt eſſe impoßibile, ut
alius
idem quod alius audiat, aut uideat, olfaciat´ ue:
quan-
doquidem
fieri non poteſt, ut unum multi:
& ſeorſum exi-
ſtentes
audiant, aut olfaciant:
idem enim ſeiunctum à ſeſe,
ſeparatumq́
;
eſſet. An quod primò quidem mouit, ceu
tintinabulum
, aut thus, aut ignem, unum &
idem numero
omnes
ſentiunt:
quod autem iam proprium eſt, numero
aliud
, ſpecie uerò idem?
Quocirca, plures ſimul uident,
&
odorantur, & audiunt. Cæterùm hæc, neq; ſunt cor-
pora
, ſed affe ctio, &
motio quædam (alioqui nequaquam
iſtud
eueniret) neq;
ſine corpore. De lumine uerò, alia
ratio
eſt:
nam lumen, eſſentia quædam, & non motio, exi-
ſtit
.
In ſumma, non périnde in alteratione res habet, atq;
latione. Nam lationes, iure optimo prius in medium per-
ueniunt
:
uidetur autem ſonus eſſe motio cuiuſpiam, quod
lationem
ſubeat.
Quæ uerò alterantur, neutiquam ſimi-
liter
faciunt:
contingit eum quippiam uniuerſim alterari,
&
non dimidium prius, ceu aquam omnem ſimul concre-
ſcere
.
Sed enim nonnunquam, dum calefit, aut concreſcit,
pars
alteri proxima, ab ea cui bæret, afficitur :
prima uerò
ab
ipſo alterante immutari aſſolet, nec neceſſe eſt, eam ſi-
mul
&
uniuerſim alterari. Porrò ſi in humore degeremus,
ſapor
ut odor eſſet, &
adhuc lõgiore interuallo, antè quàm
tangeremus, ſentiretur.
Ratione quoq; optima euenit, ut
ſenſoria
, quæ niſi aliquo intercedente medio functiones
ſuas
exercent, non ſimul patiantur, præterquàm in lumine,
propter
id quod dictũ eſt:
propter quod idem etiam de ui-
ſione
ſentiendum eſt, nam lumen ipſum, uiſionem efficit.
66628ARIST. DE SEN. ET SEN.
Hîc oftẽdit Āriſto. omne quod ſentitur diuiſibile eſſe: quodq́;
eſt indiuiſibile non eſſe ſenſibile.
CAP. VII.
_ES_t autem & alia quædam talis circaſenſus, dubitatio,
utrum
cõtingat duos ſimul ſentire in eodem, &
indi-
uiduo
tempore, necne.
Planè ſi ſemper ualidior motus debi-
liorem
elidat (Ex quo fit, ut quæ ob oculos diuerſantur,
non
percipiant qui fortè uehementer quippiam meditãtur,
aut
trepidant, aut ingentem ſonitum exaudiunt.
Hocitaq;
constitutum ſit, & illud nempe ſingula melius ſentiri ſim-
plicia
, quàm commista, ut colorem, mel &
uinũ meracum,
quàm
temperatum:
& neten ſolam, quàm in conſonantia
diapaſon
, quod ſeſe uicißim offundãt:
id quod factitare ſo-
lent
ea, ex quibus unum quoddam diſſultat) ſi ſemper, in-
quam
, ualentior motus infirmiorem depellat, neceſſe eſt ſi
ſimul
ſint, etiam illum minus ſenſilem eſſe, quàm ſi ſolus eſ-
ſet
, cùm ab eo minor intermistus quippiã detrahat, ſi ſim-
plicia
omnia probius ſentiantur.
Si ergo motus æquales
ſint
, ac diuerſi, neutrius erit ſenſio:
nam alter alterũ offu-
ſcat
, nec ſimpliciter ſentiri poſſunt.
Quare aut nulla erit
ſenſio
, aut ex utriſq;
alia emerget: quod etiam effici uidetur
ex
hiſce quæ confunduntur, in quodcunq;
mista fuerint.
Cùm
igitur ex nonnullis quippiam fiat, ex nonnullis non
fiat
, talia autẽ ſint quæ diuerſis ſubijciuntur ſenſibus (nam
ea
miſceri ſolent, quorum extrema ſunt contraria:
at ex al-
bo
, &
acuto, unum fieri nequaquam contingit, niſi per ac-
cidens
, &
non uti ex acuto, & graui, concentus exultat)
nullatenus
profectò contingit ea ſimul ſentiri.
Nam ſi mo-
tus
ipſorum ſint æquales, mutuò ſeſe obliter abunt, cùm ex
eis
unus fiat:
ſi uerò inæquales, præſtantior ſenſum effi-
ciet
.
Præterea, anima potius ſimulduo quorũ unus eſt
66729LIBER. ſus, ceu acutum, & graue, uno ſenſu ſentiret: quia motio
unius
ſenſus, eadẽ inquam eiuſdem potius ſimul fiat, quàm
duorum
, ceu uiſus, &
auditus. At fierinon poteſt, ut ea uno
ſenſu
duo ſimul ſentiant, niſi mista fuerint:
miſtura ipſa
eſſe
unũ aſſolet:
unius autẽ, unus eſt ſenſus: unus uerò ſen-
ſus
, ſimul ipſe fit.
Quare anima neceſſariò ſimul ſentit cõ-
miſta
, quòd ea uno ſenſu actu ſentiat:
nam unius numero
quidem
eſt, qui actu unus eſt:
ſpecie uerò, qui potentia. Si
itaq
;
ſenſus actu unus ſit, illa unum dicet: neceſſe eſt igitur
ea
eſſe mista.
Vbi ergo mista fuerint, ſenſus qui actu
fiunt
, duo erunt.
At ſecundum unam potentiam, & tempus
impartibile
, unum eſſe actum neceſſe eſt:
unius enim poten-
tiæ
, unus eſt uſus, qui ſemel fiat, ac motus:
potentia autem,
una
eſt.
Nequaquam ergo contingit, uno ſenſu duo ſimul
ſentire
animam.
At uerò ſi quæ ſub eundem ſenſum cadũt,
anima
ſimul ſentire non poßit, ſi duo ſint, certum eſt eam
minus
poſſe ſimul ſentire, quæ ſub duos cadunt, ceu album,
&
dulce. Etenim anima, id quod numero unum eſt, non ali-
ter
quàm ſimul dicere uidetur:
quod autem ſpecie unũ eſt,
iudicãte
ſenſu, &
modo quodam. Hoc autẽ dico, quia for-
taſſe
album &
nigrum, quæ ſpecie differũt, idem ſenſus iu-
dicat
, &
dulce & amarum idem quidem ipſe, ab illo autem
alius
:
ſed contrariorum utrunq; diuerſo modo. Conſimili-
ter
&
quæ ſibijpſis conſociatilia ſunt: nam quemadmodũ
gustus
dulce, ita uiſus album:
& contrà, quemadmodum ui-
ſus
nigrum, ita gustus amarum diſcernit, atque dijudicat.
Præterea ſi contrariorum motiones contrariæ ſint, atque
fierinon
poßit ut contraria in eodem, ac indiuiduo ſimul
inſint
, ſed ſub uno ſenſu ſint, ueluti dulce &
amarum, ne-
quaquam
proſectò continget contraria ſimul ſentiri.
66830ARIST. DE SEN. ET SEN. quoq; modo constat, nec ea quæ contraria non ſunt, ſimul
ſentiri
poſſe:
quando alia, ad album: ad nigrum, alia perti-
nent
:
id quod etiam in cæteris ſimiliter euenit, ut in ſapori-
bus
:
quorum ad dulcem alij, alij ad amarum redigi ſolent.
Nec ea quæ commiſta ſunt (quippe quæ ſint rationes oppo
ſitorum
, ceu diapaſon &
diapente) niſi ut unum ſentian-
tur
:
ſic autem extremorum ratio una fit, aliâs non: erunt
enim
ſimul, altera multi ad paucum, aut imparis ad parem:

altera
pauci ad multũ, aut paris ad imparem.
Siergo plus
adhuc
distant inter ſe, ac differunt, quæ per conſociationem
quidem
, ſeu coordinationem dicuntur, ſed in alio genere
ſunt
, quàm quæ idem genus habent:
uerbi gratia, dulce &
album
conſociata quidem, ſiue coordinata uoco, genere au-
tem
diuerſa:
dulce uerò plus adhuc ab atro ſpecie differt,
quàm
ab albo:
adhuc profectò minus ea ſimul ſentiri con-
tinget
, quàm quæ genere eadem ſunt:
quare ſi non hæc, neq;
illa
.
Quod autem quidam ex his, qui circa conſonãtias uer-
ſantur
aſſerunt, nempe ſonos non ſimul quidem peruenire,
ſed
uideri, ac tempus nos latere ubi inſenſibile fuerit:
probè
ne
dicit{ur}, an non?
Fortè enim quiſpiam nunc quoq; iuxta
illud
dicat, uideri cuilibet ſe ſimul contueri, aut exaudire
quæpiam
, quòd intermedia tempora obliteſcant.
An id ue-
rum
eſt, nec fieri poteſt, ut tempus ullum ſit inſenſibile,
aut
lateat, ſed omne ſentiri contingit.
Nam ſi quãdo quis
ſeipſum
idem, aut alium in continuo tempore ſentit:
cõ-
tingit
tũc latere ſe eſſe, eſt autem aliquod in cõtinuo etiam
tantum
quantum prorſus ſenſibile eſt:
certum eſt quòd tũc
eũdẽ
latebit ſe eſſe, ſe uidere, &
deniq; ſe ſentire, & ſi ſen-
tit
.
Præterea nec tempus, nec res ulla erit, quam quis ſentit,
aut
in quo ſentit, quam aut in quo ſentiat, quod in
66931LIBER. aliquo aut istius aliquid uideat, périnde ac ſi dicas illũ to-
tam
terram uidere, quòd hãc eius partem uideat:
& in an-
no
ambulare, quod in hac parte eius ambulet:
ſi magnitudo
aliqua
tum temporis, tum rei præ exiguitate inſenſibilis
omnino
habeatur.
Nam ſi tota die uidet, à toto eodem iugi
tempore
ſentit, non eo quòd in huius aliquo ſentiat, aufera-
tur
portio C B in qua non ſentiat.
Nonigitur in huius
aliquo
, aut huius aliquid ſentit.
At uerò in parte C B
nihil
ſentit.
Eo ergo quod in huius puta A B, aliquo ſen
tit
:
totum, ac tota ſentire dicitur. Eadem quoq; ratio eſt, in
A
C:
ſemper enim in aliquo, & aliquid ſentit, totum autẽ
ſentire
non contingit.
Omnia igitur ſenſibilia ſunt, ſed
non
quanta ſint, apparent:
ſolarem enim magnitudinem,
quadricubitamq́
;
eminus uidet: at non quanta ſit apparet,
ſed
interdum indiuiſibilis, uidet tamen non indiuiſibilem.
Huius rei cauſa in prioribus dicta eſt. Nullum igitur eſſe
tempus
inſenſibile, per hæc cõſtat.
De dubitatione uerò
quam
prius dixi, ſcrutandum eſt:
utrum contingat ſentire
plura
ſimul, nec´ne:
dico ſimul, in uno, ac indiuiduo tem-
pore
inter ſe.
Primùm igitur utrum ſic contingat, uidelicet
ſimul
quidem, ſed alio animæ &
non indiuiſibili, ſic tamen
indiuiſibili
ut toto existente continuo?
An dicendũ in pri-
mis
quæ ſub unũ ſenſum cadunt, ceu uiſum, ea ſimul ſentiri
poſſe
, ſi alio alium calorẽ ſentiat, plureisq́;
parteis habeat
ſpecie
eaſdem?
etenim quæ ſentit, in eodem genere ſunt. At
ſi
quis dicat nihil prohibere quin ut oculi duo ſunt, ita &

in
anima res habeat, dicendum quòd fortè ex illis quidem
unum
quid fit, &
actus eorũ unus eſt: hîc uerò ſi quod ex
ambobus
conſtet, unum ſit, id quod ſentit illud erit:
ſin uerò
illa
ſeorſim maneant, haud ſimiliter habebit.
67032ARIST. DE SEN. ET SEN. ſenſiones ipſæ plures erunt, périnde ac ſi quis ſcientias dif-
ferentes
dicat:
quando nec actus, ſine potentia ſibi reſpon-
dente
:
nec ſenſio, ſine actu eſſe poteſt. Quòd ſi hæc, anima
in
uno, &
indiuiduo ſentiat, palàm eſt quod & alia ſentit:
quippe cùm potius ea plura ſimul ſentire contingat, quàm
quæ
genere diuerſa ſunt.
Itaq; ſi alia parte dulce, alia
album
ſentiat:
aut quod ex istis partibus reſilit unum eſt,
aut
non unum.
At neceſſe eſt eſſe unum: quandoquidem
pars
ſenſitiua, unũ quippiam eſt.
Cuius igitur illud unius
erit
?
nam ex dulci & albo, nullum unum fit. Neceſſe ergo
eſt
unum quid animæ eſſe, quo omnia ſentiat, quemadmodũ
prius
dictum eſt:
ſed aliud genus, per aliud. Non igitur id
quod
dulce &
album ſentiat, quatenus indiuiſibile quippiã
actu
eſt, unũ eſt:
ubi uerò diuiſibile actu euaſit, aliud? An
quemadmodum
in rebus ipſis euenit (idem enim, ac unum
numero
, album eſt, &
dulce, & pleraq; alia) ita & in ani-
ma
euenire cenſendum eſt?
nam etſi affectiones ſeparabi-
les
à ſeſe non ſunt, ſingulis tamen ratio diuerſa competit.

Conſimiliter
ergo ſtatuendum eſt in ipſa quoq;
anima id,
quod
omnia ſentiat, idem eſſe, ac unum numero:
rationem
tamẽ
aliam, &
aliam eſſe horum quidẽ genere, illorũ uerò
ſpecie
.
Quare & anima ſimul eodem, ac uno ſentiet, ratio-
ne
non eodem.
Quod autem omne ſenſibile magnitudine
præditum
ſit, nec id ſentire contingat quòd ſit indiuiſibile,
hinc
manifeſtũ euadet.
Nam unde uiſibile non uideatur, in-
finita
diſtantia eſt:
unde uideatur, finita: conſimiliter de ol-
factili
, &
audibili, & ijs omnibus, quæ ſine attactu ſentiun-
tur
, dicendũ eſt.
Eſt itaq; aliquid, ultimũ diſtantiæ unde non
uidetur
, &
primum diſtantiæ unde uidetur: hoc ergo indi-
uiſibile
ſit neceſſe eſt, ultra quod quicquid iaceat ſentire
67133LIBER. contingit, citrauerò ſentire neceſſe eſt. Si ergo aliquod ſen-
ſibile
indiuiſibile ſit, ubi poſitũ fuerit in extremo illo unde
eſt
ultimũ quidem non ſenſibile, primum autem ſenſibile,
accidet
illud ſimul eſſe uiſibile, &
inuiſibile: quod impoſ-
ſibile
eſt.
De ſenſorijs igitur, & ſenſilibus, quo pacto ſeſe
habeant
, &
communiter, & per ſingula ſenſoria dictũ eſt.
Exreliquis, primò de memoria, & reminiſcentia conſide-
randum
uidetur.
DE MEMORIA
ET
REMINISCENTIA
ARISTOTE
LIS
LIBER
.
Franciſco Vatablo interprete.
Hic Āriſtoteles Memoriam & Reminiſcentiam eſſe eadem
oſtendit
, quemadmodum Memorari, &
Reminiſci.
CAP. I.
_OVID_ ſit Memoria & meminiſſe, qud-
qúe
de cauſa fiat, &
ad quã partem ani-
istæc affectio referenda ſit, necnon
quid
Reminiſcentia &
reminiſci, expli-
candũ
eſt.
Quippe cùm non ijdem memo
ria
præcellant, &
facilè reminiſcantur: ſed magna ex par-
te
qui tardo, hebetiq́;
ſunt ingenio memorioſiores ſint, qui
celeri
, ac docili reminiſcentiores.
Ac primum quidem quæ
ſint
ea quæ memoriæ ſubijciũtur, cõſideremus addecet, cùm
ſoleat
in hoc error intercidere.
Nam neq; futura
67234ARIST. DE MEMORIA poßumus, ſed opinari, uel ſperare: quo etiã in genere ſcien-
tia
quædam præſagiendi habetur, quam nonnulli diuina-
tionem
appellant.
Neq; instãtia memoria complecti ſo-
lemus
, ſed ſenſu:
nam ſenſu neq; futura, neq; præterita co-
gnoſcimus
, ſed duntaxat præſentia.
Præterita uerò man-
darimemoriæ
queunt.
Quod autem præſens eſt, cùm adeſt,
ut
hoc album cùm cernitur oculis, nemo ſe meminiſſe dixe-
rit
:
ſed nec quod cõtemplatur, cùm quid animo uerſat, ſpe-
culaturq́
:
ſed alterum, ſentire ſolùm, alterum, diſcere, ac
medicari
.
At cùm ſciẽtiam, ſenſum'ue ſine actione tenet,
tum
demũ meminiſſe quippiã creditur, ceu angulos trian-
guli
duobus rectis pares eſſe, tum quia id aliquando ſpecu-
latus
eſt, aut condidicit, tum quia ita accepit, aut uidit, aut
cuiu
ſpiam ſenſus oper a deprehẽdit:
ſemper enim cùm quis
aliquid
meminit, ſecum dicat oportet, hoc ſe anteà aliquã-
do
audiuiſſe, aut ſenſiſſe, aut deniq;
intellexiſſe. Eſt igi-
tur
memoria, neq;
ſenſus, neq; existimatio, ſed alicuius ho-
rum
habitus, aut affectio, cùm iam aliquantiſper inſede-
rit
.
Præſentium uerò in tẽpore præſenti memoria eſt,
quemadmodũ
diximus, ſed eorundern ſenſus eſt, futurorum
ſpes
, præteritorũ memoria.
Quãobrem memoria omnis,
niſi
elapſo quodam temporis curriculo exultat.
Hinc fit
ut
quæ animalia temporis ſenſum habeant, ea ſola memi-
niſſe
poßint:
& eadem animæ particula, qua illud ſentiãt.
Sed cùm de imaginatione retro dictũ ſit in libris de anima,
&
fieri poſſe ut ſine phãtaſmate quicquam intelligatur
(intelligẽti enim euenit cùm ꝗd intelligit) quod nobis cùm
figurã
quãpiam delineamus.
quãuis nullus nobis uſus ſit
præfinitæ
magnitudinis, deſcribimus tamẽ triangulũ cõsti-
tuta
, certaq́;
quãtitate: pari quoq; modo et ille, quãuis
67335LIBER. quantũ ſit intelligat, quantũ tamẽ {pro}ponit ſibi, & quaſi
ſubijcit
oculis, ſed ut quantũ intelligit:
quòd ſi ſuapte na
tura
quantũ ſit, in finitũ tamẽ, indeterminatumq́;
, ſibi quãtũ
finitũ
quidẽ, atq;
determinatũ præſentat, intelligit uerò ut
quantũ
ſolùm.
Cæterùm quam ob cauſam quæ ſub tempore
ſunt, ſine mole, &
tẽpore intelligi poßint, alio quidẽ
loco
dicendũ eſt:
neceſſe autẽ eſt eadẽ nos amplitudinem, et
modũ
parte cognoſcere, qua &
tẽpus. Vnde cõſtat horum
notitia
ad primariũ illũ, principemq́;
ſenſum ꝑtinere, atq;
phantaſma communis ſenſus affe ctio ſit, memoria uerò ea,
quæ
de intellectilibus rebus eſt, ſine phãtaſmate habea-
tur
:
memoria profe ctò ipſaper ſe quidẽ in ſenſu principe
cõstituenda
eſt, per accidẽs autẽ in ipſo intellectu.
Quo fit,
ut
modò hominibus, &
ijs animalibus quibus opinatio,
&
prudẽtia tributa eſt, ſed nõnullis itẽ alijs memoria in ſit.
Quòd
ſi in parte aliqua intellectus ſtatuẽda eſſet memo-
ria
, neutiquã mutis è brutorũ genere cõtingeret, imò fortè
nulli
mortali.
Quando ne nũc quidẽ omnibus ea cõpetit,
quòd
omnia tẽporis ſenſum habeãt:
ſemper enim, ut etiã
antè
retulimus, cùm quis meminit, præterea ſentit ſe prius
id
uidiſſe, aut audiuiſſe, aut didiciſſe:
at prius, & posterius,
in
tẽpore ſunt.
Liquet igitur, in ea parte animæ poſitã eſſe
memoriã
, in qua collocata imaginatio ſit:
et ea per ſememo
riæ
ſubijcit, quæ poſſunt ſub imaginationẽ cadere:
per ac-
cidens
, quæ poßũt ſine imaginatiõe intelligi.
Sed quæ-
rat
aliquis, quî fieri poßit ut affectione ſola præſente, abſen
tis
rei meminerimus?
, ut cõſtat, ſcire oportet affe ctionẽ
quãdã
, quæ picturæ ſimilis habeatur, per ſenſum in anima,
aut
certè in parte corporis habẽte inuri, cuius habitũ me-
moriã
eſſe dicimus:
ſiꝗdẽ motus ille, qui fit, quãdã ueluti
67436ARIST. DE SEN. ET SEN. gurã ſenſionis imprimit. haud ſecus atq; qui annulis ſigil-
lant
.
Quocirca & in hiſce, quos præ affectiõe aliqua, aut
ætate
multiplex motus exercet, memoria fit, quaſi motus,
&
ſigillũ in amnẽ pro fugũ incidat: in alijs uerò ne impreſ
ſio
quidẽ afformatur, alliniturq́;
, ob partis quæ affe ctionẽ
excipere
debeat, algorẽ (inalgeſcit enim ueterũ ædificiorũ
ritu
) duritiemq́;
. Próinde tam pueri, quàm ſenes, immemo-
res
ſunt:
{pro}pterea quòd alteri, ob accretionẽ in quodã quaſi
fluxu
ſint:
alteri, ob decretionem. Pari quoq; modo carere
memoria
uidentur, tum qui præceleres, &
impendio uolu-
cres
ſunt, tum qui admodũ tardi, ſtupidiq́:
hi quidẽ, hu-
midiores
ſunt, quàm par ſit:
illi uerò, retorridiores. Primi
ergo
, uiſorũ impreßionem ſeruare, ac retinere poſſunt:
alteri, recipere. At ſi de memoria ſtatuendũ ita ſit, utrũ hu-
iuſce
affe ctiõis meminimus, an illius unde hæc profecta eſt?

Nam
ſi huius, nibil quod abſens ſit, meminiſſe poſſumus.
Si
illius
, quî fieri poteſt ut hanc ſentiendo, eius meminerimus,
quod
ſentimus, quodq́;
abiūctũ remotum ; à nobis eſt?
Itẽ
ſi ex ipſius rei ſenſu quædam quaſi pictura, ac impreſ-
ſio
in nobis relicta ſit, curnam alterius, &
non huius ipſius
meminerimus
?
nam qui meminit, hanc affe ctionem ſpectat
ſentitq́
;
. Quonã igitur pacto, meminiße poteſt eiuſce quod
præſens
non ſit?
hoc enim modo cernere etiam, & audire
abſentia
liceret.
An fieri poteſt, ut hoc ipſum cõtingat eue-
niatq
;
;? Vt enim animal depictum in tabula & animal eſt,
&
imago, & cùm unum, idemq́; ſit, utraq; eſt: ſed tamen
eorum
ratio diuer ſa existit, conſiderariq́;
poteſt & ut ani-
mal
eſt, &
ut imago: ſic & de phantaſmate quod in nobis
eſt
cenſere oportet, &
ipſum quippiam in ſe, & alterius
ſimulacrum
eſſe:
nam quatenus in ſe, ſeor ſumq́;
67537LIBER. ſpecturũ, aut uiſum eſt: quatenus uerò aliud refert, imago,
&
monumentũ. Quare etiã cùm idẽ animũ uellicat, ac la-
ceßit
, ſi quis ipſum in ſe, &
ut ſui quippiã generis eſt ani-
mo
percipiat, quædã ueluti cõceptio, aut uiſum ſuccurriſſe
uidetur
:
ſin uerò quatenus alterius eſt, & uti in pictura ac-
cidit
tanquã ſimulacrũ &
imitationẽ contẽpletur, eãdemq́;
tametſi anteà nunquàm Coriſcum uiderit, tanquàm Coriſci
imaginẽ
cõſyderet, tum ſanè cõſyderationis huiuſce condi-
tio
, atq;
natura longè alia eſt, quàm cùm tanquàm animal
depictũ
in animo ſpectat:
hîc enim, mera cõceptio euadit:
illic
, quòd ſimulacrũ alterius ſit, monimẽtum, &
ob id cùm
ſenſio
quæ præceßit, tales motus in animo noſtro excitat,
plerunq
;
neſcimus ſenùne, an alia ratione idipſum pro-
ueniat
, &
nõnunquàm hæſitamus ſi ſit memoria nec´ne. In-
terdũ
aũt euenit, ut cogitãdo, ſcrutãdoq́;
recordemur prius
à
nobis quip piam auditum, aut uiſum fuiſſe Quod euenit,
quoties
qui phãtaſma aliquod ita cõſiderabat, ut nibil præ-
terea
niſi ipſum illud in ſe cõtẽplaretur, mutata ſentẽtia ut
ſimulacrũ
alterius eſt, ſpeculatur.
Eſt quãdo & cõtrà acci-
dat
, quẽadmodũ Antipherõti Oreitæ, cæterisq́;
, qui exceſſu
mẽtis
tentabãtur, cõtingit:
quæ imaginabãtur, tanquàm
facta
, &
gesta narrabãt, et ita ut qui meminißet. Atq; hoc
fit
, ubi ꝗs id, qd’ eſt imago, ſpeculatur ut imaginẽ.
Porrò
meditatiões
, recolẽdo memoriã conſeruãt, incolumẽq́;
red-
dũt
.
Recolere autẽ, nibil aliud eſt, quàm crebrò phãtaſmata
ut
imagines, ut in ſe ſpectra ſunt reſpicere.
Dictũ eſt igi
tur
quid ſit memoria, quid meminiſſe:
habitus ſcilicet phã-
taſmatis
ut imaginis eiuſce rei, quæ imaginationi ſubditur,
necnõ
cui earũ, quæ ſunt in nobis animæ partiũ, tribui d?
-
beat
:
nẽpe illi, que ſibi primariã ſentiendi poteſtatem
67638ARIST. DE MEMORIA dicat, quæq́; nobis ſenſum, notitiamq́; temporis inuehit.
Hîc Āriſto. de reminiſcentia determinat, quidq́; à memoria
differat
, oſtendit.
CAP. II.
_R_Eliquũ eſt, ut de reminiſcentia, ſiue recordatione di-
camus
.
Primùm igitur, quæ in aggreſſorijs ſermoni-
bus
uera ſunt, ea pro ueris habeamus oportet:
reminiſcẽtiã
ſcilicet
non eſſe reſumptionẽ memoriæ, neq;
itẽ aſſumptio-
nem
.
cùm quis primùm diſcit, aut notitia rei imbuitur,
neq
;
reſumit memoriã ullã (nulla enim antegreſſa eſt) neq;
deintegro aſſumit: quia tum demum memoria dicitur eſſe,
cùm
iam factus, corroboratusq́;
fuerit habitus, aut certè af-
fectus
.
Vnde fit. utu memoria ſimul affe ctu fiat. Item
cùm
primùm affe ctio facta eſt, in ultimo illo momento, af-
fectio
quidẽ, &
ſcientia, ſi tamẽ affe ctionẽ, aut habitũ ſciẽ-
tiam
appellare liceat, in re affecta iam ineſt, memoria uerò
haudquaquàm
.
Nihil tamen uetat, quominus quædam ex ijs
quæ
ſcimus, per accidẽs meminiſſe dicamur.
Quãquàm me-
miniſſe
per ſe poſſumus, ante quàm ſpatiũ aliquod tem-
poris
interlapſum ſit:
ſiquidẽ nunc eius rei memini, quam
prius
audiui, aut uidi, aut aliquo ſenſu cognoui:
& quam
nunc
ſenſi, eius nũc memini.
Præterea manifestum eſt fieri,
ut
qui nũc non reminiſcitur, meminerit:
ſi denuo ſentiat, aut
doceatur
quod ſit oblitus:
at quoties quã prius tenebat ſciẽ
tiã
, aut ſenſum, aut deniq;
quoduis aliud, cuius habitum eſſe
memoriã
diximus, iam penè interlitum, obſoletumq́;
reco-
lendo
inſtaurat, et quaſi poſtliminio reuerſum tractat, uer-
ſatq́
;
: tum & hoc quoq; alicuius eorum quæ dicta ſunt re-
miniſci
eſt:
accidit tamen ut reminiſcentiam memoria, &
reminiſci
meminiſſe comitetur.
Neq; cõtinuò fit ut ſimpli-
citer
illa, ſciẽtiã dico, ſenſum, et ſi quid eſt eiuſmodi, ſi
67739LIBER. in anima fuerint, rurſus in mentẽ redire, & instaurari de-
beant
:
ſed contrà, quãdoq; reſtituũtur animo, quandoq; ab
eodem
perpetuò exulant:
& ut iterũ diſcat, & iterũ in-
ueniat
idem eandẽ ſcientiã, uulgò cõtingere ſolet.
Remi-
niſcentiã
igitur ab inuentione, &
diſciplina, differre opor-
tet
:
et qui reminiſcitur, maius principiũ intus habere, quàm
qui
diſcit, aut inuenit.
Fit autẽ reminiſcẽtia, cùm motus
animæita
ſe habeãt, ut alter ſubinde poſt alterũ fieri natus
ſit
:
ſi neceſſario unus alterũ conſequio trahat, palàm eſt
ſimulatq́
;
ille mouerit , hunc moturũ: ſi uerò neceſſa-
riò
, ſed ex cõſuetudine alter inſequatur, maiori ex parte mo
uebit
.
Cõtin gitq́; , ut quidã ſemel permoti magis aſſueſcant,
quàm
alij ſæpius.
Et iccirco, quorũdam quæ ſemel uideri-
mus
, facilius quàm aliorũ quæ ſæpicule, meminiſſe ſolemus.
Cùm ergo reminiſcimur, quibuſdã antegreßis motibus mo-
uemur
, quouſq;
eo moueamur poſt quẽ ille ſequi cõſueuit.
Quocirca
&
ex hoc nũc, aut alio quodã initio ſeriẽ ſeque-
lamq́
;
uenamur: & à ſimili, aut cõtrario, aut finitimo. Et ob
id
, recordatio fieri aſſolet:
motus enim quorũdam ex his,
ijdẽ
ſunt, quorũdam ſimul fiũt, quorũdã alter alterius par-
tem
obtinent, connexiq́;
ſunt adeò, reliqua pars quæ illã ſe-
quatur
, exigua ſit.
Ad hũc igitur modum, inuestigare ſole-
mus
.
Sed & interim nobis non ita in quirentibus reminiſci
accidit
, cùm recordatio motũ alterũ continuò excipit, ſub-
ſequiturq́
;
: cæterum illa ferè fit, antegreßis alijs motibus,
quos
dixi.
Nec id ſpectandum eſt, quomodo quæ remota
ſunt
meneinimus, &
quomodo quæ propinqua, negligen-
dum
:
quando quidẽ unum, eundemq́; modũ eſſe, liquidò cõ-
ſtat
:
dico autẽ eum, quo quis ea, quæ in ſeriem digeſta ſunt,
nulla
antecedente inquiſitione, recordationé ue recenſet:
67840ARIST. DE SEN. ET SEN. conſequũtur enim ſeſe quadã cõſuetudine, motus. Quoties
itaq
;
reminiſci uolet, id faciet: motus initiũ capere ſtude-
bit
, quẽ hic, id eſt reminiſcẽtia, ſequitur.
Quãobrem omnis
reminiſcẽtia
ex principio pulcherrimè, ac ſumma celeritate
corriuatur
:
nam quo res inter ſe ordine diſpoſitæ ſunt, eum
quoq
;
motus earundẽ obtinent. Et ea itẽ facilè memoria
cõtinentur
, quæ quodã ordine conſtant, ut Mathematica:
at quæ prauè diſpoſita ſunt, ægrè custodiũtur. Atq; hoc
intereſt
inter reminiſci, et iterũ dicere:
quòd qui reminiſci-
tur
, ab ipſo ſe moueri qnodã modo poteſt, ad id quod poſt
principiũ
eſt:
at cùm per ſe poteſt, ſed alterius ceu præ-
ceptoris
auxiliũ deſyderat, non amplius meminiſſe uidetur.

Sæpe
uerò iam quidẽ reminiſci non poteſt:
quærẽdo tamen
poteſt
, ac inuenit.
Quod homini cõtingere ſolet, dum tãti-
ſper
uaria mouet, quoad in motionẽ inciderit, poſt quã
res
ſequatur.
Eſt enim meminiſſe, mouentẽ quãdã facultatẽ
intus
poßidere:
ſed tamẽ eiuſmodi, ut animus ex ſeipſo, &
motibus
quos habet moueri queat, uti dictũ eſt.
Ac princi-
piũ
quidẽ ſumi debet.
Quocirca nõnunquàm uidetur ex
locorũ
diſpoſitione reminiſci.
Cauſa autem eſt, quod citò ex
alio
in aliud ueniat, ut ex lacte in candorem, ex candore in
aërem
, ex aëre in humorẽ, ex humore in autumni memoriã:

cùm
hãc partẽ anni ſatagit inuenire.
Videtur autẽ uniuer
ſaliter
in omni genere qd' mediũ eſt, uicẽ principij obtine-
re
.
ſi prius, ſaltẽ cùm ad id, qd' in meditullio eſt ꝑue-
nerit
, res uestigata ſuccurret, aut nũquã præterea, nec aliũ-
de
:
uerbi gratia, ſcribãtur literæ ſeptem A C D E F G H:
per
quas mẽtis cogitatio itura ſit.
Si enim cõtinuò ubi
uentũ
eſt ad E, meminit:
ſimul atq; ad H appulerit, memi-
niße
dicetur:
nam ab E, in utranq; partem, & in D & in
67941LIBER. diſcurrere poteſt. Quòd ſi ex his nullã diſquirat, in C pro-
fecta
meminerit, ſi D aut C uestiget:
quemadmodũ in G
profecta
meminerit, ſi G aut F perquirat.
Sin minus, in A:
& ita ordine perpetuo. Cur autẽ ab eodẽ principio in-
terim
meminiſſe queat, interim queat, cauſa eſt, quòd ex
eodem
principio in multas parteis ire cõtingat:
ueluti ex E
in
F, aut in D Si igitur per uetera ſimulacra diſcurrat,
ad
id rapi ſolet, quod ſibi familiarius ppter cõſuetudinẽ
reddidit
:
iam enim cõſuetudo ipſa, in quandam naturã cõ-
migrauit
.
Quapropter quæ frequenter cogitamus, citò re-
miniſcimur
:
ut natura unũ alterũ ſequitur, ita et opera-
tione
:
quinimo frequens, multusq́; uſus naturã facit. Quo-
niam
autẽ ſicut in naturalibus errata quædã naturæ, &
for
tuita
euenire ſolent, adhuc magis in conſuetis, quibus na-
tura
non périnde ineſt, peccata quædam intercidunt:
hinc
ſanè
fit, ut nõnunquã animus huc illuc impellatur, præſer-
tim
cùm à certo quodam initio auſpicatus, quouis aliò de-
uius
fertur.
Propterea cõtingere ſolet, ut cùm alicuius no-
minis
meminiſſe uolumus, in alterũ conſimile, non in illud,
quaſi
ſolœciſmũ cõmittentes incidamus.
Ad hũc igitur mo
, reminiſci accidit.
Sed enim notitia tẽporis, ſiue illud cer-
tum
, cõstitutumq́;
habeatur, ſiue incertũ, & infinitũ, quàm
maximè
neceſſaria existit.
Eſt aũt aliquid, quo de pluri, mi
noriq́
;
tempore indic amus: cõſentaneumq́; eſt, ut quippiam
in
nobis ſit, quod ſicut magnitudines, ita &
tempus inter-
noſcat
.
Porrò magnitudines amplißimas, & quæ à nobis
procul
abſunt, intelligere ſolet:
non quòd intelligentia ipſa
(Græci dianœan uocãt) procedat foras, atq;
ad eas ſeſe ap-
plicet
, quẽ admodũ quidã de uiſu dixerunt (nam etiam ſi
ſint
, ex æ quo tamen intelliget) ſed per motũ, qui
68042ARIST. DE SOM. ET VIGIL. tione quadam illis reſpondeat: habet enim in ſe motus, ef-
figiesq́
;
, rebus quas intelligit, perſimiles. Quo igitur diffe-
rat
, cùm maiores intelligit?
An quòd & minores intelligat?
quæcũq; enim ambiuntur, interioraq́; ſunt, minora ſunt: &
eis
, quæ cõtinent, &
extima ſunt, proportione quadam re-
ſpondẽt
.
Atq; fortaſſe qualis {pro}portio inter ſimulacra ipſa,
ſed
adiuncto tempore, capi poteſt:
talis & in ipſis quoque
interuallis
, diſtãtijsq́;
reperiatur. qui lineas A B, & B E
confecit
, lineas A C, &
C D confeciße uidetur: quando
cum
illis proportionis nexu iunctæ ſunt.
Sed cur potius li-
neas
A C, &
C D, quàm lineas A E, & F G? An ſicut re-
fertur
linea A C ad A B, ita linea K H ad lineam K M?

Qui
ergo lineam K M tranſegit, ſimul lineam K H
tranſegerit
oportet.
Si uerò intellexiße uelit lineas A F,
&
F G, lineas quidem A B & B E, ſimiliter intelligit:
at
è regione lineæ K M, lineam K L, nam hæc ad illam
ita
ſeſe habet:
ut lineã F A ad lineã B A ſe habere uidemus.
13[Figure 13]
68143LIBER.
Quando igitur negotium & tempus ſimul animũ in-
uadunt
, excitantq́;
, tum meminiſſe ſolet, quòd ſi ſe coniun-
gere
utrunq;
putet, non tamen coniungit, ſe meminiſſe au-
tumat
:
nibil enim obstat, quin fallatur aliquis: & ſe memi-
niſſe
cùm meminerit, putet:
quanquã fieri non poteſt, ut
qui
meminit, ſe meminiſſe aduertat, ſed id lateat, nam
meminiſſe
, id ipſum eſt.
At ſi negociũ abſq; tẽpore, aut con
tra
tẽpus abſq;
negocio iacentem animũ extimularit, haud-
quaquam
meminit.
Cæterùm tempus illud, duplex eſt: nam
interdum
quis certum tempus non adhibet, ut cùm ſe fe-
ciſſe
non pridie ſed aliquãdo, meminit:
interdũ, etiã adhi-
bet
.
Verùm meminiſſe dicitur, etiã ſi certũ tempus minimè
adhibeat
:
uulgò dici ſolet, equidẽ memini factũ, ſed quã-
do
memini, cùm de tempore facti non conſtat.
Qui-
bus
præcipua ineſt memoria, eiſdẽ &
reminiſcentiã in-
eſſe
eximiã, diximus ſuprà.
Distat uerò memoria à remini-
ſcentia
, ſolùm ratione tẽporis, ſed in eo quoq;
quòd &
complures
aliæ animantes memoria participãt, reminiſcen-
tia
nulli ex omniũ animalium numero, quorũ natura com-
perta
explorataq́;
habeatur, præterquàm homini, conceſſa
ſit
.
Cauſa cur ita, eſt: quòd reminiſcentia ueluti ſyllogiſmus
quidam
, id eſt ratiocinatio, existit:
nam qui reminiſcitur,
quod
prius audierit, uiderit, aut quippiam id genus fece-
rit
, ratiocinari aſſolet.
Item quaſi diſquiſitio quædam:
diſquiſitionem uerò ijs ſolis natura tribuit, quibus conſul-
tandi
deliberandiq́;
ratio competit, etenim conſultatio ſiue
deliberatio
, ratiocinatio quædam eſt.
Porrò affectionem
ipſam
corporalem eſſe, &
reminiſcentiam diſquiſitionem
in
tali uiſo, indicium eſt:
quòd nonnulli obturbari ſolent,
&
cùm reminiſci non poſſunt, & cùm cogitationem
68244ARIST. DE SEN. ET SEN. primunt conanturq́; ultrà reminiſci, & potißimũ quos
atra
bilis exercet, hos enim maximè phantaſmata mouent.
Cauſa uerò cur reminiſcentia in poteſtate eorũ non ſit, eſt:
quòd
ſicut qui iaculatur emiſſum telũ non ultrà ſistere po-
teſt
, ita qui reminiſci, &
uestigare aliquid contendit, neſcio
quid
corporeũ mouet, cui affectio hæc conſignatur.
Maxi-
autẽ adagitari ſolent, quibus humoris copia circa ſen-
ſariam
ſedem redundat:
non enim facilè tranquillatur motu
ſemel
inito:
quouſq; id, quod quæritur, occurrat: & motio
ipſarecto
inceſſu procedẽs ad metã uſq;
perueniat. Quam-
obrẽ
&
metus, & iræ ſimulatq́; cõmotæ ſunt ſedari, quã-
libet
repugnãtibus illis, non poſſunt, ſed eodẽ contranitun-
tur
.
Atq; périnde euenit, atq; ijs qui paulò concitatius, uali-
diusq́
;
nomina aliquot, orationeḿ ue recẽſuere, aut cãtionẽ
aliquam
emodulati ſunt:
nam ubi ceſſarunt, iterum, etiam
inuitis
, canere, ac loqui ſubit.
Cæterùm illi quibus ſuperio-
ra
proportione reliqui corporis ſunt uasta, quiq́;
forma
pomilionis
degenerant, minus memoria ualent, quàm qui
contrario
ſunt habitu:
quòd ipſa ſentiendi uis pondere
grauiore
opprimatur:
quodq́; nec initio inhærere, ac deſi-
ſtere
formæ rerum poßint, ſed dißiliant, nec cùm reminiſci
uolunt
, recto itinere ſequantur, reddanturq́;
. Sanè impen-
dio
pueri, &
admodum ſenes, immemores ſunt, propter
motum
quem ſustinent:
nam hi, ualde minuuntur: illi uerò
magnum
ſubeunt incrementum:
adde etiam quòd uſque ad
ætatem
prouectam, ſimiles nanis ſunt.
Ergo quid ſit me-
moria
, quid meminiſſe, qua facultate animalia memine-
rint
, item quid reminiſcentia, quid reminiſci, quemadmo-
dum
fiat, &
quam ob cauſam, dictum eſt.
68345
DE SOMNO ET
VIGILIA
LIBER
.
_Franciſco V atablo interprete._
Hîc Āriſto. quæ circa Somnum & Vigiliam ſint conſideranda
declarat
, quibusq́;
competat oſtendit.
CAP. I.
_DE_ Somno, & Vigilia, hæc conſyderemus
oportet
:
primùm, quid ſint, & utrũ ani-
, an corpori propria ſint, an utriſque
cõmunia
:
& ſi cõmunia ſint, cui parti tam
animæ
, quàm corporis credita:
& cur tri-
buta
animalibus ſint:
& utrũ, utrumq; omnibus cõmunica-
tum
ſit, an alteris hoc, illud alteris ſolùm, an alijs neutrum,
alijs
utrunq;
. Tum etiã quid ſit inſomniũ, & quãobrẽ dor
mientes
modò ſomnient, modò ſomnient:
aut ſomnient
quidem
ſemper, ſed meminerint:
& hoc ſi fit, quam ob
cauſam
fiat.
Item poßint´ ne futura præuideri, necne: & ſi
poßint
, qua ratione præſentiri queãt:
et utrũ ea ſolùm, quæ
agantur
ab homine, an etiã quorũ cauſa ſit Deus, &
natu-
ra
fiant, temeritaté ue aliqua.
Ac primùm quidem illud
cõſtare
arbitror, ad candẽ animalis partẽ ſomnũ, &
uigi-
liam
pertinere, quãdoquidẽ oppoſita inuicẽ ſunt, &
ille ut
priuatio
quædã huius habetur:
nam ſemper extrema tam in
alijs
, quàm hiſce quæ à natura dependent, in eodẽ recipi, &

eiuſdẽ
effe ctiones eſſe uidentur:
ut ſanitas & morbus, pul-
chritudo
&
fœditas, robur & imbecillitas, uiſus & cæci-
tas
, auditus &
ſurditas. Itẽ & ex ijs, quæ ſequũtur, palàm
fiet
:
nam quo uigilare aliquem cognoſcimus, eodẽ &
68446ARIST. DE SOM. ET VIGIL. mire deprehendimus: qui enim ſentit, eũdem uigilare, cen-
ſemus
.
Atq; uigilantem omnem cognoſcimus, aut quia ex-
tremum
motũ aliquem ſentiat, aut quia intestino aliquo fe-
riatur
.
Si ergo uigilia ipſa in alio nullo quàm in ſentiendo
conſiſtat
, certũ eſt quæ uigilant, ac dormiunt, eodẽ uigilare,
ac
dormire quo ſentiant.
Cùm autem ſentire ipſum, neq;
animæ, neque corporis proprium ſit (nam ad idem, actus
&
potentia pertinent: ſenſus autem actu, eſt motio quæ-
dam
an{im}æ interuentu corporis proueniens) manifestum
eſt
affe ctionem hanc dico ipſum uigilare, nec propriam
animæ
eſſe, neq;
item corporis, cùm corpus inanime ſenti-
re
non poßit.
Porrò cùm de particulis animæ aliubi iam
retrò
definitum ſit, cumq́;
uegetatrix ſeiũcta à reliquis ha-
beatur
, reliquæ ſine hac ſubſiſtere non poßint, clarum
eſt
quæ augentur ſolùm, &
minuuntur, ut ſtirpes, ac plan-
, ſomno &
uigilia destitui ſolere, quòd ſenſu careant,
ſiue
ſeparabilis ille quidem ſit, ſiue non ſit:
nam poten-
tia
, &
ratione, ſeparabilis eſt. Pari quoque modo con-
ſtat
, nullũ eſſe animal, quod aut ſemper dormiat, aut ſem-
per
uigilet, ſed utrunq;
eidem tributum à natura eſſe: non
enim
ſi quod animal eſt ſenſu præditum, neque dormire id,
neque
uigilare contingit:
quando uterq; hic affectus, circa
ſenſum
primi ſenſitiui accidere ſolet.
Fieri autem po-
teſt
, ut alter horum eidem ſemper inſit, uerbi gratia, ut ge-
nus
aliquod animalis aut ſemper dormiat, aut ſemper ui-
gilet
.
Nam fieri nequit, ut ullum ſemper uigilet: quãdo
quæcunq
;
munia aliqua naturæ obeunt, ſimulac temporis
modum
exceſſerint, inquantum ſufficere operi poterant,
laſſeſcãt
, ſuccumbãtq́;
, & à muneribus quæq; ſuis deſistãt
oportet
, ut oculi, manus, &
quicquid aliud functionẽ
68547LIBER. quam exercere ſolet. Itaque ſi quid ſentiendi officio fun-
gatur
, ſpatio exacto, quo continenter gerere, &
admini-
ſtrare
poteſt fatiſcet, nec præterea operari ualebit.
Cùm
ergo
uigilia exolutione ſenſus finiatur:
& contrariorum
ſi
alterum adſit, alterum abeſſe oporteat, uigilia uerò
ſomno
contraria ſit, ſitq́;
neceſſarium cuilibet alterum
ineſſe
, ſequitur ut ea dormire oporteat.
lgitur ſi ta-
lis
affectio ſomnus eſt, ſomnus uerò impotentia, quam ui-
giliæ
exceſſus committit, uigiliæ autem exceſſus interim ab
ægritudine
pendet, interim citra ægritudinem accidit:
unde
fit
ut quemadmodum exolutio duplex eſt, ita &
impoten-
tia
duplex haberi poßit:
neceſſarium eſt ut quicquid uigi-
lat
, dormire aliquando contingat, quia ut ſemper agat fieri
non
poteſt.
Conſimiliter fieri nequit, ut ſemper dormiat:
nam ſomnus, affe ctio quædam ſenſariæ partis, quaſi uin-
culum
quoddam, &
immobilitas, existit. Ex quo ſequitur,
quicquid
dormit ſenſitiuam partem habere.
Senſitiuũ au-
tem
eſt, quod ſentire actu poteſt:
ſentire uerò actu ſimpli-
citer
, &
propriè, nemo per quietem poteſt. Nullus igitur
ſomnus
eſt, qui expergiſcibilis non ſit.
Cætera ferè omnia
pedeſtria
, uolatilia, natatilia, ſomno participant:
etenim
cuncta
piſcium genera, &
ea quæ molli cruſta integuntur,
&
præter ea quæcunque oculos habent, ſoporari cernun-
tur
:
nam & quibus oculi duri, & inſecta, dormire palàm
eſt
:
quanquam iſthæc omnia, ſomno exiguo contenta ſunt:
unde
fit etiam, ut ſæpenumero quempiam lateat utrum ob-
dormiſcant
, necne.
Vtrum uerò teſtacea ſopore offun-
dantur
, nondum ſenſu quidem cognitum fuit, ſed ratione
tamen
ea, quam prædiximus, ſi cui probabilis uideatur,
perſuaderi
id poteſt.
Somnum igitur animalibus
68648ARIST. DESOM. ETVIGIL. nicatum omnibus eſſe, hac ratione pateſcit: nam animal eo
finiri
ſolet, quòd ſenſum habeat:
ſenſus uerò immobilita-
tem
quandam, &
quaſi nodum & uinculum, ſomnum eſſe
dicimus
:
contrà, exolutionem, atque relaxationem, uigi-
liam
.
At plantis neutra harum affectionum cõmunicari
poteſt
:
quippe cùm citra ſenſum neque ſomnus eſſe, neq;
uigilia poßit. At quibus ſenſus ineſt, eiſdẽ & dolor, & uo-
luptas
cõcedi debet:
quibus uerò dolor, & uoluptas, eiſdem
&
cupiditas. Plantis autem, nibil horum tribui poteſt.
Argumento
, quòd facultas, quæ nutrit, &
uegetat, munus
ſuum
melius conſopitis, quàm uigilantibus animalibus ab-
ſoluat
:
tunc enim probius & aluntur, & augentur, ut quæ
nihil
adea, ope ſenſus egeant.
Hîc Ārifto. ſonni, ac uigiliæ vſum neceſsiratemq́; docet.
CAP. II.
_C_Vr autem dormiant, & uigilent, & per quem ſen-
ſum
, aut per quos, ſi per plures id eueniat, conſyde-
randum
eſt.
Cùm animalium quibuſdam ſenſus omnes
inſint
, quibuſdam non omnes ut uiſus, ſed cunctis, ta-
ctus
, &
gustus, niſi quid imperfectum, laceßitumqúe ſit,
de
quibus omnibus in libris de anima dictum eſt:
fieri au-
tem
ſimpliciter non poßit, ut dormiens animal ullo ſen-
ſu
abuti queat, patet neceſſarium eſſe in ſomno eandem
omnia
ſubire conditionem:
nam ſi partim eodem modo
afficiantur
, partim diuerſo, hac nimirùm ratione fiet, ut
per
quietem animal ſentiat:
id quod impoßibile eſt. Por-
ro
, cùm natura ſingulis ſenſibus proprium quid iniun-
xerit
, &
in omnes commune quid ſparſerit: proprium
ut
uiſui uidere, auditui audire, &
reliquis ad eundem mo-
dum
:
commune uim quandam promiſcuam, quæ
68749LIBER. comitatur, qua animal & uidere, & audire ſe ſentit (non
enim
uiſu ſeuidere uidet, nec uiſu, aut gustu iudicat, iudt-
carèue
poteſt distare dulce ab albo, neq;
ſeorſum, neq; ſi-
mul
utroq;
: ſed particula quadam communi, quæ adiuncta
ſenſibus
omnibus ſit:
nam ſenſus unus eſt, & etiam prin-
cipale
ſenſorium unum, ratio tamen ſenſioni cuiuſque ge-
neris
, ut ſoni, &
coloris non una, ſed alia, & alia: hæc au-
tem
cum tactu maximè coniuncta eſt:
nam tactus à cæteris
ſenſibus
diuelli poteſt, ab hoc, cæterinon poſſunt:
quæ o-
mnia
in cõmẽtarijs de anima explicata ſunt.
hinc profectò
constat
ſomnum, &
uigiliam, affectionẽ huius eſſe. Ideoq́; ,
animalibus
cũctis ineſt:
etenim tactum unum, omnia poßi-
dent
.
Nam ſi ſopor irrepat, quia ſenſus omnes affician-
tur
, abſurdum ſanè fuerit eos ſimul feriari, &
immobiles
perſistere
, quos neque neceſſe eſt, neq;
poßibile quodam-
modo
, ſimul in opera eſſe, ac pelli:
cùm magis conſentaneũ
uideatur
, ut ſimul operentur, quàm ut ſimul quieſcant.
Quod autem nunc de hiſce dicimus, rationi conſonum eſt:
nam
cùm ſenſus, qui cæteris alijs præeſt, &
quo cæteri ſeſe
conferunt
, afficitur, neceſſariò &
reliqui omnes conſen-
tiunt
:
at ſi quiſpiam existis elangueſcat, & impotens ſen-
tiendi
reddatur, non continuò neceſſe eſt illum flaccere, &

uiribus
destitui.
Constat autem multis argumentis,
ſomnum
non ea re conſistere, quòd otioſi ſenſus ſint, nec
eis
utatur, anima quodq́;
ſentire non poßint. Nam cùm
quis
animo linquitur, tale quid euenire constat:
quando
defectus
animæ, non niſi nexus quidam, &
impotentia
ſenſuum
eſt.
Idem, & in delirijs quibuſdam contingere
poteſt
.
Præterea, quibus uenæ iugulares apprehendun-
tur
, aſtringunturq́;
, eripi ſenſus aſſolent. Verùm
68850ARIST. DESOM. ET VIGIL. potentia ſentiendi, ſi non quacunq; de cauſa obueniat, neq;
in quouis ſenſu ſit, ſed ſicuti nuper dixi, in primo ſenſu
quo
animal omnia percipit, ſomnus eſt:
nam tum iſte laſſa-
tur
, neceſſariò, &
cæteri ſenſus actus ſuos exercere poſ-
ſunt
:
cõtrà, ſi quis ex illis impotens reddatur, non protinus
neceſſe
eſt idẽ huic euenire.
Sed qualis affectio ſomnus ſit,
&
quam item ob cauſam dormire animalia cõtingat, dicẽ,
dum
eſt:
quãdo cõplura haberi cauſarũ genera, certum eſt.
Nam
&
id cuius gratia quippiã ſit, & id unde motus ori-
go
pendeat, &
materiã, & rationẽ cauſas appellitare ſole-
mus
.
Ac prim{ùm} quidem cùm naturam ſemper agere
gratia
alicuius, id eſt boni, dicamus:
quietẽ uerò utilem eſſe,
atq
;
adeò neceſſariam ijs omnibus, quæ moueri quidem nata
ſunt
, ſed ſemper, &
cõtinuò moueri uoluptate nequeũt,
cumq́
;
ob ueritatẽ ipſam translatio hæc uulgo recepta ſit,
ut
ſomnus quietis nomine deſignetur:
ſomnus profectò ad
ſalutem
iunctus animalibus fuit.
Vigilia uerò, rationẽ finis
obtinet
:
ſentire, & ſapere, finis omnibus eſt, quibus al-
terum
eorũ cõpetit:
hæc enim, optima ſunt: finis autẽ opti-
mus
eſſe ſolet.
Itẽ ſomnus animali cuiq; neceſſarius eſt,
non
quidẽ ſimpliciter, ſed ex ſuppoſito, &
adiunctione:
ſi
animal naturam ſuam ſeruare, ac tueri debeat, neceſſariò
quædam
adeſſe ei oportet, quibus poſitis, alia ſubinde adiũ-
genda
ſuut.
Poſt hæc reſtat dicẽdum, quo motu, actioné ue
corporum
antegreſſa dormire animalibus obueniat, aut etiã
uigilare
.
Planè cætera animalia, que nimirũ ſanguine ca-
rent
, eandẽ, quam quæ prædita ſanguine ſunt, aut propor-
tionalem
cauſam ſomni habere, ſanguinea uerò eam ipſam
quã
homines, arbitrari addecet.
Quare per hæc de omni-
bus
contemplemur oportet.
Principiũ ſenſus eadẽ
68951LIBER. oriri qua & principium motus, definitum ſuprà aliubi eſt:
hoc autẽ, è tribus determinatis, distinctisq́; locis, in eo con-
tineri
ſolet, qui inter caput, &
aluum medius ſit. Prin-
cipium
igitur mouendi, in ijs quæ ſanguinem habẽt, partem
eam
, que circum cor eſt, obtinet:
nam quæcunq; ſanguinem
habent
, habent &
cor, à quo motus, ſenſusq́; principis ori-
go
atq;
initium pendet. Motus igitur, & ſpiritus, & omni-
no
refrigerationis principium in corde, ut patet, colloca-
tum
eſt.
Quin & ipſanatura tam parteis eas, quæ ſpira-
tiõi
destinatæ ſunt, quàm quæ refrigerio, quod ab humore
peti
ſolet, ad calorem partis huius ſeruandum, tutandũ-
qúe
concinnaſſe uidetur.
Sed de refrigeratione, infrà,
ſuo
dicemus uolumine.
In ijs uerò quæ carent ſanguine
&
inſectis, & ijs quæ ſpirare non ſolent, facultatis mo-
tricis
regia in eo eſt, quod uice cordis ſubrogatur:
nam
ea
in parte ſpiritus quidam inſitus attolli uicibus, &
ſub-
ſidere
cernitur:
quod facilè deprehendi poteſt in totipen-
nibus
, qualia ſunt ueſpæ, apes, muſcæ, &
cætera generis
eiuſdem
.
Quoniã autẽ animalia nec mouere quicquam, nec
agere
ſine intenſione uirium poſſunt:
intenduntur autem
uires
retentione ſpiritus, ijs quidem quæ ſpirant extrin-
ſecus
accerſiti.
ijs uerò quæ non ſpirant, inſiti: hinc profe-
ctò
euenit, ut totipennia ipſa quoties ſe mouent, attritu ſpi-
ritus
ad ſeptũ tranſuerſum offendentis, bombos illos ædãt.

Mouentur
autem omnia ſenſu quodam, ſiue familiari,
ſiue
peregrino in primo ſenſorio, facto.
Quòd ſi ſomnus,
&
uigilia partis buius affectiones ſint, quo in loco, & qua
primũ
particula cõtingere ſoleant, apertũ eſt.
Sunt etiã qui
dormientes
reſurgunt, &
pleraq; agunt, qualia cùm uigilãt
ſolent
:
quod tamen ſine uiſione aliqua, aut ſenſu
69052ARIST. DESOM. ETVIGIL. non poteſt, nam ſomnium, quodammodo ſenſum eſt. Sed de
ſomnio
inferius dißeretur.
Cur autem experrecti inſomnia
meminerint
, quæ uerò per ſomnum quaſi uigilantes geſſe-
rint
non meminerint, explicatum in problematis eſt.
Hîc Āriſto, quid ſomnus quidq́; vigilia declarat, & vnde.
CAP. III.
_P_Roximũ ab ijs, quæ diximus, eſt, ut quibus factis, &
unde
affectionis huius origo, ſomni inquã, &
uigiliæ
proueniat
, tractetur, exponaturq́;
. Sanè cùm animal ubi ſen
ſum
habet, tum primũ ali et creſcere oporteat, ſitq́;
alimẽ-
tum
nouißimũ ſanguineis ſanguis, exanguibus quod ſan-
guini
proportione reſpondet, atq;
uenæ conceptacula ſan-
guinis
ſint, uenarũ autẽ initiũ cor, id quod ex diſſectionibus
perſpici
poteſt:
cibũ utiq; illum, qui per hos ingeri ſolet, in
loca
ſua receptũ euaporari in uenas, inibiq́;
mutatũ in ſan-
guinem
uerti, &
mox principiũ ipſum adire conſtat. Quæ
quanquàm
in libro de alimẽto dicta ſunt, tamen nũc repeti
oportet
, ad hoc ut principia motionis cõtẽplemur, &
quid
ſustinẽte
parte ſenſitiua ſomnus &
uigilia cõtingat. Nec
enim
ſomnus, quæcunq;
impotentia ſenſuũ eſt, ut diximus:
nam & demẽtia, & præfocatio, & animi defectus, talem
impotentiã
adferre poteſt.
Iam uerò accidit, ut & quidem
per
forte animi deliquiũ, quippiã imaginarẽtur.
Hoc igitur
aliquã
habet cõtrouerſiam.
Nam ſi defectũ animo dormi-
re
cõtingat, cõtinget etiã ut imaginatio illa inſomnium fit.

Porrò
multa dicũt, qui ita uehementer tentantur, quiq́;
ex-
tinctorũ
ſpeciẽ præferũt.
De ꝗbus oibus eãdẽ eſſe rationẽ
putandũ
eſt.
Sed enim, uti iam diximus, omnis impoten-
tia
ſentiendi ſomnus eſt, ſed ea ſolùm, quam diuaporatio
cõmittit
alimenti:
quod enim ſurſum halat,
69153LIBER. attolli, déinde regredi, ac refluere instar Euripi neceſſe eſt:
animãtis cuiuſq; calidũ, in ſublime natura fertur: at ubi
eo
loci ſubuectũ eſt, mox uniuersũ reciprocat ac deſcẽdit.

Quãobrem
ſomnus maximè poſt cibũ fieri ſolet:
tunc enim
copioſus
humor, &
corpulẽtus, ſurſum cõmeat. Qui cùm
conſistit
, caput aggrauat, &
addormiſcere facit: cùm uerò
iam
deſcẽdit, &
reciprocando calorem repulit, tum ſomno
ſepultũ
iacet, dormitq́ animal.
Hæc autẽ uel ſomnifica ipſa
indicant
:
omnia enim, ſiue poculenta ſint, ſiue eſculẽta, gra-
uedinẽ
capiti adferunt:
ut papauer, mãdragora, temetũ, lo-
lium
.
Ad bunc item modũ affecti uidentur, qui ſoporãtur,
dormitantq́
;
: quia nec caput erigere, nec palpebras attolle-
re
queunt.
Et maximè à cibis ſomnus talis extat: tunc enim
multa
exhalatio confit.
Præterea à fatigationibus nõnullis:
nam
fatigatio, colliquandi uim obtinet:
colliquamentum
autem
, uicem incocti alimenti, niſi frigidũ fit, præſtare ſo-
let
.
Quidã etiã morbi hoc idem faciunt: qui ab humido, &
calido
excremento proueniunt:
quẽadmodũ in febre, & le-
thargo
euenit.
Item prima ætas: pueri alto ſopore pre-
muntur
:
quia alimentũ omne ſurſum reſpirat. Cuius rei ſi-
gnum
eſt, quòd per id ætatis, ſuperiora pportione inferio-
rum
maxima ſunt, quia incrementũ illò cõtendat.
Nec alia
de
cauſa, morbo comitiali obnoxij ſunt:
is enim morbus per-
ſimilis
ſomno eſt.
Et idcirco huiuſce pestis exordiũ, ple-
riſq
;
per quietem accidit: qui poſtea dum dormiũt, ea cor-
ripi
ſolent:
dum uigilant, non ſolent. Cùm enim larga ſpi-
ritus
copia in ſublime effertur, ubi rurſum deſcendit, uenas
extumefacit
, &
inflat, quibus meatũ ſpirabilem cõprimit,
atq
;
intercludit. Hinc uinũ pueris utile non eſt, nec etiã
nutricibus
(nihil enim fortè intereſt:
nutrices, an pueri
69254ARIST. DE SOM. ET VIGIL. bant) niſi dilutum, & modicum hauriatur: nam uinum ſpi-
ritoſum
eſt, præſertim atrum.
Et uſq; adeo ſuperiora pueri
plena
cibo continent, ut quinq;
menſiũ ſpatio collũ obuer-
tere
nequeãt:
quippe cùm illis haud ſecus, quàm ebrijs mul-
tus
uapor ſurſum ad caput feratur.
Quam affe ctionẽ, cau-
ſam
eſſe, cur initijs fœtus inter matris uterum quieſcant,
rationi
cõſonum eſt.
Atq; in totũ ſomniculoſi ſunt, qui con
ditas
uenas habẽt, &
qui forma pomilionis, & capite præ-
grandi
ſunt.
Nam ij, quorũ conditæ ſunt uenæ, eas graciles,
&
angustas habent, adeò ut humor ægrè decidat, & re-
fluat
:
Pomiliones uerò, & quorũ uaſta ſunt capita, multã
diuaporationem
, atq;
affluentiam, quæ ad parteis ſuperas
uiam
capeßit.
At qui uenas gerũt æditas, propter amplitu-
dinem
&
latitudinẽ meatuũ, ſomnolenti ſunt, niſi quam
aliam
contrariã ebiberint affectionẽ.
Neq; item melancho-
lici
:
nam locus interior refrigeratus eſt. Quare in eis eua-
poratio
multa non fit, ob idq́;
edaci auiditate laborant, cùm
ſint
aridi:
nam eorũ corpora ita affecta ſunt, quaſi re nulla
fruãtur
.
Porrò bilis atra, quæ naturaliter frigida eſt, altricẽ
officinam
refrigerat, &
alias parteis, in quibus recrementũ
hoc
potentia ineſt.
Quare ex ijs quæ dicta ſunt, apertũ eſt:
ſomnum eſſe coitum quendã caloris ad intima refugientis,
&
naturalẽ antiperistaſin, circũobſistẽtiamq́; propter ,
quam
diximus, cauſam.
Quocirca qui ſomno premitur, in
motu
, &
agitatu uario eſt. Vnde & deficit, & refrigera-
tur
, atq;
ob frigus, palpebræ decidunt. Quinetiã partes ſu-
periores
, &
extimæ, frigent: contrà inferiores, & intimæ,
ut
pedes, &
quæ intrinſecus continentur, Quanquàm cur
ita
, dubitabit aliquis:
quòd à cibo profundißimus ſomnus
obrepat
, &
uina ſoporifera ſint, & cætera quibus
69355LIBER. lis caliditas adeſt: nec rationi cõſonum eſſe uideatur, ut ſo-
mnus
refrigeratio ſit, &
cauſæ ſomni calidæ. Vtrũ igitur
hoc
accidit, quòd quemadmodũ uẽter inanis calidus eſt,
ſed
cùm oppletur motionis ratione refrigeſcit, ita meatus,
&
loci in capite poſiti, euaporamento cõmeante refrige-
rantur
?
An quemadmodũ aqua calida perfuſi, repentè in-
horreſcimus
:
ita illic frigus aſcendẽte calore collectũ, par-
teis
eas refrigerat, &
calorẽ naturalẽ debilitat, ac ſubter-
fugere
cogit?
Prætereà an quemadmodũ congestu ligno-
rum
ignis restringuitur, ita multa alimonia, quã calor ſub-
uehit
, ſuperioribus ſe immiſcẽte, calor naturalis elãgueſcit:
donec utiq; illa concocta, perfectaq́; ſit? Fit enim ſomnus,
ſicut
dictũ iam eſt, corpulento quopiã ui caloris in ſublime
per
uenas euecto:
quod cùm diutius eo loci perſistere po
teſt
, ſed copia exuperãte aggrauatur, rurſum depelli, &
ad
ima
fluere ſolet:
quapropter & ipſi homines corruũt (ani
maliũ
enim homo unus erectus eſt) calore, qui eleuãdi mu-
nere
fungebatur, ſubtracto:
atq; ſimulac cor incidit, mentẽ
aufert
, déinde imaginationes, &
uiſa ſuggerit. An ſolutio-
nes
, quas modò dixi, cauſas cõtinent, propter quas refrige-
ratio
fieri poßit:
ſed tamẽ locus ille, qui circiter cerebrum
habetur
, in ea re cõmittẽda principatũ obtinet.
uti alio loco
diximus
?
cerebrũ partiũ omniũ corporis frigidißimum
eſt
:
in ijs uerò quæ carent cerebro, id quod uicẽ eius tenet.
Quẽadmodũ
igitur humor exhalat, &
calore ſolis in
ſublime
fertur, ubi ſupernũ aëris locũ ſubierit, præ rigore
loci
refrigeratus conſistit, ac denuo in aquam cõuerſus in
terram
defluit:
ita cùm calor ad cerebrum eleuatur, excre-
mcntitia
diuaporatio in pituitam, &
ſaniem concreſcit:
(quamobrẽ &
fluxiones ex capite oriri uidemus)
69456ARIST. DESOM. ET VIGIL. taria, & morbida conſistit, deſcẽditq́; , & feruorẽ cor-
dis
delapſa refrigerat, atq;
moderatur. Ad refrigerationem
uerò
, &
difficilẽ ſuſceptionẽ euaporationis, gracilitas, &
angustia
uenarũ conducit, quæ circa cerebrũ ſunt, Hæcigi-
tur
cauſa eſt, cur euaporatio, etiã ſi immodicè caleat, refri-
geretur
.
Expergiſcitur animal, quando abſoluta conco-
ctio
eſt, &
calor, qui ambientis frigoris opera ex amplo in
arctum
coiërit, euicit, atq;
ſanguinem fæculentũ à ſyncero
diſcreuit
.
Eſt autẽ tenuißimus, & purißimus ſanguis, qui in
capite
continetur:
cõtrà craßißimus, & turbidißimus, qui
partibus
committitur inferioribus.
Omnis autem ſanguinis
origo
, cor eſt:
quemadmodũ tum bîc, tum aliubi diximus.
Ex tribus porrò uentriculis, qui habentur in corde, is qui in
medio
eſt, utriq;
extremo cõmunis existit: atq; extremi ſpe-
cus
, ſanguinẽ ab utraq;
uena, maiore, & aorta, recipiunt: in
medio
autẽ ſinu, diſcriminatio illius fit.
Sed de his, aptius
alio
loco definitur, atq;
determinatur. Quoniã autem ſan-
guis
maximè poſt ingeſtos cibos indiſcretus fit, tum ſomnus
obrepit
, &
tandiu edurat, quoad ſanguis purus ad parteis
ſuperas
, turbulentus ad inferas ſequeſtratus, delegatusq́;
ſit:
quo
facto, animantes ab onere cibi abſolutæ excitantur.

Dictum
eſt quæ cauſa dormendi' ſit, inſiti ſcilicet caloris,
uniuerſim
ad primum ſenſoriũ confugientis antiperistaſis,
quæ
corpulẽti uaporis à natiuo calore ſubuecti opera pro-
uenit
:
tum etiam quid ſit ſomnus, nempe nexus, & uinculũ
primi
ſenſorij, ut ſuo fungi munere non poßit.
Id quod ne-
ceſſariò
quidem fit (nam animal eſſe non poteſt, niſiea con-
tingant
, quibus ipſum perficiatur) at ſalutis gratia:
quo-
niam
quies animal tuetur, atq;
conſeruat.
FINIS.
69557
DE INSOMNIIS
LIBER
ARISTO-
TELIS
.
Franciſco Vatablo interprete.
Hîc Ārift. cui animæ parti aſciſcendũ ſit inſomniũ declarat.
CAP. I.
_POST_ hæc de Inſomnijs quærendũ eſt,
ac
primò quidem qua ui animæ percipiã-
tur
:
& utrũ hæc affectio mentis, ac in-
tellectus
:
an ſenſus ſit: his enim uiribus
unis
earum, quæ in nobis ſunt, cognitio-
nem
rerũ, notitiamq;
;, aſſequimur. Ergo ſi functio aſpectus
uiſio
eſt, &
auditus auditio, & omnino ſenſus ſenſio: com-
munia
autem ſenſilia ſunt figura, motus, magnitudo, &
cæ-
tera
id genus:
propria uerò color, ſonus, & ſapor: nec fieri
poteſt
, ut ullũ animal clauſis oculis, dormiensq́;
cernat, aut
alio
ſenſu percipiat, nos in ſomno nihil ſentire certum eſt.
Vnde fit, ut inſomnia nullo ſenſu noſcãtur. Sed neq; opinio-
ne
cõprehendi illa poſſunt.
Nãin ſomno equũ, modò, &
hominẽ
eſſe id, quod ad nos accedit, pronuntiamus, ſed etiã
albũ
&
pulchrũ, quorũ, nullũ opinio abſq, ſenſu, nec uerè,
nec
falsò dixerit.
At animã hoc idẽ facere cõtingit: ex equo
enim
hominẽ, &
albũ eſſe, qui occurrit, diſcernere uide-
mur
.
Adhæc præter inſomnia, aliud quiddã intelligere ſo-
lemus
.
Quẽadmodũ enim uigilando ſentientes aliquid, ple-
rũq
;
etiã aliud dere, quæ ſenſum ferit cõſideramus: ita dor-
miendo
, præter uiſa, interdũ alia quædã mens noſtra
69658ARIST. DE INSOMNIIS tat. Quod facilè patebit, ſi quis mẽtem ad ſomnia cõuertat,
&
recurrere ea quoties exurgit, enitatur. imò iam quidem
inſomnia
experti ſunt huiuſmodi, nimirũ qui præceptionẽ
colendæ
memoriæ ſequentes, pronūtiata quibuſdã locis cõ-
ſtituere
ſibi uidebantur:
eis enim ſæpenumero accidit, ut
aliud
quiddã præter ſomniũ, nempe uiſum, phãtaſmaq́;
ali-
quod
:
in cõparato, diſpoſitoq́; loco ante cõſpectũ colloca-
rent
.
Vnde liquere arbitror, non quicquid in ſomno uide-
mus
, inſomniũ eſſe:
& nos intelligere, quæ opinione opina-
mur
.
Porrò de his omnibus illud cõſtat, hoc idẽ quo ægriin
uigilia
fallimur, facere uti in ſomno decipiamur.
Sed &
nobis
quanquàm ſani ſumus, atq;
adeò uidentes, tamen Sol,
pedaneus
eſſe uidetur.
Cæterùm ſiue imaginãdiuis animæ
eadẽ
ad numerũ cùmſenſaria ſit, ſiue diuerſa habeantur, ni-
hilominus
hoc ſine uiſione, aut ſenſione aliqua non fit:
nam
hallucinari
, &
obaudire dicitur, qui uerum quidem aliquid
uidet
, &
audit, tamẽ id, quod ſe uidere, & audire putat.
At in ſomno poſitum eſt, neq; uideri quicquam, neq; audi-
ri
, neq;
omnino ſentiri Num igitur, quamuis nihil tũc cer-
ni
, atq;
ſentiri uerum ſit, tamẽ nullo modo ſenſum affici ue-
rum
non eſt, ſed &
uiſum, & cæteros ſenſus pati aliquid
cõtingit
?
Nam ſinguli horum, in ſomno principem ſenſum
haud
magnopere ſecius atq;
in uigilia, non ſic autem ut in
illa
, formis ſenſilibus appetunt, feriunt, laceſſunt.
Quinetiã
interdum
opinio, quæ uiſa ſunt, ea falſa eſſe, ut in uigilia di-
cit
:
interdum obligatur, & ſpectra quaſi uera ſint proſe-
qui
aſſolet.
Conſtatigitur hanc affe ctionem, quam ſomnia-
re
dicimus, neq;
ad opinantem, neq; ad intelligentem perti-
nere
.
Sed ne ad ſentientem quidem ſimpliciter: nam alio-
qui
, uidere ſimpliciter, &
audire eſſet. Cæterùm
69759LIBER.& qualiter ad iſtam referri queat, conſiderandum eſt. Po-
namus
igitur id, quod etiam clarißimum eſt, inſomniũ ſen-
ſariæ
partis affectionem eſſe:
& ſomnus ad eandẽ per-
tinet
:
nec enim animantium alteri ſomnus, inſomniũ alte-
ri
, ſed eiſdem utrunq;
competit. Cùm uerò de imaginatio-
ne
, &
phantaſia tractatũ in libris de anima ſit, & imagi-
nandi
uis eadem numero ſit cum potentia ſentiendi, quam-
uis
eſſentia, rationeq́;
differant, imaginatio autem ſit motio
à
ſenſu actu proueniens, inſomnium uerò ſpectrum quod-
dam
, &
phãtaſma eſſe uideatur (nam uiſum ipſum quod in
ſomno
apparet inſomnium dicimus, ſiue illud ſimpliciter,
ſiue
quodam modo contingat) palàm utiq;
eſt inſomnia
ſenſariæ
partis eſſe, ſed quatenus imaginaria eſt.
Hîe oſtendit Āriſt, quoduis ſenſibiliũ ſomni obiectum eſſe.
CAP. II.
_QV_id autem ſit inſomnium, & quaratione fiat, ex ijs
maximè
cognoſci potest, quæ in ſomno accidunt.
Etenim ſenſilia ipſain nobis per ſingula ſenſoria ſenſionem
efficiunt
:
& affectio quam ea inuehunt, modò in ſenſo-
rijs
ineſt, cùm ſenſus agunt, ſed etiam ab opera diſceſſere:

nam
périnde hîc, atque in ijs quæ lationem ſubeunt, euenire
uidetur
:
etenim quæ lationem ſubeunt, eo quòd propulit
non
amplius tangente, cietur:
quod enim mouendi officio
functum
eſt, quandam aëris particulam propulit:
quæ cùm
mouetur
, ſubinde aliam ciet:
atq; hoc utiq; pacto, donec
quieſcant
, moueri aër, &
aqua ſolent. Conſimiliter & hoc
quoq
;
in alteratione fieri putandũ eſt: illud enim, quod ca-
lentis
rei opera incaluit, quod ſibi uicinũ eſt, calefacit:
pe-
netratq́
;
ſucceßio hæc ad id uſq; , quod primũ calefieri po-
teſt
.
Quare & ei cui ſentiendi facultas commiſſa eſt,
69860ARIST. DE INSOMNIIS idem accidere neceſſe eſt, cùm ſenſum, qui in actu constitu-
tus
ſit, alterationem eſſe quandam conſtet.
Quocirca affe-
ctio
ipſa in opificijs ſenſuum, non modò ſentientibus illis,
ſed
etiã quieſcentihus, tam per ſumma, quàm in imo ſerua-
ri
ſolet.
Id quod, quoties cõtinenter quippiam ſentimus,
liquidò
percipi poteſt.
ſi ſenſum ipſum ab eo ad aliud,
ut
de ſole in opacum, cõuertamus, comitatur eum affectio:
euenit enim ut nihil cernat, propterea quòd commotio, quæ
à
lumine profecta eſt, oculos adhuc poßideat.
Item ſi quid
album
, aut uiride diutius aſpexerimus, ad quodcunq;
aſpe-
ctum
noſtrum deflectamus, concolor illi uidetur.
Sed & ſi
oculos
cõtra Solem, aut aliquid aliud, quod fulgeat, inten-
derimus
:
déinde conniueamus, per rectam lineam, qua aſpe-
ctum
cernere contingit, primùm tale obſeruantibus appa-
ret
, quale reuera eſt, tum ſe in puniceum conuertit, proxi-
in purpureum, donec ad atrum perueniat, exoleſcatq́;
.
Quinetiam
ſi quiobtutus ſuos ab hiſce quæ mouentur, ut
ab
amnibus præſertim ocyßimè labentibus, aliò transfe-
rant
:
quæ ſtant, moueriuidentur. Iidem porrò, ab ingen-
tibus
ſonis ſurdastri redduntur:
& ab odoribus uehemen-
tibus
, ægerrimè olfaciunt:
atq; ita in ſimilibus ſtatuendum
eſt
.
Quæ omnia, apertè hoc cueniunt modo. Quod au-
tem
celeriter ſenſoria ipſa, uel tenues differentias ſentiant,
indicio
eſt, id quod in ſpeculis fieri ſolet:
de cuius ratio-
ne
, ſeorſim dicato opere conſiderare quis, &
addubitare
poßit
.
Et inſuper ex eodem facilè cõstat, uiſum ut pati, ita
etiam
agere aliquid ſolere.
Nam cùm mulieres tempore
menſium
è ſpeculis admodùm nitidis aliquod inſpectant,
tunc
ſuperficies ſpeculi quadam ueluti nebula ſanguinis
obducitur
:
atque ſi nouitium ſpeculum ſit, haud facile
69961LIBER. eiuſmodi maculam abstergere: ſin peruetus, facile. Cau-
ſa
autem eſt, ſicuti iam diximus, quòd non ſolùm ab aere ui-
ſus
quippiam patitur, ſed etiam in aërem quippiam agit,
atq
;
eundem mouet, périnde atq; ſplendida: nam uiſus, de
genere
ſplendidorum, &
habentium colorem eſt. Hoc
igitur
tempore, quo menſes profluunt, eodem modo oculos,
quo
quamlibet aliam corporis particulam affici ratione
optima
euenit:
quandoquidem ſuapte natura uenulenti
ſunt
.
Quocirca tempore menstrualis profluuij, quod com-
motione
, &
inflammatione ſanguinis prouenit, diſcrimen
in
oculis habetur, quod quamuis nobis ineuidens ſit (eſt
enim
natura ſeminis &
menſium, eadem) reuera tamen in
eiſdem
eſt.
Ab ipſis autem mẽſibus, qui ad oculos penetra-
runt
, aër mouetur, &
inficitur: aër infectus alium aërem,
qui
ſpeculo proximus eſt, ſibi hærentem inficit, &
talem
qualis
ipſe eſt, reddit:
à quo poſtremum, ſpeculo eluuiecu-
la
quædam allinitur.
Nam ſpecula haud ſecus, quàm mun-
dißimæ
ueſtes, celerrimè notam aliquam contrahunt:
quod
enim
mundum eſt, atq;
purum, exactè commonſtrat quic-
quid
exceperit, &
potißimũ minimos motus: æs uerò quod
leue
, terſumq́;
ſit, qualemcũq; tactum maximè ſentit. Scire
autem
oportet, tactum aëris eſſe quadam ueluti attritio-
nem
, deterſionemq́;
, & ablutionem: atq; eundem, quantu-
luſcunq
;
ſit, conſpicuum, propter ſpeculi puritatem, reddi.
Cur uerò maculæ nouis ſpeculis inductæ difficilè eluantur,
cauſa
eſt, quòd ea pura ſunt, &
terſa: nam maculæ ſeſe per
talia
, &
in profundũ, et in omnes partes diffundũt, in pro-
fundũ
, quòd puraſint:
in omnes partes, quòd terſa. In uetu-
ſtis
autem maculæ permanent:
quia non tam altè figun-
tur
, ſed eminẽtiuſculè, Tenues igitur differentias
70062ARIST. DE INSOMNIIS uellicareq́; ſenſum & celeriter ab eodem internoſci, item
non
modò pati ſenſorium quo natura colorum percipitur,
ſed
etiam uicißim agere, ex hiſce conſtat.
Iis quæ diximus,
astipulatur
, quod circa uina, &
unguenta accidere uide-
mus
.
Nam oleum, quod unguento additur, celeriter odores
carum
rerum, quæ in propinquo ſunt, ebibit.
Vina quoq; ,
hoc
idem faciunt:
quippe quæ non modò earum rerum, quæ
induntur
, admiſcenturq́;
odores in ſe trahant, ſed etiam
earum
rerum, quæ prope dolia aut locantur, aut naſcun-
tur
.
Ad eam uerò cõſiderationem, quænobis initio institu-
ta
eſt, unum ſupponatur, quod &
patere poteſt ex ijs, quæ
dicta
ſunt, abeuntibus externis ſenſibilibus, ſenſa, quæ &

ipſa
quoq;
ſenſilia ſunt, remanere. Item, facilè decipi circa
ſenſus
, homines in aliquo affectu poſitos:
atq; alios, in alio:
ut meticuloſum, in metu: amatorẽ, in amore: adeò ut ex te-
nui
ſimilitudine alter hoſtes ſe uidere putet:
alter, quem
amat
.
Et quo quis utiq; arctius ipſo affectu poßidetur:
leuiori
ſimilitudine talia ſeſe illi offerunt.
Eodem modo &
qui
ita, &
qui demum quacunq; alia cupiditate rapiuntur,
facilè
circumſcribi ſolent:
at tantò quidẽ procliuius, quan-
magis libidine ipſa ducuntur.
Vnde etiam fit, ut febrien-
tes
interdum animalia quædam in parietinis uidere uideã-
tur
, exigua ſimilitudine permoti, quam lineamẽta quædam
congesta
prætendunt.
Atq; hic error quandoq; unà cum
morbo
inualeſcit, ita ut cùm leuiter ægrotant ſe falſos ha-
beri
agnoſcant:
cùm uerò grauius, minimè, ſed quoq; uitijs
ducantur
.
Cauſa uerò quamobrem hæc fiant, ea eſt: quòd
id
quod primatum obtinet:
& id in quo phantaſmata fiũt,
non
eadem ui iudicant.
Cuius rei ſigno eſt, quod cùm Sol
appareat
pedalis, ſæpe aliud quippiam phantaſiæ
70163LIBER. dicit. Item perplexis digitis, quamuis quod unum eſt duo
appareat
, tamen eſſe duo neutiquam dicimus:
quia uiſus,
ſuperior
, optimatiorq́;
tactu eſt. Quòd ſi ſolus tactus eſſet,
duo
eſſe quod unum eſt, iudicaremus.
Cauſa autem cir-
cumuentionis
, eaeſt:
quoniam non tantum quoties ſenſi-
le
mouetur quælibet apparere ſolent, ſed etiam quoties
ſenſus
ipſe mouetur, ſi eodem modo moueatur, quo ſolet à
ſenſili
moueri, ſic littus uidetur nauigantibus moueri dum
uiſus
ab alio mouetur.
Hîc oftendit Āriſtoteles, ſæpe dormientes inſomnio de-
cipi
, vt vigilantes perturbationibus ſolere.
CAP. III.
_EX_ his itaq; patere arbitror, modò uigilantibus no-
bis
motiones illas, quæ per eos ſenſus accipiuntur, qui
foras
proſpectant, &
in parte corporis exteriore iacent
ſentiri
ſolere, ſed etiam cùm affectio ea ſuborta eſt, quam
ſomnum
uocamus, atq;
tunc impenſius. Nam interdiu, ope-
rantibus
quidem ſenſibus, ac mente, eliduntur, atq;
uane-
ſcunt
:
quomodo exiguus ignis, apud ingentem offuſcari ſo-
let
:
& dolores, uoluptatesq́; modicæ, acceſſu immodica-
rum
offundi:
quieſcentibus uerò, minima quæq; emergũt.
Noctu autem, quia particulares ſenſus feriantur, & agere
nequeunt
, propterea quòd calor exteris partibus relictis
in
uiſcera ſe condit, ad initium ſenſus, originemq́;
delabun-
tur
, &
obturbatione ſedata manifestæ fiunt. Porrò existi-
mare
oportet haud aliter motionem quãq;
fieri, quàm par-
uas
illas uertigines per ſumma amnium decurrentes:
quæ
interim
ſimiles euadunt, interim quòd aquæ aliò retor-
queãtur
, in alias ſubinde formas ſoluuntur, diuellunturqúe.

Quamobrẽ
ſtatim à cibo non ſomniant animalia, neq;
70264ARIST. DE INSOMNIIS edita nuperrimè in lucem ſunt, ut infantes: nam multa tum
agitatio
, motioq́;
eſt, propter alimentarium calorem. Qua-
re
quemadmodum humore uehementer commoto quãdoq;
nulla redditur effigies, quandoque redditur quidem aliqua,
ſed
diſtorta penitus, adeò ut alia uideatur eſſe quàm ſit:

quieſcente
uerò ſemper aliqua redditur, quæ etiam nulla
ex
parte affecta eſt, ſed pura, &
expreſſa: ita & inter dor-
miendum
interim uiſa, &
motiones quæ per ſenſus haustæ
ſuperſunt
, præ maiore illo motu, qui dictus eſt, prorſus obli
terantur
, exoleſcunq́;
: interim præposteræ, & monſtroſæ
uiſiones
apparent, &
ingrata ſomnia, qualia melancholi-
cis
, &
uinolentis, & febrientibus accidunt: omnes enim
istiuſmodi
affectus, cùm ſpiritoſi ſint, commotionem, &

perturbationem
plurimam afferunt.
Simulac autem reſe-
dit
, &
diſcretus ſanguis eſt in ijs, quæ ſanguinem obti-
nent
, incolumes ſenſuum motiones, quæ à ſingulis ſenſibus
tranſmittuntur
, grata ſomnia faciunt, &
apparere quip-
piam
, ac uideri per ea quæ à uiſu deferuntur uidere, per ea
quæ
ab auditu audire, &
pari modo per ea, quæ à cæteris
ſenſuum
officinis mandantur, ſentire:
eo enim quòd mo-
tiones
à ſenſibus ad principium ſentiendi perueniunt, uide-
ri
, uidere, audire, &
ſentire, neceſſe eſt. Quinetiam quia
conſpectus
non moueri uidetur, cùm tamen in motu ſit, ut
dicimus
, &
quia tactus motus adnuntiat, quod unũ eſt, duo
eſſe
uidetur:
nam ſentiendi principium quicquid à ſingulis
ſenſibus
afferatur, aſtruit, niſi aliqua aliauirtus potior con-
traueniat
.
Semper igitur apparet, ſed non omne quod appa
ret
etiam uidetur, niſi uis illa arbitra manus dederit, aut
moueatur
motu uernaculo, &
ſuo. Quemadmodũ uerò di-
ximus
, alios ob alium affectum facilè decipi, ita &
de
70365LIBER. mientibus ſtatuẽdum eſt, qui propter ſomnum, & eo quòd
ſenſoria
ipſa moueantur, &
cætera quæ per ſenſum cõtin-
gunt
, procliues ad labendũ ſunt.
Quare quod tenuem ali-
@@ius
rei ſimilitudinem referat, eis ipſa planères eſſe appa-
ret
:
nam cùm dormientibus illas, plurima ſanguinis copia
ad
ſenſum principem delabitur, unà &
motiones illæ de-
ſcendunt
, quæ in ea materia cõtinentur, aliæ potentia, aliæ
actu
.
Sic autem ſeſe habent, ut ex eis una aliqua prior ſe aſ-
ſerat
, moueatq́;
: qua abſumpta, alia ſubinde comparet. Et
périnde
ſuo quæq;
ordine ſequuntur, atque ranæ è ſubere,
aut
quauis alia materia factæ, quæ colliquato ſale, quo
erant
, oblitæ, in aqua emergunt.
Ad hunc modum, potentia
inſunt
.
Reiecto autem eo quòd impedimẽto erat actu ſunt.
Atq; ſolutæ in exiguo illo reliquo ſanguine, qui in ſenſorijs
habetur
, ſimilitudinẽ rerum, quæ ſenſus extimulare ſolent,
præferunt
, aliter quàm portiones illæ nubium, quæ cùm
modò
effigiẽ hominis, aut Centauri referant, mox ſe tranſi-
tu
ocyßimo in alias ſubinde formas conuertunt.
Vnum-
quodq
;
autem horum, ut dictum eſt, reliquiæ, & uestigium
ſenſi
actu eſt.
Et digreſſo ſenſili, uerè dicere poſſumus, hoc
eſſe
tale, qualis Coriſcus eſt:
at cùm uis illa ſuperior, & ar-
bitra
ſentit hoc, nequaquam dicit eſſe Coriſcum:
ſed per
hoc
, uerum illum Coriſcum intelligit.
Eaitaq; uirtus, quæ
ſentiendo
, hoc eſſe Coriſcum aſſeuerat, ſi non penitus ſan-
guine
obruta ſit, ſentientis more exercetur à motionibus
quæ
in ſenſorijs ſunt, atq;
commouetur, & tum ſimilitudo
rei
uidetur ipſa res eſſe:
tanta uis ſomni ut id latere nos effi-
ciat
.
Quemadmodu igitur ſi quis oculũ digito ſupprimat,
neq
;
animaduertat digitum ita admotum, non modò appa-
rebit
, ſed etiam uidebitur eſſe duo, quod unum eſt:
ſi
70466ARIST. DE INSOMNIIS animaduertat, apparebit quidem, ſed non uidebitur: ita &
in
ſomno, ſi quis ſe dormire intelligat, &
affectionem eam
ſentiat
, cui ſenſus ſenſariæ partis addictus eſt, apparebit
quidem
ei quod ſomniat, ſed ſecum dicet, quanqua apparet
hoc
Coriſcus eſſe, non tamen eſt Coriſcus:
nam ſæpe euenit,
ut
quis dormiendo in animo ſuo dicat, ſomnium eſſe quod
uidet
.
Quòd ſi dormire ſe neſciat, nihil imaginationi con-
tradicet
.
Quòd autem uera ſint quæ dicimus, quodq́; mo-
tiones
imaginariæ in ſenſuum officinis diuerſentur, certum
apertumq́
;
eſt, ſi quis adhibito animo conetur meminiſſe
eorum
, quæ nobis obdormiſcentibus, &
excitatis, experge-
factisq́
;
accidunt. Interdum enim qui à ſomno recens ex-
cuſſus
ſit, deprehendet ſimulacra, quæ ſe illi per quietem
obtulerant
, eſſe motiones, quæ in ſenſorijs ſunt:
nam pue-
ris
nonnullis uel planè uigilantibus, aſpectantibusq́;
, quan-
uis
tenebricoſus ſit locus, tamen multæ imagines apparent,
quæ
moueri uidẽtur, ita ut illi ſe præ metuſæpe intra ſtra-
gulũ
occulãt.
Ex his itaq; omnibus colligi debet, ſomnium
eſſe
uiſum quidem aliquod, ſed quod in ſomno ſeſe offe-
rat
:
nam neq; fimulacra ea, de quibus pauló antè diximus,
inſomnia
ſunt, neque aliud quic quam quod ſolutis ſenſibus
appareat
.
Sed neque quicquid in ſomno ſe præſentat, info-
mnium
eſt.
Nam primo quidem nonnullis euenit, ut ſonum,
&
lucem, & ſaporem, & contrectationem quodammodo
ſentiant
, ſed languidè tamen, &
quaſi de longinquo: iam
enim
qui inter quieſcẽdum cernebãt, &
mox excitati ſue-
re
, lumen lucernæ quod dormientes, utrebantur, exiliter
uidebant
, protinus ubi expergefacti fuerunt, uerũ lucernæ
lumen
fuiſſe deprehẽdere, Sed &
qui canũ, & gallinaceo-
rum
uoces debiliter exaudire ſibi uidebantur, mox
70567LIBER. rectiueras uoces fuiſſe apertè cognouerunt. Nõnulli etiam
ad
interrogata reſpondent:
fieri enim poteſt, ut ſi alterum
horum
, uigilare dico, &
dormire, non ſimpliciter adeſt, al-
terum
quodammodo adſit:
quorũ nihil ſomniũ, uocari de-
bet
.
Neque ſi quæ præter uiſa in ſomno ueræ intelligentiæ
fiant
.
Sed uiſum quod à ſenſorum motu ortum, per quietem
animalibus
occurrit in eo quòd dormiunt, hoc ſomniũ eſt.
Iam uerò quibuſdam accidit, ut nunquã quicquam ſomnia-
rint
in uita:
quod quanquam rarum eſt, interdum tamẽ cõ-
tingit
.
Atq; alij per totam uitam in eo affectu perſiſtere:
alij
accedente ætate ſomniarunt, qui prius nullũ ſomnium
uiderant
.
Cauſa uerò quamobrem non ſomnient, perſimi-
lis
ei uidetur, quæ facit ut ſtatim à cibo, &
in ætate infan-
tili
, nullum penitus contrabatur ſomnium.
Nam quorum
ita
natura conſtat, ut in ſuperiorem locum diuaporatio
multa
concedat, quæ ſuo regreſſu ad ima commotiones af-
ferat
plurimas, haud ab re nullum his phantaſma,
uiſumq́
;
apparet. Procedente uerò ætate
ſomnia
illis restitui, nibil abſurdi eſt:

nam
immutatione aliqua uel per
ætatem
, uel per affectum
accepta
, neceſſa-
riũ
eſt hanc
quoq
;

rerum
con-
trariarum
uiciſ-
ſitudinem
accidere.
FINIS.
70668
DE DIVINATIONE
PER SOMNIVM
LIBER
.
Franciſco Vatablo interprete.
Hîc declarat Āriſto, ſomniotum diuinatio quatenus ſit aſſe-
renda
, aut non.
CAP. I.
_DIVINATIONEM_ aliquam eſſe,
quæ
in ſomno fiat, &
prouenire dicatur
ab
inſomnijs, neq;
contemnere facile eſt,
neq
;
credere. quòd omnes, aut plurimi
arbitrantur
inſomnia ſignificare aliquid,
argumẽto
eſt, id præ experientia aßeri ſolere.
Itẽ de nõnul-
lis
rebus ad diuinationẽ quandã haberi inſomnijs, indignũ
creditu
non eſt, cùm ratione aliqua nitatur.
Vnde fit, ut de
cæteris
quoq;
ſomnijs haud ſecus cenſere quis poßit. Cõtrà
cùm
nulla rationabilis cauſa uideatur, per quam iſtbæc di-
uinatio
proueniat, efficitur ut fides abrogetur.
ſi dica-
tur
, Deũ eſſe qui ſomnia mittat, præter alia multa &
hoc
quoq
;
ſubabſurdũ eſt, non optimis, ſapiẽtißimisq́; , ſed qui-
buſuis
ſine diſcrimine mitti.
Sublata aũt cauſa, quæ ad Deũ
referatur
, nulla præterea alia uidetur cõſentanea eſſe:
quan@
doquidem
originẽ eius inuenire quod dicitur, quoſdam eſſe
in
Borystbene, &
iuxta Colũnas Herculis, qui futura præ-
ſentiant
, captum ingenij noſtri excedere uideatur.
Neceſſe
igitur
eſt ſomnia eſſe aut cauſas eorum, quæ fiũt, aut ſigna,
aut
fortuita:
aut omnia, aut duo ex his, aut unũ ſolum. Cau-
ſam
uoco, uerbi gratia, deliquij ſolaris, lunam:
febris,
70769ARIST. DE DIVI. PER SOM. LIB. tigationem. Signũ deliquij, cùm luna ſubire incipit: febris,
ſcabritiem
linguæ.
Rem fortuitam, inambulãte aliquo ſolẽ
delinquere
:
nam neq; cauſa, neq; ſignũ deliquij, inambula-
tio
eſt:
aut deliquiũ, inambulationis. Quapropter res for-
tuitæ
, neq;
ſemper, neq; maiori ex parte fiunt. Sunt´ ne igi
tur
ſomniorum alia cauſæ, alia ſigna, uidelicet eorum quæ
in
corpore accidunt?
Nam & qui è Medicorum ſcbola
paulò
peritiores habentur, inſomnia diligenter attenden-
da
dicunt.
Nec ab re ita existimant: artifices alioqui, ſed
qui
tamen meditari aliquid, philoſophariq́;
ſolent. Nam
motiones
quæ interdiu contingunt, niſi magnæ admodum,
fortesq́
;
ſint, maioribus illis quæ ſecundùm uigiliam fiunt,
offundũtur
.
At in ſomno, contrà fit: tunc enim quæ paruæ
ſunt
, eſſe magnæ creduntur.
Id quod facilè conſtat, ex ijs
quæ
in ſomno contingere ſolent:
ſæpe enim accidit, ut
dormientes
modico ſtrepitu exaudito, fulminare, &
to-
nare
putemus, &
tenui pituita distillante, melle, aut dul-
ci
alio ſapore frui:
& exiguo calore in quibuſdam cor-
poris
partibus exorto, ſuper prunas ambulare, &
uebe-
menter
calefieri.
Excitati uerò, istbæc hoc habere modo
deprehẽdimus
.
Quare cùm exordia omniũ parua ſint, cer-
tum
eſt &
principia morborũ, & cæterarũ affectionum,
quæ
in corpore perficiendæ ſunt, imbecilla eſſe oportere.
Patet igitur neceſſariò bæc in ſomnis euidẽtiora eſſe, quàm
in
uigilia.
Sed & quædam ex uiſis illis, quæ per ſomnum
apparent
, cauſas eſſe ſuorum cuiuſq;
actuum, à ratione mi-
nimè
abhorret:
ut enim qui acturi aliquid ſunt, aut qui
nunc
id agũt, aut qui iam egerũt, plerunq;
hoc idem per ſo-
mnia
contuentur, &
adminiſtrant, quia diurna initia ad
talem
motum, quaſi uiam quandam præparauere:
ita
70870ARIST. DE DIVIN. PER SOM. uerſo neceſſarium eſt, ut plerunq; motiones, quæ ſe per ſo-
mnum
offerunt, principia ſint eorum, quæ interdiu geri-
mus
, quia ecõtrario &
hæc anteà inter nocturna uiſa mens
noſtra
concepit.
Ad hunc igitur modum è ſomnijs nonnul-
la
tum ſigna, tum cauſas eſſe contingit.
At complura per-
ſimilia
habẽtur ijs quæ temerè, ac uice fortuita proueniunt:
præſertim extrema illa, ſupraq́; omnem fidem hominis po-
ſita
, &
ea quorũ origo in nobis non eſt, ſed de nauali pu-
gna
ſunt, &
ijs quæ procul à nobis geruntur. Nam de
his
eo modo ſtatuẽdum eſt, quo ſtatuitur cùm id fortè for-
tuna
euenit, quis de quo mentionem faciebat.
Quid enim
prohibet
, quominus idem in ſomno contingat?
imò uerò
multa
eiuſmodi contingere par eſt.
Quemadmodum igi-
tur
mentio de quopiam neq;
ſignum, neq; cauſa fuiſſe po-
teſt
, cur idem ad nos acceſſerit:
ita neq; ſomnium, ſignum
aut
cauſa dicendum, quamobrem ſic prorſus euenerit ut
ſomnianti
apparuerat, ſed fortuitum quid, temerariumq́;
.
Vnde etiam fit, ut plurima ſomniorũ minimè euadant:
nam quæ ſortuita ſunt, neque ſemper, neq; maiori ex parte
accidũt
.
Ad ſummam, cùm è cæteris quoq; animãtibus ali-
qua
ſomnient, haudquaquam inſomnia à Deo miſſa ueniũt,
aut
ad eum finem nobis adiuncta fuere:
dæmonia tamen ba-
beri
debent:
nam & natura, dæmonia eſt, diuina. Cuius
rei
indicio eſt, quòd degeneres admodũ, &
gregarij homi-
nes
futura præuident, &
ita ut res habet ſomniant, tanquã
non
delegante ſomnia Deo.
Verum prout quiſq; natu-
ralocutuleius
eſt, aut uitio bilis atræ laborat:
ita multifa-
rias
uiſiones experitur.
Quia uerò plurimis, & uarijs
ſpectris
ſeriuntur, aliquando inſomnia illa, quibus euentus
quidam
reſpondet, incidunt:
ſicuti nõnulli, cùm totum
70971LIBER. certant, interim præmium capiunt. Nam quod in prouer-
bio
eſt.
Si ſæpe iacias, aliud aliâs ieceris: idem & in ſomnijs
contingere
ſolet.
Nec uerò abſurdum eſt, plurima non eua-
dere
.
neq; ea ſigna, quæ in corpore uiſuntur, aut in cœ-
lo
, ut quæ imbreis, aut flatus prætendunt, ſemper eueniunt:
ſi enim alius uehemẽtior motus ingruat, quàm ſit iste futu-
rus
à quo illa fiant, tum ex ſigno nihil ſequi ſolet.
Sed &
plurima
agendorum, de quibus conſilium optima ratione
inieris
, ſuperuenientibus initijs alijs grauioribus, in irritum
decidunt
:
nec enim prorſus omne fit, quod futurũ erat: neq;
idem
eſt fore, &
eſſe futurum. Sed dicendũ eſt, & princi-
pia
eſſe à quibus nihil emergat, et ſigna, quæ nullus appro-
bet
effe ctus.
De ſomnijs uerò, que eiuſmodi principia non
habent
, qualia diximus, ſed ab hiſce, qui ſomniãt:
aut tẽpo-
ribus
, aut locis, aut magnitudine abiuncta ſunt, aut eiſdẽ ui-
cinitate
aliqua adiuncta ſunt, tamẽ principia eorũ cõti-
nent
, niſi temerè futura præſentiãtur, ſic ſtatuendum ut ſe-
ꝗtur
potius eſt, quàm ut Democritus aſſerit, ſomnia ſimu-
lacris
, &
defluxibus accepta referens. Nam quẽadmodũ ſi
quis
aquã, aut aẽrem propellat, pars cõmota ſubinde aliam
cõmouet
, ceſſanteq́;
illo accidit talem motũ quadamtenus
progredi
, autore etiamnum abſente:
ita nihil obstat motus
quoſdam
, &
ſenſus ad animas ſomniantes peruenire ab ijs
rebus
, à quibus ille exuuias, &
imagines mitti affirmat,
&
quocunq; peruenerint, impenſius noctu ſentiri, quia in-
terdiu
delati diſſoluantur:
eſt enim aẽr noctis, ab omni tur-
ba
liberior, quòd noctes uẽto minus inſeſtẽtur:
& in corpo
re
facere ſenſum, ratione ſomni:
quòd motiũculas interio-
res
dormiẽtes, melius quàm uigilantes ſentiſcant.
Porrò bi
motus
, uiſa dormiẽtibus afferunt:
per quæ uaticinari
71072ARIST. DE DIVIN. PER SOM. de rebus ipſis aſſolent. Et ob id, quibuſuis ſine lege ulla
non
prudentißimis, præſagire contingit:
ſi Deus ſomnia
mitteret
, præſagia interdiu fierent, &
ſapientibus daren-
tur
.
Sic autem ſtolidißimos quoſq; præuidere par eſt: mens
enim
omniũ id genus hominũ curis referta eſt, ſed quaſi
deſerta
, &
cogitationibus uacua: ſed & cùm mouetur, id
quod
mouet, ſequi ſolet.
Quoſdam uerò eſſe, qui in ex-
ceſſu
mẽtis futura præſentiant, id cauſa eſt, quòd uernaculi
motus
illos infestẽt, ſed procul ab eis ſummoueantur:
ex
quo
fit, ut peregrinos maximè ſentiãt.
Eſſe itẽ aliquos, qui
certißima
ſomnient, &
de neceſſarijs, & amicis ſuis potiſ-
ſimum
quenq;
futura præuidere, hinc euenit, quòd neceſſa-
de ſe mutuo impẽsè ſoliciti ſunt:
ut enim de lõginquo ſe
maximè
agnoſcũt, &
ſentiũt, ita et ſuos quoq; motus: quã-
doquidẽ
rerũ notiorũ motiones, notiores habẽtur.
Melã-
cholici
uerò, ꝑpter naturæ ſuæ uehemẽtiã, eminus iacula-
torum
modo, collimãt:
necnõ propter mobilitatẽ, ocyßiimè
quod
cõſequens, annexumq́;
ſit, imaginantur. quemad-
modum
qui furore perciti ſunt, poëmata Philegidæ, ſerie
quadã
cohibili cõſtantia, dicere ac meditari, ut Venerem, et
ita
ad finem uſq;
premere ſolent: ita melancholici uiſa, quæ
périnde
colligata ſint, celeriter recurrũt.
Præterea tãta cõ-
citatione
rapi ſolent:
ut motus eorũ ab alio motu elidi, aut
retorqueri
poßit.
Artificio ſißimus ſomniorũ interpres
haberi
debet, qui ſimilitudines per ſpicere poßit:
nam recta,
claraq́
;
ſomnia interpretari, cuiuſuis eſt. Dico ſimilitudi-
nes
, quoniã, ut etiã præmonui, ſpectra ſimilia euadũt ſimu-
lacris
, quæ in torrente apparẽt:
ubi ſi multa commotio fiat,
nullæ
apparitiones, aut ſimulacra ueris rebus ſimilia red-
duntur
.
Acerrimus uerò apparitionũ cõiector eſt, qui
71173LIBER. riter perſpicere, et diſcernere poteſt ſimulacra, diſtorta alio
qui
, &
incondita, hominẽ, aut equũ, aut aliud quodcũq; id
ſit
referre Et ſomniorũ itaq;
coniector optimus eſt, qui ſi-
mile
quippiam internoſcere poteſt:
cùm motio ſynceritatẽ
ſomniorũ
interturbare ſoleat.
Sed quid ſit ſomnus, & quid
inſomnium
, &
qua de cauſa utrũq; fiat, item de diuinatio-
ne
quæ ab inſomnijs oriatur, dictum iam eſt.
FINIS.
DE LONGIT VDINE
ET
BREVITATE VITAE
LIBER
.
Franciſco Vatablo interprete.
Hîc oſtendit Āriſto animalium alia breuis, alia longæ
vitæ
eſſe:
cauſasq; declarat.
CAP. I.
_CVR_ autem animantiũ aliæ plus tẽporis,
aliæ
minus uiuant, atq;
omnino cur uita
longa
ſit, aut breuis, cauſas cõſyderemus
addecet
.
Sed enim ita ordiendũ eſt, ut cõ-
templationis
initium ſumatur dubitando
de
his (non enim certum eſt) utrum diuerſa ſit, an eadem
cunctis
animantibus, ac plantis cauſa, cur illarum quædam
diu
, quædam parum uiuant, &
harum aliæ annua, aliæ diu-
turniore
uita fruantur.
Præterea, utrũ natura cõſtantium
eadem
ſint longæua, &
natura incolumia, an distincta ſint.
Et utrum eadem ſint uitæ breuis, & ualetudinaria, an per
aliquos
quidem morbos corpora, quæ natura
71274ARIST. DELON. ET BRE. VIT. ria ſunt, ad eorũ naturam accedant, quæ breuiore uita frui
ſolent
:
per aliquos uerò ualetudinaria eſſe, quæ longæua
ſunt
, nihil obstet.
De ſomno igitur, & uigilia, dictum eſt
prius
:
de uita uerò, & morte, ſimiliter & de morbo, & ſa-
nitate
, quod quidẽ ad naturalem attineat Philoſophiam, di
cendũ
poſterius.
Nũc autem de cauſa cur altera longã, al-
tera
breuẽ uitam agant, quẽadmodũ iam diximus, tractan-
eſt.
Sanè hac differẽtia genera tota à totis generibus, &
eorum
, quæ ſub una ſpecie collocantur, alia ab alijs diffe-
runt
.
Generatim differre dico, ut hominẽ ab equo: nam ge-
nus
hominum uiuacius est, quàm equorũ.
Speciatim, ut ho-
minem
ab homine:
eorum enim hominũ, qui locorũ interca
pedine
ſeiuncti ſunt, alij uita ſunt longiore, alij breuiore:
qui enim in calidis degunt regionibus, diutius: qui in algi-
dis
, minus uiuere aſſolent.
Quinimo ex hiſce, qui eun-
dem
tenent locum, nonnulli pari modo ea ipſa inter ſe diſ-
crepant
differentia.
Porrò ſumere conuenit, quid ſit in-
ter
ea, quæ natura constant, quòd facilè corrumpatur, &

quid
quod ægrè.
Nam ignis, & aqua, & quæ his cognatæ
ſunt
, cùm eandem facultatem minimè habeant, ſibi mutuò
cauſæ
generationis, atque corruptionis.
Próinde ſingula
quoq
;
alia, quæ ex hiſce ſunt, atq; constant, & non ex mul-
tis
per congeriem uti domus, eorum naturam participent
ratio
congrua existit.
Sed de cæteris, alia ratio eſt. Plu-
rimis
enim ex hiſce, quæ ſunt, peculiares competunt cor-
ruptiones
:
ceu ſcientiæ, ſanitati, morbo, & eiuſmodi: quip-
pe
quæ corrumpi ſoleant, etiam non corruptis ſuſceptiuis,
ſed
ſeruatis:
quandoquidem ignorantiam reminiſcentia,
atq
;
diſciplina corrumpere ſolent: ſcientiam obliuio & de-
ceptio
.
Per accidens tamen cæterorũ corruptiones, rerum.
71375LIBER. naturalium interitus ſequuntur: nam cùm animalia ipſa
intereunt
, eorundem &
ſanitas, & ſcientia corrumpitur.
Quocirca & de anima per hæc ratiocinari quiſpiam
proſectò
poteſt.
Nam ſi anima haudquãquam natura ſub-
ſistat
, ſed ut ſcientia in anima, ſic &
animain corpore ſit:
erit nimirum ipſius quædam etiam alia corruptio præter
eam
, qua, cùm corpus interit, corrũpiſolet.
Quare, cùm
nulla
talis eſſe uideatur:
alio ſànè pacto cum corpore inijt
ſocietatem
.
Sed fortaſſe quæret quiſpiam, idq́; optimara-
tione
, utrum quod corruptibile eſt, id alicubi à corruptio-
ne
indicari queat, ceuignis ſupero in loco, ubi contrarium
nullum
eſt.
Quæ enim contrarijs inſunt, per accidens cor-
rumpi
ſolent, quòd illa intereant:
tolluntur enim con-
traria
à ſeſe.
At cõtrariorum, quæ in ſubſtantijs ſunt, nul-
lum
per accidens corrumpi poteſt:
propterea quòd ſub-
ſtantia
de nullo ſubiecto prædicatur.
Quare fieri non po-
terit
, ut id corrumpatur, quod contrario caret:
aut in eo
loco
eſt, ubi nullum eſt contrarium.
Quid enim erit, quod
uim
habeat corrumpendi, ſi quidem à contrarijs unis cor-
rumpi
quicquam contingat, contrarium autem non inſit,
aut
omnino, aut hic?
An hoc partim uerum eſt, partim non
uerum
?
Ficri enim nequit, ut ei quod materiam habeat, non
inſit
modo quodam contrarium:
nam ut omnino inſit cali-
ditas
, aut rectitudo, aut albor, ſieri poteſt:
ut alicubi ſit, non
poteſt
:
alioqui affectus eſſent ſeparati. Si igitur quando
actiuum
, &
patibile ſimul ſunt, ſemper alterum agit, al-
terum
patiatur, fieri non poteſt quin fiat mutatio.
Præ-
terea
&
excrementa fierineceſſe eſt: at excrementum, con-
trarij
rationem ſubit:
ſemper enim mutatio è contrario fit:
excr
menum autem, reliquiæ prioris eſt.
Quòd ſi
71476ARIST. DE LON. ET BRE. VIT. quid actu contrarium eſt abigeretur, eſſet'ne uelhic incor-
ruptibile
, an non, ſed ab eo quod continet, corrumperetur?
Si ergo id, quod continet, ſit ſatis committendæ corruptio-
ni
, numero eorum quæ dicta ſunt, adſcribatur:
ſin minus,
ineſſe
quippiam quod ſit actu contrarium, &
excremen-
titiam
materiam aggigni, ſuppoſuiſſe operæpretium eſt.

Quamobrem
minor flamma à maiore per accidẽs deuri-
tur
:
quòd pabulum, fumum ſcilicet, quod illa non niſi lon-
go
tempore abſumere poteſt, hæc ocyus inſumat.
Qua-
propter
omnia ſemper in motu ſunt, &
ortum, aut obitum
ſubeunt
:
cui rei, id quod cõtinendi munere fungitur, uelcõ-
ferre
, uelobeſſe ſolet.
Et ob id, quæ locum demutant, ea
tempore
quidem longiore, breuioré ue quàm ſua ferat na-
tura
edurant:
ſed ſempiterna nuſquam ſunt, quibuſcunque
contraria
adſint:
nam materies, protinus contrarium ha-
bet
.
Quare ſi ſit de prædicamento loci, lationem ſubeunt:
ſi
uerò quantitatis, accreſcunt, aut decreſcunt:
ſi denique
qualitatis
, alterantur.
Hîc Āriſtot, humidi vitalis conditiones declarat.
CAP. II.
_AT_ neque maxima, corruptioni minus obnoxia ſunt:
equus enim minus temporis, quàm homo, uiuit: neq;
puſilla
:
nam inſectorum plurima, non ultra annum æ tatem
extendunt
.
Neque plantæ omnino minus quàm animalia
corruptioni
patent:
cùm nonnullæ, uita ſint annua. Neque
ſanguinaria
:
ſiquidem apis longiore tempore quàm ſan-
guinea
quædam, uiuit:
neq; exanguia, quòd mollia, annua
ſint
:
quamuis ſanguine careant. Neque terreſtria: ſunt enim
tum
è plantis, tum è pedeſtri animantium genere, quæ in
anni
ſpatium duntaxat ætatem protrahunt.
Neq; marina:
71577LIBER. etenim in mari tam teſtacea, quàm mollia, parum uiuunt.
Sed in totum quæ diutißimè uiuant, eain ſtirpium ge-
nere
continentur, ut palma, &
cupreſſus: mox in ſangui-
neo
genere animalium potius, quàm in exangui:
& in pe-
destri
, quàm in aquatili.
Quare & illis duobus iunctis, in
ijs
quæ ſanguinea, pariter &
pedestria ſunt, ea haberi ſo-
lent
, quæ inter animalia longißimè uiuunt, ut homo, atque
elephas
.
Quin & uastiora, quòd maiori ex parte dixerim,
diutius
quàm minora uiuunt:
nam & cæteris quæ uiuacio-
ra
ſunt, périnde atq;
ijs, quæ modò retuli, magnitudo ad-
iuncta
eſt.
Horum omnium cauſam, hinc intueri licet. In-
telligendum
enim eſt, animal natura humidum, calidumq́;
eſſe, cuiuſmodi uita quoque ipſa habetur: at ſenectus, &
quod
emortuũ eſt, obareſcit, algetq́;
: ſic enim habere cer-
nitur
.
Hæc etiã, calidum inquã, frigidum, humidum, & ſic-
cum
, materiã corporibus, quæ in rerũ natura ſunt, ſuppe-
ditant
:
neceſſe eſt itaque ea, dum ſeneſcunt, inareſcere.
Quocirca, & humidũ eſſe tale cõuenit, ut facilè ſic-
ceſcat
.
Et ob id, pinguia putreſcere non ſolent. Cuius rei
cauſa
eſt, quòd ea ſunt aëris, aër autem ad reliqua ignis eſt,
qui
haudquaquã putris reddi poteſt.
R urſum, non paucum
eſſe
humidum oportet:
quod enim paucum eſt, facilè exa-
reſcit
.
Ideoq́; magnæ & animantes, & plantæ, ut in uni-
uerſum
dixerim, plus temporis uiuere conſueuerunt, quem-
admodum
dictum eſt anteà:
nam ratione optima euenit, ut
quæ
maiora ſunt, plus habeant humidi.
At non ſolùm pro-
pter
hoc, uita ſunt longiore:
duæ enim ſunt cauſæ, quanti-
tas
, &
qualitas: id eſt, modus, & genus. Proinde non ſolùm
oportet
humidum eſſe multum, ſed etiã calidum, ut ne fa-
cilè
aut congelaſcat, aut reſiccetur.
Hac de cauſa,
71678ARIST. DELON. ET BRE. VIT. homo quàm maiuſcula quædam animalia uiuit: nam quæ
humidi
copiaumcuntur, ſi maiore proportions per quali-
tatem
ſuperent, quàm per quanticatem uincantur, ea ſanè
uiuaciora
ſunt.
Calidum autem ipſum in nonnullis pingue
habetur
:
quæ res ſimul efficit, ut neq; facilè inareſcat, neq;
facilè refrigeretur: in nonnullis, alio ſucco præditum eſt.
_P_ræterea oportet ut quod haud facilè corruptibile ſit,
nequaquã
excrementis abundet:
quod enim tale eſt, aut ui
morbi
, aut ſuapte natura interimitur:
nam excrementorum
uirtus
, atq, facultas, uicem ſubit contrarij:
atque interdum
naturam
ipſam, interáum partem corrumpit.
Quapropter
quæ
ſaiacia ſunt, &
ſemine redundant, ocyßime ſeneſcũt:
nam ſemen excrementum eſt, & inſuper, cùm prodit aßic-
cat
.
Ob idq̀; , mulus equo, & aſino, ex quibus procreatus
eſt
plus temporis uiuit:
& fœminæ, maribus, ſi mares ſa-
laces
ſint.
Quocirca & in paſſerum genere, mares bre-
uiorem
quàm fœminæ uitam obtinent.
Adde etiam quòd
quicunque
mares laborioſi ſunt, amplius, laboris nomine,
ſeneſcere
ſolent:
labor enim exiccat: ſenectus autem ſicca
eſt
.
Natura tamen mares, ut in uniuerſum dixerim, uiua-
ciores
fœminis ſunt.
Cuius rei cauſa eſt, quòd mas fœmina
calidior
ſit.
Eadem etiam animalia, tepidis locis plus
tẽporis
quàm frigidis:
illa ipſa cauſa, qua quæ maiore ſunt
corpore
uiuunt, &
eorũ max{ir} quæ natu frigida ſunt,
magnitudo
conſpectior redditur, atque inſignior.
Qua-
propter
&
calidis locis ſerpentes, lacerti, & corticata:
necnon
in mari rubro testata omnia, mira quadam magni-
tudine
augentur:
calida nanque humiditas, uitæ ac incre-
menti
cauſa existit.
Locis autem prægelidis, humiditas
animantibus
indita, aquoſior eſt, Quamobrem, facilè
71779LIBER. gelaſcere poteſt. Quare in ſeptentrionali plaga, ex anima-
libus
quæ parũ ſanguinis obtinent, aut eodẽ uacant, quædã
nullo
pacto, ſiue pedeſtria in terra, ſiue aquatilia in mari gi
gnuntur
:
quædã gignuntur quidem, ſed minora ſunt, uitaq́;
breuioris, nam gelida cœli cõstitutio, ea increſcere ſinit.
Cùm
autẽ alimentũ recip{iu}nt tam animalia, quàm plã-
, interire ſolent:
idem enim ſeipſum emacerat: nam quẽ-
admodũ
flamma magna paruã exurit, corrũpitq́;
, propter-
quòd alimentũ eius abſumat:
ſic calor naturalis, cui pri-
maria
cõcoquendi uis ineſt, materiam in qua ſit conſumit.

Porrò
aquatilia pedeſtribus minus uiuunt, quòd humida
ſimpliciter
, ſed quòd aquoſa ſint.
Tale autẽ humidũ, cor-
ruptioni
opportunũ eſt:
quia frigidũ ſit, & prõptè conge-
labile
.
Item exanguia ſanguineis, eandẽ ob cauſam, niſi
magnitudine
uindicẽtur:
neq; pinguitudinẽ præ ſe ferũt,
neq
;
dulcorẽ, cùm in animali pingue ipſum dulce ſit. Quã-
obrẽ
apes diutius, quàm quædã alia maiuſcula alia uiuũt.
Hîc declarat Āriſt. cur quedam plantæ longioris ſint
durationis
, quàm animalia.
CAP. III.
_QV_æ autem diutißimè uiuunt, in plantis reperiri aſ-
ſolent
, idq̀;
potius quàm in animantibus. Primò,
quòd
plantæ minus in ſe diluti humoris contineant:
unde
fit
, ut facilè congelentur.
Déinde quòd pinguitudi-
nem
, lentoremq̀;
habeant: & quanquam aridæ ſunt, atque
terrenæ
, tamen non facilè ſiccabilem poßideant humidita-
tem
.
Sed cur natura arborum longo temporis ſpatio edu-
ret
, cauſam ſumpſiſſe conuenit:
eam enim peculiarem ſibi
præ
omnibus animantibus præterquam inſectis, obtinet.
Semper enim ſtirpes iuueneſcũt, ideoq̀; longæuæ ſunt:
71880ARIST. DE LON. ET BRE. VIT. aßiduè germina alia enaſcuntur, alia ſeneſcunt, & radices
pari
modo:
& non ſimul, ſed interdum ſolum caudex, &
rami
pereunt, alij uerò rami adnaſcuntur.
Cùm autem hæc
affectio
radicibus euenit, aliæ ex eo quod ſupereſt, oriri
ſolent
.
Atq; ita perpetuò aliud corrumpitur, aliud gigni-
tur
:
quocirca & illæ longo tempore uiuunt. Aßimilantur
autem
plantæ inſectis, uti iam diximus:
nam plantæ, diuiſæ,
ſeiunctæq̀
;
uiuũt: ac duæ ex una, atq; etiã plures procrean-
tur
.
Inſecta uerò uiuunt quidem, ſed lõgo tempore uiuere
nequeunt
:
nam nec inſtrumenta poßident, nec principium
illud
, quod ſingulis ineſt, eaefficerepoteſt.
At illud quod
plantis
innatum eſt, poteſt:
quippe cùm plantæ ubique tam
radicem
, quàm caulem potẽtia habeant.
Quapropter ab
co
ſemper aliud recẽs, aliud ſenectum prouenit, quæ pau-
xillum
inter ſe uitæ lõgitudine differunt, périnde ut ea quæ
auulſu
ſeruntur:
etenim in ea ſatione, quæ auulſo ſurculo
effici
ſolet, idem quodammodo euenire dicas:
id enim quod
auulſione
ſeritur, particula quædam eſt.
Verùm hoc in
ſatione
quæ auulſu fit, ſeiunctis contingit:
ibi, continuis.
Cauſa, quòd principium ipſum potentia ubiq; ineſt. Porrò
idem
in plantis, &
animalibus euenit. Nam in animalium
genere
, mares diutius magna ex parte uiuunt, quorum par-
tes
ſupernæ maiores ſunt, quàm infernæ:
nam mas, fœmina
magis
formã gerit pomilionis:
ſuperna uerò, calor: & in-
ferna
, frigus occupat.
Et in plantarum genere, quæ caput
prægraue
ac põderoſum gestant, lõgius uitæ curſum pro-
trahunt
, cuiuſmodi ſunt annuæ, ſed quæ figura ſunt ar-
boris
:
ſiquidem radix, plantarũ pars ſupera, atq; caput eſt:
quæ
autem ſunt annuæ, parte infera &
augentur, & ſuos
fructus
effundũt.
Sed de hoc ſeorſum per ſein libris de
71981LIBER. tis tractabitur: nũc autẽde cæteris, nempede animalibus,
cauſa
quãobrem alia longum uitæ ſpacium obtineant, alid
breue
, explicata eſt.
Reſtat ut de iuuentute, & ſenectute,
&
uita, & morte cõtemplemur: his en{lm} præfinitis, deter-
minatisq̀
;
, animalium doctrina finem erit aſſecuta.
FINIS.
DE IVVENTVTE,
ET
SENECTVTE, VITA,
ET
MORTE: ET DE
SPIRATIONE

LIBER
.
Franciſco Vatablo interprete.
Hîc oſtendit Āriſto. partem vnam eandemq̀; eſſe vi.
uentium
animalium, qua viuunt.
CAP. I.
_DE I_uuentute, & Senectute, & Vita, &
Morte
, nunc agendũ:
fortè autẽ ſimul &
de
ſpiratione cauſas dicere neceſſariũ eſt,
quòd
ob eam animãtibus nõnullis uiuere
&
uiuere cõtingat. Cùm iam alibi de
anima
tractatũ ſit, quãquàm cõſtat fierinõ poſſe, ut animæ
ſubstantia
corpus ſit, tamen eſſe in aliqua corporis par-
ticula
, &
ea quidem, quæ inter reliquas ui quadã polleat,
apertũ
eſt.
Cæteris igitur animæ aut partibus, aut poten-
tijs
(utrouis modo appellandæ ſint) in præſentia dimißis,
corũ
omniũ quæ animalia dicuntur &
uiuere, in hiſce
72082ARIST. DE IV. ET SEN. dem quibus utraq; ista eſſe animal inquam, ac uiuere com-
petunt
, unam, &
eandem eſſe partem neceſſe eſt, qua uiuũt,
ſimul
&
animalis nuncupationem ſortiũtur. Fieri enim ne-
quit
ut animal, qua animal eſt, non uiuat:
at qua uiuit, hac
eſſe
animal, haud quaquam neceſſe eſt:
plantæ uiuũt qui-
dem
, ſed ſenſu carent:
ipſa autẽ ſentiendi facultate, animal
à
non animali interstinguitur.
Hanc ergo partem, numero
unam
, eandemq̀;
ratione plures, ac diuorſas eſſe neceſſe eſt:
neq; enim idẽ eſt eſſe animal, quod uiuere. Cùm igitur pro-
pria
ſenſoria unũ aliquod cõmune ſenſorium nacta ſint, quo
neceſſe
ſit ſenſus actu concurrere, hoc autem inter partem
priorẽ
, &
poſteriorem mediũ. ſit (nam pars prior dicitur,
in
qua ſenſum gerimus, poſterior, quæ è regione illius ſita
eſt
) &
inſuper præciſis uiuentibus omniũ pars altera ſu-
pera
ſit, altera infera (omnia enim partẽ ſuperã, inferamq̀;

poßident
) quare &
ipſæ plantæ, uegetãdi principiũ inter
eas
habebunt?
nam partem, qua cibus ingreditur, ſuperam
nuncupemus
, ipſam ſpectantes, &
totũ illud quod nos
ambit
:
qua uacãs materia primũ egeritur, inferã. Cæterũ
illa
in plantis ecõtrariò, quàm in animalibus, ſita eſt.
Nam
ex
animantibus, homini maximè pars ſuperior ad uniuerſi
ſupremũ
erecta eſt:
cæteris, media inter ſupremũ, ac imum
haberi
ſolet.
At plantis cùm ſtabiles ſint, cibumq́; ex imo
capiant
, ea pars neceſſaria infrà poſita ſemper eſt:
quam
enim
habent rationem in animalibus uocatum os, eam ſub-
eunt
in plantis radices:
nam illa, ore cibũ è terra capiunt:
, radicibus:
cumq̀; tribus existentibus partibus, in quas
perſecta
animalia diuiduntur, una qua cibum capiũt, altera
qua
excrementũ emittunt, tertia quæ inter illas media eſt:

hæc
in maximis animalibus pectus nuncupetur, in
72183LIBER. proportionale, in quibuſdã autẽ magis quàm in alijs arti-
culata
, diſcretaq́;
ſit, & ex eorũ numero quæcũq; inceßilia
ſunt
, eaparteis adid muneris accõmodatas, crura ſcilicet,
pedesq́
;
: & ea quibus conſimilis facultas adeſt: adiunctas
poßideant
, quibus totus alueus feratur:
uegetalis profectò
animæ
principium in medio illarum trium partium haberi
tum
uiſu, tum etiam ratione deprehenditur.
Pleraq; enim
animalia
, adempta utrauis parte, id eſt aut ea quæ uocatur
caput
, aut ea quæ ingeſtos continet cibos cum quacumq;
ea ſit, quæ media eſt, uiuere ſolent. Id quod apertè in inſe-
ctis
, ut ueſpis, &
apibus, uſu uenit. Sed et plurima, quæ in-
ſecta
non ſunt, præciſa, ob uegetãdi principiũ uiuere que-
unt
:
quippe quæ partem hanc actu ſimplicẽ, potentia mul-
tiplicem
habeant.
Eodem enim quo plantæ modo cõstant:
etenim
plantæ præſectæ ſeorſim uiuūt:
multæq́; arbores ab
uno
fiunt principio.
Cæterùm quam ob cauſam plantarum
aliæ
diuiſæ ſeiunctæq́;
uiuere nequeant, aliæ auulſione ſe-
rantur
, alio explicabitur loco:
quãquàm in hoc plantæ, &
inſectorum
genus ſimiliter ſeſe habent.
Neceſſe autem
eſt
, ut anima uegetatrix in habentibus actu ſimplex, unaq́;

ſit
, potentia multiplex, ac plures.
Necſecus de ſentiendi
quoq
;
principio dicendum: nam quæ ex eis diuiſa ſunt, ea
ſenſum
habere cernuntur ( Verum plantæ ut natura ſerue-
tur
efficere poſſunt, hæc non poſſunt, quòd inſtrumenta ad
naturæ
tutelam, ſalutemq́;
cõmoda non habeant, careantq́;
alia
eo quòd cibũ trahit, alia eo quòd recipit, alia alijs,
tum
etiam horũ utroq;)
Huiuſmodi enim animalia, anima-
libus
multis natura cohærentibus aßimilantur.
( At quæ
optimè
conſtant, haudquaquam quòd eorũ natura quàm
maximè
fieri poteſt una, ſimplexq́;
habeatur. Quo fit
72284ARIST. DE IVV. ET SEN. partes nonnullæ diuiſæ parum ſentiãt: quòd affectio quæ-
dam
animæ illata ſit) Detractis enim uiſceribus, ciẽtur:
id
quod
etiam testudinibus exempto corde euenit.
Præter-
illud tam in plantis, quàm in animalibus patere poteſt.
In plantis quidem, ſi generationem quæ fieri ſemine ſolet,
&
inſitiones, auulſionesq́; conſideremus. Nam generatio
ea
quæ ſemine fit, omnibus è medio prouenit:
cùm enim bi-
ualuia
ſint ſemina omnia, qua cohærent, mediumq́;
partis
utriuſque
habetur, hinc unà cum caule radix etiam eorum
quæ
naſcũtur erum pit, principiumqúe mediũ ipſorum eſt.
Hoc etiam in inſitionibus, auulſionibusq́; , circa nodos
maximè
euenit:
nodus enim principium quoddam ſurculi
eſt
, &
inſuper medij rationem obtinet. Quare aut nodum
auferunt
, aut in eum quippiam indunt:
ut uel radix, uel ſur-
culus
ex eo naſcatur, quaſi principium caulis, &
radicis, è
medio
ſit.
Quinetiam cor animantium ſanguine prædito-
rum
primum gignitur:
quod etiam per ea constat, quæ fui-
mus
ſpeculati in hiſce, quæ dum adhuc fierent, nobis uidiſſe
contingit
.
Quare & ijs quæ ſanguine carent, id primum
fieri
neceſſe eſt, quod uice cordis ſubrogatur.
Hîc oſtendit Āriſt, principium ſentiendi, alendi, atq; augendi
in
corde eſſe.
CAP. II.
QVòd autẽ cor uenarũ principium ſit, quodq́; in ſan-
guineis
ſanguis ſit ultimũ alimentum, ex quo partes
efficiuntur
, in libris de partibus animalium dictum iam eſt.
Cõſtat itaq; oris facultatem alterã operam cibo cõficiendo
præſtare
, uentris alterã:
cor uerò potißimũ eſſe, atq; finem
imponere
.
Quare ut ſentientis, ita etiam uegetantis animæ
originem
, ſanguinarijs in corde haberi neceſſe eſt:
cæte-
rarum
partium officia circa cibũ, officij cordis gratia ſunt.
72385LIBER.
Oportet enim ut principale ad id, cuius cauſa properet,
&
in ijs quæ huius cauſa ſubſiſtat: pẽrinde atq; medi-
cus
ad ipſam ſanitatem.
At uerò ſenſuũ principatus in
corde
, ſanguinarijs oibus eſt:
nam in corde, omniũ ſenſoriũ
cõmune
ſenſoriũ haberi neceſſe eſt.
Duos autem, id eſt tan-
gendi
, &
guſtãdi, ſenſus, eo apertè tendere cernimus: qua-
re
&
reliquos eodẽ proficiſci neceſſe eſt: in hoc enim cæ-
tera
ſenſoria motum ſacere contingit:
hæc autẽ haud qua-
quàm
ad locũ ſuperiorem tendunt.
Prætereà ſi uita hac
in
parte omnibus collocata ſit, eſſe neceſſe, ut ſentiẽdi quo-
que
principiũ in eaipſa ſedem habeat, perſpicuum eſt:
quo
enim
corpus animal eſt, eo etiã uiuere:
quo uerò ſenſitiuũ,
eo
eſſe animal dicimus.
Cæterũ cur ſenſuũ alij apertè in cor
penetrent
, alij in capite poſiti ſint (quamobrem nonnulli
etiam
uim ſentiendi ſitam in cerebro arbitrantur) cauſa
ſeorſum
alio loco explicata iam eſt.
Sentiendi igitur princi-
pium
, &
alendi, & augendi, in hac trium partium, & in
corporis
meditullio ſitum eſſe, uiſu quidem exhiſce quæ di
cta
ſunt constat.
Ratione uerò, quod natura in omnibus ex
ijs
quæ fieri poſſunt, facere uidetur quod optimum ſit:
cùm
autem
ſubſtantiæ medium, principiũ utrunq;
occupat, tum
pars
utraq;
, tam ea quæ ultimum perficit alimentum, quàm
ea
quæ ipſum recipit, ſuo fungi munere maximè poteſt:
ita
enim
fit, ut iuxta utrunq;
eorum, pars utraq; ſita ſit. Item
eiuſmodi
medij locus, eius quod principatum obtinet.
locus
eſt
.
Præterea id quod utitur, & id quo quid utitur differant
inter
ſe oportet:
périnde ut tibiæ, atq; id quod eas mouet,
uidelicet
manus.
Si ergo animal definitum eſt eo quòd ſen-
tiendi
principium habeat, hoc principium ſanguineis in
corde
, exanguibus in parte uicaria haberi neceſſe eſt.
72486ARIST. DE IVV. ET SEN. anim alium partes omnes, totumq́; corpus, calorem quendā
naturalem
inſitum habent.
Quocirca dum uiuunt, cali-
da
apparent, dum mortua ſunt, atq;
uita destituta, contrà.
Neceſſarium autem eſt, ut eius caloris principium ſan-
guineis
in corde, exanguibus in proportionali habeatur:
cibum enim naturali calore conficiunt, atque concoquunt
omnia
:
ſed in primis id quod potißimum eſt nempe cor, aut
quod
ei proportione reſpondet.
Quamobrem cæterarum
partium
calore frigefacto, uita remanet:
cordis prorſus in-
terit
:
quòd omnibus inde caloris principium pendeat, &
anima
quaſi ignita ſit in hiſce partibus, ſanguineorũ in cor-
de
, exanguium in parte proportionali.
Neceſſum itaque
eſt
uitam, &
incolumitatem huiuſce caloris, item mortem,
&
eiuſdem corruptionem, ſimul eſſe.
Hîc Āriſto. deignis corruptionibus determinat.
CAP. III.
AT uerò ignis duas eſſe corruptiones uidemus: mar-
corem
, &
extinctionem. Eam quæ à ſeipſo proue-
nit
, marcorem appellitamus:
quæ uerò à contrarijs, extin-
ctionem
, &
illam quidem ſenectutem: hãc autẽ uiolentiam.
Vtranq; tamen corruptionem eadem de cauſa fieri accidit:
ſubſidente
etenim cibo, quòd calor cum accipere nequeat,
corrumpitur
ignis:
nam contrarium ipſum concoctionem
intercipiens
, quo minus ille nutriatur, impedit.
Eſt etiam
quando
ignem marceſcere contingit, ampliori calore ob id
collecto
, quia neq;
ſpiraminis quicquam habeat, neq; refri-
gerij
:
ita enim calor plurimus ſeſe intercolligens, alimeniũ
celerrimè
abſumit:
idq́; prius facit, quàm ut ulla reſpiratio
adhiberi
queat.
Quocirca non modò minor ignis maioris
acceſſu
marceſcit, uerum etiam ipſa per ſe lucernæ
72587LIBER. maiori flammæ in dita aduritur, haud aliter quàm quoduis
aliud
cremabile.
Cuius rei cauſa eſt, quòd flãma maior mi-
noris
alimentum prius occupat, quàm aliud ſuperueniat:
ignis autem fluminis instar perpetuò gignitur, atque fluit:
uerùm
id, præ celeritate nos latet.
Clarum itaq; eſt, ſi ſer-
uari
calorem oporteat, quod ſanè neceſſarium eſt, ſi animal
uicturum
ſit, quandam fieri calori in ſua origine refrige-
rationem
oportere.
Cuius rei exemplũ ſumere licet, id quod
in
biſce carbonibus, qui præfocantur, euenit:
nam ſi conti-
nuè
obturati ſint eo, quod ſuffocatorium uocant, celeriter
extinguũtur
:
ſi uerò mutatis uicibus quiſpiam crebrò oper-
culum
auferat, apponatq́;
, longo tempore ignem retinere
ſuũ
aſſolent.
At occultatio ignem conſeruat: nec enim quo-
minus
difflet impeditur, propter cineris raritatem:
& cir-
cunfuſo
aëri, ne extinguatur ab eo, copia ſui caloris reſi-
ſtit
.
Verùm cauſa quamobrem igni intecto aliter accidat,
aliter
præfocato ( hic enim emarceſcit, ille longo temporis
ſpacio
edurat) dicta eſt in problematibus.
Cùm autẽ omnia
uiuẽtia
animam ſortita ſint, quæ nequaquam abſq;
natura-
li
calore eſſe poteſt, ut diximus:
plantis quidem ſubſidium
illud
, quod per alimentum, &
ambientem aëem paratur,
ſat
eſt ad caloris naturalis tutelam, atq;
ſalutẽ. Etenim ali-
mentum
, refrigerationem ingrediendo facit:
qualis homi-
nibus
cùm primùm quippiam ſumpſerunt cibi, euenire ſo-
let
, ieiunia uerò calefaciunt, ſitimq́;
mouent: nam aër cùm
motu
uacat, ſemper calefit:
cùm uerò mouetur ingrediente
cibo
refrigerari ſolet, quoad concoctionem admiſerit.
At
ſi
aut continens frigore exuperet ob temporis constitutio-
nem
, uigente nimirum ualido gelu, obareſcũt:
aut per æſta-
tem
uehemẽtes æſtus accidant neq;
humor qui è terra
72688ARIST. DE RESPI RATIONE hitur refrigerare poßit, calor earum marcore corrumpi-
tur
, atq;
per id tempus arbores ſphaceliſmũ (id eſt morbũ
radicis
, ſiue radicationem) ſentire, atq;
ſiderari dicuntur.
Quamobrem & lapidum genera quædam & aquam in
uaſculis
ſubdere radicibus conſueuere, ut ſtirpium radices
refrigerentur
.
Animantium autem cùm quædam in aqua,
quædam
in aëre degant, ex his &
per hæc refrigeratio-
nem
ſibi conciliant, aliæ aqua, aliæ aëre, Quonam uerò pa-
cto
&
qualiter, instituto ſermone explicandum eſt.
Hîc Āriſto, veterũ aliquot ſententias de reſpirãdi ratione refert.
CAP. IIII.
_N_Am de ſpiratione quanquàm è prioribus naturæ in-
terpretibus
nonnulli, ijq́;
admodũ pauci determina-
uere
, tamen cuius gratia animantibus adiuncta ſit, alij ni-
hil
dixerunt, alij dixerunt quidem aliquid, ſed haud qua-
quam
rectè, imo præter eorum, quæ contingere ſolent, ex-
perientiam
.
Adhæc, omnia animalia ſpirare prouiderunt:
quod remotum à ueritate eſt. Quare de hiſce prius agen-
eſt, ut ne abſentes immeritò accuſare uideamur.
Igitur
animalia
, quæ pulmonem habent, ſpirare omnia dilucidum
eſt
.
Sed & ex his ipſis, quotquot exanguem, fungoſumq́;
gerunt
, ſpir atione minus indigent.
Vnde fit, ut ſine ea, diu-
tile
pro corporis uiribus perſiſtere queant.
Fungoſum au-
tem
pulmonem ouipera omnia poßident, ut ranarum ge-
nus
, præterea mures amnici, atq;
testudines: diuq́; aquam
demerſa
tolerant, quòd pulmo eorũ parum caloris retineat
cùm
ſanguinis inops habeatur.
Qui ubi inflatur, motu ſuo
refrigerat
, efficitq́;
ut longo temporis ſpacio edurent. Cæ-
terum
ſiquis eaui diutius in humore detineat, præfocantur
intereuntq́
;
omnia: nullum enim è talibus aquam,
72789LIBER. more, admittit. Quotquot autem ſanguineũ obtinent, ſpi-
ratione
magis indigent, propter caloris abundantiam.
Cætera uerò quæcunque pulmone uacant, ſpirare non
ſolent
.
Democritus igitur ille Abderitanus, nonnulliqúe
alij
, qui de ſpiratione tractarunt, nibil de cæteris animanti-
bus
præfiniere:
dixiſſe tamen uidentur, quaſi omnia ſpiran-
di
uſum haberent.
At Anaxagoras, & Diogenes, ſimulac
cuncta
ſpirare dixerunt:
de piſcibus, & oſtreis quonam
modo
ſpirent, ſubdidere.
Ac Anaxagoras quidem piſces,
cùm
per branchias humorẽ reddunt, aërem illum trahẽdo,
qui
ſuo in ore ſit, quòd nihil inane habeatur, ſpirare tra-
didit
.
Diogenes uerò eoſdẽ, cùm aquam per branchias euo-
munt
, ex eo humore, qui oriri circunquaq;
adiacet, aërem
opera
uacui in ore existentis trahere aſſeruit:
quaſi quidam
aér
eſſet in aqua.
Hæc autem, impoßibilia ſunt. pri-
quidẽ, illi negotij partem alterã a dimunt, quia id quod
commune
eſt de altero ſolo enũtiant:
id enim uocatur ſpi-
ratio
:
ſpirationis autẽ pars altera, inſpiratio: altera, expi-
ratio
:
de qua, quo pacto tales animantes expirent, nihil di-
cunt
.
Nec ucrò dicere quicquam poſſunt: nam quoties illæ
reſpirant
, qua reſpirarint, hacrurſum expirẽt, &
hoc ſem-
per
alternatim factitent, oportet.
Vnde accidit, ut ſimul
ore
aquam excipiant, &
ſpiritum reddant: at neceſſe eſt
occurſantia
, alterum alterum impedire.
Déinde, cùm aquã
reijciũt
, tunc per os, aut per branchias expirãt.
Quare ac-
cidit
, ut ſimul expirent, &
reſpirẽt: dicunt enim tũc reſpi-
rare
ipſas.
Cæterùm fieri poteſt, ut quicquã ſimulexpi-
ret
, &
reſpiret. Quare ſi neceſſe ſit, quæreſpirãt expira-
re
, &
reſpirare, fieri uerò non poßit ut ulla earũ expiret,
patet
neq;
fieri poſſe ut ex cis aliqua reſpirãdi munere
72890ARIST. DE RESPIRATIONE gatur. Præterea quòd dicũt piſces trahere aërẽ ex ore ſuo,
aut
ex aqua per os, fieri nequit:
non enim habent arteriam:
quòd pulmone uacẽt, ſed à ſitu oris cõtinuo uẽter eſt. Qua
re
neceſſarium eſſet, ut uentre piſces eundem traherẽt:
hoc
autem
cætera quoq;
animalia factitarent: nunc uerò mini-
factitant.
Sed & illi cùm extra aquam ſunt, apertè hoc
idem
facerent:
at hoc nullatenus facere uidentur. Item eùm
ſpirabilia
omnia reſpirant, ſpiritumq́;
trahunt, motionem
quandam
particulæ trahentis ſuboriri cernimus.
Id quod in
piſcibus
nequaquam euenit:
nullam enim uentis partem
motitare
uidẽtur:
ſed branchias ſolummodo, ſiue in humo-
re
degant, ſiue in aridam inciderint, quo tẽpore palpitant.

Adde
quòd cùm ea quæ ſpirant, in aquis ſuffocata moriũ-
tur
, bullæ fiunt, ſpiritu uiolẽter exeunte:
ceu ſi quis testudi-
nes
, aut ranas, aut aliquod aliud ſimile genus ui ſub aquis
detineat
.
At in piſcibus tale quid, etiam ſi nihil inexpertum
relinquas
, minimè contingit:
ut intelligatur nullũ ſpiritum
illos
deforis habere.
Porrò illo eodem pacto, quo piſces re-
ſpirare
dicunt, ipſi quoq;
homines demerſi reſpirare poſ-
ſent
.
Nam ſi piſces aërem è circunfuſo humore in os attra-
hant
, cur non idem facerent &
homines, & cætera anima-
lia
:
& aẽrem, qui ab ore proueniat, haud ſecus quàm pi-
ſces
iraherent?
Quare ſi illa fieri poſſent, & hæc quoq; : at
quoniam
hæc fieri non poſſunt, certũ eſt neq;
illa fieri poſ-
ſe
.
Adbæc ſi reſpirant, cur in aëre intereunt, & inſtar eo-
rum
quæ præfo cantur palpitare uidentur?
enim alimen-
ti
inopia, hoc illis euenit.
Quam uerò cauſam Diogenes
a
ſtruit (dicit enim eos in aëre, aërem nimium trahere:
in
aqua
, modicum, ob idq́;
emori) ſtulta eſt. Etenim in pede-
ſtri
genere hoc idem contingere oportebat:
nũc autem
72991LIBER. lum pedeſtre animal ſuffocari uidetur, eo quòd uehemen-
ter
reſpiret.
Præterea, ſi omnia reſpirant, clarũ eſt & in-
ſecta
quoq;
animalia reſpirare: at plurima ex eis, diuiſa
non
modò in duas parteis, ſed etiã in plureis, uiuere cernũ-
tur
, ceu ſcolopendræ, quas centipedas nũcupant:
quæ, qua-
liter
, aut quo fieri poteſt ut reſpirent?
At uerò nec par-
tium
interiorum experientiam habuiſſe, nec accepiſſe cun-
cta
naturam moliri alicuius gratia, cauſa potißimum fuit,
quãobrẽ
haud rectè deipſis dixerint:
inuestigãdo enim cu-
ius
gratia reſpiratio animalibus adiuncta ſit, &
in parti-
bus
hoc idẽ ut in branchijs, &
pulmone in ſpiciendo, ocyus
utique
cauſam ipſam inueniſſent.
Cæterùm Democritus
quæ
ſpirant ex reſpiratione quippiam conſequi aſſeruit,
in
quiens eam prohibere ne anima extrudatur:
non tamen
quaſi
natura id huiuſce gratia fecerit quicquam dixit.
In
plenũ
enim, ut cæteri naturales, ita &
hîc quoq; huiuſmo-
di
cauſam minimè attigit.
Sed primas illas rotũdas figu-
ras
, calorem, &
animam eſſe dicit. Quæ ubi periclitari ac-
cipiunt
, ne continente exprimente, foras protrudantur, ſuc-
curſum
, auxiliumq́;
reſpiratione fieri: in aëre enim grãdem
numerum
talium eſſe, quæ ille mentem, animamq́;
appellat.
Ac reſpirante quidem animali, & aëre ingrediente, ea pa-
riter
ingredi:
& compreßioni reſistendo, animam quæ in
eo
eſt, egredi prohibere.
Atq; ob id, in reſpirando, & expi-
rando
uitam, &
mortem conſistere: nam cùm id quod nos
ambit
comprimendo euincit, ac ſuperat, nec ei præterea id
quod
deſoris ingreditur, reſistere poteſt, cùm animal ſpira-
re
nequeat, tum accidere morte animal occupari:
mortem
enim
eſſe, eiuſmodi figurarum è corpore digreſſum, qui ex-
primente
eo quòd continet, proueniat.
Cauſam uerò
73092ARIST. DE RESPIRATIONE obrem neceſſarium ſit cuncta emori, tamen quouis tem-
pore
ſine lege ulla, ſed ſecundum naturam ſenectute, præ-
ter
naturam uiolentia, nequaquam declarauit.
Atqui expli-
cuiſſe
oportuit, cùm aliâs id fieriuideatur, aliâs uidea-
tur
:
utrum cauſa extrinſecus petẽda ſit, an intrinſecus. Sed
nec
de ſpirationis primordio quænam cauſa ſit, interior´ ne,
an
exterior, quicquam dixit:
non enim mens ea, quæ forin-
ſecus
ſit, prædium illud ſeruare poteſt:
ſed ſpirationis mo-
tusq́
;
initium intrinſecus ortum habet, quaſi id quod cõti-
net
uim nullam adſerat.
Abſurdum quoq; & illud eſt, ſimul
quod
ambit cõprimere, &
quod ingreditur dilatare. Quæ
igitur
ille dixit, &
quomodo, ferè hæc ſunt.
Hîc declarat Āriſto, quaten us reſpiratio & expirario vitæ,
ac
mortis principatum obtineant.
CAP. V.
_A_T ſi uera eſſe, quæ prius dicta ſunt, & omnia ani
malia
ſpirare arbitrari oporteat, de qualibet mor
te
cauſam hanc dictam eſſe, ſed ijs ſolùm quæ ſpirãdi uſum
habeant
accommodari debere, existimandum eſt.
Sed ne
his
quidem rectè.
Id autem liquidò constat, per ea quæ con
tingunt
, &
eiuſinodi, quorum experientiam omnes habere
uidẽtur
.
Nam per æstum calidiores effecti, ut reſpiratio-
ne
magis indigent, ita crebrius inſpirãt.
Cõtrà, cùm cir-
cumfuſus
aër algidus eſt, &
corpus contrahit, atq; cõden-
ſat
, tũc accidit ſpiritũ retineri.
Atqui oportebat tũc aërem
deforis
ingreſſum, compreßionem prohibere.
Nunc uerò
contràres
agitur.
Quoties enim non expirantibus homi-
nibus
caloris magna uis collecta fuerit, tunc reſpiratione
indigent
:
neceſſarium autem eſt, ut inſpirando reſpirent.
Porrò æstuantes ſæpius reſpirare ſolent, quaſi id agant re-
frigerij
gratia:
quo tempore fit, ut quod dici ſolet,
73193LIBER. ad ignem addatur. Illa uerò circularis pulſio, quæ in Ti-
mæo
ſcripta eſt, de cæteris animantibus nihil definiuit, quo
pacto
, eodem´ ne, ad alia quadam ratione, ipſa ſuum calo-
rem
tueantur, atq;
conſeruent. Nam ſi ſolis pedeſtribus
ſpiratio
adiuncta ſit, cauſa dici debuit, cur ſolis competat:
ſi uerò etiam alijs inſit, ſed modus differat, et de hoc quoq;
determinandũ
fuit, ſi cuncta ſpirare poßint.
Præterea,
modus
cauſæ fictitius eſt:
nam cùm calor foras per os egre-
ditur
, circũfuſum nobis aẽrem pelli aſſerit, &
latione con-
cepta
eodem per carnes, quæ raræ, ſolutæq́;
ſunt, interlabi,
unde
calor interior exiuit, propterea quòd nihil uacuum
ſit
, cùm ſibi mutuò circumobſiſtant:
ubi uerò calefactus ſit,
rurſum
egredi per eundem locum, &
intrò per os repelle-
re
calidum illum aẽrem, qui prius foras excidit, atq;
id re-
ſpirando
, &
expirando cõtinuè ſemper fieri. Euenit au-
tem
hiſce, qui ſic arbitrantur, expirationem prius fieri,
quàm
in ſpirationem:
argumento, quòd alternatim fiãt.
At
morientes, expirant.
Quare neceſſarium eſt inſpiratio-
nem
uicem ſubire principij.
Item cuius gratia isthæc, re-
ſpiratio
, inquam, &
expiratio animalibus tributa à natu-
ra
ſint, non dixere, qui in hunc modum loquuutur, ſed ſo-
lùm
quaſi dere aliqua temeraria, &
quæ caſu conſistat,
enuntiauere
.
Atqui ista principatum uitæ, & necis obtine-
re
uidemus:
tunc enim accidit ut quæ reſpirandiuſum ha-
bent
, intereant, cùm reſpirare poſſunt.
Ad hæc abſur-
dum
eſt, caloris quidẽ per os egreſſum, &
rurſum ingreſ-
ſum
, nos minimè latere:
ſpiritus uerò in pectus ingreſſum,
&
rurſus eiuſdem calefactiegreſſum latere. Abſurdum
etiam
&
illud eſt, reſpirationẽ eſſe caloris ingreſſum: ecõ-
uerſo
enim rem habere uidemus, nempe quod
73294ARIST. DE RESPIR ATIONE eſſe calidum, quod inſpiratur, frigidum. Cùm uerò hoc
calidũ
eſt, anhelantes reſpiramus:
nam quia id quod ingre-
ditur
, nos ſatis refrigerare non poteſt, euenit ut ſæpius tra-
hamus
ſpiritum.
At uerò neq; nutricationis gratia reſpi-
rationem
fieri existimandum eſt, quaſi ignis interior ala-
tur
ſpiritu, &
reſpirante quidem homine, ceu igni mate-
riam
incendio aptißimam adijci, alito uerò igni expiratio-
nem
fieri.
Eadem enim & ad hũc quoq; ſermonem rur-
ſum
dicemus:
quæ ad priores adducta ſunt: etenim in cæte-
ris
animantibus hoc idem euenire oportebat, aut quòd ei
proportione
reſpondeat, cùm omnia calore uitali prædita
ſint
.
Déinde & quo dicere modo oporteat calorem è ſpiri-
tu
gigni, figmẽto perſimile eſt:
potius enim hũc è cibo fieri
uidemus
:
iuxta quod euenit, ut animal cibũ capiat, & excre
mentũ
emittat.
Hoc aũt, in alijs fieri haud quã quã cernimus.
Hîc Āriſto, Empedoclis de Reſpiratione ſententiam refert.
CAP. VI.
Diſſeruit autem de Reſpiratione & Empedocles, ſed
tamen
cuius gratia animalibus data ſit, ſilentio præ-
terijt
:
neq; de omnibus animantibus ſire ſpirẽt necne, quic-
quam
certũ reddidit:
atq; ubi de ea ſpiratione quæ per na-
res
fit, locutus eſt, de principe quoq;
dixiſſe putauit. Fit aũt
ſpiratio
&
per arteriam è pectore, & per nares: cæterùm
animalia
, ſpirare per nares abſq;
illa non poſſunt: & cùm
ea
destituuntur, quæ per nares fit, nullum damnum ſen-
tiunt
:
cùm autem ea, quæ per arteriam, commoriũtur: na-
tura
enim obiter abutitur ad olfactum in quibuſdam anima
libus
ſpiratione illa, quæ per nares fit.
Quocirca olfactum
quidem
omnia ferè animalia participant, ſed ſenſorium
idem
omnia obtinent.
Verùm de his dictũ planius alibi eſt.
73395LIBER. Porrò reſpirationẽ, & expirationẽ fieri aſſerit, propter-
quòd uenæ quædã habeãtur, in quibus ineſt quidem ſan-
guis
, tamen plenæ ſunt eodem, ſed meatus extrà promi-
nentes
obtinent, corporis quidẽ partibus augustiores, aëris
uerò
ampliores.
Ideoq́; cùm ſanguis aptus ſua natura ſit ſur
ſum
, &
deorſum moueri, quãdo deorſum fertur, aërem in-
fluere
, &
reſpirationem fieri: quãdo uerò ſurſum cõmeat,
aërem
effluere, &
exſpirationẽ cõmitti prædicat: quod ibi
eueniet
ei, quod in uaſis accidit, quæ clepſydras uocamus
aßimilãs
.
Inquit enim: Hoc trahitur pacto cũctis, & reddi
tur
aër.
Nam partim exãgues ad corporis ultima uenæ
Tendũt
, quarũ extrema caua ſub nare fatiſcunt Oſcillis,
adeò
ut cruor occultetur, &
auræ Inceſſum facilem ualeãt
præſtare
meatus.
Hinc ubi commotus reperit tener intima
ſanguis
, Tunc aër feruendo ſubit permultus eodem.
Aſt
ubi
ſe ille effert, tum rurſum redditur iste:
ut cùm clepſy-
dra
uirguncula ludit ahena.
Quando tubum properat for-
moſa
claudere dextra.
Et mox indit aquæ molli quæ corpo
re
conſtant.
Nondum in uas penetrat demerſum lympha,
ſed
ipſam Aëris ingreßi per denſa foramina moles Arcet,
dum
ſtrictam illa uiam patefecerit, at mox Aëre deceden-
te
, ſubintrat lympidus humor.
Contrà tum fundum uaſis
tenet
humor aheni.
Et iam uirgo manus tubuli præcluſit
hiatum
, Tunc imbrem retinet uergens intrò exterus aër,
Ad
ſtreperi portas Isthmi, ſuprema tenendo, Dum manus
abſcedat
, tum contrà quàm prius, intrò Aëre prorumpen-
te
, ſubeffluit imber amænus.
Sic tener ille liquor moti per
membra
cruoris, Quando pedem referens ſubit intima,
ptinus
alter Aëris influxus demittitur agmine magno.
At
cùm
ſeſe effert, tum rurſum expirat abundè.
Hæc ille,
73496ARIST. DE RESPIRATIONE reſpiratione prodidit. At quæ per arteriam apertè reſpi-
rant
, per os ſimul, &
per nares reſpirare ſolent, ut dixi-
mus
, Quare ſi de hac reſpiratione loquatur, ſcrutari neceſ-
ſe
eſt, quo pacto illi dicta cauſa accommodari poßit:
è
contrariò
agi uidetur.
Siquidem homines locum, cui reſpi-
randi
munus delegatũ eſt, périnde ut folles in officinis fer-
rarijs
attollendo reſpirant:
quanquàm conſentaneum erat
ut
calor attolleret, &
ſanguis caloris locũ occuparet. Eun-
dem
uerò ut ibi folles deprimendo, atq;
præfocando, expi-
rant
.
Verùm folles non per eundem locum aërem excipiũt,
&
regerũt, reſpirantes uerò per eundem. Siuerò de illa
reſpiratiõe
ſolùm, quæ per nares fit, plurimũ aberrauit:

enim
reſpiratio naribus peculiaris eſt, ſed per tractũ illum
cõuallis
, quæ columellæ adiacet, qua parte palatũ deſinit,
perforatis
naribus ſpiritus parsaltera excurrit, altera per
os
, egrediens, pariter &
ingrediens. Quæ igitur ab alijs
de
ſpiratione dicta ſunt, tot, taleisq́;
uidentur habere diffi-
cultates
.
Hîc Āriftot. declarat quæ ſit vis caloris, & refrigerationis
in
animali.
CAP. VII.
_CV_'m uerò antea dictum ſit uitam, & animam calore
quodam
contineri ( enim concoctio, per quam ani-
mantes
capiunt alimentũ, ſine anima, &
calore abſolui po-
teft
:
quãdoquidem omnia igni cibumconficiunt) idcirco in
quo
primo corporis loco, &
in qua prima huius loci par-
@icula
huiuſmodi principiũ eſſe neceſſariũ ſit, ibidẽ &
ani-
mam
uegetalem, quæ prima omnium eſt, haberi neceſſe eſt.
Hic autem locus is eſt, qui medius eſt inter eum, qui cibum
recipit
, &
eum, quo excrementũ emittitur. Ea igitur parti-
cul@
, in exanguibus nomine uacat:
in ſanguineis, cor dici
73597LIBER. let: alimentum enim, ex quo iam partes animaliũ fiunt, na-
tura
ſanguinis eſt:
ſanguinis autem, & uenarũ generis idem
eſſe
principium, neceſſe eſt:
nam alterũ, alterius gratia eſt,
nempe
quaſiuas, &
cõceptaculum. Porrò uenarum prin-
cipium
in ſanguineis, cor eſt:
non enim per hoc tendunt, ſed
ex
hoc omnes dependent:
quod nobis facilè cõſtat ex diſſe-
ctionibus
, Cæteræ igitur uires animæ, ſine uegetali eſſe ne-
queunt
:
quamobrem dictũ iam eſt in libris de anima. Vege-
talis
uerò, ſine igni naturali:
in hac enim parte natura eam
igniuit
.
Corrũpitur autẽ ignis, ut antea dictũ eſt, aut mar-
core
, aut extinctu.
Extinctu quidẽ, à contrarijs. Quamobrẽ
&
uniuerſus, & ocyus adhuc diſtractus, ambiente frigore
extingui
conſueuit.
Hæc igitur corruptio, uiolenta ex æquo
in
inanimis, &
animatis eſt: etenim animal cùm gladijs ſe-
catur
, &
nimio frigore cõcreſcit, emoritur. Marcore autẽ,
copia
caloris.
Sienim circumfuſus aër immodicè caleat, &
ignis
non capiat alimentum, tum igni obuenit ut non à fri-
gore
ſuperatus, ſed marcore debilitatus aboleatur.
Quare
neceſſariũ
eſt ut refrigeratio adhibeatur, ſi ſeruari debeat:
ea enim cõtra hanc corruptionem auxilio eſt. Sed cùm ani-
malium
alia aquatilia ſint, alia in terra degant, inter hæc,
quæ
parua admodum ſunt, quæq́;
ſanguine carent, ea cõti-
nente
uel aëre, uel aqua ſatis refrigerari poſſunt ad hanc
corruptionẽ
uitandam:
nam cùm calorem habeãt exiguũ,
modico
egent auxilio.
Quãobrem & his ferè omnibus uita
breui
temporis ſpatio præſcribitur:
utroq; enim quòd par-
ua
ſint, uergere ſolent.
Quæcũq; autem ex inſectorum ge-
nere
uiuaciora ſunt (inſecta enim omnia, ſanguine carent)
his
corpus ſub ſepto tranſuerſo præcinctum distinguitur
ut
per membranam ſubtiliuſculam refrigerentur:
nam
73698ARIST. DE RESPIRATIONE calidiora ſunt, ampliori reſrigeratione indigent, ut apes,
quædam
enim apes ſeptenos annos uiuunt.
Et etiam cætera:
quæcunq; bombos elidunt, ut ueſpæ, ſcarabei & eicadæ:
nam
murmur illud ſpiritu, dum quaſi anhelant, ciere ſolẽt:

eo
enim ſpiritu, qui in ipſo ſepto tranſuerſo inſitus eſt, dum
ſeſe
attollit, ac per uices ſubſidet, attritum ad membranam
fieri
contingit:
ſiquidem ea hunc locum mouent, ſicut quæ
ſpiritum
extrinſecus trabũt, pulmone thoracem, &
piſces
brancbijs
caput agitant:
haud enim magnopere ſecius eue-
nit
, atque ſiquis aliqua ex ijs quæ ſpirant ſuffocare nitatur,
ore
cõpreſſo, obturatoq́:
etenim hæc, pulmonis opera pe-
ctus
attollent.
Verùm eiuſmodi motu bæc ſatis reſrigerari
poſſunt, illa poſſunt.
Atq; attritu ſpiritus ad membranã
ſtrepitũ
edunt, ſicut diximus, haud dißimilem ei, quem pue-
ri
per arundines perſoratas ſuperpoſita tenui membrana
emittunt
:
ob id enim & cicadæ illæ, quæ canunt, canere ſo-
lent
:
ſunt enim calidiores, & ſub præcinctu diuiduæ: quæ
autem
canunt, indiuiduæ.
Quinetiam è ſanguineis, &
pulmonem
quidem habentibus, ſed parum ſanguinis nactũ,
fungoſumq́
;
, nonnulla irreſpiranter longo temporis ſpacio
uiuere
poſſunt:
quòd eorum pulmo multũ attollatur, cùm
parum
ſanguinis, ac humoris contineat:
quandoquidẽ pro-
pria
pulmonis agitatio, ad longum tempus ſatis refrigera-
re
poteſt.
Tandem uerò poſſunt, ſed ſuffocantur
reſpirando
, quemadmodum etiam antè diximus.
Ea enim
corruptio
, quæ marcore ob refrigerationis penuriã fit, ſuſ-
fo
catio uocari ſolet:
& quæ ita intereunt, ea ſuffocari di-
cimus
.
Porrò inſecta non ſpirare dictum quidem eſt etiam
prius
, ſed hoc apertũ uelin puſillis eſt, ut muſcis, et apibus:

quippe
quæ diu in humore ſupernatãt, niſi frigidus
73799LIBER. dum aut calidus ſit: atqui quæ uireis habẽt exiguas, crebrio
rem
ſibirequirunt ſpirationẽ.
Verùm ſimul ac uenter aqua
oppletur
, &
humor corrumpitur, quem ſeptũ trãſuerſum
continet
, ea intereunt, &
ſuffocari dicũtur. Vnde etiam fit,
ut
ſi diutile cinere operiãtur, poſteareſurgãt, reuiuiſcãtq́;
.
Quinetiã
è genere aquatili, quæ ſanguine carẽt, ea diutius
in
aẽre uiuunt, quàm quæ ſanguine prædita mare recipiũt,
ut
piſces:
quia parũ caloris obtinẽt, aẽre ſatis ad longũ
tempus
refrigerantur, ut cruſtacea, &
polypi. tamẽ ad
poſtremum
u{iu}ere ſufficiunt, propterea quòd exiguũ calo-
rem
habeant, quandoquidẽ &
piſciũ plurimi in terra, ſed
immobiles
uiuũt, &
defoßi reperiuntur: quæ enim nullum
prorſus
, aut certè exanguem habent pulmonem, ea refrige-
ratione
minus indigent.
De ijs igitur quæ ſanguine ca-
rent
, alijs continentem aẽrem, alijs humorem auxilio eſſe
ut
uitam tueantur, &
conſeruent, dictum eſt. At ex ijs,
quæ
ſanguine prædita ſunt, &
cor habent, quæ pulmo-
nem
ſortiuntur, omnia aẽrem recipiunt, &
ſpiritum tra-
bendo
, reddendoq́ refrigerantur.
Pulmonem autem ha-
bent
&
uiuipera intra ſe, & non ſolùm foris (nam char-
tilaginea
, uiuipera quidem ſunt, ſed non intra ſe) &
oui-
perorum
tam alata ut aues, quàm corticata ut teſtudines,
lacerti
, ſerpentes.
Verùm illa pulmonem habent ſan-
guineum
:
horum uerò plurima, fungoſum. Quamobrem
&
ſpiratione rarius utuntur: quẽadmodum dictum iam
eſt
.
Vtuntur autem & omnia quæcunque uerſantur, ui-
ctumq́
;
ſumunt in aquis: ut bydrorum genus (quas quidem
boas
nuncupant) &
mures aquatiles, & ranæ, & croco-
dili
, &
teſtudines tam marinæ, quàm terrectres: & uituli
marini
, quos Græci uocant phocas:
nam hæc, & cætera
738100ARIST. DE RESPIRATIONE genus omnia, & pariunt in terra, & dormiunt aut in ter-
ra
, ut in humore roſtro emerſo ſptrandicauſa.
Qua-
cunq
;
uerò branchias obtinent, omnia accipiendo aquam
refrigerantur
:
branchias autem obtinẽt, quæ genere char-
tilagineo
continentur, &
cætera quæ pedibus carent: ca-
ret
autem pedibus genus omne piſcium:
nam quæ pedes
habere
uidentur, eos pinnis ſimiles gerunt.
At è peda-
tis
, quæ nouimus, unum tantũ modo branchiatum eſt, cor-
durus
nomine.
Cæterùm ſimul & pulmonem, & bran-
chias
babere, nullum unquã uiſum eſt.
Cauſa cur ita, quòd
pulmo
quidem refrigerationis eiuſce gratia ſit, quæ ſpiri-
fiat (uidetur enim uocatus eſſe πνεύμωυ {pro}pter πνεύ-
ματος
, id eſt ſpiritus receptionẽ) branchiæ uerò ob cam
reſrigerationem
quæ ab humore proueniat:
porrò unũ in-
ſtrumentum
ad unum utile eſt:
& omnibus unarefrigera-
tio
ſufficit.
Quare cùm natura nihil fruſtra agere cerna-
tur
, ſi uerò eſſent duo, alterũ fruſtra foret:
ideo alia bran-
chias
habent, alia pulmonẽ, nullũ utrũq;
. Cùm autẽ quodq;
animal ut ſit, cibo indigeat: ut conſeruetur, reſrigeratione:
ad
hoc utrunq;
natura eodem utitur inſtrumento: etenim
ut
in quibuſdam lingua &
ad percipiendos ſapores, & ad
formandũ
ſermonẽ uti ſolet:
ſic in ijs, quæ habẽt pulmonẽ,
ore
tam ad cibum conficiendũ, quàm ad trabendũ, redden-
dumq́
;
ſpiritũ. In ijs uerò, quæ neq; pulmonẽ, neq; ſpirandi
uſum
habent, os quidem ſibi cõficiendi cauſa habetur, brã-
chiæ
uerò ad refrigerationem, quibus eaipſa opus eſt.
Sed
quo
pacto uis eorum, quæ modò dixi, inſtrumentorũ refri-
gerationem
faciat, dicemus pòſt.
Planè ne quod obstacu-
lum
cibo ingerendo ingruat, ſimiliter &
ſpirãtibus, & ſu-
ſcipientibus
humorem accidit:
enim reſpirãdo ſimul
739101LIBER. bum admittunt, alioqui cibo uel ſicco, uel humido per arte-
riam
in pulmonẽ dilabente, ſtrangulari animal accidit:
nam
arteria
ante gulã poſita eſt, per quã cibus meat in uentricu-
lum
.
Igitur quæ quadrupedes ſunt, & ſanguine redũdãt,
ijs
minor lingua, ſiue ligula eſt, qua ceu operculo arteria
clauditur
.
At ouiperis quadrupedibus, atq; auibus, eadem
illa
adiuncta eſt, uerùm idẽ cõtractione efficitur, cùm
cibus
ingeritur, hæc arteriã cõtrahũt, illa ligulã gutturi ſu-
perponũt
:
cùm uerò præterijt, hæc ligulã attollũt, illa gut-
tur
diducunt, atq;
reſrigerationis gratia ſpiritũ recipiunt.
At quæbrãchijs prædita ſunt, cibũ per os recipere ſolẽt,
humore
tãtũ per brãchias emiſſo:
nullã enim habẽt arteriã.
Quare, eatenus quidẽ nullũ ſentiũt incõmodũ ab humoris
interlapſu
, ſed quatenus aqua in uentrẽ ingreditur.
Quo-
circaraptim
, ſummaq́;
celeritate cibũingerũt, atq; tranſ-
mittunt
.
Quinetiam ea penè omnia acutis, ſerratisq́; denti-
bus
ſunt:
non enim in molendo cibo commorari poſſunt.
Hîc Ārift. oſtendit quatenus à quibuſdam recipiatur
humor
reſrigerationis gratia.
CAP. VIII.
_C_Aeterùm ambiget quiſpiam de aquatilibus, quæ ce-
tacei
ſunt generis (nam &
ea ſeſe iuxta proportionẽ
habent
) uerbi cauſa de delphinis, balænis, &
reliquis quæ
fistulam
gerunt:
hæc enim tametſi pedibus careant, tamen
pulmonem
habent, &
mare excipiunt. Cuius rei cauſa in
eo
eſt, quod modò dixi:
non enim reſrigerationis cauſa hu-
morem
admittunt, cùm ſpirando reſrigerari ſoleant, ut quæ
pulmone
prædita ſint.
Quamobrẽ & talia exerto ore dor-
miunt
, ſtertuntq́;
ipſi quidem delphini: qui etiam retibus
apprehenſi
, breui tempore ſtrangulantur, quòd
740102ARIST. DE RESPIRATIONE facultatem amiſerint: & per ſumma pelagi fluitare uiſun-
tur
, ut ſpirent.
Sed enim cùm neceſſarium ſit, ut in hu-
more
cibum capiant, humorem quem ore accipiunt, emit-
tant
neceſſe eſt.
Ob idq́; fistula data omnibus eſt: admiſſum
enim
humorem, ut piſces per branchias, ſic certè per fistu-
lam
reſpuere ſolent.
Huius rei argumento uel fistulæ ſi-
tus
eſt, quæ in nulla parte ſanguinaria deſinit, ſed ante ce-
rebrum
ſita eſt, &
aquam emittit. Nec alia de cauſa tam
mollia
, quàm cruſtata, ut locustæ, &
cancri, aquam exci-
piunt
:
nullum enim eorum reſrigeratione eget, quòd parum
caloris
habeat, &
exangue ſit, uſus adeò ut à contincnte
humore
ſatis refrigeretur.
Sed ratiõe cibi, qui quoties ore
capitur
, fieri non poteſt quin ſimul aliquid humoris ad-
mittatur
.
Igitur quæ crusta integuntur, uidelicet tam
cancri
, quàm locustæ, per applicamina iuxta hirtiuſcula
aquam
egerunt.
Sepiæ uerò, & polypi per cauum illud,
quod
ſupra alueum, quem caput appellant, poſitum eſt.
Sed
de
his exactius in commentatione, hoc eſt historia anima-
lium
ſcripſimus.
Humorem igitur excipi ſolere refrigera-
tionis
cauſa, &
quia animantia aquatilia pro ſorte natura
existentia
cibum ex humore capiant, dictum eſt.
Hîc Atiſto, de modo reſrigerationis in animalibus determinat.
CAP. IX.
_D_Erefrigeratione uerò, quonã pacto fiat tam ijs quæ
ſpirant
, quàm ijs quæ branchias obtinẽt, poſt hæc di
cendum
.
Igitur animalia, quæ pulmonem habeãt, ſpirare
omnia
, ſuprà diximus.
Quamobrem autem nonnulla par-
ticulam
hanc obtineant, &
quamobrem quæ obtinent ſpi-
ratione
indigeant, agendum eſt.
Cauſa cur obtineant ea
eſt
, quòd quæ inter animalia honoratiora ſunt, plus
741103LIBER. ris ſortita ſunt: nam ſimul & animã ſortita eſſe honora-
tiorem
neceſſe eſt:
honoratiora enim ſunt hæc, plantis.
Quocirca & quod pulmonẽ maiore copiarefertũ ſan-
guinis
, &
caloris habet, eimagnitudo corporis maior eſt:
& quod plurimi, & purißimi ſanguinis cõposeſt, ut ho-
mo
, id ex omnibus animalibus erectißimum incedit:
atque
partem
ſuperiorem ad uniuerſi ſupremũ erectam obtinet,
propterea
quòd hãc particulam, talẽ babeat.
Quare &
ea
particula, périnde ut quælibet alia cauſa eſſentiæ huius,
&
reliquorum ſtatui debet. Obigitur, pulmonem haberi
ſolet
.
Cur autem neceſſariò moueatur, hanc eſſe cauſam
arbitrandum
eſt, quòd talia animalìa ſic conſtant, ut multa
non
ita constent:
nam alia ex terra ampliore facta ſunt, ut
genus
plantarum:
alia ex aqua, ut aquatilium: uolatiliũ ue-
, &
pedeſtrium: altera ex aëre, altera exigni. Porrò ſin-
gula
ea, ſuis in locis diſpoſita ſunt.
At uerò Empedo-
cles
improbè hoc dixit, aſſerens animaliũ calidißima præ-
cipuè
&
copioſißimum nacta feruorem aquatilia eſſe: na-
tiui
caloris exceſſum fugientia:
ut cùm frigoris, & humo-
ris
defectum ſustineant, contrario in loco ſeruentur, quòd
aqua
minus, quàm aẽr calida ſit.
Nam omnino abſurdum
eſt
:
quî fieri poßit, ut ſingula ea in arido genita, ſeſe mu-
tatis
ſedibus in bumorem conſerant, cùm eorum pars penè
maxima
expes ſit?
At ille pr{ìm}am eorum constitutio-
nem
referens, orta quidem in ſicco eſſe dicit, ſed fugiendo
in
humorem ueniſſe.
Præterea, non uidentur eſſe calidio-
ra
pedeſtribus:
nam ex eis, quædam nullum prorſus, quæ-
dam
paucum ſanguinem habent.
Attamen qualia dici de-
beãt
calida, &
frigida per ſe, conſyderationẽ ſumpſerunt.
Cæterùm cauſa ea, quam idem reddidit, alìquo
742104ARIST. DE RESPIRATIONE quæſitam continetrationem, non tamen id, quod ille dicit
uerum
eſt.
Nam contraria loca, & tempora, quæ habituũ
exuperantias
exceperint, ſeruandi facultatem obtinent:
na-
tura
uerò ſuis in locis potißimùm ſeruatur:
non enim idem
ſunt
, materia ex qua ſingula animalia conſtant, &
eius ha-
bitus
, diſpoſitiones´ ue.
Hocautẽ ita accipio: ſi quid è ce-
ra
, ut glacie natura constituerit, haudquaquam in calido
poſitum
ſeruabit:
corrumpetur enim celeriter ob contra-
rium
, quòd calor quicquid à ſuo contrario constiterit, eli-
quare
ſolet.
Item ſi quid è ſale, aut nitro constituerit, ne-
quaquã
id in humorem transferet, deponetq́;
, cùm humor
quæ
à calido, &
ſicco constitêre, diſperdat. Siigitur
humidũ
, &
ſiccum materiam corporibus ſuggerunt omni-
bus
, ratíone optima euenit, ut quæ ex humido conſtant in
humido
ſint, quæ ex ſicco, in ſicco.
Ob id, arborũ genera
non
in aqua naſci ſolent, ſed in terra.
Atqui eadem ratione
in
aquam ueniſſent, quòd præarida ſint, qua ille præfer-
uida
ueniſſe affirmat, non enim ueniſſent in eam, quòd fri-
gida
ſit, ſed quòd humida.
Naturæ igitur materiæ, tales
eſſe
ſolent, qualis eſt locus, in quo ſunt:
quæ in aqua ſunt,
humidæ
:
quæ: in terra ſunt, ſiccæ. Habituũ tamen ij, qui ca-
lore
excellunt, in frigido poſitimelius ſeruantur:
contrà,
qui
frigore, in calido:
naturaenim loci, habitus exceſſum
ad
mediocritatẽ reducit.
Hocigitur quæri debet in pro-
prijs
locis cuiuſque materiæ, iuxta communis temporis ua-
rietates
:
nam ut habitus locis contrarij ſint, fieri poteſt: ut
materia
, non poteſt.
Quòd igitur non propter calorẽ
naturæ
, animalium alia aquatilia ſint, alia pedeſtria, quem-
admodum
Empedocles aßerit, necnon cur quædam pulmo-
nem
habeant, quædam non habeant, hactenus dictum ſit.
743105LIBER. Cur autem, quæ pulmone prædita ſunt, aërem excipiant,
ſpirentq́
;
, & præſertim quæ illum ſanguinolentum obti-
nent
, dicendum eſt.
Cauſa ſpirandi, pulmo eſt fungoſus
existens
, &
fiſtulis plenus: quietiam, omniũ maximè par-
tium
, quæ uiſcera appellantur, ſanguine refertus eſt.
Quæ
itaque
ſanguineum habeant, ea celeri refrigeratione indi-
gent
, quòd calor animalis paululum deuergat:
& penetra-
tione
, quæ per totum eat ob ſanguinis, calorisq́;
copiam:
quod utrunq; , aër committere facilè poteſt: nam quia na-
tura
tenui eſt, &
celeriter, & per totum ſubit, atque refri-
gerat
:
at aqua, non poteſt. Item, cur ea potißimùm ſpi-
rent
, quæ pulmonem habent ſanguinarium, ex hoc lique-
re
poteſt:
nam quod calidius eſt, id refrigeratione indiget
uberiori
.
Adde etiam quòd ſpiritus ad originem caloris
cordi
inditi, facilè commeat.
Verùm quemadmodum cor
ad
pulmonem foraminibus peruium ſit, tum ex diſſectio-
nibus
, tum ex historijs, quæ de animalibus ſcriptæ ſunt,
contemplarioportet
.
Omnino igitur animantium natu-
ra
refrigerationem deſyderat, ob animæ in corde incendiũ:

eam
autem per reſpirationem moliri ſolent animalia, quæ
non
tantùm cor habent, ſed etiam pulmonem.
At quæ cor
habent
, ſed pulmone uacant, uti piſces, aqua per bran-
chias
refrigerantur, quòd eorum natura aquatilis ſit.
Qua-
liter
autem ſitus cordis ad brãchias ſeſe habeat, ad oculum
per
dißectiones ſpectari debet, exactè per hiſtorias.
Vt
autem
uelnunc ſummatim dicatur, ſeſe ad hunc habet mo-
dum
.
Cor enim pedeſtribus animantibus, & piſcibus
non
ſimilem ſitum tenere uidetur, ſimilem tamen obtinet.

Nam
quo piſcium capita eminẽt, eodem cordis mucro ſpe-
ctat
:
at cùm capita nequaquam eodem proſpectent,
744106ARIST. DE VITA ET MOR. pedeſtribus, quàm piſcibus, cor ſuum mucronem ad os ia-
ctitat
.
Ac fiſtula uenæ & nerui faciem repræſentans, de
cordis
extremo ad medium illud tendit, ubi branchiæ o-
mnes
inter ſe coëunt, copulanturq́;
: hæc igitur amplißi-
maeſt
.
Sed & aliæ de utraque parte cordis ad brãchia-
rum
extrema ſingularum tendunt, per quas in cor refri-
geratio
penetrat, diſcurſante ſemper aqua per branchias.
Porrò quemadmodum branchiæ piſcibus, ſic reſpiran-
tibus
thorax, crebrò ſurſum, deorſumq́;
mouetur, cùm ea
ſpiritum
accipiunt, redduntq́;
. Item quæ ſpirant, in pau-
co
&
eodem aëre: quæ uerò aquatilia ſunt, in pauca, ea-
demq́
;
aqua ſtrangulari ſolent: nam eorum utrunq; cele-
riter
calidum redditur:
calefacit enim utrunque, contactus
ſanguinis
:
qui cùm calidus eſt, refrigerationem præpedit.
Quinetiam cùm ſpirantia pulmonem, aquatilia branchias
mouere
poſſunt ob affectionem, ſenium'ue, tum ea mo-
ri
contingit.
Hîc Āriſto, de vita & morte determinat, earundem'q; cauſis.
CAP. X.
_VT_ igitur ortus animalibus cõmunis omnibus eſt, itta,
mors
:
ſed modi eius ſpecie diſcrepant: non enim cor-
ruptio
ipſa differentiarum expers eſt, quanquàm quip-
piam
commune habet:
nam mors altera, uiolenta eſt: altera,
naturalis
.
Violenta, cùm principium extrinſecus adue-
nit
.
Naturalis, cùm idem in ipſo animali eſt, & particulæ
constitutio
talis eſt, qualis ab initio erat, nec affectio ulla
ſuperuenit
.
Hæc igitur in plantis, ariditas appellatur: in
animantibus
, ſenecta.
Fit autemmors, & corruptio, per-
fectis
omnibus eodem modo:
imperfectis uerò conſimiliter
quidem
, ſed alio modo.
Imperfectauoco, ut oua, & ea
745107LIBER. tarum ſemina, quæ radice carent. Omnibus igitur corru-
ptio
obuenit, ob caloris defectum:
ſed perfectis in eo, in
quo
eſſentiæ principium habetur:
hoc autem id eſt, ut an-
diximus, in quo ſuperum, &
inferum coëunt: plantis,
quod
inter germen, &
radicem medium eſt: animalium
ſanguinarijs
, cor:
exanguibus, proportionale. Cæterùm
ex
hiſce nonnulla, potentia multa principia, non tamen
actu
, continent.
Quamobrem, & infecta quædam præci-
ſa
uiuunt.
Quin & ſanguiueorum quæcunq; uiuacia ad-
modum
non ſunt, exempto corde longo temporis ſpatio
uiuunt
, ut testudines, &
inambulant ſi adhuc puſillæ ſint,
quòd
eorum natura non bene compoſita ſit, périnde atgue
inſecta
.
Porrò uitæ principium in quibus habetur, de-
ficere
ſolet, cùm calor uitalis non refrigeratur:
tunc enim
idem
, quod ſæpe diximus, ſeipſum conſumit.
Quoties
igitur
alijs pulmo, alijs branchiæ obdureſcunt, præ tem-
poris
longitudine reſiccatis, his quidem branchijs, illis ue-
pulmone, &
terroſioribus redditis, has particulas
mouere
, hoc eſt attollere, &
comprimere, non poſſunt: at
tandem
, accedente intenſione, calor ille obſoleſcit.
Quo-
circa
&
paruis affectibus in ſenectute ſubortis, anima-
lia
citò commoriuntur:
nam quia calor exiguus eſt: ut qui
plurimus
per uitam, quæ longa fuit, difflarit, ſi qua in-
tenſio
parti illi ſuperueniat, celeriter extinguitur, quem-
admodum
cùm tenuis, &
exigua flamma in eo ineſt, parui
motus
opera extingui ſolet.
Quapropter & mors ea,
quæ
in ſenecta accidit, dolori obnoxia non eſt:
tunc enim
animalia
mortem obeunt, etiam ſi nullo uiolento affectu
tentẽtur
:
imò uerò, cirtraullum penitus ſenſum anima ipſa
recedit
.
Quinetiam in morbis illis, qui durum
746108ARIST. DE VITA ET MOR. pulmonem, aut tuberculis, aut uacante materia, aut caloris
morbidi
exceſſu, ut in febribus accidit, ſpiritus frequẽs effi-
citur
, propterea quòd pulmo multùm attolli, ac ſubſidere
nequeat
:
tandemq́; ubi præterea moueri non poteſt, expi-
rando
uita cum morte commutatur.
Eſtigitur ortus qui-
dem
, prima uegetatricis animæ cum calore participatio.
Vita uerò, mora eius. Iuuenta primæ refrigerabilis parti-
culæ
auctio.
Senecta, eiuſdẽ decretio. Status, ſiue ætas adul-
ta
, quod horum medium eſt.
Obitus, atq; corruptio: uiolen-
ta
quidem caloris extinctio, aut marcor (his enim utriſq;

de
cauſis calor extingui poteſt) naturalis uerò, eiuſdẽ mar-
cor
ob temporis tranſacti longitudinem proueniẽs:
uerùm
in
plantis, ariditas:
in animalibus, mors nuncupari ſolet.
Cæterùm
ea, quæ in ſenili ætate obuenit, marcor partisillius
eſt
, qui quòd eam refrigerare animal præ ſenio non poßit,
cõmittitur
.
Quid ſit ortus, & quid uita, & quid mors, &
quas
ob res animãtibusiuncta ſint, dictũ eſt.
Patet etiam
ex
hiſce, &
qua de cauſa animalibus que ſpirãt, in humore
præfocari
cõtingat, piſcibus in aëre:
hi enim, aqua, illa aẽre
refrigerari
ſolent:
quibus utraq; destituuntur, mutatis ſedi-
bus
.
Cauſaitaq; cur hi branchias, illa pulmonem moueant,
quibus
aſſurgentibus, &
reſidentibus illa in ſpirãt, & expi
rant
, hi humorem accipiunt, redduntq́;
, & inſuper inſtru-
menti
constitutio, ad hunc ſeſe habet modum.
Hîc Āriſto. de palpitatione, pulſu, reſpiratione cordi
accidentibus
, determinat.
CAP. XI.
_P_Orrò quæ cordi accidere ſolent, ea tria ſunt, quæ ean-
dem
habere naturam uidentur, quamuis eandem non
habeant
, uidelicet palpitatio, pulſus, reſpiratio.
747109LIBER. igitur, eſt caloris in corde exiſtentis compulſio, ob refrige-
rationem
, quæ à materia excreſcente, atque inutili, aut alio
quopiam
tabifico proueniat, ut in eo morbo accidit, quem
tremorem
uocant, &
alijs, & metu: etenim metuentibus
partes
ſuperiores refrigerantur.
Calor autem defugiens,
ſeq́
;
contrahens, motum facit, ubi in angustum adeò com-
pellitur
, ut animantes interdum præ metu, aut morbo ex-
tinguãtur
.
At pulſatio, quam cor perpetuò facere uidetur,
ei
motioni perſimilis eſt, quam tubercula cum dolore effi-
ciunt
, quod ſanguini mutatio ipſa præter naturam ſit:
ea
uerò
fit, uſq;
dum ſanguis concoctus ſit, & in pus conuer-
ſus
.
Hæc etiam affectio, feruori ſimilis eſt: fit enim feruor,
cùm
humor caloris opera inflatur:
nam humor propterea
ſeſe
attollit, quòd in molem aſſurgat ampliorem.
Cæterùm
quies
in tuberculis agitur, ſi putrefactio non perſpiret, hu-
more
craßiuſculo reddito:
feruor uerò reſidet, ſi per labra
uaſculi
humor excidat.
In ipſo autem corde tumefactio
humoris
, qui ſemper è cibo accedit, ultimam cordis tunicã
eleuantis
, pulſum facit:
atque hoc ſemper ſine ulla inter-
mißione
fit:
nam ſemper humorr, ex quo natura ſanguinis
oritur
, continuè in fluit:
primùm enim in corde gignitur: id
quod
in prima generatione liquidò conſtat:
nam uenis nõ-
dum
distinctis, ſanguinem habere cernitur.
Et ob id.
iunioribus magis, quam ſenioribus pulſat: utpote quibus di-
uaporatio
maior fiat.
Quinetiam uenæ omnes & ſimul
inter
ſe pulſare aſſolent, quia omnes ex corde ſua initia
trahunt
:
cor autem, ſemper mouet. Quare & illæ ſemper
mouent
, &
ſimul inter ſe cùm illud mouet. Palpitatio
igitur
eſt, compellentis frigoris repulſio.
Pulſatio uerò, hu-
moris
concaleſcentis inflatio.
Reſpiratio autem fit,
748110ARIST. DE VITA ET MORTE lore augeſcente in ea parte, ubi uegetale principium ha-
betur
:
nam quemadmodum cæteræ partes alimento indi-
gent
, ita &
illa quoque, imo magis quàm cæteræ: quippe
quæ
cæteris nutricationis cauſa ſit.
Neceſſe itaque eſt,
ut
cùm amplior efficitur, inſtrumentum attollat.
Existi-
mare
autem oporiet, inſtrumenti constitutionem ſimilem
eſſe
follibus, qui in officinis ferrarijs habentur (parũ enim
abeſt
, quin pulmo, &
cor ſibi formam talem uẽdicent) ge-
minum
autem eſſe, quod tale eſt, cùm eam naturalem po-
tentiam
, cui nutriendi officium delegatũ eſt, in medio con-
ſistere
, oporteat.
Medium igitur, cùm amplius redditur
eleuari
ſolet:
cùm uerò eleuatur, & eam quoque partem,
quæillud
ambit, eleuari neceſſe eſt.
Id quod in reſpiranti-
bus
fieri cernitur:
quandoquidem pectus attollitur, pro-
pterea
quòd eiuſmodi partis principium in eo contentum,
hoc
idem efficit:
cùm enim attollitur, eodem périnde ut in
folles
aërem exterum, algidumq́;
influere, & refrigerando
ignis
exuperãtiam reſtinguere neceſſum eſt.
Quemad-
modum
autem cùm augetur, hæc pars attolli ſolet, ita &

cùm
decreſcit, eandem reſidere neceſſe eſt:
atque ea reſi-
dente
, aërem ingreſſum rurſum egredi, aërem inquam, qui
dum
ingreditur, frigidus eſt, dum egreditur calidus, pro-
pter
contactum caloris hac in parte contenti, &
potißim ũ
in
ijs, quæ ſanguinolentum habent pulmonem:
eum ſiqui-
dem
introrumpere oportet in multos quaſi tubos, &
fiſtu-
las
pulmonis, quarum ſingulis uenæ adiunctæ ſunt:
adeò ut
totus
pulmo ſanguine plenus uideatur.
Aẽris autẽ ingreſ-
ſus
, reſpiratio uocatur:
egreſſus, expiratio. Idq́; ſemper cõ-
tinuè
fit, quandiu animalia uiuũt, &
hanc particulam cõ-
tinuè
mouent.
Et ob id, in reſpirando, & expirando
749111 conſistit. Ad hunc modum & piſcibus branchiæ mouen-
tur
:
nam cùm calor ſanguini inditus, per particulas in ſub-
lime
ſcandit, attolluntur &
branchiæ, & aquam admit-
tunt
:
cùm deſcẽdit ad cor per meatus, & refrigeratus
eſt
, reſident, &
aquam emittunt. Cùm autem, ſem-
per
ſanguis in corde contentus efferatur, ſem-
per
cor eundem refrigeratum rurſus ex-
cipit
.
Ex quo etiam fit, ut illis in
reſpirando
, &
his in admit-
tendo
humore, finis ui-
uendi
, &
non ui-
uendi
cõſiſtat.
De uita, igi-
tur
ac
mor-
te
,
&
ijs
penè
omnibus
quæ
huic cõſyderatio-
ni
affinia ſunt, dictum eſt.
FINIS.
750
[Empty page]
751
[Empty page]
752
[Empty page]
753
[Empty page]
754
[Empty page]
755
[Empty page]
756
[Empty page]
757
[Empty page]
758
[Empty page]
759
[Empty page]